WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA DLA KLASY V SZKOŁY PODSTAWOWEJ WEDŁUG PROGRAMU WCZORAJ I DZIŚ AUTORSTWA DR TOMASZA MAĆKOWSKIEGO

Transkrypt

1 WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA DLA KLASY V SZKOŁY PODSTAWOWEJ WEDŁUG PROGRAMU WCZORAJ I DZIŚ AUTORSTWA DR TOMASZA MAĆKOWSKIEGO -wymienia narzędzia rolnicze używane przez pierwszych Słowian, -zna daty chrztu Polski, zjazdu gnieźnieńskiego, koronacji Bolesława Chrobrego, terminów: plemię, gród, drużyna, książę, relikwie, koronacja, -tłumaczy, czym był Szczerbiec, -zna legendy związane z początkami istnienia państwa -wskazuje na mapie Gniezno, obszar państwa Mieszka I oraz Bolesława Chrobrego, -umieszcza na osi czasu datę przyjęcia chrztu Polski, śmierci św. Wojciecha, zjazdu gnieźnieńskiego, koronacji Bolesława Chrobrego, -wie co oznacza przydomek Chrobry, -wymienia pierwszych władców państwa -wymienia autorów średniowiecznych kronik, które zawierają legendy o początkach państwa -wymienia zajęcia mieszkańców średniowiecznego Gniezna, -zna podstawowe fakty z życia św. Wojciecha, -rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy, -wskazuje na mapie ziemie polskie zamieszkiwane przez najważniejsze plemiona słowiańskie w X wieku, przyczyny i skutki przyjęcia chrztu przez Mieszka I, -pokazuje na mapie Gdański i ziemi zamieszkiwane przez Prusów, -krótko przedstawia historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie św. Wojciecha, Bolesława Chrobrego i Ottona III, I Polska pierwszych Piastów -podaje lata panowania Mieszka I, -wie, w jakich okolicznościach doszło do ślubu Mieszka z Dobrawą, -opisuje następstwa misji i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, -wymienia i krótko opisuje przyczyny i skutki zjazdu gnieźnieńskiego, -rozumie szczególne znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego w dziejach państwa -opisuje legendarne początki dynastii Piastów, -opowiada o powstaniu i początkach państwa -opisuje budowę średniowiecznego grodu na przykładzie Gniezna, -zna datę bitwy pod Cedynią, -układa chronologicznie pierwszych władców panujących w Polsce, -wie na czym polegał słowiański obrzęd postrzyżyn, -tłumaczy przyczyny i skutki chrztu Polski, -wie, jaką rolę w państwie Mieszka pełnili duchowni, -wie, kiedy Orzeł Biały stał się symbolem państwa -charakteryzuje wierzenia mieszkańców ziem polskich przed przyjęciem chrztu przez Mieszka I, -omawia znaczenie przyjęcia chrztu przez Polskę, -przekazuje relacje z pobytu Ottona III w Gnieźnie w 1000 roku na podstawie fragmentów kroniki Galla Anonima, -charakteryzuje politykę zewnętrzną i wewnętrzną Bolesława Chrobrego, -omawia zachowane ślady pogańskich wierzeń Słowian, -zna pisemną relację Ibrahima ibn Jakuba dotyczącą państwa Mieszka I, -przedstawia stanowisko historyków dotyczące pochodzenia przodków Mieszka I, -porównuje przebieg granic współczesnej Polski i państwa Mieszka I, -opowiada o współczesnym znaczeniu zjazdu gnieźnieńskiego, -prezentuje postać św. Wojciecha,

