BADANIA NAD EFEKTYWNOŚCIĄ ROLNICZĄ MOCZNIKA W PRODUKCJI ROŚLINNEJ N A TRW AŁYCH UŻYTKACH ZIELONYCH

Transkrypt

1 R O C Z N K G L E B O Z N A W C Z E T. X X V, Z. 3, W A R S Z A W A 974 M A R A N J A K M A K BADANA NAD EFEKTYWNOŚCĄ ROLNCZĄ MOCZNKA W PRODUKCJ ROŚLNNEJ N A TRW AŁYCH UŻYTKACH ZELONYCH C ZĘ ŚĆ. S Y N T E Z A D O Ś W A D C Z E Ń Z D Z A Ł A N E M M O C Z N K A N A Ł Ą K A C H P A S T W S K A C H W P O L S C E nstytut Produkcj Roślnnej Akadem Rolnczej w W arszawe W S T Ę P Perwsze dośwadczena w Polsce z dzałanem mocznka na łąkach pastwskach zostały przeprowadzone w latach [2, 4, 7, 8]. W celu wyjaśnena, w jakm stopnu dzałane azotu zawartego w mocznku uzależnone jest od warunków przyrodnczych, założono w latach z ncjatywy Agrochemu na terene kraju ponad 00 dośwadczeń nawozowych na użytkach zelonych []. Z tych względów powstała! potrzeba syntetycznego opracowana wynków z wszystkch dośwadczeń ' mocznkowych przeprowadzonych w Polsce na łąkach pastwskach. Prze- ;de wszystkm chodzło o wykorzystane przeprowadzonych badań w celu znalezena odpowedz na następujące pytana: czy stneje różnca w efektywnośc dzałana mocznka w zależnośc od rodzaju gleb (gleby organczne mneralne), jak dalece na wykorzystane azotu mocznka wpływa kwasowość gleby trwałych użytków zelonych. jak wpływają warunk klmatyczne na tempo przeman mocznka w glebe, szczególne temperatura, opady, stosunk wodne powetrzne gleby, czy sposób użytkowana wpływa na zróżncowane efektywnośc nawożena mocznkem łąk pastwsk. M E T O D Y K A O P R A C O W A N A M A T E R A Ł Ó W Syntezę opracowano na podstawe wynków ponad 08 dośwadczeń łąkowych, przeprowadzonych w Polsce w latach (rys. ). Ustalając metodykę opracowana materałów przyjęto na podstawe

2 64 M. Jakm ak Rozmeszczene dośwadczeń łąkowych z mocznkem na tle dzelnc rolnczo-klm a- tycznych Polsk Arrangem ent of the m eadow experments wth the urea fertlzaton n partcular agroclmatc regons of Poland lteratury tezę, że na odżywane sę rośln azotem z mocznka decydujący wpływ wywerają czynnk warunkujące jego przemany w glebe. Ogólne wygląda to tak. że mocznk po dostanu sę do gleby ulega hydrolze, w wynku której powstaje dwutlenek węgla amonak [3, 0, ]. Powstały z rozpadu azot amonakalny (NH4) może być przyswajany przez roślny tak, jak azot azotanów (NO;î). Poneważ ne może być pochłonęta cała lość znajdującego sę w glebe amonaku, ulega on dalszym przemanom w azot azotanowy drogą ntryfkacj, której tempo jest uzależnone od czynnków klmatycznych. W nekorzystnych warunkach (nska tern-

3 Dośwadczena z mocznkem na łąkach pastwskach 65 peratura [6], zakwaszene gleby, beztlenowe środowsko, co prowadz do strat w azoce [ ]. W śwetle takch założeń w opracowanu materałów przyjęto następujący układ: porównane dzałana mocznka saletry amonowej w zależnośc od grupy gleby, porównane dzałana mocznka saletry amonowej w zależnośc od kwasowośc gleby, dzałane mocznka saletry amonowej w zależnośc od dzelnc rolnczo-klmatycznych Polsk, porównane dzałana mocznka saletry amonowej na trwałych użytkach zelonych w zależnośc od sposobu ch użytkowana z podzałem na łąk pastwska. Z uwag na różne właścwośc fzyczne, chemczne bologczne gleb mneralnych torfowych zachowano we wszystkch opracowanach podzał wynków z dośwadczeń na dwe grupy odpowadające tym glebom. Porównane dzałana mocznka saletry dotyczy jednak tylko gleb mneralnych, poneważ dośwadczena pastwskowe prowadzono tylko na tych glebach. W opracowanu danych nad dzałanem saletry amonowej mocznka na tle dzelnc rolnczo-klmatycznych Polsk przyjęto podzał przytoczony przez Gumńskego, zmodyfkowany przez Kondrackego. Rozmeszczene punktów dośwadczalnych przedstawa rysunek. Średne sumy opadów temperatur w okrese wegetacyjnym opracowano na podstawe mesęcznych sum opadów średnomesęcznych temperatur z 30 stacj meteorologcznych rozsanych na terene kraju. Oblczeń statystycznych wszystkch materałów dokonano na podstawe metody ndywdualnych porównań [2 ] w zastosowanu testu znaku Dxona Mooda. W Y N K O P R A C O W A Ń P O R Ó W N A N E D Z A Ł A N A M O C Z N K A S A L E T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C OD P O Z O M U N A W O Ż E N A N A G L E B A C H M N E R A L N Y C H Syntezę wynków z dzałanem saletry amonowej mocznka w zależnośc od pozomu nawożena opracowano z 70 dośwadczeń przeprowadzonych na łąkach pastwskach [, 2, 5, ]. Porównane dzałana obu nawozów badano w sześcu pozomach nawożena, dla których średne dawk azotu wynosły: 89, 76, 269, 320, kg/ha. Pod wpływem wzrastających dawek azotu plony zelonk wzrastają. Rozpatrując dzałane saletry monowej w porównanu z mocznkem w poszczególnych pozomach nawożena stwerdza sę we wszystkch przypadkach lepsze dza

