ROZDZIAŁ 13. KOSZTY PRACY W POLSCE NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ i USA

Transkrypt

1 Anna Bagieńska ROZDZIAŁ 13 KOSZTY PRACY W POLSCE NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ i USA Abstrakt Koszty pracy są bardzo znaczącą pozycją kosztów wielu przedsiębiorstw, dlatego podlegają ciągłej ocenie i analizie. Bardzo często przedsiębiorcy głoszą opinie, że w Polsce koszty pracy są bardzo wysokie. Celowe wydaje się porównanie kosztów pracy w Polsce z wydajnością i produktywnością pracy oraz do poziomu kosztów pracy w innych krajach. Słowa kluczowe: koszty pracy. Wprowadzenie Koszty pracy to bardzo ważna kategoria zarówno ekonomiczna jak i społeczna. Ich poziom decyduje o wielkości zatrudnienia i wysokości wynagrodzeń, ponieważ koszty pracy zależą wprost proporcjonalnie od poziomu wynagrodzeń. Ta kategoria kosztów funkcjonowania firmy podlega ciągłej ocenie i analizie. Celem opracowania jest udowodnienie, że koszty pracy w Polsce nie są największe w porównaniu z innymi krajami Europy oraz USA. Jednocześnie obalenie opinii wielu polskich przedsiębiorców na ten temat 1. Zadanie badawcze zostało podzielone na dwa etapy. Pierwszy ma przedstawić poziom kosztów pracy w Polsce oraz ich zróżnicowanie według sekcji gospodarki narodowej, sektorów własności, wielkości przedsiębiorstw i województw. Kolejny etap to przedstawienie poziomu kosztów pracy w Krajach UE i USA i ocena kosztów pracy w Polsce na tle innych krajów.powyższe zamierzenia zostaną zrealizowane poprzez opis i analizę danych statystycznych GUS, Eurostatu i Ministerstwa Gospodarki. Pojecie kosztów pracy Według terminologii Głównego Urzędu Statystycznego koszty pracy to koszty ponoszone przez pracodawcę na rzecz pozyskania, wykorzystania utrzymania i doskonalenia zasobów pracy. Zarówno w statystyce polskiej jak i międzynarodowej koszty pracy liczone są jako suma: wynagrodzeń brutto (łącznie z zaliczkami na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, płaconymi przez pracownika); składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, płaconych przez pracodawcę; wydatków pozapłacowych na kształcenie i przekwalifikowanie kadr, na bezpieczeństwo i higienę pracy, badania lekarskie, odzież ochronną i roboczą itp. 1 Badania własne w ramach S/WZ/3/06.

2 Koszty pracy w Polsce na tle wybranych krajów UE i USA 137 Cechą charakterystyczną pierwszej grupy (składka ubezpieczeniowa, podatek, narzuty), jest to, że jej koszt zależy od wysokości wynagrodzeń, natomiast druga grupa kosztów zależy od rodzaju wykonywanej pracy i jej warunków, niezależnie od wysokości płac. (Jacukowicz, 2000) Znaczna część kosztów pracy jest obowiązkowa, sposób ich liczenia regulują przepisy finansowe, tak więc zakres kosztów pracy i różnorodność składników powodują, że jest to temat złożony. Koszt pracy może być liczony na 1 zatrudnionego, na godzinę pracy lub miesięcznie. Poziom i zróżnicowanie kosztów pracy w Polsce Koszty pracy w Polsce w 2004 r. wynosiły przeciętnie 3111,64 zł miesięcznie. W porównaniu z 2000r. nastąpił ich wzrost o 18,6%. Największy wzrost w porównaniu do poprzedniego okresu miał miejsce w 2001 r. 7,6%. Rysunek 1. Przeciętny miesięczny koszt pracy w gospodarce narodowej w Polsce w latach koszty pracy Źródło: opracowanie własne na podstawie: Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2005 r., GUS, Warszawa 2005, s. 49. Koszty pracy w Polsce są zróżnicowane w poszczególnych działach gospodarki narodowej. Wynika to z tego, że również wynagrodzenie jest znacznie zróżnicowane w poszczególnych gałęziach gospodarki. Narzuty na wynagrodzenia tworzące koszty pracy dotyczące różnych składek ubezpieczeniowych naliczane są od wynagrodzeń brutto. Tabela 1. Przeciętny miesięczny koszt pracy na 1 zatrudnionego w gospodarce narodowej Wyszczególnienie Dynamika 2000=100 w zł w % Ogółem 2622, ,64 118,6 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 2332, ,63 125,8 Rybactwo 2491, ,61 105,2 Przemysł 2633, ,99 117,1 Z tego górnictwo: 4106, ,68 130,8 przetwórstwo przemysłowe 2401, ,08 114,5 Zaopatrywanie w energię elektryczną 3363, ,82 122,6 Budownictwo 2419, ,92 112,2 Handel i naprawy 2482, ,24 111,1 Hotele i restauracje 1838, ,37 114,1

