Polska. transformacja Od niepewności do sukcesu. Polish Transformation From Suspense to Success

Transkrypt

1 Polska transformacja Od niepewności do sukcesu Polish Transformation From Suspense to Success

2 Innowacyjny impuls pilnie poszukiwany Wanted: A Spur to Innovation Michał Kleiber Odwaga i determinacja przyniosły Polsce sukces, dzięki któremu kraj ten zyskał szacunek. Dziś wyzwaniem jest poszukiwanie nowych impulsów rozwojowych opartych na innowacyjności i kreatywności. / Courage and determination have brought Poland success that have earned it the world s respect. Today s key challenge is to seek out new developmental impulses based on innovation and creativity. Najważniejszymi architektami sukcesu polskiej transformacji są sami Polacy. Pokazali swą przedsiębiorczość i odwagę do działania na własną rękę. Niestety, w obszarach, gdzie potrzebna była sprawnie działająca administracja, zarówno krajowa, jak i lokalna, ten sukces jest już mniej widoczny. 25 lat temu stworzyliśmy warunki do tego, aby obywatele mogli wykazać się własną przedsiębiorczością. 15 lat temu, dzięki wejściu do NATO, zwiększyliśmy bezpieczeństwo państwa. 10 lat temu weszliśmy do Unii Europejskiej, zyskując dostęp do funduszy unijnych i olbrzymiego rynku. Do tej ostatniej rocznicy mam osobisty stosunek. Na przełomie wieków, gdy kolejne rządy prowadziły rozmowy z przedstawicielami UE, nikt z postronnych obserwatorów nawet nie marzył o wejściu w jej struktury. W tym czasie, jako The most important architects of the success of Poland s transformation are the Poles themselves. They have demonstrated their entrepreneurial spirit and the courage to take matters into their own hands. Unfortunately, in areas where an effective public administration is required whether at the central or local level this success is less visible. A quarter of a century ago, we created conditions for citizens own spirit of entrepreneurship to thrive. Fifteen years ago, with our accession to NATO, we strengthened the country s security. Ten years ago, we joined the European Union, gaining access to EU funds and an enormous market. This latter anniversary is very personal to me. At the turn of the 21 st century, as successive Polish governments held discussions with EU representatives, no outside observer could have FOt.: archiwum autora / PhOTo: author s archive

3 negocjator polskiej strony, uczestniczyłem w wielu rundach rozmów; uważne śledziłem proces zbliżania się Polski do struktur europejskich. Aktywnie włączyłem się też w kampanię wspierającą referendum w sprawie członkostwa w UE. Czułem wtedy, że biorę udział w wydarzeniu wyjątkowym i że właśnie zmienia się nasza historia. Nigdy nie zapomnę tego doświadczenia. Mimo wielu obaw mieliśmy wtedy mnóstwo nadziei i oczekiwań. W dużej mierze dzisiaj spełnionych. Skala wielkich przemian Rzeczywistą skalę polskich przemian najpełniej odczuwałem w czasie wyjazdów zagranicznych. Jeszcze przed transformacją długo mieszkałem w Niemczech. O przekraczaniu granicy między Polską a NRD i NRD a RFN mógłbym napisać książkę. Sytuacja polityczna prowadziła tam do sytuacji tak niebywałych, a często wręcz dramatycznych, że dzisiaj opowieść o tym byłaby z pewnością nie do uwierzenia dla ludzi urodzonych w wolnej Polsce. Kiedy po wejściu do strefy Schengen po raz pierwszy przekroczyłem granicę Niemiec bez żadnej kontroli, uświadomiłem sobie, jak ogromna zmiana zaszła w naszym życiu. Z kolei długie pobyty w Japonii i paru innych krajach, już po uruchomieniu lawiny zmian w Polsce, pozwoliły mi dostrzec ewolucję stosunku obcokrajowców do Polaków. Widziałem, jak dużo uznania i szacunku zyskała Polska po pierwszych demokratycznych wyborach 1989 r., a później po wejściu do Unii. Przed 1989 r. jeździliśmy za granicę jako przysłowiowi ubodzy krewni i często w międzyludzkich relacjach okazywane nam współczucie dominowało nad wymarzoną normalnością. Ta sytuacja zmieniła się diametralnie w ciągu dwóch dekad. Powinniśmy być naprawdę szczęśliwi, że możemy żyć w obecnej rzeczywistości. Edukacja i innowacyjność dla dobra wspólnego Nie mam wątpliwości, że w ciągu ostatniego ćwierćwiecza Polska skutecznie wykorzystała swoje przewagi konkurencyjne: relatywnie tanią siłę roboczą, przyzwoite wykształcenie czy też zainteresowanie, jakim darzył nas świat szła za nim m.in. fala inwestycji zagranicznych. Te motory wzrostu powoli jednak zwalniają obroty. To pora, gdy trzeba myśleć o nowych przewagach konkurencyjnych. dreamt of Poland joining EU structures. During that time, as a Polish negotiator, I participated in many rounds of discussions; I followed the process of Poland s adaptation to European structures attentively. I was also actively involved in the campaign supporting the referendum on EU membership. I felt then that I was taking part in extraordinary events and that our history was changing. I will never forget this experience. Despite our many fears, we were full of hopes and expectations which in large measure have come true. The scale of change I have felt the true scale of Poland s transformations most fully when travelling abroad. Before the transformation even began, I had spent a long time in Germany. I could write a book about crossing the border between Poland and East Germany and between East and West Germany. The political situation led to incidents there that were so incredible, and often even dramatic, that people born in a free Poland would probably find them beyond belief. When I first crossed the border into Germany after Poland joined the Schengen zone, I realised the scale of changes that had taken place in our lives. In addition, my long sojourns in Japan and a couple of other countries allowed me to see the evolution of foreigners attitudes towards Poles after the changes began. I saw the recognition and respect Poland gained after the first democratic elections of 1989, and later after Poland joined the EU. Before 1989, we only went abroad as the proverbial poor relatives and the sympathy that was often shown to us in interpersonal contacts prevailed over the normality of which we dreamt. This situation changed diametrically over two decades. We should truly be happy we are living in today s conditions. Education and innovation for the common good I have no doubt that during the past quarter century Poland has made effective use of its competitive advantages such as relatively cheap labour, decent education and the world s interest, which has produced a wave of foreign investment, among other things. These engines of growth are slowly running out of steam, however. It s time to think about new competitive advantages. Unfortunately, my

