Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie. Maj 2013 Nr 5/ 2013

Transkrypt

1 Maj 2013 Nr 5/ 2013 Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Rosja i co dalej. Nowe zadania banku Rosji 3 Kryzys nastąpi, znów? 14 Ogólna charakterystyka poziomu i dynamiki rozwoju dwustronnych stosunków gospodarczych Polski z Rosją 16 Polskie firmy na rynku usług w branży budowlanej Rosji 38 Rosyjski rynek górniczy 43 Ekonomia Rosji w maju 48 Zmiany w taryfie celnej oraz zasadach eksportu do FR 52 Przedsięwzięcia targowo-wystawiennicze odbywające się w Moskwie w VI Ogłoszenia 56

2 Szanowni Państwo! Jeśli w nocy rozbudzić centralnego bankiera Rosji i zadać mu pytanie - za co odpowiada? odpowiedź będzie jednoznaczna: za stabilizację cen i kursu waluty narodowej. Po załamaniu finansowym z 1998 roku, dodaje się jeszcze za finansową stabilizację. I o tym traktuje artykuł otwierający to wydanie Biuletynu. Przedstawiamy Centralny Bank Federacji Rosyjskiej (Bank Rosji) - wielkiego rekordzistę światowego, który być może jeszcze w tym roku zderzy się z groźnym systemowym kryzysem bankowym wewnątrz kraju. Ekonomiści autorytatywnego Centrum Analiz Makroekonomicznych i Krótkoterminowych Prognoz (CAMKP) ostrzegając przed wystąpieniem kryzysu bankowego wyjaśnili, że rozumieją przez to wzrost udziału kredytów tzw. trudnych w aktywach banków powyżej 10%, a także możliwy odpływ depozytów i wymuszoną nacjonalizację niektórych banków. Zachęcamy również do zapoznania się z ogólną charakterystyką poziomu i dynamiki rozwoju dwustronnych stosunków gospodarczych Polski z Rosją. Nasz kraj (wg danych FSC FR na podstawie bilansu płatniczego) jest dla Rosji piątym partnerem handlowym spośród krajów Unii Europejskiej. Ponadto publikujemy podsumowanie konferencji na temat dalszego rozwoju wymiany handlowej między Polską i Rosją oraz wzajemnego rozwoju inwestycji w branży budowlanej, którą nasz Wydział zorganizował we współpracy z Wydziałem Konsularnym Ambasady RP w Moskwie. Przed nami XX Jubileuszowa Międzynarodowa Wystawa Węgiel i górnictwo 2013 w Nowokuźniecku na którą nasz Wydział organizuje misję handlową polskich przedsiębiorców. Polecamy zatem artykuł o rosyjskim rynku górniczym. FR zajmuje bowiem drugie miejsce na świecie pod względem zasobów węgla (zaraz po Stanach Zjednoczonych). Zapasy tego surowca przy obecnym poziomie wydobycia powinny wystarczyć Rosji na ponad 400 lat. Pragniemy zwrócić Państwa uwagę również na przegląd najważniejszych wydarzeń gospodarczych z udziałem Rosji w maju br.. Zapraszamy na naszą stronę internetową: Z poważaniem, Radca-Minister Kierownik WPHI Marek Ociepka РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 2

3 ROSJA i CO DALEJ Nowe zadania Banku Rosji opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa Centralny Bank Federacji Rosyjskiej (CBFR) - Bank Rosji - wielki rekordzista światowy. Według danych the Economist za 2009 rok, pod względem liczby zatrudnionych Bank Rosji wyprzedza swoich konkurentów od 1,5 do - 6 razów. Pracuje w nim 70 tysięcy osób, tj. 15 % ogólnej liczby pracowników centralnych banków na świecie. Prawie 30 % aktywów rosyjskich banków tam ulokowano (tab. 1). tab. 1 Udział centralnych banków w systemie bankowym poszczególnych krajów (2011 r., %) Rosja 28,2 G-7 USA 17,4 Włochy 15,5 Francja 14,1 Niemcy 13,9 РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 3

4 Japonia 10,6 Wielka Brytania 4,2 Kanada (2008r) 1,9 kraje BRICS (bez Rosji) Chiny 23,7 Indie 23,1 Brazylia 15,7 Afryka Południowa 6,8 kraje b.zsrr Kazachstan 23,5 Ukraina 22,4 Białoruś 16,3 Źródło: MFW, dane na koniec 2012 r. Bank centralny i jego rola w gospodarce Jeśli w nocy rozbudzić centralnego bankiera Rosji i spytać, za co odpowiada - odpowiedź będzie jednoznaczna: za stabilizację cen i kursu waluty narodowej. Po załamaniu finansowym z 1998 roku, dodaje się jeszcze - finansową stabilizację. Specjalna aktywność nie jest mile widziana, maksimum co się dopuszcza, to nieznacznie obniżać inflację, poprawiać podaż pieniądza, nieco podgrzać gospodarkę, podkręcić stawkę procentową w drodze okresowej regulacji. Ponadto, powinien być łatwo dostępny kredyt na łagodnych warunkach i emisja pieniądza. Nie dopuszcza się bezpośredniej odpowiedzialności Banku Rosji za dynamikę makroekonomiczną, czy też za strukturalną przebudowę gospodarki. Bank Rosji wypełnia obowiązki zaopatrzeniowca materiałowo-technicznego. Wszystko ulega zmianie w przypadku wystąpienia zagrożeń. Jeżeli trzeba bronić kraju w handlu światowym - podejmowane są wojny walutowe. Jeżeli trzeba zwalczać kryzys - włącza się drukowanie pieniędzy. Jeśli trzeba finansować przygotowania do wojny - bank centralny automatycznie kredytuje wszystkich i wszystko. Ale jeżeli w gospodarce wali się wszystko - struktura własności, zarządzanie, finanse - i dzieje się tak dwa dziesięciolecia pod rząd, jak w Rosji, Centralny Bank powinien pokazać swój perfekcjonizm. Bank Rosji, perfekcyjny? РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 4

