IMPROVING EMPLOYMENT OPPORTUNITIES IN THE LABOUR MARKET FOR

Transkrypt

1 PROGRAM UCZENIE SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE LDV PROJEKTY PARTNERSKIE IMPROVING EMPLOYMENT OPPORTUNITIES IN THE LABOUR MARKET FOR MARGINALISED COMMUNITIES PORADNICTWO ZAWODOWE I PRACTICE FIRMS RAPORT DOTYCZĄCY KLUCZOWYCH TEAMTÓW W PROJEKCIE Z IRLANDII, REPUBLIKI CZESKIEJ, TURCJI I POLSKI przygotowany przez Trabzon Provincial Directorate of National Education Turcja Kwiecień 2013 Niniejsza publikacja odzwierciedla tylko stanowisko autora, a Komisja Europejska nie może być odpowiedzialna za jakikolwiek użytek z informacji tu zawartych

2 2 Zawartość Wprowadzenie do raportu Sytuacja w Turcji Wprowadzenie Geografia Demografia Krótka charakterystyka edukacji w Turcji Nowy system: EDUKACJA I DORADZTWO ZAWODOWE Związek pomiędzy istniejącymi/opracowywanymi ramami kwalifikacji oraz informacjami o standardach stosowanych podczas walidacji Krajowe ramy instytucjonalne Podział odpowiedzialności (na poziomie krajowym, regionalnym, lokalnym) wedle różnych aspektów walidacji Przykłady inicjatyw regionalnych, lokalnych oraz finansowanych przez UE Rola sektora edukacji formalnej i szkoleń zawodowych z uwzględnieniem dostawców Rola informacji, porad oraz sieci / instytucji zajmujących się poradnictwem Walidacja w sektorze prywatnym oraz rola podmiotów w sektorze prywatnym Podnoszenie świadomości i rekrutacja Wsparcie i doradztwo Koszty indywidualne Inicjatywy skierowane do konkretnych grup docelowych Potwierdzenie indywidualnych korzyści NAJWAŻNIEJSZE USŁUGI DORADZTWA ZAWODOWEGO W KRAJU Kto w Turcji świadczy usługi doradztwa zawodowego? General secondary education Doradztwo w ramach edukacji zawodowej i technicznej Uwagi ogólne Czy szkoły zatrudniają nauczyciela lub inne osoby odpowiedzialne konkretnie za edukację i doradztwo zawodowe? Jaka jest ich rola? Ile czasu poświęcają na tę funkcję? Czy do szkoły przychodzą specjaliści od doradztwa zawodowego z zewnątrz? Jakie usługi oferują? Ile czasu spędzają w szkole? Osobne lekcje na temat kariery jako część programu nauczania w szkole? Proszę powiedzieć, czy takie lekcje są potrzebne w każdej klasie i wskazać liczbę realizowanych godzin

3 3 w roku Jeśli szkoła nie prowadzi osobnych lekcji na temat kariery, czy istnieją wytyczne umożliwiające włączenie edukacji zawodowej do innych przedmiotów? Czy w ramach programu nauczania w szkołach średnich wymagane są praktyki zawodowe? Jaki dostęp mają uczniowie do innych typów usług informacji i poradnictwa zawodowego (tur. MBRD) (np. poradnictwo indywidualne, targi pracy, biblioteki zawodowe, programy komputerowe lub internetowe)? Szkolnictwo wyższe Po uzupełnieniu tej części ankiety, proszę przedstawić osobny opis usług na poziomie instytucji uniwersyteckich oraz nieuniwersyteckich, takich jak szkoły pomaturalne Proszę opisać usługi informacji i poradnictwa zawodowego świadczone na poziomie szkolnictwa wyższego: po przyjęciu na studia, podczas nauki oraz po jej zakończeniu Czy są to normalne i standardowe usługi będące częścią szkolnictwa wyższego czy są one oferowane tylko w niektórych instytucjach? Czy usługi doradztwa zawodowego są świadczone oddzielnie czy w powiązaniu z poradnictwem osobistym lub związanym z tokiem studiów? Czy usługi doradztwa są połączone z pośrednictwem pracy i rekrutacją absolwentów? Publiczne służby ds. zatrudnienia Jakie usługi informacji i poradnictwa zawodowego świadczone są przez publiczne służby ds. zatrudnienia? Czy obejmują one doradztwo z zakresu planowania kariery? Jacy klienci zwykle korzystają z pomocy tego rodzaju usług? W jakim stopniu korzystają z nich zarówno osoby zatrudnione, jak i bezrobotne? Czy niektórzy klienci muszą uczestniczyć w działaniach związanych z doradztwem i poradnictwem zawodowym po to, by zachować prawo do zasiłku dla bezrobotnych i/lub innych świadczeń społecznych? Jeśli tak, kto? W jaki sposób usługi te powiązane są z krajowym rynkiem pracy i polityką zatrudnienia? Proszę w miarę możliwości podać przykłady takich powiązań Usługi doradztwa w ramach zatrudnienia W jakim stopniu pracodawcy zapewniają pracownikom możliwości rozwoju kariery zawodowej? Jaki typ pracodawców zapewnia tego rodzaju usługi? Jaką przyjmują one formę? W jakim stopniu związki zawodowe angażują się w świadczenie swoim członkom usług związanych z rozwijaniem kariery lub negocjowanie takich usług w ramach umów zbiorowych? Do kogo adresowane są działania? Czy są cele zdefiniowane na poziomie krajowym? Jakie są wady i zalety doradztwa zawodowego w Turcji?

4 Czy są dostępne usługi specjalne? Jak świadczone są usługi doradztwa w Turcji? Jaka jest proporcja między doradztwem grupowym i indywidualnym? Jakie stosowane są metody/techniki/narzędzia doradztwa grupowego? Kim są kluczowi interesariusze w kontekście doradztwa w Turcji? Kim są kluczowi interesariusze w kontekście doradztwa w Turcji? Kwalifikacje i kształcenie uzupełniająće doradców zawodowych Ogólnie rzecz biorąc, jaki rodzaj kwalifikacji mają osoby zajmujące się doradztwem zawodowym? Czy istnieje wyznaczone minimum wymaganych kwalifikacji? Czy istnieją specjalne szkolenia dla doradców zawodowych? Czy dostępne są kursy dokształcające/szkolenia uzupełniające dla doradców zawodowych? Czy realizowany jest proces Ustawicznego Rozwoju Zawodowego (Continuous Professional Development, CPD)? Jeśli tak, jak działa? Istnieje Sieć Doradców ds. Kariery oraz Trenerów. Czy dla doradców zawodowych dostępne są możliwości wymiany informacji, dzielenia się dobrymi praktykami np. regularne spotkania, konferencje, seminaria, warsztaty itp.? Jeśli tak, czy jest to proces formalny czy nieformalny? Istniejące metody np. podręczniki, bazy danych, źródła itp W jaki sposób doradcy zawodowi zdobywają informacje na temat nowych metod i źródeł w ich branży? EDUKACJA Z ZAKRESU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I IDEA FIRM SYMULACYJNYCH Na czym polega nauczanie przedsiębiorczości i dlaczego powinniśmy uczyć przedsiębiorczości? Krótka charakterystyka obecnej sytuacji w Europie Współpraca szkół i przedsiębiorstw Idea firm symulacyjnych Firmy symulacyjne w szkołach (Turcja) Sytuacja w Czechach WPROWADZENIE System edukacji przegląd historyczny Administracja ogólna KSZTAŁCENIE I SZKOLENIE ZAWODOWE (VET) Czynniki zewnętrzne wpływające na kształcenie zawodowe

5 Kontekst polityczny i społeczno-ekonomiczny Populacja i demografia Struktura ekonomiczna Poziom zatrudnienia i bezrobocie Podaż i popyt na siłę roboczą Kwalifikacje uzyskane w ramach kształcenia technicznego i zawodowego na rynku pracy System IVET (kształcenie zawodowe ponadgimnazjalne) jako część Krajowego systemu edukacji i kształcenia System CVET Sterowane przez rząd kształcenie zawodowe (VET) Zarządzanie kształceniem zawodowym na poziomie ponadgimnazjalnym (IVET) Ramy prawne kształcenia zawodowego uczniów szkół ponadgimnazjalnych (IVET) System kształcenia zawodowego na poziomie ponadgimnazjalnym (IVET) IVET na poziomie kształcenia średniego pierwszego stopnia Kształcenie zawodowe na poziomie ponadgimnazjalnym (głównie w szkołach) Udział w kształceniu ponadgimnazjalnym Kształcenie zawodowe na poziomie policealnym (głównie w szkołach) Mechanizmy zapewniania jakości Kształcenie zawodowe na poziomie szkolnictwa wyższego (głównie w szkołach) Wyższe szkoły zawodowe (vyšší odborné školy VOŠ) Inne formy szkolenia Ustawodawstwo związane z pozaformalnym zawodowym kształceniem ustawicznym (CVET) Nadzór nad pozaformalnym kształceniem ustawicznym (CVET) Świadczenie usług kształcenia ustawicznego Szkolenia świadczone w ramach systemu szkolnego (nie prowadzące do poziomu kwalifikacji) Szkolenia świadczone przez szkoły (obok ich podstawowej działalności związanej z kształceniem zawodowym) Kształcenie świadczone przez wyspecjalizowane instytucje w ramach systemu szkolnego Szkolenia w firmach Szkolenia obowiązkowe Szkolenia oparte na polityce HR pracodawcy

6 Szkolenie ustawowe (normativní vzdělávání) Przekwalifikowanie w kontekście ALMP (aktywnej polityki rynku pracy) Kształtowanie kwalifikacji w ramach kształcenia zawodowego (VET) Przewidywanie zapotrzebowania na umiejętności Rozwijanie kwalifikacji i rynek pracy Uznawanie kwalifikacji Promowanie uczestnictwa w kształceniu i szkoleniu zawodowym Promowanie uczestnictwa w kształceniu zawodowym Poziom regionalny GŁÓWNE KRAJOWE USŁUGI DORADZTWA ZAWODOWEGO System doradztwa Ministerstwa Edukacji (MŠMT) System doradztwa Ministerstwa Pracy i Spraw Społecznych (MPSV) Inne usługi dla dorosłych NAUCZANIE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I IDEA FIRM SYMULACYJNYCH Czym jest firma symulacyjna? Struktura firm symulacyjnych Firmy symulacyjne w Czechach Kontekst historyczny Ramy organizacyjne Formy firm symulacyjnych Przekwalifikowanie: Założyciel Małego lub Średniego Przedsiębiorstwa Junior Achievement Sytuacja w Irlandii Informacje ogólne kontekst Irlandii Geografia Demografia Bezrobocie i zatrudnienie Edukacja w Irlandii Pierwszy poziom Kształcenie podstawowe Poziom drugi szkoły średnie Poziom trzeci Kształcenie uzupełniające w Irlandii Zmiany w sektorze kształcenia uzupełniającego DORADZTWO ZAWODOWE W IRLANDII

7 7 2.1 Doradztwo zawodowe na rynku pracy Zmiany w obecnym systemie Doradztwo zawodowe w edukacji Poziom szkoły podstawowej i średniej Programy związane z przedwczesnym opuszczaniem edukacji Trzeci poziom Kształcenie dorosłych Doradztwo w ramach społeczności Private Practitioners NAUCZANIE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I IDEA FIRM SYMULACYJNYCH Firmy symulacyjne Nauczanie przedsiębiorczości na drugim poziomie edukacji Edukacja przedsiębiorczości na trzecim poziomie edukacji Wnioski Sytuacja w Polsce Wprowadzenie Edukacja zawodowa & poradnictwo Szkolnictwo zawodowe w Polsce - organizacja Szkolnictwo zawodowe w Polsce - podstawa programowa Praktyczna nauka zawodu Poradnictwo zawodowe w Polsce Resort edukacji Edukacja przedszkolna Szkoła podstawowa Gimnazjum Szkoły ponadgimnazjalne Licea ogólnokształcące Szkoły zawodowe Centra Kształcenia Praktycznego (CKP) Szkolne Ośrodki Kariery (SzOK) Poradnie psychologiczno pedagogiczne Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (KOWEZiU) Nauczanie przedsiębiorczości i idea firm symulacyjnych. Podstawowe informacje na temat sieci firm symulacyjnych w Polsce

8 Rozwój inicjatyw w Polsce Zadania Centrali Dane statystyczne Zakładanie firmy symulacyjnej Profil firmy symulacyjnej Zakres szkolenia w firmie symulacyjnej Zakończenie

9 9 Wprowadzenie do raportu Poniższy raport został sporządzony jako część projektu europejskiego finansowanego w ramach programu partnerskiego Uczenie się przez całe życie, zatytułowanego Improving Employment Opportunities in the Labour Market for Marginalised Communities. Projekt ten został zatwierdzony w rundzie finansowania w ramach Programu Uczenie się przez całe życie w roku Członkami Projektu Partnerskiego są następujące organizacje: Czechy - Urząd Pracy w Jabloncu nad Nisou Czechy - EDUCA - vzdělávací centrum Polska - Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Turcja - Dyrektoriat Edukacji Narodowej Prowincji Trabzon Co. Clare VEC (Komitet Edukacji Zawodowej okręgu Clare)/Krajowa Jednostka Koordynacyjna Poniższa publikacja odzwierciedla jedynie poglądy autora, a Komisja nie może ponosić odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zawartych w niej informacji. Podsumowując, chciałbym podziękować wszystkim partnerom za ich raporty, które umożliwiły stworzenie ostatecznej wersji pełnego raportu. Ugur ULUKAYA, Melih TIMUCIN Kompilatorzy raportu w imieniu partnerów kwiecień 2013

10 10 Sytuacja w Turcji 1. Wprowadzenie 1.1 Geografia Turcja położona jest częściowo w Azji oraz Europie. Leży nad Morzem Czarnym, pomiędzy Bułgarią i Gruzją, oraz nad Morzem Egejskim i Morzem Śródziemnym, pomiędzy Grecją i Syrią. Powierzchnia lądu wynosi km2, a obszaru wodnego km2. Turcja rozciąga się ponad 1600 km ze zachodu na wschód i nieco mniej niż 800 km z północy na południe. Całkowita powierzchnia wynosi około km2, z czego km2 znajduje się w Azji, a km2 w Europie. 1.2 Demografia Wg spisu powszechnego z 2012 r. liczba ludności w Turcji wynosi i jest ona drugim krajem w Europie pod względem liczby ludności. Ponad 70% ludności mieszka w miastach i miasteczkach. Przyrost naturalny wynosi około 1,5%. 75% populacji ma poniżej 35 lat. Tabela 1 pokazuje liczbę uczniów w prywatnych i publicznych instytucjach, od przedszkola aż po szkoły wyższe. Uczniowie i studenci stanowią 25,3% ludności. Tabela 1: Liczba uczniów i współczynniki skolaryzacji Poziom edukacji Edukacja Liczba uczniów 182, , ,146 1,115,818 przedszkolna (wiek 3-5) Wskaźnik skolaryzacji (%) Szkoła podstawowa Liczba uczniów 9,084,635 10,460,219 10,673,935 10,981,100 Wskaźnik skolaryzacji (%) Szkoła średnia Liczba uczniów 2,129,969 2,606,994 3,333,866 4,748,610 Wskaźnik

11 11 skolaryzacji (%) Kształcenie wyższe Liczba studentów Wskaźnik skolaryzacji (%) 1,315,809 1,607,388 2,002, Otwarte kształcenie Liczba studentów 463, , ,000 wyższe Wskaźnik skolaryzacji (%) Źródła: TÜİK, MEB İstatistikleri, Örgün Eğitim , Yüksek Öğretim İstatistikleri, Krótka charakterystyka edukacji w Turcji Po utworzeniu Republiki Turcji, stopniowo postępowała organizacja Ministerstwa Edukacji, które zostało zreorganizowanie ustawą nr 2287 z roku Ministerstwo kilkakrotnie zmieniało swoją nazwę. Podlegało Ministerstwu Kultury ( ) oraz nosiło nazwę Ministerstwa Edukacji Narodowej, Młodzieży i Sportu ( ). Później otrzymało nazwę Ministerstwa Edukacji Narodowej. Przed ustanowieniem Republiki, instytucje edukacyjne nie miały narodowego charakteru. Szkolnictwo obejmowało trzy osobne, niezależne od siebie piony. Pierwszy, najbardziej powszechny stanowiły szkoły rejonowe i madrasy, oparte na nauce Koranu, języka arabskiego i technik pamięciowych. Drugi pion stanowiły ośrodki wychowawcze i szkoły średnie wspierające innowacyjność, natomiast trzeci kolegia i szkoły mniejszościowe kształcące w językach obcych. Ustawa nr 430 o Integracji Edukacji została uchwalona 3 marca 1924 r. Dzięki niej wymienione trzy osobne piony zostały połączone: pierwszy został zlikwidowany, drugi rozwinięty, natomiast trzeci znalazł się pod kontrolą i nadzorem Ministerstwa Edukacji. Jednym z celów ustawy była sekularyzacja obszaru edukacji. Na mocy ustawy o organizacji edukacji nr 789 uchwalonej 22 marca 1926 r. Ministerstwu Edukacji Narodowej powierzono odpowiedzialność za zdefiniowanie stopni i zasad zrównania publicznych i prywatnych szkół, które zostały otwarte lub miały być otwarte przez ministerstwa inne niż Ministerstwo Edukacji Narodowej. Prawo to wprowadziło nowe zasady, takie jak szkoły nie mogą być w Turcji otwierane bez zgody lub pozwolenia Ministerstwa Edukacji Narodowej czy też programy nauczania będą przygotowywane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Ministerstwo Edukacji przejęło również odpowiedzialność za instytucje realizujące kształcenie zawodowe i techniczne, wcześniej zarządzane przez władze lokalne. W ostatnich latach, Turcja, podobnie jak inne kraje, podjęła wysiłki zmierzające do tego, by

