moduł 3 Współpraca z otoczeniem

Transkrypt

1 moduł 3 Współpraca z otoczeniem

2

3

4

5 Współpraca z otoczeniem

6 WSTĘP (5) TEORIA Ryszard Skrzypiec WSPÓŁPRACA Z OTOCZENIEM (11) Tworzenie koalicji. Współpraca z samorządem, biznesem, innymi organizacjami (10) O czym myślimy mówiąc o współpracy? (10) Otoczenie organizacji pozarządowej (11) Partnerstwo (17) Lokalne koalicje (18) Jaki jest najlepszy moment dla podjęcia współpracy? (19) Kalendarz (20) Jak wyznaczać cel współpracy? (21) System współpracy (21) Współpraca organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym (22) Program współpracy samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych (23) Roczny program współpracy (23) Jak zaplanować i wdrożyć roczny program współpracy? (25) Jak pozyskać partnerów do współtworzenia rocznego programu współpracy? (26) Rzecznictwo (30) Rozumienie rzecznictwa (30) Elementy rzecznictwa (30) Etyka rzecznictwa (34) Tomasz Schimanek WSPÓŁPRACA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH Z BIZNESEM (35) Partnerzy (36) Jak pozyskać przedsiębiorcę do współpracy? (38) Oferta dla przedsiębiorcy (42) Co należy wziąć pod uwagę? (42) Formy współpracy (45) Utrzymywanie współpracy i jej rozwijanie (47) Prawne aspekty współpracy (47)

7 Spis rzeczy Artur Ptak PROMOCJA, REKLAMA, PUBLIC RELATIONS, MARKETING, WSPÓŁPRACA Z MEDIAMI (51) Komunikacja z otoczeniem (52) Jak mówić o naszej aktywności? Od czego zacząć? (53) Jak przygotować się do promocji naszego programu, naszej organizacji? (54) Jak się zachowywać podczas kontaktu z dziennikarzami? (60) Marketing (63) Marketing społeczny (63) Marketing społecznie zaangażowany (63) Marketing mix 4 P (64) Anna Sawicka KAPITAŁ SPOŁECZNY (65) Co to jest kapitał społeczny? (66) Co daje kapitał społeczny? (66) Jak to działa? (67) Znaczenie kapitału społecznego dla organizacji pozarządowej (67) Sieci współpracy (68) Komunikacja i zaufanie (68) Zagrożenia (69) Jak budować i pomnażać kapitał społeczny? (69) PRAKTYKA Współpraca z samorządem Sokólski Fundusz Lokalny Kwiatki w ogródku (28) Współpraca organizacji z biznesem Fundacja Elbląg Fundusz Lokalny Regionu Elbląskiego Dwa światy? (37) Współpracujemy o doświadczeniach współpracy z biznesem (41) Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełnosprawnych Otwarte Serca Otwarte serca (43) Promocja i budowanie wizerunku organizacji Gołdapski Fundusz Lokalny Wszystkie gwiazdy nasze są! (61) Współpraca z otoczeniem Stowarzyszenie Nidzicki Fundusz Lokalny (71) Opisy organizacji zostały opracowane przez Dorotę Głażewską i Joannę Tokarz na podstawie wywiadów z liderami organizacji i raportów z badań przeprowadzonych w ramach projektu Wiedza i doświadczenie.

8 SŁOWO O AUTORACH (76) SŁOWNIK (79) ZAŁĄCZNIKI (85) ODNOŚNIKI (96) SŁOWO O AKADEMII (102) WIEDZA I DOŚWIADCZENIE (103) 4 5