5 Bank Rosji rządził jak mógł - przeprowadzał trudne operacje w warunkach zaburzenia stabilizacji finansowej i piramidy państwowych obligacji krótkoterminowych, tzw. GKO w latach 1990-tych, otwarcia rynku kapitału i sterylizacji pieniądza na początku lat 2000-ych. Próbował ratować, jak potrafił - a to przy pomocy kursu walutowego czy inflacji - i przeżył dwa kryzysy. Pomogła w tym sytuacja zewnętrzna: wzrost gospodarczy w takich krajach jak Chiny i w związku z tym wzrost popytu na ropę, a co za tym idzie, wzrost cen na ten surowiec i gaz i w ten sposób wystąpił napływ pieniądza do gospodarki. Jednakże po raz kolejny okazało się, że gospodarka istnieje dzięki ropie i jej eksportowi, a to nie wróży wiele dobrego na przyszłość. Dla wzrostu gospodarki potrzeba środków z dwóch źródeł: zewnętrznego, z zagranicy i wewnętrznego, emisji kredytów w miarę wzrostu produkcji. Korzystanie ze środków z zagranicy, póki co, nie bardzo się udaje. Dochody z eksportu, z czego 2/3 z eksportu nośników energii, przeznaczane są na import towarów, pracy i usług. Pozostałe miliardy dolarów, zamiast być inwestowane w kraju, w rozwój gospodarki rosyjskiej, jest corocznie wywożone i to już od 18 lat, od roku 1994 (Rosja nie traciła kapitału tylko w latach ). Na początku 2013 roku skumulowaną sumę wywiezionego kapitału oceniono na 200 mld dolarów amerykańskich. Część przychodów z eksportu ropy i gazu % - pochłaniają podatki. Przechodząc przez budżet, część podatków osiada w funduszach stabilizacyjnych, a reszta kierowana jest na międzynarodowe rezerwy Centralnego Banku FR. Rezerwy te, pod względem wielkości, zajmują 3. miejsce na świecie i przekraczają 500 mld dolarów i wielkością zbliżone są do wartości kredytów udzielonych rosyjskim firmom wewnątrz kraju (tab. 2 ). tab. 2 Ocena systemu bankowego Rosji 2007 r r r. Międzynarodowe rezerwy BR/PKB Potrzeby systemu bankowego na kredyty/pkb 36,8 % 35,9 % 27,5 % 28,9 % 35,9 % 36,0 % Wsk. M2-M3/PKB 43,3 % 48,3 % 52,9 % Źródło: Bank Rosji, MFW, dane na koniec roku РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 5

6 W ocenie niektórych ekspertów - do których zalicza się Jakow Mirkin 1 - do 25 % rezerw to zbędne podatki, niepotrzebnie przekraczające niezbędne obciążenia fiskalne gospodarki, która zamierza szybko rosnąć i modernizować się. Emisja kredytowa w miarę wzrostu zapotrzebowania gospodarki na pieniądze, to główne wewnętrzne źródło inwestycji. Jego związek z wwozem-wywozem kapitału jest wtórnym. Przed krachem finansowym w 1998 roku monetyzacja (stopień nasycenia gospodarki pieniądzem) w Rosji spadła do % PKB - z 50 % przed podjęciem reform rynkowych - następnie zaczęła rosnąć (tab. 2) i w tym zasługa Centralnego Banku Federacji Rosyjskiej. Obecnie wskaźnik masa pieniężna/pkb (podaż pieniądza w ujęciu szerokim M2 lub M3 do PKB) wynosi 52,9 %, i jest to bardzo średni poziom (gorzej niż w przypadku 60 % krajów) i o wiele niższy niż w przypadku krajów z wysoko rozwiniętą gospodarką a w porównaniu z chińską - 3,5 raza gorszy. Jednakże to postęp, chociaż dla rozwoju inwestycji to nie starcza, w porównaniu z tym co było 5-7 lat temu, kiedy Bank Rosji wraz z Ministerstwem Finansów zajmowali się sterylizacją pieniądza na rynku, Gospodarce, w dalszym ciągu, grozi dwucyfrowa, nie monetarna, inflacja. Nie warto cieszyć się jej spadkiem w latach może szybko powrócić. Oligopole, zbytnia koncentracja własności i państwo, które nie przywykło oszczędzać - to prawdziwe źródła zagrożeniem nie monetarną inflacją. Tradycyjnie już nieznośną dla biznesu i dla modernizacji jest cena pieniądza (oprocentowanie kredytów). Dla najbardziej popularnych kredytów, przez długie lata, cena ta była dwucyfrowa dla wszystkich, z wyjątkiem największych. W 2012 roku oprocentowanie jeszcze wzrosło. Jeśli w 2011 niektórzy pożyczali pod 10%, to dziś pod 11,5-12%. Jeśli wcześniej inni pożyczkobiorcy płacili 24%, to obecnie - 29%. W 2012 średnieważone stawki kredytów dla ludności na okres od miesiąca do roku osiągnęły 23-29%. Ostry dysbalans finansów rosyjskich - wieloletnia, narastająca dysproporcja między nominalnym i realnym efektywnym kursem rubla (tab. 3) jest bez precedensu. W opinii niektórych rosyjskich ekspertów, właśnie z powodu corocznego umacniania realnego kursu rubla, rosyjski eksport towarów z zaawansowaną technologią był utożsamiany ze stratami, a import artykułów powszechnego użytku, z kolei, był wyjątkowo korzystny, w porównaniu z produkcją krajową (choć często trudno było porównywać). Rubel jest przewartościowany, a mity o przewagach silnego rubla są jedną z ukrytych przyczyn deindustrializacji gospodarki kraju, w ocenie ww. eksperta J. Mirkina. tab. 3 Dynamika realnego i nominalnego kursu walutowego w niektórych krajach Kraj Dynamika realnego kursu % Dynamika nominalnego kursu % 1 Kierujący wydziałem międzynarodowego rynku kapitału Instytutu Gospodarki Światowej i Stosunków Międzynarodowych Rosyjskiej Akademii Nauk РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 6