4 66 M. Jakmak łane saletry, przy czym w marę wzrostu dawk azotu różnca w plone zelonk na korzyść saletry zwększa sę. Tak układ plonów, przy zastosowanu wyższych dawek saletry amonowej mocznka, wynka z tego, że na terenach bardzej wlgotnych, a nm są trwałe użytk zelone, zastosowany pogłówne mocznk łatwo sę rozpuszcza przedostaje do gleby, gdze szybko ulega hydrolze. Powstały w zwększonej lośc amonak może dzałać na roślny toksyczne [3]. Najwyższą efektywność dzałana kg azotu osągnęto przy najnższym pozome nawożena, tj. 89 kg/ha N. która wynos dla saletry amonowej mocznka odpowedno: kg zelonk. Najnższą efektywność dzałana kg N stwerdzono przy najwyższym pozome nawożena, tj 600 kg/ha wynos ona dla saletry amonowej mocznka odpowedno: kg zelonk. Tak węc w marę zwększana sę dawk azotu zmnejsza sę jego efektywność. Średna ważona dla pozomów N kg/ha wykazała (tab. ), że nawożene mocznkem dało tylko o 9 q nższy plon zelonk w stosunku Dzałane caletry amonowej mocznka w zależnośc od pozomu nawożena na glebach mneralnych Ammonum n trate and urea effectveness dependng on the fertlza to n level on mneral sols r } Pozom nawożena azotem kg/ha Ntrogen fe rt lz a to n level Forma nawożena F ertlzato n form Jj j Zwyżka plonu q/kfc Yeld ncrement n q/ha ' j n kg per hectare stotność dzałana P = 0,05 E ffectveness sgn fcance P = 0,05 Tabela kg zelonk na kg N Green fodder n kg per kg of T; bredna ważona j ЛН.И0-65/459/3 st. 9 d la pozomów [ ! co/m2/2 56/459/ sgn. j 86! /8/ x! j Weghted mean! the f e r t l z e - j ton lev e ls! /8/ x j!! x Średna dawka N na ha dla pozomu Mean Я rate per hectare fo r the lev e l xx Lczebność, 2 której wyprowadzana je st średna Frequency from whch mean s derved do saletry amonowej, ale różnca ta jest stotna. Efektywność dzałana 'kg azotu dla mocznka jest o o kg zelonk nższa w odnesenu do saletry. Z przytoczonego materału wynka, że w warunkach, w których przeprowadzono dośwadczena, mocznk wykazał tylko o 5,4% gorsze dzałane w stosunku do saletry amonowej, a przy dawce N 89 fcgvha prawe równorzędne. Posada węc dzałane ogólne zblżone do saletry.

5 Dośwadczena z mocznkem na łąkach pastwskach 67 P O R Ó W N A N E D Z A Ł A L N O Ś C M O C Z N K A S A L E T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C OD P O Z O M U N A W O Ż E N A N A G L E B A C H TO R FO W YCH Do syntezy wynków dzałana saletry amonowej mocznka włączono 46 dośwadczeń prowadzonych na łąkach [, 4, 7]. Porównane dzałana obu nawozów badano w pęcu pozomach nawożena, dla których średne dawk azotu wynosły: 59, 20, 80, kg/ha. Pod wpływem wzrastających dawek azotu, w przypadku obu nawozów, następuje wzrost plonów zelonk. Rozpatrując dzałane saletry amonowej w porównanu z mocznkem w poszczególnych pozomach nawożena stwerdza sę tylko w dwóch przypadkach lepsze dzałane mocznka to przy najnższych dawkach N (59 20 kg/ha). W pozostałych przypadkach obserwuje sę lepsze dzałane saletry, przy czym w marę wzrostu dawk azotu zwększa sę różnca w plone zelonk na korzyść saletry. Efektywność dzałana kg azotu przy pozome nawożena kg/ha wynosła odpowedno dla saletry 3 0 kg zelonk, dla mocznka węcej, bo kg. W pozostałych pozomach mocznk wykazuje neco nższą efektywność. Ogólne obserwuje sę, podobne jak na glebach mneralnych, że w marę wzrostu dawk azotu zmnejsza sę jego efektywność dzałana. Przy dawce N 300 kg/ha efektywność dzałana kg N dla saletry mocznka wynosła tylko kg zelonk. Średna ważona dla pozomów N 0-80 kg/ha wykazała (tab. 2 ), że nawożene mocznkem dało o 2 q wyższy plon zelonk w stosunku do saletry. Efektywność dzałana kg azotu dla mocznka jest o 3 kg ze>lonk wyższa w odnesenu do saletry. Z przytoczonych danych wynka, że mocznk na glebach torfowych wykazuje o 2,5 lepsze dzałane od saletry, co szczególne uwdaczna sę przy nższych jego dawkach, tj. do pozomu 20 kg/ha. Wyższa efektyw- Pozom nawożena j azotem w kg/ha j Ntrogen f e r t l - zaton level n kg per hectare Średna ważona dla pozomów a-80 /20/ Weghted mean fo r the f e r t l-! zaton levels 0-Q0 t й. ш. Dzałane saletry amonowej mocznka w zależnośc od pozomu nawożena na glebach torfowych Ammonum ntrate and urea effectveness dependng on the fertlzaton on peat sols Forma nawożena Fertlzaton form NH^NO^ CO/NH^ g Zwyżka plonu stotność w q/ha j dzałana Yeld ncrement P = 0,05 n q/ha, Effectveness sgnfcance P = /270/ 2/270/ n e st.' non-sgn. b e a 2 kg zelonk na kg N Green fodder n kg per kg of N 98 0

