Rada Unii Europejskiej Bruksela, 28 listopada 2014 r. (OR. en) Uwe CORSEPIUS, Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Rada Unii Europejskiej Bruksela, 28 listopada 2014 r. (OR. en) 15953/14 PISMO PRZEWODNIE Od: Data otrzymania: 28 listopada 2014 r. Do: Nr dok. Kom.: Dotyczy: EMPL 173 SOC 816 ECOFIN 1082 EDUC 333 JEUN Sekretarz Generalny Komisji Europejskiej, podpisał dyrektor Jordi AYET PUIGARNAU Uwe CORSEPIUS, Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej COM(2014) 906 final PROJEKT WSPÓLNEGO SPRAWOZDANIA O ZATRUDNIENIU KOMISJI I RADY do komunikatu Komisji w sprawie rocznej analizy wzrostu gospodarczego na 2015 r. Delegacje otrzymują w załączeniu dokument COM(2014) 906 final. Zał.: COM(2014) 906 final 15953/14 ps DG BA PL

2 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2014) 906 final PROJEKT WSPÓLNEGO SPRAWOZDANIA O ZATRUDNIENIU KOMISJI I RADY do komunikatu Komisji w sprawie rocznej analizy wzrostu gospodarczego na 2015 r. PL PL

3 Projekt wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu, przewidzianego w art. 148 TFUE, stanowi część pakietu rocznej analizy wzrostu gospodarczego na rozpoczęcie europejskiego semestru Wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu stanowi zasadniczy wkład we wzmocnienie wytycznych gospodarczych i dlatego omówione są w nim najważniejsze kwestie dotyczące zatrudnienia ujęte w rocznej analizie wzrostu gospodarczego. Zawarta w nim analiza opiera się na rozwoju sytuacji w zakresie zatrudnienia i sytuacji społecznej w Europie, stanie wdrożenia wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia 1, ocenie krajowych programów reform, które doprowadziły do sporządzenia zaleceń dla poszczególnych krajów przyjętych przez Radę w dniu 8 lipca 2014 r., a także na ocenie dotychczasowego wdrażania tych programów. Zatrudnienie i sytuacja społeczna nadal dają powody do niepokoju. Jesienne prognozy gospodarcze Komisji wskazują na powolny wzrost oraz wysoki, ale dość stabilny poziom bezrobocia (24,6 mln osób). Rozbieżności między państwami, zwłaszcza w strefie euro, pozostają wysokie. Nawet w przypadku gospodarek osiągających stosunkowo dobre wyniki bezrobocie nabiera charakteru strukturalnego, o czym świadczy rosnąca liczba osób długotrwale bezrobotnych. Należy kontynuować reformy wspierające sprawne funkcjonowanie rynków pracy. Kilka państw członkowskich wdraża reformy zgodne z zaleceniami dla poszczególnych krajów. Korzystne skutki reformy uwidaczniają się na przykład w rosnących współczynnikach aktywności. Potrzeba jednak więcej inwestycji w celu pobudzenia wzrostu i stworzenia korzystnych warunków dla powstawania godnych miejsc pracy. Jeśli chodzi o zwalczanie bezrobocia młodzieży, państwa członkowskie poczyniły postępy we wdrażaniu gwarancji dla młodzieży. Potrzebne są dalsze działania w tym kierunku, ze szczególnym uwzględnieniem publicznych służb zatrudnienia, specjalnie opracowanych aktywnych instrumentów rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia zawodowego. Państwa członkowskie powinny zapewnić przedsiębiorstwom korzystne warunki do oferowania możliwości przyuczania do zawodu, co ułatwi przechodzenie z kształcenia do zatrudnienia. Inwestycje w kapitał ludzki poprzez kształcenie i szkolenie spowodują wzrost wydajności. 1 Dz.U. L 308 z , s. 46, decyzja Rady z dnia 21 października 2010 r. w sprawie wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich (2010/707/UE). 2

4 Państwa członkowskie wprowadzają środki mające na celu zwiększenie podaży umiejętności oraz promowanie uczenia się dorosłych. Niektóre państwa przystąpiły do usprawnienia systemu kształcenia podstawowego, średniego i wyższego, a inne zajęły się ogólną strategią edukacji. Państwa członkowskie muszą kontynuować reformę systemów kształcenia i szkolenia zawodowego, tak aby zwiększyć wydajność pracowników w świetle zmieniających się w szybkim tempie wymagań dotyczących umiejętności. Systemy podatkowe i systemy świadczeń powinny sprzyjać tworzeniu miejsc pracy. Systemy świadczeń dla bezrobotnych powinny być lepiej powiązane ze środkami aktywizacji i wsparcia, potrzebne są też dalsze działania w celu zwiększenia integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy. Państwa członkowskie powinny kontynuować, a w niektórych przypadkach zdwoić wysiłki, aby wyeliminować segmentację rynków pracy przez uproszczenie przepisów prawa pracy. Pewne reformy systemów podatkowych wprowadzono w celu ograniczenia czynników zniechęcających do podejmowania pracy, a równocześnie w celu obniżenia opodatkowania pracy, tak aby umożliwić przedsiębiorstwom (ponowne) zatrudnianie osób młodych i długotrwale bezrobotnych. Kilka państw członkowskich zajęło się kwestią mechanizmów ustalania wynagrodzenia, aby zapewnić dostosowanie wzrostu płac do wydajności, a także aby zwiększyć dochód do dyspozycji gospodarstw domowych, ze szczególnym naciskiem na minimalne wynagrodzenie za pracę. Kilka państw członkowskich poszukuje sposobów na tworzenie miejsc pracy poprzez (tymczasowe) subsydiowanie zatrudnienia, wynagrodzeń lub składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku nowych pracowników. Unowocześnienie systemów zabezpieczenia społecznego Wprowadzono reformy systemów zabezpieczenia społecznego. Wiek emerytalny jest podnoszony, a różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn pod tym względem są wyrównywane. Państwa członkowskie otwierają możliwości wydłużenia życia zawodowego oraz zwiększenia wysokości emerytury poprzez opóźnienie momentu przejścia na emeryturę. Systemy zabezpieczenia społecznego zapewniają aktywizację osób, które mają dostęp do rynku pracy, ochronę osób z tego rynku wykluczonych, a także wsparcie na wypadek trudnych sytuacji życiowych. Państwa członkowskie zdwajają wysiłki, aby skuteczniej docierać do osób szczególnie zagrożonych ubóstwem, zwłaszcza dzieci i osób starszych. 3