7 Chiny 100,0 98,0 119,7 100,0 109,0 123,3 Rosja 100,0 133,3 176,1 100,0 32,8 31,07 Strefa 100,0 87,0 89,1 100,0 97,8 100,8 Źródło: MFW Wskutek aktywnego wywozu kapitału w 2012 roku ostremu załamaniu uległy rynki finansowe (akcji, obligacji, derywatów giełdowych, IPO). W ocenie rosyjskich ekspertów nierezydenci wywozili pieniądze. Obroty akcjami na moskiewskiej giełdzie spadły o ponad 40%. Mniejsze były obroty obligacjami. Skurczył się rynek derywatów na giełdzie - od 10 do 15%. Operacje IPO na rynku rosyjskim praktycznie nie istnieją. Utrzymuje się zbyt wysoka, ostra nieprzewidywalność i spekulacyjny model rynku finansowego - kompozycja stałego kursu rubla, otwartego rachunku kapitałowego i wysokiej dochodowości aktywów finansowych wewnątrz kraju. To, w ocenie ww. eksperta, gotowy mechanizm dla powstawania kryzysów. Ponadto, w Rosji funkcjonuje prosta struktura finansowa, typowa dla średnich, rozwijających się rynków: to banki obejmują ponad 90% aktywów finansowych, z nich około 50% - tylko 5 największych banków. W Rosji, instytuty finansowe umierają, tzw. przemysł finansowy kurczy się 10-12% rocznie. W roku ubiegłym uległa zmniejszeniu o 100 liczba brokerów-dilerów i firm ubezpieczeniowych (także o 100). O 10% zmniejszyła się liczba funduszy emerytalnych. Ubyło firm zarządzających inwestycyjnymi funduszami emerytalnymi. I tylko największe banki, cieszące się popularnością, jeszcze utrzymują się na rynku - rocznie tylko 3-4% z nich zamyka działalność. Ogólnie, w ciągu ostatnich 3 lat, swoją działalność zamknęło ponad 100 banków i na koniec roku 2012 pozostało ich 900. Równocześnie rośnie liczba organizacji mikrofinansowych (w 2012 roku do 2,4 tys., tj. 1,8 razy). Póki co, to jest strefa lichwiarstwa pełna braku przejrzystości, kredytów na okres "do wypłaty pensji" pod 1000% i ofert lokaty za 14-27%. Zagrożenia Przypływ pieniędzy z surowców póki co ratuje gospodarkę, ale ryzyka są wielkie. Światowe rynki surowcowe są przegrzane, a struktura popytu i podaży surowców stopniowo ulega zmianie w niezbyt korzystną stronę dla Rosji. Jeżeli nastąpi umocnienie rubla na okres 6-7 lat i światowe ceny aktywów zostaną przygniecione silnie w dół, następnie wystąpi umocnienie presji regulacyjnej w kierunku dalszego "zbicia" ceny aktywów na rynku derywatów towarowych w Nowym Jorku, Chicago i Londynie, gdzie własnie ustalane są ceny na surowce. Potanienie ropy, gazu i metali, chociaż na jeden rok, może bezpowrotnie zmienić polityczny i ekonomiczny model Rosji, jak to już zdarzało się w latach 1980-tych i w końcu lat 1990-tych. Bank Rosji, pomimo wszystko, zachowuje pełny spokój. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 7

8 Z jednej strony - płytki system finansowy, wykoślawiony, pełen dysbalansów i ryzyk. System trzeba umacniać i przygotowywać do przyszłych niespodzianek, nie zawsze przyjemnych. G-20 nawołuje do wzmocnienia systemu regulacji. Z drugiej strony, skądś potrzeba wziąć pieniądze na przyspieszoną, doganiającą modernizację, a także na wielkie inwestycje. Dla realizacji takich celów system finansowy powinien być rozgrzany, szybko się rozwijać i być przygotowany do podejmowania ryzyk. W takiej sytuacji Centralny Bank FR stoi przed alternatywą: zajmować pozycję bierną i mieć nadzieję "a nuż się uda" albo nie dawać umrzeć systemowi finansowemu, ale i specjalnie nie ingerować, ale przy tym trochę poprawiać, stosując manipulacje techniczne, podtrzymujące płynność, korytarze i utrzymywać minimum porządku, a także zarządzać poprzez wyznaczanie celów inflacyjnych czy kursu walutowego oraz manipulować stawką refinansowania. Wydaje się, w ocenie ww. cytowanego eksperta, że Bank Rosji właśnie tak postępuje. Ale można podjąć radykalne działania, prowadzące do pełnego uzdrowienia gospodarki. Recepty ekspertów uzdrowienia gospodarki Celem polityki Banku Rosji i Ministerstwa Finansów FR (bez którego nie można się obejść) jest rozwój systemu finansów tzw. "rozwój finansowy" gospodarki. W połowie lat 1980-tych Bank Światowy zwrócił uwagę na następujące zależności: im bardziej rozwinięty system finansów tzw. finansowa głębia gospodarki, im większy stopień monetyzacji oraz nasycenia gospodarki kredytami i innymi instrumentami finansowymi, im bardziej zróżnicowane są instytuty finansowe gospodarki, tym gospodarka jest bardziej rozwinięta i tym lepsze występują bodźce dla jej dalszego rozwoju i modernizacji. Potrzeba jeszcze dysponować odpowiednimi środkami finansowymi, najlepiej własnymi, i wydaje się, że Rosja dzisiejsza takimi dysponuje, jednakże finansowej głębi gospodarki dostrzec trudniej. Ostrożny, zbilansowany wzrost masy pieniężnej i kontrola cen stwarzają nowe impulsy przejścia, choć na krawędzi ryzyka, do gospodarki rozwoju, zwłaszcza jeśli wzrost monetyzacji będzie uzupełniony aktywną walką państwa z inflacją niemonetarną. Rozwój finansowy to nie tylko monetyzacja i większe nasycenie kredytami. To jeszcze polityka niskiego (być może czasowo i negatywnego) oprocentowania, zmniejszenia rozwarcia między realnym a nominalnym efektywnym kursem rubla (przy jego równoczesnym ostrożnym osłabieniu) oraz optymalizacja rezerw walutowych. Ponadto, stymulowanie bardziej złożonej, zdywersyfikowanej struktury finansowej i doprowadzenie do obniżenia udziału banków w finansowych aktywach gospodarki do, przynajmniej, %. Deformacje w dzisiejszej gospodarce rosyjskiej wystąpiły na tyle głęboko, że w polityce rozwoju finansowego trzeba bedzie wykorzystywać elementy "systemu finansowej represji", ale z ostrożnością, pamiętając wszakże o nie przekraczaniu granicy wyznaczonej dla gospodarki rynkowej. Nieuniknione jednakże może być rozszerzenie administracyjnej ingerencji Banku Rosji, stosując plafony, limity, normatywy, itp.). Chodzi m.in. o: РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 8