3 138 Anna Bagieńska Transport, gospodarka magazynowa 2901, ,85 133,9 Pośrednictwo finansowe 3923, ,68 134,7 Obsługa nieruchomości i firm 2895,0 3149,55 108,8 Administracja publiczna i obrona narodowa 3157, ,23 118,4 Edukacja 2528, ,29 121,3 Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 1911, ,8 125,6 Działalność usługowa, komunalna i pozostała 2585, ,08 109,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2005 r., GUS, Warszawa 2005, s. 49. W Polsce najwyższe koszty pracy są w górnictwie. Są one o 73% wyższe od przeciętnych kosztów w gospodarce narodowej. Drugie miejsce pod względem wysokości kosztów pracy zajmuje pośrednictwo finansowe, następnie sekcja wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. Najniższe koszty pracy wystąpiły w sekcji hotele i restauracje. Najwyższy wzrost kosztów pracy w stosunku do 2000 roku wystąpił w sekcji pośrednictwo finansowe (34,7%). Wzrost kosztów pracy wyższy niż przeciętny nastąpił również w sekcjach transport, gospodarka magazynowa i łączność (33,9%), górnictwo (30,8%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (22,6%) i edukacja (21,3%). Najniższy wzrost nastąpił w sekcji rybactwo (5,2%). Koszty pracy wyższe są w sektorze publicznym niż prywatnym średnio o 11%. Dynamika kosztów pracy w sektorze publicznym była nieco wyższa (120%) niż w sektorze prywatnym (118,4%). Zróżnicowanie kosztów pracy między sektorami wynika ze zróżnicowania poziomu wynagrodzeń, stanowiących podstawę ich naliczania. Ponadto zróżnicowanie międzysektorowe kosztów pracy wynika z faktu, że w badanej zbiorowości 27% zatrudnionych w sektorze publicznym pracuje w jednostkach górnictwa, wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę, pośrednictwa finansowego, administracji publicznej i obrony narodowej, które to jednostki charakteryzują się najwyższymi kosztami płacowymi w całej gospodarce narodowej. Natomiast zatrudnieni w jednostkach o wyżej wymienionych rodzajach działalności, ale należących do sektora prywatnego stanowią tylko 5% zatrudnienia w tym sektorze. Na podstawie badań GUS możliwe jest ustalenie struktury kosztu pracy w Polsce. Znaczną przewagę wśród wszystkich nakładów ponoszonych przez pracodawcę w związku z zatrudnianiem stanowiły wypłaty zaliczane w ciężar kosztów jednostki (99,8%). Pozostała część kosztów pracy to wypłaty z tytułu udziału w zysku. Wynagrodzenia osobowe (wynagrodzenie zasadnicze, dodatki służbowe, premie i dodatkowe wynagrodzenia roczne) stanowiły w 2004 r. 75,7% kosztów pracy. Pozapłacowe koszty pracy stanowiły natomiast. 24,3%. Koszty pracy różnią się w zależności od wielkości jednostki. Poniżej przedstawiono analizę kosztów pracy w jednostkach dużych i średnich. Jednostki duże to zakłady zatrudniające 50 osób i więcej, a jednostki średnie zatrudniające od 10 do 49 osób. (Jacukowicz, 2002). Koszt pracy w jednostkach dużych jest znacznie wyższy niż w jednostkach średnich. W 2000r. był on o 23,6% wyższy, zaś w 2004 r. o 28,3%. Przeciętny koszt pracy na jednego zatrudnionego w 2004r. w porównaniu z 2000r. w jednostkach dużych był wyższy o 21,3%, a w jednostkach średnich o 17%. W jednostkach dużych jest mniejszy udział płacy zasadniczej w kosztach pracy. Wynika to z tego, że system płac jest bardziej rozbudowany w dużych jednostkach niż w średnich. Oprócz płacy zasadniczej stosowane są premie, dodatki za staż pracy, przestrzegane są wypłaty za pracę w godzinach nadliczbowych.