2 terminów: klasztor, post, kupiec, rzemieślnik, burmistrz, -podaje cechy idealnego rycerza, -wymienia główne elementy rycerskiego wyposażenia, -wie czym były turnieje rycerskie, terminu: mieszczanie, -podaje przykłady zawodów rzemieślniczych wykonywanych w średniowieczu, -wymienia prace polowe wykonywane w epoce średniowiecza, -wie, kim był św. Franciszek, -rozpoznaje główne elementy zamku, - wie na czym polegała metoda uprawy ziemi zwana trójpolówką oraz metoda żarowa, terminów: skryptorium, kopista, cech, samorząd miejski, -wymienia zabudowania tworzące średniowieczny klasztor, -wymienia przejawy średniowiecznej pobożności, -wie, jakie funkcje pełniły zamki w średniowieczu, -wie, jaką drogę musiał przejść chłopiec, aby zostać rycerzem, -wymienia grupy ludzi żyjących w średniowiecznym mieście, terminów: sołtys, pług, trójpolówka, -opisuje krótko postać św. Franciszka, - wymienia główne elementy średniowiecznego miasta, - wymienia najważniejsze różnice między losem chłopa życiem rycerza lub mieszczanina, II Społeczeństwo średniowieczne -wie, jak duży wpływ na życie ludzi w średniowieczu miała religia, -tłumaczy, na czym polegała praca zakonników w średniowiecznym skryptorium, -wymienia elementy kultury rycerskiej i dworskiej, -wie, jaką rolę odgrywali w średniowiecznym mieście burmistrz i członkowie rady miejskiej, -wie, czym była lokacja, -rozumie pochodzenie nazw ulic, na przykład: Szewska, Tkacka, Garncarska, -wie, jak odżywiali się mieszkańcy średniowiecznej wsi, -potrafi wskazać różnice między stylem romańskim i gotyckim, -opisuje wygląd średniowiecznej twierdzy, -charakteryzuje grupy ludności żyjące w średniowiecznym mieście, - wie skąd się wzięło posiedzenie polegać na kimś jak na Zawiszy i co ono oznacza, - podaje przykłady miejsc w Polsce, w których znajdują się obecnie zamki wzniesione w średniowieczu bądź ich ruiny, -tłumaczy, jaki wpływ na poprawę wydajności pracy chłopów w średniowieczu miało zastosowanie młyna i pługa, -omawia sposoby spędzania wolnego czasu przez mieszkańców wsi w średniowieczu, -opisuje średniowieczny klasztor i tryb życia mnichów, używając słów: zakon, reguła, ubóstwo, -rozpoznaje na przykładach średniowiecznych budowli takie elementy architektoniczne, jak: rozeta, portal, absyda, łuk, sklepienie, -tłumaczy, na czym polegały i jak przebiegały turnieje rycerskie, -porównuje miasto średniowieczne z miastem -zna rolę zakonów we współczesnym świecie, -tłumaczy, jakie funkcje pełnią zamki współcześnie, związku frazeologicznego benedyktyńska praca i tłumaczy, skąd się wywodzi to wyrażenie -przekazuje informacje na temat zabytków romańskich i gotyckich znajdujących się w rodzinnej miejscowości lub w regionie, -wyjaśnia, jaką rolę w sztuce średniowiecznej odgrywała tematyka religijna, -tłumaczy różnice między handlem w średniowieczu i współcześnie, -omawia przebieg procesu lokacji wsi, -opowiada o roli karczmy w średniowieczu na podstawie tekstu źródłowego,

3 współczesnym, -porównuje życie na wsi w średniowieczu i współcześnie, terminów: Prusy, zakon krzyżacki, wielki mistrz, -wie, dlaczego Konrad Mazowiecki sprowadziła Krzyżaków do Polski, -zna daty: sprowadzenia do Polski Krzyżaków, koronacji Władysława Łokietka, bitwy pod Płowcami, koronacji Kazimierza Wielkiego, założenia Akademii Krakowskiej, wygaśnięcia dynastii Piastów w państwie polskim, bitwy pod Grunwaldem, -umieszcza ważne daty na osi czasu, -wskazuje na mapie: Pomorze Gdańskie, Małopolskę, Wielkopolskę, Kujawy, Mazowsze, Śląsk, obszar Królestwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego, Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, -umieszcza na osi czasu daty: -dostrzega negatywne skutki rozbicia dzielnicowego, osiągnięcia