5 Przeglądy wydatków na opiekę zdrowotną sprzyjają ponadto zwiększaniu skuteczności tej opieki dla obywateli i poprawie stosunku jakości do ceny. 1. RYNEK PRACY ORAZ TENDENCJE I WYZWANIA SPOŁECZNE W UNII EUROPEJSKIEJ Bezrobocie powoli spada, ale utrzymuje się na wysokim poziomie w UE-28. Mimo że stopa bezrobocia zmniejszyła się w latach o ponad 2 punkty procentowe, kryzys finansowy i gospodarczy spowodował znaczne pogorszenie sytuacji (wykres 1). W latach (dane wyrównane sezonowo) stopa bezrobocia w UE-28 wzrosła z 7,0 % do 10,8 %. Najnowsze dane Eurostatu pokazują, że od tamtej pory stopa bezrobocia ponownie spadła do poziomu 10,1 % we wrześniu 2014 r. (11,5 % w SE-18). Jest to najniższy poziom od lutego 2012 r. i utrzymuje się od sierpnia 2014 r. Odpowiada on bezwzględnej liczbie 24,6 mln bezrobotnych, która rok wcześniej wynosiła 26,4 mln. Z analizy rozwoju sytuacji poszczególnych grup na rynku pracy w czasie wynika, że stopa bezrobocia strukturalnego młodzieży jest wyższa od średniej stopy, a także jest w większym stopniu uzależniona od wahań cyklu koniunkturalnego. Stopa bezrobocia strukturalnego wśród osób o niskich kwalifikacjach jest również wyższa. 2 Stopa bezrobocia wśród pracowników w starszym wieku jest stosunkowo niska, ale w ich przypadku znalezienie pracy po jej utracie jest zwykle trudniejsze. Stopy bezrobocia kobiet i mężczyzn są niemal podobne od 2009 r. Wykres 1: Zmiany stóp bezrobocia w latach w UE-28 (dane roczne), ogółem, wśród młodzieży, pracowników starszych, nisko wykwalifikowanych i kobiet Ogółem (15-74) Młodzież (15-24) Pracownicy starsi (55-64) Nisko wykwalifikowani (ISCED 0-2) Kobiety Źródło: Eurostat 2 Dotyczy to również obywateli państw trzecich oraz osób niepełnosprawnych. Stopa bezrobocia wśród obywateli państw trzecich wynosiła w 2013 r. 21,7 % (14,3 % w 2008 r.), natomiast wśród osób niepełnosprawnych przewyższa ona niemal dwukrotnie stopę bezrobocia osób niepełnosprawnych. 4

6 Poziom bezrobocia ewoluuje w różny sposób w całej UE, ale różnice te już się nie pogłębiają. We wrześniu 2014 r. stopy bezrobocia wahały się w przedziale od 5,0 % w Niemczech i 5,1 % w Austrii z jednej strony do 24,0 % w Hiszpanii i 26,4 % (dane z lipca) w Grecji z drugiej strony. W ciągu ostatniego roku bezrobocie zmniejszyło się w 21 państwach członkowskich, utrzymało się na tym samym poziomie w jednym państwie, a wzrosło w sześciu. Największe spadki odnotowano w Hiszpanii, Chorwacji, na Węgrzech i w Portugalii. W sześciu państwach członkowskich (Francja, Włochy, Litwa, Luksemburg, Austria i Finlandia) nastąpił dalszy wzrost. Bezrobocie długotrwałe wciąż rośnie. W latach stopa bezrobocia długotrwałego w UE-28 wzrosła z 3,9 % do 5,1 %. Rozwój sytuacji był szczególnie niekorzystny w Grecji i Hiszpanii, a w nieco mniejszym stopniu też na Cyprze, natomiast znaczną poprawę sytuacji odnotowano w trzech państwach bałtyckich. W ciągu ostatniego roku udział bezrobocia długotrwałego w całkowitej liczbie bezrobotnych w UE-28 wzrósł z 45,3 % do 48,7 % (w SE- 18 z 47,5 % do 51,5 %). Bezrobocie długotrwałe dotyka mężczyzn, osoby młode i pracowników nisko wykwalifikowanych, bardziej niż inne grupy na rynku pracy, a szczególnie dotkliwie odbija się na osobach zatrudnionych w zanikających zawodach i sektorach. Ogólny stan gospodarki jest wciąż ważnym czynnikiem decydującym o zmianach w poziomie bezrobocia długotrwałego i przepływach osób w tej kategorii, ale wpływ tego czynnika jest też w dużej mierze uzależniony od warunków krajowych, gdyż w niektórych państwach członkowskich (takich jak Finlandia, Niderlandy i Szwecja) występuje wysoki odsetek powrotów do zatrudnienia, w odróżnieniu od innych państw, takich jak Bułgaria, Grecja i Słowacja. Ogółem, jedna piąta osób długotrwale bezrobotnych w UE nigdy nie pracowała, a trzy czwarte to osoby młode, poniżej 35. roku życia, co grozi ich marginalizacją. 3 Wykres 2: Stopy bezrobocia długotrwałego jako % ludności aktywnej zawodowo, UE-28 i państwa członkowskie, 2010 r. i 2013 r. 3 Zob. dokument Kluczowe elementy (Key features) opracowany przez DG EMPL i zawierający szczegółową analizę (w przygotowaniu). 5

7 Źródło: Eurostat Bezrobocie młodzieży utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie, ale widoczne są oznaki poprawy. We wrześniu 2014 r. stopa bezrobocia młodzieży (15 24 lat) w UE-28 wynosiła 21,6 %, co stanowiło spadek o 1,9 punktu procentowego w porównaniu z poprzednim rokiem. Między poszczególnymi państwami członkowskimi odnotowuje się znaczne różnice, mieszczące się w przedziale od 7,6 % w Niemczech i 9,1 % w Austrii do 50,7 % (lipiec 2014 r.) w Grecji i 53,7 % w Hiszpanii. Różnice te wprawdzie przestały się zwiększać, ale nadal są duże. Odsetek młodzieży (od 15 do 24 lat) niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (NEET) jest wciąż wysoki, mimo że prawie 70 % młodzieży w UE kształciło się w pierwszym kwartale 2014 r. W wielu państwach członkowskich odsetek młodzieży NEET znacznie przewyższa najniższy poziom odnotowany od 2008 r. i utrzymuje się w górnych przedziałach. Dotyczy to w szczególności niektórych państw członkowskich o najwyższym odsetku, takich jak Bułgaria, Cypr, Grecja, Hiszpania, Chorwacja, Włochy i Rumunia. Odsetek ten jest stosunkowo niski, z tendencją do poprawy, w Austrii, Niemczech, Danii, Luksemburgu, Niderlandach i Szwecji. W 2013 r. w znacznej większości państw członkowskich utrzymywał się on na poziomie przewyższającym 10 %. Odsetek młodzieży NEET jest nieco wyższy wśród dziewcząt niż wśród chłopców: w 2013 r. było to odpowiednio 13,2 % oraz 12,7 % (ogółem 13,0 %). Zjawisko NEET wynika przede wszystkim ze wzrostu bezrobocia młodzieży, ale także z braku aktywności zawodowej związanego z brakiem wykształcenia. W niektórych państwach członkowskich (Bułgarii, Rumunii, Włoszech) odsetek nieaktywnej zawodowo młodzieży NEET przekracza 10 %. 6

8 Odsetek osób wcześnie kończących naukę stopniowo spada, zbliżając się do docelowego poziomu poniżej 10 %, który ma zostać osiągnięty do 2020 r. W 2013 r. odsetek ten wynosił 12,0 % i spadł z poziomu 12,7 % w roku poprzednim, przy czym jest on wyższy wśród chłopców (13,6 %) niż wśród dziewcząt (10,2 %). Problem wczesnego kończenia nauki jest jednak poważny, ponieważ dotyczy około 5 mln osób, spośród których ponad 40 % to bezrobotni. W 2013 r. w 18 państwach członkowskich odsetek ten był niższy od poziomu docelowego (10 %) określonego w strategii Europa Najwyższy odsetek osób wcześnie kończących naukę, wynoszący ponad 20 %, odnotowano w Hiszpanii i na Malcie. Europa jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu, zgodnie z którym do 2020 r. co najmniej 40 % osób będzie miało wyższe wykształcenie. W 2013 r. odsetek osób z wyższym wykształceniem wynosił 36,9 %, czyli o 1,2 punktu procentowego więcej niż rok wcześniej. Odsetek ten jest najwyższy (powyżej 50 %) w Irlandii, na Litwie i w Luksemburgu. W całej UE wykształcenie wyższe zdobywają częściej kobiety (39,9 %) niż mężczyźni (31,5 %). Wykres 3: Odsetek młodzieży NEET w UE-28 i państwach członkowskich w drugim kwartale 2014 r. oraz najwyższe i najniższe wartości od 2008 r. 25 II kw Najniższy odsetek od 2008 r. Najwyższy odsetek od 2008 r. % osó w wieku lat Źródło: Eurostat (BAEL; dane niewyrównane sezonowo, średnia z 4 kwartałów do II kw r., obliczenia DG EMPL) 7