6 68 M. Jakmak ność mocznka nż saletry amonowej na łąkach torfowych potwerdza przypuszczene, że mocznk może tworzyć netrwałe kompleksy ze zwązkam organcznym, co zmnejsza jego wymywane z gleb próchncznych torfowych. Kompleksy te rozpadają sę łatwo w wlgotnej glebe torfowej [ ]. D Z A Ł A N E M O C Z N K A S A LE T R Y A M O N O W E J W ZALEŻN O ŚC OD ph N A GLEBACH M NER ALNYCH Dzałane obu form nawożena na plon zelonk badano w pęcu przedzałach ph, tj. począwszy od gleb slne kwaśnych, poprzez kwaśne, obojętne do zasadowych. Pod wpływem wzrastających dawek azotu w poszczególnych pozomach nawożena stwerdza sę wzrost plonów zelonk. Analzując dzałane saletry amonowej w porównanu z mocznkem w badanych pozomach nawożena N, tj. 0-90, kg/ha, umeszczonych w ramach przedzałów ph, we wszystkch przypadkach (oprócz pozomu kg/ha przy ph 7,2) stwerdza sę lepsze dzałane saletry, przy czym na ogół w marę wzrostu dawk azotu różnca w plone zelonk na korzyść saletry sę zwększa. Welkość różnc dla saletry, dla wszystkch pozomów nawożena, meśc sę w grancach 2-28 q z hektara, co prawe całkowce odpowada zwyżce plonu dla saletry osąganej przy porównywanu jej dzałana z mocznkem na glebach mneralnych. nny układ plonów otrzymano na glebach o ph 7,2 pod wpływem przyjętych Kwasowość j gleby w pk JSol ard ty! n ph! < 4,5 f 4.6-5, ,5 Pozom nawożena azotem w kg/ha Dzałane saletry amonowej mocznka w zależnośc od kwasowośc na glebach mneralnych Amnonum ntrate and urea effectveness dependng on so l acdty on mneral so ls Ntrogen f e rtlz a to ] level n kg/ha średna ważona dla pozomów weghted mean fo r the levels średna ważona dla pozomów weghted mean fo r the średna ważona dla pozomów O-36O weghted mean fo r the levels О-36О 6,6-7,2 średna ważona dla pozomów О-36О > 7,2 weghted mean fo r the le v e ls О-З6О średna ważona dla pozomów weghted mean fo r the levels О-27О Tabela 3 Forma nawożena { Zwyżka plonu ""] ["stotność j kg zelonk { F ertlza to n w ч/^а j dzałana jna kg N lorrc Yeld n cre- J! P = 0,05 [Green fodder! j ment n q/ha j! Effectveness! n kg per :H sgnfcance jof J Ü Ls-2*23! Ш.Н0, Г 28/39/ "! stotne j C O /H V, j :2/39/ j sgn. J j! j Г 32/75/ 4 3 co/m2/2! 23/75/, Ш4Т03 co/nh2/2 ш 4Ю3 co/nh2/2 Ш4Ш>2 co/nh2/2 65/32/ 58/82/ 94/8/ 86/8/ 48/2/ ; 52/2/ n e st. non-sgn. stotne sgn. stotne sgn. n e s t. non-sgn. 73 J

7 Dośwadczena z mocznkem na łąkach pastwskach 69 form nawożena. tak przy dawce kg/ha otrzymano neco lepsze dzałane mocznka, natomast przy pozome 80 kg/ha lepsza w dzałanu była saletra. Należy podkreślć, że dane te pochodzą tylko z czterech obserwacj. Średna ważona z badanych pozomów nawożena dla gleb slne kwaśnych, kwaśnych, lekko kwaśnych obojętnych wykazała (tab. 3) we wszystkch przypadkach lepsze dzałane saletry. Jedyne na glebach zasadowych mocznk wykazał częścowo lepsze dzałane nż saletra. Rozpatrując efektywność dzałana kg azotu w poszczególnych pozomach nawożena, a odnoszących sę do wszystkch przedzałów ph, stwerdza sę, że w marę zwększana sę dawk azotu zmnejsza sę jego efektywność dzałana. Średna ważona dla gleb w badanych przedzałach ph wykazała (tab. 3), że mocznk daje neco nższą efektywność od saletry. Ogólne należy podkreślć, że w marę wzrostu ph gleby zwększa sę efektywność dzałana saletry amonowej mocznka, osągając najwyższą produkcyjność kg N na glebach obojętnych, która średno dla mocznka saletry wynos odpowedno: kg zelonk. Z przytoczonego materału wynka, że kwasowość gleby ne ma wpływu na kształtowane sę plonów pod dzałanem saletry amonowej mocznka. Jedyne na glebach slne kwaśnych mocznk wykazuje neco gorsze dzałane, dając średno 6 q mnej zelonk w porównanu do saletry. nne różnce w plonach na korzyść saletry są wynkem oddzaływana gleby mneralnej na porównywane formy nawożena. D Z A Ł A N E M O C Z N K A S A L E T R Y A M O N O W E J W ZALEŻNO ŚC OD ph N A G LEBACH TORFOW YCH Porównane dzałana saletry amonowej mocznka na łąkach torfowych badano w pęcu przedzałach ph (tab. 4). Pod wpływem wzrastających dawek azotu następuje w poszczególnych pozomach nawożena wzrost plonów zelonk. Rozpatrując dzałane saletry amonowej w porównanu z mocznkem w badanych pozomach nawożena N, tj. 0-60, kg/ha, zameszczonych w ramach przedzałów ph, we wszystkch przypadkach stwerdza sę lepsze dzałane mocznka do dawk 2 0 kg/ha włączne. Natomast przy pozome N 80 kg/ha wyżej wszędze obserwujemy lepsze dzałane saletry. Tak układ plonów jest w y nkem strat azotu w postac ulatnającego sę amonaku; są one tym wększe, jak podaje Ostromęcka [ ], m wyższa jest dawka mocznka. Tylko na glebach lekko kwaśnych mocznk we wszystkch pozomach wykazuje neco lepsze dzałane. Średna ważona z badanych pozomów nawożena przedzałów ph wykazała prawe równorzędne dzałane saletry amonowej mocznka.