9 - wielość wyznaczanych celów, zawężanie deformacji na wszystkich kierunkach (inflacja, kurs walutowy, masa pieniężna, nasycenie kredytami, stopy procentowe, rezerwy walutowe); - elementy racjonowania kredytowego przy niższym oprocentowaniu i na bazie refinansowania centralnego banku; - quazirynkowe ograniczenia w rachunku kapitałowym; - czasowe administracyjne regulacje kluczowych stawek procentowych w kierunku ich obniżania. Ponadto, rozwój finansowy wymaga: - obniżenia podatków (fiskalna presja jest zbyt wysoka, obecnie około 50 %), - polityki podatkowej stymulującej długoterminowe finansowanie i bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) - ich nie ma albo istnieją wybiórczo w przypadku bardzo dużych projektów, - zwiększenia normy akumulacji (chociaż do 25-27%), - dywersyfikacji własności na korzyść klasy średniej (15-20% kapitału akcyjnego firm pochodzącego z gospodarstw domowych), - prywatyzacji, odpaństwowienia (dziś organizacje państwowe są właścicielami 50% gospodarki), - powstania osobistych rachunków emerytalnych i innych nowych funduszyinwestorów instytucjonalnych (minimum 10). Aby przejść w stan wzmocnienia rozwoju finansowego niezbędne są dziesiątki postanowień, ale nie zakazujących lecz stymulujacych. Scenariusz dla Banku Rosji Dla wyjścia z głębokich kryzysów i deformacji niezbędny jest ostrożny, mądry interwencjonizm, nie naruszający zasad rynku. Potrzebna jest mentalność "państwa rozwojowego". Wielką w tym procesie rolę ma do odegrania Bank Centralny. Powinien on utworzyć swoisty klaster "nowej gospodarki przemysłowej" ( tab. 4,), z dojrzałym systemem finansowym - pobudzać przyspieszenie wzrostu, modernizację, inwestycje. Powinien stworzyć znacznie większą machinę finansową, charakteryzujące się mniejszą nieprzewidywalnością i wrażliwością na "infekcje finansowe". tab. 4 Scenariusz rozwoju finansowego (do ) (pożądany) Rodzaj wskaźnika Monetyzacja (M2-M3/PKB) Nasycenie pieniądzem bankowym (kredyty dla gospodarki i ludności/pkb) Wielkość wskaźnika > 70-80% РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/2013 9

10 oprocentowanie pożyczek (dostępność kredytu) 3,5-5% Inflacja 2-3% Różnica między realnym i nominalnym kursem rubla (1995=100) zmniejszenie 2-3 krotne Ryzyko systemowe, nieprzewidywalność zmian (kurs walutowy, rachunek zmniejszenie 1,5-2 krotne kapitałowy, akcje) Kapitalizacja rynku akcji/pkb > 80-90% Udział akumulacji w PKB 25-28% Presja podatkowa 33-35% Nasycenie BIZ (bezpośr. inwestycje zagraniczne/portfelowe inwestycje zagr.) wzrost 2 krotny Wykorzystanie rubla w obrotach wzrost 1,5-2 krotny międzynarodowych Bank Rosji i scenariusz radykalny Pół wieku temu, w 1961 roku, PKB Korei Płd. wynosiło zaledwie 0,4% PKB USA. W 2011 roku wskaźnik ten był już na poziomie 7,4%. W wyniku koreańskiego cudu gospodarczego, jeden z biedniejszych krajów świata został przekształcony w nową gospodarkę przemysłową. Należy po prawdzie dodać, że cudowi pomogło to, że połowa budżetu kraju w latach 1960-tych była finansowana dzięki pomocy USA. W tym samym 1961 roku Japonia wypracowała PKB na poziomie 10% PKB USA, a dzisiaj prawie 40% (chociaż liczba ludności zmniejsza się). Historia Chin także wskazuje na podobne cuda. W 1980 roku - 7,2%, w % PKB USA, a w 2030, wg prognozy Instytutu Gospodarki Światowej i Stosunków Międzynarodowych Rosyjskiej Akademii Nauk % abo i więcej. Czy cud gospodarczy możliwy jest również w Rosji, np w 2030 roku? Aby to było możliwe należy przejść w reżim przyspieszonego wzrostu, porzucając styl stabilnego wzrostu gospodarczego i stopniowej modernizacji, wymuszając na gospodarce tempo rozwoju na granicy wytrzymałości celem doganiania modernizacji do poziomu uciekających gospodarek. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

11 To wymaga głębokiej, w okresie 7-10 lat, restrukturyzacji gospodarki. Wszystko wymaga zmian i to w najwyższym stopniu: ceny, stawki procentowe, struktura własności, kurs walutowy, podatki, zamówienia publiczne - wszystko na co wpływ ma państwo. Wszystkie kraje, które doznały tzw. cudów gospodarczych, przez dziesięciolecia miały wysokie stopy akumulacji, od 30 do 45% PKB, z przeznaczeniem na inwestycje. W Rosji, jak wskazano wyżej ta norma wynosi 20-23%, jak w już rozwiniętych krajach zachodnich, które mogą sobie pozwolić na wzrost przy małych prędkościach. Obciążenie podatkowe powinno być poniżej 30%. Wszystkie kraje swoich cudów dokonały przy niskich podatkach - w Rosji już od dawna obciążenia te zatrzymały się na poziomie powyżej 40%. Państwo powinno być tanie, bez czego biznes nie może rozwijać się. Im mniej konsumuje państwo, więcej jest inwestycji prywatnych, wyższe tempo wzrostu. W krajach szybko rozwijających się, jako zasada, państwo konsumuje w granicach 8-13% PKB. W Rosji - ponad 18%. Oprócz tego, w reżim wymuszonego przyspieszenia, powinien wejść system finansowy z jego jądrem - Bankiem Rosji. Kraje dokonujące cudów gospodarczych, stopniowo osiągały wysokie wskaźniki głębi finansowej (tab. 5, gdzie pokazano okresy szybkiego wzrostu). tab. 5 Ostry wzrost monetyzacji w gospodarkach nа fali przyspieszonego wzrostu (masa pieniężna/pkb %) w poszczególnych krajach w latach rok Japonia Korea Płd. Singapur Malezja Chiny Hong Kong ,4 x x x x x ,4 x x x x x ,0 10,2 x x x x ,1 28,0 66,4 34,7 x x ,3 28,8 61,2 46,2 24,7 x ,5 34,6 64,1 52,5 36,4 x ,1 81,4 92,4 70,4 75,9 x ,1 117,3 106,9 99,5 137,0 227, ,1 147,4 139,2 145,5 182,0 329, ,8 141,6 132,7 138,4 182,4 331,5 РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