9 Współczynniki aktywności zawodowej utrzymały się na dobrym poziomie w latach kryzysu w większości państw członkowskich, przede wszystkim ze względu na rosnący odsetek aktywności zawodowej pracowników starszych (w wieku lat) i kobiet. Między I kw r. a I kw r. współczynnik aktywności zawodowej w UE-28 dla osób w wieku lat wzrósł z 70,3 % do 72,0 % pomimo znacznego zróżnicowania sytuacji w poszczególnych państwach. Największy wzrost tego współczynnika odnotowano w Republice Czeskiej, na Węgrzech, Litwie, w Luksemburgu, na Malcie i w Polsce, natomiast największy spadek w Danii (lecz z bardzo wysokiego poziomu) i w Irlandii. Mimo że współczynnik aktywności zawodowej kobiet wzrósł, nadal jest on znacznie niższy niż w przypadku mężczyzn: w pierwszym kwartale 2014 r. o 11,7 punktu procentowego (odnośne wskaźniki dla mężczyzn i kobiet wyniosły, odpowiednio, 77,9 % i 66,2 %). Różnice we współczynnikach aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn są szczególnie duże w Grecji i we Włoszech. W niektórych innych państwach, takich jak Austria, Niemcy i Niderlandy, występują co prawda wysokie wskaźniki aktywności zawodowej kobiet, lecz powszechne w tej grupie jest zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin. Kształtowanie się wskaźnika zatrudnienia w UE nadal wykazuje tendencję spadkową, a osiągnięcie głównego celu strategii Europa 2020, który zakłada zatrudnienie wśród kobiet i mężczyzn w wieku lat na poziomie 75 %, wymagałoby zdecydowanego odwrócenia tej tendencji. Od początku kryzysu wskaźniki zatrudnienia w UE-28 spadły o prawie 1,5 punktu procentowego, z najwyższego poziomu w 2008 r. do 68,4 % w pierwszym kwartale 2014 r. Zmiany zachodzące wśród państw członkowskich są dość zróżnicowane (wykres 4). Między pierwszymi kwartałami 2008 r. i 2013 r. wzrost zatrudnienia był szczególnie niekorzystny w kilku państwach południowoeuropejskich, państwach bałtyckich, Bułgarii i Irlandii. Znaczny wzrost odnotowano w Luksemburgu i na Malcie, a w mniejszym stopniu w Niemczech. W ciągu ostatniego roku zmiany te były bardziej umiarkowane, a zatrudnienie wzrosło także w kilku krajach, które osiągnęły słabe wyniki we wcześniejszych latach. Zmiany w zakresie zatrudnienia rozkładają się nierówno. Mimo że wskaźniki zatrudnienia mężczyzn (20 64 lat) spadły o ponad 3 punkty procentowe między pierwszym kwartałem 2008 r. a pierwszym kwartałem 2014 r. (z 77,4 % do 74 %), to zatrudnienie kobiet obniżyło się tylko minimalnie, a w ostatnim roku nawet nieznacznie wzrosło (o 0,8 %). Dość istotny wzrost odnotowano wśród pracowników w starszym wieku (o 6,2 punktu procentowego od pierwszego kwartału 2008 r., do poziomu 50,9 % na początku 2014 r., przy 8

10 znacznym wzroście w Belgii, Niemczech, Francji, na Węgrzech, we Włoszech, w Luksemburgu, Niderlandach i w Polsce), a w szczególności wśród starszych kobiet (o 8,4 punktu procentowego). Patrząc z perspektywy wykształcenia, spadek wskaźnika zatrudnienia był największy wśród osób o niższych kwalifikacjach, a mniej więcej podobny wśród osób o średnich lub wyższych kwalifikacjach. Wskaźnik zatrudnienia obywateli państw trzecich (20 64 lat) w UE-28 spadł z 62,4 % do 55,4 % między pierwszym kwartałem 2008 r. a pierwszym kwartałem 2014 r. Jeśli chodzi o tendencje pod względem zatrudnienia w rozbiciu na sektory, udział sektora usług nadal rośnie na niekorzyść zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie. Udziały te wynoszą obecnie mniej więcej 72,5 %, 22,5 % i 5 %. Mimo że w latach kryzysu panowały warunki niekorzystne dla stałego zatrudnienia, największe obciążenie związane z dostosowaniem przypadło głównie na pracę tymczasową (nieprzedłużaną). Ponadto poziom zatrudnienia w pełnym wymiarze godzin spadł o ok. 8,1 mln osób między pierwszym kwartałem 2008 r. a pierwszym kwartałem 2014 r. W ostatnich latach odnotowano natomiast stały wzrost liczby zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, tj. o 4 mln od pierwszego kwartału 2008 r. Wykres 4: Wzrost zatrudnienia (liczba osób zatrudnionych, w wieku lat) od I kw r. w podziale na państwa członkowskie 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% EL ES LV PT BG IE LT SI EE HR DK FI SE-18 IT SK UE-28 CY NL CZ PL FR HU RO BE UK SE AT DE MT LU -10,0% -15,0% -20,0% -25,0% I kw.2008-i kw.2013 I kw.2013-i kw.2014 Źródło: Eurostat, obliczenia DG EMPL W przyszłości wskaźnik zatrudnienia prawdopodobnie nieznacznie wzrośnie, głównie ze względu na przewidywany wzrost PKB. W perspektywie średnioterminowej niektóre tendencje doprowadzą do dalszego wzrostu zatrudnienia, zwłaszcza w niektórych obszarach 4. 4 Zob. dokument roboczy służb Komisji: Wykorzystanie potencjału ICT w zakresie zatrudnienia z r., SWD(2012) 96; dokument roboczy służb Komisji w sprawie planu działania dotyczącego pracowników opieki zdrowotnej w UE z r., SWD(2012) 93 oraz dokument roboczy służb 9