8 70 M. Jakmak Dzałane mocznka saletry amonowej w zależnośc od ph na glebach torfowych. Ammonum n trate and urea effectveness dependng on ph on peat s o ls T a b e a 4 Î Kwasowość j Pozom nawożena j gleby w phj azotem w kg/ha j Sol! Ntrogen fertüza - Jacdty! ton level n kg/ha ^n ph j С 4,5 {średna ważona dla { pozomów 0-80 J «weghted mean Гог the levels ,6-5,5 {średna ważona dla! pozomów 0-80 j {weghted mean fo r the levels 0-80 j~ 5,6-6,5 Jśredna ważona dla jpozomów 0-80 /weghted mean fo r the J j levels 0-80 <,6-7,2 Jśredna ważona dla! Jpozomów 0-80 {weghted mean fo r the jle v e ls 0-80 > 7,2 średna ważona dła } {pozomów j weghted mean fo r the j _ le v e ls _ 0 ;;2 6 0 Forma nawożeną Fertlzaton form CO/NHJ, 2 2 UH.JO,! ин4*ю3! co/kh2/2 co/nh2/2 co/nh2/2 Zwyżka plonu { w q/ha Yeld n cre- J ment n q/ha J h~: 32/3/ 32/3/ 4/99/ J 5/99/ j 9/99/ T 26/99/ J 30/40/ 29/40/ - L - 56/4/ 57/4/ stotność }' dzałana! P = 0,05 j Effectveness! sgnfcance, _=_2x22. a. m e s t. n o n -sg n. ü e s t. r.on-3gn. n e s t. non-sgn. n e st. non-sgn. n e st. non-sgn. j kg zelonk na kg N Green fodder n kg per kg of N ^ Występujące różnce w lośc -7 q zelonk, to przeważne na korzyść dzałana mocznka, są nestotne. Analzując efektywność dzałana kg azotu w poszczególnych pozomach nawożena, a odnoszących sę do wszystkch przedzałów ph, stwerdza sę, że w marę zwększana sę dawk azotu zmnejsza sę jego efektywność dzałana. Średna ważona z przytoczonych pozomów nawożena w ramach wszystkch przedzałów ph wykazała (tab. 4), że mocznk ma równorzędną efektywność dzałana w stosunku do saletry, a nawet neco ją przewyższa. Ogólne należy podkreślć, że w marę wzrostu ph zwększa sę efektywność dzałana saletry amonowej mocznka, osągając najwyższą produkcyjność kg N na glebach obojętnych zasadowych; dla mocznka wynos ona odpowedno 3 6 kg zelonk, a dla saletry 4 5 kg. Z powyższego materału wynka jasno, że kwasowość gleby ne ma wpływu na 'kształtowane sę plonów zelonk pod dzałanem saletry amonowej mocznka na glebach torfowych. Stwerdza sę nawet tendencję do lepszego dzałana mocznka nż saletry, ale to jest wynkem dzałana gleby torfowej na porównywane formy nawożena. D Z A Ł A N E M O C Z N K A S A L E T R Y A M O N O W E J N A G L E B A C H M N E R A L N Y C H W Z A L E Ż N O Ś C OD D Z E L N C R O L N C Z O -K L M A T Y C Z N Y СН P O L S K Dzałane saletry amonowej mocznka na plon zelonk badano w 7 dzelncach na terene całego kraju (rys. ). stotne zwyżk w plonach dla

