Uwarunkowania rozwoju klastrów rolno-żywnościowych w Polsce. Szczepan Figiel, Justyna Kufel, Dominika Kuberska Seminarium, 21 grudzieo, 2011 Warszawa

Transkrypt

1 Uwarunkowania rozwoju klastrów rolno-żywnościowych w Polsce Szczepan Figiel, Justyna Kufel, Dominika Kuberska Seminarium, 21 grudzieo, 2011 Warszawa

2 Kluczowe zagadnienia Dlaczego warto zajmowad klastrami? Czym jest klaster? Potencjalny wpływ klastrów na konkurencyjnośd gospodarki i rozwój ekonomiczny Uwarunkowania rozwoju klastrów Identyfikacja klastrów Empiryczne dowody świadczące o roli klastrów w rozwoju ekonomicznym Wybrane światowe przykłady klastrów rolnożywnościowych

3 Dlaczego warto zajmowad klastrami? Podstawowe powody: Wzrost produktywności i efektywności (występowaniu klastrów towarzyszy zwykle wyższy poziom PKB) Kreowanie wiedzy i innowacyjności (rozwój sektora B+R, transfer technologii, patenty) Związki między istnieniem i rozwojem klastrów a konkurencyjnością gospodarek w ujęciu sektorowym, regionalnym i krajowym (zatrudnienie, tworzenie wartości dodanej, rozwój eksportu, dochody) Polityka ekonomiczna UE (Europa 2020) Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions of 17 October Towards world-class clusters in the European Union: Implementing the broad-based innovation strategy (COM/2008/0652)

4 Czym jest klaster? Geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, agencji standaryzujących i stowarzyszeo branżowych), reprezentujących określone dziedziny, konkurujących ze sobą, ale również współpracujących *Porter M.E., 1998]

5 Podmioty tworzące klaster [Sölvell Ö., firmy: konkurenci, dostawcy, usługodawcy, nabywcy oraz firmy w sektorach spokrewnionych; przedstawiciele sektora publicznego: szczebel centralny, regionalny oraz lokalne społeczności; przedstawiciele społeczności akademickiej: uniwersytety, instytutu badawcze, parki technologiczne, centra transferu technologii, itp.; organizacje wspierające współpracę izby handlowe, organizacje klastrowe, itp.; instytucje finansowe: zaplecze finansowe; media: kreatorzy marki klastra i regionu.

6 Atrybuty klastrów Bliskośd geograficzna odległośd pomiędzy podmiotami wchodzącymi w skład klastra musi umożliwiad zachodzenie pozytywnych efektów przenikania; Powiązania skoncentrowanie na wspólnym celu; Interakcje wzajemne relacje zachodzące pomiędzy podmiotami klastra; Liczebnośd interakcje zachodzące pomiędzy podmiotami umiejscowionymi w bliskości geograficznej muszą dotyczyd takiej liczby podmiotów, która gwarantuje osiągnięcie tzw. masy krytycznej. Źródło: Ketels Ch., 2003

7 Potrójna helisa FIRMY KLASTER INSTYTUCJE WSPOMAGAJĄCE WŁADZE

8 Analiza konkurencyjności (Diament Portera) Szansa Struktura, strategia i rywalizacja firm Czynniki produkcji Warunki popytu Sektory pokrewne i wspomagające Władze - Polityka

9 Potencjalny wpływ klastrów na konkurencyjnośd gospodarki i rozwój ekonomiczny Klastry jako ośrodki koncentracji i specjalizacji produkcji Efekty skali: wewnętrzne (korzyści wynikające ze skali i zakresu działania podmiotów) zewnętrzne (korzyści wynikające z dostępu do zasobów i rynków) Silne klastry to unikatowa kombinacja przedsiębiorczego dynamizmu, intensywnych powiązao z czołowymi instytucjami wiedzy oraz wzrostu synergii pomiędzy głównymi aktorami w sferze innowacji Konkurencja i współpraca podmiotów wchodzących w skład klastrów (wzrost kapitału społecznego) Konkurencyjnośd i rozwój: wzrost oraz lepsze wykorzystanie potencjału konkurencyjnego (akumulacja zasobów, wyższe dochody) poprawa pozycji konkurencyjnej (wzrost udziałów rynkowych, wzrost eksportu)

10 Uwarunkowania rozwoju klastrów Uwarunkowania ekonomiczne uwarunkowania podażowe uwarunkowania popytowe sektorowe przewagi konkurencyjne wewnętrzne i zewnętrzne efekty skali Uwarunkowania instytucjonalne polityka gospodarcza (w tym klastrowa) rozwój publicznej sfery B+R wsparcie unijne w zakresie rozwoju inicjatyw klastrowych Naturalne przesłanki istnienia i rozwoju (?) klastrów w sektorze rolno-żywnościowym popyt krajowy wynikający z podstawowych potrzeb podaż krajowa wynikająca z wykorzystania posiadanych zasobów ziemi, pracy i kapitału eksport (?)