9 wiedza i doświadczenie Spis rzeczy Organizacja, która dąży do samowystarczalności, potrafi dostosowywać się do zmian. Stale prowadzi analizę i podejmuje ocenę swoich działań tak, by poprawić ich efektywność. Wsłuchując się w opinie różnych środowisk, uczy się i umiejętnie rozpoznaje potrzeby lokalne, dzięki czemu skutecznie odpowiada na nowe zapotrzebowania społeczne. Tymczasem niewiele polskich organizacji pozarządowych może pochwalić się takimi dokonaniami. Wiele małych lokalnych fundacji i stowarzyszeń opiera swoją pracę na jednorazowych projektach akcjach, które nie zapewniają im ciągłości działania. Chcemy zachęcić organizacje do poszukiwania rozwiązań problemów poprzez rozpoznawanie możliwości istniejących w społeczności lokalnej, a tym samym do konsekwentnego dążenia do stabilności i efektywności prowadzonych działań społecznych. Bardzo ważnym elementem w procesie budowania samowystarczalności jest więc zdobycie niezbędnej wiedzy i praktycznego doświadczenia, które pozwolą organizacji osiągnąć stan zapewniający jej trwały rozwój. Wstęp.współpraca z otoczeniem dla początkujących i bardziej doświadczonych Wydana przez nas publikacja skierowana jest przede wszystkim do tych, którzy dopiero podejmują działalność społeczną. Może służyć jako użyteczny przewodnik, zwłaszcza dla mniej doświadczonych fundacji i stowarzyszeń, które chciałyby zdobyć przydatną wiedzę i umiejętności. Sądzimy też, że również dla tych z większym doświadczeniem okaże się ważnym źródłem informacji i będzie wykorzystywana w bieżących działaniach organizacji. Elastyczność działania, pomysłowość, brak biurokracji, nieszablonowe rozwiązania to cechy organizacji pozarządowych często decydujące o ich sile i skuteczności. Trudno jednak wyobrazić sobie powodzenie inicjatyw społecznych bez wsparcia z zewnątrz, bez współpracy z ludźmi i instytucjami, których cele są zbieżne z celami organizacji. O tym, jak współpracować z samorządem, biznesem i mediami, jak budować kapitał społeczny wokół działań organizacji, piszemy w module trzecim. W publikacji przedstawiamy również doświadczenia lokalnych organizacji filantropijnych, które na przestrzeni lat skutecznie budują trwałe koalicje na rzecz rozwoju lokalnych społeczności. Na konkretnych przykładach Sokółki, Elbląga, Dąbrowy Górniczej, Gołdapi i Nidzicy prezentujemy pomysły i rozwiązania, które sprawdziły się i przynoszą organizacjom spodziewane efekty. Odsyłając także do innych źródeł informacji, zachęcamy do konsekwentnego poszerzania wiedzy na temat współpracy organizacji pozarządowych z otoczeniem. Zapraszamy do lektury i do praktycznego wykorzystania wiedzy zawartej w publikacji. Zespół Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce wstęp

10 i ocena własnych działań Prawne warunki działania 6 7 Zarządzanie, planowanie organizacji pozarządowych Współpraca z otoczeniem Finanse w organizacji pozarządowej

11 Tekst

12

13 Współpraca z otoczeniem Ryszard Skrzypiec

14 Tworzenie koalicji. Współpraca z samorządem, biznesem, innymi organizacjami Często realizacja jakiegoś zaplanowanego przez nas przedsięwzięcia okazuje się przerastać możliwości kadrowe albo finansowe naszej organizacji. Zdarza się, że samodzielne podejmowanie pewnych zadań jest niecelowe, niepraktyczne bądź niepolityczne. Co więcej, bywa i tak, że postawa Zosi samosi okazuje się błędna lub wręcz szkodliwa nie tylko dla naszej organizacji, ale przede wszystkim dla dobra tych, którym służymy, natomiast wspólne działanie może przynieść wiele korzyści wszystkim zainteresowanym. W takich wypadkach kierujemy naszą uwagę ku różnorodnym partnerom bądź inni partnerzy kierują swoją uwagę ku nam. Wówczas inicjujemy współpracę tudzież jesteśmy do niej zapraszani. Współpraca i ta podjęta, i ta odrzucona jest swoistym wyzwaniem. Możemy wręcz stwierdzić, że jest pewnego rodzaju sztuką. I to zarówno, gdy mamy na myśli jej inicjowanie, czyli budowanie koalicji, zachęcanie, mobilizowanie partnerów do włączenia się w konkretne przedsięwzięcie, jak i realizację całego zamierzenia wspólnie z innymi, co wymaga przecież stałego podtrzymywania aktywności partnerów, ale także pozyskiwania nowych. Niniejsze opracowanie pisane jest z myślą o tych organizacjach pozarządowych, które niejednokrotnie stają lub będą stawać przed wyzwaniem realizowania pewnych działań wspólnie z innymi podmiotami. I to bez względu na cel, jakiemu ma to służyć czy jednorazowemu przedsięwzięciu, np. zbiórce pieniędzy dla ofiar powodzi, czy długotrwałemu zaangażowaniu się w proces planowania strategicznego rozwoju organizacji. Niezależnie od partnera mogą to być inne organizacje pozarządowe, urzędy publiczne lub przedsiębiorstwa. Nieistotny jest też dla nas zakres działań czy będą one skierowane do lokalnej społeczności, czy też odbywać się będą na rzecz całego społeczeństwa. Różny może też być przewidywany czas trwania takiej współpracy: od realizacji jednego wydarzenia, akcji po pracę nad zaplanowanym na wiele miesięcy bądź lat projektem. W opracowaniu tematu pomoże nam rozważenie następujących pytań i zagadnień: Co mamy na myśli, mówiąc o współpracy? Otoczenie organizacji pozarządowej Partnerstwo Kiedy możemy mówić o systemie współpracy? Jaki moment jest najlepszy do nawiązania współpracy? Jak wyznaczać cel współpracy? Do czego potrzebni są partnerzy i jak ich dobierać? Dlaczego czasem współpraca się nie udaje? Szczególną uwagę skoncentrujemy na działaniach realizowanych w społecznościach lokalnych przez nieduże, choć stabilne organizacje pozarządowe lub grupy inicjatywne dopiero rozpoczynające aktywność na polu społecznym. O czym myślimy mówiąc o współpracy? Pojęcie współpraca kojarzymy ze współdziałaniem, kooperacją, koprodukcją, współgraniem, bądź koordynacją, uzgodnieniem, zharmonizowaniem, ujednoliceniem, zgraniem, zestrojeniem. Kiedy mówimy o współdziałaniu, mamy na myśli pomoc innym w jakiejś działalności, przyczynianie się wraz z innymi do zaistnienia czegoś. Natomiast, gdy skłaniamy się ku koordynacji, zakładamy współudział wielu podmiotów w jednym przedsięwzięciu, ale także kierowanie tym procesem. Na współpracę lokalnych organizacji pozarządowych z szeroko rozumianym otoczeniem musimy patrzeć całościowo. Podejmując zatem jakiekolwiek inicjatywy o takim charakterze, powinniśmy odwoływać się do zasady zrównoważonego rozwoju zobowiązującej nas do uwzględniania kontekstów społecznego, gospodarczego, instytucjonalnego, politycznego, środowiskowego oraz przestrzennego. Dla ułatwienia lektury używam terminu organizacja pozarządowa, zgodnie z zapisem art. 3 ust. 2 Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Tam, gdzie wymaga tego kontekst, posługuję się konkretnymi nazwami, jak stowarzyszenie, fundacja, organizacja pożytku publicznego.

