Ocena obciąŝeń termicznych w środowisku pracy Charakterystyka zjawiska

Transkrypt

1 Ocena obciąŝeń termicznych w środowisku pracy 2.1. Charakterystyka zjawiska Ocena mikroklimatu wymaga uwzględnienia kompleksowego wpływu elementów środowiska decydujących o moŝliwości funkcjonowania człowieka na stanowisku pracy w określonych warunkach termicznych. Wymaga to łącznego uwzględnienia szeregu kryteriów (ujętych w pkt. 2.2) oraz parametrów bezpośrednio nie uwzględnianych w ocenie, jednakŝe pośrednio wpływających na wynik ewaluacji. NaleŜą do nich m.in.: aklimatyzacja, temperatura wnętrza ciała i skóry, nawilgocenie skóry. Utrzymanie parametrów oceny w przedziałach określonych w oparciu o zasady i warunki termoregulacji człowieka pozwala na zachowanie moŝliwości wymiany ciepła z otoczeniem, decydującym o moŝliwości funkcjonowania w środowisku Istota pomiaru i oceny mikroklimatu na stanowisku pracy Charakter obciąŝeń związanych z wpływem warunków środowiskowych na zdrowie i bezpieczeństwo zatrudnionych wymaga odniesienia wymagań do wskaźników oceny obciąŝenia termicznego. Przeprowadzenie szczegółowej analizy wpływu środowiska na obciąŝenie termiczne wymaga zastosowania wiedzy o czterech podstawowych parametrach termicznych: temperaturze powietrza, średniej temperaturze promieniowania, prędkości przepływu powietrza, wilgotności bezwzględnej. oraz wiedzy o parametrach związanych ze sposobem i cięŝkością wykonywanej pracy. NaleŜą do nich: poziom metabolizmu, oporność cieplna odzieŝy. Przeprowadzenie oceny, kończącej się wydaniem decyzji o moŝliwości wykonywania pracy wymaga uwzględnienia zaleŝności pomiędzy powyŝszymi wskaźnikami. Do określania wielkości wpływu parametrów mikroklimatu na zdrowie i bezpieczeństwo zatrudnionych wykorzystuje się wskaźniki oceny środowiska termicznego. NaleŜą do nich: PMV - przewidywana ocena średnia (ang.: predicted mean vote), PPD - procentowy udział osób niezadowolonych (ang.: predicted percentage of dissatisfied), WBGT - wskaźnik obciąŝenia termicznego (ang.: wet bulb globe temperature), t wc - wskaźnik miejscowego wychłodzenia organizmu, IREQ - wymagana izolacyjność odzieŝy (ang.: required clothing insulation). ZaleŜności pomiędzy wskaźnikami oceny obciąŝenia termicznego oraz zasady ich stosowania określono w normie PN-EN ISO [4]. Podstawowym kryterium wyboru wskaźnika oceny jest zaliczenie środowiska do określonej kategorii zagroŝeń lub uciąŝliwości. Przypisanie to oparte jest na ocenie ergonomicznych reakcji człowieka na środowisko termiczne, istotnych podczas wyznaczania wzajemnych zaleŝności. Istotę tych zaleŝności przedstawiono w tab. 2.1.

