Zgorzelec,

Transkrypt

1 DOLNOŚLĄSKI WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY D A Z I A POPRZEZ WYMIANY DO INTEGRACJI Z RYNKIEM PRACY DURCH AUSTAUSCH ZUR INTEGRATION AM ARBEITSMARKT SZKOLENIE NR 1 SCHULUNG 1 Zgorzelec, Projekt DAZIA (nr projektu J ) jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu państwa przy wsparciu Euroregionu Nysa 1

2 D A Z I A SZKOLENIE NR 1 SCHULUNG 1 Zgorzelec, MATERIAŁY INFORMACYJNE DLA UCZESTNIKÓW SZKOLENIA WERSJA POLSKOJĘZYCZNA: STRONY 3-39 INFORMATIONSMATERIALIEN FÜR SCHULUNGSTEILNEHMER DEUTSCHSPRÄCHIGE VERSION: SEITEN

3 SPIS TREŚCI Tytuł prezentacji, Imię i nazwisko prezentera, nazwa instytucji Strony Program szkolenia Prezentacja założeń i działań projektu DAZIA Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy 2. Wystąpienie powitalne Partnera Wiodącego Współpracy Danuta Florek, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy 3. Sytuacja ekonomiczna i demograficzna w obszarze przygranicznym stan obecny i prognozy dla strony polskiej Beata Hadaś, Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy 4 Dobre praktyki współpracy transgranicznej na rynku pracy Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy 5 Przykład dobrych praktyk aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na podstawie transnarodowego projektu IdA Integration durch Austausch współfinansowanego z EFS Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR 6 Wykorzystanie funduszy europejskich do walki z wykluczeniem społecznym i powrót na rynek edukacji lub pracy Marek Jarząb, Fundacja Integracji Społecznej ABRAMIS 7 Badanie wyników w zakresie integracji społecznej uczestników sieci projektów IdA 8 Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój unijne narzędzie wspierania mobilności osób młodych oparte o doświadczenia niemieckiego programu IdA Hanna Kądziela, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Wersja niemieckojęzyczna / Deutschsprächige Version

4 4

5 Program Szkolenia 29 stycznia :00 10:00 10:00 10:20 Recepcja. Prezentacja założeń i działań projektu DAZIA - Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy. 10:20 11:00 Wystąpienia powitalne ze strony kierownictw partnerów projektu - Danuta Florek, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy, - Heiko Prötzsch, Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh. 11:00 11:30 11:30 12:30 12:30 13:00 13:00 14:00 14:00 14:45 Przerwa kawowa Sytuacja ekonomiczna i demograficzna w obszarze przygranicznym stan obecny i prognozy - Sebastian Bergmann, Jobcenter Landkreis Görlitz (omówienie sytuacji po stronie niemieckiej), - Beata Hadaś, Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy (omówienie sytuacji po stronie polskiej). Dobre praktyki współpracy transgranicznej - Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Przerwa obiadowa Program Integracja poprzez wymiany odpowiedź na problemy rynku pracy - Ulrich Rauchstädt, Schöbel & Rauchstädt GbR, - Maciej Kosiński, Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh. Badanie wyników w zakresie integracji społecznej uczestników sieci projektów IdA, - Ulrich Rauchstädt, Schöbel & Rauchstädt GbR, 14:45 15:45 Program Unii Europejskiej TLN Mobility i program PO WER jako europejskie narzędzie wzorujące się na niemieckim programie IdA - Hanna Kądziela, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. 15:45 16:15 Przerwa 16:15 18:00 Spotkanie z uczestnikiem wymiany zrealizowanej w ramach programu IdA, panel dyskusyjny z udziałem uczestników szkolenia Moderowanie: p. Ulrich Rauchstädt. 5

6 Program Szkolenia 30 stycznia :00 10:00 Praktyczne doświadczenia we wdrażaniu programu IdA w Polsce - Jan Koniarek, Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego ROZWÓJ. 10:00 10:45 Program IdA w praktyce organizacja praktyk i pobytów zagranicznych - Anna Rebiger-Skibińska, ESO - Euroszkoła Zgorzelec. 10:45 11:15 Przerwa kawowa. 11:15 12:00 Efekty wdrażania programu IdA w Powiecie Görlitz - Thorsten Angermann, Jobcenter Landkreis Görlitz. 12:00 12:45 Wykorzystanie funduszy europejskich do walki z wykluczeniem społecznym i powrót na rynek edukacji lub pracy - Marek Jarząb, Fundacja Integracji Społecznej ABRAMIS w Zgorzelcu. 12:45 13:45 Przerwa obiadowa. 13:45 14:30 Wpływ udziału w wymianach transnarodowych (polsko-niemieckich) na postawę młodych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (efekty edukacyjne, społeczne, resocjalizacyjne) - Ewa Bucholc, Zespół Placówek Resocjalizacyjnych w Walimiu. 14:30 15:15 Panel dyskusyjny: Przykład dobrych praktyk aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na podstawie transnarodowego projektu IdA Integracja poprzez wymiany, współfinansowanego ze środków EFS Jak te dobre wzorce oraz założenia programu TLN Mobility mogą być implementowane przez instytucje, które mogą lub chcą realizować działania na rzecz ekonomii społecznej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, w tym aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych - prezentacja i prowadzenie: Ulrich Rauchstädt, Schöbel & Rauchstädt GbR 15:15 15:45 Przerwa. 15:45 16:45 16:45 17:00 Panel dyskusyjny (c.d.) Podsumowanie dyskusji uczestników i zakończenie Szkolenia nr 1 - przedstawiciel Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh, - przedstawiciel Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy. 6

7 1. Przedstawienie założeń i działań projektu DAZIA Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Projekt, partnerzy, informacje podstawowe Projekt DAZIA jest realizowany na podstawie Umowy nr ERN/PL/0868/2/2013/52 o dofinansowanie realizacji projektu w ramach Funduszu Małych Projektów Polska Saksonia w Euroregionie Nysa. Partnerami projektu są: Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy jako Koordynujący Partner Współpracy oraz Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh będący Partnerem Współpracy. Czas realizacji projektu: 1 października 2013 r kwietnia 2014 r. Wartość projektu ,00, w tym: dofinansowanie z EFRR ,60 dofinansowanie z budżetu państwa RP 1 759,60 wkład własny budżetu Województwa Dolnośląskiego - 879,80. Geneza projektu: Promocja i wspieranie mobilności zawodowej i edukacyjnej na pograniczu Dolnego Śląska i Saksonii to jedno z priorytetowych zadań w porozumieniu o współpracy pomiędzy Województwem Dolnośląskim a Wolnym Krajem Związkowym Saksonia. Problematyka rynku pracy, jego potrzeb w zakresie wspierania mobilności zawodowej i edukacyjnej na pograniczu Dolnego Śląska i Saksonii była wielokrotnie poruszana na posiedzeniach Dolnośląsko-Saksońskiej Grupy Roboczej, a szczególnie Podgrupy Praca. To właśnie na bazie ustaleń Grupy rozpoczęła się współpraca partnerów tego projektu: w latach zrealizowany został projekt 50 PLUS prezentujący nowoczesne metody aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w wieku powyżej 50 lat. Jednym z oczekiwanych przez Unię Europejską rezultatów wsparcia dla projektów transgranicznych jest kontynuacja współpracy przy realizacji kolejnych działań. Dlatego Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy oraz Jobcenter Powiatu Görlitz zdecydowały o kontynuacji partnerstwa i podjęciu tematyki wspierania transgranicznej mobilności edukacyjnej i zawodowej w ramach kolejnego wspólnego projektu Mobilność na transgranicznym rynku pracy wspierana przez samorządy POWT Polska Saksonia, zrealizowanego w okresie 1 czerwca 31 grudnia 2012 r. Podczas podsumowującej projekt Mobilność [ ] konferencji (12 grudnia 2012 r.) moderatorzy oraz prezenterzy wskazali w podsumowaniach następujące obszary tematyczne dla kolejnych projektów: - wykorzystanie innowacyjnych metod wspierania i aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, - wykorzystanie funduszy europejskich, a w szczególności EFRR do wspierania rozwoju firm jako elementu tworzenia popytu na pracę. Projekt DAZIA jest odpowiedzią na pierwszy ze wskazanych tematów. Jest realizowany we współpracy z BSW ggmbh Dresden jako Partnerem Współpracy instytucją, której przedstawiciele uczestniczyli w działaniach projektu Mobilność [ ] jako prezenterzy. Dotychczasowy partner, Jobcenter Landkreis Görlitz, bierze udział w projekcie DAZIA jako instytucja uczestnicząca, jednakże z uwagi na doświadczenia zdobyte w ramach współpracy z BSW ggmbh przy wdrażaniu nowatorskich rozwiązań w zakresie 7

8 wspierania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w oparciu o transnarodowy program EFS IdA (Integration durch Austausch Integracja poprzez wymiany) jest także autorem niektórych prezentacji. Cele projektu Założenia projektu DAZIA w świetle polityki Unii Europejskiej W nowym okresie programowania, tj. w latach , Unia Europejska planuje zintensyfikowanie i wdrożenie nowych działań w obszarze wspierania rozwoju zagrożonych marginalizacją młodych osób. Jedną z proponowanych metod jest wspieranie mobilności transgranicznej, obejmującej zarówno aspekt przygotowania zawodowego jak i rozwoju kompetencji językowych oraz wiedzy o kulturze kraju sąsiedzkiego. Działania te mają być oparte m.in. o doświadczenia transnarodowych programów UE. Aby sprostać przyszłym wymaganiom Unii Europejskiej niezbędnym jest wdrożenie przez instytucje rynku pracy i edukacji, które działają na obszarze Euroregionu Nysa, nowych wzorców pracy z defaworyzowaną grupą, jaką stanowią osoby młode, długotrwale bezrobotne, bez doświadczenia zawodowego, bez kwalifikacji zawodowych lub o kwalifikacjach nieadekwatnych do potrzeb rynku pracy. Cel ogólny projektu DAZIA : promocja współpracy transgranicznej publicznych instytucji rynku pracy i jednostek edukacji w zakresie wdrażania wspólnych innowacyjnych działań na rzecz zagrożonej wykluczeniem społecznym grupy docelowej, którą są np.: - młodzi ludzie, dla których praktyki zawodowe za granicą nie są oczywistością, - młodzi bezrobotni lat, bez wykształcenia, bez doświadczenia zawodowego, znajdujący się na granicy nauka życie zawodowe, - osoby powracające na rynek pracy, np. młode matki, - osoby powyżej 18 roku życia, które nie ukończyły szkoły, oraz zapoznanie uczestników projektu z doświadczeniami partnerów transnarodowego programu EFS Integracja poprzez wymiany (IdA). Cel szczegółowy projektu DAZIA : promocja współpracy instytucji rynku pracy i edukacji, która skierowana będzie do tej właśnie grupy docelowej, a której cele będą następujące: - podnoszenie lub zmiana kwalifikacji dla potrzeb regionalnego, krajowego lub europejskiego rynku pracy, - wypróbowanie innowacyjnych metod aktywizacji zawodowej osób będących w trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez zagraniczne praktyki zawodowe, - zwiększenie mobilności na transgranicznym rynku pracy, - zwiększenie szans na zatrudnienie dzięki nowym kwalifikacjom zdobytymi za granicą. Zgodność projektu DAZIA z wytycznymi Unii Europejskiej: Dzięki realizacji projektu DAZIA DWUP spełnia wszystkie wymogi Unii Europejskiej w zakresie utrzymania efektów projektów wcześniejszych projektów 50 PLUS i Mobilność [ ] : - tematyka projektu nawiązuje do wniosków z projektów wcześniejszych (kontynuacja merytoryczna), - projekt jest realizowany we współpracy z uczestnikami i partnerami projektów wcześniejszych (kontynuacja partnerstwa). Działania zaplanowane w projekcie: Działania informacyjno-promocyjne, 4 robocze spotkania organizacyjne partnerów, 2 szkolenia: - Nr 1: stycznia 2014 r., - Nr 2: marca 2014 r. Najważniejsze informacje o projekcie, realizowanych działaniach oraz materiały informacyjne dla uczestników znajdują się na stronie internetowej projektu: 8

9 2. Wystąpienie powitalne Partnera Wiodącego Współpracy Danuta Florek, Wicedyrektor Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy Szanowni Państwo! Otwierając dzisiejsze szkolenie, pierwsze z cyklu poświęconego innowacyjnym możliwościom wspierania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na naszym pograniczu, chciałabym dokonać podsumowania dotychczasowych efektów z realizacji wspólnych projektów: 50 PLUS i Mobilność na transgranicznym rynku pracy wspierana przez samorządy POWT Polska Saksonia. Projekt DAZIA /Poprzez wymiany do integracji z rynkiem pracy/ jest bowiem ich kontynuatorem, powstał na bazie wniosków, które wspólnie wyciągaliśmy z zaprezentowanych w trakcie ich realizacji prezentacji i wystąpień. Zaczynaliśmy naszą współpracę projektem 50 PLUS, przedstawiającym metody pracy z osobami w wieku powyżej pięćdziesiątego roku życia. To coraz liczniejsza grupa mieszkańców Euroregionu Nysa i, niestety, także coraz poważniejsza grupa klientów publicznych instytucji rynku pracy po obu stronach granicy. Kolejny projekt Mobilność pokazywał, że można łagodzić problemy na rynku pracy przygotowując mieszkańców Euroregionu, zarówno bezrobotnych jak i uczącą się młodzież, do pracy nie tylko po drugiej stronie granicy, ale na obszarze całej Unii Europejskiej. Projekt DAZIA ma Państwu przedstawić sposoby oddziaływań na osoby znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy szczególnie młode, bez wykształcenia, po przejściach. Oddziaływań, dzięki którym osoby te nie tylko odzyskają zaufanie we własne siły, ale także powrócą lub choćby spróbują wrócić na rynek pracy. Dlatego chcę przede wszystkim nawiązać do elementu, jakim jest rynek pracy. Gdyby przeprowadzić uliczną sondę z pytaniem, co oznacza termin rynek pracy, zdecydowana większość odpowiedzi skupi się na bezrobociu i jego wskaźnikach. Niewiele osób zdaje sobie bowiem sprawę z tego, że rynek pracy to w rzeczywistości wypadkowa wielu przeróżnych czynników, działań, lub ich braku. Rynek pracy to pracownik. Przygotowany pod potrzeby szeroko rozumianych pracodawców i tych publicznych, i prywatnych. System edukacji potrzebuje informacji od pracodawców, jakich specjalistów będą potrzebować, za rok, za dwa, czy nawet za pięć lat. Ale potrzebne jest też uzgodnienie, co rozumie się przez specjalistę jaka wiedza powinna towarzyszyć określonym specjalnościom zawodowym. Rynek pracy to miejsca pracy. Jest prawdą, że rynek pracy Euroregionu Nysa jest od wielu lat mocno niezrównoważony. Wszyscy mamy pełną świadomość faktu, że podaż miejsc pracy, czyli liczba ofert pracy, jest niewielka. Prawdą jest także, że na obszarze wysokiego bezrobocia nie są one atrakcyjne. Zarobki minimalne, wymagania maksymalne. To nie jest dobra sytuacja. Nowych miejsc pracy powstaje niewiele. Ale proces ten można pobudzić. W projekcie Mobilność przedstawialiśmy Państwu taki wzór. Miasto Gorzów Wielkopolski powołało do życia Lubuską Fundację Zachodnie Centrum Gospodarcze, które otrzymuje obiekty poszkolne, tworzy w nich inkubatory przedsiębiorczości, świadczy na rzecz osób zakładających własną firmę szereg usług wspierających. Rynek pracy to dobre warunki dla inwestorów. Szczególnie tych małych. Wiele miejscowości zapewnia dziś gościom swobodny dostęp do internetu w centrach miast, szczególnie w obszarach przylegających do rynku czy obiektów zabytkowych. To dobra praktyka już dość powszechnie stosowana. Można tak samo nieodpłatnie udostępnić takie łącze inkubatorowi przedsiębiorczości. A dla podmiotu rozpoczynającego działalność gospodarczą to zysk i duże udogodnienie organizacyjne. Rynek pracy to przygotowane i promowane miejsca pod inwestycje. Dziś inwestorzy niechętnie patrzą na centra miast drogi wąskie, duży ruch, narzekania mieszkańców na uciążliwości związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Potrzebne są tereny uzbrojone w komplet mediów, z zapewnioną drogą dojazdową. Można je ująć w planie zagospodarowania przestrzennego, przygotować odpowiednią dokumentację i wyposażyć we wszystko, co potrzebne. Są na to środki unijne, można to także zrealizować w formie partnerstwa publiczno-prywatnego. A do wstępnych prac, tych niewymagających specjalnych kwalifikacji, można wykorzystać bezrobotnych. 9

10 Transgraniczny rynek pracy to także kwalifikacje językowe. Musimy na ten aspekt patrzeć w dwóch płaszczyznach. Płaszczyzna pierwsza to funkcjonowanie instytucji, które mogą i powinny kreować współpracę transgraniczną. Jestem pod ogromnym wrażeniem spotkań z przedstawicielami Agentur für Arbeit z Frankfurtu nad Odrą lub Business and Innovation Centre także z Frankfurtu. Mieliśmy przyjemność spotykać się z osobami, które nie mając rodzinnych związków z Polską mówią po polsku wręcz perfekcyjnie. To duże ułatwienie w codziennych, roboczych kontaktach z polskimi partnerami. O ile w trakcie oficjalnych spotkań czy działań realizowanych w ramach projektów możemy korzystać z usług tłumaczy, czasem pojawia się problem, który trzeba uzgodnić albo wyjaśnić natychmiast, telefonem czy mailem. Bez znajomości języka jest to istotna bariera. Powinniśmy zatem dbać o to, aby pracownicy przygranicznych urzędów poznawali język sąsiada. Byłoby dobrze, aby w przyszłości był to wręcz wymóg. Druga płaszczyzna to kwalifikacje językowe mieszkańców. Nie narzucimy naszym obywatelom obowiązku uczenia się polskiego czy niemieckiego. Potrzebne są zachęty, potrzebna jest promocja korzyści, jakie niesie ze sobą znajomość języka kraju sąsiada. Zachęty pojawiają się wzdłuż całej polsko-niemieckiej granicy, przede wszystkim po stronie niemieckiej. Media informują o inicjatywie władz miejskich Görlitz Polacy mają być chętnie widzianymi nowymi mieszkańcami tego miasta. Oferta mówi o licznych korzyściach, ulgach, dopłatach Takich niemieckich miejscowości, które stawiają na Polaków jako ich nowych mieszkańców, jest już sporo, Görlitz chce być kolejną. Jednak jest także i minus tej oferty. Nic nie mówi się o zatrudnieniu, a bez pracy w Niemczech, bez pracy w Görlitz lub okolicach, nowi mieszkańcy z Polski nie utrzymają mieszkania. Pracy nie dostaną, jeśli nie będą znać dobrze języka niemieckiego, co warunkuje uznanie i nostryfikację kwalifikacji zawodowych. Szanowni Państwo, muszę podkreślić, że każda inicjatywa, która zbliża nasze społeczeństwa do siebie, cieszy. Ale wiele mamy jeszcze do zrobienia, aby mobilność edukacyjna, zawodowa czy tylko mieszkalna nabrała szerszego wymiaru, aby obszar Euroregionu Nysa był faktycznie jednym, wspólnym rynkiem gospodarczym, także rynkiem pracy. Sytuacja gospodarcza przez te minione lata nie uległa znaczącej poprawie. Patrząc na statystyki demograficzne muszę wręcz stwierdzić, że migracja i starzenie się społeczeństwa to informacja negatywna. Informacja, że młodzi i wykształceni ludzie uciekają z naszego wspólnego pogranicza. W przyszłości może powstać problem niedoboru odpowiednio wykwalifikowanej kadry. Taka ocena może skutecznie odstraszyć każdego potencjalnego inwestora. Problemy będą prawdopodobnie mieć także pracodawcy działający tu od lat dziś jeszcze pozornie są spokojni, mają kolejkę czekających na pracę, ale i im coraz trudniej będzie znaleźć specjalistę o wyższych, mocno wyspecjalizowanych umiejętnościach, decydujących o być albo nie być firmy za kilka, kilkanaście lat. Gdy rozmawiamy w gronie przedstawicieli instytucji rynku pracy o naszych podopiecznych i klientach, ich obraz staje się z roku na rok coraz trudniejszy. Ludzie, którzy przez lata utracili wiarę w siebie, którzy nie wierzą już w możliwości podźwignięcia się, bez chęci do walki o swoją przyszłość. To coraz częstszy klient instytucji rynku pracy. Trudny klient. We wcześniejszych projektach pokazywaliśmy Państwu dobre wzorce, zachęcaliśmy do podejmowania trudu stosowania ich także i u nas. Dziś chcemy zaproponować Państwu konkretną współpracę. Mamy bowiem partnera nie będącego instytucją rynku pracy, a firmą, która między innymi pracą na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym budowała swój dzisiejszy potencjał i wizerunek. Przedstawimy Państwu doświadczenia, które okazały się być skuteczne na rynku niemieckim, na polskim zapewne także okażą się pomocne. W trakcie dzisiejszego i jutrzejszego szkolenia przedstawimy Państwu teorię, doświadczenia płynące z praktyki i efekty. Kolejną, marcową edycję, planujemy już bardziej warsztatowo, będziemy starali się przekazać Państwu wiedzę, jak teorię zastosować w praktyce, na co szczególnie zwrócić uwagę. Smutną, niestety, prawdą jest bowiem to, że nie możemy liczyć na poprawę sytuacji. Przysłowiowa manna z nieba nie spadnie. Nie przyjedzie tu grono potencjalnych inwestorów z pomysłami na nowe, wielkie fabryki i nie przyjadą w ślad za nimi dobrej klasy specjaliści. Musimy zacząć pracować z tymi, których mamy do dyspozycji, uwzględniając ich ograniczone często możliwości. Lecz jeśli oczekiwany efekt naszej pracy będzie odpowiednio dopasowany do osób, które weźmiemy sobie za cel, będziemy mogli mówić o sukcesie. A każdy taki sukces to osoby, którym udało nam się pomóc. Mam nadzieję, że dzięki naszemu wsparciu wiedzy i kontaktach, Państwu uda się coś więcej pobudzić do działania konkretnych ludzi. Dlatego tym razem docelowymi odbiorcami działań, które poznacie Państwo w ramach projektu DAZIA, będą ludzie młodzi. Do nich należy przyszłość, oni będą tu mieszkać i chcą tu pracować. Muszą swój region polubić. Aby tak się stało, powinni poznać język sąsiada, jego zwyczaje, kulturę. Dlatego musimy podjąć próbę zaszczepienia im idei transgranicznego rynku pracy, ale już w ramach polsko-niemieckiej współpracy. 10

11 3. Sytuacja ekonomiczna i demograficzna w obszarze przygranicznym stan obecny i prognozy dla strony polskiej Beata Hadaś, Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Gospodarka i społeczeństwo to czynniki wzajemnie sprzężone. Milton Friedman, laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1976 r., w swojej pracy Monetary Trends in the United States and the United Kingdom (1982) podsumował wyniki swoich badań nad gospodarką brytyjską w sposób następujący: Jeśli lokalne społeczeństwo nie jest w stanie generować nowych pomysłów, lokalna gospodarka zmierza ku upadkowi, a wraz z nią społeczeństwo. Zauważył, i jak się wydaje, słusznie, że jeśli w lokalnej gospodarce nie pojawiają się nowe firmy, wygenerowane przez ludzi-wizjonerów, istniejące firmy popadają w stagnację. Kolejnym etapem jest recesja, po niej przychodzi upadek. Gospodarka i społeczeństwo nie tolerują próżni. Jeśli w miejsce starych upadłych firm nie powstają nowe, społeczeństwo reaguje ucieczką. Młodzi, zdolni, wykształceni odchodzą tam, gdzie mogą znaleźć satysfakcjonującą ich pracę. Prawa i zasady ekonomiczne nie znają granic. Jakkolwiek Friedman publikował swoje tezy oceniając kondycję starych okręgów przemysłowych USA i Wielkiej Brytanii, jego wnioski sprawdzają się w każdej gospodarce, także na naszym terenie. W październiku 1999 roku odbyło się jedno z pierwszych plenarnych spotkań Zarządu Województwa Dolnośląskiego i Rządu Krajowego Wolnego Kraju Związkowego Saksonia w Dreźnie, podczas którego przedstawiono najpoważniejsze perspektywiczne zagrożenia dla naszych regionów przygranicznych: - wyludnienie obszarów przygranicznych, - znaczące niekorzystne zmiany w strukturze demograficznej, - odpływ kapitału gospodarczego. Niestety, prognozy ekspertów spełniły się dość szybko. W roku 1995 w powiatach: bolesławieckim, lubańskim, lwóweckim, zgorzeleckim i złotoryjskim żyło ponad 354 tysiące mieszkańców; na koniec 2012 roku było ich mniej o ponad 20 tysięcy ( 5,7% ; 333,7 tys.). Wykres 1: Zmiany struktury demograficznej ludności powiatów przygranicznych w latach <18 18/59-64 >60/65 SUMAR: Opracowano na podstawie Bazy Danych Lokalnych GUS 11

12 W tym okresie o 30% (prawie osób) spadła liczba osób młodych w regionie, natomiast o 20% ( osób) wzrosła liczba osób znajdujących się w wieku poprodukcyjnym. Wykres 2: Zmiany demograficzne w obrębie grup w wieku nieprodukcyjnym w latach <18 >60/65 Opracowano na podstawie Bazy Danych Lokalnych GUS W czerwcu 2013 roku GUS ogłosił raport demograficzny za miesiąc kwiecień 2013 r. w Polsce po raz pierwszy liczba urodzonych dzieci była niższa od liczby zgonów. Wszystkie kolejne raporty potwierdzają ten trend ogółem w okresie kwiecień październik 2013 r. liczba urodzin dzieci była niższa od liczby zgonów o 962 osoby. Rodzi to zarówno obawy, jak i pytanie: co w przyszłości? Prognozę ogólnej liczby mieszkańców powiatów bolesławieckiego, lubańskiego, lwóweckiego, zgorzeleckiego i złotoryjskiego można znaleźć na stronach internetowych GUS. Uzupełnieniem szczegółowym dla przygranicznego obszaru Euroregionu Nysa są przede wszystkim strategie rozwoju powiatów bolesławieckiego, lubańskiego, lwóweckiego, zgorzeleckiego oraz złotoryjskiego. Wykres 3: prognoza struktury demograficznej ludności powiatów przygranicznych do roku >60 '55-59 '50-54 '24-49 '20-24 <19 Zestawienie opracowane na podstawie: 1) Prognoza GUS ludności według powiatów do 2030 roku (portal informacyjny GUS prognoza ludności według jednostek terytorialnych) 12