4 Koszty pracy w Polsce na tle wybranych krajów UE i USA 139 Koszty pracy zróżnicowane są według województw. Największe wynagrodzenia, a więc i koszty pracy wystąpiły w województwie mazowieckim. Wyniosły one 4189,76zł i były o 35% wyższe od przeciętnych w gospodarce. Najniższe zanotowano w województwie podkarpackim 2551,27 zł (18% niższe niż przeciętne). Różnica między wartościami skrajnymi wyniosła 1638zł. (Koszty pracy..., 2005) Rysunek 2. Przeciętne miesięczne koszty pracy w Polsce według województw w 2004 r kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie wielkopolskie zachodniopomorskie Koszty pracy w Polsce na tle krajów europejskich i USA Przedsiębiorcy w Polsce twierdzą, że w Polsce koszty pracy są bardzo wysokie. Powoduje to niższą konkurencyjność polskich firm, hamuje ich ekspansję. Ponadto hamuje wzrost poziomu wynagrodzeń i ogranicza zatrudnienie. Aby ocenić jak wysokie są koszty pracy w innych krajach i czy odbiegają one znacznie od kosztów pracy w Polsce przeprowadzono analizę danych statystycznych GUS i Ministerstwa Gospodarki. Udział kosztów pracy w PKB w 2000 roku przedstawia poniższa tabela. Tabela 2. Udział kosztów pracy w PKB w 2000 roku Kraj Koszty pracy w PKB (%) Kraj Koszty pracy w PKB (%) Szwecja 57,9 Portugalia 47,0 Wielka Brytania 55,3 Finlandia 47,0 Niemcy 53,8 Czechy 46,3 Słowenia 53,5 Węgry 43,1 Dania 52,2 Słowacja 43,1 Austria 52,2 Polska 42,5 Łotwa 51,7 Litwa 42,3 Belgia 51,7 Bułgaria 42,0 Holandia 51,3 Włochy 40,5 Estonia 50,9 Irlandia 40,4

5 140 Anna Bagieńska Hiszpania 50,0 Rumunia 40,0 Francja 49,9 Grecja 32,5 Źródło: opracowanie na podstawie Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, że koszty zatrudnienia w Polsce należą do najmniejszych w Europie, nie tylko Zachodniej. Są one niższe niż w Słowenii, Estonii, Słowacji, Czechach, na Węgrzech i na Łotwie. Niższe koszty zatrudnienia w dochodzie narodowym występują tylko w Irlandii, Grecji i we Włoszech. W porównaniu z Europą Środkowowschodnią niższe koszty zatrudnienia są tylko w Rumunii. Litwa i Bułgaria ma podobny poziom kosztów pracy jak Polska. Podsumowując Polska znajduje się w końcowej ćwiartce długiej listy 24 krajów Europy. Poziom kosztów pracy w różnych sekcjach gospodarki w poszczególnych krajach jest zróżnicowany; najwyższe godzinowe koszty pracy odnotowano w sekcji pośrednictwo finansowe. Najwyższe w tej sekcji godzinowe koszty pracy są w Szwecji (42,9 euro) i w Wielkiej Brytanii (40,1 euro), zaś najniższe w Grecji. Drugą pod względem wysokości godzinowych kosztów pracy jest sekcja energetyka; koszty w tej sekcji sięgają od 13,25 euro w Portugalii do 37,65 euro w Austrii. Najniższe koszty pracy mają hurt i handel detaliczny oraz hotele i restauracje. W sekcji hurt i handel detaliczny godzinowe koszty pracy sięgają od 7,62 euro (Grecja) do 26,19 euro (Szwecja), a dla sekcji hotele i restauracje od 5,72 euro (Portugalia) do 20,7 euro (Francja). (Paternoster, 2003) Koszty pracy różnią się między działalności przemysłową (produkcyjną) a usługami. Wyższe godzinowe koszty pracy w usługach niż przemyśle