2 Tabela 2.1. Kryteria oceny środowisk termicznych. Oceniana Rodzaj środowiska termicznego wielkość gorące umiarkowane zimne Komfort i stres wskaźnik WBGT przewidywana ocena średnia PMV przewidywany odsetek niezadowolonych PPD siła chłodząca środowiska t wc wymagane tempo pocenia SW req wymagana izolacyjność odzieŝy IREQ ObciąŜenie fizjologiczne Temperatura wewnętrzna ciała i temperatura skóry, częstość skurczów serca, utrata masy ciała przez pocenie i oddychanie ObciąŜenie Metody oceny subiektywnej psychiczne Uwzględniając zachodzące relacje pomiędzy róŝnymi grupami parametrów oceny wyróŝnić moŝemy środowisko: środowisko gorące: Prostą i szybką metodę oceny środowiska termicznego gorącego oparto na wartości wskaźnika WBGT. Zasady jego wyznaczania określono w normie PN-EN [5]. Sposób wyznaczenia wartości wskaźnika WBGT uzaleŝniony jest od sposobu oddziaływania cieplnego. WyróŜnić moŝemy: wskaźnik WBGT dla obciąŝeń związanych z przebywaniem wewnątrz pomieszczeń lub na zewnątrz pomieszczeń, bez nasłonecznienia: 0,7 0,3 C gdzie: t nw - temperatura wilgotna, naturalna, C (temperatura wilgotna naturalna wielkość wskazywana przez czujnik temperatury pokryty wilgotną tkaniną, przy naturalnej wentylacji, tj. umieszczony w badanym środowisku bez zastosowania wentylacji wymuszonej) t g - temperatura poczernionej kuli, C (temperatura poczernionej kuli temperatura wskazywana przez czujnik temperatury umieszczony w środku matowej, poczernionej kuli o średnicy 150 mm) wskaźnik WBGT dla obciąŝeń związanych z przebywaniem na zewnątrz pomieszczeń, z nasłonecznieniem: 0,7 0,2 0,1 C gdzie: t nw - temperatura wilgotna, naturalna, C (temperatura wilgotna naturalna wielkość wskazywana przez czujnik temperatury pokryty wilgotną tkaniną, przy naturalnej wentylacji, tj. umieszczony w badanym środowisku bez zastosowania wentylacji wymuszonej) t g - temperatura poczernionej kuli, C (temperatura poczernionej kuli temperatura wskazywana przez czujnik temperatury umieszczony w środku matowej, poczernionej kuli o średnicy 150 mm) t a - temperatura powietrza (temperatura sucha), C

3 (temperatura powietrza moŝe być mierzona kaŝdą metodą, za pomocą czujnika o dowolnym kształcie) Dodatkowym parametrem uwzględnianym podczas oceny obciąŝenia środowiska termicznego jest energia metaboliczna, opisywany poprzez klasę poziomu metabolizmu, określającą ilość ciepła wytwarzanego wewnątrz organizmu (tzw. energię metaboliczną). Wartość energii metabolicznej oszacować moŝna wg tab. 2.2, lub poprzez bezpośredni jej pomiar. Tabela 2.2. Klasyfikacja poziomów tempa metabolizmu (przykłady). Klasa poziomu metabolizmu 0 (spoczynek) spoczynek Przykłady prac, przy których występuje określony poziom metabolizmu 1 (praca lekka) 2 (praca średnio cięŝka) 3 (praca cięŝka) 4 (praca bardzo cięŝka) lekka praca ręczna w pozycji siedzącej (pisanie ręczne, pisanie na maszynie, rysowanie, księgowanie, szycie), praca rąk i ramion w pozycji siedzącej (małe narzędzia stolarskie, montaŝ lub sortowanie małych elementów), wiercenie (w małych częściach) wykonywanie w pozycji stojącej, praca w pozycji stojącej z narzędziami o małej mocy, okresowe chodzenie z prędkością do 3,5 km/h długotrwała praca dłonią i ramieniem (wbijanie gwoździ), praca kończyną górną i dolną (jazda cięŝarówką, traktorem lub sprzętem budowlanym), praca ramieniem i tułowiem (praca narzędziami pneumatycznymi, tynkowanie, sporadyczne posługiwanie się umiarkowanie cięŝkimi elementami, pielenie, zbieranie owoców lub warzyw), pchanie lub ciągniecie lekkich wózków lub taczek, kucie mechaniczne, chodzenie z prędkością od 3,5 km/h do 5,5 km/h intensywna praca tułowiem i ramieniem, przenoszenie cięŝkich materiałów, kucie ręczne, piłowanie, struganie lub rzeźbienie twardego drewna, pchanie lub ciągnięcie wózków ręcznych lub taczek, wyjmowanie odlewów z formy, układanie bloków betonowych, chodzenie z prędkością od 5,5 km/h do 7,0 km/h bardzo intensywna praca wykonywana w tempie szybkim do maksymalnego, praca siekierą, intensywne szuflowanie lub kopanie, wchodzenie po schodach, pochylni lub drabinie, szybkie chodzenie małymi krokami