13 2) Prognoza GUS ludności według wieku do 2030 roku (portal informacyjny GUS prognoza ludności według jednostek terytorialnych) 3) strategie rozwoju powiatów: bolesławieckiego, lubańskiego, lwóweckiego, zgorzeleckiego i złotoryjskiego. O ile nie zmienią się parametry zewnętrzne związane z mobilnością edukacyjną i zawodową (a szczególnie z zagraniczną emigracją zarobkową), w 2030 liczba ludności w tych powiatach przygranicznych będzie o blisko osób niższa, niż w roku Liczba osób do 18 roku życia włącznie zmniejszy się o prawie 50% (z ponad 84 tys. do 43 tys.), natomiast liczba osób powyżej 60 roku życia będzie większa o prawie 40% (wzrośnie z 56 tys. do ponad 78 tys.). Muszę w tym miejscu podkreślić, że ta prognoza GUS oparta jest o metodologię badania prowadzonej przez gminy ewidencji ludności w oparciu o zameldowanie na pobyt stały. Natomiast nieco odmienny obraz można uzyskać posługując się zbieranymi przez GUS danymi opartymi o definicje o charakterze urzędowym (lub pobierając je wprost ze stron właściwych urzędów). Kategoria dzieci do 19 roku życia pozostające w systemie szkolnym oparta jest o statystyki instytucji oświatowych (liczba uczniów w szkole jest wartością bezwzględną i bezdyskusyjną dane według powiatów prowadzi właściwe Kuratorium Oświaty) oraz ewidencję dzieci do 6 roku życia według zameldowania. Uzupełniają ją informacje Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego o liczbie studentów według powiatów (można na tej podstawie wyodrębnić z grupy wiekowej lata studentów; niestety bez podziału na studentów studiów dziennych, wieczorowych i zaocznych). Kolejną kategorią bezdyskusyjną są osoby w wieku pozaprodukcyjnym pobierające świadczenia emerytalno-rentowe są to przekazywane do GUS ilościowe dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Kolejna kategoria to pracujący informacje o tej grupie GUS pozyskuje ze sprawozdań urzędów skarbowych. Mankamentem tej informacji jest kwestia przypisania osoby zatrudnionej do urzędu skarbowego, na którego rachunek wpływa podatek (nawet jeśli dany pracownik pracuje i mieszka na stałe, lecz bez zameldowania, w zupełnie innym regionie). Ostatnia bezdyskusyjna kategoria to bezrobotni a zatem osoby pozostające w ewidencji urzędów pracy. Chciałbym w tym miejscu zaznaczyć, że prognoza struktury zawodowo-wiekowej ludności to zarazem odpowiedź na pytanie o przyszłość w aspekcie sytuacji ekonomicznej. Składowy element tej prognozy zatrudnieni, to nic innego, jak obraz stanu gospodarki w regionie (według liczby zatrudnionych). Opiera się o sektor publiczny oraz niewielką liczbę znaczących gospodarczo firm. W całym regionie za istotne gospodarczo, z uwagi na wielkość zatrudnienia, należy uznać dwa podmioty: - kombinat górniczo-energetyczny Bogatynia Turów bazuje na technologiach tradycyjnych pochodzących z XIX w., od kilku lat systematycznie zmniejsza zatrudnienie (zwolnienia grupowe), - Ceramikę Bolesławiec również bazuje na technologiach i tradycyjnym wzornictwie przemysłowym z XIX wieku; potencjał produkcyjny (a zatem i zatrudnienie) został już wcześniej dostosowany do możliwości zbytu. Na terenie wszystkich powiatów w strukturze podmiotów gospodarczych dominują firmy jednoosobowe lub zatrudniające do 9 osób (ogółem stanowią ok. 95% ilości firm sektora gospodarczego dane za publikacjami GUS Statystyczne Vademecum Samorządowca 2012 dla powiatów bolesławieckiego, lubańskiego, lwóweckiego, zgorzeleckiego i złotoryjskiego, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, 2013). Obecny stan gospodarki można ocenić następująco: podstawą zatrudnienia jest sektor publiczny, który po szeregu cięć osiągnął, jak się wydaje, niezbędne do jego funkcjonowania minimum etatowe. Przedsiębiorstwa duże, oprócz wyżej wymienionych, w zasadzie nie istnieją, liczba małych i średnich przedsiębiorstw i firm, choć w zasadzie należałoby tu powiedzieć o liczbie miejsc pracy w nich funkcjonujących, także się ustabilizowała. 13

14 Wykres 4: Prognoza struktury demograficznej ludności w obszarze przygranicznym do roku 2030 metoda danych wyspecjalizowanych < 19 Studenci Zatrudnieni Bezrobotni Migracja i szara strefa Emeryci i renciści Dane za lata opracowano na podstawie Bazy Danych Lokalnych GUS Mieszkańców będzie mniej. To pewne. Więcej będzie emerytów, mniej uczniów. To także pewne. Zmniejszy się liczba studentów (bo jest to pochodna populacji w wieku szkolnym). Liczba zatrudnionych (głównie sektor publiczny) także ustabilizowała się i niewiele wskazuje, aby w tym względzie coś miało się zmienić na gorsze. Ustabilizował się także poziom bezrobocia. Natomiast staje przed nami pytanie o los przeciętnie 1/3 mieszkańców regionu: nie pracują, nie pobierają świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie są bezrobotnymi. Więc z czego się utrzymują? Kim są? Gdzie są? Na wykresie nazwałem tą grupę hasłowo Migracja i szara strefa (dalej: MSS). Część pracuje zapewne nielegalnie na miejscu lub w pobliżu miejsca zamieszkania (szara strefa), część, także nielegalnie, pracuje poza granicami Polski (także szara strefa), ale trudna do oszacowania część tej grupy mieszkańców regionu przygranicznego jest na miejscu, żyje poza jakimikolwiek systemami interwencji społecznej, poza systemami ewidencji. Na problem demografii w przyszłości trzeba spojrzeć z zupełnie innej perspektywy. Osoby pozostające aktualnie w zatrudnieniu nie są wieczne i niezniszczalne podlegają starzeniu się, będą chorować i prędzej czy później odchodzić na emeryturę czy rentę. To nieuniknione. Można także przewidywać, że liczba miejsc pracy w regionie nie ulegnie większym zmianom zarówno w sektorze usług publicznych, jak i w sferze gospodarki rynkowej. Firmy, które przetrwały epokę usuwania reliktów socjalizmu i kryzys gospodarczy ostatnich lat, mają ustabilizowane portfele zamówień, rynki zbytu i będą potrzebować w przyszłości kadr zdolnych zastąpić obecnych pracowników. 14

15 Ale zmiany w strukturze demograficznej będą miały jeszcze inny skutek skoro odpływają młodzi oraz część pokolenia w tzw. średnim wieku, kto przejmie opiekę nad pokoleniem dziś dobiegającym 50 lat lub starszym? Pojawi się zapotrzebowanie na opiekę instytucjonalną zakłady opiekuńczo-lecznicze (dla całkowicie zniedołężniałych) oraz domy spokojnej starości. To będzie w przyszłości istotny, potrzebujący kadr segment rynku. Dziś dopiero w Polsce raczkuje. I właśnie w przyszłych potrzebach popytu na pracę upatruję główną trudność. Osoby, które wybiorą migrację edukacyjną (ponad 80% pokolenia w wieku lata za: Portal demograficzny GUS, w większości znajdą dla siebie zatrudnienie w miastach ośrodkach akademickich. Tam lokuje się znacząca większość nowych inwestycji oferują lepsze niż w regionie przygranicznym płace, atrakcyjne bonusy (samochód służbowy, służbowy telefon z taryfą bez limitu, ubezpieczenie grupowe, zakładowy system opieki zdrowotnej, itp.). Studenci z dobrych uczelni nie wrócą z Warszawy, Poznania czy Krakowa do swoich rodzinnych miejscowości. Mają za sobą praktyki w dobrych firmach, staże, działalność w organizacjach studenckich i doświadczenia projektowe. I oferty pracy od 3 tysięcy złotych na rękę wzwyż. Respektowanie przez kraje Unii Europejskiej prawa do swobody podejmowania pracy przez każdego obywatela Unii w miejscu, które sobie wybierze, z pewnością nie ułatwi sytuacji na rynku pracy Euroregionu Nysa. Polki są drugą co do liczebności grupą narodowościową cudzoziemskich matek w Anglii i Szkocji. Polacy stanowią coraz liczniejszą grupę mieszkańców Belgii, Holandii czy krajów skandynawskich. Kim są Polacy emigrujący do innych krajów? Skąd pochodzą? Rzadko pochodzą z wielkich, szybko rozwijających się miast. To przede wszystkim mieszkańcy obszarów peryferyjnych, którzy widząc dookoła siebie bezrobocie i oferty pracy z płacowym minimum na umowę-zlecenie postanowili ułożyć sobie życie gdzie indziej. Z całą pewnością tamtejsze warunki płacowe (co najmniej euro miesięcznie na rękę ) są zdecydowanie korzystniejsze, niż oferta pracodawców z Euroregionu Nysa (tyle samo, tylko w złotówkach). Nic zatem dziwnego, że młode osoby z dobrym przygotowaniem zawodowym migrują za pracą i lepszą płacą. W ich miejsce nie przybędą nowe siły z zewnątrz, albowiem dla obywateli starych krajów UE polska płaca jest śmiesznie niska, ci ze Wschodu wolą także wielkie miasta (gdzie bez podatku i formalności zarobią zdecydowanie więcej). Przyszłość kadr pracowniczych przygranicznej części Euroregionu Nysa zależy zatem od wykorzystania tego potencjału ludzkiego, który gotów jest tu pozostać, a nie są to zasoby napawające optymizmem. Wśród obecnych bezrobotnych trudno się dopatrywać przyszłościowego potencjału rozwojowego skoro nie potrafią być mobilni dziś i nie idą w ślady tych wszystkich, którzy za pracą wyjechali gdzieś w Polskę lub w świat, za kilka, kilkanaście lat będą osobami niezdolnymi do podjęcia jakiejkolwiek pracy. Do dyspozycji pozostaje zatem ta bliżej nie określona grupa, którą na wykresie nazwałem migracja i szara strefa. To są ludzie, którzy jednak nauczyli się funkcjonować w takich, a nie innych warunkach nie korzystają z pomocy publicznej (bo nie chcą), zaspokajają swoje potrzeby (oficjalnie nie pracując). Problemem jest dotarcie do nich, wyselekcjonowanie tych, którzy rodzą jakiekolwiek nadzieje na to, że będą potrafili wrócić na normalną drogę rozwoju zawodowego. Stają przed nami zatem ważne zadania perspektywiczne: 1) musimy mieć świadomość, że przygotowanie kandydata na pracownika, kandydata wyłonionego z grona osób długotrwale bezrobotnych o niskim, nieadekwatnym do potrzeb rynku pracy wykształceniu, jest procesem skomplikowanym, a dodatkowo obciążonym wysokim ryzykiem niepowodzenia (kandydat może nie być zdolny do nauki; dodatkowym zagrożeniem jest czynnik psychologiczny może nie sprostać wymogom zwykłego, codziennego funkcjonowania jako pracownik); 15

16 2) musimy przygotować się na poszukiwanie rozwiązań alternatywnych wyjść poza własną urzędową ewidencję bezrobotnych np. współpracować z instytucjami pozarządowymi, które często informacje o takich wartościowych osobach wywodzących się z grupy MSS posiadają; 3) musimy mieć wiedzę o rozwiązaniach innowacyjnych, które są skuteczniejsze w przeprogramowywaniu osób społecznie wykluczonych lub zagrożonych takim wykluczeniem niż tradycyjne metody pracy stosowane przez pracowników instytucji rynku pracy. Nowe, innowatorskie metody pracy z osobami znajdującymi się w szczególnej sytuacji na rynku pracy to przede wszystkim rozwiązania autorskie, niektóre nawet opatentowane. Ich zasadniczą cechą jest to, że instytucje-firmy dysponujące takimi metodami nie zechcą udostępniać swoich rozwiązań w procedurach przetargowych czy konkursowych, które nastawione są, z prawnego założenia, na minimalizację ceny i utrudniają wybór partnera współpracy ze względu na kryterium jakościowe. A trzeba przecież pamiętać, że efekt jest pochodną właśnie jakości, a zatem najlepszych trenerów, ich usprzętowienia, metodologii wymagającej często pracy indywidualnej w większej liczbie godzin. Ważne jest zatem wcześniejsze wypracowanie takich metod współpracy z właścicielami tych rozwiązań, które z jednej strony nie będą stały w sprzeczności z Prawem zamówień publicznych lub ustawą o finansach publicznych, a z drugiej pozwolą na zamawianie usług u tych dostawców, którzy rzeczywiście pożądane umiejętności metody programy posiadają. To pierwszy z elementów przyszłościowego ryzyka, który musimy brać pod uwagę. Drugim istotnym czynnikiem ryzyka, na który musimy być przygotowani, jest presja pracodawców. Musimy mieć świadomość, że gdy pracodawca nie znajdzie chętnych do pracy poprzez ogłoszenie prasowe (czy inną formę medialnej rekrutacji), zgłosi się do instytucji rynku pracy i chwilę później będzie grzmiał w mediach, że oto urząd pracy nie jest w stanie zapewnić mu od ręki potrzebnego pracownika. Stajemy wobec zagrożenia oceną negatywną, a w dodatku upublicznioną. Ale w tym przypadku nie jesteśmy bezbronni. Możemy uświadamiać przedsiębiorców, że gdy za kilka lat zechcą szukać następców swoich dotychczasowych pracowników, odzewem rynku pracy (i urzędu pracy) może być totalna cisza oznaczająca, że na miejscu nie ma osób zdolnych natychmiast do podjęcia takiej pracy. Możemy uczyć przedsiębiorców perspektywicznego planowania potrzeb kadrowych. Możemy tłumaczyć, że potrzebujemy mieć wiedzę o przyszłych potrzebach kadrowych pracodawców dziś, aby za kilka lat dać firmie potrzebnego jej pracownika. Możemy zachęcać pracodawców do współpracy (już dziś, np. poprzez udostępnianie nam ich potencjału do organizacji praktyk zawodowych) informując, że bez współpracy, z dużym prawdopodobieństwem, nie będziemy w stanie pomóc w znalezieniu potrzebnego pracownika. Szczególnie w przyszłości. Natomiast odnośnie innowacyjnych metod, które mogą być nam pomocne w przebudowie potencjału ludzkiego obszaru przygranicznego nasi niemieccy partnerzy zaprezentują Państwu swoje doświadczenia związane z wdrażaniem programu Integration durch Austausch Integracja poprzez wymiany, pokażą efekty pracy z osobami, które do niedawna uważały się same (i były tak postrzegane przez otoczenie) za margines społeczny, za niezdolne do czegokolwiek. Duża część z nich przeszła mentalne przeobrażenie, części udało się nawet znaleźć pracę. Być może jest to rozwiązanie przyszłościowe, ale sądzę, że będzie potrzebne szybciej, niż ktokolwiek z nas przypuszcza. 16

17 4. Dobre praktyki współpracy transgranicznej na rynku pracy Piotr Lazar Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Szanowni Państwo, w trakcie konferencji podsumowującej projekt Mobilność na transgranicznym rynku pracy wspierana przez samorządy POWT Polska Saksonia mieliśmy możliwość przedstawić Państwu informacje o współpracy publicznych instytucji rynku pracy z obszaru Frankfurt - Słubice. Międzynarodowa współpraca z udziałem publicznych instytucji rynku pracy jest zagadnieniem istotnym także dla działań, które będziemy Państwu przedstawiać w ramach projektu DAZIA, albowiem główny element decydujący o powodzeniu działań wzorowanych na niemieckim programie Integracja poprzez wymiany zagraniczne wymiany osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy i zagrożonych wykluczeniem społecznym wymaga współpracy wielu różnych instytucji, w tym i jest to warunek niezbędny do spełnienia szeroko rozumianych urzędów pracy. Za podjęciem takiej współpracy przemawiają przede wszystkim uwarunkowania lokalne. Mamy podobne społeczeństwa zarówno pod względem struktury demograficznej jak i problemów na rynku pracy. Realizujemy różne działania, aby tym społecznościom jak najlepiej służyć i pomagać. Obserwujemy ich efekty, oceniamy zasadność stosowania w przyszłości, słowem gromadzimy wiedzę. Potrzebujemy jednak czegoś więcej: działając w oparciu o własne doświadczenia możemy nawet nie wiedzieć o tym, że zmieniając nieco przez lata wypraktykowane metody możemy osiągnąć lepszy efekt końcowy. Potrzebujemy zatem partnerów realizujących podobne działania, mających własne doświadczenia i chętnych zarówno do podzielenia się wiedzą własną jak i poznania naszych osiągnięć. Nasze instytucje i społeczeństwa mają także swoje potrzeby. Nie możemy łudzić się, że publiczne finansowanie będzie wystarczające. Ale możemy próbować działać wspólnie ty masz niewiele, ja mam niewiele, ale razem mamy całkiem sporo. Wystarczająco dużo, aby przejrzeć nasze wspólne problemy i wybrać takie, które wspólnymi siłami możemy rozwiązać. Niech to będą początkowo działania adresowane do niewielkiej liczby osób, ale skuteczne to już będzie sukces. Sukces można nagłośnić, a wtedy wszyscy lokalni decydenci będą chcieli otrzymać więcej. I będą przygotowani, aby na owe więcej sukcesów przeznaczyć więcej pieniędzy. Szczególnie atrakcyjne wydają się perspektywy transgranicznej i ponadnarodowej współpracy. Unia Europejska chce w latach zintensyfikować działania na rzecz osób młodych, bezrobotnych, zagrożonych wykluczeniem społecznym. Chce także podnieść mobilność młodego pokolenia. Transgraniczność czy ponadnarodowość działań na rynku pracy to unijna zachęta, aby wzdłuż całej polskoniemieckiej granicy tworzyć lokalne, ponadgraniczne partnerstwa i sięgać po unijne środki. Pieniądze będą lub już są, potrzeby są, cele i zadania znamy. Czyli mamy wszystko, aby współpracować. Aby jednak mówić o możliwych kierunkach i wskazywać dziś już realizowane obszary/tematy współpracy polsko-niemieckiej, powinniśmy nieco szerzej poznać specyfikę całego tego obszaru, przede wszystkim z punktu widzenia demografii i obecnych oraz przyszłych problemów społecznych. Naturalnie można postawić pytanie, jaki jest sens mówienia o demografii, skoro instytucje edukacyjne i instytucje rynku pracy na te akurat procesy wpływu nie mają? Przede wszystkim taki, że czeka nas coraz trudniejsza praca, aby tych, którzy pozostaną na polsko-niemieckim pograniczu, jak najlepiej przygotować do funkcjonowania na rynku pracy. Nie będzie to zadanie łatwe. Wprawdzie dziś 30% niemieckich i 25% polskich mieszkańców regionu ma już wykształcenie wyższe a odsetek osób bez wykształcenia zawodowego lub średniego nie przekracza 10% po obu stronach granicy, to jednak nie jest to czynnik mówiący o przydatności tych osób do pracy. Przedsiębiorca producent chce inżyniera albo osobę z wykształceniem technicznym, zawodowym. Tymczasem duża część studentów wciąż sięga po kierunki humanistyczne, choć ma świadomość, że na rynku pracy jest to generalnie wykształcenie bez rynkowej wartości dla pracodawców. Zapewne dlatego 17

18 coraz większa część absolwentów wyższych uczelni w Polsce (w 2013 r.: 30% - dane Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Kadrami) ma trudności ze znalezieniem pracy w wyuczonym zawodzie, w Niemczech jest niewiele lepiej (ok. 23% - dane za de.statista.com). Co czwarty przedsiębiorca w Niemczech już ma problemy ze znalezieniem pracownika w sytuacji, gdy dotychczasowego musi zastąpić w trybie nagłym (dane za: Deutscher Industrie- und Handelskammer, raporty: Fortbildungsstatistik 2011, 2012). W Polsce, według szacunków Business Centre Club z niedoborem pracowników boryka się 37% pracodawców, przy czym wskaźnik ten wzrasta w miarę oddalenia od dużych miast ( raport Niedobór talentów 2012 Manpower Group). Brak pracownika to nie tylko czasowo wolne miejsce pracy. To także zagrożenie terminowej realizacji umów z kontrahentami, którego skutki mogą być dla pracodawcy niebezpieczne. Natomiast upadłość pracodawcy pogarsza sytuację ekonomiczną lokalnej społeczności przybywa nowa grupa bezrobotnych, którym trudno zaoferować nową pracę. Są to problemy wspólne dla obu naszych krajów, powinniśmy zatem wspólnie wypracować i stosować podobne metody jego rozwiązywania. Pomiędzy naszymi krajami biegnie 467 km granicy. Po stronie polskiej obszar pogranicza stanowią 3 województwa: zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie ogółem 5.662,4 tys. osób *), w tym: - dolnośląskie: 2.916,5 tys. osób, - zachodniopomorskie: 1.722,7 tys. osób, - lubuskie: 1.023,2 tys. osób. Po stronie niemieckiej do obszaru pogranicza zaliczane są 4 jednostki: Meklemburgia-Pomorze Wschodnie, Brandenburgia, Berlin oraz Saksonia ogółem ,3 tys. osób, w tym: - Saksonia: 4.054,2 tys. osób, - Berlin: tys. osób, - Brandenburgia: 2.453,2 tys. osób, - Meklemburgia Pomorze Wschodnie: 1.606,9 tys. osób. W bezpośrednim pasie przygranicznym (do ok. 50 km od granicy) liczba ludności jest jednak zbliżona i wynosi po ok. 1.2 mln osób. Podobne są także problemy demograficzne: ogółem w latach cały pas przygraniczny opuściło ok. 400 tys. mieszkańców, po ok. 200 tys. osób z każdej strony granicy. Szacunki wskazują, że do 2035 roku region przygraniczny opuści ok. 1,8 mln osób, z tego kolejne 400 tys. będą stanowić mieszkańcy pasa przygranicznego. *) Wszystkie przytoczone dane statystyczne pochodzą z publikacji Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze Pogranicze Polsko-Niemieckie w Liczbach 2010 Po obu stronach społeczeństwo się starzeje liczba dzieci (w wieku 0-14 lat) spadła o 20,5%, natomiast o 23% wzrosła liczba osób w wieku powyżej 64 roku życia. Na przestrzeni ostatnich 10 lat średnia długość życia wzrosła o 7 lat po stronie niemieckiej oraz o 5 lat po stronie polskiej. Ten trend jest stały i będzie powodować starzenie się społeczeństwa także i w dalszej perspektywie. Najmniejsze zmiany zaszły w obrębie osób w wieku produkcyjnym: po stronie polskiej wartość ta kształtuje się na poziomie ok. 73% populacji, natomiast po stronie niemieckiej ok. 67%. Jednakże nie powinniśmy patrzeć na tą grupę w sposób całościowy o jej sile stanowią bowiem osoby młode (do 34 roku życia), natomiast osoby po 54 roku życia, za 10 lat, będą już emerytami. Spadła(o 21,2% po stronie polskiej i 17,9% po stronie niemieckiej) liczba osób z najcenniejszej społecznie części populacji osób pomiędzy 18 a 34 rokiem życia, czyli grupy w okresie rozrodczym. W perspektywie do 2035 ich udział w społeczeństwie ma się jeszcze zmniejszyć z obecnych ok. 11% po stronie niemieckiej i 12,3% po stronie polskiej do poziomu nie przekraczającego 7%. Z innych istotnych warunków społeczno-ekonomicznych, wspólnych dla całego pogranicza, chciałbym zwrócić Państwa uwagę na dwa czynniki: poziom bezrobocia oraz dysproporcję przeciętnych wynagrodzeń. 18

19 za: Pogranicze Polsko-Niemieckie w Liczbach 2010 To, co różni w tym względzie nasze kraje, to kierunek zmian. W Niemczech od 2010 roku bezrobocie spada (6,9% w grudniu 2012, 6,8% na koniec I półrocza 2013 dane Bundesministerium für Arbeit und Soziales) i jest obecnie najniższe od 20 lat. W Polsce trend jest odmienny wzrosło do 14,3% na koniec 2012 roku, na koniec III kwartału 2013 r. spadło wprawdzie do 13,0%, jednakże w listopadzie ponownie wzrosło do 13,2% (dane GUS). Powyższy obraz wymaga jednak pewnego komentarza: im bliżej granicy, tym wskaźnik bezrobocia jest wyższy w lubuskim bezrobocie przekroczyło w II półroczu 2013 r. poziom 15%, w zachodniopomorskim: 16,4% (dane GUS). Odnośnie płac trzeba powiedzieć, że dysproporcje nie zmieniają się od lat: średnia płaca w Niemczech jest przeciętnie 4-krotnie wyższa od tej w Polsce. Taka sytuacja jest determinantą zachowań społecznych dla Polaka praca w Niemczech jest atrakcyjna finansowo, dla Niemca praca w Polsce jest nieopłacalna, albowiem dochód z takiego zatrudnienia jest niższy od kwot zasiłków dla bezrobotnych czy świadczeń z opieki społecznej. Paradoksalnie i jedna i druga społeczność patrzy na Zachód. Niemcy: na zachodnie landy, Polacy na cały obszar Europy Zachodniej, od Włoch po Wielką Brytanię. Migracje dotyczą obu narodowości. 19