11 Identyfikacja klastrów Płaszczyzny identyfikacji: - względny udział w zatrudnieniu - udział w produkcji - udział w tworzeniu wartości dodanej (dochodach) - udział w eksporcie LQ = e ij e j E in E n = e ij E n e j E in e ij zatrudnienie w sektorze (branży) i w regionie (obszarze) j; e j całkowite zatrudnienie w regionie (obszarze) j; E in zatrudnienie w sektorze (branży) i w danym obszarze odniesienia (kraju, regionie świata, etc.); E n całkowite zatrudnienie w danym obszarze odniesienia (kraju, regionie świata, etc.)

12 Mapowanie klastrów Europa European Cluster Observatory Regiony: NUTS-2 (409 regionów) Klasyfikacja: NACE 4-digit (615 klas) Klasyfikacja klastrów obejmuje: 41 typów klastrów standardowych, w tym: sektor rolno-żywnościowy: klastry produkcji rolnej klastry chowu i hodowli zwierząt klastry przetwórstwa żywności 8 typów klastrów kreatywnych 4 typy klastrów KIBS (knowlegde-intensive business services) 3 typy klastrów life-science

13 Siła aglomeracji 3 wymiary Rozmiar: czy klaster zalicza się do 10% największych klastrów w Europie w danej kategorii pod względem liczby pracowników? Specjalizacja (location quotient): czy proporcja pomiędzy udziałem zatrudnienia w klastrze w regionie w odniesieniu do całkowitego zatrudnienia w regionie, a zatrudnieniem w klastrze w Europie w odniesieniu do całkowitego zatrudnienia jest równa co najmniej 2? Skupienie: czy klaster zalicza się do 10% skupisk, które charakteryzuje najwyższy udział w zatrudnieniu w regionie?

14 PKB per capita Poziom PKB a występowanie klastrów w poszczególnych regionach w Polsce Liczba klastrów dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: opracowanie na podstawie danych European Cluster Observatory

15 Rozmiar [%] Klastry produkcji rolnej wg NUTS-2 w Polsce 1,2 1 1,35 1,41 0,8 1,96 2,33 0,6 1,15 1,53 1,2 2,38 0,4 1 0,96 1,4 1,99 1,37 0,2 1,4 0,96 1,13 0 0,45 0,65 0,85 1,05 1,25 1,45 1,65-0,2 Skupienie [%] łódzkie mazowieckie małopolskie śląskie lubelskie podkarpackie świętokrzyskie podlaskie wielkopolskie zachodniopomorskie lubuskie dolnośląskie opolskie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie pomorskie Źródło: opracowanie na podstawie danych European Cluster Observatory

16 Rozmiar [%] Klastry przetwórstwa żywności wg NUTS-2 w Polsce 1,6 1,4 1,2 1,87 2,89 1 2,59 1,26 0,8 1,9 2,71 2,9 0,6 1,51 1,74 2,93 0,4 2,07 2,69 0,2 1,88 2,02 2,27 3,14 0 2,75 3,75 4,75 5,75 6,75 7,75 Skupienie [%] łódzkie mazowieckie małopolskie śląskie lubelskie podkarpackie świętokrzyskie podlaskie wielkopolskie zachodniopomorskie lubuskie dolnośląskie opolskie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie pomorskie Źródło: opracowanie na podstawie danych European Cluster Observatory

17 Eksport wg klastrów: Produkty rolne (2007) Reszta świata USA Wartość eksportu [mln USD] Holandia Francja Brazylia Niemcy Hiszpania Kanada Chiny Argentyna Belgia Włochy Wielka Brytania Australia Indonezja Malezja Federacja Rosyjska Indie Tajlandia Meksyk Polska Chile Nowa Zelandia Irlandia Turcja Ukraina Węgry Kolumbia Austria Portugalia RPA Peru Źródło: opracowanie na podstawie Prof. Michael E. Porter, International Cluster Competitiveness Project, Institute for Strategy and Competitiveness, Harvard Business School; Richard Bryden, Project Director.