15 Otoczenie organizacji pozarządowej Żadna aktywność społeczna nie dokonuje się w próżni. Mówimy, że działamy w pewnym otoczeniu, że funkcjonujemy w określonym środowisku. Także wszelkie działania organizacji pozarządowych, bieżące i dalekosiężne, wpisują się w różnorodne konteksty: instytucjonalny w sieć instytucji publicznych; polityczny w układ sprawowania władzy; prawny w system obowiązujących norm, aktów prawnych; społeczny w sieć obowiązujących stosunków międzyludzkich; ekonomiczny w system powiązań gospodarczych. Otoczenie odgrywa istotną rolę w wypadku każdego typu aktywności. Jest albo adresatem, odbiorcą inicjowanych przez nas działań, albo też punktem odniesienia, ich tłem, tak zwaną trzecią stroną. Może wreszcie pełnić funkcję partnera lub konkurenta (w skrajnych sytuacjach wręcz wroga). Kiedy otoczenie staje się aktywnym uczestnikiem naszych działań lub my sami jesteśmy aktywnymi uczestnikami działań podmiotów z naszego otoczenia, wtedy dochodzi do współpracy bądź konkurencji, a bywa, że i konfliktu. Możemy także nie utrzymywać żadnych kontaktów z naszym otoczeniem, czyli nie współpracować z innymi podmiotami. Co ważne, nasze otoczenie najczęściej nie jest jednorodne. Z pewnymi jego elementami, ludźmi, organizacjami, instytucjami, przepisami prawa kontaktujemy się często, są to kontakty intensywne i ważne dla realizowanych przedsięwzięć. Jest to otoczenie bliższe, należą do niego np.: bezpośredni odbiorcy naszych działań; dziennikarze piszący na temat naszej organizacji; instytucje samorządu terytorialnego; organizacje pozarządowe, z którymi współpracujemy, konkurujemy lub spieramy się. Ze zdecydowanie większą częścią otoczenia kontaktujemy się jednak sporadycznie, mniej intensywnie i te kontakty mają też mniejszy wpływ na nasze działania. Jest to otoczenie dalsze, czyli np.: mieszkańcy miejscowości, w której prowadzimy działalność; jednostki samorządu, których dobre lub złe doświadczenia w zakresie współpracy z organizacjami pozarządowymi wykorzystujemy na własne potrzeby; trzeci sektor jako środowisko, które współtworzymy. Należy też pamiętać, że ramy naszej aktywności społecznej wyznaczają akty prawne: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, kodeksy, ustawy, inne obowiązujące normy prawne. Wpływ otoczenia bliższego znacznie różni się od tego, jaki wywiera otoczenie dalsze. O ile to pierwsze po prostu nie daje nam o sobie zapomnieć, to o drugim nam zapomnieć nie wolno. Lokalna społeczność Na otoczenie organizacji funkcjonującej w lokalnej społeczności składają się przede wszystkim mieszkańcy, instytucje samorządu terytorialnego gminnego i powiatowego, lokalne organizacje pozarządowe oraz miejscowe przedsiębiorstwa wraz ze wszystkimi przejawami ich działalności. Członkowie lokalnej wspólnoty są dla nas potencjalnymi: beneficjentami, na rzecz których działamy, darczyńcami wspierającymi nasze wysiłki finansowo lub w inny sposób, kibicami, których życzliwość chcemy zdobyć po to, aby napotykać coraz mniej barier w naszej pracy. Nie możemy pomijać kontekstu każdego działania. Środowisko, w którym odbywa się współpraca wyznaczają na przykład przepisy Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, odwołujemy się do nich w trakcie ustanawiania warunków współpracy z administracją publiczną przy realizacji zadań publicznych. Warto także uwzględniać kondycję finansową partnerów, społeczeństwa oraz inne czynniki. Kibice to osoby, które raczej nie przyłączą się do naszych działań, ale będą życzliwie się do nich odnosić, nie będą przeszkadzać; przykładowo, widzowie relacji z kolejnych Finałów WOŚP nie są wolontariuszami, ani nawet nie przekazują żadnych środków, ale są życzliwie nastawieni do akcji i oczywiście popierają tego typu działania, chociażby w ankietach, a przede wszystkim cieszą ich coraz wyższe kwoty, zbierane w trakcie akcji. teoria: Współpraca z otoczeniem