20 Przeciętne wynagrodzenia w regionie przygranicznym za: Pogranicze Polsko-Niemieckie w Liczbach 2010 Ale ta sytuacja ma też swoje odwrotne oblicze. Polacy zaczynają kupować nieruchomości w pasie przygranicznym, ale po stronie niemieckiej. I tam się przeprowadzają. Czasem rzeczywiście towarzyszy temu zmiana miejsca zamieszkania, czasem jest to tylko zmiana na papierze. Dla polskich przedsiębiorców najcenniejsze są upadające czy zamykane niemieckie firmy, szczególnie te małe. Według informacji uzyskanych w Wydziale ds. Gospodarki Powiatu Greifswald, około 50 pensjonatów, moteli i hoteli po stronie niemieckiej, w pasie wybrzeża od Świnoujścia do Greifswaldu, zatrudnia polski niemalże w całości personel. 20 spośród nich to firmy polskie, działające jednocześnie po obu stronach granicy. Skąd polscy hotelarze w Niemczech? Działający w tej branży właściciele pensjonatów ze Świnoujścia wykorzystali dobrą passę i w części wykupili niemiecką konkurencję. Według informacji uzyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy w Policach, w ostatnich 3 latach na ich terenie powstało 11 nowych warsztatów samochodowych wszystkie w oparciu o urządzenia kupione z zamykanych warsztatów niemieckich. W tym samym okresie ok. 30 osób kupiło nieruchomości po stronie niemieckiej i tam się przesiedliło. Za przykład podawana jest miejscowość Löcknitz, gdzie co 4 mieszkaniec pochodzi z Polski ( około 700 osób na 3 tysiące mieszkańców; dane za: encyklopedia internetowa wikipedia). Tu powodem decyzji o przeprowadzce za granicę były ceny mieszkania czy domu: o blisko 50% niższe niż w Szczecinie i o ok. 1/3 niż w Policach). Czas dojazdu do centrum Szczecina to ok. 30 minut. W Löcknitz funkcjonuje przychodnia z polskimi lekarzami i polska apteka. Działa Polsko-Niemieckie Gimnazjum i Liceum, współpracujące, z uwagi na przewagę polskich uczniów, z Zespołem Szkół w Policach. / Według informacji uzyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy w Krośnie Odrzańskim, Polacy opanowali rynek usług budowlanych w Eisenhüttenstadt i okolicach kupowali zamykane małe niemieckie firmy wraz z nazwą i adresem i już jako niemieckie firmy wchodzili na lokalny rynek, bazując na swoich polskich pracownikach i polskiej firmie-matce. Metoda jest prosta: umowę z inwestorem podpisuje niemiecka firma-córka, która następnie zleca wykonanie budowy swojej polskiej firmie-matce. Ta zatrudnia pracowników polskich według polskiego prawa (i płac), codziennie dowozi robotników na plac budowy, a jedynie inspektor nadzoru i kierownik budowy to osoby z niemieckimi kwalifikacjami i certyfikatami. Podstawą sprzętu jest także mienie nabyte wraz z niemiecką firmą, zwykle jakościowo lepsze, niż dostępne w Polsce, a z uwagi na pochodzenie wyprzedażowe znacznie tańsze. Naturalnie przykładów potwierdzających taki rozwój naszego sąsiedztwa wzdłuż polsko-niemieckiej granicy jest więcej, nie chodzi jednak o statystyczną inwentaryzację podobnych działań. Chodzi przede wszystkim o pokazanie, że zaczyna się proces uwspólniania tego pogranicza, a zatem z obu stron potrzebne są wspólne działania wspierające chcące na tym obszarze żyć i pracować społeczeństwo. 20

21 Wybrane wspólne działania polskich i niemieckich instytucji rynku pracy realizowane w polskoniemieckim obszarze przygranicznym Działania te można podzielić na następujące grupy: - granty EURES na współpracę transgraniczną, - wspólne projekty (konkursowe) finansowane ze źródeł zagranicznych, - wspólne projekty (konkursowe) finansowane ze źródeł krajowych. Granty EURES: po stronie polskiej z wnioskami o ich pozyskanie, skutecznie wystąpiły 4 powiatowe urzędy pracy: - w Świnoujściu (współpraca z Agentur für Arbeit z Passewalk i Greifswald), - w Międzyrzeczu (współpraca z Agentur für Arbeit z Eisenhüttenstadt), - w Słubicach(współpraca z Agentur für Arbeit z Frankfurtu n/o), - w Krośnie Odrzańskim (współpraca z Agentur für Arbeit z Cottbus). Mają różne horyzonty czasowe i wielkość, ale są wspólne, jeśli chodzi o cele. Pozwalają na szerszą współpracę: przygotowywanie i wydawanie wspólnych dwujęzycznych publikacji, organizację częstszych dwustronnych spotkań z profesjonalnym tłumaczeniem, noclegami, pokryciem kosztów przejazdów itp. Ich beneficjenci są zatem w lepszej sytuacji otrzymują bowiem zewnętrzne środki finansowe, uzupełniające skromne budżety własne. Istotnym elementem jest także i to, że podczas tych spotkań uzgadniane są wspólne działania projektowe, uzupełniające podstawową ofertę instytucji rynku pracy. Powiatowy Urząd Pracy w Krośnie Odrzańskim, oprócz wspomnianego wyżej grantu EURES na rozwój współpracy transgranicznej, w wielostronnym partnerstwie z Fundacją na rzecz Collegium Polonicum w Słubicach (partner wiodący, sektor pozarządowy, instytucja non-profit), Organizacją Pracodawców Ziemi Lubuskiej (sektor pozarządowy, instytucja non-profit), Przedsiębiorstwem Produkcyjno-Handlowym IRMEK Zakład Pracy Chronionej z Gorzowa Wielkopolskiego (sektor prywatny) oraz Deutsche Angestellten Akademie (partner ponadnarodowy - ogólno niemiecka sieć instytucji szkoleniowych) jest współrealizatorem projektu PI - PWP Mentoring innowacyjna metoda aktywizacji, realizowanego w ramach Priorytetu VI PO KL Rynek pracy otwarty dla wszystkich i finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ( grantodawcą jest Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze. Temat projektu: poszukiwanie nowych, skutecznych metod aktywizacji zawodowej i społecznej grup docelowych wymagających szczególnego wsparcia. Cel główny: Zaadoptowanie i wdrożenie innowacyjnego narzędzia mentoringu, opartego na oświadczeniach partnera niemieckiego, który przeznaczony będzie dla instytucji rynku pracy z lubuskiego i który służyć będzie w przyszłości aktywizacji zawodowej osób do 25 roku życia. Grupa odbiorców: osoby bezrobotne do 25 roku życia. Grupa użytkowników: urzędy pracy oraz instytucje rynku pracy. Wartą podkreślenia jest informacja, ze jest to projekt przewidziany do realizacji w okresie październik 2012 wrzesień Powiatowy Urząd Pracy w Świnoujściu, oprócz działań realizowanych w oparciu o grant EURES we współpracy z Agentur für Arbeit w Greiswaldzie i Passewalk, realizuje, w ramach programu Leonardo da Vinci, we współpracy z niemieckim Verein zur Förderung von Beschaftigung und Qualifizierung (Stowarzyszenie na rzecz Wspierania Zatrudnienia i Kwalifikacji Zawodowych) Bad Freienwalde e.v. projekt "Świnoujście bez granic" (nr projektu PL1-LEO ). Założenia projektu Niemieccy pracodawcy niejednokrotnie przy przeprowadzaniu rekrutacji zwracali uwagę na to, czy kandydat zdobył już jakiekolwiek doświadczenie u niemieckiego pracodawcy. Kompleksowa realizacja projektu pozwoli na przygotowanie jego uczestników do trwałego powrotu na rynek pracy. Planowane działania stanowią uzupełnienie dotychczasowych działań prowadzonych przez Powiatowy Urząd Pracy w Świnoujściu. Beneficjentami projektu jest 15 osób pozostających bez zatrudnienia z terenu miasta Świnoujście w wieku do 35 roku życia. 21

22 Głównym celem projektu jest zdobycie umiejętności i doświadczenia zawodowego przez 15 osób pozostających bez zatrudnienia, które pozwoli na zwiększenie ich szans na rynku pracy oraz zwiększenie mobilności. Cel główny projektu zostanie osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych, do których należą: przygotowanie kandydatów na uczestników projektu poprzez warsztaty aktywizacyjne, zajęcia integracyjne, indywidualne spotkania z doradcą zawodowym oraz spotkanie informacyjne "Savoir Vivre w Niemczech" do wyjazdu za granicę oraz zapoznanie się z kulturą kraju goszczącego; nauka języka obcego poprzez szkolenie zawierające podstawowe słownictwo niezbędne do podjęcia pracy oraz codziennego funkcjonowania na terenie Niemiec; zdobycie wiedzy, kwalifikacji oraz doświadczenia zawodowego na terenie Niemiec w celu rozwoju możliwości zawodowych beneficjentów projektu; poznanie zasad obowiązujących w niemieckiej kulturze pracy;- wymiana pozytywnych doświadczeń i dobrych praktyk obowiązujących w obu krajach; zwiększenie elastyczności beneficjentów na rynku pracy. W efekcie realizacji celu głównego oraz celów szczegółowych planowane jest osiągnięcie następujących wskaźników rezultatu projektu: zwiększenie motywacji do powrotu na rynek pracy poprzez zajęcia aktywizacyjne oraz indywidualną pomoc doradcy zawodowego;- podwyższenie poziomu znajomości języka niemieckiego; poznanie niemieckich obyczajów oraz zmniejszenie istniejących barier kulturowych; poznanie specyfiki pracy w niemieckich firmach; nabycie umiejętności poprzez praktyczną naukę zawodu przez 15 osób bezrobotnych; zdobycie certyfikatu EUROPASS MOBILNOŚCI przez wszystkich uczestników projektu. Staże będą odbywać się w zawodach kelner/barman (9 osób), kucharz (4 osoby) i opiekun osoby starszej (2 osoby). Aktualnie każdy z uczestników zakończył szkolenie z języka niemieckiego i otrzymał zaświadczenie o ukończeniu szkolenia na poziomie A1. Te dwa projekty są dobrymi przykładami wspólnych polsko-niemieckich działań ukierunkowanych na wsparcie osób bezrobotnych i/lub znajdujących się w szczególnej sytuacji na lokalnym, transgranicznym rynku pracy. Obejmują, na razie, niezbyt liczne grupy beneficjentów, ale są jednocześnie poligonami współpracy. Najlepiej bowiem uczyć się wspólnego planowania projektów i ich wspólnej realizacji w działaniach małych, a w miarę wzrostu poziomu doświadczenia i kwalifikacji personelu projektowego zwiększać i ilość i wartość projektów, obejmując jednocześnie coraz większe grono beneficjentów działaniami. W ramach projektu DAZIA pokażemy Państwu inne metody. Nasi partnerzy projektowi przedstawiciele Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh z Drezna będą chcieli zachęcić Państwa do współpracy opartej o założenia i metodologię projektu Integracja poprzez wymiany (Integration durch Austausch) niemieckiego transnarodowego programu EFS. Kilka państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym Polska, na jego podstawie opracowuje program TLN Mobility najbardziej aktualne informacje o tym programie przedstawi Państwu Pani Hanna Kądziela z Departamentu Zarządzania EFS Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. 22

23 5. Przykład dobrych praktyk aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na podstawie transnarodowego projektu IdA Integration durch Austausch współfinansowanego ze środków EFS Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR (s.c.) W 2009 roku Federalne Ministerstwo Pracy i Spraw Społecznych w Niemczech zainicjowało w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program IdA Integration durch Austausch (z niem. integracja poprzez wymianę). Głównym założeniem Programu jest zwiększenie szans zatrudnienia młodocianych z grupy zagrożonej wykluczeniem społecznym oraz długotrwale bezrobotnych lat (powracający na 1-szy rynek pracy, absolwenci bez szans na zatrudnienie lub osoby bez doświadczenia zawodowego), poprzez wspieranie transnarodowych staży i praktyk zawodowych, jak również mobilności tejże grupy na terenie całej Wspólnoty zgodnie ze strategią Europa Głównym celem Programu IdA jest zwiększenie szans na zatrudnienie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez transnarodowe wymiany i praktyki zawodowe, a także zwiększenie ich mobilności na terenie UE. Program adresowany jest do osób z grupy ryzyka dot. wykluczenia społecznego wskutek długotrwałego bezrobocia lub z terenów objętych dużym bezrobociem w grupie docelowej. Program IdA ma na celu wspieranie reform rynku pracy, a w szczególności ds. europejskiej polityki zatrudnienia i ich zastosowania w praktyce. Obszar wsparcia i partnerstwo W nawiązaniu do ww. strategicznego podejścia ds. polityki rynku pracy na płaszczyźnie UE, jak również założeń FMPiSS dotyczącej grupy docelowej, bsw, jako Koordynator konsorcjum składającego się z 4 operacyjnych oraz 4 strategicznych Partnerów w Saksonii, w projekcie IdA im Dreiländereck zdecydowała się na zjednoczenie strategicznych podmiotów regionalnego rynku pracy. Konstelacja konsorcjum składająca się z doświadczonych firm szkoleniowych i kształcących zawodowo oraz Agencji Pracy / Jobcenter działających w strefie przygranicznej z Polską po jednej oraz z Republiką Czeską po drugiej stronie, zdecydowała się na realizację Programu w Euroregionie Nysa / Łaba, na styku 3 sąsiadujących krajów UE Niemiec, Polski i Czech. Wynika to również z zapotrzebowania na nowe rozwiązania na regionalnym rynku pracy umożliwiając ww. grupie docelowej udostępnienia innowacyjnych i elastycznych ścieżek rozwoju zawodowego, orientacji zawodowej, ewentualnie możliwości zatrudnienia w wspólnej strefie gospodarczej. Okres realizacji projektu IdA im Dreiländereck : maj grudzień 2014 r. 23

24 Partnerzy narodowi Partnerzy strategiczni / operatywni pod kierownictwem BSW: Aktywno-operatywni: 3 firmy szkoleniowe, 1 AA Aktywno-strategiczni: 2 Jobcenter, 1 Agentur für Arbeit Partnerzy ponadnarodowi: CZ: SPOSS Ceska Lipa PL: Euro-Szkoła Zgorzelec A : Verein Einstieg Salzburg Zarządzanie projektami IdA nasi eksperci Podążać nowymi ścieżkami z programem IdA Głównym celem Programu IdA jest zwiększenie szans na zatrudnienie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez transnarodowe wymiany i praktyki zawodowe, a także zwiększenie ich mobilności na terenie UE. Osoby z grupy ryzyka dot. wykluczenia społecznego wskutek długotrwałego bezrobocia lub z terenów objętych dużym bezrobociem w grupie docelowej. IdA im Dreiländereck w praktyce Okres realizacji projektu: maj 2009 do grudzień 2014 r. Uczestnictwo 4 krajów UE. Uczestnictwo ca osób w partnerstwie IdA. 24

25 Okres uczestnictwa w projekcie wynosi ca. 6 m-cy. W tym zawarte są: 1 miesiąc okresu przygotowawczego, tzn. przygotowanie merytoryczne i praktyczne do wyjazdu za granicę, jak: diagnoza potencjału, analiza predyspozycji zawodowych; treningi motywacyjne; wzmocnienie kompetencji społecznych; rozwój kompetencji językowych (kurs językowy PLUS elementy jęz. branżowego/zawodowego) oraz międzykulturowych dla konkretnego kraju lub obszaru językowego, ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji twardych, jak fakty nt. rynku pracy, kodeks pracy, etc.; 2-3 miesiące pobytu za granicą Praktyczna realizacja praktyk lub WorkCamp; dodatkowo przez cały okres kontynuowany jest kurs językowy z elementami praktycznego treningu międzykulturowego (w celu zapobiegnięcia tzw. szoku kulturowego i jako pomoc w asymilacji w nowym, obcym kulturowo i językowo otoczeniu); 2-3 miesiące przechwycenia zmotywowanych uczestników. IdA grupa docelowa i cele Grupa docelowa Programu IdA: młodzi ludzie, dla których praktyki zawodowe za granicą nie są oczywistością: - młodzi bezrobotni lat, bez wykształcenia, bez doświadczenia zawodowego, na granicy nauka życie zawodowe, - Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym wskutek długotrwałego bezrobocia, osoby powracające na rynek pracy, np. młode mamy etc. Cele Programu IdA: Podnoszenie lub zmiana kwalifikacji dla potrzeb regionalnego rynku pracy Wypróbowanie innowacyjnych metod aktywizacji zawodowej osób będących w trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez zagraniczne praktyki zawodowe Zwiększenie mobilności na (unijnym) rynku pracy Zwiększenie szans na zatrudnienie dzięki nowym kwalifikacjom zdobytymi za granicą Rozwój wspólnego, unijnego rynku pracy Rozwój kompetencji uczestników IdA: Kurs przygotowawczy: Rozwój kompetencji językowych (aspekty i słownictwo branżowe) Trening kompetencji międzykulturowych Identyfikacja własnej kultury Doradztwo zawodowe Nauka pisania aplikacji; Autoprezentacja Zagadnienia związane z europejskim rynkiem pracy, prawem pracy Praktyki zagraniczne/ WorkCamp: Potwierdzenie znajomości podstaw języka w praktyce Wzrost wiary w siebie i kompetencji społecznych Umiejętność zarządzania pieniędzmi Organizacja czasu pracy Praktyczne umiejętności międzykulturowe poprzez współpracę z osobami z innego kręgu kulturowego Samorefleksja Rozpoznanie własnego potencjału oraz identyfikacja celów zawodowych Wzrost mobilności Podstawą sukcesu programu IdA jest wysoka merytoryczna jakość zarządzania projektem. 25

26 WorkCamp: WorkCamp polega na wspólnej realizacji zadania, projektu etc. osób z różnego kręgu kulturowego w obcym kulturowo miejscu, a także na spędzaniu wspólnie np. czasu wolnego; WorkCamp jest alternatywą do konwencjonalnych staży lub praktyk zawodowych; Każdemu WorkCamp należy zdefiniować cel i sens prac praktycznych, np. cele społeczne lub konkretne zapotrzebowanie na zawód... WorkCamp umożliwia zarówno uczestnikom, jak i pedagogom/opiekunom oraz partnerom transnarodowym rozpoznać nie tylko indywidualne umiejętności, lecz również aktywować ukryty potencjał zawodowy, nierzadko potrzebny na rynku pracy. Tym samym przywraca wiarę w siebie i motywuje do aktywnego poszukiwania pracy. Treści i zakres działań w ramach WorkCamp powinny być dostosowane do doświadczenia lub kompetencji uczestników. Realizacja WorkCamp jako wartość dodana dla uczestników, przykłady ze współpracy z Polską: Przekazanie uczestnika partnerowi transnarodowemu ma miejsce jeszcze przed fazą mobilności (przesłanie profilu i życiorysu), częściowo wizyta grupy w Polsce w trakcie fazy przygotowawczej, zapoznanie się z metodyką pracy i z partnerem. Dzięki temu możliwe jest lepsze przygotowanie pobytu w Polsce i dopasowanie WorkCamp/praktyk do indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczestników. Zakwaterowanie w miejscu docelowym decyduje o rozwoju kompetencji społecznych; od roku 2011 grupy w Polsce mieszkają wspólnie w domu jednorodzinnym (wzajemne wsparcie w trudnych sytuacjach, rozwój poczucia przynależności do danej grupy, etc.). Program alternatywny do zajęć praktycznych jako forma wsparcia i motywacji, np. wspólne wycieczki, wizyty w instytucjach kulturalnych, poznawanie przedsięwzięć polsko-niemieckich, jak ViaThea, lub uczestnictwo w tandemach językowych. Umiejętność radzenia sobie z konfliktami jako kolejna forma zdobycia nowych kompetencji, potrzebnych na rynku pracy Każda sytuacja kryzysowa postrzegana jest jako szansa na naukę radzenia sobie z problemami w miejscu pracy. Odbywa się to indywidualnie i przy wsparciu zespołu projektowego, aby zapobiec wykluczeniu w grupie lub przerwaniu uczestnictwa w projekcie przez niezadowolonego uczestnika. 26

27 6. Wykorzystanie funduszy europejskich do walki z wykluczeniem społecznym i powrót na rynek edukacji lub pracy Marek Jarząb, Fundacja Integracji Społecznej ABRAMIS w Zgorzelcu Działalność Fundacji Integracji Społecznej "ABRAMIS" ma na celu aktywizację społeczną i zawodową grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Zajmuje się również działaniami z zakresu pomocy dla sektora pozarządowego, współpracy z samorządem lokalnym, prowadzeniem przez członków Fundacji dla innych organizacji szkoleń, warsztatów i seminariów w zakresie Partnerstw Lokalnych oraz pomocy przy wypełnianiu wniosków do POKL. Działa również na rzecz dzieci, młodzieży oraz aktywizacji osób z terenów wiejskich. Duży nacisk w następnych projektach Fundacji zostanie położony na turystykę i agroturystykę. W okresie Fundacja zrealizowała 21 projektów na kwotę ponad 3 mln zł. Wsparcie w ramach dotychczas zrealizowanych projektów uzyskało 566 osób. W trakcie realizacji są 4 projekty na kwotę 4,2 mln zł (ok. 1 mln euro). Przykłady projektów realizowanych / zrealizowanych przez Fundację Integracji Społecznej ABRAMIS Czym skorupka za młodu nasiąknie Działanie PO KL Termin realizacji Zgorzelec Cel projektu: Upowszechnienie edukacji przedszkolnej wśród 17 dziewczynek i chłopców w wieku 3-5 lat zamieszkujących tereny wiejskie Gminy Zgorzelec poprzez rozwój innych form wychowania przedszkolnego w okresie od stycznia 2012r. do kwietnia 2015r. Na terenie Gminy Zgorzelec ( wieś Radomierzyce) został utworzony punkt przedszkolny dla dzieci z terenów wiejskich. W ramach projektu dzieci skorzystają z: godz. zajęć logopedycznych (ponad 7godz./dziecko); godz. zajęć korekcyjnych (ponad 7 godz./dziecko); godz. rytmiki (ponad 7godz/dziecko); godz. j. niemieckiego (ok 15godz/dziecko). Projekt w trakcie realizacji. Centrum Ekonomii Społecznej Projekt realizowany w Partnerstwie na terenie Subregionu Nysa. Ma na celu wzmocnienie sektora ekonomii społecznej poprzez wsparcie merytoryczne zarówno podmiotów ES jak i osób fizycznych zainteresowanych np. założeniem spółdzielni socjalnej. W ramach projektu przewidziane są szkolenia z zarządzania podmiotami ES, marketing, budowania wizerunku organizacji, podstawowych źródeł finansowania ES oraz inne formy wsparcia w ramach warsztatów. Dla beneficjentów w przygotowano również wyjazdy studyjne do Bałtowa, działających spółdzielni socjalnych na terenie Dolnego Śląska, Przedsiębiorstwa Społecznego Garncarska Wioska w Nidzicy. 27

28 Przełamać lody - powrót do aktywnego życia społecznego i zawodowego Priorytet PO KL Okres realizacji Obszar: Zgorzelec, Lwówek Śl., Lubań Cel projektu: Podniesienie aktywności zawodowej i społecznej 80 osób (36 kobiet / 44 mężczyzn) niezatrudnionych, w wieku aktywności zawodowej (15-64), zagrożonych wykluczeniem społecznym, z terenu powiatów zgorzeleckiego, lwóweckiego i lubańskiego w ciągu 32 miesięcy trwania projektu. W ramach projektu zorganizowano 4 kursy: - opiekun osób starszych, - ochroniarz, - sprzedawca z obsługą kasy fiskalnej, - pracownik robót wykończeniowych oraz trzymiesięczne płatne staże dla każdego uczestnika. Po zakończeniu wsparcia w formie szkoleń, kursów oraz doradztwa psychologicznego i zawodowego planuje się zapewnienie 16 osobom zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę. Projekt jeszcze w realizacji. W biurze CES - ul. Mickiewicza 13 w Zgorzelcu, dyżurują specjaliści oferujący doradztwo w zakresie księgowości, zarządzania podmiotami ES, marketingu, prawnym oraz aplikowania o fundusze unijne. Lider Projektu - Starostwo Powiatowe w Zgorzelcu Partnerzy: Urząd Miasta Zgorzelec Fundacja Integracji Społecznej "ABRAMIS" Fundacja Wspierania Inicjatyw Lokalnych PROBUS Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości w Zgorzelcu W ramach pierwszego cyklu szkoleniowego, grupa 20 beneficjentów z 10 podmiotów Ekonomii Społecznej, wzięła udział w dwóch 2- dniowych oraz trzech 3- dniowych warsztatach z zakresu zarządzania podmiotami Ekonomii Społecznej. Zakładanie własnej działalności z uwzględnieniem agroturystyki Działanie 7.3 PO KL Obszar: Bytom Odrzański W okresie czerwiec sierpień 2009 Fundacja Integracji Społecznej ABRAMIS w Zgorzelcu realizowała projekt skierowany do mieszkańców Gminy Bytom Odrzański, którego celem była aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców wsi poprzez poznanie jednego z rękodzieł ludowych oraz ukończenie szkolenia Zakładanie własnej działalności z uwzględnieniem agroturystyki. W ramach projektu odbyło się również szkolenie dla 25 beneficjentów dotyczące zakładania własnej działalności z uwzględnieniem agroturystyki. Realizacja projektu została zakończona w dn wystawą wyrobów wykonanych przez uczestników, rozdaniem certyfikatów udziału w szkoleniu oraz wspólną zabawą integracyjną w świetlicy wiejskiej w Wierzbnicy. Wieś tematyczna wieś aktywna Działanie 6.3 PO KL Obszar: Zgorzelec Celem projektu była aktywizacja zawodowa i społeczna mieszkańców wsi poprzez wskazanie alternatywnego źródła dochodu jakim jest założenie wsi tematycznej oraz promowanie inicjatyw na rzecz wsi przyczyniających się do ograniczenia bezrobocia. 28