12 12 stała się społeczeństwem informacyjnym i ma świadomość, że cele stawiane przez ideę uczenia się przez całe życie nie mogą być osiągnięte, jeśli wiedza, umiejętności i kompetencje zdobywane poza edukacją formalną nie będą wystarczająco cenione. Dlatego też Turcja czyni postępy w zakresie rozwijania krajowej polityki w obszarze walidacji kształcenia pozaformalnego i nieformalnego. Zarówno sektor prywatny i publiczny dostrzegają potrzebę wykorzystania pełnego wachlarza efektów uczenia się, niezależnie od ich źródła, oraz udanego połączenia tych doświadczeń z formalnymi standardami lub ramami kwalifikacji. Istotną zmianą w tym obszarze jest ustawa nr 5544 przyjęta w roku Jak podkreślono w jednym z Europejskich Wykazów dla Turcji, wspomniana ustawa dotycząca agencji ds. kwalifikacji zawodowych (VQA) otworzyła nowy okres związany z uznawalnością i certyfikowaniem kompetencji zawodowych. Ustawa ta ma na celu określenie zasad kwalifikacji zawodowych w obszarach kształcenia technicznego i zawodowego oraz ustanowienie agencji ds. kwalifikacji zawodowych (VQA), która miałaby stworzyć i wprowadzić narodowy system kwalifikacji zgodnie z Europejską Ramą Kwalifikacji. Ustawa ta gwarantuje także, iż na podstawie określonego dla każdego zawodu zestawu pytań, osoby, które pomyślnie przejdą egzaminy otrzymają zaświadczenie lub certyfikat, zatwierdzony przez agencję VQA i potwierdzający poziom profesjonalnych kompetencji (technicznych lub zawodowych). Mimo, że ustawa nie określa wprost, że ów certyfikat kompetencji może być przyznawany niezależnie od tego, gdzie odbywało się kształcenie, kładzie ona nacisk na proces uczenia się przez całe życie oraz uznawania wcześniejszej wiedzy i można założyć, że osoby ubiegające się o certyfikat z reguły go otrzymają, niezależnie od procesu uczenia się. Certyfikaty te różnią się od świadectw uzyskiwanych w drodze formalnego systemu kształcenia i mogą być obecnie wystawiane jedynie poprzez proces walidacji. Wynika to z tego, że proces dostosowywania formalnych i nieformalnych programów nauczania wciąż trwa. Po ustanowieniu systemu standardów, kwalifikacje w ramach formalnego systemu będą zrównane z tymi stosowanymi w nieformalnych/pozaformalnych kontekstach kształcenia. W przyszłości zatem, kiedy zakończony zostanie proces zapewniania jakości instytucji kształcących, instytucje zajmujące się kształceniem formalnym również będą mogły przyznawać średnie kwalifikacje w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego (VET). Raport ten skupia się na procesie wprowadzania walidacji w obszarze edukacji zawodowej. W odniesieniu do szkolnictwa wyższego, dotychczas poczynione postępy objęły wprowadzenie ram kwalifikacji oraz podejścia opartego na efektach kształcenia, a nie walidacji kształcenia nieformalnego i pozaformalnego. Proces boloński był kluczowym priorytetem dla Rady Szkolnictwa Wyższego (autonomicznego, publicznego organu prawnego odpowiedzialnego za wdrażanie planów, kierowanie, zarządzanie i nadzorowanie szkolnictwa wyższego zgodnie z postanowieniami zawartymi w Konstytucji Republiki Turcji oraz ustawie o szkolnictwie wyższym). Jako że Turcja jest zaangażowana w ten proces od roku 2001, Rada Szkolnictwa Wyższego przetłumaczyła osiem poziomów referencyjnych Europejskiej Ramy Kwalifikacji określonej na podstawie efektów uczenia się i wykorzystała je do stworzenia ogólnych deskryptorów kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego. Agencja ds. kwalifikacji zawodowych (VQA) została ustanowiona w roku 2006 i od tego czasu pełni swoje

13 13 funkcje. Dokonuje ona oceny i walidacji umiejętności zdobywanych przez uczących się w procesie uczenia się przez całe życie. Organizacja ta rozpoczęła określanie standardów zawodowych, rozwijanie wspomnianych kwalifikacji na podstawie standardów oraz przeprowadzanie testów i certyfikacji zgodnie z tymi kwalifikacjami. Dotychczas opracowano jedną kwalifikację narodową, a 40 wciąż jest opracowywanych. Poza ustawą z 2006 roku, uchwalono obecnie prawo, które promuje i ułatwia realizację tego procesu w bliskiej współpracy z wszystkimi interesariuszami, organizacjami i instytucjami. 1.4 Nowy system: W marcu 2012 r. Wielkie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nowe ustawodawstwo dotyczące szkolnictwa podstawowego i średniego, zwykle określane jako system (4 lata szkoły podstawowej pierwszy poziom, 4 lata szkoły podstawowej drugi poziom lub inaczej gimnazjum, oraz 4 letnia edukacja na poziomie szkoły średniej). Dzieci rozpoczynają edukację w szkole podstawowej w miesiącu wrześniu przypadającym w roku, w którym osiągają wiek 6 lat i kończą szkołę w roku szkolnym, w którym kończą 14 lat. Dwa czteroletnie etapy edukacji na poziomie szkoły podstawowej obejmują cztery lata obowiązkowej edukacji w szkole podstawowej, oraz dodatkowe cztery lata obowiązkowej edukacji w gimnazjum. Uczniowie mogą wybrać naukę w gimnazjach ogólnych lub religijnych gimnazjach zawodowych, określanych jako szkoły Imam Hatip. Placówki szkolnictwa podstawowego będą zakładane jako osobne niezależne szkoły podstawowe oraz gimnazja. Kiedy Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) zdobyła władzę w roku 2002 tylko 2% dzieci uczęszczało do szkół religijnych. Od tego czasu partia AKP dąży do odwrócenia efektów reformy z 1997 roku. Jej głównym celem jest ożywienie gimnazjów i umożliwienie dzieciom wyboru spośród licznych przedmiotów fakultatywnych, niezależnie od tego, czy będzie to hydraulika czy studia religijne. Szkolny doradca na poziomie szkolnictwa podstawowego pracuje w Szkolnym Dziale Poradnictwa. Dział ten oferuje uczniom w drugim semestrze ósmej klasy informacje na temat możliwych ścieżek kariery, które mogą wybrać po zakończeniu programów nauczania w szkole średniej oraz tego, jakiego standardu życia można oczekiwać w związku z daną karierą zawodową. W ostatnich latach wprowadzono pewne zmiany w programach lekcji wychowawczych w klasach 6-12, wedle których oczekuje się od nauczycieli, że będą pomagać uczniom w wyborze kariery zawodowej. Uczniowie średnich szkół zawodowych w 11 i 12 klasie pracują 3 dni w tygodniu, dzięki czemu poszerzają swoją wiedzę i rozwijają umiejętności zawodowe. Uczniowie nabierają pewności siebie, ustalają własne cele i podczas praktyki poszukują metod i technik ich realizacji. Rozwijany jest również system zawodowej informacji internetowej.

14 14 2 EDUKACJA I DORADZTWO ZAWODOWE Kształcenie zawodowe i średnie techniczne wiąże się z działaniem instytucji, które kształtują uczniów jako przyszłą siłę roboczą w biznesie i innych specjalistycznych obszarach, przygotowują ich do kontynuowania nauki na poziomie wyższym oraz spełniają wymagania ogólnego kształcenia średniego. Szkolnictwo zawodowe i średnie techniczne obejmuje szkoły techniczne dla chłopców, szkoły techniczne dla dziewcząt, szkoły handlowo-turystyczne, szkoły religijne, wieloprofilowe szkoły średnie, szkoły specjalne, szkoły prywatne i szkoły medyczne. W roku szkolnym w szkołach zawodowych i technikach uczyło się uczniów oraz zatrudniono nauczycieli w placówkach. Zgodnie z art. 37 ustawy o edukacji zawodowej nr 3308, Ministerstwo Edukacji Narodowej organizuje kursy zawodowe w celu przygotowania zawodowego osób, które opuściły system edukacji formalnej i nie posiadają żadnych kwalifikacji umożliwiających zatrudnienie na wolnych stanowiskach w sektorze gospodarki. Na podstawie programów praktyk szkoleniowych, Ministerstwo Edukacji Narodowej opłaca składki ubezpieczeniowe uczestników poszczególnych kursów zawodowych, obejmujące ubezpieczenie w razie wypadku przy pracy, choroby podczas okresu szkolenia lub innej niezdolności do pracy. Uczestnicy kursów po ukończeniu programu kształcenia mogą przystąpić do egzaminów z nauki zawodu na poziomie zaawansowanym, podczas których ich praca będzie oceniana zgodnie z Przepisami dot. Oceny Certyfikatów i Dyplomów w ramach Nauki Zawodu i Kształcenia Zawodowego. Osoby, które pracują w jednej ze 109 branż wspomnianych w ustawie nr 3308, ukończyły szkołę podstawową i nie osiągnęły wieku 14 lat mogą kształcić się jako kandydaci na ucznia zawodu lub uczniowie zawodu. Ustawa nr 4702 oferuje możliwość praktycznego przyuczenia do zawodu osobom powyżej 19 roku życia. Okres szkolenia praktycznego trwa od 2 do 4 lat w zależności od natury zawodu. Młodzież, która nie uczestniczyła w edukacji formalnej lub opuściła system edukacji na jakimkolwiek etapie może przystąpić do egzaminu z nauki zawodu na poziomie zaawansowanym po roku szkolenia adaptacyjnego, pod warunkiem, że w momencie, gdy dany zawód został objęty ustawą, ma ukończone 16 lat. Osoby, które ukończyły 18 lat, mogą bezpośrednio przystąpić do egzaminu z nauki zawodu na poziomie zaawansowanym, jeśli dostarczą zaświadczenie potwierdzające, że pracują w danym zawodzie. Osoby, które ukończyły szkoły zawodowe lub średnie techniczne mogą przystąpić do egzaminu sprawności w ich wybranych zawodach. Absolwenci techników lub 4-letnich programów w szkołach zawodowych i technicznych otrzymują certyfikat pozwalający im na założenie własnej firmy, który określa przywileje i odpowiedzialności odpowiadające certyfikatowi sprawności w zawodzie. W 2001 roku w 345 ośrodkach szkolenia zawodowego kształciło się uczniów zawodu i zatrudniono nauczycieli..

15 Związek pomiędzy istniejącymi/opracowywanymi ramami kwalifikacji oraz informacjami o standardach stosowanych podczas walidacji Proces tworzenia krajowych ram kwalifikacji jest w toku i obecnie jako punkt odniesienia korzysta się z Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Zakończenie procesu formułowania ram kwalifikacji nastąpi prawdopodobnie w roku Nieformalne i pozaformalne kształcenie będzie oceniane wedle wymogów krajowych ram kwalifikacji oraz obecnie przygotowywanych standardów zawodowych. Obecnie opracowano i zatwierdzono 72 standardy zawodowe, a wiele kolejnych jest wciąż opracowywanych. Wiele podmiotów na rynku pracy w znacznym stopniu angażuje się w proces opracowywania standardów zawodowych oraz ram kwalifikacji i dlatego uważa się, że mają one wartość rynkową. Uzgadnianie kształcenia zawodowego i programów szkoleniowych z nowymi standardami zawodowymi oraz krajowymi ramami kwalifikacji jest niezwykle istotnym procesem. Standardy edukacji formalnej definiowane przez MEN różnią się od standardów wykorzystywanych w systemie walidacji. Obecne standardy wykorzystywane w edukacji formalnej zostaną zmodyfikowane wraz z ustanowieniem nowego systemu walidacji tak, by były zgodne ze standardami wykorzystywanymi w systemie kwalifikacji nieformalnych i pozaformalnych. 2.2 Krajowe ramy instytucjonalne Agencja ds. kwalifikacji zawodowych VQA została powołana w roku 2006 i jest organizacją odpowiedzialną za tworzenie i kierowanie krajowymi ramami instytucjonalnymi w ramach koordynacji, komunikacji i współpracy ze wszystkimi powiązanymi interesariuszami. Do roku 2011 krajowy system kwalifikacji będzie w pełni zgodny z Europejską Ramą Kwalifikacji. Agencja VQA ściśle współpracuje i komunikuje się z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Radą Szkolnictwa Wyższego oraz organami sektora publicznego akredytowanymi przez krajowe i międzynarodowe organizacje (zgodnie z TS EN ISO/IEC Tureckiej Agencji Akredytacyjnej TÜRKAK) lub inne organizacje Europejskiej Współpracy w Dziedzinie Akredytacji, w celu ustanowienia standardów kwalifikacji uzyskanych poprzez walidację. Dotychczas zakończony został proces walidacji jednej krajowej kwalifikacji (spawacz plastiku). Opracowywane są obecnie modułowe programy nauczania mające na celu rozwijanie potrzebnych umiejętności. Ustalono także typy egzaminów związanych z walidacją. Trwają również prace nad procedurami kontroli jakości i wzmocnieniem wiarygodności systemu uznawania kwalifikacji. Jednym z najważniejszych narzędzi systemu walidacji będzie reforma Krajowego Systemu Kwalifikacji Zawodowych w Turcji. Uczynienie efektów nauczania podstawą tego systemu oraz opracowanie odpowiednich standardów zawodowych i edukacyjnych, nacisk na indywidualne efekty w programach nauczania oraz szkolenie nauczycieli powinny być wystarczającą odpowiedzią na krajowe i międzynarodowe wymagania związane ze wzrostem mobilności oraz ze standardami ram kwalifikacji i ich zgodnością z ERK.

16 Podział odpowiedzialności (na poziomie krajowym, regionalnym, lokalnym) wedle różnych aspektów walidacji Poza agencją ds. kwalifikacji zawodowych (VQA) za opracowywanie standardów i kwalifikacji oraz przeprowadzanie testów i certyfikacji odpowiedzialnych jest wiele innych organizacji i instytucji. W procesie tym biorą udział organizacje obywatelskie oraz stowarzyszenia zawodowe. Organizacje pracodawców oraz NGO związane z edukacją zawodową i techniczną, po uzyskaniu akceptacji agencji VQA, również angażują się w opracowywanie standardów zawodowych i kwalifikacji krajowych. Za przykład może posłużyć Turecki Związek Zawodowy Pracodawców, Turecka Unia Izb Handlowych oraz Pracownicze Związki Zawodowe. Opracowanie procedur oraz metod walidacji mieści się w zakresie odpowiedzialności agencji VQA, przy wsparciu MEN, Rady Szkolnictwa Wyższego i innych powiązanych interesariuszy. Informacja, promocja, podnoszenie świadomości, doradztwo, poradnictwo oraz kontrola jakości są obowiązkiem uprawnionych organizacji oraz agencji VQA. Uprawnione organizacje dokonują ocen, natomiast agencja VQA jest odpowiedzialna za ewaluację i dokonywanie przeglądów. Każda organizacja, publiczna lub prywatna, która otrzymała akredytację TS EN ISO/IEC Tureckiej Agencji Akredytacyjnej (TÜRKAK) lub innej organizacji Europejskiej Współpracy w Dziedzinie Akredytacji, podpisała umowę zatwierdzającą i została zatwierdzona przez VQA, może stać się organizacją uprawnioną do przyznawania kwalifikacji opracowanych w ramach KRK, ale nie może prowadzić szkoleń. Może ona jedynie przeprowadzać certyfikację efektów uczenia się zdefiniowanych w ramach krajowych kwalifikacji. Obecnie istnieje tylko jedna organizacja uprawniona do nadawania kwalifikacji w zakresie spawania plastiku - UGETAM w Stambule. 2.4 Przykłady inicjatyw regionalnych, lokalnych oraz finansowanych przez UE Realizowane są różne inicjatywy związane z UE. Jedną z nich jest projekt dotyczący edukacji nieformalnej, polegający na budowaniu wspólnego rozumienia i podnoszenia świadomości na temat nauczania nieformalnego w Turcji poprzez procesy konsultacji z wszystkimi grupami zainteresowanymi. Jest to inicjatywa UE mająca na celu rozwijanie świadomości na poziomie regionalnym, lokalnym oraz krajowym. Projekt ten przyczynił się do stworzenia systemu certyfikacji kształcenia nieformalnego. Innym przykładem inicjatywy finansowanej przez UE jest projekt Uczenie się przez całe życie, finansowany dzięki przedakcesyjnym funduszom z UE. Jego celem jest dotarcie do wszystkich grup wiekowych z ofertą kształcenia ustawicznego (Lifelong Learning, LLL), kierowaną szczególnie do kobiet, która ma ułatwić im dostęp do formalnego i nieformalnego kształcenia odpowiadającego zapotrzebowaniu na rynku pracy. Projekt ten jest obecnie w początkowym stadium planowania. Niektóre cele projektu to: wspieranie ustawodawstwa związanego z LLL, wspieranie rozwoju krajowych ram kwalifikacji (NQF), wspieranie programów modułowych, ustanawianie centrów LLL, rozwijanie kompetencji i podnoszenie świadomości związanej z LLL. Projekt jest

17 17 koordynowany przez centrum koordynacji projektu w Ministerstwie Edukacji Narodowej. Inny istotny projekt realizowany jest w ramach programu Instrumentu Przedakcesyjnego 2007 jest to projekt dotyczący rozwijania systemu kwalifikacji krajowych oraz wzmacniania agencji ds. kwalifikacji zawodowych (VQA). Projekt ten stanowi ważny wkład w obecne działania na poziomie ogólnokrajowym. Jego celem jest zwiększenie uprawnień agencji ds. kwalifikacji zawodowych (VQA) oraz stworzenie Systemu Kwalifikacji Zawodowych. Składa się z trzech elementów: zaopatrzenia, usług i grantu. Zaopatrzenie Projektu obejmuje technologię i sprzęt potrzebny agencji VQA. Usługi wiążą się z niezbędnym wsparciem technicznym przy organizacji narodowego systemu kwalifikacji. Grant zapewnia częściowe wsparcie finansowe dla podprojektów, związanych z tworzeniem standardów, kwalifikacji i ustanawianiem centrów testowych. Odbyły się liczne międzynarodowe i krajowe konferencje oraz warsztaty poświęcone certyfikacji kształcenia formalnego i nieformalnego oraz kluczowym elementom opartych na wynikach kształcenia narodowych ram kwalifikacji w kontekście LLL. Konferencje te przyczyniły się również do stworzenia polityki i strategii wdrażania związanych z formalnym i nieformalnym kształceniem w Turcji. 2.5 Rola sektora edukacji formalnej i szkoleń zawodowych z uwzględnieniem dostawców Edukacja formalna w Turcji w całości podlega Ministerstwu Edukacji Narodowej. MEN dysponuje systemem oceniania, który zostanie zmodyfikowany, kiedy tylko wprowadzony zostanie nowy system certyfikacji. Ministerstwo nie przeprowadza ocen w ramach systemu agencji ds. kwalifikacji zawodowych (VQA), jednak udostępnia w procesie oceniania swoje placówki. Instytucje w ramach edukacji formalnej, wyłączając te, które zostaną wspomniane w akapicie poniżej, współpracują z upoważnionymi organizacjami w zakresie certyfikacji egzaminów. Nie przewiduje się, by miały one odegrać jakąś rolę w procesie oceniania po tym, jak wprowadzony zostanie system certyfikacji, ale być może wykorzystywane będą ich placówki. W przyszłości istnieje taka możliwość. W całym kraju funkcjonuje 969 Centrów Edukacji Publicznej (PEC) oraz 319 Centrów Edukacji Zawodowej, podlegających Ministerstwu Edukacji Narodowej i oferujących kształcenie nieformalne. Poza tym funkcjonują inne instytucje w ramach ministerstwa, władze publiczne, dostawcy kształcenia nieformalnego, a także prywatne organizacje, uwzględnione w tabeli poniżej. Centra te przeprowadzają działania edukacyjne oraz kursy modułowe związane z obszarami zapotrzebowania na rynku pracy. Centra Edukacji zawodowej wydały w latach certyfikatów. Centra Edukacji Publicznej oferują kursów, a uczestników otrzymało certyfikaty. Wszystkie publiczne i prywatne instytucje, organizacje, w tym pozarządowe, pracują razem pod kierunkiem Generalnego Dyrektoriatu ds. Praktyk i Edukacji Nieformalnej (w ramach MEN) nad zapewnianiem takich kursów, na które jest zapotrzebowanie. MEN uczestniczy w procesie certyfikacji zarówno w zakresie opracowywania programów, jak i oceniania. Generalny Dyrektoriat ds. Praktyk i Edukacji Nieformalnej jest organizacją pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej Turcji i oficjalnie odpowiada za edukację dorosłych oraz za