4 Niestety, mam wrażenie, że refleksja na ten temat nie jest u nas dostatecznie głęboka. A jest to przecież kwestia kluczowa dla naszej przyszłości! Niewątpliwie problemem Polski jest dzisiaj niski kapitał społeczny. Podczas wielu podróży obserwowałem, jak w innych krajach taki kapitał budowany jest od przedszkola, przez wszystkie etapy edukacji, włącznie z głęboko przemyślanym kształceniem ustawicznym. W Polsce konieczna jest zmiana myślenia trzeba budować w młodym pokoleniu potrzeby łączenia własnego interesu z działaniem na rzecz dobra wspólnego. To bynajmniej nie jest naiwna idea w nowoczesnym kraju dobro wspólne jest uważane za kluczową wartość, mającą olbrzymie konsekwencje dla funkcjonowania całego państwa. Polskie systemy edukacji, nauki i innowacyjności wciąż pozostają bardziej wyzwaniem niż elementem gwarantującym szybki rozwój. Na początku transformacji premier Leszek Balcerowicz podjął twardą decyzję o drastycznym ograniczeniu wydatków publicznych, w tym także dotyczących nauki. Było to zapewne nieuniknione, ówczesna sytuacja wymagała bowiem gruntownych przeobrażeń we wszystkich sektorach funkcjonowania państwa. Po skutecznym uporządkowaniu finansów i podstaw gospodarczych w pierwszym okresie transformacji ustrojowej nikt nie przyjrzał się jednak poważnie znaczeniu i realnym potrzebom odnowionych sektorów życia publicznego, a nauce w szczególności. Skutkiem tego jest utrzymujący się od lat, niezwykle niski poziom budżetowego finansowania nauki oraz brak atrakcyjnych zachęt do inwestowania w badania przez sektor prywatny. Mimo że w przyszłości to przedsiębiorcy powinni w większym niż budżet stopniu finansować badania, brak sygnału ze strony państwa dotyczy preferencji dla rozwoju gospodarczego bazującego na innowacjach generowanych przez sektor B+R zniechęca firmy do inwestycji tego typu. Istotną pomocą mogłyby tu być środki unijne, ale dotychczasowy sposób ich wydawania nie napawa optymizmem. impression is that our thinking on this subject is not deep enough, even though it is a question of key importance for our future! Undoubtedly, low social capital in Poland is problematic. During my many travels, I have observed how such capital is created in other countries, from kindergarten through all stages of education, including very deliberately planned continuing education. Thinking in Poland should change and the need should be planted in the younger generation to combine self-interest with acting for the common good. This is not a naïve idea in a modern state, the common good is considered a key value, one of enormous importance for the functioning of the entire state. The Polish systems of education, science and innovation are more of a challenge than an element conducive to rapid growth. At the beginning of the transformation, Leszek Balcerowicz took the difficult decision to limit public expenditures drastically, including on education. Without doubt this was unavoidable, as the situation of the day called for the in-depth overhaul of all areas of the state s operations. After the successful reorganisation of the state s finances and economic foundations during the first stage of the systemic transformations, no-one took a serious look at the importance and real needs of the overhauled sectors of public life education in particular. The effect of this for many years has been an unusually low level of state financing for education and a lack of attractive incentives for the private sector to invest in research. Despite the fact that in the future the private sector should finance research in greater measure than the state, the absence of any signal from the state authorities concerning a system of preferences for economic growth based on innovations generated by the R&D sector discourages companies from investments of this type. EU funds could provide a boost in this respect, but the manner in which such funds have been expended so far does not give cause for optimism.