4 chodzenie z prędkością powyŝej 7,0 km/h Ponadto, jeŝeli na stanowisku pracy zostanie przekroczona dopuszczalna wartość WBGT lub wymagana jest bardziej szczegółowa analiza wpływu warunków termicznych na moŝliwość wykonywania pracy określić naleŝy wymiar stresu cieplnego związanego z naraŝeniem, określić reakcję osób badanych i wyznaczyć wymagane tempo pocenia SW req (ang.: required sweat rate) [6] oraz wykonać pomiary fizjologiczne [7]. W przypadku, gdy podczas pracy nie zostaje osiągnięta równowaga cieplna, wówczas następuje akumulacja ciepła i wzrasta temperatura wewnętrzna ciała. Następuje pocenie się. Warunkiem utrzymania równowagi wodnej i mineralnej ciała człowieka jest nie przekraczanie wartości dopuszczalnych określanych dla maksymalnej wartości nawilgocenia skóry w max oraz maksymalnego tempa pocenia SW max. Ocena wymaganego tempa pocenia ma na celu określenie [4, 6]: obciąŝeń, które prawdopodobnie prowadzą do nadmiernego wzrostu temperatury wewnętrznej lub utraty wody przez standardową osobę, modyfikacji, jakie powinny być wprowadzone w warunkach pracy w celu zmniejszenia lub wykluczenia takich efektów, maksymalnych dopuszczalnych czasów ekspozycji, wymaganych w celu zmniejszenia obciąŝenia fizjologicznego do poziomu akceptowalnego. Są to wartości określone dla standardowej osoby o dobrym stanie zdrowia, przystosowanej do wykonywania pracy. środowisko zimne: Do oceny środowisk zimnych wykorzystuje się wskaźniki IREQ neutral, IREQ min oraz t wc. Dodatkowo przyjmuje się, Ŝe średnie odczucia cieplne oraz zmienność osobnicza związane są z komfortem termicznym i stopniem negatywnych odczuć cieplnych. Ocena środowisk zimnych oparta jest na zasadach określonych w normie PN-EN ISO [11]. Znaczenie poszczególnych kryteriów jest następujące: wskaźnik IREQ min (m 2 K W -1 ) wymagana minimalna oporność cieplna odzieŝy, określa dopuszczalne wychłodzenie ogólne organizmu. Wartość wskaźnik uzaleŝniona jest od warunków środowiska termicznego, metabolizmu (wydatku energetycznego) oraz parametrów odzieŝy (izolacyjności i przepuszczalności powietrza). Przykładowe wartości wskaźników wyznaczonych dla róŝnych poziomów oddziaływania środowiska określono poniŝej: Dane wejściowe temperatura powietrza C średnia temperatura promieniowania C prędkość powietrza m s -1 poziom metabolizmu W m 2 podstawowa izolacyjność odzieŝy clo Wartości wyznaczone IREQ neutral clo wymagana oporność cieplna odzieŝy clo dopuszczalny czas ekspozycji h ,5 2,6 3,1 2, ,5 1,5 1,8 > ,5 3,5 4,4 0, ,4 1,9 2,4 > ,2 3,4 4,2 > ,2 3,5 5,9 1,1

5 ,2 4,0 5,0 2, ,2 2,6 4,0 >8 wskaźnik t wc ( C) określa dopuszczalne wychłodzenie miejscowe organizmu. Wartość wskaźnika t wc decyduje o dopuszczalnym czasie naraŝenia (moŝliwości wykonywania pracy w warunkach występowania środowiska zimnego). 13,12 0,6215 1,37, 0,3965, C Wpływ siły chłodzącej przepływu powietrza na wartość wskaźnika t wc przedstawiono poniŝej. Uzyskaną wartość traktować moŝna jako tzw. temperaturę odczuwaną. v 10 t a, C km h -1 m s , , , , , , , , , , , , , , , , środowisko umiarkowane: Ocena środowiska umiarkowanego odbywa się poprzez wykorzystanie wskaźników PMV (tzw. przewidywanej wartości średniej) i PPD (przewidywanego odsetka niezadowolonych). Wskazane wskaźniki bazują na zasadzie, Ŝe średnie odczucia cieplne oraz zmienność osobnicza związana jest z komfortem termicznym i stopniem negatywnych odczuć cieplnych. Dodatkowo ich wykorzystanie poprzez zastosowanie subiektywnych ocen środowiska termicznego pozwala określić indywidualne reakcje organizmu na występujące warunki termiczne. Ocena oparta jest na zasadach określonych w normie PN-EN ISO 7730 [9]. Ponadto, jeŝeli jest to moŝliwe uzupełniająco określić naleŝy indywidualną ocenę osądu naraŝonego, bazującą na subiektywnych odczuciach korelujących z oceną środowiska termicznego [10]. Przykład wskazanej oceny zamieszczono w tabeli 2.3.