11 Postęp technologiczny przyczyni się do tworzenia miejsc pracy w sektorze ICT (oczekuje się, że liczba nieobsadzonych miejsc pracy dla specjalistów ICT do 2015 r. wyniesie nawet ), podczas gdy starzenie się społeczeństwa, pomimo obecnych i przyszłych ograniczeń w budżecie na publiczną opiekę zdrowotną, prawdopodobnie spowoduje wzrost zapotrzebowania na pracowników służby zdrowia i usługi zdrowotne w perspektywie średnioterminowej. Oprócz tego ekologizacja gospodarki może doprowadzić do wzrostu liczby zielonych miejsc pracy 5. W innych sektorach uzależnionych od nowoczesnych technologii, takich jak sektor transportowy, również konieczne będzie zatrudnienie dużej liczby pracowników o średnich lub wysokich kwalifikacjach, w związku ze wzrostem odnotowywanym w lotnictwie i transporcie pasażerskim oraz z uwagi na spodziewane odejście z sektora transportu dużej części starszych pracowników do 2020 r. Małe i średnie przedsiębiorstwa są tradycyjnie postrzegane jako siła napędowa wzrostu zatrudnienia, przy czym niektóre badania pokazują, że w latach % nowych miejsc pracy w UE zostało utworzonych przez MŚP. Natomiast w latach zatrudnienie w MŚP w UE spadło o 0,5 %. Po wyłączeniu sektora budownictwa, w którym zatrudnienie znalazł co siódmy pracownik MŚP w 2008 r., wskaźnik ten wzrasta o 0,3 %, ale jest to niewielki wzrost w porównaniu ze wzrostem o 2 % w przypadku dużych przedsiębiorstw. W wielu państwach członkowskich dostępność kredytów dla sektora niefinansowego pozostaje jak dotąd niewielka, a wpływ na to mają czynniki po stronie podaży, jak i popytu, takie jak restrukturyzacja sektora i jego oddłużenie, które były skutkami kryzysu finansowego. Ponadto stopy procentowe naliczane przez banki przy udzielaniu kredytów w szczególnie narażonych państwach członkowskich pozostają wysokie pomimo niedawnych działań EBC, wpływających głównie na sytuację MŚP. Ograniczony dostęp do finansowania może także ograniczać liczbę nowo powstających przedsiębiorstw, co jest niepokojące z uwagi na fakt, że wśród MŚP młode przedsiębiorstwa zapewniają większą część wzrostu zatrudnienia netto. Odnotowywany od 2010 r. brak dynamiki we wzroście zatrudnienia wśród MŚP świadczy o tym, że zastosowanie właściwych rozwiązań dla problemów sektora 5 Komisji: Wykorzystanie potencjału ekologicznego wzrostu gospodarczego w zakresie zatrudnienia z r., SWD(2012) 92. Zob. także komunikat Komisji: Inicjatywa w zakresie zielonego zatrudnienia: pełne wykorzystanie potencjału zielonej gospodarki pod względem tworzenia miejsc pracy z r., COM(2014)

12 finansowego może mieć wpływ na zatrudnienie. Polityka, która wspiera tworzenie nowych przedsiębiorstw, ma także duży wpływ na zatrudnienie. Segmentacja rynku pracy w dalszym ciągu jest znaczna w kilku państwach członkowskich. Zatrudnienie młodzieży charakteryzuje się wysokim udziałem zarówno zatrudnienia tymczasowego, jak i zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, które wyniosły w pierwszym kwartale 2014 r., odpowiednio, 42,4 % i 31,9 % (zatrudnienia ogółem). Dla porównania, w całej populacji zatrudnionych odsetek pracowników tymczasowych i zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin był znacznie niższy i wyniósł, odpowiednio, około 13 % i 19 %. Dużo więcej kobiet niż mężczyzn pracuje w niepełnym wymiarze godzin. W pierwszym kwartale 2014 r. częstość występowania pracy w niepełnym wymiarze godzin wynosiła 32 % wśród kobiet, a tylko 8,3 % wśród mężczyzn, przy czym w Austrii, Belgii, Niemczech, Niderlandach i Zjednoczonym Królestwie odsetek kobiet pracujących w niepełnym wymiarze godzin wynosi ponad 40 %. W obecnej sytuacji makroekonomicznej praca tymczasowa i praca w niepełnym wymiarze godzin 6, jako rozwiązania w pewnym stopniu wymuszone, mogą przyczynić się do tworzenia miejsc pracy i w perspektywie średnio- bądź długoterminowej mogą być one krokiem w kierunku zawierania umów o pracę na czas nieokreślony lub umów o pracę w pełnym wymiarze godzin (np. w przypadku młodzieży). Segmentacja widoczna jest także w utrzymującym się zróżnicowaniu wynagrodzenia ze względu na płeć oraz niskich wskaźnikach przechodzenia z mniej na bardziej chronione formy zatrudnienia. Dopasowanie umiejętności do potrzeb rynku pracy pogorszyło się w kilku państwach członkowskich. Mimo że w ostatnich kilku latach liczba wolnych etatów utrzymała się średnio na dość stabilnym poziomie, bezrobocie wzrosło, co wskazuje na pogorszenie się dopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy. Krzywa Beveridge a (wykres 5) pokazuje, że bezrobocie strukturalne rośnie mniej więcej od połowy 2011 r. 7. Zmiany w państwach członkowskich świadczą o tym, że dopasowanie umiejętności do potrzeb rynku pracy pogorszyło się w większości państw członkowskich, choć Niemcy są tu chlubnym wyjątkiem. Ta ogólna niekorzystna tendencja wynika przede wszystkim z gwałtownych spadków popytu 6 7 Na przykład wymuszona praca w niepełnym wymiarze godzin (jako odsetek pracy w niepełnym wymiarze godzin ogółem) w UE-28 wzrosła w 2013 r. do 29,6 % z 25,3 % w 2008 r. Krzywa Beveridge'a, zwana też krzywą UV, stanowi graficzne przedstawienie stosunku między bezrobociem a wskaźnikiem wakatów (liczbą nieobsadzonych stanowisk wyrażoną jako odsetek liczby ludności aktywnej zawodowo). Krzywa ta opada w dół, gdyż wyższa stopa bezrobocia zwykle występuje wraz z niższym wskaźnikiem wakatów. Gdyby z czasem zaczęła ona rosnąć, wówczas określony poziom wakatów wiązałby się z coraz wyższym bezrobociem, co wskazywałoby na zmniejszającą się skuteczność dopasowania na rynku pracy. 11

13 na pracę i z coraz większego niedopasowania umiejętności 8, co świadczy o tym, że brak możliwości na rynku pracy w związku z kryzysem gospodarczym wywołuje efekt histerezy, któremu należy przeciwdziałać poprzez inwestowanie w kapitał ludzki i skuteczniejsze dopasowanie. Wykres 5: Krzywa Beveridge'a, UE-28, I kw I kw Źródło: Eurostat; Uwaga: LSI (oś pionowa) oznacza wskaźnik niedoboru pracowników, który został opracowany na podstawie badań statystycznych przedsiębiorstw w UE (odsetek zakładów produkcyjnych wskazujących na niedobór pracowników jako czynnik ograniczający produkcję); UR oznacza stopę bezrobocia. Zwiększająca się w czasie kryzysu liczba osób bezrobotnych, rosnący odsetek długotrwale bezrobotnych oraz wynikający z tego spadek skuteczności dopasowania stanowią poważne wyzwania dla aktywnych polityk rynku pracy i publicznych służb zatrudnienia. Mobilność siły roboczej wewnątrz UE jest wciąż ograniczona, szczególnie jako odsetek całego rynku pracy w UE. Mimo że co czwarty obywatel UE twierdzi, że rozważa podjęcie pracy w innym państwie UE w ciągu następnych dziesięciu lat, do 2013 r. tylko 3,3 % ludności aktywnej zawodowo mieszkało w innym państwie członkowskim. Różnice między państwami są jednak dość istotne (wykres 6). Ze względu na znaczne różnice pod względem stopy bezrobocia między państwami członkowskimi UE, rosnąca liczba osób wyrażających chęć zamieszkania w innym kraju częściowo zmaterializowała się w postaci zwiększonej mobilności obserwowanej od 2011 r., choć tylko w niewielkim stopniu i niewystarczającym, aby zapewnić rzeczywistą rolę równoważącą na wszystkich rynkach pracy w UE Zmiany na rynku pracy w Europie w 2013 r. (Labour Market Developments in Europe, 2013), Komisja Europejska. Szczegółowa analiza znajduje się w dokumencie Kluczowe elementy, DG EMPL. 12