18 18 funkcję sekretarza ds. strategii uczenia się przez całe życie. Pracuje on również nad ustawodawstwem dotyczącym kształcenia nieformalnego, które wspierałoby agencję ds. kwalifikacji zawodowych. Liczba organizacji Liczba uczących się Publiczne Prywatne W sumie Źródło: MoNE 2.6 Rola informacji, porad oraz sieci / instytucji zajmujących się poradnictwem W ramach edukacji formalnej istnieje ugruntowany system poradnictwa. Dostępne są porady osobiste, a ostatnio uruchomiono Internetowy system informacji zawodowej, przeznaczony dla wszystkich grup wiekowych oraz zapewniający możliwości edukacji formalnej i nieformalnej. W ramach omawianego wyżej projektu uczenia się przez całe życie (LLL) przygotowanych zostanie więcej szczegółowych usług związanych z edukacją w placówkach formalnych i nieformalnych. 2.7 Walidacja w sektorze prywatnym oraz rola podmiotów w sektorze prywatnym Zarówno w ramach inicjatyw w sektorze prywatnym oraz inicjatyw związanych z poszczególnymi firmami, organizowane są w Turcji różne działania dotyczące uczenia się przez całe życie. Firmy w sektorze prywatnym organizują szkolenia zawodowe oraz programy zarządzania karierą dla swoich pracowników. Istnieje także wiele instytucji edukacji prywatnej adresowanych zarówno do dorosłych, jak i młodzieży, których celem jest nauczanie umiejętności i kształcenie zawodowe w pewnych obszarach. Prywatne zawodowe i techniczne kursy oferują programy obejmujące setki różnych dziedzin, w zależności od zapotrzebowania na rynku pracy. Wraz z ustanowieniem agencji ds. kwalifikacji zawodowych (VQA), sektor prywatny zaczął odgrywać ważną rolę w rozwoju inicjatyw związanych z walidacją: jest reprezentowany w podkomitetach zajmujących się tworzeniem standardów oraz metod walidacji. Wiodący interesariusze to stowarzyszenia pracodawców oraz konfederacje związków pracowniczych. Unia Izb i Giełd Towarowych Turcji (TOBB) ma według ustawy nr 5174 obowiązek uruchomienia zawodowych kursów w ramach kształcenia ustawicznego w obszarach swoich kompetencji oraz wydania swoim członkom certyfikatów

19 19 w dziedzinach nie objętych zakresem Ustawy nr 3308 o szkoleniach zawodowych. Turecka Konfederacja Stowarzyszeń Pracodawców (TISK) oraz Turecka Konfederacja Handlu i Rzemiosła (TESK) reprezentują pracodawców. Stowarzyszenia pracowników oraz urzędników administracji państwowej również posiadają ofertę szkoleń. TOBB, TISK i TESK uczestniczą w branżowych komitetach opracowujących standardy zawodowe. Członkowie stowarzyszeń skupionych w TISK odgrywają istotną rolę w procesie opracowywania standardów zawodowych, w szczególności w wiodących branżach tureckiej gospodarki: przemyśle metalowym, motoryzacyjnym, tekstylnym, cementowym, chemicznym budownictwie oraz w branży medycznej. Konfederacja TISK wspierała tworzenie agencji VQA oraz rozwój infrastruktury związanej z walidacją. Stowarzyszenia pracodawców będące członkami TISK podpisały protokoły mające na celu opracowywanie standardów zawodowych. Poza protokołami, skupione w TISK stowarzyszenia pracodawców współpracowały z agencją VQA w przygotowywaniu dokumentu określającego procedury testowania oraz certyfikacji. Co więcej, pierwsze krajowe standardy zawodowe opracowane przez stowarzyszenia pracodawców-członków TISK zostały opublikowane w oficjalnym biuletynie. 2.8 Podnoszenie świadomości i rekrutacja Prowadzony przez MEN projekt rozwój Zasobów Ludzkich poprzez Szkolenie Zawodowe ma na celu rozpowszechnianie idei uczenia się przez całe życie (LLL) wśród interesariuszy na poziomie lokalnym, podnoszenie świadomości i poszerzanie współpracy pomiędzy instytucjami edukacji zawodowej oraz małymi i średnimi przedsiębiorstwami w powiązanych obszarach. Administratorzy oraz nauczyciele w szkołach zawodowych i technicznych, naukowcy, partnerzy społeczni, związki zawodowe oraz przedstawiciele MŚP uczestniczą w projekcie i w ten sposób rozpowszechniają ten rodzaj działań wśród różnych grup. Poszczególne osoby są informowane o organizacjach certyfikujących upoważnionych przez agencję VQA. Organizacje te są kanałami informacji oraz rekrutacji. W celach informacyjnych wykorzystują strony internetowe, ulotki oraz kontakty osobiste. 2.9 Wsparcie i doradztwo Idea doradztwa przez całe życie została dobrze zrozumiana i włączona do dokumentów określających politykę. Został także opracowany krajowy internetowy system informacji zawodowej z narzędziami oceny. Są to narzędzia do samooceny, wykorzystujące skalę Likerta, które mogą pomóc osobom w wieku powyżej 13 lat w ocenie ich umiejętności, zainteresowań i wartości związanych z przyszłym zawodem i tym samym w podjęciu realistycznych decyzji dotyczących kariery. Częścią systemu są bazy danych związane z edukacją, kształceniem i rynkiem pracy. Na stronie internetowej agencji VQA umieszczane są standardy zawodowe, kwalifikacje oraz dokumenty na temat uprawnionych organizacji. Ponadto przygotowywany jest nowy portal, który będzie zawierał więcej informacji na temat procesu walidacji zarówno dla pojedynczych osób, jak i organizacji. Strona internetowa prowadzona będzie przez agencja VQA, która będzie odpowiedzialna za zamieszczanie

20 20 informacji na temat procesu walidacji oraz dostępnych usług dla pojedynczych osób i organizacji Koszty indywidualne Koszty bezpośrednie mogą być związane z procesem testowania i certyfikacji. Mogą pojawić się także koszty związane ze szkoleniami. Opłaty są ustalane przez uprawnione organizacje, które przekazują informacje o opłatach agencji ds. kwalifikacji zawodowych. Opłaty mają mieścić się przedziale od 30 do 300 EUR zgodnie z treściami kwalifikacji. W chwili obecnej, jedyna uprawniona organizacja (UGETAM) pobiera za swoją kwalifikację 150 EUR Inicjatywy skierowane do konkretnych grup docelowych Mimo że nie ma specjalnych inicjatyw dla konkretnych grup w ramach krajowego systemu kwalifikacji, dostępne są specjalne usługi świadczone w ramach MEN. Dotyczą one osób, które ukończyły 15 lat w ostatnim roku edukacji zdefiniowanej przez instytucje edukacji formalnej, osób, które porzuciły naukę, przestępcy, osób z niepełnosprawnością, osób mających specjalne potrzeby, odbywających służbę wojskową, osób pracujących, i gospodyń domowych. Jeśli spełnią one określone warunki, mogą ubiegać się o Otwartą Edukację Podstawową opisaną powyżej (obecnie nie podlega ona systemowi krajowych kwalifikacji. Wszystkie dokumenty dotyczące kursu są dostępne w Internecie ( Po tym, jak w pełni zostaną wdrożone KRK, umiejętności i kwalifikacje tych osób zostaną uznane w ramach krajowych ram, niezależnie od tego, w jaki sposób i gdzie zostały zdobyte Potwierdzenie indywidualnych korzyści Osoby, które ukończyły szkolenie w instytucjach pozaformalnych (otwarta edukacja podstawowa, centra edukacji publicznej oraz centra edukacji zawodowej), otrzymają zatwierdzone przez MEN certyfikaty na (proponowanych) poziomach 2, 3 oraz 4. 3 NAJWAŻNIEJSZE USŁUGI DORADZTWA ZAWODOWEGO W KRAJU 3.1 Kto w Turcji świadczy usługi doradztwa zawodowego? Pierwsze kroki w kierunku stworzenia kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) oraz doradztwa w grupie zostały poczynione w latach 50. jako działania polegające na poradnictwie psychologicznym i doradztwie zawodowym, które stopniowo zostały rozwinięte i uogólnione. Obecnie, w procesie akcesyjnym do Unii Europejskiej i w ramach dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej, wprowadza się nowe przepisy w zakresach takich jak edukacja, zatrudnienie, prawo. Jedna z nowych ustaw dotyczy kształcenia i szkolenia zawodowego oraz doradztwa, w ramach której wysiłki instytucji sektora

21 21 publicznego, prywatnego, a także społeczeństwa obywatelskiego przeobraziły się we współpracę. Pośród tych instytucji są organizacje pracowników i pracodawców, izby, władze samorządowe, instytucje administracji lokalnej oraz inne organizacje w ramach społeczeństwa obywatelskiego. Działania w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego oraz usługi doradztwa są świadczone przez dwie instytucje. Pierwsza z nich to Turecki Urząd Zatrudnienia (ISKUR) powiązany z Ministerstwem Pracy i Bezpieczeństwa Społecznego, a druga Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN). Urząd ISKUR odpowiada za doradztwo w sektorze zatrudnienia, natomiast Ministerstwo w sektorze edukacji. 3.2 General secondary education W szkołach średnich kształci się w sumie uczniów (54% chłopców i 46% dziewcząt) w wieku lat. Spośród tych szkół, to szkoły średnie ogólnokształcące, 425 to licea anatolijskie, 58 licea o profilu ścisłym, a 48 licea artystyczne. Uczniowie ostatnich trzech wymienionych szkół są przyjmowani na podstawie egzaminu wstępnego. W liceach ogólnokształcących usługi doradztwa zawodowego są świadczone w każdej klasie, poza klasą przygotowującą do kształcenia w języku obcym. Uczniom doradza się jeden z następujących kierunków: nauki ścisłe, nauki społeczne, język turecki, matematyka, języki obce, sztuka (malarstwo/muzyka) oraz sport. Doradztwo zawodowe skupia się przede wszystkim na egzaminach na uczelnie wyższe. Presja związana z ubieganiem się o miejsca na uniwersytetach jest ogromna: szkoły prześcigają się w rankingach pod względem wyników osiągniętych podczas egzaminów wstępnych. W klasie 9. (postrzeganej jako rok orientacyjny) omawiany jest związek pomiędzy głównymi obszarami studiów i szkolnictwem wyższym, natomiast w klasie 10. egzaminy oraz możliwe ścieżki kariery. W klasie 11. uczniowie zdobywają informacje na temat wyborów związanych ze szkolnictwem wyższym oraz otrzymują przygotowanie do zawodu i kariery. Instrumenty stosowane przez doradców zawodowych obejmują Skalę Naukowej Autokoncepcji (Academic Self-Concept Scale), Skalę Dojrzałości Zawodowej, Kwestionariusz Odkrywania Siebie oraz BILDEMER 2000 (przygotowany przez Centrum Wyboru Kwalifikacji i Naboru Studentów ÖSYM w celu wspomagania uczniów w odkrywaniu ich zainteresowań i zdolności oraz dopasowania dokonanej przez nich samooceny do różnych opcji programowych). Usługi doradztwa zawodowego są też świadczone rodzicom i dzieciom na żądanie na tyle, na ile pozwalają na to środki. Ostateczna decyzja jest ostatecznie podejmowana przez rodziców lub wspólnie z dzieckiem. Niektórzy uczniowie podejmują decyzję co do kształcenia samodzielnie. Poradnictwo zawodowe w szkołach średnich świadczone jest przez doradców zawodowych oraz wychowawców. Jest ono częścią ogólnych usług poradnictwa, w tym poradnictwa psychologicznego. 3.3 Doradztwo w ramach edukacji zawodowej i technicznej Ogólne zajęcia orientacyjne poziomie edukacji zawodowej i technicznej mogą być przeprowadzane przez zastępcę dyrektora, wychowawcę klasy, doradcę zawodowego lub

22 22 inne osoby. Uczniowie otrzymują informacje na temat dziedzin/sektorów rynku w 9., 10., 11. i 12. klasie, zgodnie z poziomem, typem i charakterystyką programu realizowanego w poszczególnych szkołach i instytucjach zajmujących się kształceniem zawodowym i technicznym Uwagi ogólne Jakość i ilość usług doradztwa różni się w szkołach publicznych i prywatnych. Faktem jest, iż liczba doradców zawodowych w szkołach prywatnych jest większa niż w szkołach publicznych, a poradnictwo psychologiczne i usługi doradcze są wdrażane w większym zakresie. Odnosi się to zarówno do edukacji podstawowej, jak i średniej. W szkołach prywatnych klasy są mniejsze, podczas gdy wiele szkół publicznych funkcjonuje na zmiany: niektóre klasy przychodzą rano, a niektóre zaczynają naukę po południu. W przypadku, gdy szkoła nie zatrudnia doradcy zawodowego, specjalistyczne usługi doradcze mogą być dostępne w lokalnym Centrum Doradztwa i Badań (RAM) Czy szkoły zatrudniają nauczyciela lub inne osoby odpowiedzialne konkretnie za edukację i doradztwo zawodowe? Jaka jest ich rola? Ile czasu poświęcają na tę funkcję? Za edukację na temat kariery oraz doradztwo odpowiedzialni są wychowawcy klas oraz doradcy zawodowi i jest to część ich szerszych obowiązków związanych z poradnictwem Czy do szkoły przychodzą specjaliści od doradztwa zawodowego z zewnątrz? Jakie usługi oferują? Ile czasu spędzają w szkole? Wizyty specjalistów są organizowane dla grup ze szkół podstawowych i średnich w Centrach Doradztwa Zawodowego w regionach, w których takie centra są dostępne. Wówczas urząd ISKUR, we współpracy ze szkołami, omawia z uczniami istotność wyboru kariery, jej związek z wyborami edukacyjnymi i źródła, w których można uzyskać informacje zawodowe. Ta wiedza jest uzupełniana filmami i nagraniami. Urząd ISKUR dysponuje również biblioteką/centrum zasobów, gdzie uczniowie mogą skorzystać z plików zawierających definicje typów kariery, wykonywanych w ramach poszczególnych zawodów czynności, kwalifikacji wymaganych do wykonywania danych zawodów, środowisk i warunków pracy, szkoleń zawodowych, obszarów i szans zatrudnienia, dochodów, możliwości awansu podczas i po przejściu szkolenia itp. Dostępne są również wydrukowane materiały w postaci książek, artykułów i broszur, które zawierają szczegółowe informacje na temat możliwości kształcenia zawodowego oraz rynku pracy. Urząd ISKUR organizuje również klasowe i grupowe dyskusje zarówno w szkołach ogólnokształcących, jak i zawodowych oraz technicznych. Dyskusje w klasie trwają przynajmniej godzinę i dotyczą takich tematów jak wybór kariery, czynniki, które należy uwzględnić przy wyborze kariery, oraz usługi doradcze na temat zatrudnienia i zawodu świadczone przez urząd ISKUR. Dyskusje grupowe skupiają się na opcjach kształcenia zawodowego po ukończeniu szkoły, możliwych karierach i życiu zawodowym.

23 23 Konferencje lub sesje mają na celu rozwijanie umiejętności poszukiwania pracy. Podczas indywidualnych sesji z doradcą wykorzystywane są techniki przeprowadzania wywiadu oraz inne narzędzia testowania i oceny. Inną formą działalności są spotkania z rodzicami, których celem jest to, by rodzice mogli bardziej świadomie pomagać dzieciom w wyborze kariery zawodowej. Obecnie jednak urząd ISKUR nie dysponuje zasobami umożliwiającymi świadczenie tego rodzaju usług na większą skalę. Wsparcie w zakresie poradnictwa zawodowego zapewnia także 127 Centrów Doradztwa i Badań (RAM). Spełniają one trzy podstawowe funkcje: - oferują specjalistyczne usługi diagnostyczne uczniom ze specjalnymi potrzebami; - udzielają indywidualnych i grupowych porad w szkołach, które nie zatrudniają doradcy zawodowego; - oferują ogólne wsparcie dla usług doradztwa zawodowego w szkołach. Jeśli chodzi o drugą z wymienionych funkcji, centra te dostarczają około 6% wszystkich usług indywidualnych i grupowych, w tym usług poradnictwa zawodowego. Jeśli chodzi o trzecią funkcję nie dysponują one zasobami umożliwiającymi wsparcie doradztwa zawodowego poza organizowaniem seminariów i spotkań dla lokalnych doradców zawodowych (na które zapraszani są także pracownicy urzędu ISKUR), oraz informowaniem urzędu ISKUR o tym, które szkoły nie zatrudniają doradców zawodowych tak, by mogli wziąć to pod uwagę przyznając poszczególnym szkołom swoje środki. Przynajmniej jedno centrum RAM stworzyło programy radiowe na tematy związane z karierą zawodową dla uczniów, rodziców i szerszej grupy odbiorców. Ogólnie rzecz biorąc, centra RAM są w dużym stopniu ograniczone pod względem ich liczby, jakości zatrudnianych specjalistów, możliwości technicznych oraz sprzętu, którym posługują się w swojej pracy. Problemy te nie pozwalają obecnie centrom RAM na pełne wykorzystanie swojego instytucjonalnego potencjału Osobne lekcje na temat kariery jako część programu nauczania w szkole? Proszę powiedzieć, czy takie lekcje są potrzebne w każdej klasie i wskazać liczbę realizowanych godzin w roku. Edukacja zawodowa stanowi część programów lekcji wychowawczych we wszystkich typach szkoły i jest zintegrowana z edukacją osobistą i społeczną. W klasach 9., 10. i 11. szkoły średniej, lekcje wychowawcze zostały opracowane w taki sposób, by zapewnić spójność zajęć klasowych/grupowych prowadzonych przez wychowawców podczas lekcji wychowawczych w tygodniu w placówkach edukacyjnych szkolnictwa średniego w całym kraju oraz by zapobiec wykorzystywaniu tych godzin do innych celów. W roku 2000/01 wprowadzono przewodniki dla nauczycieli, które określają tematy zajęć klasowych; wsparcie zapewnia także szkolny doradca zawodowy. Średnio połowa programu lekcji wychowawczych dotyczy tematów i zajęć skupiających się na poradnictwie edukacyjnym i zawodowym. W szkołach podstawowych nie ma obecnie ogólnokrajowej polityki lub środków MEN na poradnictwo grupowe, chociaż niektóre szkoły przeznaczają na to regularne lekcje.