9 Dośwadczena z mocznkem na łąkach pastwskach 7 mocznka otrzymano tylko w dzelncach V, X V XV. Wynoszą one odpowedno 49, 6 24 q zelonk (tab. 5). Zwyżk te wprawdze ne są duże, ale powtarzają sę w welu obserwacjach. Wymenone dzelnce odznaczają sę zwększonym opadam w okrese wegetacyjnym. Trudno jest jednak szukać ścsłej zależnośc mędzy dzałanem mocznka a welkoścą opadów, poneważ w takch dzelncach jak wrocławska (XV) Dzałane saletry amonowej mocznka w poszczególnych dzelncach rolnczo - klmatycznych Polsk na glebach mneralnych /Średne sumy opadów temperatur z okresów wegetacj / Ammonum ntrate and urea effectveness n p artcular agro clsatc regons of Poland on mneral sols / Mean ra n fa ll and temperature terms fo r growng seasons n the perod / D zelnca àredna roln czo- J suma klmatyczna opadów. n. V/ mm A g ro cl- matc J lean regon r a n fa ll J в um n mm Średna cuma średnch mesęcznych temper. Mean monthly temperature sum Lczba V Dzałane dosv/ad- } nawozu x j czeń { F e r t l- dumber of zer effec-j observaezperme-j tveness J, tons nts x ',n,.4 J Tabela 5 j ^ Lczba Zwyżka } obserwacj Number of plonów j stotność dzałana P = 0,05 Effectveness sgn fcance P = 0,05 zelonk } w q/ha t Green } fodder } y eld nc- rement n J q/ha * «2 3.. * J ; j je st.. 42 \ 2 non-sgn. и о «_,,,.. j, 0 _ 3! ' { ---- J ! + 6 stotne j 57» - A + ; 35 X 0 - -r,. V j » + T n e st. j [ 2 } 0 П J. ' non-sgn, jj 9!! r - -'j V! stotne j 206 T 6 j 255 } \ V ; 368!j n esx.! 87 j ^ 6 non-cgx. J! 99 Ï l _ ô t! v n S 329! 89 4 j + 58 stctne!! 73 Î r 68 JL L 0 ( ;! X ! + 46 c 4,otne 97!!j *» j [ 4!! ; X j 36Т S stotne j >- с 4. )! j 45! u L t! L ~ 0 L _ j г f» » ЛХ YT <! +! n est.! 82 p non-sm. j 83 _ Î j.... -, j x 422! 90 j j + 5 nest * Г u! 4! î Ô - non-sgn. 2 J j t! XV 430! j 9 s t. j! 82!! г! 3! + 42 j «_ l" --- T! Г ! XV J 53! 86 +! 8 s t.! 6 j -! -Г! 80!... j 0 -! S " J XV J 589 ; 67! 2 S + 2 n e a t.! 35!. 4 non-sgn. 2 } Î J t r\ L---- L - J 2 L >!

10 72 M. Jakmak cd. ta b.5 "Г Î 2 L»4.5 в 7 8 """"Г - t " t î XV J stotne 4-5 sgn, J j ~ _ _ J XV ![»! stotne 35 j _ 7! sgn. 59 t J j!.0 - î XX ! 4 + n e s t non-sgn ~ t ^ Z ł ~ Г \ XX j n est non-sen. 49 l г л + lepsze dzałane saletry better effectveness of ammonum n trate - lepcze dzałane mocznka better effectveness of urea 0 - hr all różnc no dfferences częstochowsko^keleoka (XV), mmo że opady były równeż dość w y soke, bo rzędu mm, lepsza jednak w dzałanu okazała sę saletra, dając odpowedno q zwyżk zelonk (uważane za stotne). Szczególne jednak zaznacza sę neco słabsze dzałane mocznka na plon zelonk w dzelncach o najnższych opadach w okrese wegetacj, do których należą: dzelnca gdańska (), środkowa (V). podlaska (X) łódzka (X). Opady w tych dzelncach wynosły odpowedno: , mm. Z przytoczonego materału wynka, że w 7 dzelncach rolnczo-klmatycznych aż w rejonach saletra wykazała lepsze dzałane w porównanu z mocznkem. Otrzymane zwyżk w plonach zelonk bardzo upodabnają sę do różnc w dzałanu saletry mocznka na glebach mneralnych. Stąd też należy sądzć, że ne ma ścsłej zależnośc mędzy dzelncam a welkoścą plonów zelonk przy nawożenu mocznkem saletrą amonową. Nemnej jednak zaznacza sę wpływ wysokośc opadów na kształtowane sę plonów pod dzałanem obu nawozów, choć ścsłej zależnośc ne stwerdza sę. Ogólne rzecz borąc, w dzelncach o wększych opadach neco lepsze dzałane wykazuje mocznk, odwrotne, w warunkach suchszych saletra dzała neco lepej od mocznka. Tak węc nedobór opadów w okrese wegetacj utrudna rozpuszczane nawozu [3, ]. Ale typ gleby mneralnej wpływa na powyższy układ plonów. Ne zauważa sę natomast wpływu temperatury powetrza w badanych dzelncach na dzałane porównywanych nawozów.

11 Dośwadczena z mocznkem na łąkach pastwskach 73 D Z A Ł A N E M O C Z N K A S A LE T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C OD D Z E L N C R O L N C Z O -K L M A T Y C Z N Y C H P O L S K N A G L E B A C H TO R F O W Y C H Dzałane obu form nawożena na plon zelonk badano w 2 dzelncach na terene całego kraju (tab. 6 ). stotne zwyżk plonów na 'korzyść (Dzelnca ïrolnczo- ^.clmatyczna l^groclbmtc jregon Dzałane saletry amonowej mocznka w poszczególnych dzelncach rolnczo-klmatycznych. Polsk na glebach torfowych. / średne sumy opadów temperatur z okresów wegetacj / Tabela 6 Ammonum ntrate and urea effectveness n partcular agroclmatc of Poland on peat sols / Mean ranfall and temperature sums for growng seasons n the perod / bredna: suma opadów w mm Mean r a n fa ll sum n mm Średna suma średnch mesęcznych temper. Mean monthly tempe rature sum Lczba dośwadczeń Number of experments teałane nawozu F e r t lzer e ffectveness x Lczba obserwacj Humber of observatons stotność dzałana P =. 0,05 Effectveness sgn fcance P = 0,05 Zwyżka plonów zelonk w q/ha Green fodder yeld n - Qrement n q/ha _ 4 ' ! ne^-fc J non-sgn \ n est. 4 3 non-sgn. 3! 0 H n n e s t. 42 non-sgn. 37 L j 0 - XV n est non-sgn { V s t. 2! t 5 j sgn. 24 j _ 0 v ; n e st. 9 г 22 non-sgn. 29 о! -! vu s t sgn. 25 0! f j V n est non-sgn. 25 L -j 0.! n est. m 27 non-sgn X ; n e st non-sgn. 9 0 n n est. 3-7 non-sgn. 9 0 XV n est non-sgn x + lepsze dzałane saletry better effectveness of ammonum ntrate - lepsze dzałane mocznka better effectveness of urea O brak różnc Xxo dfferences