14 Wykres 6: Wskaźnik mobilności w podziale na państwa członkowskie według liczby lat pobytu, 2013 r Powyżej 10 lat Od 5 do 10 lat Poniżej 5 lat LV LT RO CY BG LU PL EE SK HU PT IE EL NL AT HR BE CZ DK IT FI ES FR SE DE UK Źródło: Kluczowe elementy, DG EMPL; Uwagi: Wskaźnik mobilności to liczba obywateli w wieku produkcyjnym, którzy w 2013 r. mieszkali w innym państwie członkowskim, wyrażona jako odsetek ludności w wieku produkcyjnym w państwie ich obywatelstwa. Dane dotyczące MT i SI są zbyt małe, aby mogły być wiarygodne. Dane dotyczące CY, DK, EE, FI, LU i SE nie są wiarygodne ze względu na zbyt małą próbę. Należy nadal zwiększać podaż umiejętności. Niektóre tendencje, w szczególności globalizacja i zmiana technologiczna (promująca wysokie kwalifikacje), doprowadziły do stopniowych zmian względnego popytu na umiejętności na poszczególnych poziomach. Zmieniło się ponadto względne znaczenie poszczególnych rodzajów umiejętności; zarówno umiejętności powiązane z ICT, jak i tzw. umiejętności miękkie, na przykład zdolności komunikacyjne, zyskały na znaczeniu w kontekście wielu zawodów. Mimo że średni poziom wykształcenia wzrósł, umiejętności pracowników nie nadążają za wzrostem wymagań. Wskutek takich zmian we względnym popycie na umiejętności i ich podaży szanse zatrudnienia osób wysoko wykwalifikowanych są większe niż w przypadku osób ze średnimi i niskimi kwalifikacjami. Prognozy dotyczące rynku pracy potwierdzają tę tendencję na nadchodzące lata 10. Potencjałowi wzrostu w Europie zagrażają słabości strukturalne występujące w europejskim zasobie umiejętności. Według najnowszych danych 11 około 20 % osób w wieku produkcyjnym ma bardzo niski poziom umiejętności, a w niektórych państwach (Hiszpanii, Włoszech) odsetek ten jest jeszcze wyższy. Tylko w kilku państwach (Estonii, Finlandii, Niderlandach i Szwecji) odnotowano duży odsetek osób z bardzo wysokim poziomem umiejętności; a większość państw europejskich nawet nie zbliżyła się do czołówki Na przykład Przyszłe zapotrzebowanie na umiejętności oraz ich podaż na rynkach pracy w Europie (Future Skills Supply and Demand in Europe), Cedefop. W październiku 2013 r. OECD i Komisja opublikowały wyniki nowego badania dotyczącego umiejętności dorosłych (PIAAC), Komisja Europejska, OECD. 13

15 państw spoza Europy (takich jak Japonia czy Australia). Dane dotyczące wydatków publicznych potwierdzają rosnące ryzyko niedoboru inwestycji w kapitał ludzki. Europa nie inwestuje skutecznie w edukację i umiejętności, co zagraża jej konkurencyjności w perspektywie średniookresowej oraz zmniejsza szanse jej pracowników na rynku pracy. Dziewiętnaście państw członkowskich ograniczyło wartość bezwzględną wydatków na edukację, natomiast 14 państw członkowskich zmniejszyło względny udział PKB w inwestycjach w edukację. Zmiany wysokości wynagrodzeń pomagają przywrócić równowagę. W okresie poprzedzającym kryzys kilka państw członkowskich odnotowało znaczny wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy, szczególnie Łotwa, Rumunia, a w mniejszym stopniu też Estonia, Litwa, Bułgaria i Irlandia (wykres 7). Ze względu na kryzys wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy w tych państwach, z wyjątkiem Bułgarii, był znacznie skromniejszy począwszy od 2009 r., w Irlandii, na Litwie i Łotwie był on ujemny, a w Rumunii tylko nieznacznie powyżej zera. Także w Grecji i Hiszpanii nominalny jednostkowy koszt pracy zmalał wskutek kryzysu, pomimo wzrostu we wcześniejszych latach. W Niemczech schemat ten jest inny, ponieważ jest to jedyne państwo członkowskie, w którym nominalny jednostkowy koszt pracy zmalał (choć nieznacznie) przed kryzysem, a następnie wzrósł w ostatnich latach. Umiarkowany wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy (silniejszy przed kryzysem) zaobserwowano także w Belgii, Szwecji, Niderlandach, Austrii i Finlandii. Odwrócenie tendencji w państwach członkowskich o niestabilnej sytuacji z jednej strony oraz w krajach z nadwyżką z drugiej sprzyjało przywróceniu równowagi zewnętrznej, która była szczególnie potrzebna w strefie euro. Ważne jest, aby zmiany wysokości wynagrodzeń w dalszym ciągu sprzyjały dążeniu do równowagi zewnętrznej oraz ograniczeniu bezrobocia i aby odzwierciedlały wzrost wydajności w perspektywie długoterminowej. Jeśli odnotowany ostatnio wzrost wynagrodzeń w państwach posiadających nadwyżkę utrzyma się, może to wzmocnić niedostatecznie wysoki łączny popyt. 12 Wykres 7: Wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy w UE-28, średnia zmiana rok do roku, i Zob. np. Czy łączny popyt jest uzależniony od wynagrodzenia czy zysku? Skutki krajowe i globalne (Is Aggregate Demand Wage-Led or Profit-Led? National and Global Effects), Międzynarodowe Biuro Pracy, Warunki pracy i zatrudnienia, seria nr 40, Genewa, 2012 r. 14

16 Źródło: Eurostat, obliczenia DG EMPL Obniżenie jednostkowego kosztu pracy i ograniczenie wzrostu płac zbyt powoli i niedostatecznie przełożyło się na obniżki cen. To niepełne przełożenie można częściowo wyjaśnić jednoczesnym wzrostem podatków pośrednich i cen urzędowych w wyniku konsolidacji budżetowej. 13 Obniżenie nominalnego jednostkowego kosztu pracy w kontekście wysokich cen doprowadziło do zmniejszenia udziału pracy w uzyskanym dochodzie w kilku państwach członkowskich, a zwłaszcza w Grecji, Hiszpanii, Irlandii i Portugalii. Wynikającemu z tego wzrostowi marż zysku nie towarzyszył (jak dotąd) równie wysoki wzrost inwestycji. Klin podatkowy pozostaje wysoki w wielu państwach członkowskich. Wysoki, a w niektórych przypadkach rosnący klin podatkowy, szczególnie w przypadku osób o niskich dochodach i osób będących drugimi żywicielami rodziny, stanowi poważny problem w wielu państwach członkowskich. Na przykład w przypadku osób o niskich dochodach (zarabiających 67 % średniego wynagrodzenia) po zmniejszeniu klina podatkowego w latach w większości państw, w trzech kolejnych latach w prawie wszystkich państwach członkowskich nastąpił jego wzrost. W 2013 r. klin podatkowy sięgał od 20 % lub mniej na Malcie (2012 r.) i w Irlandii do ponad 45 % w Belgii, Niemczech, Francji i na Węgrzech. Zmiany całkowitego klina podatkowego były związane głównie z podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT), przy czym wzrost stopy odnotowano w 15 z 21 państw członkowskich (wykres 8). Podwyżki PIT (przynajmniej w przypadku gospodarstw domowych tego właśnie rodzaju i osiągających 67 % średniego wynagrodzenia) były szczególnie wysokie w Portugalii i na Węgrzech, natomiast został on znacznie obniżony w Zjednoczonym Królestwie i w Grecji. Biorąc pod uwagę PIT oraz składki na ubezpieczenia społeczne opłacane przez pracowników, obciążenie pracowników wzrosło w 10 państwach członkowskich, nie dotyczy 13 Zob. Kwartalne sprawozdanie na temat strefy euro (Quarterly Report on the Euro Area), Komisja Europejska, tom 12, nr 3, 2013 r. 15