występowały w 2000r. w Portugalii, Grecji, Finlandii, Francji, Danii i Szwecji. W Wielkiej Brytanii godzinowe koszty pracy w usługach są podobne jak w przemyśle. Wyższe godzinowe koszty pracy w przemyśle niż w usługach występowały w 2000r. w Hiszpanii, Irlandii, Holandii, Austrii i Niemczech. Dane zawarte w tabeli 3 także przeczą stwierdzeniu, że w Polsce są bardzo wysokie koszty pracy. Kolumna 1 pokazuje koszty pracy w pieniądzu w pełni porównywalnym, tj. uwzględniającym parytety siły nabywczej. Są to koszty całkowite, czyli wynagrodzenia netto plus obowiązkowe narzuty fiskalne i składki o charakterze społecznym. W tej klasyfikacji koszty mniejsze niż w Polsce znaleźć można zaledwie w 3 krajach Unii: w Portugalii, Słowacji i na Węgrzech. W pozostałych krajach są one wyższe. Kolumna 2 (oraz jej uszczegółowienie w kolumnach 3-5) pokazuje, jaka część tego, co dla pracodawcy jest kalkulacyjną pozycją zbiorczą koszty pracy", nie trafia do pracownika. Na tej liście Polska przesuwa się bliżej środka grupy; obciążenia mniejsze mamy w ośmiu krajach (Dania, Wielka Brytania, Luksemburg, Irlandia, Hiszpania, Grecja, Portugalia, Słowacja), a większe niż w Polsce w dziesięciu (Belgia, Niemcy, Holandia, Finlandia, Francja, Włochy, Szwecja, Austria, Czechy, Węgry). Przez pryzmat kolumn 3-5 można dowiedzieć się o kalkulacjach pracodawcy, a także o polityce społeczno-ekonomicznej. Dla przedsiębiorcy psychologicznie ważna może być proporcja podziału obowiązkowej składki ubezpieczeniowej między niego a pracownika. Jak widać w tabeli obok dwóch krajów, gdzie podział jest fifty-fifty" (Niemcy i USA), mamy tylko cztery takie gdzie pracownicy płacą więcej Luksemburg, Danię, Holandię oraz Polskę W zdecydowanej większości krajów wyraźnie wyższe koszty ubezpieczeniowe ponoszą jednak przedsiębiorcy. Najdobitniej odczuwają to we Francji, Szwecji, Czechach i we Włoszech.

6 Koszty pracy w Polsce na tle wybranych krajów UE i USA 141 Tabela 3. Koszty pracy roczne w 2004 r. Koszty pracy 2004 W obciążeniach ogółem: Wyszczególnienie całkowite W tym obciążenia** Podatek dochodowy Składki pracownika Składki pracodawcy USD* % W punktach procentowych Belgia ,2 20,5 10,7 23,0 Niemcy ,7 16,2 17,3 17,3 Holandia ,6 7,3 22,2 14,0 Dania ,5 30,4 10,5 0,5 Finlandia ,8 19,5 4,9 19,4 Wlk. Brytania ,2 14,5 7,8 9,0 Luksemburg ,9 7,9 12,1 11,9 Francja ,4 9,4 9,8 28,2 Włochy ,7 14,0 6,9 24,9 Szwecja ,0 18,1 5,3 24,6 Austria ,9 8,4 14,0 22,5 Irlandia ,8 9,6 4,5 9,7 Hiszpania ,0 9,7 4,9 23,4 Grecja ,9 0,5 12,5 21,9 Czechy ,6 8,4 9,3 25,9 Polska ,1 5,1 21,1 17,0 Portugalia ,6 4,5 8,9 19,2 Słowacja ,0 5,8 9,9 26,3 Węgry ,8 9,0 9,9 26,9 USA ,6 15,4 7,1 7,1 * wg parytetu siły nabywczej (dla Polski ok. 1,85) ** Podatki i składki socjalne opłacane przez pracownika i pracodawcę Źródło: Koszty pracy to nie wszystko, Służba pracownicza nr 7/2005. Na koszty trzeba patrzeć w kontekście czasu i przez pryzmat efektów. Dane o kosztach zamieszczone w tabeli 4 nabierają innej wymowy, gdy analizować je w kontekście przeciętnego czasu pracy. Jedynie w Grecji, w Czechach i na Węgrzech rok