29 W ramach projektu zostały realizowane następujące formy wsparcia: * Wizyta studyjna w dwóch istniejących na Pomorzu wsiach tematycznych ( Iwięcino-Wioska Końca Świata ; Sierakowo Sławieńskie - Wioska Hobbitów ; Dąbrowa - Wioska Zdrowego Życia ; Paproty - Wioska Labiryntów i Źródeł ; Podgórki - Kraina Bajek i Rowerów ). Wizyta miała na celu praktyczne poznanie zasad tworzenia wiosek, problemów z jakimi spotykali się mieszkańcy oraz metod ich rozwiązania, prawnych aspektów działań i możliwości, jakie daje taka aktywizacja mieszkańców wsi. W dniach 3-5 września 2009 beneficjenci projektu wzięli udział w wyjeździe studyjnym do dwóch wiosek tematycznych : Podgórki oraz Sierakowo - Sławieńskie. W czasie pobytu korzystali z bogatej oferty edukacyjnej ( warsztaty ceramiczne, bibułkarstwa artystycznego, pszczelarstwa, kowalstwa itd.) oraz wzięli udział w seminariach i prezentacjach dotyczących podstaw organizacji wsi tematycznej. Lokalne Centrum Wsparcia NGO Działanie 7.3 PO KL Obszar: Bytom Odrzański Okres realizacji projektu: r r. Projekt skierowany do przedstawicieli organizacji pozarządowych, grup nieformalnych, świetlic wiejskich, sołtysów, młodzieży oraz przedstawicieli samorządu z terenu Gminy Siedlisko i Bytom Odrzański W ramach projektu zorganizowano bezpłatne szkolenia i warsztaty z zakresu: - Prawne aspekty działań organizacji pozarządowych - Lokalne potrzeby a organizacja pozarządowa - Podstawowe źródła finansowania NGO - Księgowość w organizacji pozarządowej - Tworzenie partnerstw lokalnych i projektowych - Wspólne opracowanie wniosku o dofinansowanie z POKL. - podstawowe informacje i warsztaty dotyczące sporządzanie projektów do POKL ( Priorytety 7.3/6.3/9.5). Edukacja dla samozatrudnienia Działanie 9.5 PO KL Obszar: Bytom Odrzański Okres realizacji projektu : r. Wsparciem zostały objęte osoby bezrobotne, niepełnosprawne oraz rolnicy zamieszkujące tereny wiejskie Gminy Bytom Odrzański. Beneficjenci to grupa 20 osób pochodzących z jednej lub kliku wsi (Małaszowice, Królikowice, Wierzbnice, Tarnów Bycki, Drogomil, Popowo, Bycz, Bodzów, Bonów). W ramach projektu zostały zorganizowane cykle trzydniowych warsztatów wyjazdowych do gospodarstw agroturystycznych, doradztwo z zakresu różnicowania działalności na terenach wiejskich, w tym zakładania i prowadzenia gospodarstw rolnych oraz wydanie broszury informacyjnej dotyczącej podstawowych zasad finansowania działalności gospodarstw wiejskich. Lokalny lider aktywna społeczność Działanie 7.3 PO KL Obszar: Bytom Odrzański Termin realizacji : r. 29

30 Celem projektu było nabycie podstawowych umiejętności pisania projektów, które pozwalały na samodzielne opracowywanie wniosków skierowanych na tereny wiejskie oraz kreowanie Lokalnych Liderów. Uczestnicy szkoleń nabyli wiedzę z zakresu aplikowania o środki z Unii Europejskiej w ramach POKL oraz innych programów grantowych. Zapoznali się z przykładowymi (już dofinansowanymi) projektami i wnioskami oraz nauczyli się pracy z Generatorem Wniosków. Odbiorcami byli lokalni liderzy ( 20 osób) z Gminy Bytom Odrzański, działający w świetlicach wiejskich, szkołach, bibliotekach, organizacjach pozarządowych oraz grupach nieformalnych jako potencjalni wnioskodawcy POKL w roku W ramach projektu zostały zorganizowane: 1. Szkolenie 1 dniowe - podstawowe zasady i źródła finansowania działań statutowych organizacji 2. POKL - zasady sporządzania wniosków, studium przypadku - szkolenie 1 dniowe 3. Warsztaty projektowe 2 dniowe - definiowanie problemu, celów, dokumentacja konkursowa, wskaźniki 4. Warsztaty 2 dniowe - praca z Generatorem Wniosków Aplikacyjnych. Jednym z zakładanych rezultatów było napisanie wniosku przez organizację biorącą udział w projekcie i złożenie go w najbliższym naborze wniosków w woj. lubuskim. Lokalny lider NGO Projekt realizowany w ramach konkursu Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich FIO 2009 Obszar: Zgorzelec Okres realizacji: W ramach projektu zorganizowano dwa szkolenia: - zasady finansowania działań statutowych organizacji, - źródła finansowania ( publiczne, prywatne, unijne itd.). Wzmocnić sektor NGO Projekt realizowany w ramach konkursu Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich FIO 2009 Okres realizacji projektu Cel projektu: wzmocnienie potencjału nowej organizacji pozarządowej poprzez inwestowanie w zasoby ludzkie organizacji. Główne zadania projektu: A. Udział w szkoleniach personelu Fundacji: 1. Specjalista ds. Funduszy Unijnych 2. Zarządzanie projektem PRINCE 3. Partnerstwa Lokalne z uwzględnieniem LGD 4. Księgowość w NGO B. Spotkanie dla 20 organizacji pozarządowych z terenu Powiatu Zgorzeleckiego na temat aplikowania o środki na działalność statutową. Wniosek GWA, studium wykonalności projektu PO KL. C. Warsztaty dla przedstawicieli NGO z terenu Powiatu Zgorzeleckiego. Praktyczne stworzenie projektu do jednego z Priorytetów POKL : 7.3 / 6.3/ lub

31 7. Wybrane wskaźniki efektywności działań programu IdA Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR (s.c.) Niniejszy materiał został opracowany na podstawie ankiet ewaluacyjnych, w których uczestnicy działań Programu IdA w latach oceniali swój udział w tym projekcie. Materiał prezentuje wyniki globalne osiągnięte w całej Republice Federalnej Niemiec. W poszczególnych latach liczba uczestników działań przedstawiała się następująco: : osób, : 944 osoby, : 851 osób. Wśród uczestników działań nieznacznie przeważali mężczyźni - 53%, kobiety stanowiły 47%. Wśród uczestników działań 59% stanowiły osoby posiadające status osoby bezrobotnej uprawnione do zasiłków SGB (2 + 3), 32% - uczniowie/uczennice, 9% - osoby nie posiadajace jakiegokolwiek statusu. 31

32 Jakkolwiek działania Programu IdA dedykowane były do osób powyżej 18 roku życia (pełnoletnich i bezrobotnych także nieoficjalnie, tj. bez potwierdzonego przez właściwą instytucję ds. pracy statusu osoby bezrobotnej) i miały skupić się na osobach młodych do 30 roku życia, w działaniach Programu wzięły udział także osoby młodsze (poniżej 18 roku życia) jak i starsze (nawet powyżej 33 roku życia). Najliczniejszą według statusu grupę uczestników Programu IdA stanowiły osoby bezrobotne, o bardzo różnych okresach pozostawania bez pracy. Nieco ponad 50% stanowiły osoby bezrobotne do 1 roku, niespełna 50% - osoby bezrobotne powyżej jednego roku. Blisko czwartą część uczestników stanowiły osoby o okresie pozostawania bez pracy powyżej 21 miesięcy. Grupa uczestnicząca w działaniach Programu IdA nie była także jednorodna pod względem wykształcenia. Najważniejszą z punktu zadań Programu IdA były osoby bez jakiegokolwiek wykształcenia (bez ukończonej Hauptschule odpowiednika polskiej szkoły podstawowej) oraz osoby, które miały ukończoną tylko szkołę podstawową. Łącznie obie te kategorie uczestników stanowiły ponad 20% ogólnej liczby beneficjentów. Równie istotną z uwagi na trudności w pracy grupę stanowiły osoby z warunkowym ukończeniem szkoły czyli takie, które już wcześniej przerwały edukację, żyły często na marginesie społecznym, w tym także w zagrożeniu przestępczością, natomiast w sytuacji zagrożenia wyrokiem sądowym wyraziły zgodę na powrót do szkoły i jej ukończenie pod nadzorem kuratora i przy specjalnym wsparciu ze strony nauczycieli. Największą pod względem liczebności grupę stanowiły osoby z wykształceniem licealnym (ale bez zdanej matury) oraz osoby z wykształceniem zawodowym ponad 50% wszystkich uczestników. Struktura uczestników pod względem wykształcenia odgrywa w działaniach Programu IdA bardzo istotne znaczenie, albowiem jednym ze stawianych sobie zadań jest wywołanie w uczestnikach Programu 32

33 wewnętrznego przekonania, wręcz potrzeby dalszego uczenia się uzupełnienia wykształcenia zdobycia zawodu. Pierwszy etap pracy z uczestnikami Programu IdA trwa przeciętnie 6 tygodni po tym okresie uczestnicy mogli samodzielnie podjąć decyzję o pozostaniu pod opieką instytucji realizujących projekty częściowe finansowane w ramach Programu. Jednym z zasadniczych elementów / warunków dalszego pozostawania pod opieką Programu była deklaracja uczestnika w zakresie podjęcia aktywności zawodowej (jakiejkolwiek: wspieranej ze środków opieki socjalnej, w niepełnym wymiarze czasu zatrudnienia) albo edukacyjnej. Oceniając efekty pracy zespołów projektowych realizujących Program IdA muszę z zadowoleniem stwierdzić, że w tym pierwszym 6-tygodniowym okresie pracy z beneficjentami udało nam się przekonać ich albo do podniesienia wykształcenia (ogółem 38% uczestników) albo do podjęcia pracy (34%). Natomiast 28% uczestników tych pierwszych 6-tygodniowych działań wskazywało w ankietach podsumowujących ten okres ich uczestnictwa w projekcie na potrzebę dalszego wsparcia. Kolejnym punktem czasowym weryfikacji naszej pracy w Programie IdA był koniec szóstego miesiąca. Pół roku pracy z osobą, która samą siebie stawiała często poza społeczeństwem, miała niską samoocenę, uważała siebie za nieprzydatną dla społeczeństwa, niezdatną do nauki czy pracy nie można jednoznacznie ocenić, czy to czas wystarczający, czy nie. Oceniali to natomiast w ankietach sami uczestnicy. Po 6-ciu miesiącach 41% uczestników podejmowała aktywność zawodową, także 41% uczestników uczestniczyło w systemie edukacji, uzupełniając lub podnosząc wykształcenie. 33

34 Podsumowując ten etap działań Programu IdA muszę stwierdzić, że udało się nam zmienić życiowe nastawienie i los ponad 80% uczestników. Oczywiście można postawić pytanie o skalę. W skali Republiki Federalnej Niemiec grupę nieco ponad 3 tysięcy osób trudno uznać za reprezentatywną. Ale z pewnością jest to już wystarczająca pod względem liczebności grupa testowa. Działania obejmowały wszystkie landy, uczestnicy pochodzili ze wszystkich landów, zarówno z małych miejscowości jak i dużych miast. To pozwala nam stwierdzić, że przez te 3 lata opracowaliśmy i przetestowaliśmy metodę, którą możemy śmiało nazwać skuteczną. Chciałbym jeszcze na zakończenie pokazać Państwu strukturę geograficzną gdzie uczestnicy naszych działań wyjeżdżali na zagraniczne praktyki. I zwracam jednocześnie Państwa uwagę na fakt o zasadniczym znaczeniu nikt nie wyjechał za granicę, nie zdobywszy wcześniej wymaganego minimum znajomości języka kraju, do którego był wysyłany (w tym polskiego, ale także dla większości europejczyków języków tak egzotycznych a zarazem trudnych jak fiński, litewski, estoński czy grecki). Obowiązkowym było także zdobycie minimum wiedzy o kulturze, zwyczajach i tradycjach kraju, w którym uczestnik miał przebywać co najmniej kilka tygodni. Myślę, że polscy uczestnicy tego spotkania mają świadomość, jak skomplikowany jest język polski dla Niemca, szczególnie w wymowie. Dlatego proszę, abyście Państwo docenili trud, zarówno ze strony trenerów jak i beneficjentów. 34

35 8. Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój unijne narzędzie wspierania mobilności osób młodych oparte o doświadczenia niemieckiego programu IdA Hanna Kądziela, Departament Zarządzania EFS, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju W ramach konkursu na sieci współpracy ogłoszonego przez Komisję Europejską Ministerstwo Pracy i Spraw Społecznych Niemiec koordynuje wzorowana na niemieckim programie IdA Integracja poprzez wymiany ponadnarodową sieć, której celem jest wypracowanie zasad skoordynowanego na poziomie UE konkursu na programy mobilność ponadnarodowej ukierunkowane na aktywizację zawodową młodych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W ramach sieci współpracuje 13 instytucji narodowych/regionalnych: Niemcy lider, partnerzy: Flandria, Hiszpania na poziomie krajowym i regionalnym (Kraj Basków, Galicja, Katalonia), Irlandia, Polska, Portugalia, region Prowansji i Lazurowego Wybrzeża, Włochy (prowincja Trydent) i Szwecja. W ramach sieci wypracowywane są ogólne ramy wdrażania na poziomie europejskim, które uczestniczące państwa członkowskie mogą doprecyzować w ramach ogłaszanych przez nie konkursów krajowych składających się na skoordynowany nabór na poziomie unijnym. Polska, jako uczestnik rej sieci, będzie realizować zadania związane ze wspieraniem mobilności osób młodych w ramach IV osi priorytetowej Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER). Grupa docelowa W ramach skoordynowanego konkursu jako grupę docelową wskazano na młode osoby w wieku od 18 do 30 lat (ewentualnie 35 lat) bez pracy, które nie uczestniczą w kształceniu lub szkoleniu (tzw. NEET), a które dodatkowo napotykają na szczególne trudności w wejściu na rynek pracy, szkoleniu zawodowym czy w zakończeniu procesu kształcenia. Konieczne jest podjęcie decyzji, czy zasadne (lub niezbędne) jest zawężenie tej grupy ma to wpływ na strukturę projektodawców. Możliwe jest przyjęcie następującego zawężenia: Grupa docelowa to młode osoby w wieku od 18 do 25 lat bez pracy, które nie uczestniczą w kształceniu lub szkoleniu (tzw. NEET), a które dodatkowo napotykają na szczególne trudności w wejściu na rynek pracy, szkoleniu zawodowym czy w zakończeniu procesu kształcenia należące do minimum jednej z poniższych grup: Osoby z niepełnosprawnościami, Osoby długotrwale bezrobotne, Osoby ze szczególnymi trudnościami w dostosowaniu się do warunków pracy i życia kwalifikujące się do wsparcia przez OHP, Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej i jednocześnie zagrożone wykluczeniem społecznym z co najmniej jednego powodu spośród wskazanych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej, Osoby samotnie wychowujące dzieci, Osoby opuszczające pieczę zastępczą, Osoby opuszczające zakłady karne, zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich, Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze, Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii, Osoby, które przedwcześnie opuściły system edukacji, Osoby zamieszkujące tereny wiejskie, Osoby bez kalifikacji lub o niskich kwalifikacjach, w szczególności absolwenci z wykształceniem zasadniczym zawodowym, absolwenci szkół zawodowych. 35

36 Kryteria jakościowe Celem skoordynowanego konkursu jest podjęcie zatrudnienia, szkolenia zawodowego lub dalszego kształcenia przez uczestników programów mobilności. Cel ten powinien zostać osiągnięty poprzez zwiększenie wiedzy, umiejętności i kompetencji zdobytych w trakcie pobytu na zagranicznym stażu u pracodawcy. Projekty składane w ramach skoordynowanego konkursu powinny składać się z 4 głównych etapów: 1) rekrutacji uczestników, 2) przygotowania uczestników, 3) staży zagranicznych u pracodawcy, 4) wsparcia po powrocie do kraju. W ramach poszczególnych etapów przyjęto następujące obowiązkowe kryteria jakościowe: 1. Rekrutacja uczestników: Ogólne kryterium - projektodawcy zapewniają zgodność grupy docelowej z przyjętą w ramach skoordynowanego konkursu. Zachęcenie do udziału mając na względzie potrzeby grupy docelowej, która ma problemy z kontynuacją kształcenia czy odnalezieniem się na rynku pracy, projektodawcy wykorzystują metody, które: 1) umożliwiają im dotarcie do grupy docelowej; 2) są właściwe dla tej grupy i 3) zachęcają, motywują i stymulują do udziału. Wybór uczestników - mając na względzie potrzeby grupy docelowej, która ma problemy z kontynuacją kształcenia czy odnalezieniem się na rynku pracy, projektodawcy wykorzystują metody wyboru uczestników, które: 1) pozwalają na identyfikację osób, które, z wykorzystaniem odpowiedniego wsparcia i bazując na ich osobistej motywacji, będą w stanie skorzystać z udziału w projekcie w kontekście ich zatrudnienia, podjęcia szkolenia zawodowego czy dalszego kształcenia; 2) pozwalają zidentyfikować osoby, dla których staż zagraniczny u pracodawcy może być wyzwaniem, ale które przy odpowiednim wsparciu poradzą sobie z pobytem poza granicami kraju. 2. Przygotowanie uczestników: Ocena kompetencji uczestników projektodawcy wykorzystują metody oceny kompetencji uczestników, które umożliwiają im: 1) wspólną pracę z uczestnikami mającą na celu ustalenie indywidualnych celów dla każdego uczestnika; 2) dostosowanie zasad do potrzeb uczestników; 3) ocenę postępu uczestników przed i po pobycie na stażu. Kulturowe, językowe, zawodowe i praktyczne przygotowanie projektodawcy posiadają ustrukturyzowany program działań zapewniających, że uczestnicy są dobrze przygotowani w zakresie: kulturowym, językowym, zawodowym oraz praktycznych kwestii dotyczących podróżowania i spędzania czasu w innym kraju. Przewidziane działania angażują uczestników w aktywny sposób, a nie tylko jako biernych adresatów. Ponadto, działania te wspierają proces budowania zespołu wśród uczestników. Wszystkie metody i działania są dostosowane do potrzeb uczestników, ich umiejętności i zdolności, w tym z uwzględnieniem problemu dostępności. W kontekście przygotowania kulturowego projektodawcy wykorzystują metody, które: 1) pomagają uczestnikom radzić sobie z szokiem kulturowym zanim się on pojawi; 2) wspierają uczestników w refleksji nad ich własną i obcą kulturą oraz społeczno-kulturowym procesem, który ma miejsce w związku z wyjazdem do obcego kraju. W zakresie przygotowania językowego w celu przeszkolenia językowego projektodawcy wykorzystują metody dostosowane do potrzeb i umiejętności uczestników. W przypadku przygotowania zawodowego - projektodawcy wykorzystują metody, które zapoznają uczestników z: 1) możliwościami i opcjami, jakie mają do wyboru w związku z ich stażem zawodowym; 2) charakterem stażu. Konieczne jest przedyskutowanie i wyjaśnienie wszystkich kwestii dotyczących stażu z uczestnikami. Co więcej, projektodawca z każdym uczestnikiem musi przedyskutować, uzgodnić i udokumentować indywidualny plan uczenia się i celów do osiągnięcia w związku ze stażem zagranicznym. Działania przygotowawcze muszą obejmować doradztwo zawodowe. W ramach praktycznych kwestii projektodawcy wykorzystują metody pozwalające na przygotowanie uczestników w zakresie praktycznym do pobytu w innym kraju, np. w zakresie 36

37 kwestii związanych z podróżą, ubezpieczeniem społecznym, zakwaterowaniem i życiem codziennym za granicą. Czas trwania etapu przygotowania do dalszych ustaleń na bazie dotychczasowych złych i dobrych praktyk. 3. Staże zagraniczne u pracodawcy: Kryterium ogólne uczestnicy otrzymują dobrze zaplanowane i ustrukturyzowane wsparcie dostosowane do ich potrzeb, umiejętności i zdolności, w tym z uwzględnieniem problemu dostępności. Mentorzy ciągły mentoring stanowi kluczową część programów mobilności dla defaworyzowanych grup. Mentorzy zapewniają uczestnikom przestrzeń do refleksji nad ich doświadczeniami i postępem oraz wspierają rozwój. Projektodawcy muszą: 1) wyznaczyć 1 mentora do każdej grupy uczestników (1 jako minimum); 2) zapewnić, że istnieje regularny kontakt pomiędzy mentorem i uczestnikami; 3) zapewnić, że ten sam mentor jest wyznaczony do grupy przez cały okres jej udziału w projekcie. Ponadto, pewne obowiązki ciążą również na partnerze przyjmującym, który musi: 1) wyznaczyć 1 mentora do każdej grupy uczestników (1 jako minimum); 2) zapewnić, że istnieje regularny kontakt pomiędzy mentorem i uczestnikami; 3) zapewnić, ze ten sam mentor jest wyznaczony do grupy przez cały okres jej udziału w projekcie. Długość pobytu za granicą minimum 2 miesiące. W wyjątkowych przypadkach minimalny okres trwania może zostać skrócony. Wielkość grupy uczestników projektodawcy muszą rozważyć wielkość grup uczestników, mając na uwadze ich potrzeby. Wsparcie językowe projektodawcy w trakcie pobytu za granicą zapewniają uczestnikom odpowiednie wsparcie językowe dostosowane do ich potrzeb i umiejętności. Budowanie zespołu i miękkie umiejętności projektodawca oraz partner z kraju przyjmującego zapewniają odpowiedni program wsparcia, który wzmacnia nieformalne umiejętności i kompetencje oraz wspiera proces budowania zespołu. 4. Wsparcie po powrocie do kraju (wstępny charakter do dalszej dyskusji sieci): Kryterium ogólne etap wsparcia po powrocie do kraju jest kluczową częścią doświadczeń w zakresie programów mobilności ponadnarodowej adresowanych do młodych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Celem tego etapu jest przygotowanie uczestników do zatrudnienia, podjęcia kształcenia lub szkolenia zawodowego jako rezultatów wiedzy, umiejętności i kompetencji nabytych w trakcie pobytu za granicą. W konsekwencji projektodawcy zapewniają wsparcie uczestnikom po ich pobycie za granicą, które jest dobrze zaplanowane i dobrze ustrukturyzowane oraz dostosowane do ich potrzeb, umiejętności i zdolności, w tym z uwzględnieniem problemu dostępności. Projektodawcy wykorzystują wsparcie i doradztwo, które: 1) umożliwiają uczestnikom zidentyfikowanie i refleksję nad zdobytymi kompetencjami; 2) wspierają uczestników w poszukiwaniu zatrudnienia bądź kontynuacji kształcenia czy szkolenia. Analiza postępu - po powrocie ze stażu projektodawcy pracują z uczestnikami tak, aby możliwe było: 1) zweryfikowanie postępu w odniesieniu do wstępnej oceny kompetencji przeprowadzonej na etapie rekrutacji; 2) dostarczenie dokładnej oceny możliwości uczestników w zakresie aktywizacji zawodowej, tj. znalezienia zatrudnienia lub kontynuacji kształcenia czy szkolenia. Uznanie i walidacja osiągnięć projektodawcy zapewniają uznanie osiągnięć zgodnie z zasadami ECVET i z wykorzystaniem Europass. Jeśli to tylko możliwe, projektodawcy zapewniają uczestnikom możliwość uznania i zwalidowania osiągnięć przyczyniających się do zdobycia kwalifikacji, z zastrzeżeniem przepisów krajowych. Zasady wsparcia uczestników kończących wcześniej staż projektodawcy zapewniają uczestnikom, którzy przedwcześnie zakończyli staż zagraniczny, odpowiednie wsparcie dostosowane do ich potrzeb. Czas trwania etapu wsparcia po powrocie ze stażu do dalszych dyskusji. 37

38 Struktura projektodawcy Konieczne jest podjęcie decyzji w zakresie katalogu projektodawców i realizacji projektu w partnerstwie, w tym strategicznym, a także rodzaju podmiotów, które miałyby wchodzić w skład takiego partnerstwa. Konkurs na programy mobilności ponadnarodowej dla osób młodych zagrożonych wykluczeniem społecznym będzie nowością w EFS w Polsce. By zapewnić odpowiednią liczbę zainteresowanych, konieczne będzie intensywniejsze wypromowanie konkursu, ale przede wszystkim przygotowanie podmiotów do realizacji. W zależności od struktury projektodawcy wsparcie będzie kierowane do różnych grup mniej lub bardziej wymagających przygotowania czy przekonania. Główne pytania to: Czy realizacja w partnerstwie ma być obowiązkowa, preferowana czy niewymagana? W IdA było to obowiązkiem. Czy partnerami mają być obowiązkowo pewne instytucje? Jeśli tak, to jakie (PUP, agencje zatrudnienia, PCPR, OPS, OHP, pracodawcy)? Czynnikiem determinującym powinno być zapewnienie dostępu do grupy docelowej oraz zapewnienie odpowiedniego wsparcia po powrocie ze stażu, czyli doprowadzenie do zatrudnienia, podjęcia dalszego kształcenia czy szkolenia zawodowego. W IdA partnerstwo z jedną z organizacji właściwych w zakresie rekrutacji i wsparcia po powrocie było obowiązkiem. Czy zakładamy istnienie partnerstwa strategicznego jako wymóg, opcję preferowaną czy też nie stawiamy żadnych wymagań w tym zakresie? W IdA był to obowiązek. Kalendarium wdrażania IV osi priorytetowej programu PO WER Ogłoszenie skoordynowanego konkursu na poziomie UE Uruchomienie i funkcjonowanie bazy partnerów Czas przeznaczony na opracowanie krajowych konkursów Czas przeznaczony na ogłoszenie krajowych konkursów Forum poszukiwania partnerów Czas przeznaczony na wybór projektów Konferencja końcowa sieci współpracy Wybór projektów Uruchomienie bazy projektów wybranych do dofinansowania Podpisanie umów, rozpoczęcie realizacji projektów V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 38