12 Źródło: MFW , Japonia, Korea Płd., Malezja - M2, Chiny, Hong Kong, Singapur - Money+Quasi-Money Przy reżimie przyspieszonego wzrostu wskaźniki "masa pieniężna/pkb" i "kredyty dla gospodarki i ludności/pkb" powinny w Rosji przewyższać 80-90%. W Chinach podchodzą pod 200% - to wynik wieloletniej polityki pieniężnej i kredytowej chińskiego banku centralnego. W Hong Kongu przekraczają 331 %. Bardzo szybki wzrost gospodarczy jest niemożliwy do osiągnięcia bez niskich stawek procentowych, bez likwidacji niemonetarnej inflacji. W gospodarce "naftowej", przy cenach na ropę ponad 100 dolarów, wzrost ten może być osiągany kilkoma sposobami. Kraje dokonujące "cudów" przy przyspieszaniu rozwoju gospodarki potrafiły obniżać stawki procentowe do 3-5% a inflacja, nawet przy szybko rosnącej stopie monetyzacji, utrzymywała sie na niskim poziomie (tab. 6). tab. 6 Dynamika inflacji (indeks cen konsumpcyjnych w %) w poszczególnych krajach na fali przyspieszonego wzrostu gospodarczego w latach Rok Japonia Korea Płd. Singapur Malezja Chiny Hong Kong ,6 x x - 2,9 x x ,6 8,1 (1963) 0,4 (1961) 0,1 x x ,7 14,8 0,4 1,8 x x ,8 28,8 8,5 9,0 x 10,9( ,1 8,6 3,5 2,6 3,1 10, ,8 2,3 1,4 1,5 0,3-3, ,4 2,8 0,6 0,5-0,7 0, ,7 2,9 2,8 1,7 3,3 2,3 źródło: MFW , BŚ (1963) W przypadku Rosji, strategia cudu gospodarczego może, a nawet powinna być związana z długoterminowym, bez załamań i rewolucji, obniżeniem kursu walutowego rubla. Jesienią 2012 roku, w czasie debat prezydenckich w USA, Chiny były nazwane, po raz może 100, walutowym manipulantem, świadomie osłabiającym swoją walutę - juana. W latach , poczynając od początkowego okresu swojego cudu РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

13 gospodarczego, kurs waluty chińskiej spadał z 1,5 do 8,35 juana za dolar. A parę miesięcy temu, oskarżano, z kolei, Japonię o rozpętywanie wojny walutowej przez świadome obniżanie kursu swojej waluty w celach osiągania własnych korzyści w postaci przyspieszenia wzrostu i poprawy bilansu handlowego. O ile przy scenariuszu stabilnego wzrostu gospodarki rosyjskiej Bank Rosji jeszcze mógłby działać samodzielnie, to przy wychodzeniu na drogę cudu gospodarczego już nie. Sam centralny bank nie osiągnie tego celu, jeśli cała polityka gospodarcza państwa nie będzie podporządkowana reżimowi przyspieszonego rozwoju, inwestycjom, innowacjom, wzrostowi demograficznemu, interesom klasy średniej, wzrostowi popytu wewnętrznego itd. Ponadto, osiągnięcie ww. celu będzie niemożliwe bez zawarcia swoistego układu z Zachodem. Jeszcze żaden cud gospodarczy XX wieku nie dokonał się bez wsparcia USA. W historii żadna modernizacja gospodarki Rosji nie zaczynała się bez masowych zakupów nowoczesnych technologii zachodnich. Tak było w latach 30-tych - wg danych opublikowanych w "Roczniku Handlu Zagranicznego" za 1932 rok, udział ZSRR w wywozie niemieckich maszyn w IV kwartale 1931 roku w niemieckim eksporcie tego sprzętu wyniósł 39%, a obrabiarek - 62%. Tak też powinno być i dzisiaj. Rosja powinna się wreszcie określić odnośnie do sposobów i dróg dalszego rozwoju gospodarczego. W procesie starzenia majątku narodowego doszła do punktu, kiedy ostre zjawiska z zewnątrz - spadek popytu i cen na surowce, ucieczka kapitału, "infekcje finansowe" itd. - mogą doprowadzić do destrukcji państwa, do wprowadzenia przymusowego zarządzania administracyjnego gospodarką. A w ciągu najblizszych lat na świecie może się wiele wydarzyć. Tym ważniejszym staje się znaleźć w Centralnym Banku FR oznaki zmian, przekształcające go z technicznego ministerstwa w doświadczonego i śmiałego zarządcę, który wraz z rządem i politycznymi instytutami, znajdując wolę i życzenie doprowadzą rosyjską modernizację do sukcesu. Na podstawie art. "Medyczna kariera Banku Rosji" Jakowa Mirkina, kierującego wydziałem międzynarodowych rynków kapitału ИМЭМО РАН w tygodniku "Expert" No 10 z r Moskwa, 8 maja, 2013 r. *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