pracy jest nieznacznie dłuższy niż w Polsce, natomiast w Europie jest przeciętnie o około 300 godzin krótszy, zaś w przypadkach skrajnych (Holandia, Francja, Niemcy) - krótszy o godzin. Żeby plastyczniej wyobrazić sobie, co znaczy te kilkaset godzin rocznie różnicy, trzeba pamiętać, że nominalna 8-godzinna dniówka pomnożona przez nominalny 22-dniowy miesiąc roboczy to 176 godzin. Przeciętny Polak pracuje więc prawie 2 miesiące w roku dłużej, niż przeciętny Europejczyk. Mimo to i mimo że dysproporcja płacowa nie jest mniejsza aniżeli dysproporcja np. w zakresie PKB, produktywność polskiej pracy jest mała. W kolumnie 3 pokazujemy dane z OECD o tym, jaka jest wartość PKB wytwarzanego w ciągu 1 godziny roboczej. (Służba pracownicza, 7/2005). W tej klasyfikacji Polska zajmuje bezdyskusyjnie ostatnie miejsce w Europie. Faktem jest, że w Polsce koszty pracy tak jak poziom wynagrodzeń są mniejsze niż w Europie Zachodniej, ale również PKB na 1 mieszkańca to ok.40% PKB unijnego, podczas, gdy przeciętny koszt pracy w Polsce to tylko 20% unijnego. Dysproporcja jest duża. (Obiezierski)

7 142 Anna Bagieńska Tabela 4. Koszty pracy a produktywność i czas pracy Czas 2003 Produktywność** 2003 Płaca przeciętna 2002 Wyszczególnienie godz. USD* Euro* Belgia , Niemcy , Holandia , Dania , Finlandia , Wlk. Brytania , Luksemburg , Francja , Włochy , Szwecja , Austria , Irlandia , Hiszpania , Grecja ,7 - Czechy , Polska , Portugalia ,2 - Słowacja , Węgry , USA ,5 797 * wg parytetu siły nabywczej (dla Polski ok. 1,85) * PKB na 1 przepracowaną roboczogodzinę Źródło: Koszty pracy to nie wszystko, Służba pracownicza nr 7/2005, s.18 Niskie koszty pracy powinny przyciągać inwestorów zagranicznych i jednocześnie przyczyniać się do unowocześnienia gospodarki. Kapitał ten woli kierować się na obarczone mniejszym ryzykiem i dające większe zyski - rynki finansowy i usługowy (wielkie sieci handlowe) niż na bezpośrednie inwestycje produkcyjne. Wybierając kierunek geograficzny ekspansji bezpośredniej inwestor zagraniczny staje bowiem przed dylematem, czy kierować się do kraju o niskich kosztach pracy godząc się na słabą wydajność, czy odwrotnie za cenę większych kosztów pracy wybrać kraj o lepszej wydajności. Zdaniem niektórych analityków (Ziemecki, 2004) na ocenę korzyści inwestora zagranicznego w decydującym stopniu wpływa wydajność pracy, a nie jej koszty, choć słaba wydajność może być w kalkulacji zrównoważona bardzo niskimi kosztami pracy (Chiny, Rosja), albo wyższe koszty pracy - lepszą wydajnością (Irlandia, Portugalia, Czechy, Węgry, w mniejszy stopniu Słowacja). Tym, co decyduje o konkurencyjności jest bowiem nie tyle poziom kosztów, ile poziom wydajności pracy, a także to, co z układu tych wielkości wynika. W międzynarodowej konkurencji górą jest ten, kto z jednostki kosztów pracy wytworzy więcej i lepiej. Nasze przedsiębiorstwa są mało konkurencyjne nie dlatego, że za wysokie są składki emerytalne, ani nie dlatego, że realne wynagrodzenie są wyższe od bułgarskich, lecz dlatego, że nie inwestują. Utrzymują produkcję materiało- i energochłonną.