39 D A Z I A SZKOLENIE NR 1 SCHULUNG 1 Zgorzelec, MATERIAŁY INFORMACYJNE DLA UCZESTNIKÓW SZKOLENIA INFORMATIONSMATERIALIEN FÜR SCHULUNGSTEILNEHMER DEUTSCHSPRÄCHIGE VERSION 39

40 40

41 INHALT Titel der Präsentation, Vorname und Name des Präsenters, Institution Seiten Schulungsablaufsplan Vorstellung der Annahmen und Maßnahmen des Projekts DAZIA Piotr Lazar, Niederschlesisches Woiwodschaftsarbeitsamt 2. Wilkomenreden von den koordinierenden Kooperationspartner Danuta Florek, Niederschlesisches Woiwodschaftsarbeitsamt 3. Wirtschaftliche und demografische Lage im Grenzgebiet aktuelles Zustand und Prognosen für polnische Seite Beata Hadaś, Piotr Lazar, Niederschlesisches Woiwodschaftsarbeitsamt 4 Gute Praktiken der grenzübergreifenden Zusammenarbeit am Arbeitsmarkt Piotr Lazar, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy 5 Best-Practice-Beispiel für die berufliche Aktivierung der von sozialer Ausgrenzung bedrohten Personen im Rahmen des aus ESF-Mitteln geförderten transnationalen Projekts IdA Integration durch Austausch 6 Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR Inanspruchnahme europäischer Fördermittel für den Kampf gegen soziale Ausgrenzung und die Rückkehr auf den Bildungs- bzw. Arbeitsmarkt Marek Jarząb, Stiftung der Sozialen Integration ABRAMIS 7 Ausgewählte Indikatoren für den Erfolg der Aktivitäten des IdA - Programms Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR Operationelles Programm Wissen Bildung Entwicklung EU-Instrument zur Förderung der Mobilität junger Menschen aufgrund der Erfahrungen des deutschen Programms IdA Hanna Kądziela, Ministerium für Infrastruktur und Entwicklung

42 Schulungsablaufsplan d. 29 Januar :30 10:00 10:00 10:20 Registrierung. Vorstellund der Annahmen und Maßnahmen des Projekts DAZIA - Piotr Lazar, Niederschlesisches Woiwodschaftarbeitsamt. 10:20 11:00 Begrüßungen der Projektpartner Leitungsvertretern - Danuta Florek, Niederschlesisches Woiwodschaftarbeitsamt, - Heiko Prötzsch, Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh. 11:00 11:30 11:30 12:30 12:30 13:00 13:00 14:00 14:00 14:45 Koffeepause Wirtschafts- und demographische Lage in der Grenzregion Aktueller Stand und Prognosen - Sebastian Bergmann, Jobcenter Landkreis Görlitz (Darstellung der Situation auf der deutschen Seite) - Beata Hadaś, Piotr Lazar, Niederschlesisches Woiwodschaftarbeitsamt (Darstellung der Situation auf der polnischen Seite) Gute Praxen der grenzübergreiffenden Zusammenarbeit - Piotr Lazar, Niederschlesisches Woiwodschaftarbeitsamt Mittagspause Transnationalen ESF-Programm IdA - Integration durch Austausch als Antwort auf die Probleme des regionalen Arbeitsmarktes - Ulrich Rauchstädt, Schöbel & Rauchstädt GbR - Maciej Kosiński, Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh Ausgewählte Indikatoren für den Erfolg der Aktivitäten des IdA -Programms, - Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR 14:45 15:45 Programm der Europäische Union TLN Mobility und PO WER als ein europäisches Instrument, das auf dem deutschen Programm IdA angelehnt ist - Hanna Kądziela, polnische Ministerium für Infrastruktur und Entwicklung. 15:45 16:15 Pause 16:30 18:00 Treffen mit einem Teilnehmer/in des Austauchs, das im Rahmen IdA-Programms durchgeführt war, Podiumsdisskussion mit Teilnahme der Schulungsteilnehmer Moderation: Ulrich Rauchstädt. 42

43 Schulungsablaufsplan d. 30 Januar :00 10:00 Praktische Erfahrungen in der Implementierung des IdA - Programms in Polen, - Jan Koniarek, Verein Entwicklung. 10:00 10:45 Programm IdA in Praxis Organisierung der WorkCamps und Auslandsaufenhalt, - Anna Rebiger-Skibinska, ESO EuroSchule Zgorzelec GmbH. 10:45 11:15 Koffeepause. 11:15 12:00 Erfolge der Implementierung des Programms IdA in Kreis Görlitz, - Thorsten Angermann, Jobcenter Landkreis Görlitz. 12:00 12:45 Die Verwendung von EU-Mitteln zur Bekämpfung der sozialen Ausschließen Und Zurückkommen auf Ausbildungs- oder Arbeitsmarkt, - Marek Jarząb, Stiftung der Sozialen Integration ABRAMIS 12:45 13:45 Mittagspause. 13:45 14:30 Einfluss der Teilnahme von der jugendlichen Personen in ausländischen Austausche (deutsch-polnischen) die von der sozialer Ausschließen gefährdet sind (Ausbildungs-, Sozial- und Resizialisierungserfolge) - Ewa Bucholc, Resozialisierungseinheit Walim 14:30 15:15 Moderierte Podiumsdiskussion Ausgangspunkte: Im Rahmen der IdA Projekte ist ein Netzwerk von Partnern in ganz Europa entstanden. In der Diskussion soll über den Mehrwert, vor allem regional, und über Gewinn für die Arbeit in solchem Netzwerk gesprochen werden. - Moderation: Ulrich Rauchstädt, Schöbel & Rauchstädt GbR 15:15 15:45 Pause. 15:45 16:45 16:45 17:00 Podiumsdiskussion (Fortsetzung) Zusammenfassung der Diskussion der Teilnehmer und Abschlussworte des Projektkoordinators - Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh, - Niederschlesisches Woiwodschaftarbeitsamt. 43

44 1. Vorstellund der Annahmen und Maßnahmen des Projekts DAZIA Piotr Lazar, Niederschlesisches Woiwodschaftsarbeitsamt Projekt, Partnern, die wichtigste Informationen Projekt DAZIA ist in Rahmen des Operationellen Programms der grenzübergreifenden Zusammenarbeit Sachsen Polen durch Vermittlung des Kleinprojektefonds in Euroregion Neiße, auf der Grundlage der Projektfinanzierungsvereinbarung Nr ERN/PL/0868/2/2013/52 in Rahmen des Fonds für Kleine Projekte Polen Sachsen in Euroregion Neiße. Partnerami projektu są: Projektpartnern sind: Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy - Niederschlesichen Woiwodschaftsarbeitsamt als Koordinierenden Kooperationspartner und Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh als Kooperationspartner. Dauer der Projektsrealisierung: 1 Okrober April Der Wert des Projekts beläuft sich auf ,00, in diesem: Mitfinanzierung des Europäischen Fonds für regionale Entwicklung ,60 Mitfinanzierung des polnischen Staatsaushalt 1 759,60 eigenen Beitrag des Aushalts von Niederschlesische Woiwodschaft - 879,80. Die Genese des Projekts: Förderung und Unterstützung Bildungs- und Berufsmobilität und an der Grenze von Niederschlesien und Sachsen ist eine der vorrangigen Aufgaben in der Kooperationsvereinbarung zwischen der Woiwodschaft Niederschlesien und Frei Staat Sachsen. Das Thema von Arbeitsmarkt und seine Bedürfnisse, um die Mobilität und Bildung an der Grenze von Niederschlesien und Sachsen unterstützt wurde mehrmals an den Sitzungen Niederschlesichen Sachsischen -Arbeitsgruppe, insbesonders Arbeits - Subgruppe. Basierend auf Ergebnissen des Konzerns begann die Kooperationspartner des Projekts: zwischen mit modernen Methoden der Aktivierung der Arbeitslosen im Alter von über 50 Jahren wurde das Projekt "50 PLUS" realisiert. Eines der erwarteten Ergebnisse der Unterstützung der Europäischen Union für grenzüberschreitende Projekte zur Fortsetzung ist die Zusammenarbeit bei der Umsetzung der nächsten Aktivitäten. Deshalb beschloss Niederschlesischen Woiwodschaftssarbeitsamt und die Jobcenter Landkreis Görlitz, die Partnerschaft fortzusetzen und die grenzüberschreitende Fragen der Mobilität, um die schulische und berufliche, unterstützen, die im Rahmen des Projekts Grenzüberschreitende Mobilität auf dem Arbeitsmarkt unterstützt von den Selbstregierungen OPGZ Sachsen - Polen in der Zeitperiode ab 1. Juni bis d. 31. Dezember 2012 durchgeführt waren. Während Zusammenfasseden Konferenz des Projekts Mobilität (am 12. Dezember 2012) haben die Moderatore und Präsentere die folgende Themen für nächste Projekte gezogen: - Inanspruchnahme innovativen Methoden der Förderung und Aktiviesierung im Kampf gegen soziale Ausgrenzung, 44

45 - Inanspruchnahme europäischer Fördermittel, in diesem besonders Europäischen Fonds für regionale Entwicklung für Förderung der Unternehmen als ein Element um die Nachfrage nach Arbeitskräften anzu schaffen. Das Projekt DAZIA ist ein Antwort auf die erste der genannten Themen. Seine Durchführung ist in der Partnerschaft mit BSW ggmbh Dresden als dem Kooperationspartner, Institution, denen Vertreter als Präsentere in den Maßnahmen des Projekts Mobilität teilgenommen hatten, mitrealisiert. Früheren Partner, Jobcenter Landkreis Görlitz, wird in den Maßnahmen des Projekts DAZIA teil nehmen, jedoch aufgrund der Erfahrungen in der Zusammenarbeit mit dem BSW ggmbh in der Umsetzung innovativer Lösungen für Menschen, die von sozialer Ausgrenzung auf der Grundlage der transnationalen ESF- Programm "IdA" (Integration durch Austausch - Integration durch Austausch) unterstützt gewonnen ist auch der Autor von einigen der Präsentationen. Projektziele Annahmen des Projekts "Dazia" im Lichte der Politik der Europäischen Union In der neuen Förderperiode in den Jahren ist es von die Europäische Union die Förderung der benachteiligten jungen Menschen zu intensivieren und zu implementieren geplant. Als eine der möglichen Methode ist die Förderung der transnationalen Mobilität zu nennen, die die Aspekte der beruflichen sowie die sprachliche und interkulturelle Vorbereitung beinhaltet. Diese Handlungen sollen auf den bisherigen Erfahrungen der transnationalen EU-Programme basieren. Um den Anforderungen der EU gerecht zu werden ist es notwendig durch die Arbeits- und Ausbildungsakteure, die in der Euroregion tätig sind, neue Arbeitsmethoden zu erproben zwecks der Zusammenarbeit mit benachteiligten Personengruppen, wie Langzeitarbeitslosen, Personen ohne Schuloder Berufsabschluss und/oder mit fehlender Berufserfahrung. Hauptziel des Projekts DAZIA : Förderung der Zusammenarbeit der öffentlichen Arbeitsmarktinstitutionen und Bildungseinrichtungen im Bereich der Durchführung von den zusammenrealisierten innovativen Maßnahmen gegen sozialer Ausgrenzung der gefährdete Personen aus der Zielgruppe, die z.b. sind: - junge Leute, für die die Berufspraktika im Ausland keine Selbstverständlichkeit sind, - junge Arbeitslose von Jahren, ohne Ausbildung, ohne Berufserfahrung, an der Schnittstelle Ausbildung/Beruf - Arbeitsmarktrückkehrer, z.b. junge Mütter, - Personen über 18, die keine Schule beendet haben, aber auch Vertrauen der Teilnehmer mit der Erfahrungen von Partnern des transnationalen ESF- Programm IdA. Das spezifische Ziel des Projekts DAZIA : Förderung der Zusammenarbeit Arbeitsmarktinstitutionen und Ausbildungeinheiten, die an diese Zielgruppe gerichtet wird, mit folgenden Ziele: - Qualifizierung für den nationalen, europäischen, internationalen Arbeitsmarkt, - die Erprobung arbeitsmarktbezogener Austausch-/ Mobilitätsaktivitäten unter Einbezug von Personengruppen mit erschwertem Zugang zum Arbeitsmarkt, - Schaffung von Mobilität im Arbeitsmarkt innerhalb der EU, - durch transnationale Auslandsaufenthalte die Chancen auf dem Arbeitsmarkt erhöhen. Zgodność projektu DAZIA z wytycznymi Unii Europejskiej: Dank der Durchführung des Projekts DAZIA, Niederschlesiches Woiwodschaftsarbeitsamt entspricht allen Anforderungen der Europäischen Union bei der Aufrechterhaltung der Projektergebnisse früherer Projekte 50 PLUS und Mobilität : - Thema des Projekts bezieht sich auf die Schlussfolgerungen des früheren Projekten (meritorische Fortsetzung), - Projekt ist in der Zusammenarbeit mit den Partnern und Teilnehmern der früher durchgeführten Projekte (Fortsetzung der Partnerschaft). 45

46 Geplannte Projektmaßnahmen: Informationsmaßnahmen, 4 Organisationstreffen von Partnern, 2 Schulungen: - Nr 1: Januar 2014, - Nr 2: März Die wichtigste Informationen über das Projekt, realisierten Aktivitäten und Informationsmaterialen für Teilnehmern finden Sie auf der Projekt-Website: 46

47 2. Grußwort des koordinierenden Kooperationspartner Danuta Florek, stellvertretende Direktorin des Niederschlesischen Woiwodschaftsarbeitsamts Sehr geehrte Damen und Herren! Bei der Eröffnung des heutigen Seminars des ersten aus der Veranstaltungsreihe über innovative Möglichkeiten der Unterstützung der von sozialer Ausgrenzung bedrohten Personen in unserem Grenzraum, möchte ich die bisherigen Ergebnisse aus der Umsetzung gemeinsamer Projekte: 50 PLUS und Von Kommunen unterstützte Mobilität am grenzüberschreitenden Arbeitsmarkt OPGZ Sachsen - Polen zusammenfassen. Das Projekt DAZIA /Über den Austausch zur Arbeitsmarktintegration/ ist nämlich ihre Fortsetzung, es entstand aufgrund der Schlussfolgerungen, die wir aus den in ihrem Verlauf präsentierten Vorträgen und Darstellungen gemeinsam gezogen haben. Unsere Zusammenarbeit haben wir mit dem Projekt 50 PLUS begonnen, in dem wir die Arbeitsmethoden mit Personen von über fünfzig Jahren vorgestellt haben. Dies ist die zunehmende Einwohnergruppe der Euroregion Neiße und leider auch die immer beträchtlichere Kundengruppe der öffentlichen Arbeitsverwaltungen beiderseits der Grenze. Das nächste Projekt Mobilität hat gezeigt, dass man die Probleme am Arbeitsmarkt mildern kann, indem man die Einwohner der Euroregion, nicht nur die Arbeitslosen, aber auch die Jugend in der Ausbildung, auf die Arbeit nicht nur auf der anderen Seite der Grenze, sondern auf dem Gebiet der ganzen Europäischen Union vorbereitet. Das Projekt DAZIA soll Ihnen die Methoden der Einwirkung auf Personen, die sich in einer besonderen Situation am Arbeitsmarkt befinden insbesondere junge Personen, ohne Ausbildung, nach Schicksalsschlägen präsentieren. Die Einwirkungen, dank deren diese Personen nicht nur das Selbstvertrauen wiedererlangen, aber auch auf den Arbeitsmarkt zurückkehren oder es zumindest versuchen. Deshalb möchte ich zuerst an den Arbeitsmarkt anknüpfen. Sollten wir eine Straßenumfrage mit der Frage durchführen, was der Begriff Arbeitsmarkt bedeutet, wird sich die deutliche Mehrheit der Antworten auf die Arbeitslosigkeit und ihre Indikatoren konzentrieren. Denn nur wenige Personen sind sich dessen bewusst, dass der Arbeitsmarkt in der Wirklichkeit eine Resultante mehrerer verschiedenster Faktoren, Aktivitäten oder ihrer Unterlassung ist. Den Arbeitsmarkt macht der Arbeitnehmer aus. Vorbereitet auf die Bedarfe breit verstandener Arbeitgeber dieser öffentlichen und dieser privaten. Das Bildungssystem braucht Informationen von Arbeitgebern, welche Fachkräfte sie in einem Jahr, in zwei oder sogar in fünf Jahren benötigen werden. Aber notwendig ist auch die Abstimmung, was man unter Fachkraft versteht was für Wissen bestimmte berufliche Spezialisierungen begleiten soll. Den Arbeitsmarkt machen die Arbeitsplätze aus. Es ist wahr, dass der Arbeitsmarkt der Euroregion Neiße seit vielen Jahren stark unausgeglichen ist. Wir sind uns alle voll im Bilde, dass das Arbeitsplatzangebot, d.h. die Zahl der Stellenangebote, gering ist. Es ist auch wahr, dass sie auf dem Gebiet der hohen Arbeitslosigkeit nicht attraktiv sind. Die Einkommen - minimal, die Anforderungen maximal. Das ist keine gute Situation. Es entstehen nur wenige neue Arbeitsplätze. Aber diesen Prozess kann man in Gang setzen. Im Projekt Mobilität haben wir Ihnen ein Vorbild präsentiert. Die Stadt Gorzów Wielkopolski hat die Lebuser Stiftung Westliches Wirtschaftszentrum (Lubuska Fundacja Zachodnie Centrum Gospodarcze) ins Leben gerufen, die ehemalige Schulobjekte bekommt, darin Gründerzentren einrichtet, für Existenzgründer unterstützend tätig ist. Den Arbeitsmarkt machen gute Bedingungen für Investoren aus. Vor allem für diese kleinen. Viele Ortschaften bieten ihren Besuchern einen freien Internetzugang im Stadtzentrum, insbesondere rund um den Marktplatz oder historische Objekte. Diese gute Praxis ist mittlerweile üblich. Man kann einen solchen Anschluss genauso unentgeltlich dem Gründerzentrum zur Verfügung stellen. Und für den Existenzgründer ist dies ein Gewinn und eine große organisatorische Vergünstigung. Den Arbeitsmarkt machen die Vorbereitung und die Werbung für den Investitionsstandort aus. Heutzutage blicken die Investoren ungern auf Stadtzentren enge Straßen, großes Verkehrsaufkommen, Einwände der Anwohner wegen Belastung infolge der Unternehmenstätigkeit. Benötigt werden Gebiete mit allen Medien erschlossen, mit gesicherter Zufahrtsstraße. Man kann sie im Bebauungsplan vorsehen, die entsprechende Dokumentation vorbereiten 47

48 und mit allem, was nötig, ausrüsten. Dafür gibt es EU-Mittel, man kann das auch in Form der öffentlich-privaten Partnerschaft realisieren. Und bei vorbereitenden Arbeiten - denjenigen, die keine besonderen Qualifikationen verlangen - kann man Arbeitslose einsetzen. Den grenzübergreifenden Arbeitsmarkt machen auch Sprachkenntnisse aus. Wir müssen diesen Aspekt auf zwei Ebenen betrachten. Die erste Ebene ist die Funktion der Institutionen, die die grenzübergreifende Zusammenarbeit kreieren können und sollen. Ich bin von den Begegnungen mit Vertreterinnen und Vertretern der Agentur für Arbeit aus Frankfurt (Oder) und Business and Innovation Centre, auch aus Frankfurt, tief beeindruckt. Wir hatten das Vergnügen, uns mit Personen zu treffen, die ohne Familienbindungen zu Polen geradezu perfekt polnisch sprechen. Es ist eine große Vereinfachung bei täglichen Arbeitskontakten mit polnischen Partnern. Denn während wir bei offiziellen Veranstaltungen oder Projektmaßnahmen auf Dienstleistungen der Dolmetscher zurückgreifen können, taucht manchmal ein Problem auf, das man sofort per Telefon oder abstimmen oder klären muss. Ohne Sprachkenntnisse ist es eine erhebliche Barriere. Wir sollen also dafür sorgen, dass die Mitarbeiter der grenznahen Behörden die Nachbarsprache lernen. Es wäre gut, wenn dies künftig sogar zur Anforderung wird. Die zweite Ebene bilden die Sprachkompetenzen der Einwohner. Wir werden unseren Bürgern die Pflicht, Polnisch bzw. Deutsch zu lernen, nicht aufoktroyieren. Man braucht Anreize, es ist notwendig, auf die Vorteile aufmerksam zu machen, die die Kenntnisse der Nachbarsprache nach sich ziehen. Die Anreize kommen entlang der ganzen deutsch-polnischen Grenze zum Vorschein, vor allem auf der deutschen Seite. Die Medien informieren über die Initiative der Stadtverwaltung Görlitz die Polen seien willkommene neue Einwohner dieser Stadt. Das Angebot nennt zahlreiche Vorteile, Nachlässe, Boni Es gibt schon recht viele deutsche Ortschaften, die auf Polen als neue Einwohner setzen, Görlitz will die nächste sein. Es gibt aber auch einen Nachteil dieses Angebots. Man spricht die Beschäftigung überhaupt nicht an, und ohne Arbeit in Deutschland, ohne Arbeit in Görlitz oder Umgebung, können die neuen Einwohner aus Polen keine Wohnung unterhalten. Und sie bekommen keine Arbeit, wenn sie nicht über gute Deutschkenntnisse verfügen, was eine Bedingung für die Anerkennung von Berufsabschlüssen ist. Sehr geehrte Damen und Herren, ich muss unterstreichen: jede Initiative, die unsere Gesellschaften zueinander annähert, ist erfreulich. Wir haben aber noch viel zu tun, damit die Bildungs-, Berufs- oder nur Wohnungsmobilität an Gestalt annimmt, damit das Gebiet der Euroregion Neiße tatsächlich ein gemeinsamer Wirtschaftsraum und Arbeitsmarkt ist. Die Wirtschaftslage hat sich in den vergangenen Jahren nicht erheblich verbessert. Bei der Lektüre der Demographiestatistiken muss ich sogar negative Informationen zur Kenntnis nehmen: Migration und Alterung der Gesellschaft. Sie geben Auskunft, dass die jungen und ausgebildeten Menschen aus unserer gemeinsamen Grenzregion auswandern. In der Zukunft kann das Problem des Fachkräftemangels entstehen. Eine solche Einschätzung kann jeden potenziellen Investor wirksam abschrecken. Probleme bekommen wahrscheinlich auch Arbeitgeber, die hier seit Jahren tätig sind heutzutage sind sie noch scheinbar ruhig, sie haben eine Bewerberschlange, aber für sie wird es immer schwieriger, eine Fachkraft mit hohen, stark spezialisierten Fähigkeiten, die für das sein oder nicht sein des Unternehmens in einigen, einigen zehn Jahren entscheidend sind, zu finden. Wenn wir uns im Kreis der Vertreter der Arbeitsmarktakteure von unseren Betreuten/ unseren Kunden unterhalten, wird ihr Bild von Jahr zu Jahr immer schwieriger. Die Menschen, die über Jahre das Selbstvertrauen verloren haben, die nicht mehr an die Möglichkeiten glauben, aus der Zwickmühle zu kommen, ohne Kampfwillen für ihre Zukunft. Dies ist der immer häufigere Kunde der Arbeitsverwaltungen. Ein schwieriger Kunde. In den vorangegangen Projekten haben wir Ihnen gute Beispiele gezeigt, sie aufgefordert, sich die Mühe zu geben, um sie auch bei uns einzusetzen. Heute möchten wir Ihnen eine konkrete Zusammenarbeit vorschlagen. Wir haben nämlich einen Partner, der keine Arbeitsmarktinstitution, sondern eine Firma ist, die unter anderem durch die Arbeit für die von sozialer Ausgrenzung bedrohten Personen ihr heutiges Potenzial und Image aufgebaut hat. Wir präsentieren Ihnen die Erfahrungen, die sich auf dem deutschen Markt als wirksam erwiesen haben und sich auf dem polnischen Markt wohl auch als hilfreich erweisen. Im Laufe des heutigen und morgigen Seminars präsentieren wir Ihnen die Theorie, die Erfahrungen aus der Praxis und die Ergebnisse. Die nächste Ausgabe im März stellen wir uns schon eher in Workshop-Form vor, wir werden uns bemühen, Ihnen das Wissen zu vermitteln, wie man die Theorie in der Praxis anwenden kann und worauf besonders zu achten ist. Denn die leider traurige Wahrheit ist, dass wir mit einer Verbesserung der Lage nicht rechnen können. Die sprichwörtliche Manna wird uns vom Himmel nicht fallen. Hierher wird kein potenzieller Investorenkreis mit Ideen für neue große Fabriken kommen und hinter ihnen her werden keine hochklassigen Spezialisten kommen. Wir müssen beginnen, mit denjenigen zu arbeiten, die uns zur Verfügung stehen, unter Berücksichtigung ihrer oft beschränkten Möglichkeiten. Doch wenn der zu erwartende Effekt unserer Arbeit an die anvisierten Personen entsprechend angepasst wird, werden wir von einem Erfolg sprechen können. Und jeder solche Erfolg bedeutet Personen, denen wir helfen konnten. 48

49 Ich hoffe, dass dank unserer Unterstützung des Wissens und der Kontakte Ihnen etwas mehr gelingt, konkrete Menschen zum Handeln zu bewegen. Deshalb sind diesmal junge Menschen die Zielgruppe der Maßnahmen, die sie im Rahmen des Projekts DAZIA kennen lernen. Ihnen gehört die Zukunft, sie werden hier leben und arbeiten. Sie müssen ihre Region mögen. Damit es dem so ist, sollen sie die Sprache des Nachbarn können, seine Bräuche, Kultur. Deshalb müssen wir den Versuch unternehmen, sie mit der Idee des grenzübergreifenden Arbeitsmarkts anzustecken, aber dies schon im Rahmen der deutsch-polnischen Zusammenarbeit. 49