16 12 13 Otrzymujemy od nich ważne sygnały informujące nas o tym, jak odbierana jest nasza działalność, czy jest ważna i czy służy społeczności. Takim pozytywnym sygnałem może być rosnąca z roku na rok kwota pieniędzy zbierana w trakcie kwest lub z wpłat z 1% dokonywanych na konto naszej organizacji pozarządowej przez mieszkańców lokalnej społeczności. Innym sposobem wyrażenia aprobaty bywa podpis pod listem, petycją w sprawie, w której występuje organizacja, czynne zaangażowanie się w akcje, szczególnie te wymagające masowego poparcia, albo wreszcie zainteresowanie naszymi działaniami, jak choćby uczestnictwo w jarmarku takim, jaki zorganizowano w trakcie IV Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych. Lokalną społeczność cechuje przede wszystkim kapitał społeczno-kulturowy przejawiający się we wzajemnym zaufaniu, zainteresowaniu sprawami publicznymi, zaangażowaniu w różnorodną działalność społeczną. Instytucje samorządu terytorialnego Instytucje samorządu gminnego i powiatowego są ważnym elementem naszego otoczenia z kilku powodów. Samorząd terytorialny jest odpowiedzialny za nadzór nad działaniem stowarzyszeń (głównie dotyczy to starosty powiatu oraz prezydentów miast na prawach powiatu). Pełniąc tę funkcję, samorząd ma wiele możliwości, aby wspierać i rozwijać funkcjonowanie organizacji pozarządowych. Z drugiej strony, jeśli ogranicza się wyłącznie do bycia strażnikiem poprawności formalnej, czasem, jak uczy doświadczenie, utrudnia działalność organizacji, na przykład blokując rejestrację stowarzyszeń lub nadmiernie kontrolując już działające podmioty. Pozytywnym przejawem współpracy jest natomiast doradztwo, organizacja szkoleń dla jednostek pozarządowych z zakresu przepisów prawa regulujących funkcjonowanie organizacji pozarządowych czy występowanie o wiążące interpretacje w ich imieniu. Przykładem może służyć działalność Starostwa Powiatowego w Cieszynie, a w szczególności pełnomocnika ds. organizacji pozarządowych. Samorząd terytorialny zarządza ogółem spraw gminy, powiatu. Podejmuje decyzje ważne dla nas mieszkańców gminy, przedstawicieli organizacji pozarządowych i przedsiębiorców. W kompetencji instytucji samorządu leży planowanie strategiczne rozwoju gminy, wydawanie lokalnych aktów prawnych, podejmowanie konkretnych działań mających na celu realizację obowiązkowych, tak zwanych własnych, zadań służących całej wspólnocie, w tym wydatkowanie środków publicznych. Samorząd może włączać do tego obszaru swego funkcjonowania elementy partnerstwa publiczno-prywatnego i publiczno-społecznego poprzez tworzenie zespołów zadaniowych, konsultacyjnych lub opiniujących. Pozytywnym przejawem może być zaangażowanie przedstawicieli organizacji pozarządowych do prac nad lokalnymi planami rozwoju strategicznego, planami rozwoju lokalnego, a także zaproponowanie im udziału w komitetach monitorujących, wdrażanie owych planów. Przykładem dobrej praktyki są tu procesy opracowywania strategii rozwoju gminy oraz planu rozwoju lokalnego w gminie Czarna Białostocka, gdzie w proces planowania włączono zarówno lokalne organizacje pozarządowe, jak i mieszkańców, wykorzystano do tego celu wiele instrumentów: badania opinii, warsztaty, forum mieszkańców. IV Ogólnopolskie Forum Inicjatyw Pozarządowych obyło się w dniach w Warszawie; więcej zob.: O kapitale społecznym zob. s. 65. P. Frączak, Cieszyn, [w:] Dobre praktyki. Przykłady udanej współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi, red. S. Mandesa, Warszawa: FRDL,