6 Tabela 2.3. Skala subiektywnych odczuć środowiska termicznego [10]. Ocena Przykład Odnosi się do Percepcyjna Jak czujesz się teraz (gorąco?) Osoby Odczuciowa Jak to odbierasz (np. komfortowo? Warunków termicznych Preferencja termiczna Jak chciałbyś, aby było (np. cieplej) Stanu Indywidualna akceptacja Czy środowisko jest akceptowalne / Środowiska nieakceptowane? Indywidualna tolerancja Czy środowisko jest tolerowane? Środowiska Obiektywną ocenę środowisk termicznych umiarkowanych przeprowadza się poprzez wyznaczenie wskaźnika komfortu termicznego PMV. PMV jest przewidywaną oceną średnią uzyskaną na podstawie ocen przeprowadzonych przez duŝą grupę osób, eksponowanych na podlegające ocenie warunki termiczne wg poniŝszej skali: +3 gorąco +2 ciepło +1 trochę ciepło 0 neutralnie 1 trochę chłodno 2 chłodno 3 zimno Sposób wyznaczenia wartości wskaźników obciąŝenia środowiska umiarkowanego uwzględnia wpływ parametrów pośrednich. WyróŜniamy: wskaźnik PMV obliczany jest na postawie temperatury powietrza, średniej temperatury promieniowania, wilgotności i prędkości przepływu powietrza w środowisku oraz oszacowania tempa metabolizmu i izolacyjności odzieŝy. Równanie na obliczenie PMV związane jest z równaniem bilansu termicznego ciała człowieka i dodatkowymi warunkami występowania komfortu termicznego. Wskaźnik PMV powinien być uŝywany tylko wówczas gdy przyjmuje wartości od -2,0 do +2,0, oraz gdy wpływające na niego czynniki przyjmują wartości: M = od 46 W/m 2 do 232 W/m 2 (od 0,8 do 4,0 met), I cl = od 0 m 2 K/W do 0,310 m 2 K/W (od 0 do 2,0 clo), t a = od 10 C do 30 C, t r = od 10 C do 40 C, v ar = od 0 m/s do 1 m/s, p a = od 0 Pa do 2700 Pa Uzyskana wartość wskaźnika PMV pozwala zakwalifikować środowisko termiczne umiarkowane do jednej z trzech kategorii środowisk, wg poniŝszej tabeli: Kategoria Wartość wskaźnika oceny: PMV PPD [%] A -0,2 < PMV < +0,2 < 6 B -0,5 < PMV < +0,5 < 10 C -0,7 < PMV < +0,7 < 15

7 Parametrami pośrednimi, niezbędnymi do wyznaczenia PMV są: średnia temperatura promieniowania 273 2,5 10, t 273 C gdzie: t - średnia temperatura promieniowania, C r t g - temperatura poczernionej kuli, C t a - temperatura powietrza (temperatura sucha), C v a - względna prędkość przepływu powietrza, m/s temperatura operacyjna 10 C 1 10 gdzie: t o - temperatura operacyjna, C t a - temperatura powietrza (temperatura sucha), C t r - średnia temperatura promieniowania, C v a - względna prędkość przepływu powietrza, m/s wartość oporności odzieŝy uŝywanej przez pracownika (tab. 2.4) Tab Wartości oporności cieplnej zestawów odzieŝy określone dla warunków statycznych (przykłady). OdzieŜ robocza I cl Clo m 2 K/W Garnitur, skarpety, buty 0,7 0,110 Garnitur, podkoszulek, skarpety, buty 0,8 0,125 Podkoszulek, spodnie, bluza robocza, skarpety, buty (podstawowa odzieŝ robocza) Długa bielizna, podkoszulek, spodnie, marynarka, skarpety, buty 0,9 0,140 1,0 0,155 Długa bielizna, podkoszulek, spodnie, marynarka, cięŝsze ubranie, kombinezon, czapka, rękawiczki, skarpety, buty 1,4 0,220 Zestaw odzieŝy arktycznej 3,0 4,5 0,46 0,70 poziom metabolizmu, wynikający z cięŝkości wykonywanej pracy (tab. 2.5) Tab Wartości poziomów cięŝkości wykonywanej pracy (przykłady). Poziom metabolizmu: Rodzaj aktywności W/m2 met odpoczynek w pozycji półleŝącej 46 0,8 odpoczynek w pozycji siedzącej 58 1,0