50 3. Wirtschaftliche und demografische Lage im Grenzgebiet aktueller Zustand und Prognosen für die polnische Seite Beata Hadaś, Piotr Lazar, Niederschlesisches Woiwodschaftsarbeitsamt Die Wirtschaft und die Gesellschaft sind miteinander gekoppelte Faktoren. Milton Friedman, Wirtschaftsnobelpreisträger von 1976, fasste in seinem Buch Monetary Trends in the United States and the United Kingdom (1982) die Ergebnisse seiner Forschungen über die britische Wirtschaft wie folgt zusammen: Sobald die lokale Gesellschaft nicht imstande ist, neue Ideen zu generieren, neigt sich die lokale Wirtschaft dem Untergang und mit ihr die Gesellschaft. Er stellte, wie es scheint, richtig heraus, dass sobald in der lokalen Wirtschaft keine neuen, von Visionären generierten Unternehmen entstehen, stagnieren die existierenden Unternehmen. Die nächste Phase ist die Rezession und nach ihr kommt der Untergang. Die Wirtschaft und die Gesellschaft ertragen keine Leere. Wenn anstelle der alten insolventen Firmen keine neuen entstehen, reagiert die Gesellschaft mit der Flucht. Die Jungen, Begabten, Qualifizierten wandern dahin aus, wo sie eine zufriedenstellende Arbeit finden können. Die Wirtschaftsgrundsätze kennen keine Grenze. Obwohl Friedman seine Thesen in Bezug auf die Verfassung alter Industriereviere der USA und Großbritanniens formulierte, finden seine Schlussfolgerungen in jeder Volkswirtschaft, auch in unserer Region, Bestätigung. Im Oktober 1999 fand eine der ersten Plenarsitzungen des Vorstands der Woiwodschaft Niederschlesien und der Landesregierung des Freistaats Sachsen in Dresden statt, bei der die ernsthaftesten perspektivischen Gefahren für unsere Grenzregionen vorgestellt wurden: - Entvölkerung der Grenzgebiete, - erhebliche ungünstige Veränderungen in der demografischen Struktur, - Abwanderung des Wirtschaftskapitals. Leider haben sich die Prognosen der Experten recht schnell bewahrheitet. Im Jahr 1995 lebten in den Landkreisen: Bolesławiec, Lubań, Lwówek, Zgorzelec und Złotoryja über 354 tausend Einwohner; Ende 2012 waren es über 20 tausend weniger ( 5,7%; 333,7 Tsd.). Grafik 1: Entwicklung der Bevölkerungsstruktur der Grenzlandkreise <18 18/59-64 >60/65 SUMAR: Erstellt auf Grundlage der Lokaldatenbank (Baza Danych Lokalnych) GUS In diesem Zeitraum ist die Zahl junger Menschen in der Region um 30% (knapp Personen) gesunken, demgegenüber ist die Zahl der Personen im Nacherwerbsalter um 20% ( Personen) gestiegen. 50

51 Grafik 2: Demographische Entwicklung nach Altersgruppen im Nichterwerbsalter <18 >60/65 Erstellt auf Grundlage der Lokaldatenbank (Baza Danych Lokalnych) Im Juni 2013 veröffentlichte das Statistische Hauptamt (GUS) den Demographiebericht für April 2013 in Polen unterschritten die Geburtenzahlen zum ersten Mal die Sterbezahlen. Alle nachfolgenden Berichte bestätigen diesen Trend im Zeitraum vom April bis Oktober 2013 waren die Geburtenzahlen niedriger als die Sterbezahlen um gesamt 962 Personen. Dies ruft sowohl Befürchtungen als auch die Frage nach der Zukunft hervor. Die Bevölkerungsprognosen der Landkreise Bolesławiec, Lubań, Lwówek, Zgorzelec und Złotoryja können der Internetseite des GUS entnommen werden. Eine detaillierte Ergänzung für das Grenzgebiet der Euroregion Neiße stellen vor allem die Entwicklungsstrategien der Landkreise Bolesławiec, Lubań, Lwówek, Zgorzelec und Złotoryja dar. Grafik 3: Bevölkerungsprognose der Grenzlandkreise bis >60 '55-59 '50-54 '24-49 '20-24 <19 Die Darstellung wurde auf Grundlage: 1) der Bevölkerungsprognose des GUS nach Landkreisen bis 2030 (GUS-Informationsportal Bevölkerungsprognose nach Gebietseinheiten) 2) der Bevölkerungsprognose des GUS nach Alter bis 2030 (GUS-Informationsportal Bevölkerungsprognose nach Gebietseinheiten) 51

52 3) der Entwicklungsstrategien der Landkreise: Bolesławiec, Lubań, Lwówek, Zgorzelec und Złotoryja erstellt. Sofern sich die äußeren Parameter betreffend die Bildungs- und Berufsmobilität (insbesondere die Erwerbsmigration ins Ausland) nicht ändern, wird die Bevölkerungszahl in diesen Grenzlandkreisen 2030 um rund niedriger sein, als Die Zahl der unter 19jährigen geht um knapp 50% zurück (von über 84 Tsd. auf 43 Tsd.), demgegenüber steigt die Zahl der über 60jährigen um fast 40% (von 56 Tsd. auf über 78 Tsd.). Es ist an dieser Stelle hervorheben, dass diese Prognose des GUS auf der Erhebungsmethodologie der von den Gemeinden geführten Bevölkerungsevidenz aufgrund der Meldungen für festen Wohnsitz basiert. Unterdessen bekommt man ein anderes Bild bei der Betrachtung der vom GUS gesammelten, auf amtlichen Definitionen basierten Daten (oder wenn man diese von den Seiten der jeweiligen Behörden herunterlädt). Die Kategorie im Schulsystem verbleibende Kinder bis zum 19. Lebensjahr basiert auf Statistiken der Bildungseinrichtungen (die Zahl der Schüler an einer Schule ist ein absoluter und unstrittiger Wert die Daten nach Landkreisen werden vom zuständigen Schulamt erhoben) sowie der Evidenz der Schüler bis 6 Jahren nach Wohnort. Diese wird durch Informationen des Ministeriums für Wissenschaft und Hochschulwesen zu Studierendenzahlen nach Landkreisen ergänzt (auf dieser Basis kann man aus der Altersgruppe Jahre Studenten ausgliedern; leider ohne Gliederung in Studierende des Präsenz-, Abend- und Fernstudiums). Die nächste belastbare Kategorie sind Personen im Nichterwerbsalter, die Renten- und Berufsunfähigkeitsrentenleistungen beziehen dies sind die an das GUS übermittelten quantitativen Daten der Sozialversicherungsanstalt (ZUS) und der Sozialversicherungskasse der Landwirte (KRUS). Die nächste Kategorie sind Erwerbstätige Informationen zu dieser Gruppe erhält das GUS aus Berichten der Finanzämter. Ein Mangel dieser Information ist die Frage der Zuordnung des Beschäftigten zum Finanzamt, auf dessen Konto die Steuer eingeht (auch wenn der jeweilige Arbeitnehmer in einer völlig anderen Region dauerhaft fest arbeitet und lebt, allerdings ohne Meldung). Die letzte aussagekräftige Kategorie sind Arbeitslose sprich Personen, die in den Statistiken der Arbeitsämter erfasst sind. An dieser Stelle ist darauf hinzuweisen, dass die Prognose der beruflichen und Altersstruktur der Bevölkerung gleichzeitig eine Antwort auf die Frage nach der Zukunft im Aspekt der wirtschaftlichen Lage darstellt. Der Bestandteil dieser Prognose die Beschäftigten, ist nichts anderes, als das Bild des Zustands der Wirtschaft in der Region (nach Beschäftigtenzahlen). Dies basiert auf dem öffentlichen Sektor und auf einer geringen Zahl wirtschaftlich bedeutender Unternehmen. In der ganzen Region sind hinsichtlich des Beschäftigungsvolumens zwei Unternehmen als wirtschaftlich bedeutend einzustufen: - das Bergbau- und Energiekombinat Bogatynia Turów basiert auf traditionellen Technologien aus dem 19. Jh., baut seit einigen Jahren systematisch die Beschäftigung ab (Gruppenentlassungen), - Ceramika Bolesławiec (Bunzlauer Keramik) basiert ebenfalls auf Technologien und traditionellem Industriedesign aus dem 19 Jh.; die Produktionskapazitäten (folglich auch die Beschäftigung) wurden bereits früher an die Absatzmöglichkeiten angepasst. In allen Landkreisen dominieren in der Unternehmensstruktur Unternehmen mit einem Beschäftigungsstand von 1 bis 9 Arbeitnehmern (sie machen ca. 95% aller Firmen des Wirtschaftssektors aus Daten aus der Publikation des GUS Statystyczne Vademecum Samorządowca 2012 ( Statistisches Kommunalvademekum 2012) für die Landkreise Bolesławiec, Lubań, Lwówek, Zgorzelec und Złotoryja, Statistisches Amt in Breslau, 2013). 52

53 Der derzeitige Zustand der Wirtschaft lässt sich wie folgt einschätzen: die Beschäftigungsgrundlage stellt der öffentliche Sektor dar, der nach einer Reihe von Kürzungen das zu seiner Funktion unerlässliche Beschäftigungsminimum anscheinend erreicht hat. Großunternehmen existieren, über die oben erwähnten hinaus, so gut wie gar nicht, die Zahl der kleinen und mittleren Unternehmen und Firmen hat sich auch stabilisiert, obwohl man hier eigentlich von der Zahl der dort funktionierenden Arbeitsplätze sprechen soll. Grafik 4: Prognose der Bevölkerungsstruktur im Grenzraum bis 2030 Specialized Data Sources Prognozing < 19 Studenci Studenten Zatrudnieni Erwerbstätige Bezrobotni Arbeitslose Migration und Schattenwirtschaft Migracja i szara strefa Emeryci Rentner i renciści Die Daten für wurden auf Basis der GUS Lokaldatenbank (Baza Danych Lokalnych GUS) erstellt Die Einwohner werden immer weniger. Das ist sicher. Es wird mehr Rentner, weniger Schüler geben. Das steht auch sicher. Zurückgehen werden die Studierendenzahlen (dies ist ja eine Ableitung der Population im Schulalter). Die Zahl der Erwerbstätigen (hauptsächlich öffentlicher Sektor) hat sich auch stabilisiert und da gibt es kaum Hinweise darauf, dass sich diesbezüglich etwas zum Schlechteren ändern soll. Auch die Arbeitslosenquote hat sich stabilisiert. Dabei stellt sich uns die Frage nach dem Schicksal des durchschnittlich eines Drittels der Einwohner der Region: sie arbeiten nicht, beziehen keine Sozialversicherungsleistungen, sind keine Arbeitslosen. Woraus bestreiten sie ihren Lebensunterhalt? Wer sind sie? Wo sind sie? Auf der Grafik benannte ich diese Gruppe stichwortartig Migration und Schattenwirtschaft (im Folgenden: MSW). Ein Teil arbeitet wohl illegal vor Ort bzw. unweit vom Wohnort (Schattenwirtschaft), ein Teil arbeitet, auch illegal, im Ausland (auch Schattenwirtschaft), aber ein nur schwer schätzbarer Teil dieser Einwohnergruppe des Grenzraums ist vor Ort, lebt außerhalb jeglicher sozialer Versorgungssysteme, außerhalb der Erfassungssysteme. 53

54 Das Problem der Demographie ist in der Zukunft aus einer völlig anderen Perspektive zu betrachten. Die Personen, die derzeit arbeiten, sind nicht ewig und unzerstörbar sie altern, werden erkranken und früher oder später in Alters- bzw. Arbeitsunfähigkeitsrente gehen. Es ist nicht abzuwenden. Man kann auch voraussehen, dass sich die Zahl der Arbeitsplätze in der Region nicht signifikant ändern wird sowohl im öffentlichen Sektor, als auch in der Privatwirtschaft. Die Firmen, die die Epoche der Beseitigung der Relikte des Sozialismus und die Wirtschaftskrise der letzten Jahre überstanden haben, verfügen über stabile Auftragsbücher sowie Absatzmärkte und werden künftig dafür geeignete Nachwuchskräfte brauchen, um die derzeitigen Arbeitskräfte zu ersetzen. Allerdings werden die Veränderungen der demographischen Struktur noch eine andere Folge haben wenn die Jungen und ein Teil der Generation im sog. mittleren Alter abwandern, wer wird dann die Pflege der heutigen Generation der 50jährigen und älteren übernehmen? Der Bedarf nach stationärer Pflege Langzeitpflegeheimen (für voll Pflegebedürftige) und Altenheimen wird entstehen. Es wird künftig zu einem signifikanten, Fachkräfte anfragenden Marktsegment. In Polen steckt er derzeit erst in Kinderschuhen. Und eben in dem künftigen Arbeitskräfteangebot sehe ich die Hauptschwierigkeit. Personen, die die Bildungsmigration wählen (über 80% der Population im Alter von Jahren nach: Portal demograficzny ( Demographieportal ) des GUS, finden für sich meistens Beschäftigung an Hochschulstandorten. Dort wird die erhebliche Mehrheit neuer Investitionen angesiedelt sie bieten ein besseres Einkommen, als es in der Grenzregion der Fall ist, attraktive Boni (Dienstwagen, Diensttelefon mit unbeschränktem Flatrate, Gruppenversicherung, betriebliche Gesundheitsversorgung u. ä.) an. Studenten guter Hochschulen kommen aus Warschau, Posen oder Krakau nicht in ihre Heimatorte zurück. Hinter sich haben sie Praktika in guten Unternehmen, Trainee-Programme, Tätigkeit in Studentenorganisationen und Projekterfahrungen. Und Stellenangebote ab PLN auf die Hand aufwärts. Die Beachtung des Rechts auf freie Arbeitsaufnahme durch jeden EU-Bürger an jedem Ort der Europäischen Union, den er sich wählt, wird die Lage am Arbeitsmarkt der Euroregion Neiße sicherlich nicht einfacher machen. Die Polinnen sind die zweitstärkste Gruppe ausländischer Mütter in England und Schottland. Die Polen stellen eine immer stärkere Bevölkerungsgruppe Belgiens, der Niederlande oder skandinavischer Länder dar. Wer sind die Polen, die in andere Länder auswandern? Wo kommen sie her? Nur selten stammen sie aus großen, sich schnell entwickelnden Städten. Es sind vor allem die Einwohner der peripheren Gebiete, die angesichts der Arbeitslosigkeit und des Arbeitsangebots zum Mindestlohn mit einem Werkvertrag beschlossen haben, das Leben irgendwo anders zu bestreiten. Sicherlich sind die dortigen Einkommensbedingungen (mindestens Euro monatlich auf die Hand ) entscheidend attraktiver, als das Angebot der Arbeitgeber aus der Euroregion Neiße (genauso viel, nur in Zloty). Es ist also nicht verwunderlich, dass junge Menschen mit guten Qualifikationen auf der Suche nach Arbeit und besserem Einkommen migrieren. An ihre Stelle kommen keine neuen Arbeitskräfte aus dem Ausland, denn für die Bürger alter EU-Länder ist das polnische Einkommen lächerlich niedrig, die aus dem Osten haben auch Großstädte lieber (wo sie ohne Steuer und Formalitäten erheblich mehr verdienen). Die Zukunft der Arbeitskräfte des grenznahen Teils der Euroregion Neiße hängt also von der Inanspruchnahme dieses menschlichen Potenzials ab, das bereit ist, hier zu bleiben; und es sind keine Ressourcen, die optimistisch einstimmen. Es fällt schwer, unter den jetzigen Arbeitslosen nach zukunftsträchtigem Entwicklungspotenzial zu suchen wenn sie heute nicht fähig sind, mobil zu sein und alldenjenigen nicht folgen, die auf der Suche nach Arbeit ins weite Polen oder in die weite Welt ausgewandert sind, werden sie in einigen, einigen zehn Jahren unfähig sein, irgendeine Arbeit aufzunehmen. 54

55 Zur Verfügung bleibt demzufolge diese näher unbestimmte Gruppe, die ich in der Grafik Migration und Schattenwirtschaft benannt habe. Es sind allerdings Menschen, die gelernt haben, unter solchen und keinen anderen Bedingungen zu funktionieren sie nehmen keine öffentliche Unterstützung in Anspruch (denn sie wollen es nicht), sie befriedigen ihre Bedürfnisse, indem sie offiziell nicht arbeiten. Das Problem ist, sie zu erreichen, diejenigen auszulesen, die irgendeine Hoffnung darauf wecken lassen, dass sie auf eine normale Laufbahn zurückkehren können. Uns stehen also wichtige perspektivische Aufgaben bevor: 1) wir müssen uns also bewusst sein, dass die Vorbereitung eines Bewerbers für einen Mitarbeiter, eines aus dem Kreis Langzeitarbeitsloser mit niedriger, den Arbeitsmarktbedürfnissen nicht entsprechender Ausbildung ausgewählten Bewerbers ein komplizierter Prozess ist, der zusätzlich mit einem hohen Risiko des Scheiterns belastet ist (der Kandidat kann lernunfähig sein; eine zusätzliche Gefahr ist der psychologische Faktor er kann den Anforderungen der üblichen, täglichen Funktion als Arbeitnehmer nicht gerecht werden); 2) wir müssen uns auf die Suche nach Alternativlösungen vorbereiten über unsere eigene amtliche Arbeitslosenstatistik hinausgehen z.b. mit Nichtregierungsorganisationen kooperieren, die häufig über Informationen über solche wertvollen Personen aus der MSW-Gruppe verfügen; 3) uns müssen Innovationslösungen bekannt sein, die bei der Umprogrammierung sozial ausgegrenzter oder von solcher Ausgrenzung bedrohter Personen effizienter sind, als traditionelle Arbeitsmethoden der Mitarbeiter der Arbeitsmarktinstitutionen. Neue, innovative Methoden der Arbeit mit besonders schwer vermittelbaren Personen sind vor allem Autorenlösungen, manche sogar patentiert. Was sie ausmacht, ist die Tatsache, dass die Institutionen- Firmen, die über solche Methoden verfügen, ihre Lösungen in Ausschreibungsverfahren nicht preisgeben wollen; Ausschreibungen sind, so die rechtliche Voraussetzung, auf die Preisminimierung eingestellt und erschweren eine auf Qualität setzende Wahl des Kooperationspartners. Es ist auch zu beachten, dass das Ergebnis eben eine Ableitung der Qualität ist der besten Trainer, ihrer Ausrüstung, Methodologie, die oft der individuellen Arbeit in einem größeren Zeitvolumen bedarf. Wichtig ist also eine frühere Entwicklung solcher Kooperationsmethoden mit den Eigentümern dieser Lösungen, die einerseits nicht in Widerspruch mit dem Vergaberecht oder dem Gesetz über öffentliche Finanzen stehen, und andererseits die Bestellung der Dienstleistungen bei diesen Auftragnehmern erlauben, die über die gefragten Fähigkeiten Methoden Programme tatsächlich verfügen. Es ist das erste Element des künftigen Risikos, dem wir Rechnung tragen müssen. Der zweite signifikante Risikofaktor, auf den wir gerüstet sein müssen, ist der Druck der Arbeitgeber. Wir müssen uns bewusst sein: wenn der Arbeitgeber keine Bewerber über eine Presseanzeige (oder eine andere Rekrutierungsform in den Medien) findet, meldet er sich bei der Arbeitsmarktinstitution und einen Augenblick später wird er in den Medien dröhnen, dass das Arbeitsamt nicht imstande sei, ihm auf der Stelle den benötigten Mitarbeiter sicherzustellen. Wir stehen vor der Gefahr einer negativen Beurteilung, die dazu noch veröffentlicht wird. Aber in diesem Fall sind wir nicht wehrlos. Wir können den Unternehmern vor Augen führen, dass wenn sie in einigen Jahren nach Nachfolgern ihrer bisherigen Mitarbeiter suchen wollen, das Feedback des Arbeitsmarkts (und des Arbeitsamts) eine totale Stille sein kann, die bedeuten wird, dass es vor Ort keine Personen gibt, die geeignet wären, eine solche Arbeit sofort aufzunehmen. Wir können den Unternehmern eine perspektivische Planung der Personalbedarfe beibringen. Wir können erläutern, dass wir das Wissen über künftige Personalbedarfe der Arbeitgeber heute haben müssen, um in einigen Jahren dem Unternehmen den von ihm benötigten Arbeitnehmer liefern zu können. 55

56 Wir können Arbeitgeber zur Kooperation anregen (bereits jetzt, z.b. über die Bereitstellung ihres Potenzials zur Organisation von Berufspraktika an uns), indem wir informieren, dass wir ohne eine Kooperation höchstwahrscheinlich nicht imstande sein werden, bei der Findung des benötigten Arbeitnehmers zu helfen. Besonders in der Zukunft. Im Bereich innovativer Methoden, die uns beim Umbau des Humanpotenzials des Grenzraums behilflich sein können, präsentieren Ihnen unsere deutschen Partner ihre Erfahrungen bei der Umsetzung des Programms Integration durch Austausch, sie zeigen uns die Ergebnisse der Arbeit mit Personen, die sich selbst bis vor kurzem für eine soziale Randgruppe (und so wurden sie vom Umfeld wahrgenommen), für zu nichts tauglich hielten. Ein großer Teil von ihnen hat einen mentalen Wandel vollbracht, einem Teil ist es sogar gelungen, eine Arbeit zu finden. Vielleicht ist dies eine Zukunftslösung, aber ich glaube, dass sie schneller notwendig sein wird, als irgendjemand von uns vermutet. 56

57 4. Gute Praktiken der grenzübergreifenden Zusammenarbeit am Arbeitsmarkt Piotr Lazar Niederschlesisches Woiwodschaftsarbeitsamt Sehr geehrte Damen und Herren, während der Abschlusskonferenz des Projekts Grenzübergreiffende Mobilität am Arbeitsmarkt unterstütztz von den Selbstregierungen OPGZ Sachsen Polen hatten wir die Gelegenheit, Ihnen Informationen zur Kooperation öffentlicher Arbeitsmarktakteure im Raum Frankfurt- Słubice vorzustellen. Die internationale Kooperation unter Beteiligung öffentlicher Arbeitsmarktakteure ist ein wichtiger Bereich auch für Aktivitäten, die wir Ihnen im Rahmen des Projekts DAZIA vorstellen werden, denn das Hauptelement, das für den Erfolg der Aktivitäten nach dem Vorbild des deutschen Programms Integration durch Austausch entscheidend ist die Auslandspraktika der schwer vermittelbaren und von sozialer Ausgrenzung bedrohten Personen erfordert die Zusammenarbeit mehrerer verschiedener Institutionen, darunter und dies eine Voraussetzung der breit verstandenen Arbeitsverwaltungen. Für die Aufnahme einer solchen Zusammenarbeit sprechen vor allem die lokalen Gegebenheiten. Wir haben ähnliche Gesellschaften sowohl hinsichtlich der demographischen Struktur, als auch der Probleme am Arbeitsmarkt. Wir realisieren verschiedene Aktivitäten, um der Gesellschaft möglichst gut zu dienen und zu helfen. Wir verfolgen ihre Ergebnisse, beurteilen die Richtigkeit ihrer Fortsetzung; mit einem Wort: wir sammeln das Wissen. Wir brauchen aber etwas mehr: nur anhand eigener Erfahrungen handelnd, können wir sogar nicht erkennen, dass wir durch eine kleine Änderung der über Jahre praktizierten Methoden einen besseren Endeffekt erreichen können. Wir benötigen also Partner, die ähnliche Aktivitäten umsetzen, eigene Erfahrungen haben und bereit sind, sowohl ihr eigenes Wissen zu teilen, als auch unsere Errungenschaften kennen zu lernen. Unsere Institutionen und Gesellschaften haben auch ihre Bedürfnisse. Wir dürfen uns nicht vormachen, dass die öffentliche Finanzierung ausreichend sein wird. Aber wir können versuchen, gemeinsam zu handeln du hast nicht viel, ich habe nicht viel, aber gemeinsam haben wir recht viel. Ausreichend viel, um unsere gemeinsamen Probleme unter die Lupe zu nehmen und solche auszuwählen, die wir mit gemeinsamen Kräften lösen können. Es mögen anfangs Aktivitäten sein, die nur an einen kleinen Personenkreis gerichtet sind, Hauptsache wirksam dies wird schon ein Erfolg sein. Den Erfolg kann man Publik machen und dann werden alle lokalen Entscheidungsträger mehr bekommen wollen. Und sie werden vorbereitet sein, für diese mehr Erfolge mehr Geld zu bestimmen. Besonders attraktiv scheinen die Perspektiven der grenzübergreifenden und transnationalen Zusammenarbeit zu sein. Die Europäische Union will in den Jahren Aktivitäten für junge, arbeitslose, von sozialer Ausgrenzung bedrohte Personen intensivieren. Sie will auch die Mobilität der jungen Generation erhöhen. Der grenzübergreifende und transnationale Charakter der Aktivitäten am Arbeitsmarkt ist ein Anreiz seitens der EU, entlang der gesamten deutsch-polnischen Grenze lokale, grenzübergreifende Partnerschaften aufzubauen und EU-Mittel zu akquirieren. Das Geld wird da sein bzw. ist schon da, die Bedürfnisse sind da, die Ziele und Aufgaben sind bekannt. Wir haben alles, um zusammenzuarbeiten. Um aber von möglichen Richtungen sprechen und auf die bereits heute realisierten Bereiche/Themen der deutsch-polnischen Zusammenarbeit hinweisen zu können, sollen wir die Spezifik dieses gesamten Gebiets, vor allem aus der Sicht der Demographie und derzeitiger sowie künftiger sozialer Probleme etwas umfangreicher kennen lernen. Natürlich kann man die Frage stellen, was für einen Sinn es macht, von der Demographie zu sprechen, wenn die Bildungsträger und Arbeitsmarktakteure gerade auf diese Prozesse keinen Einfluss haben? Der Sinn liegt vor allem darin, dass uns eine immer schwierigere Arbeit erwartet, um 57