24 Jeśli szkoła nie prowadzi osobnych lekcji na temat kariery, czy istnieją wytyczne umożliwiające włączenie edukacji zawodowej do innych przedmiotów? W ramach kształcenia podstawowego duży nacisk kładzie się na poradnictwo zawodowe. Cele programów nauczania zawierają wskazówki na temat realizowania programów i oczekiwań, jakie one stawiają. Edukacja w zakresie prac ręcznych i rękodzielniczych, kursy dotyczące nauk społecznych i nauk ścisłych również zawierają informacje na temat powiązanych z nimi możliwości kariery. Dodatkowo, czas przeznaczony na zajęcia pozalekcyjne dostarcza uczniom możliwości rozwijania licznych umiejętności i zainteresowań, które mogą wiązać się z możliwymi przyszłymi ścieżkami kariery. W średnich szkołach ogólnokształcących, wiedza ogólna, wiedza przedmiotowa, zajęcia fakultatywne i przedmioty fakultatywne obejmują, przynajmniej częściowo, tematy i jednostki, które mogą wpłynąć na wiedzę o karierze i rozwój kariery uczniów, a także zachowania, których uczniowie muszą się nauczyć w związku z rozwijaniem kariery zawodowej. W szkołach zawodowych, w związku z zawodowym charakterem kształcenia, uczniowie pracują w warsztatach i laboratoriach z nauczycielem zawodu/przedmiotu i dzięki temu mają możliwość omówienia nurtujących ich kwestii zawodowych, edukacyjnych oraz osobistych z nauczycielem i w sprzyjającym środowisku. Daje to nauczycielom zawodu szansę na dostrzeżenie mocnych stron i słabości uczniów. Uzyskane w ten sposób obserwacje, omówione z wychowawcą, mogą okazać się bardzo przydatne i korzystne Czy w ramach programu nauczania w szkołach średnich wymagane są praktyki zawodowe? Proszę wskazać, dla każdej klasy, czy praktyki zawodowe są obowiązkowe i ile dni w roku obejmują. Jeśli nie są obowiązkowe, lub dotyczą tylko niektórych typów szkół, proszę wskazać (szacunkową) liczbę uczniów, którzy takie praktyki podejmują. Zgodnie z Ustawą nr 3308 z 1986 roku o przyuczeniu do zawodu i kształceniu zawodowym, każda firma zatrudniająca 50 lub więcej pracowników musi zapewnić szkolenie zawodowe uczniom w liczbie nie mniejszej niż 5% i nie większej niż 10% liczby swoich pracowników. W efekcie, programy praktyk zawodowych, mające na celu rozwijanie umiejętności, stanowią często część kształcenia technicznego i zawodowego, przeprowadzanego zwykle wg schematu trzy dni pracy i dwa dni w szkole (METARGEM, 2000). Programy praktyk zawodowych nie są dostępne w szkołach ogólnokształcących dla uczniów chcących wypróbować pracę w danym zawodzie Jaki dostęp mają uczniowie do innych typów usług informacji i poradnictwa zawodowego (tur. MBRD) (np. poradnictwo indywidualne, targi pracy, biblioteki zawodowe, programy komputerowe lub internetowe)?

25 25 Do szkół mogą być zapraszane osoby specjalizujące się w danym zawodzie, które przekazują uczniom informacje na temat określonego rodzaju kariery. Czasem, dla zainteresowanych uczniów, organizowane są wizyty zapoznawcze w wybranych instytucjach, organizacjach lub miejscach pracy. Czasami w tego rodzaju działania angażują się rodzice. Obecnie nie ma jednak systematycznych praktyk czy wytycznych dotyczących komunikacji i współpracy pomiędzy szkołą i rodziną, a w szczególności udziału rodziny w tego rodzaju wizytach zapoznawczych. Zainicjowano proces zachęcania rodziny do udziału w różnych programach, ale są one wciąż niewystarczająco rozwinięte (Akkök, 2000). Przepis MEN dotyczący Targów Kariery w zakresie kształcenia zawodowego i technicznego mówi, że w celu upowszechnienia i zapoznania uczniów z edukacją zawodową i techniczną, należy podjąć kroki umożliwiające wszystkim ludziom, a szczególnie uczniom szkół podstawowych w danym mieście, grupowe uczestniczenie w targach. Działania zapoznawcze, mające na celu zaznajomienie uczniów ósmych klas szkół podstawowych z edukacją zawodową i techniczną, obejmują: szkolne wyjścia, warsztaty i laboratoria, organizowanie seminariów, konferencji i sympozjów, które przedstawiają związek pomiędzy kształceniem zawodowym i technicznym i możliwościami zatrudnienia, uczestnictwo uczniów w Targach Edukacji Zawodowej i Technicznej, promowanie różnych ścieżek kariery poprzez plakaty, broszury i edukacyjne materiały audio oraz wideo, a także przeprowadzanie ankiet, które pozwalają odkryć zawodowe ukierunkowanie uczniów. Targi edukacji zawodowej i technicznej są organizowane we wszystkich miastach. Prezentują one nauczycielom i uczniom produkty, które pokazują postępy poczynione w dziedzinie edukacji zawodowej i technicznej. Mają one na celu upowszechnienie tego rodzaju edukacji. Inne formy wsparcia, takie jak targi pracy, kluby kariery, programy komputerowe i internetowe są oferowane w zależności od możliwości szkoły. Większość szkół i instytucji powiązanych z MEN ma dostęp do Internetu. Źródła i dokumenty na temat kariery są przesyłane do bibliotek szkolnych na użytek uczniów. Administracja szkoły podejmuje inicjatywy umożliwiające korzystanie przez uczniów z bibliotek zawodowych instytucji i organizacji znajdujących się w sąsiedztwie szkoły. Uczniowie mogą także korzystać z plików dotyczących kariery zawodowej umieszczanych w Internecie przez urząd ISKUR. 3.4 Szkolnictwo wyższe Po uzupełnieniu tej części ankiety, proszę przedstawić osobny opis usług na poziomie instytucji uniwersyteckich oraz nieuniwersyteckich, takich jak szkoły pomaturalne Proszę opisać usługi informacji i poradnictwa zawodowego świadczone na poziomie szkolnictwa wyższego: po przyjęciu na studia, podczas nauki oraz po jej zakończeniu. W Turcji rekrutacja na uniwersytety opiera się na obiektywnym i anonimowym, systemie konkursowym zarządzanym przez Centrum Rekrutacji i Naboru Studentów (OSYM). Po przejściu procesów objaśnionych w ustępie 4.1, a w niektórych przypadkach także po

26 26 uzyskaniu specjalnego wsparcia w postaci prywatnych kursów przygotowujących do egzaminów wstępnych na studia, studenci po ukończeniu szkoły średniej przystępują do egzaminów wstępnych. Wyboru dotyczącego kierunku kształcenia wyższego dokonuje się po egzaminach, wypełniając wspólny formularz wniosku o przyjęcie na studia. W czasie procesu rekrutacji uczniowie korzystają ze wsparcia doradców zawodowych w ich szkołach. Dotyczy to przede wszystkim wyboru maksymalnie 18 kursów, które można wymienić na formularzu, na podstawie publikowanych przez Centrum OSYM informacji na temat egzaminów oraz średnich ocen osób, które dostały się w roku poprzednim. Miejsca na uczelni są przyznawane najlepszym kandydatom na podstawie jasnych i mechanicznie stosowanych zasad. Wielu studentów, którym nie udaje się dostać na studia, podchodzi do egzaminów w roku kolejnym. Programy nauczania w ramach edukacji zawodowej i technicznej są tak formułowane, by przygotować uczniów do realizowania kariery zawodowej, studiów wyższych, życia zawodowego i różnych typów pracy. Ustawa nr 4702 uprawnia absolwentów szkół zawodowych i technicznych do kontynuowania edukacji w wyższych szkołach zawodowych (kursy 2-letnie) bez przystępowania do egzaminów wstępnych, pod warunkiem, że będą to studia w tej samej dziedzinie. Około 10% studentów ma szansę na przeniesienie z 2-letniego studium na uniwersytet. Instytucje w ramach średniego szkolnictwa zawodowego i technicznego dysponują poradnictwem zawodowym w zakresie programów na poziomie szkolnictwa wyższego. W Turcji programy uniwersyteckie są ściśle zdefiniowane i jedyne zmiany dotyczą kursów fakultatywnych. Tylko na jednym z uniwersytetów studenci uczęszczają na zajęcia ogólne i z nauk społecznych w pierwszych dwóch latach nauki, a następnie pod koniec drugiego roku wybierają specjalizację. Dokonując wyboru kursów fakultatywnych na uniwersytecie, studenci otrzymują pomoc od pracowników uniwersytetu wyznaczonych jako doradcy-tutorzy. Studenci mogą także uzyskać informacje i opinie na swoich wydziałach na temat karier prezentowanych w różnych źródłach, możliwości zatrudnienia, poziomu dochodów uzyskiwanych po ukończeniu studiów, możliwości awansu, podobnych karier i możliwych jej zmian w przyszłości. Studenci mogą dodatkowo uczęszczać na konferencje i sesje, które mają na celu rozwijanie umiejętności szukania pracy. Studenci, którzy nie są pewni co do swoich planów zawodowych mogą skorzystać z usług poradnictwa zawodowego w poradniach oferujących porady psychologiczne i doradztwo zawodowe lub w centrach planowania kariery przy uniwersytetach Czy są to normalne i standardowe usługi będące częścią szkolnictwa wyższego czy są one oferowane tylko w niektórych instytucjach? Prawo wymaga, by wszystkie uniwersytety świadczyły usługi poradnictwa psychologicznego i doradztwa zawodowego dla swoich studentów. Obecnie nie odzwierciedla to rzeczywistej sytuacji, ale jest naszym celem, by usługi te były standardem na 54 państwowych i 22 ufundowanych uniwersytetach. Usługi te są bardziej rozwinięte na tych państwowych i ufundowanych uniwersytetach, które w ramach swoich struktur mają wydziały edukacyjne i/lub programy naukowe w zakresie poradnictwa psychologicznego i doradztwa.

27 Czy usługi doradztwa zawodowego są świadczone oddzielnie czy w powiązaniu z poradnictwem osobistym lub związanym z tokiem studiów? Centra Doradztwa Zawodowego i Poradnictwa na uniwersytetach prowadzą indywidualne i grupowe zajęcia, mające na celu wspieranie studentów w rozwijaniu ich kariery. W praktyce skupiają się one jednak na poradnictwie psychologicznym niż doradztwie zawodowym. Zwykle usługi te mają charakter zintegrowany. Wyjątek stanowią trzy uniwersytety: Bliskowschodni Uniwersytet Techniczny (METU) oraz Bogaziçi i Bilkent, które oddzielają te rodzaje poradnictwa. Uniwersytety te mają centra planowania kariery, które skupiają się usługach związanych z możliwościami zatrudnienia i pośrednictwem pracy. Więcej informacji na temat METU można znaleźć na stronie oraz w zakładce centrum planowania kariery. Uniwersytet METU jest także w trakcie tworzenie centrum przedsiębiorczości. Na kilku innych uniwersytetach organizacje studenckie zajmują się działaniami związanymi z karierą, w tym kontaktami z pracodawcami Czy usługi doradztwa są połączone z pośrednictwem pracy i rekrutacją absolwentów? Studenci mogą korzystać z usług pośrednictwa pracy urzędu ISKUR, które obejmują specjalne wsparcie dla absolwentów uniwersytetów: obecny monopol urzędu na tego rodzaju usługi mógł zahamować rozwój systematycznych usług pośrednictwa na samych uniwersytetach Publiczne służby ds. zatrudnienia Jakie usługi informacji i poradnictwa zawodowego świadczone są przez publiczne służby ds. zatrudnienia? Czy obejmują one doradztwo z zakresu planowania kariery? Jak wspomniano wcześniej, urząd zatrudnienia ISKUR świadczy usługi poradnictwa zawodowego dla studentów, poradnictwo w zakresie zatrudnienia oraz usługi pośrednictwa pracy dla osób poszukujących pracy. Usługi te są częścią procesu polegającego na dopasowaniu kwalifikacji danej osoby do wymagań pracy, zidentyfikowaniu zawodu lub typu kariery, która najbardziej odpowiada zdolnościom i talentom danej osoby oraz pomocy w wykorzystaniu możliwości szkoleń w wybranym zawodzie w celu znalezienia pracy lub przystosowania się do jej wymagań. Jednak z perspektywy działania urzędu ISKUR, usługi poradnictwa ds. zatrudnienia nie funkcjonują prawidłowo. Problemy pojawiają się na poziomie współpracy pomiędzy różnymi działami w ramach struktury instytucjonalnej. Wynikają one częściowo z negatywnego wizerunku dawnej Tureckiej Agencji Zatrudnienia, związanym z niską wydajnością usług pod względem pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i umiejętności zawodowych. Usługi doradztwa zawodowego opracowywane przez ISKUR mogłyby zmienić ten negatywny wizerunek poprzez zaoferowanie bardziej kompleksowych usług. Wymagałoby to jednak odpowiedniej liczby wykwalifikowanych

28 28 pracowników. Istnieje także dążenie do zwiększenia samoobsługi w biurach zatrudnienia (ogłoszenia o wolnych miejscach pracy są obecnie umieszczane na stronie urzędu ISKUR, jednak biura zatrudnienia nie są jeszcze przygotowane, by to wykorzystywać) Jacy klienci zwykle korzystają z pomocy tego rodzaju usług? W jakim stopniu korzystają z nich zarówno osoby zatrudnione, jak i bezrobotne? Grupy docelowe, na których skupia się urząd ISKUR, obejmują młodych ludzi dokonujących wyboru swojej kariery zawodowej oraz dorosłych, którzy chcą zacząć karierę zawodową, zmienić pracę, rozwinąć się w ramach swojego zawodu lub którzy doświadczają trudności w przystosowaniu się do wymagań swojej pracy. W procesie poradnictwa zawodowego odbywają się indywidualne sesje, których celem jest nakierowanie i/lub wskazanie klientom odpowiedniego zawodu, informowanie ich o możliwościach szkoleń zawodowych w przypadku, gdy wymagane jest zdobycie dodatkowych kompetencji oraz wspieranie ich w zdobywaniu umiejętności poszukiwania pracy oraz planowania kariery. Prawo nr 4447 o ubezpieczeniu bezrobotnych porusza także inne kwestie, w tym usługi ogólne oraz usługi informacji i doradztwa zawodowego dla pracujących dzieci. Urząd ISKUR współpracuje z różnymi uniwersytetami oraz władzami samorządowymi, organizując programy mające na celu pomoc młodym ludziom w zdobyciu umiejętności zawodowych. Grupy docelowe programów samorządowych obejmują bezrobotną młodzież, gospodynie domowe i młode kobiety. Kursy nie są jednak prowadzone w sposób planowy Czy niektórzy klienci muszą uczestniczyć w działaniach związanych z doradztwem i poradnictwem zawodowym po to, by zachować prawo do zasiłku dla bezrobotnych i/lub innych świadczeń społecznych? Jeśli tak, kto? Korzystanie z usług doradztwa nie jest obowiązkowe. Jak wspomniano wcześniej, liczba osób bezrobotnych, którym przysługują świadczenia państwowe jest obecnie niska W jaki sposób usługi te powiązane są z krajowym rynkiem pracy i polityką zatrudnienia? Proszę w miarę możliwości podać przykłady takich powiązań. W procesie przygotowywania źródeł informacji o karierze zawodowej w urzędzie ISKUR, odwiedzani są pracodawcy w celu omówienia możliwości zatrudnienia. 3.5 Usługi doradztwa w ramach zatrudnienia W jakim stopniu pracodawcy zapewniają pracownikom możliwości rozwoju kariery zawodowej? Jaki typ pracodawców zapewnia tego rodzaju usługi? Jaką przyjmują one formę? Pracodawcy, którzy są członkami Tureckiej Konfederacji Stowarzyszeń Pracodawców (TISK) wypełniają swoje obowiązki wobec pracowników wynikające z ustawy nr 3308, która mówi

29 29 o szkoleniach doskonalących. Kierownictwo również organizuje programy szkoleniowe na swoje własne potrzeby oraz prowadzi Kursy Rozwojowe i Adaptacyjne. Pracodawcy, którzy są przekonani o tym, jak ważne są szkolenia oraz tworzenie kultury uczenia się w swoich organizacjach, mogą uznawać rozwój kariery za priorytet. Wysyłają oni swoich wykwalifikowanych oraz niewykwalifikowanych pracowników na szkolenia zawodowe w formie kursów. Początkujący, niewykwalifikowani uczestnicy kursów otrzymują szkolenie podstawowe, natomiast wykwalifikowani pracownicy, którzy wymagają wykształcenia teoretycznego uczestniczą w szkoleniach na wyższym poziomie. Ogólnie rzecz biorąc, decyzja na temat szkoleń, w których uczestniczą pracownicy, podejmowana jest na podstawie przeprowadzanej przez pracodawców oceny potrzeb: poszczególni pracownicy zwykle nie uczestniczą bezpośrednio w tych decyzjach. Niektóre większe firmy wprowadziły jednak procesy oceny rozwoju pracownika, które mogą zawierać elementy doradztwa w zakresie kariery. Centra Szkoleniowe zakładane w ramach struktury organizacji pracodawców oraz Fundacje również świadczą usługi szkoleniowe. Niektóre z nich mają charakter zbiorowy, niektóre odbywają się wewnątrz firmy. Konfederacja TISK oferuje również publikacje dla powiązanych z nią organizacji na temat szkolenia wykwalifikowanej siły roboczej. Różne organizacje stowarzyszone z TISK oferują konsultacje oraz kursy szkoleniowe poświęcone różnym zagadnieniom. Jedna z organizacji stowarzyszonych w TISK założyła fundację edukacyjną (fundacja Tekstil and MESS), która ma na celu tworzenie siły roboczej dla sektora budowlanego i instalacyjnego oraz zapewnianie tym pracownikom możliwości zatrudnienia, świadczenie szkoleń zawodowych, informowanie na temat bezpieczeństwa, zdrowia i higieny pracy, a także motywowanie pracowników do wspierania branży i gospodarki krajowej. Podjęto już prace nad otwarciem centrów szkoleniowych w różnych miastach. Zanim te centra powstaną, fundacja prowadzi usługi szkoleniowe we współpracy z innymi instytucjami, uniwersytetami, stowarzyszeniami, związkami i fundacjami. Fundacja ta podpisała protokoły współpracy z MEN oraz urzędem ISKUR w zakresie działań edukacyjnych. Uczestniczy ona wraz z różnymi instytucjami publicznymi oraz uniwersytetami we wspólnych projektach dotyczących organizowania programów szkoleń dla pracodawców. Prowadzi także projekty na temat pracujących dzieci oraz współpracy szkół i przemysłu (EDE). Czasem organizuje także kursy gwarantujące zatrudnienie i tym samym zapewnia możliwość zatrudnienia osobom bezrobotnym, które z powodzeniem ukończą dany kurs. Fundacja Edukacyjna Unii Przemysłu Metalowego (MESS MEV), w ramach organizacji jednego ze związków pracodawców, organizuje działania edukacyjne na tematy związane z zarządzaniem. Są one bezpłatne i przeznaczone dla wszystkich pracowników w miejscach pracy, które są członkami wspomnianej unii pracodawców. Działania edukacyjne związane z karierą są przeprowadzane w wielu miejscach pracy i wszyscy pracownicy mogą dobrowolnie w nich uczestniczyć. Ponadto szkolenia dla pracowników oferują centra human resources w dużych firmach. Niektóre fundacje związane z konfederacją TISK umożliwiają studentom otrzymującym stypendia odbycie praktyk zawodowych. W sektorze rolnictwa, studenci-obcokrajowcy mają możliwość uczestniczenia w praktykach zawodowych za pośrednictwem organizacji studenckiej AIESEC. Inne stowarzyszenia pracodawców