Kazimierza Wielkiego, terminu: unia, -wymienia przyczyny konfliktu polskokrzyżackiego, -pokazuje na mapie terytorium państwa krzyżackiego i Malbork, -zna i pokazuje na mapie dzielnice należące do Królestwa Polskiego w chwili śmierci Władysława Łokietka, -tłumaczy, dlaczego Kazimierzowi Wielkiemu nadano przydomek Wielki, przyczyny i skutki zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie, III Polska i Krzyżacy -opowiada kim był Mikołaj Wierzynek, -tłumaczy w jakich okolicznościach doszło do ślubu Jadwigi i Jagiełły, -podaje przyczyny i skutki wielkiej wojny z zakonem krzyżackim, -opisuje, dlaczego koronacja Władysława Łokietka miała tak duże znaczenie dla Polski, -wyjaśnia sens powiedzenia: Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, zostawił murowaną, -wymienia zasługi Jadwigi dla kultury polskiej, -omawia okoliczności objęcia tronu polskiego przez Jadwigę, -omawia przebieg bitwy pod Grunwaldem, dokonania Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka, -omawia skutki sprowadzenia Krzyżaków do Polski, -opisuje skutki jakie miała dla Polski utrata Pomorza Gdańskiego, -tłumaczy czynniki, które pozwoliły na ponowne scalenie ziem polskich, -ocenia rolę Władysława Łokietka w procesie zjednoczenia państwa -opowiada o uczcie u Wierzynka, -ocenia, czy ostatniemu władcy z dynastii Piastów słusznie nadano przydomek Wielki, -omawia politykę wewnętrzną i zewnętrzną Kazimierza Wielkiego, -tłumaczy, jakie znaczenie miało dla Polski odzyskanie Pomorza Gdańskiego w 1466 roku, -tłumaczy, w jakich okolicznościach powstał zakon krzyżacki, -wymienia nazwy obszarów współczesnej Polski, na których można znaleźć ślady obecności Krzyżaków, -wie, kim byli Templariusze i zna opowieść o ich legendarnym skarbie, -ocenia politykę prowadzoną przez Krzyżaków oraz ich działalność na podbitych terenach, -pozyskuje z różnych źródeł informacje o zamku w Malborku, -porównuje sposoby prowadzenia polityki zagranicznej przez Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, -wyjaśnia na podstawie drzewa genealogicznego pokrewieństwo łączące przedstawicieli dynastii Piastów i Andegawenów, -porównuje przebieg dwóch

4 zawarcia unii polskolitewskiej w Krewie, bitwy pod Grunwaldem, podpisania I i II pokoju toruńskiego, -rozumie przełomowe znaczenie roku 1492 w dziejach Europy i świata, -wie, jaką rolę w okresie wielkich odkryć geograficznych odegrał Krzysztof Kolumb, terminów: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna, renesans, humanizm -wie, na czym polegało przełomowe odkrycie Mikołaja Kopernika, -umieszcza na osi czasu datę odkrycia Ameryki przez Kolumba, -wie, dlaczego Kolumb nazwał mieszkańców Ameryki Indianami, -wymienia najważniejszych twórców renesansu europejskiego, -podaje najważniejsze przyczyny i skutki wielkich odkryć geograficznych w XV i XVI wieku, terminów: konkwistador, -zna najważniejsze dokonania Bartolomeo Diaza, Casco da Gamy, Ferdynanda Magellana, -wie, dlaczego Leonardo da Vinci zalicza się do czołowych postaci epoki renesansu, dzieła renesansowe i ich twórców, -wskazuje na mapie lądy odkryte w XV i XVI wieku, -krótko charakteryzuje różnice w postrzeganiu ludzkiego życia w średniowieczu i renesansie, IV Europejczycy odkrywają świat -wymienia skutki odkryć dla mieszkańców Europy i Ameryki, -zna datę wynalezienia ruchomej czcionki przez Jana Gutenberga, -pokazuje