17 Jednostki samorządu terytorialnego na mocy Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie są zobowiązane do określenia ram współpracy z organizacjami, przede wszystkim opracowania rocznego programu współpracy z organizacjami prowadzącymi działalność pożytku publicznego. A także odnośnie pozostałych form: wzajemnego informowania, konsultowania czy tworzenia wspólnych zespołów. Dobrą praktyką w tym zakresie może pochwalić się Elbląg. Samorząd terytorialny dysponuje wieloma zasobami, które mogą być wykorzystane na potrzeby systemu współpracy i wsparcia organizacji pozarządowych. Jest to m. in. możliwość zlecania przez gminę organizacjom pozarządowym na drodze konkursów dotacyjnych lub zamówień publicznych wykonywania zadań własnych. W zakresie konkursu dotacyjnego dobrym przykładem są rozwiązania funkcjonujące w Elblągu. Jeśli zaś chodzi o kontrakty, to godny polecenia jest poznański Program pomocy osobom bezdomnym. Istnieje także cały system instytucji wspomagających funkcjonowanie organizacji pozarządowych jako ważnego elementu lokalnej sceny publicznej, np. biuro pełnomocnika ds. organizacji pozarządowych (Szczecin), centrum organizacji pozarządowych (Gdynia, Gliwice), cykliczne spotkania, fora organizacji pozarządowych (o ile nie są organizowane przez same organizacje). Samorząd terytorialny i jego instytucje są najbliższym, a do tego najbardziej naturalnym partnerem podejmowanych przez nas działań na rzecz lokalnej społeczności. Realizuje w ten sposób zasadę pomocniczości, mówiącą, że instytucje państwowe mają przede wszystkim wyznaczać ramy dla działań obywateli, którym pozostawiona jest duża swoboda. Ważne sprawy naszej społeczności powinniśmy zatem rozwiązywać głównie przy współudziale lokalnych partnerów: mieszkańców, instytucji samorządu, organizacji pozarządowych, firm. Często bowiem odwoływanie się do sojuszników spoza lokalnego układu, z pominięciem partnerów będących pod ręką, oznaczać może zmarnowanie czasu, nakładów i szans. Dopiero, gdy zasoby, siły lokalne okażą się niewystarczające do rozwiązania problemu, bądź też kiedy nie jesteśmy w stanie ich zmobilizować do działania, zasadne jest odwoływanie się do pomocy administracji wyższego szczebla powiatu, regionu czy też firm lub innych organizacji, wreszcie do całego społeczeństwa. Na przykład funkcjonowanie świetlicy socjoterapeutycznej w naszej gminie czy uruchomienie programu stypendialnego jest w interesie społeczności lokalnej, dlatego najpierw powinniśmy poszukać sprzymierzeńców w najbliższym otoczeniu. Jeśli okaże się, że nasze wysiłki są daremne, możemy zwrócić się o wsparcie do organizacji, instytucji lub firm ogólnopolskich. Samorząd jest ważnym, stabilnym, trwałym i uznanym aktorem sceny publicznej lokalnej i nie tylko. Poparcie, rekomendacje udzielone przez instytucje samorządu niejednokrotnie uwiarygodniają nas w oczach innych, zachęcają do współpracy różnych partnerów, pozwalają pokonać wiele przeszkód, np. ograniczających zdolność do pozyskiwania wsparcia finansowego z nowych, także zewnętrznych źródeł. Dobrą ilustracją tej tezy jest funkcjonowanie i rozwój funduszy lokalnych, które często bez zaangażowania samorządów nie byłyby w stanie przekonać ani przedsiębiorców, ani mieszkańców do przekazywania środków finansowych na ich działania. Nieraz dostrzegamy także pozytywny związek pomiędzy frekwencją uczestników a objęciem patronatu przez marszałka, wojewodę, starostę, prezydenta, burmistrza czy wójta nad spotkaniami organizacji pozarządowych. Także lokalne partnerstwa, np. na rzecz zatrudnienia, częściej dochodzą do skutku, gdy zawierane są z udziałem samorządu terytorialnego. Przykładem może tu być podjęte w Tychach porozumienie na rzecz kampanii promującej selektywną zbiórkę odpadów Razem przeciw odpadom. art. 5 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Więcej informacji na temat tych rozwiązań w piśmie Pozarządowiec nr 1 (69), styczeń-luty Ibidem. Dobre praktyki. Przykłady udanej współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi, red. S. Mandes, Warszawa: FRDL, Zob. Sokólski Fundusz Lokalny: Kontakt: Wydział Komunalny, Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Tychy: teoria: Współpraca z otoczeniem