12 74 M. Jakmak dzałana mocznka zanotowano w dwóch dzelncach: mazurskej (V) lubuskej (V). Są to rejony o zwększonych opadach, które dla dzelncy V wynoszą 398 mm, a dla dzelncy V 404 mm. Z powyższych danych wynka, że zwyżk dla saletry mocznka są tak małe, że ne można mówć o lepszym lub gorszym dzałanu porównywanych nawozów w zależnośc od dzelnc rolnczo-klmatycznych Polsk. Raczej należy stwerdzć, że mocznk saletra wykazują prawe równorzędne dzałane na plon zelonk w porównywanych dzelncach. Te małe zwyżk w plonach mędzy porównywanym nawozam są podobne do różnc w dzałanu saletry mocznka obserwowanych na glebach torfowych. Wydaje sę węc, że w tym przypadku rodzaj gleby torfowej decyduje o pozome plonów. Ne stwerdza sę wpływu temperatury powetrza w badanych dzelncach na dzałane porównywanych nawozów. D Z A Ł A N E M O C Z N K A S A LE T R Y A M O N O W E J N A Ł Ą K A C H Porównane dzałana saletry amonowej mocznka badano w czterech pozomach nawożena N: 0-90, 90-80, kg/ha. Pod wpływem wzrastających dawek azotu plony zelonk wzrastały. Rozpatrując dzałane saletry amonowej w porównanu z mocznkem w poszczególnych pozomach nawożena we wszystkch przypadkach stwerdza sę lepsze dzałane saletry, przy czym w marę wzrostu dawk azotu zwększa sę różnca w plone zelonk na korzyść saletry. Jednocześne stwerdzono, że efektywność dzałana kg azotu zmnejsza sę w marę zwększana sę dawk azotu. Średna ważona dla pozomów nawożena wykazała (tab. 7), że nawożene mocznkem na łąkach mneralnych dało tylko o 9 q nższy plon zelonk w stosunku do saletry. Efektywność dzałana kg azotu dla mocznka jest o 4 kg zelonk nższa w odnesenu do saletry. Dzałane saletry amonowej mocznka na łąkach, mneralnych Amonum ntrate and urea effectveness on meadows on mneral so l Г p. b e a 7 Pozom nawożena Rodzaj nawozu î Zwyżka plonów stotność kg zelonk azotem w kg/ha F ertlzaton q/ьл ; dzałana na kg N Htrogen f e r t l form Yeld ncrement P в 0,05 Green fodder n zaton le v e l n n q/ha ' Effectveness kg per kg of N kg/ha sgnfcance P = 0.05 S Średna ważona dla HH.NO, j 64/449/ stotne 90 pozomów О-36О ' C0/NH2/2 j 55/449/ sgn. lg h t e d mean fo r the levels of /8/

13 Dośwadczana z mocznkem na łąkach pastwskach 75 D Z A Ł A N E M O C Z N K A S A LE T R Y A M O N O W E J N A P A S T W S K A C H Syntezy dośwadczeń z dzałanem mocznka saletry amonowej dokonano na podstawe czterech dośwadczeń przeprowadzonych tylko na glebach mneralnych (tab. 8). Pod wpływem wzrastających dawek plony zelonk wzrastały. Rozpatrując dzałane saletry amonowej w porównanu z mocznkem w poszczególnych pozomach nawożena we wszystkch przypadkach stwerdzono neco lepsze dzałane saletry. Najwyższą efektywność kg azotu zauważa sę przy pozome N 47 kg/ha. Średna ważona dla pozomów nawożena wykazała, że nawożene mocznkem dało tylko o 6 q nższy plon zelonk w stosunku do saletry. Efektywność dzałana kg azotu dla mocznka jest tylko o 2 kg zelonk nższa w odnesenu do saletry. Z przytoczonego materału wynka, że w warunkach, w których przeprowadzono dośwadczena pastwskowe, mocznk wykazał prawe równorzędne dzałane z saletrą amonową. Tabela 8 Dzałane saletry amonowej mocznka na łąkach mneralnych Amonun ntrate and urea effectveness on meadows on mneral so l j Pozom nawożena j azotem w kg/ha Ntrogen f e r t l - zaton le v e l n j kg/ha.. średna ważona dla! pozomów /273/ weghted mean fo r } the le v e ls of J /273/ Rodzaj nawozu! F e rtlz a to n fo re nh4 no3 co/nh2/2 Zwyżka plonrw stotność kg zelonk q/ha! dzałahla j na kg N Yeld ncrement P я 0,05 Green fodder n n q/ha Effectveness { kg per kg of N sgnfcance * P = /4/ 97/4/ r Г :n est..! non-sgn. ' - j W N O S K W S K A Z Ó W K D L A P R A K T Y K R O L N C Z E J Na podstawe opracowanej syntezy ponad 08 dośwadczeń masowych, przeprowadzonych w latach , oraz czteroletnch badań własnych można sformułować następujące uwag.. Plony zelonej masy na mocznku były o 3,4% nższe w porównanu do saletry. 2. Przy pozome nawożena azotem wynoszącym kg/ha można stosować pogłówne mocznk bez wększej obawy słabszego dzałana w stosunku do saletry amonowej. Poneważ obecne w praktyce rolnczej średn pozom nawożena azotowego użytków zelonych według planów gospodarczych ma wynosć ok. 00 kg/ha, a przy tej dawce dzałane mocznka jest równorzędne z saletrą amonową, nawóz ten może być

