Spis treści ISSN X EWOLUCJA KONCEPCJI WYKORZYSTANIA ZBÓŻ W GOSPODARCE I ŻYWIENIU CZŁOWIEKA... 5

Transkrypt

1 HODOWLA ROŚLIN I NASIENNICTWO NR 4 KWARTALNIK POLSKIEJ IZBY NASIENNEJ Spis treści EWOLUCJA KONCEPCJI WYKORZYSTANIA ZBÓŻ W GOSPODARCE I ŻYWIENIU CZŁOWIEKA... 5 POLSKIE PSZENŻYTONA VI - TYM MIĘDZYNARODOWYM SYMPOZJUM PSZENŻYTA... 9 CHARAKTERYSTYKA ODMIAN ROŚLIN ZAREJESTROWANYCH W POLSCE W 2006 R RELACJA Z KONFERENCJI NA TEMAT ZDROWOTNOŚCI NASION BOGUSŁAW KLESZCZYŃSKI ( )-SPOŁECZNIK I WŁAŚCICIEL SKRZESZOWIC -- TWÓRCA HODOWLI ROŚLIN BRACI KLESZCZYŃSKICH I TOWARZYSTWA HANDLU ZBOŻEM Redaguje zespół: Karol Duczmal - redaktor naczelny Eugeniusz Piątek Andrzej Szymański Z ŻYCIA PIN Adres redakcji: Poznań ul. Kochanowskiego 7/603 tel/fax (061) pin.poznan@interia.pl Skład i druk: PRODRUK Poznań, ul. Błażeja 3 tel. (061) Zasady zgłaszania artykułów: Artykuły prosimy nadsyłać do sekretariatu Redakcji w jednym egzemplarzu wraz z dyskietką, z podaniem imienia, nazwiska autora, dokładnego adresu i nr telefonu. Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych i zastrzega sobie prawo skrótów tekstów, ograniczenia liczby rysunków, tabel i wykresów w ramach opracowania redakcyjnego. Przedruk w całości lub w części dozwolony tylko za zgodą redakcji. Za treść artykułów odpowiedzialni są autorzy. Poglądy przez nich wyrażone nie muszą być zgodne z poglądami Redakcji. Wydanie publikacji dofinansowała Agencja Nieruchomości Rolnych w Warszawie oraz Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Tytuł indeksowany przez AGRO - LIBREX Nakład 400 szt. ISSN X Zamówienia na prenumeratę prosimy kierować do biura Redakcji w formie pisemnej lub przekazu pieniężnego załączonego w numerze albo do placówek RUCH". Foto na okładce: Podpisanie porozumienia między stroną chińską a polską, PMHZ Strzekęcino Cena 1 numeru: 15 zł (w tym 0% VAT)

2 Na zbliżające się Święta Bożego Narodzenia składamy Naszym Szanownym i Drogim Czytelnikom jak najserdeczniejsze życzenia niech radość i pokój wieczoru wigilijnego będzie udziałem nas wszystkich. W nadchodzącym Nowym Roku 2007 życzymy pomyślności we wszystkich podejmowanych przedsięwzięciach. Komitet Redakcyjny 2