17 to natomiast obciążenia pracodawców (w 3 państwach, w których podwyższono obciążenia podatkowe). Ogólnie rzecz biorąc, poziom składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawców utrzymuje się na mniej więcej stabilnym poziomie w większości państw członkowskich z kilkoma wyjątkami; stosunkowo duży wzrost odnotowano w Polsce i na Słowacji, natomiast we Francji poziom tych składek dość znacznie się obniżył. Wykres 8: Zmiana wysokości całkowitego klina podatkowego w latach w podziale na elementy składowe (67 % średniego wynagrodzenia, osoba stanu wolnego, bez dzieci) Składki na ub.społ.-pracodawca Składki na ub.społ.-pracownik PIT klin podatkowy UK EL FR NL DE BE CZ DK EE SI SE IT ES LU AT FI IE PL SK PT HU Źródło: Baza danych Komisji i OECD dotycząca podatków i świadczeń; Uwaga: Dane dotyczące państw nienależących do OECD (BG, CY, HR, LV, LT, MT i RO) nie są dostępne. Zwalczanie pracy nierejestrowanej jest dla niektórych państw członkowskich wyzwaniem. Praca nierejestrowana obejmuje szereg różnych rodzajów działalności, od pracy nierejestrowanej w zarejestrowanym przedsiębiorstwie do pracy nielegalnej wykonywanej przez osoby pracujące na własny rachunek, ale nie obejmuje pracy z wykorzystaniem nielegalnych towarów lub usług. Praca nierejestrowana ma kilka niekorzystnych skutków. Z perspektywy makroekonomicznej uszczupla ona dochody podatkowe (podatek dochodowy i VAT) oraz osłabia finansowanie systemów zabezpieczenia społecznego. Z perspektywy mikroekonomicznej praca nierejestrowana i inne nietypowe formy zatrudnienia, takie jak pozorne samozatrudnienie, zakłócają uczciwą konkurencję między przedsiębiorstwami, torując drogę dla dumpingu socjalnego, co z kolei hamuje tworzenie regularnego zatrudnienia objętego pełną ochroną socjalną. Powoduje ona także niewydajność produkcyjną, ponieważ nieformalne przedsiębiorstwa zazwyczaj unikają korzystania ze sformalizowanych usług i nakładów (np. kredytów) i nie rozwijają się. Chociaż w pełni wiarygodne dane dotyczące zasięgu szarej strefy i pracy nierejestrowanej nie są łatwo dostępne, przybliżone dane 16

18 wskazują, że w niektórych państwach członkowskich zjawiska te stanowią problem 14. Ponadto zakres pracy nierejestrowanej może rosnąć wskutek kilku tendencji społecznoekonomicznych, takich jak realokacja sektorowa i internacjonalizacja gospodarki, ograniczenie standardowych form pracy i trudna sytuacja społeczna w niektórych państwach członkowskich. Mimo że zmiany w sytuacji gospodarczej zwykle w różny sposób dotykają różne części społeczeństwa, poziom nierówności społecznych wzrósł w wielu państwach członkowskich. Chociaż w latach średni współczynnik S80/S20 15 w UE utrzymał się na stałym poziomie, odnotowuje się duże rozproszenie, jak i pogłębiające się różnice pomiędzy państwami członkowskimi pod względem nierówności w dochodach (wykres 9). Nierówności te pogłębiły się w większości południowych państw członkowskich (w Hiszpanii, Grecji, Włoszech i na Cyprze), a także w Chorwacji, Estonii, Danii i na Węgrzech, a nieznacznie także w Irlandii i Austrii. Pomimo niedawnej poprawy sytuacji nierówności dają również powód do niepokoju w Bułgarii, Grecji, na Łotwie, w Rumunii, Hiszpanii i na Litwie (zob. też wykres V w rozdziale 3). Wykres 9: Nierówność rozkładu dochodów (S80/S20; wskaźnik zróżnicowania kwintylowego), (* ) NL*DE*PT* LV RO* CZ FI SI SK SE* BE* MT LU*FR* PL UK* LT BG AT HU DK IE* CY HR* EE IT ES EL* UE -27* UE -28* Zob. np. Eurofound (2013), Zwalczanie pracy nierejestrowanej w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej i Norwegii: podejście i środki stosowane od 2008 r. (Tackling Undeclared Work in 27 European Union Member States and Norway: Approaches and Measures Since 2008), Eurofound, Dublin; Hazans, M. (2011), Pracownicy nieformalni w Europie (Informal Workers Across Europe), referat 5912, Bank Światowy, Waszyngton. Wskaźnik zróżnicowania kwintylowego lub współczynnik S80/S20 to miara nierówności rozkładu dochodów. Obliczany jest jako iloraz całkowitego dochodu uzyskiwanego przez 20 % populacji o najwyższych dochodach (górna grupa kwintylowa) oraz całkowitego dochodu uzyskiwanego przez 20 % populacji o najniższych dochodach (dolna grupa kwintylowa). Wszystkie dochody są ujęte jako ekwiwalentne dochody do dyspozycji. 17

19 Źródło: Eurostat, EU-SILC (europejskie badanie warunków życia ludności) 2013; odniesienie do roku finansowego Uwaga: * - dane za 2011 r. (dane za 2012 r. nie są jeszcze dostępne w przypadku BE, DE, IE, EL, FR, HR, LU, NL, PT, RO, SE, UK). Wskaźnik zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym znacznie wzrósł, a dysproporcje między państwami członkowskimi są coraz większe. Od początku kryzysu w 2008 r. do 2012 r. liczba Europejczyków zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym niepokojąco wzrosła, aż o 8,7 mln (z wyłączeniem Chorwacji), do poziomu który w 2012 r. odpowiadał 25,1 % ludności UE-28 (wykres 10). Wykres 10: Kształtowanie się wskaźników zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (AROPE) w latach (* ) FI PL RO* CZ NL* SE* AT FR*DE* SK BE*UK*PT* LV LU* DK SI EE MT ES CY IT IE* LT HR* HU EL* BG UE -28* UE -27* Źródło: Eurostat, EU-SILC 2013; odniesienie do roku finansowego Uwaga: * - dane za 2011 r. (dane za 2012 r. nie są dostępne w przypadku BE, DE, IE, EL, FR, HR, LU, NL, PT, RO, SE, UK). Zmiany w poziomie ubóstwa znacząco się różnią w zależności od kohorty wiekowej. Ogólnie rzecz biorąc, ludność w wieku produkcyjnym została najciężej dotknięta kryzysem (wykres 11; także wykres IV w rozdziale 3), głównie ze względu na rosnący poziom bezrobocia, małą intensywność pracy wśród gospodarstw domowych oraz ubóstwo pracujących. W 2012 r. około 50 mln osób w wieku produkcyjnym żyło w gospodarstwie domowym o dochodzie niższym niż 60 % krajowej mediany dochodu ekwiwalentnego w UE- 28, zaś 31,8 mln osób (31,5 mln w 2013 r.) znajdowało się w sytuacji poważnej deprywacji materialnej. W 2012 r. 10,9 % ludności w wieku lat żyło w gospodarstwie domowym bez osób pracujących. 18