14 KRYZYS NASTĄPI, ZNÓW? W najbliższym czasie Rosji grozi systemowe bankowe trzęsienie ziemi opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa Jeszcze w tym roku Rosji grozi systemowy kryzys bankowy. Sytuacja wymaga nadzwyczajnej interwencji władz finansowych. Ekonomiści autorytatywnego Centrum Analiz Makroekonomicznych i Krótkoterminowych Prognoz (CAMKP) ostrzegając przed wystąpieniem kryzysu bankowego wyjaśnili, że rozumieją przez to wzrost udziału kredytów tzw. trudnych w aktywach banków powyżej 10%, a także możliwy odpływ depozytów i wymuszoną nacjonalizację niektórych banków. Bank centralny, póki co, nie podejmuje żadnych kroków w kierunku zmiany stopy procentowej refinansowania. Oznaki niezdrowego systemu bankowego pojawiają się również na niższym szczeblu: w dniu wczorajszym, tj. 15 maja br. MSW rosyjskie poinformowało o zatrzymaniu prezesa ROSBANKU podczas brania łapówki w wysokości 5 mln rubli od przedsiębiorcy za przedłużenie spłaty kredytu na korzystniejszych warunkach. Bank ten należy do największych w Rosji. Wg ekspertów ww. CAMKP, jeszcze w tym roku może wystąpić krótkoterminowy kryzys bankowy z następstwem spowolnienia wzrostu gospodarczego, ale bez pojawienia się pełnej recesji, tj. ujemnego wskaźnika PKB w ujęciu r/r. Do ww. sytuacji doprowadziła zbyt liberalna praktyka banków udzielania kredytów, co doprowadziło do nadmiernego zadłużania się ich biorców. Ważne teraz płynne schłodzenie rynku kredytowego i z tym, póki co, daje sobie radę bank centralny, kontrolując normatywy tworzenia rezerw i inne jak minimalny wskaźnik wystarczającego poziomu kapitału własnego w opinii eksperta CAMKP. Przy tym, niebezpieczeństwo głębokiej dewaluacji rubla, podobnej do tej z końca 2008-początku 2009 roku, eksperci ww. Centrum oceniają jako średnie. Jednakże sektorowi bankowemu grożą ryzyka natury globalnej związane z osłabieniem wzrostu gospodarki światowej i kryzysem zadłużenia w Europie. Ponadto, zależność rosyjskiej gospodarki od eksportu surowców, niedorozwój instytutów finansowych, odpływ kapitału wszystko to, negatywnie wpływa na kondycję sektora bankowego Rosji. Jednakże na ogólną sytuację wpływa pozytywnie wysoki poziom rezerw waluty i złota. Bank Rosji zachowuje spokój, stawki refinansowania pozostawia niezmienione od września 2012 roku 8,25 % - ale zmniejszył o 0,25 p. procentowego stawkę na oddzielne operacje długoterminowe. Decyzje takie podjęto na bazie oceny ryzyka inflacji i perspektyw wzrostu gospodarczego. Na dzień 13 maja 2013 roczny wzrost cen na artykuły konsumpcyjne wynosił 7,2 %, nieco powyżej celu inflacyjnego, choć w drugiej połowie roku wskaźnik ten powinien się obniżyć do poziomu zakładanego na rok 2013 celu w ocenie BR. Dynamika wzrostu obniżyła się w I kwartale br., ale rynek pracy oraz dynamika kredytowania podtrzymują popyt wewnętrzny. Pomimo głosów ekonomistów o zbliżającej się stagnacji i w związku z tym nakłanianiem banku centralnego do zmiękczenia polityki pieniężno-kredytowej do takiego stanowiska przychylał się i sam prezydent W. Putin głosząc, że potrzebne są tanie i długie РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

15 pieniądze dla kredytowania gospodarki, dalsze obniżanie inflacji i konkurencyjne stawki procentowe - BR pozostaje niezłomny. W czerwcu nastąpi zmiana na stanowisku prezesa banku centralnego. E. Nabiulina, b. minister rozwoju gospodarczego i ostatnio bliski współpracownik prezydenta, która ma objąć ten urząd, stoi na stanowisku, że BR powinien w swojej polityce uwzględniać tendencje wzrostu ekonomicznego, jednakże nie powinno to się odbywać ze szkodą dla realizacji podstawowych zadań Banku, tj. zmniejszenie inflacji oraz zapewnienie stabilizacji i trwałości systemu finansowego i bankowego. W krajach rozwiniętych, stawki refinansowania są z zasady bardzo niskie i wynoszą kilka procent. Jednakże, jak dowodzą eksperci, bezpośredniej zależności między niskimi stawkami i burzliwym wzrostem gospodarczym nie ma. Można w tym przypadku przytoczyć przykład Japonii, gdzie przez wiele lat kluczowe stawki utrzymywały się na poziomie bliskim 0, ale to nie zapewniło wzrostu ekonomicznego. Kluczowym czynnikiem wzrostu jest nie stawka banku centralnego, lecz atrakcyjność inwestycyjna Rosji. Obecnie, kraj ten nie wchodzi nawet do pierwszej 100-tki państw w rejtingach atrakcyjności inwestycyjnej. Podstawowe decyzje, pozwalające zmienić radykalnie tą sytuację, a nie czasowo zmiękczyć negatywne skutki, leża nawet nie w ekonomicznej płaszczyźnie, ale w politycznej. To jest głównie problem politycznej woli i życzenia władz przeprowadzić niezbędne reformy, zatrzymać korupcję itd. oświadcza prezes FLEKS-Banku Marina Miszuris. Miękka polityka pieniężno-kredytowa to dalece nie jedyny warunek wzrostu gospodarczego. W idei przy stabilnym stanie gospodarki stawka refinansowania powinna być bliska poziomu inflacji, albo nawet nieco poniżej i właśnie do tego powinny dążyć władze wyjaśnia ekspert Finekspertyza. A póki co, spowolnienie gospodarcze i wysokie stawki prowadzą do sytuacji, w której banki przedłużają kredytowanie na cele konsumpcyjne ze stratą dla kredytowania sektora realnego, tj. przedsiębiorstw. Przedłużanie się ww. zagrożeń prowadzących do kryzysu gospodarczego i możliwość zaistnienia konfliktów społecznych może szybko doprowadzić do zmian w rządzie Rosji, ze zmianą na stanowisku premiera włącznie. Zwolniony w roku ubiegłym ze stanowiska ministra finansów Aleksiej Kudrin i pozostający w dość dalekim związku z prezydentem, w opinii wielu komentatorów ma szanse zamienić na stanowisku premiera Dmitrija Miedwiediewa. Na podstawie Nizawisimaja Gazeta Moskwa, 16 maja 2013 roku *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