30 30 i stowarzyszone zakłady pracy oferują szkolenia na takie tematy jak bezpieczeństwo i higiena pracy, zarządzanie jakością, pierwsza pomoc, znajomość obsługi komputera, planowanie rodziny, stosunki przemysłowe oraz zarządzanie edukacją. Organizują wraz z uniwersytetami i innymi krajowymi oraz międzynarodowymi organizacjami wspólne konferencje i seminaria. Powyższe działania edukacyjne są opracowywane i przeprowadzane przez wydziały edukacji w ramach organizacji, jednak w razie potrzeby wykorzystywana jest pomoc pracowników naukowych oraz firm edukacyjnych. Świadomość, że edukacja nie może ograniczać się do szkoły sprawiła, że pracodawcy poza świadczonymi przez nich usługami edukacyjnymi angażują się w różne formy współpracy między szkołami a przemysłem. Głównym celem współpracy szkoły i przemysłu jest zmniejszenie rozbieżności pomiędzy wymaganymi umiejętnościami przez przemysł obecnie i w przyszłości oraz umiejętnościami nabywanymi w szkołach, a także zwiększenie wydajności i produktywności obecnego systemu. Innymi słowy, głównym celem jest wykształcenie wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, która może konkurować na międzynarodowym rynku pracy. W celu realizacji tego założenia, prowadzone są różne działania. Jak wspomniano wcześniej, uczniowie w szkołach zawodowych i technicznych mogą skorzystać z możliwości praktycznego szkolenia w miejscu pracy. Studenci wyższych szkół zawodowych mogą skorzystać z praktyk w ramach Projektu na rzecz Edukacji opartej na Przemyśle (EDE) W jakim stopniu związki zawodowe angażują się w świadczenie swoim członkom usług związanych z rozwijaniem kariery lub negocjowanie takich usług w ramach umów zbiorowych? Turecka Konfederacja Związków Pracowniczych (TÜRK-IS) i stowarzyszone z nią związki świadczą dla swoich członków usługi edukacyjne i szkoleniowe, które dotyczą głównie higieny i bezpieczeństwa pracy. Interesują się także kształceniem zawodowym. Np. TÜRK-IS organizuje spotkania lekarzy zatrudnionych w zakładach pracy, członków rad ds. zdrowia oraz przedstawicieli pracodawców i administratorów, identyfikuje problemy, stara się aktywizować poszczególne strony do opracowywania wymaganych programów edukacyjnych oraz ustala wspólne działania edukacyjne. Usługi szkoleniowe oferowane przez TÜRK-IS są świadczone w ramach tych działań, jednak do zapisów o szkoleniach nie przywiązuje się większej wagi w umowach zbiorowych. Związki zawodowe świadczą różne usługi edukacyjne administratorom i członkom zarządów w celu spełnienia wymagań dotyczących wykwalifikowanych i wykształconych pracowników. Na przykład w ramach jednego określonego projektu z możliwości kształcenia skorzystało 100 tys. pracowników tak duży projekt jest ewenementem w skali światowej. Innym przykładem jest program edukacyjny organizowany wspólnie przez Stowarzyszenie Pracodawców Przemysłu Tekstylnego oraz Związek Zawodowy w efekcie Grupowej Umowy Zbiorowej, która ma na celu zapewnianie szkoleń pracownikom Do kogo adresowane są działania? Urząd ISKUR jest instytucją, która realizuje najbardziej kompleksowe działania związane

31 31 z bezrobociem, poszukiwaniem pracy, ogłoszeniami o pracy, ocenami rynku pracy, świadczeniem kursów w ramach kształcenia zawodowego i technicznego, prywatnymi agencjami zatrudnienia, programami aktywnego rynku pracy oraz poradnictwem zawodowym. Grupami docelowymi, do których kierowane są usługi ISKUR są osoby bezrobotne, osoby poszukujące pracy, osoby niepełnosprawne, kobiety, młodzież, oraz więźniowie/byli więźniowie. Instytucja ta jest także główną instytucją współpracującą z różnymi organizacjami i fundacjami społecznymi i wspiera liczne projekty jako partner Czy są cele zdefiniowane na poziomie krajowym? MEN dąży do zwiększenia liczby i jakości usług w sektorze edukacyjnym i stara się monitorować wszystkich uczących się za pośrednictwem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Urząd ISKUR również zwiększa liczbę doradców o 1000 rocznie, jako że rynek pracy wymaga coraz bardziej wydajnych i skutecznych usług w zakresie doradztwa zawodowego Jakie są wady i zalety doradztwa zawodowego w Turcji? Głównym problemem systemu jest brak standardów szkolenia zawodowego i doradztwa grupowego. Aby świadczyć standaryzowane szkolenia, konieczne jest zdefiniowanie terminów zawodowych, wymaganych poziomów kształcenia oraz kwalifikacji. Trudno jest znaleźć przykłady edukacji standaryzowanej nawet na uniwersytetach. Jednakże sektor prywatny, izby i stowarzyszenia przywiązują wagę do zaawansowanych technologii i projektów i innowacji w kształceniu zawodowym, a także do zarządzania karierą, poradnictwa i coachingu. Usługi szkoleniowe należy jednak rozwinąć. Fundacje mające na celu rozwój kształcenia zawodowego i technicznego, takie jak BEGEV2, prowadzą kursy projektowania i wytwarzania wspomagane komputerowo (CAD, CAM), kursy mechatroniki, kursy tekstylne, związane z projektowaniem itp., które odpowiadają na lokalne potrzeby. Instytucje te wykorzystują technologie zagraniczne, a często także technicznych specjalistów z zagranicy, którzy przeprowadzają szkolenia i zapewniają ich wysoką jakość. Szkolenia te aktualizują wiedzę zarówno uczestników szkoleń, jak i tureckich instruktorów, którzy je prowadzą. MEN, jako instytucja odpowiedzialna za edukację przedszkolną oraz podstawową i średnią, wprowadza w szkołach podstawowych i średnich usługi doradztwa dla dzieci i młodzieży, by doradzać im w zależności od ich umiejętności i zainteresowań. Każda z tych instytucji oferuje zarówno indywidualne porady, jak i grupowe sesje doradcze Czy są dostępne usługi specjalne? Usługi wyspecjalizowane świadczy zarówno MEN, jak i urząd ISKUR. MEN świadczy specjalistyczne usługi doradztwa dla tzw. grup specjalnych, takich jak uczniowie z trudnościami w uczeniu się, uczniowie wybitnie zdolni, sieroty itd. Urząd ISKUR również

32 32 oferuje usługi specjalne np. dla osób długotrwale bezrobotnych, osób niepełnosprawnych, byłych więźniów itd. Problemy, z którymi zmagają się instytucje kształcące w ramach szkolenia i doradztwa zawodowego w formie grupowej są wymienione w Tureckim Raporcie Krajowym. W odniesieniu do usług świadczonych przez MEN: Nastawienie i środowisko mające rozwijać indywidualne cechy uczniów nie jest odpowiednie. Relacja współpracy pomiędzy instytucjami i placówkami nie jest w pełni ustanowiona. Kwalifikacje Zawodowe nie są określone i nie ma zorganizowanego i dostatecznego zasobu dokumentów. Informacja i doradztwo zawodowe nie jest zróżnicowane i elastyczne zgodnie z rodzajem i specjalnością kształcenia. Instrumenty pomiaru w badaniach psychologicznych nie są wystarczające, a poziom instytucjonalizacji jest słaby. Centra RAM mają wiele braków w zakresie sprzętu, ekspertów i warunków lokalowych. Instruktorom brakuje wiedzy oraz umiejętności. Liczba instruktorów jest za mała. Turcja jest dużym krajem, o dużym zróżnicowaniu na poziomie regionalnym, co sprawia, że proces regulacyjny przebiega wolno i jest złożony. Problemy urzędu ISKUR zostały wymienione poniżej: W porównaniu z usługami doradztwa ds. zatrudnienia, w większym stopniu wdrażane jest poradnictwo zawodowe. Mimo że urząd ISKUR zatrudniał ostatnio ekspertów, zapotrzebowanie na specjalistów nie zostało w pełni spełnione. Wykorzystanie technologii telekomunikacyjnych i informatycznych w doradztwie nie jest wystarczające. Wedle Tureckiego Stowarzyszenia Poradnictwa Psychologicznego i Doradztwa (PDR-DER) 6 ; Pojawiają się nowe dziedziny pracy i nowe zawody, jednak liczba instruktorów świadczących szkolenia w tych zawodach nie przyrasta z taką samą prędkością. Istnieje zapotrzebowanie na instruktorów, którzy stosują zasady uczenia się przez całe życie i mają zdolność adaptacji do ciągłych zmian na rynku pracy. Ceni się bardziej ilość szkoleń niż ich jakość. Uważa się, że ważniejsze jest zwiększenie liczby uczestników i kursów szkoleniowych niż polepszenie jakości usług. Większą wagę należałoby przywiązywać do jakości szkoleń. Istnieją ustanowione międzynarodowe standardy dotyczące zawodów i wykonywanych, jednak nie zostały one jeszcze wprowadzone w Turcji. Wymagają one szybkich zmian

33 33 technologicznych i ich aktualizacji pomimo kosztów, co również jest wadą systemu. Nie istnieją konkretne badania na temat instruktorów prowadzących szkolenia zawodowe. Instruktorzy będący urzędnikami administracji państwowej otrzymują standardowe stawki za prowadzenie szkoleń, jednak izby, fundacje czy stowarzyszenia mają możliwość dużo lepszego ich opłacania. Godziny pracy i liczba kursów prowadzonych przez danych instruktorów jest określana zgodnie z pewnymi regułami. Można powiedzieć, że duża liczba kursów negatywnie wpływa na pracę instruktorów i jakość prowadzonych przez nich zajęć. Mogą pojawiać się problemy związane z komunikacją pomiędzy instruktorami oraz różnymi osobami działającymi w ramach programu uczestnikami kursów, menedżerami, innymi instruktorami. Mimo że w badaniu wpływu społecznego ALMP-1 stwierdza się, że komunikacja ta jest zasadniczo pozytywna, wiadomo, że czasem pojawiają się problemy. 7 Metin Piskin zauważył w przeprowadzonym wywiadzie, że istnieją duże różnice w jakości edukacji pomiędzy renomowanymi, starymi uniwersytetami oraz nowo ustanowionymi uniwersytetami na prowincji. Nowo powstałe uniwersytety na prowincji nie mają standaryzowanych programów nauczania, wskutek czego absolwenci nie mają odpowiednich kwalifikacji z zakresu doradztwa i poradnictwa Jak świadczone są usługi doradztwa w Turcji? Kompleksowe informacje na temat urzędu ISKUR oraz MEN, które realizują większość zadań w zakresie kształcenia zawodowego i doradztwa grupowego, zostały przedstawione chronologicznie w Raporcie krajowym dotyczącym informacji zawodowej, doradztwa zawodowego i poradnictwa w Turcji. Z raportu jasno wynika, że działania w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego zostały wyraźnie wyeksponowane w kontekście kwestii edukacji i zatrudnienia. Działania prowadzone przez te instytucje zostały w raporcie podsumowane w sposób następujący: Urząd ISKUR zajmuje się realizacją niektórych swoich zadań za pośrednictwem Internetu oraz poprzez działania indywidualne i grupowe. Usługi te można podzielić na trzy grupy. Pierwsza skupia się na znalezieniu osobom poszukującym pracy miejsca zatrudnienia. Osoby poszukujące pracy mogą znaleźć informacje na temat dostępnych miejsc pracy na stronie internetowej ISKUR oraz ubiegać się o pracę przez Internet. Druga grupa usług związana jest z możliwością uzyskania porad osobistych, informacji na temat rynku pracy, ubezpieczeń społecznych dla bezrobotnych. Są one również dostępne za pośrednictwem strony internetowej. Ostatnia grupa dotyczy poradnictwa i szkolenia zawodowego. Urząd ISKUR powstał wskutek zaadaptowania modelu Niemieckiej Organizacji ds. Pracy, Zatrudnienia i Poradnictwa Zawodowego jako przykład, w latach W tym celu ustanowiony został Dział Poradnictwa oraz Usług Doradztwa Zawodowego. Początkowo w roku 1992 usługi doradztwa zawodowego i poradnictwo dot. zatrudnienia dostępne było w pięciu prowincjach, jednak z czasem stały się powszechne.

34 34 Usługi doradztwa zawodowego ISKUR funkcjonują w 43 Centrach Doradztwa Zawodowego w 40 dyrektoriatach prowincji i 19 Centrach Usług z zakresu zatrudnienia i doradztwa zawodowego w 17 dyrektoriatach prowincji. Urząd ISKUR podjął się przeprowadzenia projektu Eurodoradztwa i zrealizował działania prawidłowo zgodnie z perspektywą uczenia się przez całe życie w ramach krajowej i międzynarodowej współpracy. W tym zakresie współpracuje też ściśle z uniwersytetami w celu zwiększenia zakresu korzystania z portalu PLOTEUS. Usługi doradztwa zawodowego dostępne są dla osób, które: są na etapie wybierania swojej kariery, dopiero rozpoczynają szkolenie zawodowe, podejmują pierwszą pracę, otrzymują zasiłek dla bezrobotnych, rozwijają swoje umiejętności zawodowe, zmieniają pracę, są długotrwale bezrobotne, mają problem z wyborem ścieżki kariery oraz doświadczają zawodowego nieprzystosowania. Usługi te świadczone są osobno dla studentów, młodzieży i dorosłych Jaka jest proporcja między doradztwem grupowym i indywidualnym? Jednym z najbardziej doniosłych działań urzędu ISKUR są kursy zawodowe wdrażane w ramach aktywnej polityki zatrudnienia. Program Aktywnej Polityki Rynku Pracy-1 (ALMP- 1), obejmujący szkolenia zawodowe oraz usługi doradztwa grupowego, był wdrażany w latach Wedle danych z badań wpływu społecznego opartych na ALMP-1 10 podjęto decyzję o uruchomieniu ALMP-2 w 28 prowincjach. Grupy docelowe obejmowały bezrobotne kobiety i młodzież. 11 Projekt Wspieranie kobiet wchodzących na rynek pracy, finansowany przez IPA, ma na celu przeprowadzenie szkoleń na temat przedsiębiorczości wśród 4 tys. kobiet oraz szkolenia z zakresu opieki nad osobami starszymi dla 1,2 tys. kobiet. Z gwarantujących zatrudnienie kursów oferowanych w ramach projektu skorzysta 12 tys. kobiet. Ponadto 18 tys. kobiet skorzysta z usług doradztwa i poradnictwa. 12 Kształcenie zawodowe i techniczne, usługi doradztwa zawodowego oraz wdrażanie aktywnej polityki rynku pracy są przez ISKUR realizowane zarówno w formie indywidualnej, jak i grupowej. Liczba i wybór kursów jest określana w zależności od potrzeb grupy docelowej. Jednym z najważniejszych priorytetów jest zachęcanie kobiet do zdobywania umiejętności zawodowych i aktywności na rynku pracy. Dlatego też organizowane są szkolenia przedsiębiorczości, kursy zawodowe i usługi poradnictwa adresowane do kobiet. Skupiają się one na celu, jakim jest zmniejszenie liczby kobiet w sektorze nieformalnym oraz zapewnienie im kształcenia. 13 Istotną specjalną grupę docelową stanowią także osoby niepełnosprawne i młodzi bezrobotni. Zapotrzebowanie na kursy zawodowe zwiększyło się w ostatnich latach. Wielkość grup kursantów może się różnić w zależności od infrastruktury technicznej i lokalowej oraz liczby ubiegających się uczestników. Waga i jakość interakcji pomiędzy instruktorami i uczestnikami została przez uczestników podkreślona w Raporcie Ewaluacyjnym nt. Programu Nowych Możliwości (NOP) w ramach

35 35 ALMP-1 14 Podczas kursów poza dostarczaniem uczestnikom informacji technicznych, instruktorzy zwykle mają możliwość prowadzenia wspomagania ich rozwoju zawodowego Jakie stosowane są metody/techniki/narzędzia doradztwa grupowego? Urząd ISKUR współpracuje z różnymi instytucjami i organizacjami, szczególnie w procesie uczestnictwa w UE. Poza swoimi podstawowymi zadaniami związanymi z poradnictwem zawodowym, urząd ISKUR wdrożył Protokół Współpracy w zakresie Poradnictwa i Doradztwa Zawodowego, wspólnie z MEN, Ministerstwem Pracy i Bezpieczeństwa Socjalnego (MoLSS), urzędem ISKUR oraz Turecką Konfederacją Stowarzyszeń Pracodawców (TİSK). Innym wspólnym działaniem jest warsztat Rozwijanie Polityki Krajowej i Realizacje Usług Doradztwa Zawodowego, który odbył się po raz pierwszy w 2004 roku. Podczas warsztatu omawiane są ulepszenia, problemy i ich rozwiązania związane ze szkoleniem zawodowym. Jak wspomniano wyżej, MEN jest odpowiedzialne za edukację podstawową i średnią. Za pośrednictwem Centrów Badań i Doradztwa (RAM) zajmuje się również działaniami związanymi z informacją i doradztwem zawodowym. W ramach Projektu Wzmacniania Edukacji Średniej, finansowanego przez Bank Światowy w latach stworzono Komponent Poradnictwa i Doradztwa Zawodowego. Projekt ten ma na celu ulepszenie źródeł informacji zawodowej oraz instytucjonalnej współpracy w zakresie doradztwa zawodowego i poradnictwa, a także zwiększenie jakości personelu i wdrażania doradztwa w szkołach. Inny projekt realizowany przez MEN to Projekt Wzmocnienia Edukacji i Szkoleń Zawodowych, finansowany przez UE, TISK i Turecką Konfederację Stowarzyszeń Pracodawców (TURK-IS). W ramach uczenia się przez całe życie, projekt dąży do wprowadzenia i ulepszenia strategicznej ważności informacji o rynkach pracy i miejscach pracy w rozwijaniu jakości zasobów ludzkich w kraju. W Internecie zdefiniowano i opublikowano standardy 65 zawodów 15. W odniesieniu do tych zawodów zostaną zdefiniowane standardy jakości. Jest jasne, że to działanie ma na celu objęcie usług doradztwa zawodowego standaryzacją i kontrolą jakości. Wysiłki skupiają się na aktualizowaniu i ulepszaniu wydajności szkolenia i doradztwa zawodowego, jednak fakt, iż wiele standardów zawodowych nie zostało zdefiniowanych sprawia, że realizacja wielu działań jest w Turcji niemożliwa Kim są kluczowi interesariusze w kontekście doradztwa w Turcji? Urząd ISKUR współpracuje z różnymi instytucjami i organizacjami, szczególnie w procesie uczestnictwa w UE. Poza swoimi podstawowymi zadaniami związanymi z poradnictwem zawodowym, urząd ISKUR wdrożył Protokół Współpracy w zakresie Poradnictwa i Doradztwa Zawodowego, wspólnie z MEN, Ministerstwem Pracy i Bezpieczeństwa Socjalnego (MoLSS), urzędem ISKUR oraz Turecką Konfederacją Stowarzyszeń Pracodawców