na mapie trasę pierwszej podróży Kolumba do Ameryki, -wskazuje na mapie trasy wypraw odkrywczych podjętych przez Bartolomeo Diaza, Casco da Gamę i Ferdynanda Magellana, -opowiada, co wydarzyło się w 1492 roku, używając terminów: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna, -krótko charakteryzuje poglądy średniowiecznych ludzi na temat kształtu świata, -opowiada krótko o życiu i działalności Mikołaja Kopernika używając wyrażeń: uczony, astronom, odkrycie naukowe, -wie, kim byli Herman Cortez i Francisco Pizarro, -rozumie i omawia myśl Terencjusza: Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce, -tłumaczy na podstawie tekstu źródłowego, w jaki sposób Kolumb zdobył zaufanie Indian, -opisuje wygląd XVwiecznego okrętu, -charakteryzuje życie na statku w XV wieku, -tłumaczy, jaki wpływ maiły odkrycia geograficzne na wyobrażenie ludzi o świecie, -ocenia znaczenie wypraw odkrywczych dla Europejczyków i ludów zamieszkujących Amerykę, -tłumaczy teorię Kopernika w kontekście powiedzenia: Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię, -rozpoznaje charakterystyczne cechy budowli renesansowych, wojen polsko-krzyżackich w XV wieku i ocenia znaczenie tych konfliktów w polskiej historii, -wie, skąd czerpiemy wiedzę o współczesnym wszechświecie, -zna teorie dotyczące tego, kto dotarł do Ameryki przed Kolumbem, -formułuje wnioski dotyczące niewolnictwa i wyraża swoją opinię na ten temat, -pozyskuję informacje z różnych źródeł o Krzysztofie Kolumbie oraz tworzy ciekawą notatkę na temat tej postaci, -ocenia wpływ Jana Gutenberga na zmianę światopoglądu ludzi na przełomie średniowiecza i renesansu,

5 terminów: dwór, paź, komnata, arras, sejm, przywilej, herb, szlachta, Rzeczypospolita Obojga Narodów, elekcja, pole elekcyjne, koronacja, husaria, -zna datę hołdu pruskiego, zawarcia unii polskolitewskiej w Lublinie, potopu szwedzkiego, bitwy pod Wiedniem, -wie, którzy władcy panowali w Rzeczypospolitej w okresie rozkwitu polskiej kultury, -wymienia najważniejszych twórców polskiego renesansu, -wymienia narodowości żyjące na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów, -wymienia władców Rzeczypospolitej okresu XVI i XVII wieku, -zna dzieje dzwonu Zygmunt, -umieszcza na osi czasu daty najważniejszych wydarzeń, -wymienia poszczególne -wie, dlaczego Mikołaj Rej i Jan Kochanowski należą do najważniejszych twórców literatury polskiej, terminów: poseł, sejmik, pospolite ruszenie, liberum veto, - wie, na czym polegała uprzywilejowana pozycja szlachty w -zna datę zatwierdzenia uchwały nihil novi, terminu: pańszczyzna, -wymienia prawa i obowiązki szlachty, -podaje najważniejsze postanowienia unii lubelskiej, -wie, na czym polegała tolerancja religijna w XVIwiecznej -zna datę pierwszej wolnej elekcji, -wyjaśnia krótko, na czym polegała wojna podjazdowa, elementy dworu szlacheckiego, -wymienia elementy tradycyjnego stroju V W Rzeczypospolitej szlacheckiej -podaje przykłady budowli renesansowych w Polsce, -tłumaczy, dlaczego rycerstwo zamieniło się w szlachtę, -rozumie znaczenie terminu demokracja szlachecka, -wymienia elementy, z których składał się herb szlachecki, terminów: folwark, kmiecie, -krótko opisuje rolę Gdańska w XVI-wiecznym handlu zbożem, -wymienia przywileje szlacheckie ograniczające wolność osobistą chłopów, -omawia przyczyny i skutki zawarcia unii lubelskiej, -zna