58 diejenigen, die im deutsch-polnischen Grenzraum bleiben, möglichst gut auf die Funktion am Arbeitsmarkt vorzubereiten. Das wird keine leichte Aufgabe sein. Zwar haben heutzutage bereits 30% deutscher und 25% polnischer Einwohner der Region einen Hochschulabschluss und der Anteil der Personen ohne Berufs- bzw. mittleren Abschluss beiderseits der Grenze liegt unter 10%, allerdings ist das kein Faktor, der etwas von der Eignung dieser Person zur Arbeit aussagt. Der Unternehmer der Hersteller will einen Ingenieur bzw. eine Person mit technischer bzw. Berufsausbildung. Dabei greift ein Großteil der Studenten weiterhin nach geisteswissenschaftlichen Fachrichtungen, obwohl sie sich dessen bewusst sind, dass diese Ausbildung am Arbeitsmarkt generell keinen Marktwert für die Arbeitgeber hat. Gewiss hat deshalb ein zunehmender Teil der Hochschulabgänger in Polen (2013: 30% - Daten des Polnischen Vereins für Personalmanagement (Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Kadrami)) Schwierigkeiten bei der Arbeitsfindung im erlernten Beruf, in Deutschland ist es nicht viel besser (ca. 23% - Daten aus de.statista.com). Jeder vierte Unternehmer in Deutschland hat bereits Probleme mit der Findung eines Arbeitnehmers, wenn der bisherige sofort ersetzt werden muss (Daten aus: Deutsche Industrie- und Handelskammer, Berichte: Fortbildungsstatistik 2011, 2012). In Polen sind nach Schätzungen von Business Centre Club 37% der Arbeitgeber dem Personalmangel ausgesetzt, wobei dieser Wert mit der Entfernung von Großstädten steigt ( Bericht Talentmangel 2012 Manpower Group). Ein Personalmangel ist nicht nur eine vorübergehend nicht besetzte Stelle. Es ist auch eine Gefährdung der termintreuen Abwicklung von Verträgen mit Geschäftspartnern, deren Folgen für den Arbeitgeber gefährlich sein können. Dabei verschlechtert eine Insolvenz des Arbeitgebers die ökonomische Situation der lokalen Bevölkerung eine neue Arbeitslosengruppe kommt hinzu, für die es schwierig ist, eine neue Arbeit anzubieten. Dies sind gemeinsame Probleme für unsere beiden Länder, wir sollen also ähnliche Lösungsansätze gemeinsam entwickeln und anwenden. Zwischen unseren Ländern verläuft eine 467 km lange Grenze. Auf der polnischen Seite bilden den Grenzraum drei Woiwodschaften: Westpommern, Lubuskie und Niederschlesien (zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie) gesamt 5.662,4 Tsd. Personen *), darunter: - Niederschlesien: 2.916,5 Tsd. Personen, - Westpommern: 1.722,7 Tsd. Personen, - Lubuskie: 1.023,2 Tsd. Personen. Auf der deutschen Seite zählen zum Grenzraum vier Gebietseinheiten: Mecklenburg-Vorpommern, Brandenburg, Berlin und Sachsen gesamt ,3 Tsd. Personen, darunter: - Sachsen: 4.054,2 Tsd. Personen, - Berlin: Tsd. Personen, - Brandenburg: 2.453,2 Tsd. Personen, - Mecklenburg-Vorpommern: 1.606,9 Tsd. Personen. Im unmittelbaren Grenzstreifen (bis ca. 50 km von der Grenze) sind die Einwohnerzahlen jedoch ähnlich und liegen bei jeweils ca. 1,2 Mio. Personen. Ähnlich sind auch die demographischen Probleme: insgesamt haben den ganzen Grenzstreifen ca. 400 Tsd. Einwohner verlassen, ca. 200 Tsd. Personen von jeder Grenzseite. Schätzungen deuten darauf hin, dass bis 2035 ca. 1,8 Mio. Menschen die Grenzregion verlassen, wovon weitere 400 Tsd. Einwohner des Grenzstreifens darstellen werden. *) Alle zitierten statistischen Daten stammen aus der Publikation des Statistischen Amtes in Zielona Góra Deutsch-Polnischer Grenzraum in Zahlen 2010 ( Pogranicze Polsko-Niemieckie w Liczbach 2010 ) Auf beiden Seiten der Grenze altert die Gesellschaft die Zahl der Kinder (im Alter von 0-14 Jahren) sank um 20,5%, dabei stieg die Zahl der über 64jährigen um 23%. Innerhalb der letzten 10 Jahre stieg die durchschnittliche Lebenserwartung um 7 Jahre auf der deutschen und um 5 Jahre auf der polnischen Seite. Dieser Trend ist konstant und wird die Alterung der Gesellschaft auch in der weiteren Perspektive herbeiführen. Die geringsten Veränderungen vollzogen sich innerhalb der Personengruppe im Erwerbsalter: auf der polnischen Seite liegt dieser Wert bei ca. 73% der Population, auf der deutschen Seite bei ca. 67%. Allerdings sollten wir diese Gruppe nicht ganzheitlich betrachten denn ihre Stärke machen junge 58

59 Menschen (unter 35 Jahren) aus, während die Personen nach 54. Lebensjahr in 10 Jahren schon Rentner sind. Die Zahl der gesellschaftlich wertvollsten Bevölkerungsgruppe der Personen im Alter von 18 bis 34 Jahren, das heißt, der Gruppe im gebärfähigen Alter, ging zurück (um 21,2% auf der polnischen und 17,9% auf der deutschen Seite). Bis 2035 soll ihr Anteil an der Gesellschaft noch weiter von derzeit rund 11% auf der deutschen und 12,3% auf der polnischen Seite auf das Niveau von maximal 7% sinken. Was sonstige wesentliche sozioökonomische Bedingungen angeht, die für den gesamten Grenzraum gemeinsam sind, so ist auf zwei Faktoren hinzuweisen: die Arbeitslosenquote und die Diskrepanz der Durchschnittseinkommen. ARBEITSLOSENQUOTE 2010 Nach: Pogranicze Polsko-Niemieckie w Liczbach 2010 Was unsere Länder in dieser Hinsicht unterscheidet, ist die Entwicklungsrichtung. In Deutschland sinkt die Arbeitslosigkeit seit 2010 (6,9% im Dezember 2012, 6,8% Ende des 1. Halbjahrs 2013 Daten des Bundesministeriums für Arbeit und Soziales) und ist derzeit am niedrigsten seit 20 Jahren. In Polen geht der Trend in die Gegenrichtung die Arbeitslosenquote stieg auf 14,3% Ende 2012; Ende des 3. Quartals 2013 sank sie zwar auf 13,0%, stieg aber im November erneut auf 13,2% (Daten: GUS). Das oben skizzierte Bild bedarf jedoch eines Kommentars: je näher der Grenze, desto höher die Arbeitslosenquote in Lubuskie überstieg die Arbeitslosigkeit im 2. Halbjahr 2013 die Marke von 15%, in Westpommern 16,4% (Daten: GUS). In Bezug auf die Einkommen ist festzuhalten, dass sich die Diskrepanzen seit Jahren nicht ändern: das Durchschnittseinkommen in Deutschland ist vierfach höher als das in Polen. Eine solche Situation ist eine 59

60 Determinante gesellschaftlicher Verhaltensweisen für einen Polen ist die Arbeit in Deutschland finanziell attraktiv, für einen Deutschen lohnt sich die Arbeit in Polen nicht, denn das Einkommen aus der Beschäftigung in Polen unterschreitet die Höhe des Arbeitslosengelds oder der Grundsicherung in Deutschland. Paradoxerweise schaut die eine und die andere Gesellschaft gen Westen; die Deutschen auf die alten Bundesländer, die Polen auf das ganze Westeuropa, von Italien bis nach Großbritannien. Migrationen betreffen die beiden Völker. Przeciętne Durchschnittseinkommen wynagrodzenia w in regionie der Grenzregion przygranicznym Nach: Pogranicze Polsko-Niemieckie w Liczbach 2010 Diese Situation hat aber auch ein anderes Gesicht. Die Polen kaufen Immobilien im Grenzstreifen, aber auf deutscher Seite. Und ziehen dahin um. Manchmal geht das tatsächlich mit dem Wohnortwechsel einher, manchmal steht der Wechsel nur auf Papier. Für polnische Unternehmer sind die kurz vor Insolvenz oder Schließung stehenden deutschen, besonders kleinen Firmen am wertvollsten. Nach Auskunft der für Wirtschaft zuständigen Stelle im Landkreis Vorpommern-Greifswald beschäftigen rund 50 Pensionen, Motels und Hotels auf deutscher Seite, entlang der Küste von Swinemünde bis nach Greifswald, geradezu ausschließlich polnischer Personal. 20 von ihnen sind polnische Firmen, die gleichzeitig beiderseits der Grenze tätig sind. Wo kommen die polnischen Hoteliers in Deutschland her? Die in dieser Branche aktiven Eigentümer von Pensionen aus Swinemünde nutzten die gute Konjunktur und übernahmen teilweise die deutsche Konkurrenz. Nach Auskunft des Kreisarbeitsamts in Police entstanden in den letzten 3 Jahren auf diesem Gebiet elf neue Kfz-Werkstätten alle auf Basis der Ausrüstung, die von den schließenden deutschen Werkstätten gekauft wurden. In demselben Zeitraum kauften ca. 30 Personen Immobilien auf der deutschen Seite und zogen dahin um. Beispielhaft wird der Ort Löcknitz gezeigt, wo jeder vierte Einwohner aus Polen stammt (rund 700 Personen auf Einwohner; Daten nach: Onlinelexikon wikipedia). Hier waren der Grund, ins Ausland zu ziehen, die Wohnungs- bzw. Hauspreise: rund 50% niedriger als in Stettin (Szczecin) und ca. 1/3 niedriger als in Police). Die Fahrtzeit ins Stettiner Zentrum beträgt rund 30 Minuten. In Löcknitz funktionieren eine Poliklinik mit polnischen Ärzten und eine polnische Apotheke. Es gibt ein deutschpolnisches Gymnasium, das, in Hinblick auf die Überzahl polnischer Schüler, mit dem Schulzentrum (Zespół Szkół) in Police kooperiert. / Nach Auskunft des Kreisarbeitsamts in Krosno Odrzańskie dominieren die Polen den Markt der Baudienstleistungen in und rund um Eisenhüttenstadt sie kauften die geschlossenen keinen deutschen Firmen zusammen mit dem Namen und der Anschrift und erschlossen schon als deutsche Firmen den lokalen Markt und basierten dabei auf ihren polnischen Arbeitnehmern und ihrer polnischen Muttergesellschaft. Die Methode ist einfach: den Vertrag mit dem Bauherrn schließt der deutsche Tochterbetrieb, der anschließend mit der Bauausführung seine polnische Muttergesellschaft beauftragt. Diese beschäftigt die polnischen Mitarbeiter nach polnischem Recht (und polnischen Löhnen), fährt die Arbeiter täglich zur Baustelle und lediglich der Inspektor der Bauaufsicht und der Bauleiter verfügen über 60

61 deutsche Qualifikationen und Zertifikate. Die Ausrüstung basiert auch auf dem zusammen mit der deutschen Firma erworbenen Vermögen, meistens besserer Qualität, als die in Polen erhältliche Ausrüstung, allerdings wegen der Herkunft aus dem Insolvenzverkauf erheblich billiger. Selbstverständlich gibt es mehr Beispiele, die eine derartige Entwicklung unserer Nachbarschaft entlang der deutsch-polnischen Grenze bestätigen, es geht aber nicht um eine statistische Bestandsaufnahme ähnlicher Aktivitäten. Es soll vor allem dargestellt werden, dass der Prozess der Vergemeinsammung dieses Grenzraums einsetzt, so sind folglich beiderseits gemeinsame Aktivitäten zur Unterstützung dieser Gesellschaft, die auf diesem Gebiet leben und arbeiten will, notwendig. Ausgewählte gemeinsame im deutsch-polnischen Grenzraum umgesetzte Aktivitäten deutscher und polnischer Arbeitsmarktakteure Diese Aktivitäten lassen sich in folgende Gruppen aufteilen: - EURES-Förderung für die grenzübergreifende Zusammenarbeit, - gemeinsame Projekte (im Ausschreibungsverfahren), die aus ausländischen Quellen finanziert werden, - gemeinsame Projekte (im Ausschreibungsverfahren), die aus nationalen Quellen finanziert werden. EURES-Förderung: auf polnischer Seite wurden die Förderanträge von vier Kreisarbeitsämtern gebilligt: - in Swinemünde (Zusammenarbeit mit der Agentur für Arbeit Pasewalk und Greifswald), - in Międzyrzecz (Zusammenarbeit mit der Agentur für Arbeit Eisenhüttenstadt), - in Słubice (Zusammenarbeit mit der Agentur für Arbeit Frankfurt (Oder)), - in Krosno Odrzańskie (Zusammenarbeit mit der Agentur für Arbeit Cottbus). Sie haben unterschiedliche Laufzeiten und Volumina, aber gemeinsame Ziele. Sie ermöglichen eine umfangreichere Zusammenarbeit: Erstellung und Herausgabe gemeinsamer zweisprachiger Publikationen, Organisation häufigerer bilateraler Veranstaltungen mit professioneller Verdolmetschung, Übernachtungen, Fahrtkostenerstattung u. ä. Ihre Begünstigten sind also in einer besseren Situation denn sie erhalten externe Finanzmittel, die die bescheidenen eigenen Budgets ergänzen. Von erheblicher Bedeutung ist auch die Tatsache, dass bei diesen Treffen gemeinsame Projektaktivitäten vereinbart werden, die das Grundangebot der Arbeitsmarktinstitution ergänzen. Das Kreisarbeitsamt in Krosno Odrzańskie ist neben der erwähnten EURES-Förderung zur Entwicklung grenzübergreifender Zusammenarbeit auch Partner im Projekt PI - PWP Mentoring innowacyjna metoda aktywizacji (Innovative Aktivierungsmethode), das im Rahmen der Priorität VI des OP Humankapital Rynek pracy otwarty dla wszystkich ( Für alle offener Arbeitsmarkt ) aus dem Europäischen Sozialfonds ( in multilateraler Partnerschaft mit der Stiftung des Collegium Polonicum in Słubice (Lead Partner, Nichtregierungssektor, gemeinnützige Institution), dem Arbeitgeberverband des Lebuser Landes (Organizacja Pracodawców Ziemi Lubuskiej) (Nichtregierungssektor, gemeinnützige Institution), dem Unternehmen PPH IRMEK aus Gorzów Wielkopolski (Behindertenbetrieb, Privatsektor) sowie der Deutschen Angestellten Akademie (transnationaler Partner deutschlandweites Netzwerk der Bildungsträger) umgesetzt wird; der Zuwendungsgeber ist das Woiwodschaftsarbeitsamt in Zielona Góra. Projektthema: die Suche nach neuen, effizienten Methoden beruflicher und sozialer Aktivierung der besonders unterstützungsbedürftigen Zielgruppen. Hauptziel: Anpassung und Implementierung des innovativen Mentoring-Instruments, das auf Erfahrungen des deutschen Partners basiert und an Arbeitsmarktakteure aus Lubuskie gerichtet und künftig der beruflichen Aktivierung von Personen bis zum 25. Lebensjahr dienen wird. Zielgruppe: Arbeitslose bis zum 25. Lebensjahr. Anwender: Arbeitsämter und Arbeitsmarktakteure. Es ist hervorzuheben, dass das Projekt in der Laufzeit vom Oktober 2012 bis September 2015 umgesetzt werden soll. Das Kreisarbeitsamt in Swinemünde setzt neben den Aktivitäten aus der EURES-Förderung in Kooperation mit der Agentur für Arbeit in Greifswald und Pasewalk, im Rahmen des Programms Leonardo da Vinci, in Kooperation mit dem deutschen Verein zur Förderung von Beschäftigung und Qualifizierung Bad 61

62 Freienwalde e.v. das Projekt Swinemünde ohne Grenzen ("Świnoujście bez granic") (Projektnummer PL1-LEO ) um. Projektgegenstand Deutsche Arbeitgeber haben bei der Rekrutierung mehrmals darauf geachtet, ob der Bewerber bereits irgendeine Erfahrung bei einem deutschen Arbeitgeber gesammelt hat. Die komplexe Projektumsetzung erlaubt die Vorbereitung seiner Teilnehmer auf eine dauerhafte Rückkehr auf den Arbeitsmarkt. Die geplanten Maßnahmen stellen eine Ergänzung bisheriger vom Kreisarbeitsamt in Swinemünde durchgeführter Aktivitäten dar. Das Projekt richtet sich an 15 Personen ohne Beschäftigung aus der Stadt Swinemünde im Alter von bis zu 35 Jahren. Hauptziel des Projekts ist der Erwerb von Fähigkeiten und Berufserfahrung durch 15 Personen ohne Beschäftigung; dies ermöglicht die Erhöhung ihrer Chancen am Arbeitsmarkt und die Steigerung der Mobilität. Das Hauptziel des Projekts wird durch die Umsetzung detaillierter Ziele erreicht; Dazu gehören: die Vorbereitung der Kandidaten zu Projektteilnehmern auf den Aufenthalt in Deutschland durch Aktivierungsworkshops, Integrationsunterricht, Einzelgespräche mit dem Berufsberater sowie Informationsveranstaltung "Savoir Vivre in Deutschland" sowie das Kennenlernen der Kultur des Gastlandes; Fremdsprachenerwerb durch eine Schulung mit dem zur Arbeitsaufnahme und zum tagtäglichen Leben in Deutschland unabdingbaren Grundwortschatz; Erwerb von Wissen, Qualifikationen und Berufserfahrung in Deutschland zur Entwicklung beruflicher Möglichkeiten der Projektteilnehmer; Kennenlernen der Prinzipien in der deutschen Arbeitskultur; Austausch über positive Erfahrungen und gute Praktiken in den beiden Ländern; Erhöhung der Flexibilität der Projektteilnehmer am Arbeitsmarkt. Infolge der Umsetzung des Hauptziels und der detaillierten Ziele ist die Erreichung folgender Indikatoren des Projektergebnisses geplant: Erhöhung der Motivation zur Arbeitsmarktrückkehr durch Aktivierungsunterricht und individuelle Hilfe des Berufsberaters; Erhöhung des Niveaus der Deutschkenntnisse; Kennenlernen deutscher Bräuche und Abbau vorhandener Barrieren kultureller Natur; Kennenlernen der Arbeitsspezifik in deutschen Firmen; Erwerb der Fähigkeiten durch praktische Ausbildung von 15 Arbeitslosen; Erwerb des Zertifikats EUROPASS MOBILITÄT von allen Projektteilnehmern. Die Praktika erfolgen in den Berufen Kellner/Barkeeper (9 Personen), Koch (4 Personen) und Altenpfleger (2 Personen). Derzeit haben alle Teilnehmer den Deutschkurs absolviert und eine Bescheinigung über den Kursabschluss auf dem Niveau A1 erhalten. Diese zwei Projekte sind gute Beispiele gemeinsamer deutsch-polnischer Aktivitäten, die auf die Unterstützung der arbeitslosen und/oder der in einer besonderen Lage am lokalen, grenzüberschreitenden Arbeitsmarkt befindlichen Personen ausgerichtet sind. Sie umfassen zuerst nicht besonders zahlreiche Gruppen der Begünstigten, sind aber zugleich Kooperationsübungsplätze. Denn es ist am besten, die gemeinsame Projektplanung und ihre gemeinsame Umsetzung in kleinen Aktivitäten zu lernen, und je nach zunehmender Erfahrung und Qualifikation des Projektpersonals, die Zahl und den Wert der Projekte zu steigern, und dabei gleichzeitig die Aktivitäten auf einen immer größeren Begünstigtenkreis zu erstrecken. Im Rahmen des Projekts DAZIA zeigen wir Ihnen andere Methoden. Unsere Projektpartner Vertreterinnen und Vertreter von Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft ggmbh aus Dresden möchten sie zur Kooperation auf Basis der Ansätze und Methodik des Projekts Integration durch Austausch im Rahmen des deutschen transnationalen ESF-Programms anregen. Einige Mitgliedstaaten der Europäischen Union, darunter Polen, entwickeln auf seiner Grundlage das Programm TLN Mobility die aktuellsten Informationen zu diesem Programm präsentiert Ihnen Frau Hanna Kądziela aus der Abteilung ESF- Verwaltung des Ministeriums für Infrastruktur und Entwicklung. 62

63 5. Best-Practice-Beispiel für die berufliche Aktivierung der von sozialer Ausgrenzung bedrohten Personen im Rahmen des aus ESF-Mitteln geförderten transnationalen Projekts IdA Integration durch Austausch Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR Im Jahr 2009 initiierte das Bundesministerium für Arbeit und Soziales das Programm IdA Integration durch Austausch aus dem Europäischen Sozialfonds. Der Hauptansatz des Programms ist die Erhöhung der Beschäftigungschancen der jungen, von sozialer Ausgrenzung bedrohten Menschen sowie der Langzeitarbeitslosen im Alter von Jahren (Rückkehrer auf den 1. Arbeitsmarkt, Schulabgänger ohne Beschäftigungschancen oder Personen ohne Berufserfahrung), durch Förderung transnationaler Trainee-Programme und Berufspraktika sowie der Mobilität dieser Gruppe auf dem Gebiet der gesamten Gemeinschaft im Sinne der Strategie Europa Das Hauptziel des IdA-Programms ist die Erhöhung der Beschäftigungschancen der von sozialer Ausgrenzung bedrohten Personen durch transnationale Austauschprojekte und Berufspraktika sowie die Erhöhung ihrer Mobilität auf dem Gebiet der EU. Das Programm ist an Personen aus der Risikogruppe der sozialen Ausgrenzung infolge der Langzeitarbeitslosigkeit oder aus Gebieten mit hoher Arbeitslosigkeit in der Zielgruppe gerichtet. Das IdA-Programm hat zum Ziel, Arbeitsmarktreformen, insbesondere im Rahmen der europäischen Beschäftigungspolitik zu fördern und diese in die Praxis umzusetzen. Fördergebiet und Partnerschaft Aufgrund des o.g. strategischen Ansatzes der Arbeitsmarktpolitik auf EU-Ebene sowie aufgrund der Ansätze des BMAS betreffend die Zielgruppe hat bsw als Koordinator der Verbundpartnerschaft aus 4 operativen und 4 strategischen Partnern in Sachsen beschlossen, im Projekt IdA im Dreiländereck strategische Akteure des regionalen Arbeitsmarkt zu vereinigen. Die Verbundpartnerschaft, bestehend aus erfahrenen Schulungs- und Berufsbildungsträgern sowie Arbeitsagenturen / Jobcentern im Grenzraum zu Polen auf der einen und zur Tschechischen Republik auf der anderen Seite, hat sich für die Programmumsetzung in der Region Neiße/Elbe im Dreiländereck zwischen Deutschland, Polen und Tschechien entschieden. Dies ergibt sich auch aus dem Bedarf nach neuen Lösungen am regionalen Arbeitsmarkt. Man ermöglicht die Bereitstellung an die o.g. Zielgruppe innovativer und flexibler beruflicher Entwicklungswege, der Berufsorientierung, eventuell die Beschäftigung im gemeinsamen Wirtschaftsraum. Projektlaufzeit IdA im Dreiländereck : Mai Dezember 2014 Nationale Partner Strategische / operative Partner unter der Leitung von BSW: aktiv-operativ: 3 Bildungsträger, 1 AA aktiv-strategisch: 2 Jobcenter, 1 Agentur für Arbeit Transnationale Partner: CZ: SPOSS Ceska Lipa PL: Euro-Szkoła Zgorzelec A : Verein Einstieg Salzburg 63

64 IdA-Projektmanagement unsere Experten Neue Wege mit dem Programm IdA gehen Das Hauptziel des Programms IdA ist die Erhöhung der Beschäftigungschancen der von sozialer Ausgrenzung bedrohten Personen durch transnationale Austausche und Berufspraktika, sowie die Erhöhung ihrer Mobilität auf dem Gebiet der EU. Personen aus der Risikogruppe der sozialen Ausgrenzung infolge der Langzeitarbeitslosigkeit oder aus Gebieten mit hoher Arbeitslosigkeit in der Zielgruppe. IdA im Dreiländereck in der Praxis Projektlaufzeit: Mai 2009 bis Dezember Teilnahme von 4 EU-Ländern. Teilnahme ca Personen in der IdA-Partnerschaft. Die Teilnahme am Projekt dauert ca. 6 Monate. Darin enthalten sind: 1 Monat Vorbereitungsphase, d.h. inhaltliche und praktische Vorbereitung auf den Auslandsaufenthalt, wie: Diagnose des Potenzials, Analyse der Berufsneigungen; Motivationstrainings; Stärkung sozialer 64