20 Wykres 11: Kształtowanie się wskaźników zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym od 2005 r. w UE-28 ogółem oraz z podziałem na dzieci, ludność w wieku produkcyjnym i osoby starsze Ogółem Dzieci (0-17) W wieku prod. (18-64) Osoby starsze (65+) Źródło: Eurostat, EU-SILC. Uwaga: średnia dla UE-27 w latach ; średnia dla UE-28 w latach Dane SILC za 2013 r. nie są jeszcze dostępne. Osoby starsze (65+) są zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w stosunkowo mniejszym stopniu, ponieważ wskaźnik ich zagrożenia zmalał w większości państw członkowskich, przy czym kobiety są nadal bardziej zagrożone ubóstwem w starszym wieku niż mężczyźni. Ta względna poprawa niekoniecznie jest odzwierciedleniem zmiany w rzeczywistym dochodzie osób starszych, ale wynika przede wszystkim z faktu, że emerytury są w dużej mierze niezmienne, natomiast w dochodach ludności w wieku produkcyjnym obserwuje się stagnację lub spadek. Od 2008 r. dzieci są w coraz większym stopniu zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, gdyż pogorszyła się sytuacja ich rodziców (w większości w wieku produkcyjnym). W porównaniu z 2008 r. dotyczy to ponad 20 państw członkowskich, gdzie gospodarstwa domowe osób samotnie wychowujących dzieci są zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym (UE-28: 47,8 % w 2012 r.), a więc ponad dwukrotnie bardziej niż rodziny z dwiema osobami dorosłymi (24,4 %). Znacznie wyższy wskaźnik zagrożenia ubóstwem wśród gospodarstw domowych osób samotnie wychowujących dzieci odnotowuje się we wszystkich państwach członkowskich i sięga on od 35 % w Słowenii, Finlandii i Danii do 78 % w Bułgarii. Podobnie rodziny z co najmniej trojgiem dzieci są w dużo większym stopniu zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (w UE-28: 30,9 %) niż ludność ogółem. Pogorszenie się warunków panujących na rynku pracy podczas kryzysu dotknęło 19

21 bardziej bezpośrednio mężczyzn w wieku produkcyjnym. Niemniej jednak kobiety w dalszym ciągu są bardziej zagrożone (stałym) ubóstwem lub wykluczeniem niż mężczyźni, co wynika z przerw w pracy zawodowej i pracy w niepełnym wymiarze godzin (z wyboru lub z konieczności). Zagrożenie ubóstwem i wykluczeniem społecznym w 2012 r. było znacznie wyższe (48,9 %) wśród obywateli państw trzecich (w wieku lat) niż wśród obywateli UE (24,3 %); stanowi to wzrost o ponad 3 p.p. w latach Średni rzeczywisty wzrost dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych brutto w UE poprawił się do końca 2013 r. po prawie czterech latach stałych spadków (zob. też rozdział 3 zawierający omówienie zmian w dochodzie do dyspozycji gospodarstw domowych brutto). Wynikało to ze wzrostu dochodów osiąganych na rynku (wynagrodzenie pracowników, wynagrodzenie osób samozatrudnionych i dochody z tytułu własności), którym towarzyszył wzrost świadczeń społecznych przekazywanych gospodarstwom domowym 16. Nie wiadomo jeszcze, czy uda się utrzymać poprawę odnotowaną w 2013 r., ponieważ tworzenie miejsc pracy jest nadal umiarkowane, wpływ systemów podatkowo-socjalnych pozostaje niewielki, a najnowsze dane za 2014 r. wskazują na kolejny spadek (wykres 12). Wykres 12: Wkład różnych elementów składowych we wzrost dochodu brutto do dyspozycji gospodarstw domowych 6 SE-18 Wynagrodzenie pracowników zmiana % w stos. do poprzedniego roku I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. IV kw. I kw. II kw. Wynagrodzenie osób samozatrudnionych Dochody z tytułu własności netto Świadczenia socjalne netto Składki na ubezp. społ. netto Inne bieżące transfery netto Podatki od dochodu, majątku (ujemne) Realny dochód brutto do dysp.gosp.dom. Realny PKB Źródło: Eurostat rachunki sektorowe 16 Więcej informacji znajduje się w Kwartalnym przeglądzie dotyczącym zatrudnienia i sytuacji społecznej w UE (EU Employment and Social Situation Quarterly Review), czerwiec 2014 r. 20

22 Skutki dystrybucyjne zmian w systemach podatkowych i systemach świadczeń w ostatnich latach znacznie się różniły w poszczególnych krajach 17.W zależności od struktury systemów podatkowych i systemów świadczeń wprowadzane w nich zmiany miały różny wpływ na sytuację gospodarstw domowych o wysokich i niskich dochodach. Regresywne skutki w kilku państwach dodatkowo utrudniły warunki życia panujące przede wszystkim w gospodarstwach domowych o niskich dochodach. Innym państwom członkowskim dzięki zwróceniu baczniejszej uwagi na profil dystrybucyjny wprowadzanych zmian w systemie podatkowym i systemie świadczeń udało się uniknąć nieproporcjonalnego wpływu na gospodarstwa domowe o niskich dochodach. Takie różnice w skutkach dystrybucyjnych wystąpiły niezależnie od różnic w ogólnych rozmiarach dostosowań. Ogólnie rzecz biorąc, po osiągnięciu maksymalnego wzrostu wydatków socjalnych w 2009 r. odnośne wskaźniki wzrostu spadły do wartości ujemnych od 2011 r. Na wczesnym etapie kryzysu (do 2009 r.) wzrost wydatków socjalnych wynikał głównie ze wzrostu wydatków związanych z bezrobociem, lecz także w mniejszym stopniu z innych funkcji (zwłaszcza z wypłaty rent i emerytur oraz świadczeń zdrowotnych). W 2010 r. wzrost wydatków socjalnych osłabł, odzwierciedlając połączenie wygasania budżetowych środków stymulacyjnych oraz standardowego procesu stopniowego wycofywania automatycznej stabilizacji w krajach doświadczających ożywienia gospodarczego. Od 2011 r. wydatki socjalne, zwłaszcza na świadczenia rzeczowe i usługi, zmalały pomimo dalszego pogorszenia warunków gospodarczych i społecznych (wykres 13) 18. Wykres 13: Wkład we wzrost realnych publicznych wydatków socjalnych w UE w postaci świadczeń pieniężnych i rzeczowych (w latach ) Kwartalny przegląd dotyczący zatrudnienia i sytuacji społecznej w UE, marzec 2014 r. Dodatek na temat tendencji w wydatkach socjalnych (2014). Zob. Kwartalny przegląd dotyczący zatrudnienia i sytuacji społecznej w UE, marzec 2013 r. Analiza pokazuje, że wyrównanie wydatków socjalnych w dół, obserwowane od 2011 r., wydaje się wyraźniejsze w porównaniu z podobnymi przypadkami recesji, do których doszło w ostatnich trzech dziesięcioleciach. 21