18 14 15 Jednak współpraca z instytucjami samorządu terytorialnego wiąże się także niejednokrotnie z wieloma kwestiami biurokratycznymi. Bywa, że samorząd grzeszy paternalizmem lub protekcjonalnością wobec lokalnych organizacji pozarządowych, nad którymi stara się rozpiąć ochronny parasol. Niestety często musimy również zmierzyć się z upartyjnieniem lokalnej sceny publicznej, co przesądzać może tak o obsadzie stanowisk w instytucjach samorządowych, zawieranych sojuszach i porozumieniach, jak i o charakterze partnerstw publiczno-prywatnych czy rozdziale środków finansowych. Organizacje pozarządowe Drugim, obok instytucji samorządu, istotnym komponentem naszego otoczenia są organizacje pozarządowe. Zarówno te działające lokalnie, obok nas, jak i te realizujące zadania w skali powiatowej, regionalnej, ogólnopolskiej czy też międzynarodowej. A także te podejmujące problemy podobne do poruszanych przez nas oraz te, które działają w obszarach odległych od naszych zainteresowań. Organizacje wspierające inne organizacje i prowadzone przez nie działania, ale też takie, które same wymagają wsparcia, aby mogły działać. Każda organizacja, niezależnie od swego charakteru, ma nam coś do zaoferowania. I to my decydujemy, czy z tego skorzystamy, czy nie. Organizacje działające w naszej bądź pokrewnej branży mogą nas wspomóc w realizacji wspólnego przedsięwzięcia, dzieląc się z nami swoją wiedzą i umiejętnościami, mają bowiem odmienny od naszego bagaż doświadczeń. Organizacje zajmujące się sprawami odległymi od kręgu naszych zainteresowań pomogą nam dostrzec nowe problemy, mogą nas uwrażliwić na bolączki innych niż nasi podopiecznych, uświadomić nam ważne sprawy dotyczące naszej społeczności. Oczywiście, możemy także korzystać z ich doświadczenia organizacyjnego. Są również elementem sektora, czyli mogą stanowić niezwykle cenny zasób dla działań sektorowego lobby. Organizacje infrastrukturalne (wspierające inne organizacje) mogą zaoferować szeroki wachlarz usług ułatwiających nam działanie. Do kanonu takich działań należą: prowadzenie baz danych o lokalnych organizacjach pozarządowych, o funduszach grantodawczych, o dobrych praktykach; organizacja szkoleń i doradztwo w zakresie zagadnień związanych z funkcjonowaniem organizacji pozarządowych, takich jak podstawy prawa, podstawy księgowości, aplikowanie o środki, planowanie strategiczne, ewaluacja i wiele innych; prowadzenie projektów zespołowych lub pełnienie roli sekretariatu porozumień (pomoc techniczna, obsługa, ale też pośrednictwo w dialogu pomiędzy uczestnikami, partnerami); reprezentowanie lokalnego sektora organizacji wobec instytucji samorządowych i państwowych, pełnienie roli pośrednika pomiędzy władzą a sektorem; organizowanie spotkań, forów organizacji; mobilizowanie lokalnych zasobów wolontariuszy poprzez centra wolontariatu, środków finansowych poprzez instytucje lokalnych funduszy, dystrybucja informacji poprzez publikację czasopism i biuletynów informacyjnych. Przykładem dobrych rozwiązań jest tutaj działalność Fundacji Elbląg Fundusz Lokalny Regionu Elbląskiego, a także Stowarzyszenia Cieszyńskiej Młodzieży Twórczej w Cieszynie. Por. R. Skrzypiec, Model patronacki tyska mapa aktywności lokalnej, [w:] Lokalne społeczeństwa obywatelskie mapy aktywności. Raporty z badań, red. P. Frączak, Warszawa: Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy FRSO, Natomiast kontakt z organizacjami, które wymagają wsparcia innych organizacji, uczy nas korzystania z każdego rodzaju dostępnych lokalnie zasobów, adresowania oferty do każdego rodzaju partnerów. Na tego typu współpracę możemy popatrzeć przynajmniej z dwu perspektyw: altruistycznej i instrumentalnej. Wsparcie organizacji, która tego potrzebuje, może być dla nas wartością samą w sobie. Pozwala nam to też zabezpieczyć się przed popadnięciem w arogancję. Jednak niemniej ważną przyczyną działania jest motywacja instrumentalna. Wspieramy inną organizację, ponieważ jest to istotny element naszej działalności w ogóle lub też realizacji konkretnego projektu. Daje nam możliwość wzmochttp://scmtcieszyn.free.ngo.pl ww.fundacja.elblag.pl