18 Eksport wg klastrów: Przetwórstwo żywności (2007) Wartość eksportu [mln USD] Niemcy Reszta świata Holandia Francja USA Włochy Belgia Irlandia Wielka Brytania Kanada Chiny Nowa Zelandia Hiszpania Austria Szwajcaria Polska Meksyk Australia Republika Czeska Malezja Szwecja Turcja Tajlandia Singapur Argentyna Japonia Federacja Rosyjska Ukraina Brazylia Portugalia Indonezja Korea Południowa Źródło: opracowanie na podstawie Prof. Michael E. Porter, International Cluster Competitiveness Project, Institute for Strategy and Competitiveness, Harvard Business School; Richard Bryden, Project Director.

19 Kalifornia klaster wina Gospodarka USA: usługi: 76,6% PKB; przemysł: 22,2% PKB; rolnictwo: 1,2% PKB (2010). zatrudnienie: rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 0,7% (2009). Kalifornia: ok. 13% PKB USA Zatrudnienie w rolnictwie: (wrzesieo 2011), w tym przy uprawie winogron [California Department of Food and Agriculture]. Wartośd produkcji winogron w 2010 roku: 3,2 mld USD. Kalifornia produkuje 90% wina w USA i jest czwartą gospodarką w produkcji wina na świecie po Francji, Włoszech i Hiszpanii.

20 Mapa kalifornijskiego klastra wina Sprzęt Winorośle Nawozy, pestycydy, herbicydy Rządowe agencje stanowe Beczki Butelki Żniwa Zbiór - sprzęt Nawadnianie Winnice Winiarnie / przetwórstwo Nakrętki i i korki Etykiety Klaster rolniczy Źródło: Porter M.E., 1998 Organizacje oświatowe, badawcze i branżowe Klaster turystyczny PR i i reklama Wydawnictwa Prasa specjalistyczna specjalistyczne Klaster żywności

21 Holandia klaster kwiatów Gospodarka Holandii: usługi: 72,9% PKB; przemysł: 24,4% PKB; rolnictwo: 2,8% PKB (2010). zatrudnienie: usługi 80%; przemysł 18%; rolnictwo 2% (2005). Wartośd eksportu: 486,7 mld USD tj. 7 miejsce na świecie (w tym 17% - rolnictwo, z czego 35% - kwiaciarstwo) Najwięksi producenci kwiatów na świecie: Holandia, Kolumbia, USA Czołowi eksporterzy kwiatów ciętych na świecie (2008): Holandia mln USD (ok. 60%) Kolumbia mln USD (ok. 13%) Ekwador 566 mln USD (ok. 8%) Kenia 527 mln USD (ok. 6%) Włochy 223 mln USD Belgia 196 mln USD Zimbabwe 186 mln USD USA 177 mln USD Dania 139 mln USD Izrael 116 mln USD Chiny 1% [Comtrade, za Porter M.E., Ramirez-Vallejo J., Van Eenennaam F.]

22 Mapa holenderskiego klastra kwiatów Reprodukcja Logistyka i dystrybucja Hodowla Nawadnianie Hodowcy Aukcje Nawozy Szklarnie Opakowania B&R Organizacje wspierające współpracę Źródło: opracowanie na podstawie Porter M.E., Ramirez-Vallejo J., Van Eenennaam F., 2011

23 Inicjatywy klastrowe w świetle badao przeprowadzonych na zlecenie PARP Ogółem 47 inicjatyw klastrowych objętych badaniami, w tym: produkcja żywności 2; gastronomia 2; Główne spostrzeżenia: stosunkowo mały potencjał ekonomiczny (od 60 do 70 tys. zatrudnionych); niedostateczne zasoby finansowe i infrastrukturalne w większości przypadków podejmowane działania nie prowadziły ani do wzrostu innowacyjności, ani do poprawy pozycji konkurencyjnej; nie wykorzystywanie możliwości współpracy z instytucjami bądź klastrami zagranicznymi; wątpliwe perspektywy przekształcenia się w silne klastry Źródło: Cluster Benchmarking in Poland 2010, Survey report, The Public Sector Team of Deloitte Business Consulting S.A.

24 Podsumowanie Czy myślenie w kategoriach klastrów, a w konsekwencji polityki klastrowej, to nowy pomysł na stymulowanie rozwoju gospodarczego? Odpowiedź (?) Warto spojrzed na problem czysto analitycznie (z poszanowaniem teorii) i poszukad obiektywnych miar zjawisk i procesów związanych z powstaniem i rozwojem klastrów ; Czy polski sektor rolno-żywnościowy może byd tym sektorem gospodarki, w którym rozwiną się klastry o znaczeniu międzynarodowym (światowym globalnym)? Jeśli takie badania mają sens (raczej tak) to przydatny byłby model referencyjny rozwoju klastra w sektorze rolnożywnościowym