8 praca w pozycji siedzącej (biuro, szkoła laboratorium) lekka aktywność w pozycji stojącej (sklepy, laboratorium, lekki przemysł) średnia aktywność w pozycji stojącej (prace domowe, obsługa maszyn) chodzenie na płaskim terenie z prędkością: - 2 km/h - 3 km/h - 4 km/h - 5/km/h 70 1,2 93 1, , ,9 2,4 2,8 3,4 wskaźnik PPD stosowany do wyznaczenia przewidywanego procentowego udziału osób niezadowolonych z występujących warunków termicznych. Obliczany jest w oparciu o wartość wskaźnika PMV, na podstawie zaleŝności: exp 0, ,2179 % Pośrednio wyznaczając wartość wskaźnika PPD uwzględnia się równieŝ dyskomfort powodowany przeciągiem, definiowanym jako niepoŝądane lokalne chłodzenie ciała przez ruch powietrza. Metoda przewidywania procentu osób eksponowanych na przeciąg wymaga znajomości temperatury powietrza, prędkości przepływu powietrza oraz turbulencji. Model ten ma zastosowanie w określonych warunkach termicznych i w odniesieniu do osób wykonujących lekką pracę fizyczną w pozycji siedzącej, z odczuciem cieplnym bliskim neutralnemu, a dotyczącym całego ciała Ocena moŝliwości wykonywania pracy Temperatura i obciąŝenie termiczne w środowisku pracy Podstawowe wymagania związane z zapewnieniem wymaganej temperatury w środowisku pracy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [3]. Zgodnie ze wskazaną regulacją ( 31-33): pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz, w pomieszczeniach pracy naleŝy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niŝszą niŝ 14 C (287 K), chyba Ŝe względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie moŝe być niŝsza niŝ 18 C (291 K), w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb uŝytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych, w pomieszczeniach pracy, w których następuje wydzielanie się ciepła przez promieniowanie w ilości przekraczającej na stanowisku pracy 2500 kj godz/m 2 naleŝy stosować nawiewną wentylację miejscową. Parametry nawiewanego powietrza powinny spełniać wymagania określone dla mikroklimatu gorącego.

9 Kompleksowa ocena parametrów mikroklimatu w środowisku pracy środowisko gorące: Wartość dopuszczalnego obciąŝenia w środowisku pracy określono w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r., w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [1]. Zgodnie ze wskazaną regulacją dla mikroklimatu gorącego określono (zał. 2, część C, pkt 1 [1]): 1. Wymagania dotyczące mikroklimatu gorącego stosuje się dla środowiska termicznego, dla którego wartość wskaźnika PMV (przewidywana ocena średnia) wynosi powyŝej ObciąŜenie termiczne w mikroklimacie gorącym określa się za pomocą wskaźnika WBGT wyraŝonego w C. Wartości wskaźnika WBGT nie mogą przekraczać w ciągu 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy wartości dopuszczalnych określonych w tab Przyjęto, Ŝe są to wartości ekspozycji, na które prawie wszystkie osoby mogą być eksponowane bez szkodliwego wpływu, jeŝeli nie zanotowano Ŝadnych wcześniejszych stanów patologicznych. Tabela 2.6. Dopuszczalne wartości wskaźnika WBGT. Klasa tempa metabolizmu 0 (spoczynek) 1 (praca lekka) 2 (praca średnio cięŝka) 3 (praca cięŝka) 4 (praca bardzo cięŝka) Tempo metabolizmu: odniesienie do jednostki powierzchni skóry [W/m 2 ] całkowite (przy średniej powierzchni skóry 1,8 m 2 ) [W] Wartości dopuszczalne WBGT: osoba zaaklimatyzowana w środowisku gorącym [ C] osoba niezaaklimatyzowana w środowisku gorącym [ C] M 65 M < M < M < M < M < M < M 468 nieodczuwalny ruch powietrza 25 odczuwalny ruch powietrza 26 nieodczuwalny ruch powietrza 22 odczuwalny ruch powietrza 23 M > 260 M > środowisko zimne: Wartość dopuszczalnego obciąŝenia w środowisku pracy określono w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r., w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [1]. Dla mikroklimatu zimnego przyjęto, Ŝe (zał. 2, część C, pkt 2 [1]):