14 76 M. Jakmak powszechne stosowany przez rolnków. Lepsze wykorzystane azotu z mocznka w stosunku do saletry ma mejsce przy jednorazowej dawce N 50 kg/ha. W zwązku z tym dawkę tę możemy zastosować jednorazowo w nawożenu kwater pastwskowych przy dostatecznej wlgotnośc gleby. Ne zaleca sę stosowana mocznka pogłówne w wyższych dawkach wczesną wosną. Lepej jest go wtedy wysewać po sprzęce perwszego drugego pokosu na łąkach, a po perwszym dalszych wypasach na pastwskach kwaterowych. 3. Z punktu wdzena welkośc plonu na łące ne zachodz potrzeba dzelena dawek nawozów na częśc przy pozome N do 200 kg/ha. 4. Przy zagospodarowanu pomeloracyjnym trwałych użytków zelonych lub ch zakładanu od nowa, mocznk należy uznać za najlepszy nawóz przedsewny zarówno ze względu na jego skuteczność dzałana, jak nską cenę kg N. 5. Stosowane mocznka w nawożenu użytków zelonych można zalecć także na glebach kwaśnych (np. torfowych), chocaż jego najwyższa skuteczność obserwowana była na glebach obojętnych słabo zasadowych. Na glebach mneralnych zaznacza sę wpływ wysokośc opadów na w y korzystane azotu z mocznka. Toteż przy stosowanu mocznka na trwałych użytkach zelonych należy dbać o właścwą wlgotność gleby. Słabsze dzałane mocznka w woj. warszawskm, poznańskm, łódzkm, północnej wschodnej częśc lubelskego połudnowej bydgoskego było wynkem na ogół nedostatecznej lośc opadów, jake zanotowano w okrese trwana dośwadczeń w tych rejonach. Mocznk dzałając mnej radykalne na ruń darń łąkową, zwłaszcza przy stosowanu wysokch dawek, jest korzystnejszym źródłem azotu dla użytków zelonych nż saletra amonowa. Przy nawożenu mocznkem sukcesja kupkówk w darn następuje znaczne wolnej nż ma to mejsce przy ntensywnym nawożenu saletrą amonową. Należy to do zjawsk korzystnych, gdyż kupkówka jest gatunkem o pokroju kępowym, odznaczającym sę dużą słą konkurencyjną nenajlepszą wartoścą pastweną. 6. Analza fnansowa wykazała wysoką opłacalność nawożena azotem w forme mocznka. Otrzymano prawe potrójną wartość penężną za sano w stosunku do ponesonych nakładów na nawozy. pod tym względem dzałane mocznka na glebach mneralnych było równorzędne do saletry amonowej, a na glebach torfowych nawet jeszcze bardzej opłacalne. W śwetle powyższych danych, poza szczególnym przypadkam, mocznk należy traktować jako nawóz równorzędny z saletrą amonową przy nawożenu pogłównym. W nawożenu przedsewnym należy go cenć w y żej nad saletrę amonową z uwag na jego nższą cenę oraz wysoką produkcyjność.

15 Dośwadczena z mocznkem na łąkach pastwskach 77 L T E R A T U R A [] Buletyn Dośwadczalnctwa Terenowego U N G. W ynk dośwadczeń terenowych woj.: bałostockego za rok 966, 967, 968; woj. bydgoskego za rok 966, 697, 968; gdańskego za rok 966, 967; katowckego za rok 966, 967, 968; keleckego za rok 966, 967, 968; koszalńskego za rok 967; krakow skego za rok 966, 967, 968; lubelskego za rok 966, 967, 968; łódzkego za rok 966, 967, 968; olsztyńskego za rok 966, 967, 968; opolskego za rok 966, 967; poznańskego za rok 966, 967, 968; rzeszowskego za rok 966; warszawskego za rok 966, 967, 968; wrocławskego za rok 966, 967; zelonogórskego za rok 966. [2] Doboszyńsk L.: Przydatność różnych nawozów azotowych na użytk zelone. W ad. mel. łąk. 5, 968, 29. [3] Góralsk J., Merck S.: Mocznk nowy nawóz azotowy. Chemzacja Rolnctwa. PW R L, W arszaw a 966, 30. [4] Jakmak M.: W ynk badań nad stosowanem mocznka w nawożenu łąk. W ad. mel. łąk. 6, 966, 73. [5] Jaśkowsk Z.: Wartość nawozowa mocznka przy przedsewnym pogłów - nym zaslanu ozmn. Pam. puł. 7, 964, 79. [6] Ł ę k awska.: Wartość mocznka w nawożenu łąk. W ad. mel. łąk., 969, 330. [7] Moraczewsk R.: Możlwośc stosowana mocznka na łąkach trwałych. Rocz. glebozn. 2, 970, 2, 32. [8] Moraczewsk R.: Możlwośc stosowana mocznka ma pastwskach trw a łych. Rocz. Nauk ro. 9-A -l, 972, 3. [9] Olszańska B.: Poberane mocznka przez roślny na tle poberana nnych zwązków organcznych. Post. N auk ro. 6, 966, 55. [0] Ostromęcka M.: Poberane azotu z mocznka azotanu amonu przez owes w kulturach wodnych. Rocz. Nauk ro. 82-A-2, 96, 473. [] Ostromęcka M.: Próba oceny przeman mocznka w nektórych glebach mneralnych. Rocz. Nauk ro. 87-A-2, 964, 33. [2] Ulńska M.: Metody szybkej analzy w ynków neortogonalnych dośwadczeń welokrotnych. Pam. puł. 44, 97, 45. м. Я К И М И А К И З У Ч Е Н И Е Э Ф Ф Е К Т И В Н О С Т И М О Ч Е В И Н Ы В П Р О И З В О Д С Т В Е Р А С Т И Т Е Л Ь Н О Й М А С С Ы Н А М Н О Г О Л Е Т Н И Х З Е Л Е Н Ы Х У Г О Д И Я Х Ч А С Т Ь. О Б О Б Щ Е Н И Е Р Е З У Л Ь Т А Т О В О П Ы Т О В П О Д Е Й С ТВИ Ю М О Ч Е В И Н Ы, П Р О В Е Д Е Н Н Ы Х Н А Л У Г А Х И П А С Т Б И Щ А Х В П О Л Ь Ш Е Институт растеневодства, Сельскохозяйственная академия в Варш аве Резюме Обобщение сделано на основе 08 луговых и пастбищных опытов, проведенных в Польш е в годах И з данных обобщения результатов опытов по оценке действия аммиачной селитры и мочевины в зависимости от уровня удобрения вытекает, что на минеральных почвах во всех испытанных уровнях удобрения селитра вы являла лучшее действие от мочевины, при чем с повы- Rocznk Gleboznawcze 2