16 Ogólna charakterystyka poziomu i dynamiki rozwoju dwustronnych stosunków gospodarczych Polski z Rosją opr. M. Ociepka, A. Madej, P. Masajło WPHI Moskwa 1. Współpraca handlowa Rosja, uwzględniając dane GUS za 2012 r. jest drugim, co do wielkości, polskim partnerem handlowym w imporcie oraz szóstym w eksporcie. Polska także zajmuje dość wysoką pozycję w rosyjskiej wymianie handlowej z zagranicą. Nasz kraj (wg danych FSC FR na podstawie bilansu płatniczego) jest dla Rosji piątym partnerem handlowym spośród krajów Unii Europejskiej oraz czwartym unijnym importerem i piątym eksporterem. Uwzględniając wszystkie kraje (w tym WNP) Polska jest 7 partnerem Rosji w eksporcie i 10 w imporcie. Z Rosji sprowadza się do Polski głównie surowce mineralne (w tym ropę i gaz ziemny), wyroby przemysłu chemicznego (przede wszystkim kauczuk syntetyczny), metalurgicznego oraz drewno i wyroby z drewna. Z kolei Polska eksportuje tam m.in. maszyny i urządzenia, pojazdy samochodowe i części do ich produkcji i serwisu, artykuły rolno-spożywcze, tworzywa sztuczne, wyroby chemiczne. W 2012 roku obroty handlowe między Polską a Rosją wg GUS zbliżyły się do rekordowego poziomu 38 mld USD (w 2011 roku 34,07 mld USD), w tym eksport z Polski wyniósł 9,9 mld (dynamika 116%), a import 27,9 mld USD (dynamika 109%). Natomiast wg rosyjskiej statystyki (FSC FR, wg bilansu płatniczego) obroty 27,5 mld USD, w tym eksport do Polski 20 mld USD, a import 7,5 mld USD. Rosja najwięcej eksportuje do: Niemiec, Włoch, Holandii, Chin, Białorusi, Ukrainy, Turcji, Polski. Natomiast importuje z Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii, Francji, Chin, Korei Płd., USA, Japonii, Białorusi, Kazachstanu, Ukrainy, Polski. Polskie produkty trafiają przede wszystkim do Moskwy (43%) i obwodu moskiewskiego (16,2%), a także do obwodu kaliningradzkiego (11,4%), Petersburga (8,6%) i obwodu leningradzkiego (2,7%). Wg danych GUS do najważniejszych pozycji naszego eksportu należą wyroby przemysłu elektromaszynowego (40,75%), chemicznego (18,54%) i artykuły rolnospożywcze (13,73%), przy czym warto odnotować wyjątkową dynamikę eksportu produktów spożywczych, która wyniosła 122%. Wg pozycji towarowych, wg rosyjskiej statystyki (która wykazuje ok. 35% niższy poziom wartości obrotów handlowych wobec statystyki polskiej) polski eksport do Rosji jest bardzo rozdrobniony, stanowiąc ponad 4 tys. pozycji. Największymi z nich są: - części RTV (5,11% wartości polskiego eksportu, ok 382 mln $), - jabłka (4,5% mln$), - leki (3,23% mln $), - artykuły higieny osobistej (3% mln$), РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

17 - części samochodowe (2,8% mln $), - kosmetyki (2% mln $), - pojazdy samochodowe do transportu towarowego (1,9% mln $). Importujemy przede wszystkim surowce energetyczne, które stanowią ponad 90% importu. Warto zaznaczyć, że dynamika polskiego eksportu do Rosji rośnie zdecydowanie szybciej, niż do krajów UE. Konkurencyjność polskiego eksportu Do najbardziej konkurencyjnych polskich wyrobów na rosyjskim rynku wg rosyjskiej statystyki należą: - jabłka 23 % rosyjskiego importu, - grupa 96 (przede wszystkim artykuły higieny osobistej) 17% całego rosyjskiego importu w tej grupie pochodzi z Polski, - grupa 49 (rosyjskie czasopisma i książki, drukowane w Polsce) 13% importu, - warzywa (w tym głównie mrożonki, kapusta pekińska i pieczarki) 9,6%, - farby i lakiery 8%, - kosmetyki 8%, - przetwory owocowo-warzywne 7%, Modernizacja Włączenie polskich przedsiębiorców do programów modernizacyjnych rosyjskiej gospodarki widzimy w branżach oferujących innowacyjne, energooszczędne technologie oraz nowoczesne maszyny i urządzenia, wśród nich: dla energetyki, przemysłu chemicznego, wydobywczego, w tym górnictwa węgla, budownictwa, leśnictwa, rolnictwa, gospodarki komunalnej, farmacji i ochrony środowiska naturalnego. Możliwości współpracy istnieją także w produkcji środków transportu (wagony tramwajowe, autobusy, urządzenia i podzespoły dla kolei i in), w produkcji urządzeń mechanicznych i elektrycznych do rejestracji i odbioru dźwięku i obrazu oraz w racjonalizacji gospodarki komunalnej w zakresie oszczędności i efektywności energetycznej i gospodarowania odpadami. Branżowe programy promocji Warto zauważyć, że olbrzymi potencjał rosyjskiego rynku wciąż pozostaje niewykorzystany przez eksporterów z Polski. Dlatego dobrze, że aż 11 z 15 branżowych programów promocji MG obejmuje swoim działaniem Rosję: - polskie specjalności żywnościowe - turystyka medyczna, - sprzęt medyczny, РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