36 36 (TİSK). Innym wspólnym działaniem jest warsztat Rozwijanie Polityki Krajowej i Realizacje Usług Doradztwa Zawodowego, który odbył się po raz pierwszy w 2004 roku. Podczas warsztatu omawiane są ulepszenia, problemy i ich rozwiązania związane ze szkoleniem zawodowym. Jak wspomniano wyżej, MEN jest odpowiedzialne za edukację podstawową i średnią. Za pośrednictwem Centrów Badań i Doradztwa (RAM) zajmuje się również działaniami związanymi z informacją i doradztwem zawodowym. W ramach Projektu Wzmacniania Edukacji Średniej, finansowanego przez Bank Światowy w latach stworzono Komponent Poradnictwa i Doradztwa Zawodowego. Projekt ten ma na celu ulepszenie źródeł informacji zawodowej oraz instytucjonalnej współpracy w zakresie doradztwa zawodowego i poradnictwa, a także zwiększenie jakości personelu i wdrażania doradztwa w szkołach. Inny projekt realizowany przez MEN to Projekt Wzmocnienia Edukacji i Szkoleń Zawodowych, finansowany przez UE, TISK i Turecką Konfederację Stowarzyszeń Pracodawców (TURK-IS). W ramach uczenia się przez całe życie, projekt dąży do wprowadzenia i ulepszenia strategicznej ważności informacji o rynkach pracy i miejscach pracy w rozwijaniu jakości zasobów ludzkich w kraju. W Internecie zdefiniowano i opublikowano standardy 65 zawodów 15. W odniesieniu do tych zawodów zostaną zdefiniowane standardy jakości. Jest jasne, że to działanie ma na celu objęcie usług doradztwa zawodowego standaryzacją i kontrolą jakości. Wysiłki skupiają się na aktualizowaniu i ulepszaniu wydajności szkolenia i doradztwa zawodowego, jednak fakt, iż wiele standardów zawodowych nie zostało zdefiniowanych sprawia, że realizacja wielu działań jest w Turcji niemożliwa Kim są kluczowi interesariusze w kontekście doradztwa w Turcji? Działania z zakresu doradztwa oraz kształcenia zawodowego i technicznego są realizowane głównie przez MEN i urząd ISKUR. Uczestniczą w nich także jako partnerzy lub instytucje szkolące uniwersytety, sektor prywatny, związki zawodowe pracowników i pracodawców, fundacje charytatywne, izby handlu i stowarzyszenia. Wśród tych instytucji są uniwersytety, które są uważane za instytucje tradycyjne, wytwarzające wiedzę teoretyczną i akademicką oraz działające w obszarze jej przekazywania. Jednak zmieniający się świat sprawia, że uniwersytetom trudno utrzymać tę tradycyjną strukturę. Dlatego też idee przejścia ze szkoły na rynek pracy oraz uczenie się przez całe życie stały się dla nich nowym obszarem zainteresowania. Zwiększająca się liczba uniwersytetów oraz studentów stwarza dla tych instytucji konkurencyjne środowisko, jednocześnie sprawiając, że studentom trudniej dostać się na rynek pracy. Z tego punktu widzenia, uniwersytety skłaniają się ku programom aktywującym, reorganizując swoje struktury pod względem kształcenia zawodowego i doradztwa. Dzięki swoim pracownikom akademickim odgrywają one ważną rolę w tych programach jako partner. Uniwersytety tworzą także centra doradztwa zawodowego i kształcenia zawodowego, przygotowujące studentów do zatrudnienia, a także programy

37 37 certyfikacyjne dla kształcenia zawodowego. Pierwszym przykładem doradztwa zawodowego i poradnictwa ds. kariery na poziomie uniwersyteckim było ustanowienie w 2004 roku na Uniwersytecie w Ankarze Centrum Studiów nad Zarządzaniem Zasobami Ludzkimi oraz Poradnictwem Zawodowym (IKDAM). Centrum IKDAM uruchomiło program studiów magisterskich z zakresu Zarządzania Zasobami Ludzkimi i Poradnictwa Zawodowego.17 Centrum to wdraża krajowe i międzynarodowe projekty w zakresie kształcenia zawodowego i poradnictwa ds. kariery. Np. Projekt Klub Pracy/Doradztwo Zawodowe i Poradnictwo ds. Kariery (MEKDAM) został sfinansowany przez UE oraz wdrożony przez IKDAM oraz ASO. Przygotowano Spis Przemysłowych Zawodów w Ankarze oraz ustanowiono Klub Pracy. Inny projekt prowadzony przez centrum IKDAM to Kształcenie umiejętności dla Osób Niepełnosprawnych oraz Projekt Poradnictwa ds. Kariery, w którym przeprowadzono szkolenia z zakresu obsługi komputera oraz kursy masażu dla osób niepełnosprawnych. Celem projektu było zwiększenie szans zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz przeprowadzenie seminariów mających na celu zmianę negatywnego nastawienia pracodawców wobec pracujących osób z niepełnosprawnościami. Programami aktywującymi zainteresowane były także izby handlowe oraz związki zawodowe pracowników i pracodawców jako instytucje świadczące szkolenia zawodowe. TISK i TURK-IS wdrożyły finansowany z UE projekt pilotażowy Zwiększanie Wydajności Edukacji i Zatrudnienia w ramach projektu MEGEP realizowanego przez MEN w roku Wśród projektów realizowanych przez TISK znalazł się także projekt Modernizacja Edukacji i Szkoleń Technicznych oraz Zawodowych (MTEM). Zarówno związki zawodowe pracodawców, jak i pracowników, przywiązują ogromną wagę do edukacji zawodowej i technicznej, ponieważ potrzebują wykwalifikowanych i wydajnych pracowników. Unia Izb i Giełd Towarowych Turcji (TOBB) realizuje ważne projekty w zakresie kształcenia zawodowego i technicznego np. na podstawie ogólnoeuropejskiego systemu NACE przygotowano Przewodnik po działalnościach gospodarczych. Przewodnik ten zawiera klasyfikacje związane z poradnictwem edukacyjnym oraz doradztwem zawodowym. Również Izby Przemysłowe weszły w ostatnich latach na rynek usług kształcenia zawodowego poprzez ustanowienie swoich własnych jednostek badania i rozwoju oraz fundacji szkoleniowych. Przykładem instytucji, która aktywnie przejmuje odpowiedzialność za znajdowanie miejsc na rynku pracy dla absolwentów jest Bursa Fundacja na rzecz Rozwoju Edukacji (BEGEV). W realizacji ALMP uczestniczą także instytucje pozarządowe jako partnerzy lub instytucje dostarczające szkolenia. Szczególnie aktywne są stowarzyszenia kobiet, które dążą do rozwijania szkoleń zawodowych i przedsiębiorczości kobiet. Istnieją także prywatne organizacje oferujące kształcenie techniczne i zawodowe oraz usługi poradnictwa w Turcji. Doradztwo zawodowe i poradnictwo ds. kariery jest w tych instytucjach włączane w szkolenia z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi. W odpowiedzi na tendencje światowe, w ostatnich latach powszechne stały się także projekty społecznej

38 38 przedsiębiorczości i społecznej odpowiedzialności biznesu. Jednym z takich projektów jest Meslek Lisesi Memleket Meselesi (MLMM) realizowany przez MEN oraz fundację KOC Group, jedną z wiodących firm w Turcji. Projekt ma na celu wspieranie uczniów w ramach kształcenia technicznego i zawodowego, zapewnianie możliwości praktyk oraz wspomaganie ich rozwoju zawodowego. W ramach projektu realizowana jest modernizacja zawodowego kształcenia technicznego oraz rozwój architektury. Po ukończeniu nauki uczestnicy kursów są zatrudniani. 3.6 Kwalifikacje i kształcenie uzupełniająće doradców zawodowych Ogólnie rzecz biorąc, jaki rodzaj kwalifikacji mają osoby zajmujące się doradztwem zawodowym? Nie jest możliwe stworzenie standardowej definicji zawodu w przypadku instruktorów przeprowadzających kursy zawodowe w Turcji. Mogą oni być wybierani wedle swojej specjalizacji spośród nauczycieli w szkołach zawodowych i technicznych oraz w publicznych centrach szkoleń, a także spośród pracowników naukowych. W ramach ALMP-1 NOP pracownicy naukowi prowadzili szkolenia w projektach odbywanych pomiędzy uniwersytetem, przemysłem i organizacjami obywatelskimi. 11 Uczestnicy byli przekonani, że nauczyciele uniwersyteccy bardziej podniosą poziom ich kwalifikacji. Niewątpliwie nauczanie dorosłych ma swoją specyfikę. Dlatego też trenerzy powinni mieć nie tylko wiedzę z danej dziedziny, ale też doświadczenie w edukacji dorosłych. Ze względu na okoliczności życiowe uczestników kursów zawodowych (bezrobocie, niskie kwalifikacje itp.), empatyczne podejście instruktorów może być bardzo ważne w sensie tworzenia zdrowej komunikacji. Ponadto trudno wymagać tego samego poziomu rozumienia przekazywanych informacji przez wszystkich uczestników, co sprawia, że problemem podczas kursów jest edukacyjna nierówność grup. Według Huseyin Azmaz23, urząd ISKUR ocenia właściwości zajęć zgodnie z wiedzą i doświadczeniem nauczycieli, które prezentują w CV przygotowanym w specjalnym formacie. Instytucje i korporacje organizujące szkolenia przygotowują je zgodnie ze specyfikacjami technicznymi. Co więcej, urząd ISKUR posiada informacje na temat jakości zajęć prowadzonych przez większość nauczycieli, z którymi współpracował Czy istnieje wyznaczone minimum wymaganych kwalifikacji? Niektóre instytucje starają się wdrożyć normy zarządzania jakością ISO 9000 oraz Kompleksowe Zarządzanie Jakością (TQM). W tym zakresie, urząd ISKUR otrzymał Certyfikat Zarządzania Jakością TSE K-Q EN ISO 9001: Ponadto, w procesie akcesyjnym do UE, wiele instytucji w Turcji ubiega się od certyfikat jakości lub kształci się w tym temacie. MEN już rozpoczęło wdrażanie praktyk kompleksowego zarządzania jakością w instytucjach na poziomie kształcenia średniego. W związku z dążeniami do standaryzacji i jakości, dr Metin Piski 26 stwierdził Po pierwsze, konieczne jest określenie standardów jakości tych zawodów tak, by świadczyć szkolenia zawodowe i działania związane z doradztwem zawodowym w zdrowy sposób. Dr Piskin dodaje: Urząd ds. Kwalifikacji Zawodowych zakończył badania

39 39 na temat kwalifikacji doradców zawodowych. Podkreśla on, iż istnieje potrzeba stworzenia wyższej organizacji monitorującej specjalne kwalifikacje i standardy oraz nadającej uprawnienia. Mówiąc o projekcie Krajowego Systemu Doradztwa Zawodowego, dr Piskin stwierdza: Istnieją problemy związane z podziałem władzy i uprawnień w tej dziedzinie, które można rozwiązać poprzez wprowadzenie zwierzchnictwa jednej instytucji. Według Piskina, mimo że projekt Eurodoradztwa urzędu ISKUR określił podstawowe kryteria w tym obszarze, kryteria te nie zostały jeszcze ustandaryzowane Czy istnieją specjalne szkolenia dla doradców zawodowych? Urząd ISKUR realizuje kursy doradztwa we współpracy z różnymi instytucjami szkolącymi. Przygotowany przez ISKUR dokument Techniczna Specyfikacja dot. Dostarczania Usług Szkoleniowych zawiera kryteria związane z procedurą wyboru instytucji szkolącej, grupami docelowymi, wyborem nauczycieli, kwalifikacjami nauczycieli i ich wcześniejszym doświadczeniem, długością trwania kursów etc. Niektóre określone w tym dokumencie kryteria są następujące: Identyfikacja i wybór grupy docelowej, Cele grupy docelowej, Czas trwania kursy i dzienne godziny kursów, Kwalifikacje instruktorów, ich doświadczenie i umiejętności, Materiały szkoleniowe wykorzystywane podczas kursu, Sprzęt wykorzystywany podczas kursu (wymagania techniczne dotyczące sprzętu, lokal itd.) Określenie ogólnej jakości kursu. Uczestnicy otrzymują informacje na temat samorozwoju i wyboru kariery oraz usług doradztwa zawodowego. Metin Piskin zawuważa, że te usługi zwiększają jakość działań w ramach doradztwa zawodowego Czy dostępne są kursy dokształcające/szkolenia uzupełniające dla doradców zawodowych? Kursy doszkalające są zawsze dostępne. Wszyscy kluczowi interesariusze prowadzą kursy doskonalenia zawodowego w trakcie zatrudnienia, dzięki czemu doradcy mogą rozwijać swoją wiedzę. Uniwersytet w Ankarze prowadzi programy dla doradców zawodowych zarówno w ramach studiów magisterskich, jak i doktoranckich. Uniwersytet ma także centrum kształcenia ustawicznego, które oferuje certyfikaty i kursy organizowane na życzenie. Ponadto kilka innych uniwersytetów w kraju otrzymało akredytację, umożliwiającą im prowadzenie kursów doskonalących dla doradców.

40 Czy realizowany jest proces Ustawicznego Rozwoju Zawodowego (Continuous Professional Development, CPD)? Jeśli tak, jak działa? Jak wyjaśniano wcześniej, ustawiczny proces rozwoju zawodowego możliwy jest w obydwu kluczowych organizacjach, tzn. w MEN i urzędzie ISKUR. Obydwie organizacje dysponują kilkoma centrami szkoleń w różnych częściach Turcji. W centrach tych dostępne są kursy doszkalające, szczególnie podczas sesji letnich Istnieje Sieć Doradców ds. Kariery oraz Trenerów. Czy dla doradców zawodowych dostępne są możliwości wymiany informacji, dzielenia się dobrymi praktykami np. regularne spotkania, konferencje, seminaria, warsztaty itp.? Eurodoradztwo w Turcji okresowo organizuje krajową konferencję, dzięki której doradcy spotykają się i dzielą swoimi doświadczeniami. Własną formą wymiany doświadczeń przez pracowników dysponuje także urząd ISKUR Jeśli tak, czy jest to proces formalny czy nieformalny? Jest to proces zarówno formalny, jak i nieformalny. Konferencje krajowe to proces formalny, natomiast inne formy wymiany doświadczeń mają charakter nieformalny 3.7 Istniejące metody np. podręczniki, bazy danych, źródła itp W jaki sposób doradcy zawodowi zdobywają informacje na temat nowych metod i źródeł w ich branży? Ich organizacje regularnie informują ich poprzez listy, newslettery, plakaty itp. 4 EDUKACJA Z ZAKRESU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I IDEA FIRM SYMULACYJNYCH 4.1 Na czym polega nauczanie przedsiębiorczości i dlaczego powinniśmy uczyć przedsiębiorczości? Przedsiębiorczość oznacza umiejętność przełożenia pomysłów na działania. Wiąże się z kreatywnością, innowacją i podejmowaniem ryzyka, a także umiejętnością planowania i zarządzania projektami w celu osiągnięcia postawionych celów. Wspiera ona wszystkich w codziennym życiu w domu i społeczeństwie, czyni pracowników bardziej świadomymi kontekstu ich pracy i bardziej gotowymi, by korzystać z okazji, a także stanowi podstawę dla przedsiębiorców zakładających działalność społeczną lub komercyjną. Nauczanie przedsiębiorczości nie powinno być mylone z biznesem lub ekonomią, gdyż jego celem jest promowanie kreatywności, innowacji i samozatrudnienia. W tym projekcie przyjęto, iż działania i programy można zakwalifikować jako edukację o przedsiębiorczości pod warunkiem, że zawierają co najmniej dwa spośród następujących elementów:

41 41 Rozwijanie tych osobistych cech charakteru i ogólnych (horyzontalnych) które stanowią podstawę przedsiębiorczego nastawienia i zachowania; Podnoszenie świadomości studentów na temat samozatrudnienia i przedsiębiorczości jako możliwych ścieżek kariery; Praca nad praktycznymi projektami przedsiębiorstw oraz działania np. prowadzenie przez studentów mini firm; Rozwijanie konkretnych umiejętności biznesowych oraz wiedzy na temat tego, jak założyć firmę i prowadzić ją z powodzeniem. Programy i moduły przedsiębiorczości oferują studentom narzędzia, dzięki którym uczą się, jak myśleć kreatywnie, jak skutecznie rozwiązywać problemy, obiektywnie oceniać pomysły biznesowe, oraz komunikować się, tworzyć kontakty, przewodzić i oceniać projekty. Studenci czują się pewniej zakładając własny biznes, jeśli mogą sprawdzić swoje pomysły we wspierającym środowisku edukacyjnym. Korzyści związane z nauczaniem przedsiębiorczości nie ograniczają się do wzrostu start-upów, innowacyjnych przedsięwzięć i tworzenia nowych miejsc pracy. Przedsiębiorczość jest kompetencją ważną dla wszystkich, która pomaga młodym ludziom być bardziej kreatywnymi i pewnymi siebie niezależnie od tego, czego się podejmują. Rekomendacja Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej z 18 grudnia 2006 roku na temat Kluczowych Kompetencji w Uczeniu się przez całe życie3 wskazuje na inicjatywę i przedsiębiorczość jako jedną z ośmiu kluczowych kompetencji, które powinny być przekazywane na wszystkich etapach kształcenia i szkolenia. Wspólna analiza Komisji oraz władz krajowych pokazuje, że mimo iż w całej UE, na różnych poziomach, pojawiają się liczne inicjatywy związane z nauczaniem przedsiębiorczości, większość z nich nie jest zintegrowana z programami nauczania ani nie stanowi spójnych ram, w efekcie czego większość uczniów/studentów nie może brać udziału w kursach i programach z zakresu przedsiębiorczości. Nauczanie przedsiębiorczości może być szczególnie efektywne na początkowym etapie kształcenia zawodowego, jako że uczniowie zbliżają się do momentu wejścia na rynek pracy, a samozatrudnienie może okazać się dla nich wartościową opcją. Jednak w większości przypadków przedsiębiorczość nie jest kwestią pierwszorzędną, gdyż za główne zadanie postrzega się zapewnianie wykwalifikowanych pracowników 4.2 Krótka charakterystyka obecnej sytuacji w Europie Przedsiębiorczość została włączona w krajowe programy nauczania w ramach edukacji zawodowej w większości krajów europejskich, przynamniej w jakimś stopniu. W niektórych krajach (np. w Estonii, Hiszpanii i Polsce) uczestnictwo w zajęciach jest obowiązkowe, ale w większości przypadków jest to przedmiot opcjonalny lub obowiązkowy jedynie w ramach niektórych programów edukacji zawodowej. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż nawet w krajach, w których przedsiębiorczość została włączona w krajowe programy nauczania, powszechne jest przekonanie, że takie rozwiązanie nie jest satysfakcjonujące i że wciąż istnieją luki, które należy wypełnić. Może to być związane z zasięgiem uczestnictwa szkół