prawa, które konfederacja warszawska gwarantowała szlachcie, -tłumaczy, czym była reformacja, - wymienia postanowienia artykułów henrykowskich, -podaje przyczyny i skutki wojen Rzeczypospolitej z Rosją, Turcją i Szwecją, -opisuje poszczególne grupy polskiej szlachty, -omawia zasługi ostatnich Jagiellonów dla rozwoju kultury polskiej, -wyjaśnia, w jaki sposób obradował sejm walny, -dostrzega wpływ nadawania szlachcie kolejnych przywilejów na pozycję tej grupy w państwie oraz osłabienie władzy królewskiej, -określa znaczenie spławu wiślanego dla rozwoju handlu zbożem w XVI wieku, -omawia funkcje poszczególnych zabudowań gospodarczych wchodzących w skład folwarku szlacheckiego, -omawia przyczyny kryzysu państwa polsko-litewskiego w XVII wieku, -ocenia znaczenie hołdu pruskiego w dziejach -określa, jaki wpływ na rozwój sztuki renesansowej w Polsce miała kultura włoska, -rozpoznaje takie elementy architektoniczne, jak: loggia, -wymienia nazwy współczesnych państw, które leżą na terytorium dawnej -tłumaczy, jakie ślady potęgi dawnej Rzeczypospolitej można odnaleźć na terytorium współczesnej Litwy, Łotwy, Białorusi, Ukrainy, -podaje przykłady dzieł nawiązujących do wydarzeń XVI- i XVII-wiecznej historii -odnajduje w różnych źródłach utwory Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego, -porównuje funkcję Zamku Królewskiego na Wawelu za panowania Jagiellonów oraz współczesnego Pałacu Prezydenckiego w Warszawie, -porównuje sejm walny ze współczesnym polskim parlamentem, -opisuje przebieg spławu wiślanego, -porównuje na przykładzie Gdańska funkcjonowanie portów morskich w XVI oraz w XXI wieku,

6 grupy społeczeństwa -wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów i miejsce zawarcia unii polskolitewskiej w 1569 roku, -pokazuje na mapie państwa, z którymi Rzeczypospolita prowadziła wojny w XVII wieku, szlacheckiego, -wskazuje na mapie porty rzeczne leżące na szlaku spławu wiślanego oraz rzeki, którymi spławiano towary, -wskazuje na mapie miejsca najważniejszych bitew stoczonych przez wojska polskie w XVII wieku, -wie, dlaczego Stefana Czarnieckiego i Jana III Sobieskiego uznaje się za bohaterów narodowych, - wymienia najważniejsze skutki zwycięstwa Sobieskiego pod Wiedniem, -na podstawie ilustracji opisuje uzbrojenie husarza, -charakteryzuje poszczególne grupy narodowościowe żyjące w państwie polsko-litewskim, -omawia przebieg wolnej elekcji, -charakteryzuje życie dworskie na Zamku Królewskim na Wawelu, -wyjaśnia, jakie znaczenia miała obrona klasztoru na Jasnej Górze dla Polaków walczących ze Szwedami, -opowiada o wyprawie wiedeńskiej Jana III Sobieskiego, używając słów: oblężenie, odsiecz, sułtan husaria, -wymienia przyczyny skutki wojen prowadzonych przez Rzeczypospolitą w XVII wieku, arkady, attyka, -wymienia na podstawie tekstu źródłowego, w jaki sposób można było zdobyć i utracić szlachectwo, -ocenia znaczenie unii lubelskiej, -porównuje postanowienia unii w Krewie z ustaleniami unii lubelskiej, -wskazuje różnice między pacta conventa i artykułami henrykowskimi, -ocenia, jaką rolę odegrał Stefan Czarniecki podczas wojny ze Szwecją w latach , -porównuje terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów z obszarem współczesnej Polski, -porównuje wygląd świątyń poszczególnych grup wyznaniowych zamieszkujących obszar dawnej -wymienia prawa grup wyznaniowych