18 - farmacja i biotechnologia - kosmetyki - budownictwo - ochrona zabytków - meble - maszyny górnicze - odzież - IT 2. Współpraca inwestycyjna Polskie inwestycje w Rosji w rachunku skumulowanym wyniosły w 2012 roku 702 mln USD, w tym 414 mln USD to inwestycje bezpośrednie. Rosjanie w tym czasie zainwestowali w Polsce 60 mln USD (BIZ 16 mln USD). Do najważniejszych polskich inwestorów na rynku rosyjskim zaliczyć należy: Bella w Jegoriewsku (Obwód Moskiewski) - inwestycja Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych - zaopatrująca ok. 25% rosyjskiego rynku środków higieniczno-kosmetycznych i opatrunkowych. W grudniu 2010 r. została podpisana umowa między TZMO, a Trasco-Invest o budowie w Nowosybirsku centrum logistyczno-biurowego. W planach jest także budowa podobnego centrum w St. Petersburgu; Pfleiderer Grajewo, producent płyt wiórowych, wykorzystywanych do produkcji mebli w Obwodzie Nowogrodzkim; (Wielki Nowogród) w najbliższym czasie przewidziana jest budowa nowej fabryki płyt pilśniowych (obok już istniejącej fabryki); grupa Cersanit, 10% udział w rynku rosyjskim, posiada dwa zakłady produkcyjne w FR - fabrykę Syzrańskaja ceramika (w Obwodzie Samarskim) oraz Frianowski Zakład Ceramiczny (Obwód Moskiewski), w którym produkowane są płytki ceramiczne; Firma CanPack uruchomiła r. produkcję puszek do napojów w Wołokołamsku (Obwód Moskiewski). Na bazie istniejącego zakładu, po jego wyremontowaniu i wybudowaniu nowej hali, zainstalowano nowoczesną linię do produkcji puszek aluminiowych do napojów o wydajności 1 mld sztuk rocznie. Wartość inwestycji 120 mln USD; Wiedemann Polska w 2009 r. w Obwodzie Kiemierowskim (Anżero-Sudżeńsk) rozpoczął budowę zakładu sklejki szerokoformatowej. Wartość inwestycji ok. 66 mln USD. Inwestycja realizowana jest przy współudziale ZAO Anżerski Zakład Sklejki. We wrześniu 2010 r. władze obwodu podpisały z Anżerskim Zakładem Sklejki umowę na dzierżawę terenów leśnych (94,2 tys. ha), niezbędnych dla powstającego zakładu. Planowana wielkość produkcji nowopowstającego zakładu РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

19 szerokoformatowej sklejki ma wynieść 60 tys. m3 rocznie. Sklejka będzie wykorzystywana przede wszystkim w budownictwie i przemyśle meblowym. Około 70% produkcji ma być przeznaczone na eksport. Projekt został włączony przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu FR do priorytetowych projektów inwestycyjnych Obwodu Kiemierowskiego, w dziedzinie zagospodarowania terenów leśnych; firma UniBep zbudowała w Petersburgu centrum hotelowo- konferencyjne Pułkowo. Inwestycja była finansowana przez konsorcjum banków BRE, BGK i Raiffeisen-Polska i ubezpieczona przez KUKE SA. UniBep rozpoczął także budowę centrum hotelowego przy lotnisku Wnukowo w Moskwie. 3. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Rosji w 2012 roku (zmiana % w stosunku do roku ubiegłego) PKB 4,3 3,4* Wsk. cen towarów i usług konsumpcyjnych (inflacja) 6,1 6,6 Produkcja przemysłowa 4,7 2,6 Produkcja w rolnictwie 23,0-4,7 Nakłady brutto na śr. trwałe (inwestycje) 8,3 6,7 * Produkcja budowlano-montażowa 5,1 2,4 Płace realne 2,8 7,8 * Stopa bezrobocia 6,6 5,7 Obroty handlu wewnętrznego 7,0 5,9 Eksport, mld USD 522,0 530,7 * Import, mld USD 323,8 335,4 * Średnia cena ropy Urals, USD/baryłka 109,3 110,5 źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego FR * dane szacunkowe Wzrost rosyjskiego PKB w 2012 roku (3,4%) był nie tylko niższy od obserwowanego rok wcześniej (4,3%), lecz także niższy od prognoz szacujących go na poziomie 4,0-4,2%. Działo się to w warunkach, które powinny były sprzyjać lepszym wynikom gospodarczym, tj.: o wyższych cen na surowce energetyczne, o wyższego popytu konsumpcyjnego (6,6% wobec 6,4% w 2011 r.), o oczekiwanego, pokryzysowego wzrostu inwestycji wobec zakończenia procesu wzrostu zapasów w gospodarce, o wstąpienia Rosji do WTO, po czym spodziewano się większego wzrostu importu (wskutek zmniejszenia taryf celnych) oraz większego napływu inwestycji z zagranicy. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/

20 Głównymi czynnikami ograniczającymi wzrost rosyjskiej gospodarki w 2012 roku stały się: o Trwające turbulencje na rynkach światowych, które ograniczyły popyt na rosyjskie surowce energetyczne z jednej strony, a z drugiej utrudniły dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji w gospodarce. o Zwiększeniu wydatków budżetowych na cele socjalne, co doprowadziło do pogłębienia deficytu budżetowego, a w konsekwencji ograniczenia inwestycji państwowych. W produkcji przemysłowej najszybciej rosły sektory przemysłu przetwórczego (o 4,1%). W wydobyciu zanotowano wzrost na poziomie 1,1%. Na gorsze od oczekiwanych wyniki rosyjskiej gospodarki miał też spadek produkcji w rolnictwie, który wyniósł - 4,7%. Wynikało to głównie ze spadku zbiorów zbóż o 25% w porównaniu z rokiem Rosyjski eksport w 2012 roku wzrósł zaledwie o 1,7%, przy czym eksport ropy naftowej spadł o 2,3%, a gazu ziemnego o 6,1%. Import w 2012 roku zwiększył się o 3,6%, przy czym zwiększył się w nim udział tzw. państw dalszej zagranicy (o 0,9 pkt. proc.) a zmniejszeniu uległ udział krajów WNP. Rezerwy walutowe Rosji wg stanu na koniec roku ubiegłego wyniosły 537,62 mld USD i zwiększyły się w ciągu 2012 r. o niemal 40 mld USD. Budżet po raz pierwszy od wielu lat zamknął się deficytem. Wyniósł on 12,82 mld rubli (0,3 mld EUR, tj. 0,02% PKB). Dług państwowy na koniec ub. roku wyniósł 10,5% rosyjskiego PKB. 4. Konkurencyjność polskiego eksportu w FR Na podstawie wstępnych danych Statystyki Celnej FR Co się opłaca eksportować z naszego kraju do Rosji oraz co można kupić w tym kraju, a następnie sprzedać w Polsce? Jakie grupy towarowe naszych produktów cieszą się największą popularnością w Rosji, a jakie rosyjskie produkty w Polsce? odpowiedzi na te pytania prezentujemy poniżej: Największe pozycje polskiego eksportu do Rosji w okresie styczeńgrudzień 2012 roku (powyżej 40 mln USD) Lp. Kod ТН ВЭД Nazwa grupy Części nadające się wyłącznie do aparatury w poz (RTV) Wartość w mln USD Udział % 381,80 5,11% РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 5/