42 42 i uczniów oraz efektywnością stosowanych metod. Niektóre główne powody tych luk zostały omówione poniżej: nieskuteczne metody nauczania, przedsiębiorczość nie jest włączona we wszystkie części systemu kształcenia i szkolenia zawodowego; ograniczone uczestnictwo studentów; nauczyciele nie są w pełni kompetentni; brak uczestnictwa ludzi biznesu; brak praktycznego elementu kształcenia;4 przedsiębiorczość nie jest powiązana z konkretnymi tematami szkoleń lub zawodami. Przynajmniej dziewięć krajów (Austria, Cypr, Estonia, Hiszpania, Luksemburg, Polska, Rumunia, Węgry i Wielka Brytania) wskazuje że pomiędzy 90% a 100% uczniów szkół zawodowych uczestniczy w programach z zakresu przedsiębiorczości na jakimś etapie swojej zawodowej ścieżki edukacyjnej. Te liczby jednak są jedynie szacunkowe. Programy i zajęcia będące częścią tych danych mogą bardzo różnić się pod względem intensywności i skuteczności. W każdym razie nawet w niektórych z wyżej wspomnianych krajów istnieje luka w oferowanym kształceniu z przedsiębiorczości. Dlatego też, mimo zachęcających danych, wydaje się, że obecność i skuteczność nauczania przedsiębiorczości w europejskich szkołach zawodowych wciąż pozostawia wiele do życzenia. Około połowa krajów uczestniczących zgłosiła, że szkolenia specjalistyczne dotyczące samozatrudnienia są integralną częścią kursów przedsiębiorczości. W innych przypadkach cele nauczania przedsiębiorczości są szersze skupiają się na rozwijaniu miękkich umiejętności zawiązanych z przedsiębiorczością, natomiast szkolenie dotyczące samozatrudnienia włączane jest tylko w niektórych obszarach nauczania. Częstym problemem, jaki się dostrzega, jest częściowy brak kompetencji nauczycieli przedsiębiorczości, przynajmniej w odniesieniu do praktycznego doświadczenia związanego z przedsiębiorczością, a w mniejszym stopniu wiedzy teoretycznej. W tym obszarze konieczne są usprawnienia. W wielu krajach oferowane są kursy przedsiębiorczości dla nauczycieli, ale rzadko jest to podejście systematyczne. Wydaje się, iż nie ma większych przeszkód administracyjnych, które uniemożliwiałyby współpracę pomiędzy szkołami i przedsiębiorstwami i ten typ współpracy jest ogólnie powszechnie przyjęty. Ponadto znakomita większość krajów potwierdza, że szkoły nie mają problemów ze znalezieniem przedsiębiorców i biznesmenów, którzy mogliby przyjść na zajęcia. Pozytywny efekt takich działań zależy zwykle od proaktywnej inicjatywy szkoły lub nauczyciela. W większości przypadków nie jest to zatem problem. Trudne jednak wydaje się uczestnictwo małych i mikroprzedsiębiorstw. Organizacje pozarządowe (NGO) odgrywają istotną rolę w organizowaniu nauczania przedsiębiorczości w szkołach zawodowych i technicznych,

43 43 szczególnie poprzez oferowanie programów opartych na doświadczeniu praktycznym oraz poprzez pracę nad projektami. Zwykle mają one bliskie kontakty ze światem biznesu i często otrzymują wsparcie od władz publicznych. Za przykład mogą posłużyć europejskie sieci, takie jak Junior Achievement-Young Enterprise (JA-YE)7 czt Europen-Pen8, które promują programy mini firm lub firm symulacyjnych, w ramach których uczniowie pracują w prawdziwej lub wirtualnej firmie. Programy te są powszechne i działają we wszystkich krajach europejskich (np. JA-YE informuje, że 80% szkół zawodowych i technicznych w Danii oraz 66% szkół tego rodzaju w Norwegii oferuje uczniom możliwość stworzenia ich własnej mini firmy). 4.3 Współpraca szkół i przedsiębiorstw Przekazanie uczniom zachęty do przedsiębiorczości może być dla profesjonalnego nauczyciela trudne. Otwarcie szkoły na zewnątrz rozwiązuje ten problem, umożliwiając zapraszanie do udziału w nauczaniu różnych zewnętrznych ekspertów, takich jak przedsiębiorcy czy biznesmeni. W tym sensie zaleca się, by młodzi przedsiębiorcy odwiedzający klasę byli absolwentami tej samej szkoły tak, by uczniowie mogli się łatwo z nimi identyfikować: jeśli jemu/jej się udało, mi też się uda. Współpraca pomiędzy szkołami zawodowymi i przedsiębiorstwami wydaje się ogólnie dobrze ugruntowana, mimo że dobre rezultaty tej współpracy bardzo często zależą od indywidualnej inicjatywy szkół i nauczycieli. Dlatego też pomimo zainteresowania i dobrej woli wielu nauczycieli i przedsiębiorców angażujących się w działania, wciąż istnieje sporo przeszkód, które należałoby wyeliminować. Są to: duża liczba różnych zadań, które wykonują pracownicy bardzo małych firm, co nie pozostawia wiele czasu na wizyty w szkole; brak wiedzy i wzajemnego zrozumienia priorytetów oraz tego, czym zajmuje się na co dzień każda ze stron; możliwy brak zaufania w wyniku powyższego; różnice wynikające z różnego czasu pracy / różnych godzin pracy; brak głównej osoby kontaktowej w szkole. W niektórych przypadkach inną przeszkodę stanowi fakt, że nauczycielom nie pozwala się pracować w innych miejscach poza szkołą. Nauczyciele powinni odbywać szkolenia w firmach w elastycznych godzinach. Współpraca z przedsiębiorstwami jest zwykle dobrze ugruntowana w tych krajach, w których istnieje podwójny system nauczania w szkole oraz miejscu pracy. W takim podwójnym systemie (np. w Austrii, Niemczech, Danii), przedsiębiorstwa bezpośrednio angażują się w kształcenie uczniów poprzez praktyki zawodowe, które często mają innowacyjny i przedsiębiorczy wymiar.

44 Idea firm symulacyjnych Firma symulacyjna (zwana także przedsiębiorstwem symulacyjnym, firmą treningową, wirtualnym przedsiębiorstwem, wirtualnym biznesem) to wirtualna firma, która działa jak prawdziwe przedsiębiorstwo wraz z jego procedurami, produktami i usługami. Firma symulacyjna przypomina w swojej formie, organizacji i funkcjonowaniu prawdziwe przedsiębiorstwo. Każda firma symulacyjna prowadzi interesy z innymi firmami symulacyjnymi, stosując procedury handlowe zgodne z tymi obowiązującymi w ekonomicznym środowisku firm symulacyjnych. Firma symulacyjna to przedsiębiorstwo zakładane przez uczniów/szkolących się z pomocą trenera w celu podejmowania czynności handlowych, dająca osobom szkolącym się możliwości nabycia umiejętności prowadzenia biznesu, a także uzupełnienia ich wiadomości teoretycznych o praktykę biznesową. Praca w firmie symulacyjnej dostarcza osobom szkolącym się umiejętności i wiedzę niezbędną do tego, by zostać przedsiębiorcą lub znaleźć zatrudnienie po zakończonej praktyce w firmie symulacyjnej. Firmy symulacyjne nie tylko kształtują umiejętności prowadzenia firmy wśród osób młodych (np. uczniów szkół średnich, policealnych), ale także wśród osób dorosłych (np.: pracowników, bezrobotnych, kobiet wracających do pracy, studentów, dorosłych z niepełnosprawnościami). Chociaż nie ma tu faktycznego obrotu towarem i pieniędzmi, w firmie symulacyjnej dokonuje się natomiast inne operacje: dokonuje się zamówień, wystawia faktury oraz robi zestawienia finansowe, uwzględniające wierzycieli, dłużników, akcje itp. Firma symulacyjna jest często wspierana przez przynajmniej jedno prawdziwe przedsiębiorstwo (firmę-patrona), którego produkty i działalność ta firma symuluje. Firmy patronackie dostarczają informacji na temat kwestii technicznych i zarządzania. Firma symulacyjna bada rynek, reklamuje się, kupuje surowce, transportuje, magazynuje, planuje, wytwarza symulowany towar, sprzedaje symulowane produkty i usługi, płaci pensje, wysyła pracowników na emeryturę itd. Firma symulacyjna kształci następujące umiejętności: a) administracyjne b) z zakresu księgowości c) z zakresu obsługi komputera d) kadrowe e) marketingowe f) z zakresu kupna i sprzedaży g) z zakresu przedsiębiorczości Firma symulacyjna ma także kształcić umiejętności podejmowania inicjatyw, niezależności oraz dostarczać wiedzę jak założyć i prowadzić firmę. Praktykanci w firmie symulacyjnej uczą się pracować w grupie, brać odpowiedzialność za swoje działania, rozwijać umiejętności

45 45 podejmowania inicjatywy oraz poprawiać swoje umiejętności miękkie, zawodowe oraz techniczne. Handel z innymi firmami symulacyjnymi jest głównym komponentem idei kształcenia w firmie symulacyjnej. Firmy symulacyjne handlują ze sobą w zamkniętym środowisku ekonomicznym na ściśle określonych warunkach. W skład światowej sieci firm symulacyjnych wchodzą tysiące firm symulacyjnych z ponad 42 krajów. 4.5 Firmy symulacyjne w szkołach (Turcja) Firmy symulacyjne umożliwiają uczniom wgląd w złożoną strukturę i procesy biznesowe prawdziwych firm. Można wymienić dwa główne efekty kształcenia: uczniowie zyskują wgląd w działanie firmy oraz rozwijają postawy i umiejętności z zakresu przedsiębiorczości. Firmy symulacyjne są zakładane w szkołach biznesowych jako część programu nauczania. Jako prawdziwe firmy, firmy symulacyjne są organizowane z uwzględnieniem różnych działów, takich jak dział kadr, administracja, marketing, księgowość, logistyka itd. Uczniowie pracują w różnych działach. Szkolenie ma charakter praktyczny, interdyscyplinarny, oraz skupia się na rozwiązywaniu problemów. Uczniowie nabywają umiejętności pracy w zespole, podejmowania decyzji oraz rozwijania odpowiedzialności za swoją pracę. Dodatkowo zdobywają inne związane z przedsiębiorczością umiejętności: umiejętność negocjacji, przyjmowanie ryzyka, zdolność planowania i organizowania swojej pracy. Poprzez Europen- Pen (europejską sieć firmy symulacyjnych) uczniowie mogą nawiązać międzynarodowe relacje partnerskie z firmami symulacyjnymi w innych krajach. Międzynarodowa sieć firm symulacyjnych nosi nazwę EUROPEN (używana w Europie) oraz PEN INTERNATIONAL (poza Europą). Pani Temkov, dyrektor generalny Europen-Pen poinformowała, że w Turcji otworzyła Tureckie Krajowe Centrum Europen-Pen. Z jakichś powodów zostało ono jednak zamknięte. Wskazuje to na pewne zaniedbania wobec tych kwestii przynajmniej w tamtym okresie. Podczas spotkania w Essen w 2009 r. w centrum generalnym Europen-Pen, pani Temkov ostrzegła grupę projektową oddziału MEN w prowincji Trabzon, że musi mieć zrównoważone środki finansowe na opłatę członkowską biura krajowego oraz inne wydatki, takie jak symulacyjne oprogramowanie handlowe. Grupa ta zaczęła szukać drogi utrzymania i wzmocnienia Tureckiego Krajowego Centrum Europen-Pen. W ramach tych poszukiwań, grupa przeprowadziła projekty (E-learning dla życia w Dynamicznej Europie, Innowacyjne Narzędzia Nauczania w Kształceniu Zawodowym), niektóre z nich na dużą skalę (Akredytacja Sieci Europejskich Firm Symulacyjnych w ramach Tureckiego Systemu Edukacji Zawodowej, PFTURK). Realizowanie tych działań w obszarze Turystyki i Handlu pozwoliło pokryć koszty utrzymania Krajowego Centrum przez 2 lata. Grupa ta wciąż poszukuje zrównoważonych i bezpiecznych środków rządowych na realizowane cele.

46 46 W ramach wspomnianych wyżej projektów, w dwóch centrach edukacji dorosłych oraz w jednej szkole biznesowej będących częścią systemu kształcenia technicznego i zawodowego prowincji Trabzon w Turcji, założono firmy symulacyjne. W latach 2009/2012 powstały 4 firmy symulacyjne, w których pracowało 41 uczniów. Źródła: 1. European Inventory on Validation of Nonformal and Informal Learning 2010 Country Report: Turkey By Füsun Akkök National Report on Guidance in Group Settings NAVIGUIDE LLP-LDV-TOI-11-AT-0010 by Recep VARÇIN 2. Education in Turkey Dostęp Europen Pen International Official web site Dostęp

47 47 Sytuacja w Czechach 1 WPROWADZENIE 1.1 System edukacji przegląd historyczny Po utworzeniu Czechosłowacji w roku 1918, jednym z głównych zadań było stworzenie jednolitego systemu edukacji, łączącego kulturowe standardy trzech różnych części kraju: ziem czeskich, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Pomiędzy rokiem 1919 i 1923 uchwalono liczne ustawy, a najważniejszą z nich była Ustawa o małych szkołach z czerwca 1922 r. Ustawa ta nie zmieniła struktury edukacji w Czechach i narzuciła tę strukturę Słowacji, ale nie Karpackiej Ukrainie. Boom związany z reformującą się pedagogiką w latach 20. i 30. przyniósł liczne pozytywne reformy dotyczące wewnętrznego życia szkoły, mające na celu ulepszenie programów nauczania, zniwelowanie różnic pomiędzy różnymi rodzajami szkół średnich oraz zapewnienie lepszej równowagi pomiędzy edukacją ogólną i zawodową. Powstał także koncept powszechnej szkoły średniej. Sieć uczelni wyższych (vysoké školy) została zreorganizowana w kategoriach narodowych i znacząco rozbudowana. Studenci musieli wnosić opłaty za kształcenie wyższe, a biedni studenci otrzymywali liczne stypendia. Po rozpoczęciu okupacji nazistowskiej w roku 1939, uniwersytety zostały zamknięte i otworzono je dopiero w roku Kierunek, jakim zmierzała edukacja po wojnie był zdeterminowany przez katastrofalne wydarzenia roku Ustawa o podstawowej regulacji edukacji powszechnej (Ustawa o szkolnictwie) z kwietnia 1948 r. określająca podstawowe zasady edukacji powszechnej, znacjonalizowała system edukacji oraz wyeliminowała wpływy kościoła. Edukacja podstawowa, trwająca dziewięć lat, była obowiązkowa, jednolita i bezpłatna. Prawo to określało również zasady wspierania dzieci w szczególnie niekorzystnej sytuacji społecznej oraz zasady edukacji nieobowiązkowej w formie zajęć w czasie wolnym, które spełniały jednocześnie funkcje społeczne. Edukację podstawową poprzedzała nieobowiązkowa edukacja w przedszkolu (mateřská škola). Po szkole podstawowej, podzielonej na pierwszy i drugi etap, stworzono szkoły obejmujące trzeci etap edukacji (gymnázia, ogólnokształcące szkoły średnie), szkoły techniczne i zawodowe (odborné školy), a następnie uczelnie wyższe. Ustawa z roku 1951 o państwowych rezerwach siły roboczej ustanowiła szybkie formalne i nieformalne kształcenie pracowników fizycznych, a następnie została zmodyfikowana ustawą z roku Ustawa z 1953 roku o systemie edukacji i kształceniu nauczycieli stworzyła nowy system edukacji, który ujednolicił istniejące trzy poziomy edukacji ogólnej w sensie organizacyjnym.

48 48 Drugi i trzeci etap został skrócony z czterech do trzech lat, a czas trwania obowiązku szkolnego określono na 8 lat. Ścieżka wiodąca do egzaminu dojrzałości trwała jedenaście lat. Znacząco zwiększyła się liczba szkół średnich, jednak cel stworzenia powszechnej edukacji średniej okazał się nierealistyczny. Ustawa o edukacji i systemie kształcenia (Ustawa o szkolnictwie) z grudnia 1960 r. przywróciła dziewięcioletni obowiązek szkolny i zaaprobowała fakt funkcjonowania trzech nurtów edukacji średnich: ogólnokształcące szkoły średnie trwające trzy lata, czteroletnie technika i liczne średnie szkoły zawodowe. Kształcenie dorosłych było integralną częścią tego systemu. Inną dalekosiężną reformą był projekt z roku 1976 o nazwie Dalszy Rozwój Czechosłowackiego Systemu Edukacji. Doprowadził on do uchwalenia w roku 1978 ustawy, która wydłużyła okres edukacji obowiązkowej do dziesięciu lat. Po ukończeniu szkoły podstawowej (základní škola) skróconej z dziewięciu do ośmiu lat uczniowie musieli kształcić się przez co najmniej dwa kolejne lata w szkole średniej, tzn. w zasadniczej szkole zawodowej, średniej szkole zawodowej lub w gymnázium. Projekt znalazł w całości odzwierciedlenie w Ustawie o szkolnictwie (1984), a określony w niej system edukacji podstawowej i średniej przetrwał, z pewnymi zmianami, do roku Ustawa ta mówiła o ustanowieniu całościowego systemu edukacyjnego od edukacji przedszkolnej aż po kształcenie dorosłych. Obejmowała również różne zapisy związane z różnymi rolami społecznymi. Wszystkim trzem nurtom edukacji średniej przyznano równy status, jako że nawet gimnazja, które dotychczas zapewniały kształcenie ogólne, oferowały edukację zawodową, a średnie szkoły zawodowe oferowały ścieżki prowadzące do egzaminu dojrzałości. W dalszym ciągu była możliwość uzyskania pełnego wykształcenia średniego technicznego zwieńczonego egzaminem maturalnym po ukończeniu średniej szkoły technicznej oraz studium uzupełniającego (nástavbové studium). Średnia szkoła zawodowa trwała dwa lata. Dzięki temu wszyscy uzyskiwali wykształcenie średnie (tzn. ponadgimnazjalne), a kształcenie obowiązkowe zapewniło wszystkim uczniom jakieś kwalifikacje zawodowe. Przyjęta w roku 1990 ustawa o kształceniu wyższym przywróciła autonomię i uniwersyteckie swobody w edukacji wyższej oraz, poprzez ograniczenie do minimum ingerencji państwa, zapewniła uczelniom wyższym duży stopień niezależności. W związku z szybkim rozwojem edukacji trzeciego stopnia w roku 1998 uchwalono nową ustawę. Przyniosła ona istotną zmiany strukturalne: status instytucji państwowych został ograniczony wyłącznie do szkół wojskowych oraz szkół Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Pozostałe instytucje stały się instytucjami publicznymi i otrzymały większą autonomię. Możliwe stało się też ustanowienie instytucji prywatnych. Ustawa ta była zmieniana dziesięć razy, szczególnie ważna była zmiana w roku 2000: vysoké školy uzyskały większą autonomię w związku z dysponowaniem nieruchomościami. Na temat dalszego rozwoju edukacji wyższej zob W roku 1990 uchwalono nową ustawę o administracji państwowej i samorządowej