19 R. Skrzypiec, Tyskie stowarzyszenia Raport z badań, [w:] Lokalne uczestnictwo obywatelskie. Raporty z badań , red. Ryszard Skrzypiec, Warszawa: Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu Asocjacje, nienia naszej pozycji na lokalnym rynku, budowania wizerunku poważnego partnera, o którego względy warto zabiegać. Udzielanie pomocy innym organizacjom bywa wręcz koniecznym warunkiem niektórych projektów (np. gdy podejmujemy się roli organizacji infrastrukturalnej, np. Lokalnej Organizacji Grantodawczej), może też okazać się niezbędna w trakcie realizacji jakiegoś przedsięwzięcia (gdy okazuje się, że partnerzy potrzebują naszego wsparcia). A zatem wspierając inne organizacje, jednocześnie zaspokajamy potrzebę bycia altruistą i budujemy pozycję własnej organizacji. Lokalne organizacje pozarządowe dzięki połączeniu różnorodnych zasobów i wymianie doświadczeń mogą zwielokrotnić szanse powodzenia wielu inicjowanych projektów, podejmować działania na dużą skalę, docierać do sedna problemu i zaspokajać potrzeby jak największej grupy odbiorców, skutecznie wpływać na decyzje lokalnego samorządu, a także innych ważnych aktorów na lokalnej scenie, np. przedsiębiorców, czy wreszcie wzbudzić zainteresowanie szerokiego grona mieszkańców naszej gminy. Warto także odwoływać się do sektora organizacji, korzystać z pomocy organizacji działających na większą skalę niż my, stanowiących swoisty punkt odniesienia dla naszych działań. Organizacje regionalne lub ogólnopolskie mogą odgrywać rolę instytucji wspierających lokalne działania finansowo, merytorycznie, poprzez rzecznictwo. Przykładami takich instytucji są regionalne centra wsparcia, sieci organizacji (networks), instytucje rzecznictwa (np. wspierające działania w trudnych obszarach) czy organizacje wpływające na warunki funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce i na politykę państwa wobec organizacji. Takie działania mają wpływ na funkcjonowanie lokalnych organizacji, czego dowodem jest chociażby Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Niewątpliwy sukces, jakim jest uchwalenie tego aktu prawnego, to efekt zaangażowania się wielu organizacji pozarządowych w proces legislacyjny i lobbowanie na jej rzecz. Z podobnym zjawiskiem mamy do czynienia także na gruncie lokalnym, np. w sprawie lokalnych programów współpracy. Lokalne organizacje pozarządowe muszą się zmierzyć z wieloma wyzwaniami. Tylko niewiele z nich to duże organizacje, które mogą pochwalić się wieloma aktywnymi członkami. Zdecydowanie przeważają organizacje kadrowe, skupiające garstkę aktywistów lub opierające się na charyzmatycznym liderze. Jednak uzależnienie organizacji od aktywności i operatywności jednej osoby grozi zapadnięciem w letarg lub zaprzestaniem działalności z chwilą jej odejścia. Niewielka liczba członków może też świadczyć o braku poparcia społecznego i osłabiać znaczenie organizacji jako instytucji nacisku na władze. Splot obu tych czynników sprawia zatem, że niektóre organizacje okazują się mało profesjonalne. I to zarówno jeśli chodzi o wykonanie powierzonych usług, jak i spełnianie wymogów przepisów regulujących funkcjonowanie samej organizacji, prowadzenia księgowości, prawa pracy i innych. Funkcjonowanie lokalnych organizacji cechować może duże uzależnienie od lokalnej władzy i administracji. Taka sytuacja nie sprzyja podejmowaniu efektywnej współpracy pomiędzy organizacjami a samorządem, utrudnia tym pierwszym przedstawienie własnego stanowiska, zajęcie pozycji równorzędnego partnera. Tylko nieliczne organizacje okazują się na tyle niezależne, że zdolne są zabierać głos w ważnych sprawach, formułować krytyczne uwagi pod adresem polityki realizowanej przez władze gminy. Kolejnym problemem bywa brak solidarności wewnątrzsektorowej w kontaktach z samorządem lokalnym. Zdarza się, że bronimy własnego terytorium interesów, kontaktów i źródeł zasobów, nawet kosztem zysków, jakie moglibyśmy osiągnąć, działając wspólnie. Często przekreśla to możliwość powstania jakichkolwiek kompleksowych programów współpracy organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym oraz wszelkie wysiłki w celu wypracowania zasad mobilizowania lokalnych przedsiębiorców do działań na rzecz lokalnej społeczności. Organizacje często cierpią na niedostatki zasobów finansowych, kadrowych, organizacyjnych uniemożliwia im to realizację zadań statutowych, ale także podejmowanie się zadań zleconych przez instytucje publiczne. Nie ułatwia też organizacji występowania w roli partnera wobec lokalnych władz także w innych teoria: Współpraca z otoczeniem