we współczesnej Polsce, -porównuje wolną elekcję z wyborami prezydenckim we współczesnej Polsce, -zna daty: elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski, Trzech rozbiorów Polski, utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, obrad Sejmu Wielkiego, uchwalenia Konstytucji 3 maja, wojny -wie, kto uczestniczył w obiadach czwartkowych, -wie, dlaczego dzień 14 października obchodzony jest jako Dzień Edukacji Narodowej, -wie, dlaczego sejm obradujący w latach VI Upadek Rzeczypospolitej -wyjaśnia, dlaczego Ignacy Krasicki zaliczany jest do czołowych postaci polskiej kultury XVIII wieku, -przedstawia postulaty konfederatów barskich, -wymienia przyczyny i skutki uchwalenia -omawia okoliczności, w jakich zawiązano konfederację targowicką, wymienia jej następstwa, -opisuje okoliczności ustanowienia przez Stanisława Augusta Poniatowskiego Orderu - opisuje dokonania Tadeusza Kościuszki przed wybuchem powstania w 1794 roku, -zna dzieła sztuki nawiązujące do wydarzeń z XVIII-wiecznej historii -dostrzega i omawia związek

7 prowadzonej w obronie konstytucji, powstania -wie, czym były obiady czwartkowe, - wie, kim był Stanisław August Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, terminów: barok, oświecenie, klasycyzm, -umieszcza na osi czasu daty najważniejszych wydarzeń okresu XVIII wieku, - wskazuje na mapie ziemie utracone przez Rzeczypospolitą w wyniku I, II i III rozbioru, 1792 określa się jako Sejm Wielki lub Sejm Czteroletni, terminu konstytucja, postanowienia Konstytucji 3 maja, Wymienia charakterystyczne cechy sztuki barokowej i klasycystycznej, wynalazki epoki oświecenia, reformy Sejmu Wielkiego, -wie, kim byli kosynierzy, Konstytucji 3 maja, -wie kim byli Stanisław Małachowski i Hugo Kołłątaj, -wie, jaką rolę podczas powstania kościuszkowskiego odegrali Jan Henryk Dąbrowski i Jan Kiliński, -omawia przyczyny i skutki III rozbioru Polski, -wymienia reformy wprowadzone w polskim systemie oświaty za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, -opowiada o wydarzeniach, które rozegrały się podczas powstania używając wyrażeń: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy, -podaje najważniejsze przyczyny i skutki powstania Virtuti Militari, -wyjaśnia, dlaczego rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja jest obecnie świętem narodowym, -podaje przykłady budowli barokowych i klasycystycznych z uwzględnieniem regionu, w którym mieszka, -wie, jakie funkcje pełniła sztuka barokowa w Kościele katolickim, -tłumaczy, czym była Wielka encyklopedia francuska, -tłumaczy, jakie znaczenie dla Rzeczypospolitej miało utworzenie Komisji Edukacji Narodowej, -opisuje przebieg powstania - wyjaśnia, dlaczego Tadeusz Kościuszko wydał uniwersał połaniecki, -porównuje sztukę barokową z klasycystyczną oraz wskazuje różnice między stylem renesansowych i barokowym w architekturze, -rozpoznaje elementy architektoniczne: gzyms, tympanon, fasada, między wykształceniem obywateli, a ich poczuciem odpowiedzialności za państwo, -ocenia decyzję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o przystąpieniu do konfederacji targowickiej, -opowiada o losach Tadeusza Kościuszki po roku 1794, -ocenia dokonania Tadeusz Kościuszki, -tłumaczy, co spowodowało ożywiony rozwój nauki w epoce oświecenia, -ocenia dokonania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.