8 Koszty pracy w Polsce na tle wybranych krajów UE i USA 143 Wytwarzają produkty przestarzałe i niefunkcjonalne. I to właśnie tutaj jest źródło niskiej efektywności, a nie w kosztach pracy (Służba pracownicza, 7/2005). Na tle wymienionych krajów w Polsce niekorzystnie kształtuje się relacja między kosztami pracy a wydajnością. Jej zmiana może się dokonać albo przez cięcia składek socjalnych (faktyczne zamrożenie płac ma już miejsce), albo przez inwestycje produkcyjne, wprowadzające nowoczesne techniki i technologie. Koszty pracy to bardzo ważna kategoria nie tylko ekonomiczna, ale i społeczna. Ich część pozapłacowa jest syntetycznym miernikiem społecznej funkcji płacy. Koszty pozapłacowe przesądzają zwłaszcza w krajach biedniejszych o poziomie opieki zdrowotnej pracowników oraz o poziomie przyszłych emerytur w tradycyjnych systemach obowiązujących praktycznie w całej Europie Zachodniej. Podsumowanie Na podstawie przestawionych danych statystycznych i ich analizy można wysnuć następujące wnioski dotyczące kosztów pracy w Polsce: duża część kosztów pracy zależy od wysokości wynagrodzeń, ponieważ naliczane są one jako procent od wynagrodzenia brutto. Udział wynagrodzenia zasadniczego w przeciętnym wynagrodzeniu miesięcznym brutto wynosi 64,4%. koszty płacowe w badanym okresie wyniosły około 77% kosztów pracy, zaś pozapłacowe 23%. znaczną przewagę wśród wszystkich nakładów ponoszonych przez pracodawcę w związku z zatrudnianiem stanowią wypłaty zaliczane w ciężar kosztów jednostki (99,8%). znaczna część kosztów pracy jest obowiązkowa, sposób ich liczenia regulują odpowiednie przepisy, najwyższe koszty pracy wystąpiły w województwie mazowieckim, najniższe w podkarpackim, najwyższe koszty pracy są w górnictwie, pośrednictwie finansowym oraz w sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz i wodę. najszybszy wzrost kosztów pracy w stosunku do roku 2000 wystąpił w sekcji pośrednictwo finansowe (34,7%). koszty pracy w dużych przedsiębiorstwach są większe niż w średnich. wyższe koszty pracy cechują sektor publiczny niż prywatny, Analizując poziom kosztów pracy w Polsce i innych krajach możemy stwierdzić, że: koszty pracy są bardzo zróżnicowane między różnymi krajami, poziom kosztów pracy w różnych sekcjach gospodarki jest inny; najwyższe godzinowe koszty pracy odnotowano w sekcji pośrednictwo finansowe; najwyższe w tej sekcji godzinowe koszty pracy są w Szwecji i w Wielkiej Brytanii, zaś najniższe w Grecji, drugą pod względem wysokości godzinowych kosztów pracy jest sekcja energetyka; najniższe koszty pracy mają hurt i handel detaliczny oraz hotele i restauracje; koszty pracy w Polsce są na poziomie niższym niż w wielu krajach Europy Zachodniej, na tle wymienionych krajów w Polsce niekorzystnie kształtuje się relacja między kosztami pracy a wydajnością, w Grecji, w Czechach i na Węgrzech rok pracy jest nieznacznie dłuższy niż w Polsce, natomiast w Europie jest przeciętnie o około 300 godzin krótszy; przeciętny Polak pracuje prawie dwa miesiące w roku dłużej, niż przeciętny Europejczyk

9 144 Anna Bagieńska produktywność liczona jako PKB na jedną przepracowaną roboczogodzinę polskiej pracy jest niska w porównaniu z innymi krajami. BIBLIOGRAFIA: 1. Jacukowicz Z. (2002) Album wynagrodzeń w krajach Unii Europejskiej i w Polsce, IPiSS, Warszawa. 2. Jacukowicz Z. (2000), Zróznicowanie płac w Polsce, w krajach Unii Europejskiej i USA, IPiSS, Warszawa. 3. Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2004r., GUS, Warszawa Koszty pracy to nie wszystko, Służba pracownicza nr 7/ Obezierski B., Ile Polak kosztuje pracodawcę, 6. Paternoster A.(2003), Labour Costs Survey 2000, Statistics in focus, Population and social conditions, Theme 3-7, s Ziemecki J. (2004),Wydajność i koszty pracy czynnikami alokacji inwestycji zagranicznych, Wiadomości Statystyczne nr 12.