5 W stronę kształcenia ustawicznego Nie ulega więc wątpliwości, że musimy lepiej wykorzystywać potencjał funduszy unijnych na rzecz budowania wspólnej zdolności do właściwego stawiania czoła wyzwaniom przyszłości. Wielka rolę w tej sprawie przypisuję kształceniu ustawicznemu, któremu musimy nadać zupełnie nowy status. Kraje, którym zazdrościmy poziomu rozwoju, np. państwa skandynawskie, mają przemyślany i konsekwentny system udoskonalania zawodowego, którym objęta jest ponad połowa wszystkich pracowników. W Polsce ten wskaźnik jest 10-krotnie niższy. Rozwiązaniem godnym naśladowania są działające w dużych firmach tzw. uniwersytety korporacyjne. W ich ramach każdy pracownik firmy ma z góry przygotowany na parę lat plan szkoleń, umożliwiających mu doskonalenie swych umiejętności czy wręcz zmianę zawodu. W Polsce takie formy edukacji dopiero się rodzą. Mimo powyższych niedostatków polska nauka osiąga znaczące sukcesy, zarówno badawcze, jak i rynkowe, bazujące na innowacyjnych wdrożeniach. Nie wynikają one jednak niestety z systemu, w którym nauka funkcjonuje, lecz z potencjału utalentowanych jednostek i wykorzystywania różnych sprzyjających okoliczności. Na najbliższą przyszłość Polski patrzę jednak z optymizmem. Uważam, że zmierzamy w dobrą stronę, choć niewątpliwie wolniej, niż wielu z nas by chciało. I wolniej, niż z pewnością byśmy mogli. W naszej sytuacji geopolitycznej stawianie na rozwój bazujący na innowacyjności gospodarki jest jedyna drogą. Nie spotykam na szczęście nikogo, kto podważałby zasadniczą ideę takiej strategii, ale metody jej realizacji nie wydają się być u nas do końca uzgodnione. A konkurencja w tej mierze jest zaciekła. Do sukcesu potrzebna jest więc nie tylko dobra strategia, lecz także szybkie jej wdrożenie. Jeśli nie zrozumiemy dzisiaj, że nasza przyszłość zależy od poziomu kreatywności obywateli i innowacyjności firm, za kolejnych 10 lat nasza refleksja na temat minionej dekady może być o wiele bardziej smutna niż obecnie. Wierzę, że zrobimy wszystko, by tak się nie stało. Towards continuing education There is no doubt that we need to make better use of EU funds to build a common ability to rise to the challenges of the future effectively. I think a very important role in this respect will be played by continuing education, which needs to be given an entirely new status. Countries whose level of development we wish to emulate, such as the Scandinavian countries, have a well-thought-out system of professional development, encompassing over half of all employees. In Poland, this indicator is 10 times lower. The so-called corporate universities run by large companies are another approach worthy of emulation. Employees of such firms have a training plan laid out for them for a couple of years in advance, allowing them to improve their capabilities or even to change their line of work. In Poland such forms of education have been emerging only recently. Despite the above shortcomings, Polish science has had important successes, both in the research and market spheres, based on innovations. These are not due to the system in which science operates, however, but to talented individuals and the use of various favourable circumstances. Despite these problems, I look upon Poland s immediate future with optimism. I think we are moving in the right direction, even if more slowly than many of us would wish and than we are certainly capable of moving. In our geographical situation, opting for growth based on an innovative economy is the only path to take. Fortunately, no one seems to be questioning the idea of such a strategy, only there is no consensus yet about its means of implementation. Competition in this area is fierce and what is required even more than a good strategy is its rapid implementation. If we fail to understand today that our future depends on the level of creativity of our citizens and the innovation of our companies, in another 10 years our reflections on the past decade could prove much sadder than at present. I believe we will do everything we can to prevent this from happening. prof. Michał Kleiber: od 2007 r. prezes Polskiej Akademii Nauk, minister nauki i informatyzacji ( ) / Minister of Science and Computerisation in , President of the Polish Academy of Sciences since 2007