16 78 M. Jakmak шением дозы азота различия в урожае травяной массы увеличивались в пользу селитры. Среднее взвешенное для уровня кг N на га показывает, что удобрение мочевиной дало лишь на 9 ц меньший урожай травяной массы по сравнении с селитрой. Это обозначает, что действие мочевины было лишь на 5,4% хуже, чем селитры, однако при дозе 89 кг N на га действие обеих форм азота было почти равноценно. Н а торфяных почвах констатируется лучшее действие мочевины при более низких дозах: 59 и 20 кг N на га. В общем на торфяных почвах 'мочевина обнаруживала лучш ее на 2,5% действие, чем селитра. Кислотность почвы по исследованиям проведенным в Польш е на лугах и пастбищах минеральных и торфяных почв не сказывалась существенно на формировании величины урожаев под влиянием внесения аммиачной селитры и мочевины. С повышением ph почвы увеличивалась эффективность действия обеих удобрений, выявляя наибольшую продуктивность на почвах с нейтральной реакцией. Сравнение действия аммиачной селитры и мочевины было проведено на минеральных почвах в 7, а на торфяных почвах в % агрономическо-климатических районах Польши. В общем мочевина показывала лучшее от аммиачной селитры действие в районах с высшим количеством атмосферных осадков, т.е. в мазурском, сандомерском, подсудетском и любуском. Не отмечалось в наблюдаемых районах влияния температуры воздуха на действие сравниваемых удобрений. Из обобщения результатов опытов с мочевиной проведенных на минеральных лугах вытекает, что эффективность действия кг N для мочевины является на 4 кг меньшей, по сравнению с селитрой. На минеральных пастбищах удобрение мочевиной дало лишь на 6 ц меньший урожай травяной массы, чем при внесении селитры. м. J A K M A K N V E S T G A T O N S O N A G R C U L T U R A L E F F E C T V E N E S S O F U R E A N P R O D U C T V T Y OF P E R M A N E N T G R A S S L A N D S P A R T. A S Y N T H E SS OF THE E X PE R M E N T S ON U R E A EFFEC TVENSS O N M E A D O W S A N D PA S T E U R E S N P O L A N D nsttute of Crop Producton Agrcultural Unversty of W arsaw Summary The synthess was worked out on the bass of 08 grassland experments conducted n Poland n the perod at applcaton of the method of n dvdual approaches. t follows from the synthess of experments on effectveness of ammonum ntrate and urea dependng on the fertlzaton level on m neral sols that at all the fertlzaton levels nvestgated ammonum (ntrate was more e f fectve than urea, at whch along wth the ntrogen rate ncrease the dfference n the green fodder yeld ncreased n favour of ammonum ntrate. The weghed mean for the levels of kg N/ha showed that the green fodder yelds at the urea fertlzaton w ere only by 9 q lower as compared wth ammonum ntrate. t means that urea effectveness w as only by 5.4% lower than that of ammonum

17 Dośwadczena z mocznkem na łąkach pastwskach 79 ntrate, whle at the rate of 89 kg/n/ha the effectveness of ether ntrogen form was almost the same. On peat sols better urea effectveness was observed at the lowest rates: 59 and 20 kg N/ha. On the whole, on peat sols urea proved by 2.5% hgher effectveness than ammonum ntrate. The sol acdty n the nvestgatons cared out n Poland on m eadows and pastures stuated on mneral and peat sols dd not exert any sgnfcant nfluence on the formaton of yelds under ammonum ntrate and urea effect. Along wth an ncrease of ph of sol ncreases the effectvenes of ether fertlzer, the hghest one beng reached on neutral sols. The comparson of the ammonum ntrate and urea effectveness on m neral sols w as carred out n 7 and on peat sols n 2 agroclmatc regons of Poland. On the whole, urea proved to be more effectve than ammonum ntrate n the regons wth hgher ranfalls,.e. n the M azuran Lakeland, Sandomerz, Lubusk and Sudety submontane regon. N o nfluence of ar temperature n the regons nvestgated on the effectveness of the fertlzers compared w as stated. t follows from the synthess of the urea experments carred out on meadows on m neral sol that the effectveness of kg of ntrogen for urea s by 4 kg low er as compared wth ammonum ntrate. On pastures on mneral sol the green fodder yelds at the urea fertlzaton w ere only by 6 q lower than at the fertlzaton wth ammonum ntrate. Dr Maran Jakmak Wpłynęło do PT G w grudnu 972 nstytut Produkcj Roślnnej A R Warszawa, ul. Rakowecka 26

18