49 49 w edukacji, dzięki której zadanie administrowania edukacją zostało przeniesione z rąk ogólnej administracji państwowej w ręce Ministerstwa Edukacji (na poziomie sektorowym). Ministerstwo ustanowiło na poziomie regionalnym urzędy edukacyjne (školské úřady). Poprawka z 1995 skodyfikowała sposób finansowania edukacji istniejący od roku Wraz z reformą administracji państwowej w roku 2000, której głównym celem była decentralizacja administracji państwowej jako całości, administrowanie edukacją zostało stopniowo przywrócone władzom lokalnym, w dwóch fazach pomiędzy rokiem 2001 a Ministerstwo Edukacji zachowało swoje odpowiedzialności koncepcyjne. Ustawa o szkolnictwie z roku 1984, która zdefiniowała strukturę i działanie systemu edukacji, była poddawana największej liczbie poprawek i zmian od roku Poprawki i dodatki do Ustawy o szkolnictwie z lat można podsumować następująco: Obowiązek szkolny skrócono z 10 do 9 lat, a ośmioletnia edukacja w szkole podstawowej została wydłużona do 9 lat obejmowała pięcioletni etap pierwszy oraz czteroletni etap drugi. Możliwe stało się ukończenie dziewiątej klasy w szkole średniej. Dopiero od roku szkolnego 1995/96 uczniowie zostali zobowiązani do ukończenia edukacji obowiązkowej w szkole podstawowej. Zniesiono szkołę powszechną, co oznaczało, że a) prawne zapisy określające jednolite ideologiczne ukierunkowanie edukacji zostały zniesione oraz wprowadzono pewny stopień autonomii w zakresie działań pedagogicznych oraz programów nauczania, b) zalegalizowano zróżnicowanie nauczania zgodnie z umiejętnościami i zainteresowaniami dzieci, c) wprowadzono selekcję w ramach edukacji obowiązkowej tzw. gymnázia wieloroczne. Wprowadzono także nowy rodzaj kształcenia policealnego wyższe szkoły zawodowe (vyšší odborné školy), które zastąpiły wcześniejsze szkoły policealne. Szkoły policealne oferowały naukę kończącą się zdobyciem kwalifikacji lub specjalizacji i były postrzegane jako szkoły średnie. Wyższe szkoły zawodowe są klasyfikowane jako edukacja trzeciego stopnia. Szkoły stały się podmiotami prawnym o dużej autonomii. Od tego czasu możliwe było także zakładanie szkół niepublicznych, tzn. szkół wyznaniowych i prywatnych (z prawem pobierania czesnego), co zakończyło monopol państwa na szkolnictwo. Centralne organy rządowe przejęły odpowiedzialność za zasadnicze szkoły zawodowe od państwowych zakładów i szkoły te są teraz finansowane z budżetu państwa. W latach długotrwałe wysiłki zmierzające do sformułowania polityki edukacyjnej zaczęły przynosić owoce. Strategiczne cele rządowej polityki edukacyjnej w Czechach zostały przyjęte w kwietniu W maju 1999 ogólna Koncepcja Edukacji i Rozwoju Systemu Edukacji została poddana konsultacjom. Pierwszy etap obejmował konsultacje profesjonalne, a drugi otwarcie do debaty publicznej (Wyzwanie dla 10 milionów). Rezultatem był Narodowy Program na rzecz Rozwoju Edukacji (Biała Księga). Zgodnie z tymi dokumentami przygotowano nową Ustawę o Edukacji. Została ona zaakceptowana przez rząd w roku 2003 i po kilku korektach Parlamentu we wrześniu 2004 r. weszła w życie od 1 stycznia 2005 roku,

50 50 mimo że wiele zapisów wprowadzano stopniowo. We wrześniu 2004 roku przyjęto również ustawę o Pracownikach oświatowych (bardziej szczegółowe informacje patrz podrozdział 8.2). Ustawa ta również weszła w życie 1 stycznia 2005 r. 1.2 Administracja ogólna Administracja publiczna w edukacji jest mocno zdecentralizowana różne poziomy administracji oraz szkoły mają różny stopień autonomii. Edukacja regulowana przez ustawę o edukacji oraz kształcenie wyższe są administrowane w inny sposób. Państwowy nadzór nad edukacją jest sprawowany przez Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu lub, w szczególnych przypadkach, przez inne centralne organy rządowe. Innymi organami administracji państwowej sprawującymi nadzór i podlegającymi ustawie o edukacji są: Czeskie Kuratorium oświaty, władze regionalne, władze samorządowe miast o rozszerzonej odpowiedzialności oraz dyrektorzy szkół i placówek szkolnych. Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu jest odpowiedzialne za państwowy nadzór nad edukacją w zakresie zdefiniowanym przez ustawę o edukacji, a także za stan, koncepcję i rozwój systemu edukacji. Oznacza to, iż jest uprawnione do definiowania państwowej polityki edukacyjnej oraz strategii rozwoju edukacji i systemu edukacyjnego. Do jego obowiązków należą także uczenie się przez całe życie, polityka dla nauki, badania i rozwój, w tym międzynarodowa współpraca w tej dziedzinie, kwestie dotyczące dyplomów naukowych, dzieci i młodzież (kwestie społeczne oraz zajęcia w czasie wolnym), a także edukacja fizyczna i sport (w szkołach, w niezależnych organizacjach sportowych oraz reprezentacjach na poziomie narodowym). Narodowy Instytut Kształcenia Technicznego i Zawodowego (Národní ústav odborného vzdělávání), którego zadaniem jest formułowanie koncepcji i strategii na rzecz rozwoju kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) oraz uczestnictwo w ich wdrażaniu. Instytut rozwija ramy programów edukacyjnych dla wszystkich dziedzin kształcenia zawodowego na poziomie szkoły średniej, przeprowadza działania metodologiczne oraz konsultacje dla wyższych szkół zawodowych, monitoruje i projektuje ścieżki edukacyjne, a także zajmuje się certyfikacją, akredytacjami oraz ewaluacją. W ramach Instytutu powstało także Centrum Doradztwa Kariery. Instytut dąży do pogodzenia struktury edukacji z wymaganiami rynku pracy. Zarządza też Krajową Ramą Kwalifikacji i uczestniczy w jej przygotowywaniu. Współpracuje z partnerami społecznymi oraz międzynarodowymi instytucjami. Centrum Studiów Wyższych (Centrum pro studium vysokého školství) przygotowuje badania na temat polityki i strategii na rzecz rozwoju szkolnictwa wyższego oraz działa jako centrum uznawalności kwalifikacji i wykształcenia wyższego (ENIC/NARIC). Jest także zaangażowane w tworzenie systemu kształcenia na odległość.

51 51 Narodowy Instytut Dzieci i Młodzieży (Národní institut dětí a mládeže) uczestniczy we wdrażaniu państwowego programu na rzecz wspierania i ochrony dzieci, skupia się na organizowaniu zajęć w czasie wolnym dla dzieci i młodzieży oraz przygotowywaniu przyszłych pracowników w regionie. Częścią Instytutu jest Czeska Narodowa Agencja Młodzież, która zajmuje się uczestnictwem Republiki Czeskiej w europejskim programie Youth in Action. Instytut Poradnictwa Pedagogiczno-Psychologicznego (Institut pedagogickopsychologického poradenství), który zajmuje się formułowaniem polityki, edukacją, koordynacją, metodologią i konsultacjami w dziedzinie poradnictwa zawodowego. Narodowy Instytut Kształcenia Uzupełniającego (Národní institut pro další vzdělávání), centrum szkoleń doskonalących dla nauczycieli; Instytut Informacji Edukacyjnej (Ústav pro informace ve vzdělávání), który obsługuje i opracowuje system informacji statystycznej w edukacji wykorzystujący różne źródła informacji, monitoruje rozwój systemu edukacji oraz analizuje i interpretuje trendy w edukacji. Jest częścią ponadnarodowych struktur informacyjnych: europejskiej sieci informacji o edukacji Eurydice oraz projektów OECD (INES i PISA) oraz IEA (TIMSS). Instytut zarządza także Narodową Biblioteką Edukacji Comenius. Centrum Ewaluacji Osiągnięć Edukacyjnych (Centrum pro hodnocení výsledků vzdělávání CERMAT) przygotowuje instrumenty ewaluacji dla egzaminu maturalnego oraz wspiera ewaluację uczniów w szkole podstawowej. Będzie ważnym organem uprawnionym do organizowania egzaminów w ramach kształcenia uzupełniającego. Centrum Usług Międzynarodowych (Dům zahraničních služeb), którego zadaniem są m.in. kontakty edukacyjne z innymi krajami. Jego częścią jest Narodowa Agencja Europejskich Programów Edukacyjnych. 2 KSZTAŁCENIE I SZKOLENIE ZAWODOWE (VET) 2.1 Czynniki zewnętrzne wpływające na kształcenie zawodowe Kontekst polityczny i społeczno-ekonomiczny Republika Czeska (Česká republika ČR) powstała w roku 1993 w wyniku podziału na Czechy i Słowacką Republikę Federacyjną. Republika Czeska jest republiką parlamentarną, a głową państwa jest prezydent. W roku 2004 została członkiem Unii Europejskiej. Jeśli chodzi o system administracyjny, Republika Czeska od roku 2000 została podzielona na czternaście jednostek administracyjnych zwanych regionami (kraje) (NUTS 3). Są one rządzone przez władze regionalne. Sejmik Regionalny (Zastupitelstvo kraje) jest wybierany przez obywateli i ma prawo podejmowania decyzji. Rada Regionalna (Rada kraje) jest wybierana przez sejmik i ma władzę wykonawczą. Na jej czele stoi wojewoda (hejtman).

52 Populacja i demografia Republika Czeska zajmuje powierzchnię km2, a w roku 2012 liczba ludności wynosiła 10,5 mln. Według prognoz dotyczących ludności Eurostat, liczba ludności zwiększy się w najbliższych latach wskutek wzrastającej średniej długości życia. Z kolei spadek tej liczby spodziewany jest po roku 2025 i nastąpi on wcześniej niż spadek liczby ludności w całej UE- 27. Najliczniejsze grupy ludności to pokolenie wojenne i powojenne, które przeszło w ostatnich latach na emeryturę, a także pokolenie osób urodzonych w latach 70., które obecnie przechodzi okres intensywnej aktywności zawodowej. Od roku 1990, wskaźnik urodzeń znacząco spada, z wyjątkiem tymczasowego wzrostu w latach , kiedy rodziły się dzieci pokolenia lat 70. Populacja w Republice Czeskiej starzeje się i odsetek ludzi w wieku 65+ będzie wzrastał od obecnych 16% do 22% przed rokiem 2030, a następnie w dalszym ciągu będzie wykazywał tendencję wzrostową. Starzejąca się populacja będzie wiązać się z konsekwencjami dla edukacji i systemu kształcenia. Rola szkoleń i edukacji dla dorosłych znacząco wzrośnie. Z drugiej strony, ze względu na niż demograficzny, szkoły staną przed problemem małej liczby uczniów. Ten proces ma już miejsce, a szkoły średnie oferujące kształcenie zawodowe otrzymują wsparcie ze strony władz krajowych i regionalnych, a także z europejskich funduszy strukturalnych, które mają na celu rozwijanie edukacji dorosłych. Mimo że odsetek ludzi młodych w populacji zmniejsza się w perspektywie długoterminowej, mamy do czynienia z wyraźnym wzrostem liczby dzieci urodzonych w latach Przez pewien okres czasu, ten wzrost zwiększy zapotrzebowanie na edukację w szkołach podstawowych (około roku 2020), a także średnich (około roku 2030) Struktura ekonomiczna Struktura czeskiej gospodarki zmieniła się znacząco po roku Udział rolnictwa zmniejszył się w stosunku do przemysłu i odwrotnie, wzrósł udział usług. Jednak w porównaniu z krajami UE-27, Czechy wciąż wykazują trwające nadal różnice strukturalne. Udział produkcji pod względem wartości dodanej brutto oraz zatrudnienia jest znacznie wyższy niż w krajach UE-27. Z drugiej strony dane dotyczące sektora usług biznesowych są wyraźnie niższe.

53 53 Duży udział przemysłu ma długą tradycję sięgającą XIX wieku i dotyczy to także powiązanej z przemysłem edukacji zawodowej. Reżim komunistyczny silnie wspierał rozwój przemysłu, w szczególności ciężkiego. Po przejściu na gospodarkę rynkową, Czechy stały się obszarem licznych inwestycji zagranicznych, szczególnie w sektorze przemysłu motoryzacyjnego oraz inżynierii elektrycznej. Inwestorzy zagraniczni doceniali połączenie wysokiego poziomu wykształcenia technicznego pracowników oraz niskie koszty siły roboczej. Jednak niektóre elementy tej konkurencyjnej przewagi a szczególnie niski koszt siły roboczej zostały stopniowo wyeliminowane, jako że kraj doświadcza odpływu wymagającej mniej wykwalifikowanej produkcji przemysłowej na wschód. Kryzys gospodarczy, który zaczął się w 2008 roku, wpłynął przede wszystkim na przemysł wytwórczy i budownictwo. Zatrudnienie w usługach rosło nawet w czasie kryzysu Poziom zatrudnienia i bezrobocie Wskaźnik zatrudnienia w roku 2011 wśród osób w wieku lata był w Czechach trochę wyższy niż w pozostałych krajach UE-27 wynosił 65,7% w porównaniu z 64,3% w krajach UE. Wskaźnik zatrudnienia wśród młodych ludzi wyraźnie spada na skutek zwiększającego się ich udziału w edukacji (szczególnie w szkolnictwie wyższym). Z drugiej strony nieco wzrasta wskaźnik zatrudnienia wśród osób w wieku lata, co jest konsekwencją stopniowego odkładania wieku emerytalnego. W porównaniu z krajami UE-27, w Czechach można zaobserwować bardzo niski wskaźnik zatrudnienia wśród osób o niskich umiejętnościach (ISCED 0-2). Liczba osób z niskimi kwalifikacjami jest bardzo niewielka i znajdują się one na marginesie rynku pracy. Nie są w stanie konkurować z powodzeniem o prace, które wymagają wyższych kwalifikacji. Ponadto często brakuje im motywacji do pracy ze względu na niskie zarobki zatrudnianych osób o niskich kwalifikacjach. W porównaniu do krajów UE-27, Czechy odznaczają się większym zróżnicowaniem wskaźnika zatrudnienia kobiet i mężczyzn i różnica ta utrzymuje się na stałym poziomie. Głównym powodem jest niższy wiek emerytalny kobiet oraz długi urlop macierzyński i rodzicielski

54 54 w porównaniu z innymi krajami UE. Po roku 2005 dynamika wzrostu gospodarczego zaczęła wpływać na stopę bezrobocia, która spadła do 4,4% w r Na skutek kryzysu ekonomicznego, począwszy od początku 2009 r. przedsiębiorstwa zaczęły zwalniać duże liczby pracowników. Zwolnienia dotyczyły w dużym stopniu niskowykwalifikowanych pracowników przemyśle np. pracowników przy taśmach produkcyjnych. Stopa bezrobocia osiągnęła swoją maksymalną wartość w roku 2010 (7,4%) i spadła ponownie do poziomu 6,8% w roku Podobnie jak w krajach UE-27, ludzie młodzi oraz niskowykwalifikowani stoją przed największym ryzykiem bezrobocia. Wzrost gospodarczy w latach i sytuacja demograficzna przyczyniły się do spadku bezrobocia (także wśród tych grup), ale w czasach kryzysu osoby z podstawowym i średnim wykształceniem ucierpiały najbardziej. W porównaniu do krajów UE-27, wskaźniki dotyczące bezrobocia są nieco niższe w Czechach. Jednak wśród ludzi z niskim wykształceniem w grupie wiekowej lata stopa bezrobocia jest bardzo wysoka. Udział osób rezygnujących z edukacji jest niższy niż w pozostałych krajach UE-27 (odsetek osób w wieku z wykształceniem najwyżej średnim, które nie kontynuują kształcenia wynosi 4,9% w porównaniu z 13,5% w UE-27), jednak w Czechach sytuacja na rynku pracy osób, które opuszczają system edukacji przed uzyskaniem kwalifikacji jest dużo gorsza Podaż i popyt na siłę roboczą Długotrwałe bezrobocie stanowi istotny problem na czeskim rynku pracy. W roku 2007, kiedy ogólna stopa bezrobocia osiągnęła najniższy poziom, osoby długotrwale bezrobotne stanowiły 52% wszystkich bezrobotnych. Liczba ta zwiększyła się na skutek napływu nowej fali bezrobotnych po rozpoczęciu kryzysu gospodarczego. Nie oznacza to jednak, że problem długotrwale bezrobotnych całkowicie zniknie z czeskiego rynku pracy.

55 55 Duża liczba osób długotrwale bezrobotnych jest ściśle powiązana z kwestiami bezrobocia strukturalnego. Nawet w czasach wysokiego wzrostu gospodarczego i dużego popytu na pracę kiedy na jedno miejsce pracy przypadały mniej niż 3 osoby bezrobotne liczba bezrobotnych, których kwalifikacje nie odpowiadały wymaganiom rynku pracy, była znaczna. I odwrotnie, nawet w czasach kryzysu kiedy liczba osób bezrobotnych była 18 razy większa niż liczba miejsc pracy na rynku pracy pracodawcy mieli trudności ze znalezieniem pracowników na niektóre stanowiska. Rynek pracy doświadcza długotrwałego braku absolwentów studiów technicznych Kwalifikacje uzyskane w ramach kształcenia technicznego i zawodowego na rynku pracy W Czechach mamy do czynienia z dużą liczbą osób, które zdobywają przynajmniej wykształcenie średnie ponadgimnazjalne (ISCED 3 lub wyżej) oraz zawodowe, jako że taki rodzaj kształcenia ma tu długą tradycję. Pod względem liczby uczniów, kształcenie zawodowe stanowi niemal trzy czwarte kształcenia średniego. Ten rodzaj kształcenia kończy się albo egzaminem maturalnym, który umożliwia edukację na uczelniach wyższych (ISCED 3A 47% absolwentów szkół średnich) albo nie obejmuje matury i wówczas wiąże się z bezpośrednim wejściem na rynek pracy (ISCED 3C 29% absolwentów szkół średnich). W perspektywie długofalowej, w Czechach zanotowano spadek zainteresowania kształceniem średnim zawodowym na rzecz kształcenia ogólnego, natomiast w ramach kształcenia średniego spadek zainteresowania ścieżką edukacyjną bez matury na rzecz edukacji zakończonej egzaminem dojrzałości. Jako że liczba ludności maleje, absolutna liczba miejsc w szkołach średnich ogólnokształcących (gymnázia) pozostaje taka sama, co skutkuje spadkiem udziału edukacji zawodowej. Sytuacja absolwentów szkół zawodowych bez matury na rynku pracy nie jest szczególnie korzystna. Jest to grupa szczególnie podatna na wahania gospodarki. W porównaniu z doświadczonymi pracownikami, absolwenci znajdują się niekorzystnym położeniu, a pracodawcy często narzekają na słabe przygotowanie absolwentów szkół zawodowych nie posiadających matury. Jest to też spowodowane spadkiem zainteresowania tym typem kształcenia zawodowego, które staje się często drugim wyborem edukacyjnym.

56 System IVET (kształcenie zawodowe ponadgimnazjalne) jako część Krajowego systemu edukacji i kształcenia Wykres: Organizacja systemu edukacji w Czechach System CVET CVET (ustawiczne kształcenie zawodowe) może mieć miejsce w ramach systemu szkolnego

57 57 i wedle tej samej struktury i tych samych ścieżek co IVET (ponadgimnazjalne kształcenie zawodowe) (Wykres 1). Dla kształcenia ustawicznego (CVET) mającego miejsce poza systemem szkolnym, nie wskazano regularnych struktur lub ścieżek edukacyjnych. Świadczenie tego rodzaju usług edukacyjnych opiera się na zasadach wolnego rynku lub specjalnych programach prowadzonych przez poszczególnie wydziały (np. przekwalifikowanie w publicznych służbach zatrudnienia lub ustawowe szkolenia sektorowe lub branżowe) ukończenie tych szkoleń umożliwia uzyskanie certyfikatu, ale nie wiąże się z osiągnięciem danego poziomu kwalifikacji. Długość kursów jest bardzo zróżnicowana. Przegląd wszystkich interesariuszy zaangażowanych w CVET przedstawia wykres. Wykres: System CVET w Czechach 2.3 Sterowane przez rząd kształcenie zawodowe (VET) Zarządzanie kształceniem zawodowym na poziomie ponadgimnazjalnym (IVET) Głównym organem odpowiedzialnym za kształcenie zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych (IVET) na poziomie krajowym jest Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu (MŠMT). Kluczowe obowiązki MŠMT obejmują rozwój strategii edukacji narodowej i jej priorytetów; rozwój polityki związanej z programami nauczania, sprawowanie pieczy nad jakością edukacji na podstawie celów i treści nauczania, koordynacja administracji publicznej