10 1. Wymagania dotyczące mikroklimatu zimnego stosuje się dla środowiska termicznego, dla którego wartość wskaźnika PMV (przewidywana ocena średnia) wynosi 2 lub mniej. 2. Ocena środowiska termicznego zimnego odbywa się w oparciu o wartość dopuszczalnego wychłodzenia organizmu. dopuszczalne wychłodzenie ogólne organizmu określa wartość wskaźnika IREQ min (m 2 K W -1 ), która zaleŝy od warunków środowiska termicznego, metabolizmu (wydatku energetycznego) oraz parametrów odzieŝy (izolacyjności i przepuszczalności powietrza). dopuszczalne wychłodzenie miejscowe organizmu określa wskaźnik t wc ( C), określony w tab Wskaźnik t wc decyduje o dopuszczalnym czasie naraŝenia (moŝliwości wykonywania pracy w warunkach występowania środowiska zimnego). Tab Dozwolony czas ekspozycji w zaleŝności od wielkości temperatury chłodzenia powietrza. Temperatura chłodzenia powietrza t wc, [ C] t wc > -24 dozwolona ekspozycja ciągła Dozwolony czas naraŝenia (dopuszczalny czas ekspozycji) ekspozycja skrócona -24 t wc > -34 ekspozycja skrócona -34 t wc > -59 t wc -59 ekspozycja zabroniona

11 Literatura: [1] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r., w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz. U. 2002, nr 217, poz. 1833, ze zm. [3] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; tekst jednolity: Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm. [4] PN-EN ISO 11399:2005, Ergonomia środowiska termicznego. Zasady i stosowanie związanych norm międzynarodowych., PKN, Warszawa [5] PN-EN 27243:2005, Środowiska gorące. Wyznaczanie obciąŝenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT, PKN, Warszawa [6] PN-EN ISO 7933:2005, Ergonomia środowiska termicznego. Analityczne wyznaczanie i interpretacja stresu cieplnego z wykorzystaniem obliczeń przewidywanego obciąŝenia termicznego, PKN, Warszawa [7] PN-EN ISO 9886:2002, Ocena obciąŝenia termicznego na podstawie pomiarów fizjologicznych, PKN, Warszawa [9] PN-EN ISO 7730:2006, Ergonomia środowiska termicznego. Analityczne wyznaczanie i interpretacja komfortu termicznego z zastosowaniem obliczania wskaźników PMV i PPD oraz kryteriów lokalnego komfortu termicznego, PKN, Warszawa [10] PN-EN ISO 10551:2002, Ergonomia środowiska termicznego. Ocena wpływu środowiska termicznego z zastosowaniem skal osądu subiektywnego, PKN, Warszawa [11] PN-EN ISO 11079:2008, Ergonomia środowiska termicznego. Wyznaczanie i interpretacja stresu termicznego wynikającego z ekspozycji na środowisko zimne z uwzględnieniem wymaganej izolacyjności cieplnej odzieŝy (IREQ) oraz wpływu wychłodzenia miejscowego, PKN, Warszawa [12] Sudoł-Szopińska I., Chojnacka A., Określenie warunków komfortu termicznego w pomieszczeniach za pomocą wskaźników PMV i PPD, Bezpieczeństwo Pracy. Nuka i Praktyka, 2007, 5, ss