20 16 17 kwestiach tak ważnych dla funkcjonowania lokalnej wspólnoty, jak na przykład procedury planistyczne lub decyzyjne. Trudno zabierać głos, aktywnie uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, kiedy przerasta to nasze możliwości. Nasza rola ogranicza się do bycia kibicem, konsumentem bądź poplecznikiem poczynań innych. Brak zasobów utrudnia, a w skrajnych wypadkach wręcz uniemożliwia, realizację własnych celów, ogranicza także współpracę z innym typem partnera, organizacjami pozarządowymi czy biznesem. Sektor przedsiębiorstw Kolejnym ważnym elementem otoczenia jest lokalny sektor biznesu. Silny, dynamiczny, generujący wysokie zyski biznes to obok instytucji gminnego i powiatowego samorządu często bardzo poszukiwany partner, wobec którego formułuje się wiele wymagań i oczekiwań. Lokalne firmy postrzegamy głównie jako źródło finansowego wsparcia dla naszych działań. Są one zatem częstym adresatem próśb o zaangażowanie na rzecz lokalnej społeczności. Wsparcie organizacji pozarządowych to jeden z wymiarów społecznej odpowiedzialności biznesu koncepcji, w myśl której przedsiębiorcy odpowiedzialni są nie tylko za wynik ekonomiczny prowadzonej działalności, ale w nie mniejszym stopniu za skutki społeczne. Coraz częściej podnosi się kwestię odpowiedzialności społecznej biznesu, zakłada ona konieczność aktywnego angażowania się firm w przedsięwzięcia organizowane dla dobra tak społeczności lokalnej, jak i całego społeczeństwa. Od przedsiębiorców oczekuje się, by ich działalność nie szkodziła otoczeniu, lecz przynosiła mu korzyść i poprawę jakości życia. To zaś powoduje, że firmy nie mogą jedynie ograniczać się do wspierania medialnych akcji i uciekać się wyłącznie do doraźnych rozwiązań. Jednakże, trzeba pamiętać, że sektor przedsiębiorstw może być nie tylko darczyńcą, ale także naszym sojusznikiem i partnerem. Tę ostatnią rolę biznesu powinno się szczególnie doceniać przede wszystkim w środowisku lokalnym. Biznes może być naszym sojusznikiem, gdy jesteśmy zmuszeni bronić pewnych uniwersalnych praw, dobrych praktyk ugruntowanych w lokalnej społeczności. Z biznesem można współpracować merytorycznie przy formułowaniu rozwiązań o charakterze innowacyjnym. Pozostali partnerzy Analizując otoczenie, w którym działają organizacje pozarządowe, nie możemy pominąć tak ważnych instytucji, jakimi są m.in. kościoły, media, szkoły wyższe oraz inne instytucje zaufania publicznego. Mogą one nam zaoferować wiele nieocenionych zasobów. Jednym z najważniejszych jest umożliwienie dotarcia z naszym przekazem do opinii publicznej oraz ewentualnych partnerów przyszłych działań. Dostęp do kanałów dystrybucji informacji, jakimi są media drukowane lub elektroniczne, pozwala często przy niewielkich kosztach budować lokalne koalicje oraz zyskiwać poparcie społeczności. Możliwość publikowania informacji na nasz temat dynamizuje naszą działalność. Czasami pozwala także dotrzeć do środowisk trudno dla nas dostępnych. Takimi możliwościami dysponują na przykad instytucje kościelne. Szkoły wyższe służyć mogą niezbędną wiedzą i know-how, co pozwala diagnozować sytuację, projektować działania. Także, podobnie jak i media, stanowią otwarte forum dyskusyjne, za pomocą którego mamy możliwość artykułowania swoich racji, poglądów czy stanowisk w określonych, ważnych dla lokalnej społeczności i nie tylko, sprawach. Lokalnym partnerem mogą być także partie polityczne. Choć organizacje pozarządowe generalnie deklarują niewielkie zainteresowanie kontaktami z partiami, to trudno nie zauważyć, że faktycznie sytuacja jest bardziej złożona. Istnieje spora grupa organizacji, które nie odżegnują się od związków z partiami politycznymi, politykami i polityką oraz stowarzyszenia ściśle powiązane z partiami, należą do nich tak zwane partyjne młodzieżówki. Inne organizacje starają się o patronat partii nad swoja działalnością. Są też takie, w których funkcje kierownicze pełnią czynni politycy, przedstawiciele Zob. Forum Odpowiedzialnego Biznesu: Por. M. Gumkowska, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych raport z badania 2004, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor, 2005.