65 Kompetenzen; Entwicklung der Sprachkompetenzen (Sprachkurs zzgl. Elemente der Fach-/Berufssprache) sowie interkultureller Kompetenzen für das konkrete Land bzw. den Sprachraum, unter besonderer Berücksichtigung harter Kompetenzen, wie Fakten zum Arbeitsmarkt, Arbeitsgesetzbuch, etc.; 2-3 Monate Auslandsaufenthalt Praktische Umsetzung der Praktika oder WorkCamp; zusätzlich wird über den gesamten Zeitraum der Sprachkurs mit Elementen des praktischen interkulturellen Trainings (zur Vermeidung des sog. Kulturschocks und als Hilfe bei der Assimilation im neuen, kulturell und sprachlich fremden Umfeld) fortgesetzt; 2-3 Monat Aufbereitung mit motivierten Teilnehmern. IdA Zielgruppe und Ziele Die Zielgruppe des IdA-Programms: junge Leute, für die die Berufspraktika im Ausland keine Selbstverständlichkeit sind: - junge Arbeitslose von Jahren, ohne Ausbildung, ohne Berufserfahrung, an der Schnittstelle Ausbildung/Beruf, - von sozialer Ausgrenzung infolge der Langzeitarbeitslosigkeit gefährdete Personen, Arbeitsmarktrückkehrer, z.b. junge Mütter etc. Ziele des IdA-Programms: Weiterbildung oder Umqualifizierung für den regionalen Arbeitsmarkt Erprobung innovativer Methoden der Berufsaktivierung von schwervermittelbaren Personen durch Auslandspraktika Erhöhung der Mobilität am (EU-) Arbeitsmarkt Steigerung der Beschäftigungschancen dank neuer im Ausland erworbener Qualifikationen Entwicklung des gemeinsamen, europäischen Arbeitsmarkts Kompetenzentwicklung der IdA-Teilnehmer: Vorbereitungskurs: Entwicklung von Sprachkompetenzen (Branchenaspekte und -wortschatz) Interkulturelles Kompetenztraining Identifizierung eigener Kultur Berufsberatung Bewerbungstraining; Selbstpräsentation Fragen des europäischen Arbeitsmarkts, des Arbeitsrechts Auslandspraktika/ WorkCamp: Bestätigung der Grundsprachkenntnisse in der Praxis Anstieg des Selbstvertrauens und sozialer Kompetenzen Fähigkeit, mit Geld umzugehen Arbeitszeitorganisation Praktische interkulturelle Kompetenzen durch Zusammenarbeit mit Personen aus einem anderen Kulturkreis Selbstreflexion Erkennung des eigenen Potenzials sowie Identifizierung beruflicher Ziele Anstieg der Mobilität Die Erfolgsgrundlage des IdA-Programms ist die hohe inhaltliche Qualität des Projektmanagements. WorkCamp: Das WorkCamp beruht auf der gemeinsamen Realisierung einer Aufgabe, eines Projekts etc. durch Personen aus verschiedenen Kulturkreisen an einem kulturell fremden Ort sowie auf der gemeinsamen Freizeitverbringung; Das WorkCamp ist eine Alternative für konventionelle Berufspraktika; Jedem 65

66 WorkCamp sind das Ziel und der Zweck der praktischen Betätigung, z.b. soziale Ziele oder ein konkreter Berufsbedarf zu definieren... Das WorkCamp ermöglicht sowohl den Teilnehmern als auch den Pädagogen/Betreuern sowie transnationalen Partnern nicht nur individuelle Fähigkeiten zu erkennen, sondern auch das versteckte Berufspotenzial, das nicht selten am Arbeitsmarkt gefragt ist, zu aktivieren. Somit wird das Selbstvertrauen wiedererlangt, man wird zur aktiven Arbeitssuche motiviert. Die Inhalte und der Umfang der Aufgaben im Rahmen der WorkCamps sollen an die Erfahrungen und Kompetenzen der Teilnehmer angepasst sein. Realisierung des WorkCamps als Mehrwert für die Teilnehmer, Kooperationsbeispiele mit Polen: Die Übergabe des Teilnehmers an den transnationalen Partner erfolgt noch vor der Phase der Mobilität (Zusendung von Profil und Lebenslauf), teilweise erfolgt ein Besuch der Gruppe in Polen während der Vorbereitungsphase, Kennenlernen der Arbeitsmethodik und des Partners. Dadurch ist eine bessere Vorbereitung des Aufenthalts in Polen und die Anpassung des WorkCamps/der Praktika an individuelle Bedürfnisse und Interessen der Teilnehmer möglich. Die Unterbringung am Zielort entscheidet von der Entwicklung sozialer Kompetenzen; seit 2011 wohnen die Gruppen in Polen gemeinsam in einem Einfamilienhaus (gemeinsame Unterstützung in schwierigen Situationen, Entwicklung des Gruppenzugehörigkeitsgefühls, etc.). Das gegenüber dem praktischen Unterricht alternative Programm als Unterstützungs- und Motivationsform, z.b. gemeinsame Exkursionen, Besuche bei Kultureinrichtungen, Kennenlernen deutschpolnischer Vorhaben, wie ViaThea, oder Teilnahme an Sprachtandems. Fähigkeit zur Konfliktbewältigung als eine weitere Form des Erwerbs neuer, am Arbeitsmarkt gefragter Kompetenzen Jede Krisensituation wird als eine Lernchance betrachtet, mit Problemen am Arbeitsplatz umzugehen. Dies erfolgt individuell und mit Unterstützung des Projektteams, um die Ausgrenzung in der Gruppe oder den Abbruch der Projektteilnahme durch unzufriedenen Teilnehmer zu verhindern. 66

67 6. Inanspruchnahme europäischer Fördermittel für den Kampf gegen soziale Ausgrenzung und die Rückkehr auf den Bildungs- bzw. Arbeitsmarkt Marek Jarząb, Stiftung der Sozialen Integration ABRAMIS in Zgorzelec Die Tätigkeit der Stiftung der Sozialen Integration (Fundacja Integracji Społecznej) "ABRAMIS" hat die soziale und berufliche Aktivierung der von sozialer Ausgrenzung bedrohten Gruppen zum Ziel. Sie ist auch bei Aktivitäten im Rahmen der Förderung des Nichtregierungssektors, bei Kooperationen mit der Kommunalverwaltung, bei der Organisation von Schulungen, Workshops und Seminaren über Lokale Partnerschaften für andere Organisationen sowie bei der Unterstützung bei der Antragserstellung für das OP Humankapital tätig. Sie setzt sich auch für Kinder, Jugend sowie bei der Aktivierung von Personen aus ländlichem Raum ein. Großer Druck wird in den kommenden Projekten der Stiftung auf den Tourismus und Agrotourismus gelegt. In den Jahren setzte die Stiftung 21 Projekte für den Betrag von über 3 Mio. PLN um. Die Unterstützung im Rahmen der bisher umgesetzten Projekte erhielten 566 Personen. In der Umsetzung befinden sich vier Projekte im Wert von 4,2 Mio. PLN (ca. 1 Mio. EUR). Beispiele der umgesetzten / in der Umsetzung befindlichen Projekte der Stiftung ABRAMIS Was Hänschen nicht lernt (Czym skorupka za młodu nasiąknie ) Maßnahme OP Humankapital Laufzeit Zgorzelec Projektziel: Verbreitung der vorschulischen Bildung unter 17 Mädchen und Jungs im Alter von 3-5 Jahren aus ländlichem Raum der Gemeinde Zgorzelec durch Entwicklung anderer Formen vorschulischer Bildung vom Januar 2012 bis April In der Gemeinde Zgorzelec (Dorf Radomierzyce) wurde eine Kindertagesstätte für Kinder aus ländlichem Raum eingerichtet. Im Rahmen des Projekts können die Kinder: Stunden Logopädie-Übungen (über 7 Stunden/Kind); Stunden Haltungskorrektur-Übungen (über 7 Stunden / Kind); Stunden Rhythmik (über 7 Stunden / Kind); Stunden Deutsch (ca. 15 Stunden/ Kind) in Anspruch nehmen. Das Projekt befindet sich in der Umsetzung. Zentrum für Soziale Ökonomie (CES) Das Projekt wird auf dem Gebiet der Subregion Neiße in Partnerschaft umgesetzt. Es hat zum Ziel, den Sektor der sozialen Ökonomie durch inhaltliche Unterstützung sowohl der Akteure der sozialen Ökonomie, als auch der natürlichen Personen, die z.b. an der Gründung einer sozialen Genossenschaft interessiert sind, zu stärken. Im Rahmen des Projekts sind Schulungen in den Bereichen Betriebsführung in der sozialen Ökonomie, Marketing, Imageaufbau einer Organisation, Grundfinanzierungsquellen der sozialen Ökonomie sowie sonstige Unterstützungsformen im Rahmen von Workshops vorgesehen. Für Begünstigte wurden auch 67

68 Studienreisen nach Bałtów, zu aktiven sozialen Genossenschaften in Niederschlesien, in das Soziale Unternehmen Garncarska Wioska ( Töpferdorf ) in Nidzica vorbereitet. Eis brechen Rückkehr ins aktive soziale und berufliche Leben (Przełamać lody - powrót do aktywnego życia społecznego i zawodowego) Priorität OP Humankapital Laufzeit Gebiet: Zgorzelec, Lwówek Śl., Lubań Projektziel: Erhöhung der beruflichen und sozialen Aktivität von 80 Personen (36 Frauen / 44 Männer) ohne Beschäftigung, im Erwerbsalter (15-64), von sozialer Ausgrenzung bedroht, aus den Landkreisen Zgorzelec, Lwówek und Lubań innerhalb von 32 Monaten der Projektlaufzeit. Im Rahmen des Projekts wurden vier Kurse: - Altenpfleger, - Wachmann, - Verkäufer mit Bedienung der Registrierkasse, - Ausbaufacharbeiter sowie dreimonatige bezahlte Praktika für alle Teilnehmer organisiert. Nach Abschluss der Förderung in Form von Schulungen, Kursen sowie psychologischer und beruflicher Beratung ist die Gewährleistung einer Beschäftigung aufgrund eines Arbeitsvertrags für 16 Personen geplant. Das Projekt befindet sich noch in der Umsetzung. Im CES-Büro - ul. Mickiewicza 13 in Zgorzelec gibt es Sprechstunden der Fachleute, die in den Bereichen Buchhaltung, Betriebsführung in der sozialen Ökonomie, Marketing, Rechtliches sowie EU- Fördermittelakquise Beratung anbieten. Lead Partner des Projekts Landratsamt in Zgorzelec Partner: Stadtverwaltung Zgorzelec Stiftung für soziale Integration (Fundacja Integracji Społecznej) "ABRAMIS" Stiftung zur Förderung Lokaler Initiativen (Fundacja Wspierania Inicjatyw Lokalnych) PROBUS Stiftung Zentrum der Unternehmensförderung (Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości) in Zgorzelec Im Rahmen der ersten Schulungsreihe hat die Gruppe von 20 Begünstigten aus 10 Unternehmen der sozialen Ökonomie an zwei zweitägigen und drei dreitägigen Workshops im Bereich Betriebsführung in der sozialen Ökonomie teilgenommen. Existenzgründung einschließlich des Agrotourismus (Zakładanie własnej działalności z uwzględnieniem agroturystyki) Maßnahme 7.3 OP Humankapital Gebiet: Bytom Odrzański Im Zeitraum Juni August 2009 setzte die Stiftung ABRAMIS in Zgorzelec das an die Einwohner der Gemeinde Bytom Odrzański gerichtete Projekt um, dessen Ziel die soziale und berufliche Aktivierung der Dorfeinwohner durch das Kennenlernen eines der Volkshandwerke und die Absolvierung der Schulung Existenzgründung einschließlich des Agrotourismus war. Im Rahmen des Projekts fand auch eine Schulung für 25 Begünstigte betreffend Existenzgründung einschließlich des Agrotourismus statt. Die Projektumsetzung wurde am mit der Ausstellung der von den Teilnehmern erstellten Erzeugnisse, mit Aushändigung von Bescheinigungen der Teilnahme an der Schulung sowie mit einer Integrationsfeier im Dorfgemeinschaftsraum in Wierzbnica abgeschlossen. 68

69 Themendorf aktives Dort (Wieś tematyczna wieś aktywna) Maßnahme 6.3 OP Humankapital Gebiet: Zgorzelec Das Ziel des Projekts war die berufliche und soziale Aktivierung der ländlichen Bevölkerung durch Hinweise auf alternative Einkommensquellen, wie die Gründung eines Themendorfs, sowie die Förderung von Initiativen für ländlichen Raum, die zum Abbau der Arbeitslosigkeit beitragen. Im Rahmen des Projekts wurden folgende Unterstützungsformen realisiert: * Studienreise in zwei in Pommern existierende Themendörfer ( Iwięcino Dorf des Endes der Welt ; Sierakowo Sławieńskie Hobbitdorf ; Dąbrowa Dorf des Gesunden Lebens ; Paproty - Dorf der Labyrinthe und Quellen ; Podgórki Land der Märchen und Fahrräder ). Der Besuch hatte zum Ziel, die Aufbaugrundsätze der Dörfer, die Probleme, denen die Einwohner begegnet sind, sowie ihre Lösungsmethoden, die rechtlichen Aspekte der Aktivitäten sowie die Möglichkeiten, die eine solche Aktivierung der ländlichen Bevölkerung bietet, praktisch kennenzulernen. Am September 2009 nahmen die Projektbegünstigten an einer Studienreise in zwei Themendörfer teil: Podgórki und Sierakowo Sławieńskie. Während des Aufenthalts nutzten sie das umfangreiche Bildungsangebot (Werkstätten in: Keramik, Krepppapier-Basteln, Imkerei, Schmiedekunst etc.) und nahmen an Seminaren und Präsentationen zu den Organisationsgrundlagen des Themendorfs teil. Lokales NGO-Unterstützungszentrum (Lokalne Centrum Wsparcia NGO) Maßnahme 7.3 OP Humankapital Gebiet: Bytom Odrzański Projektlaufzeit: Das Projekt ist an Vertreter von Nichtregierungsorganisationen, informellen Gruppen, ländlichen Gemeinschaftsräumen, Bürgermeister ländlicher Gemeinden, an Jugend, Vertreter der kommunalen Selbstverwaltung der Gemeinden Siedlisko und Bytom Odrzański gerichtet. im Rahmen des Projekts wurden unentgeltliche Schulungen und Workshops in folgenden Bereichen organisiert: - Rechtliche Aspekte der Aktivitäten von Nichtregierungsorganisationen - Lokale Bedarfe vs. Nichtregierungsorganisation - Grundfinanzierungsquellen von NGO - Buchhaltung in der Nichtregierungsorganisation - Aufbau von lokalen und Projektpartnerschaften - Gemeinsame Erstellung des Förderantrags im OP HK. - Grundinformationen und Workshops zur Projektentwicklung im Rahmen des OP HK (Prioritäten 7.3/6.3/9.5). Bildung für Existenzgründung (Edukacja dla samozatrudnienia) Maßnahme 9.5 OP Humankapital Gebiet: Bytom Odrzański Projektlaufzeit: Die Förderung gilt arbeitslosen, behinderten Personen sowie Landwirten im ländlichen Raum der Gemeinde Bytom Odrzański. Vom Projekt profitiert eine Gruppe von 20 Personen aus einem bzw. einigen Dörfern (Małaszowice, Królikowice, Wierzbnice, Tarnów Bycki, Drogomil, Popowo, Bycz, Bodzów, Bonów). 69

70 Im Rahmen des Projekts wurden einige Reihen von dreitätigen auswärtigen Workshops in Agrotourismusbetrieben, Beratung zur Differenzierung der Tätigkeit im ländlichen Raum, darunter zur Gründung und Führung von Agrarbetrieben, organisiert sowie eine Informationsbroschüre über die Grundsätze der Finanzierung der Agrartätigkeit herausgegeben. Lokaler Leader aktive Gesellschaft (Lokalny lider aktywna społeczność) Maßnahme 7.3 OP Humankapital Gebiet: Bytom Odrzański Laufzeit: Das Ziel des Projekts war der Erwerb von Grundfähigkeiten der Projektentwicklung, die es ermöglich haben, Projektanträge für den ländlichen Raum selbstständig zu erstellen und Lokale Leader zu kreieren. Die Teilnehmer der Schulungen erwarben das Wissen im Bereich der EU-Fördermittelakquise im Rahmen des OPHK sowie anderer Förderprogramme. Sie machten sich mit beispielhaften (bereits geförderten) Projekten und Anträgen vertraut und lernten, mit dem Antragsgenerator zu arbeiten. Die Zielgruppe waren lokale Leader (20 Personen) aus der Gemeinde Bytom Odrzański, die in ländlichen Gemeinschaftsräumen, Schulen, Bibliotheken, Nichtregierungsorganisationen sowie informellen Gruppen tätig sind, als potenzielle Antragsteller im OP HK Im Rahmen des Projekts wurden: 1. Eine eintägige Schulung Grundsätze und Finanzierungsquellen der satzungsgemäßen Aktivitäten einer Organisation 2. PO HK Grundsätze der Antragserstellung, Fallstudie eintägige Schulung 3. Zweitätiger Projektworkshop Problem-, Zieldefinierung, Ausschreibungsunterlagen, Indikatoren 4. Zweitätiger Workshop Arbeit mit dem Generator der Förderanträge organisiert. Eins der angenommenen Ergebnisse war die Antragserstellung durch eine am Projekt teilnehmende Organisation und seine Einreichung beim nächsten Aufruf zur Einreichung von Anträgen in der Woiw. Lubuskie. Lokaler NGO-Leader (Lokalny lider NGO) Das Projekt wurde im Rahmen der Ausschreibung des Operationellen Programms Fonds für Bürgerinitiativen (Fundusz Inicjatyw Obywatelskich) FIO 2009 umgesetzt. Gebiet: Zgorzelec Laufzeit: Im Rahmen des Projekts wurden zwei Schulungen organisiert: - Finanzierungsgrundsätze der satzungsgemäßen Aktivitäten einer Organisation, - Finanzierungsquellen (öffentlich, privat, EU etc.). Den NGO-Sektor stärken (Wzmocnić sektor NGO) Das Projekt wurde im Rahmen der Ausschreibung des Operationellen Programms Fonds für Bürgerinitiativen (Fundusz Inicjatyw Obywatelskich) FIO 2009 umgesetzt. Projektlaufzeit Projektziel: Stärkung des Potenzials der neuen Nichtregierungsorganisation durch Investition in Humanressourcen der Organisation. Hauptziele des Projekts: A. Teilnahme an Schulungen des Stiftungspersonals: 1. Spezialist für EU-Fördermittel 70

71 2. PRINCE-Projektmanagement 3. Lokale Partnerschaften unter Berücksichtigung LAG 4. Buchführung bei NGO B. Veranstaltung für 20 Nichtregierungsorganisationen aus dem Landkreis Zgorzelec über die Fördermittelakquise für die satzungsgemäße Tätigkeit. Antrag: Generator der Förderanträge, Machbarkeitsstudium des Projekts im PO HK. C. Workshops für Vertreter der NGO aus dem Landkreis Zgorzelec. Praktische Projektentwicklung in einer der Prioritäten des OP HK: 7.3 / 6.3/ oder

72 7. Ausgewählte Indikatoren für den Erfolg der Aktivitäten des IdA -Programms Ulrich Rauchstädt, Rauchstädt & Schöbel GbR Das vorliegende Material wurde aufgrund von Auswertungsbögen erstellt, in denen die Teilnehmer der Vorhaben des IdA -Programms in den Jahren ihre Teilnahme an dem Projekt bewertet haben. Das Material präsentiert die globalen Ergebnisse, die bundesweit erreicht wurden. In den jeweiligen Jahren präsentiert sich die Teilnehmerzahl der Vorhaben wie folgt: : Personen, : 944 Personen, : 851 Personen. Unter den Teilnehmern der Vorhaben waren die Männer leicht in der Überzahl - 53%, die Frauen machten 47% aus. Frauen Männer Unter den Teilnehmern der Vorhaben stellten Personen mit Arbeitslosenstatus, SGB II- bzw. IIIleistungsberechtigt 59%, Auszubildende 32% und Personen ohne irgendeinen Status 9% dar. 72

73 Arbeitslose Auszubildende statuslos Obwohl die Maßnahmen des IdA -Programms an Personen von über 18 Jahren (volljährig und arbeitslos auch inoffiziell, d.h. auch ohne den von dem für Arbeit zuständigen Träger bestätigten Arbeitslosenstatus) gerichet waren und sich auf junge Menschen bis zum 30. Lebensjahr hätten konzentrieren sollen, nahmen an den Programmvorhaben auch jüngere (von unter 18 Jahren) als auch ältere Personen (sogar über dem 33. Lebensjahr) teil. Altersstruktur Altersstruktur Gegliedert nach Status stellen arbeitslose Personen, mit sehr unterschiedlichen Dauern der Arbeitslosigkeit die zahlreichste Teilnehmergruppe des IdA-Programms dar. Knapp über 50% machten Arbeitslose bis zu 1 Jahr, knapp 50% - Arbeitslose seit über einem Jahr aus. Fast ein Viertel der Teilnehmer waren Personen mit der Dauer der Arbeitslosigkeit von über 21 Monaten. 73

74 Dauer der Arbeitslosigkeit in Monaten Dauer der Arbeitslosigkeit Die an den Vorhaben des IdA -Programms teilnehmende Gruppe war auch hinsichtlich des Bildungsstands nicht homogen. Am wichtigsten aus der Sicht der Aufgaben des IdA -Programms waren Personen ohne jede Ausbildung (ohne Hauptschulabschluss) sowie Personen, die nur die Grundschule absolviert haben. Diese beiden Teilnehmerkategorien gesamt machten über 20% der gesamten Teilnehmerzahl aus. Eine hinsichtlich der Schwierigkeiten im Arbeitsleben genauso signifikante Gruppe stellten Personen mit einem bedingten Schulabschluss dar d.h. diejenigen, die bereits früher die Ausbildung abgebrochen, oft am sozialen Rand gelebt haben, beinahe kriminell wurden, aber angesichts des androhenden Gerichtsurteils zugesagt haben, an die Schule zurückzukehren und sie unter behördlicher Aufsicht und mit besonderer Unterstützung seitens der Lehrer abzuschließen. Die zahlreichste Gruppe machten Personen mit Realschulund Gymnasiumabschluss (aber ohne Abitur) sowie Personen mit Berufsabschluss über 50% aller Teilnehmer aus. Die Teilnehmerstruktur nach Bildungsabschluss spielt in den Maßnahmen des IdA -Programms eine sehr erhebliche Rolle, denn eine der sich selbst gestellten Aufgaben ist es, bei den Programmteilnehmern eine innere Überzeugung, gar den Bedarf hervorzurufen, sich weiter zu bilden die Ausbildung zu ergänzen einen Beruf zu erlernen. Bildungsstand der Teilnehmer Bildungsstand der Teilnehmer kein Abschluss Förderschule Abitur Studium Hauptschule Realschule Berufsabschluss sonstige Die erste Phase der Arbeit mit den Teilnehmern des IdA -Programms dauert durchschnittlich 6 Wochen anschließend konnten die Teilnehmer selbstständig entscheiden, ob sie unter Betreuung der Träger der im Rahmen des Programms umgesetzten Teilprojekte bleiben. Eine der grundsätzlichen Voraussetzungen für den weiteren Verbleib im Programm war eine Erklärung des Teilnehmers, berufliche Aktivitäten (egal, ob gefördert, Teilzeit etc.) bzw. Bildungsaktivitäten zu unternehmen. 74

75 Bei der Beurteilung der Arbeitsergebnisse der das IdA -Programm umsetzenden Projektteams muss ich mit Zufriedenheit feststellen, dass es uns in dieser ersten 6-wöchigen Phase der Arbeit mit den Begünstigten gelungen ist, sie entweder zur weiteren Ausbildung (gesamt 38% der Teilnehmer) oder zur Arbeitsaufnahme (34%) zu überzeugen. Unterdessen haben 28% der Teilnehmer dieser ersten 6-wöchigen Maßnahmen in den Auswertungsbögen nach dieser ersten Projektphase auf den weiteren Förderbedarf hingewiesen. Der nächste Zeitpunkt der Verifizierung unserer Arbeit im IdA -Programm war das Ende des 6. Monats. Ein halbes Jahr Arbeit mit einer Person, die sich selbst häufig an den Rand der Gesellschaft stellte, ein geringes Selbstwertgefühl hatte und sich selbst für gesellschaftsuntauglich, für lern- bzw. arbeitsunfähig hielt es lässt sich nicht eindeutig einschätzen, ob das eine ausreichende Zeit ist oder nicht. Dies haben aber in den Fragebögen die Teilnehmer selbst bewertet. Nach sechs Monaten nahmen 41% der Teilnehmer eine berufliche Aktivität auf, ebenfalls 41% der Teilnehmer nahmen am Bildungssystem teil, indem sie die Ausbildung nachholten bzw. erweiterten. Nach 6 Wochen Nach 6 Monaten motiviert für die Arbeit motiviert für die Ausbildung weitere Integrationsformen notwendig Bei der Auswertung dieser Phase der Maßnahmen im IdA -Programm muss ich feststellen, dass es uns gelungen ist, die Lebenseinstellung und das Schicksal von über 80% der Teilnehmer zu ändern. Selbstverständlich kann man nach dem Maßstab fragen. Im Maßstab der Bundesrepublik Deutschland kann man eine Gruppe von knapp über Personen nur schwer als repräsentativ gelten lassen. Aber sicherlich ist das schon eine zahlenmäßig ausreichende Testgruppe. Die Maßnahmen erstreckten sich auf alle Bundesländer, die Teilnehmer stammten aus allen Bundesländern, sowohl aus kleinen Ortschaften, als auch aus Großstädten. Dies erlaubt uns die Feststellung, dass wir in den drei Jahren eine Methode entwickelt und getestet haben, die wir mit Sicherheit als effizient bezeichnen dürfen. Zum Schluss möchte ich Ihnen noch die geographische Struktur zeigen wohin die Teilnehmer unserer Maßnahmen zu Auslandspraktika gefahren sind. Gleichzeitig möchte ich auf eine Tatsache von erheblicher Bedeutung hinweisen niemand ist ins Ausland gereist, ohne vorher das erforderliche Minimum der Sprache des Ziellandes erworben zu haben (darunter Polnisch, aber auch anderer für die meisten Europäer so exotischer und zugleich schwieriger Sprachen, wie Finnisch, Litauisch, Estnisch oder Griechisch). Obligatorisch war auch der Erwerb des Minimums an Wissen über die Kultur, Bräuche und Traditionen des Landes, in dem der Teilnehmer mindestens einige Wochen verbringen sollte. Ich glaube, die polnischen Teilnehmer dieser Veranstaltung sind sich dessen bewusst, wie kompliziert die polnische Sprache für einen Deutschen, besonders in der Aussprache, ist. Deshalb bitte ich, dass Sie die Mühe, sowohl seitens der Trainer als auch der Teilnehmer, anerkennen. 75

76 Österreich Belgien Bosnien-Herzegowina Tschechische Republik Dänemark Estland Finnland Frankreich Griechenland Spanien Niederlande Litauen Malta Polen Slowenien Schweden Vereinigtes Königreich Italien 76