23 6% 5% 4% 3% 2% 1% pienięż ne 0% -1% -2% rzeczo we UE-27 Źródło: Rachunki narodowe, obliczenia DG EMPL; Kryzys zmienił także strukturę wydatków na ochronę socjalną. W latach (realne) wydatki na ochronę socjalną na jednego mieszkańca wzrosły o 8 proc. w UE-27 (wykres 14). W największym stopniu do tego wzrostu przyczyniły się takie obszary jak emerytury (zwiększenie emerytur i rent rodzinnych stanowiło 44 % łącznego wzrostu) oraz renty chorobowe i inwalidzkie (32 %). Różnice między państwami członkowskimi są więc znaczne, gdyż w latach wzrost łącznych wydatków na ochronę socjalną na jednego mieszkańca był niższy niż 5 % w czterech państwach członkowskich, natomiast w siedmiu przekraczał 15 %. Wykres 14: Zmiany w wydatkach na ochronę socjalną na jednego mieszkańca w latach ; według funkcji ochrony socjalnej Uwaga: łączny wzrost wydatków socjalnych w podziale na poszczególne funkcje (na jednego mieszkańca po cenach stałych z 2005 r.); Źródło: ESSPROS 22

24 W niektórych państwach członkowskich osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji i mające niskie dochody nadal doświadczały trudności w dostępie do opieki zdrowotnej. Mimo że w latach w całej UE-27 odsetek osób tworzących kohortę o najniższych dochodach i zgłaszających niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej wzrósł tylko nieznacznie, to w takich krajach jak Finlandia, Portugalia i Grecja wzrost ten był już istotny (wykres 15). Najwyższy poziom niezaspokojonych potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej w 2012 r. odnotowano na Łotwie, w Bułgarii i Rumunii. Mimo że w Bułgarii nastąpił największy spadek (o -11,4 p.p. w latach ), odsetek osób z niezaspokojonymi potrzebami w zakresie opieki zdrowotnej w 2012 r. pozostał w tym kraju wysoki (16,9 %). Wykres 15: Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej, grupa kwintylowa o najniższych dochodach, Źródło: Eurostat, EU-SILC, 2012 r. Uwaga: Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej: zbyt droga, wymagająca zbyt dalekich podróży lub kolejki oczekujących. * - Dane za 2011 r. (dane za 2012 r. nie są dostępne w przypadku BE, IE, LU i AT; dane za 2008 r. nie są dostępne w przypadku HR i UE-28). 23

25 2. WDRAŻANIE WYTYCZNYCH ZWIĄZANYCH Z ZATRUDNIENIEM: REFORMY W OBSZARZE ZATRUDNIENIA I POLITYKI SPOŁECZNEJ W niniejszym rozdziale 19 przedstawiony jest ogólny zarys reform i środków przedsięwziętych przez państwa członkowskie w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wytyczne dotyczące zatrudnienia 20 zawierają zrównoważone zalecenia dla państw członkowskich dotyczące sposobu reagowania na wyzwania związane z zatrudnieniem oraz wyzwania społeczne w kontekście bieżących tendencji, po to aby osiągnąć cele wyznaczone w strategii Europa 2020 (przedstawione w rozdziale 1). Roczna analiza wzrostu gospodarczego na 2014 r. określa priorytety i wytyczne, w oparciu o które państwa członkowskie opracowały krajowe programy reform w ramach europejskiego semestru Plany zostały poddane przeglądowi, a Rada wydała zalecenia dla poszczególnych krajów, opierając się na wnioskach Komisji. Komitet Zatrudnienia i Komitet Ochrony Socjalnej dokonują przeglądu wyników państw członkowskich oraz ich postępów w radzeniu sobie z istotnymi wyzwaniami za pomocą narzędzi służących do przeglądu sytuacji w dziedzinie zatrudnienia (EPM) oraz przeglądu sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej (SPPM). Kolejne reformy polityki będą oceniane w kontekście europejskiego semestru Europejski Fundusz Społeczny wspomaga osiąganie celów strategii Europa 2020 poprzez działania w kierunku zwalczania bezrobocia, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji młodzieży, poprzez oferowanie staży oraz przyuczania do zawodu dających możliwość przekwalifikowania lub podniesienia kwalifikacji oraz wspieranie działań edukacyjnych w celu zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, a także wspieranie tworzenia potencjału administracyjnego. W okresie programowania rola EFS oraz innych europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych jako filarów strategii Europa 2020 jeszcze wzrośnie dzięki ścisłemu powiązaniu tych funduszy z priorytetami politycznymi strategii oraz dzięki ukierunkowaniu funduszy na osiąganie wyników Niniejszy rozdział przedstawia zmiany, jakie zaszły od momentu publikacji poprzedniego wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu; ze względu na ograniczoną ilość miejsca, zawarty w nim opis nie jest wyczerpujący i nie ma na celu przedstawienia wszystkich reform i podjętych działań. Co do zasady, środki, które zostały dopiero zapowiedziane, a których nie przedłożono jeszcze Parlamentowi do przyjęcia lub do rokowań zbiorowych z partnerami społecznymi, nie zostały ujęte w sprawozdaniu. Decyzja Rady (2010/707/UE) z dnia 21 października 2010 r. w sprawie wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich. 24

26 We wszystkich obszarach opisanych w poniższych rozdziałach reformy zostały już przeprowadzone. Widoczne są jednak różnice w poziomie zaawansowania postępów zarówno między obszarami polityki, jak i między państwami członkowskimi. Dlatego potrzebne są dalsze wysiłki, choć w wielu przypadkach pełny efekt reform nie jest jeszcze widoczny ze względu na to, że skutki reform stają się odczuwalne dopiero po pewnym czasie. Poza tym nie można ocenić wartości pojedynczej reformy bez uwzględnienia wpływu innych reform, które mogą być realizowane w tym samym czasie. Z tego względu podczas planowania polityki i reform państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę oddziaływanie jednych reform na drugie. W ramce poniżej przedstawiono przegląd dominujących różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz reform, które mogłyby przyczynić się do zapewnienia większej równości płci i które zostały bardziej szczegółowo wyjaśnione pod każdą wytyczną. Równość płci: na rynku pracy wciąż odnotowuje się istotne dysproporcje. 21 Pomimo dokonanych postępów istotne różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn wciąż istnieją. Wskaźnik zatrudnienia kobiet pozostaje znacznie niższy od wskaźnika zatrudnienia mężczyzn (62,8 % wobec 74 % na początku 2014 r.). Różnica pod względem ekwiwalentu pełnego czasu pracy jest nawet większa (18,3 p.p. w 2013 r.). Ponadto kobiety otrzymują za godzinę pracy wynagrodzenie niższe o 16 %. Różnice pod względem zatrudnienia, liczby godzin pracy i wynagrodzenia sumują się i prowadzą do istotnej łącznej różnicy w zarobkach kobiet i mężczyzn (37 % w całej UE). Ponieważ zarobki osiągane przez całe życie znajdują odzwierciedlenie w wysokości emerytury, różnica pod tym względem jest również duża (średnio 39 %). Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w przypadku osób powyżej 55. roku życia jest wyższy wśród kobiet we wszystkich państwach członkowskich. Dostęp do niedrogich, wysokiej jakości usług opieki nad dziećmi, usług opieki długoterminowej oraz opieki pozalekcyjnej, elastycznej organizacji pracy, a także odpowiedniej polityki urlopowej nadal odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zatrudnienia kobiet i wsparciu kobiet i mężczyzn w godzeniu życia rodzinnego z zawodowym. Mimo że od 2005 r. większość państw członkowskich poczyniła postępy w realizacji celów barcelońskich 21 Szczegółową analizę tego tematu zawiera roczne sprawozdanie Komisji na temat postępów w dziedzinie równości kobiet i mężczyzn. 25