3 ZŁOTE MEDALE KRAJOWEJ WYSTAWY OGRODNICZEJ W 2006 R.: za pałeczki nawozowe za technologię uprawy roślin w aeroponice za polską odmianę winorośli za trawę energetyczną Miscanthus sinensis Gigantea za bogatą kolekcję krzewów ozdobnych za wysoką jakość warzyw z uprawy polowej za bogatą kolekcję roślin cebulowych za propagowanie mniej znanych roślin sadowniczych za nowe gałązkowe odmiany róż za produkcję czereśni na podkładkach karłowych za podłoże z substancją zapobiegającą przesuszaniu za kolekcję chryzantem doniczkowych za drzewa alejowe za polskiej produkcji jodłę kaukaską i świerk kłujący za odmiany warzyw własnej hodowli za odmiany pomidorów za pomidor odmiany Cytrynek Groniasty za wysoką jakość grzybów przeznaczonych na eksport za bogatą kolekcję traw za asortyment odmian alstremerii, chryzantem i limonium za kolekcję ozdobnych krzewów liściastych za jałowiec nadbrzeżny odmiany Gold Wings za nowe odmiany rzodkiewki i buraka ćwikłowego za nowe gatunki i odmiany roślin ozdobnych i warzyw za barwne ściółki za fantazyjne chryzantemy doniczkowe za wysokiej jakości jabłka i gruszki za produkcję pomidorów AGRECOL SP. Z O.O., Wieruszów AKADEMIA ROLNICZA, Poznań DANMPARPA POLONIA, Dobrzyń GOSPODARSTWO OGRODNICZE INŻ. JERZY STODOLNY, Odolanów GOSPODARSTWO OGRODNICZE R. Bodnar, Rogoźnica GOSPODARSTWO ROLNO-OGRODNICZE Maria i Zbigniew Tic, Runowo HURTOWNIA OGRODNICZA B. KRÓLIK, Chrzypsko Wielkie INSTYTUT SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA, Skierniewice KORPOL GOSPODARSTWO OGRODNICZE Jan Wójcik, Wilanów Zawady KWALIFIKOWANE SZKÓŁKI DRZEW, KRZEWÓW OWOWCO- WYCH I RÓŻ Stanisław Wieczorek, Kostrzyn Wlkp. LASLAND SP. Z O.O., Grądy k/gryfic OGRODNICTWO M.M. SZAJ, M. Szaj, Dachowa OGRODNICTWO WERKMAN SP. Z O.O., Studzieniec ORFO SP. Z O.O., Będzino PRZEDSIĘBIORSTWO NASIENNICTWA OGRODNICZEGO I SZKÓŁKARSTWA, Ożarów Mazowiecki PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCJI OGRODNICZEJ SIECH- NICE SP. Z O.O. PRZEDSIĘBIORSTWO NASIENNICTWA OGRODNICZEGO I SZKÓŁKARSTWA TORSEED S.A., Toruń PRZEDSIĘBIORSTWO PRYWATNE BIEGPOL, Chorzemin RYSZARD MAJEWSKI, ZAKŁAD OGRODNICZO-SZKÓŁKAR- SKI, Gniezno SPECJALISTYCZNE GOSPODARSTWO OGRODNICZE, PRODUKCJA SADZONEK CHRYZANTEM, W. Perek, Rogóżno SZKÓŁKA DRZEW I KRZEWÓW OZDOBNYCH E.B. Ważyńscy, Śleszyn SZKÓŁKA KRZEWÓW OZDOBNYCH ZYMON STANISŁAW, Opatówek SPÓJNIA HODOWLA I NASIENNICTWO OGRODNICZE, Nochowo W. LEGUTKO PRZEDSIĘBIORSTWO HODOWLANO-NA- SIENNE, Smolice WOKAS KOPALNIE TORFU SP. Z O.O., Rudnik ZAKŁAD OGRODNICZY PRODUKCJI SADZONEK CHRYZAN- TEM, K.Pychyński, Praszka ZWIĄZEK SADOWNIKÓW POLSKICH OŚRODEK INTE- GROWANEJ PRODUK CJI OWOCÓW W WISOWEJ, Skierniewice GOSPODARSTWO OGRODNICZE ZDUNEK, Kowalew 3

4 LISTA ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH NAGRODZONYCH MEDALEM MTP POLAGRA FARM 2006 Pietruszka korzeniowa KINGA Pszenżyto ozime - odmiana PAWO Bobik - odmiana ALBUS Rzodkiewka GAMA Pszenica ozima LEGENDA Groch siewny łuskowy - odmiana WALOR Pszenżyto ozime - odmiana MODERATO Pszenica ozima - odmiana BOGATKA Krakowska Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze POLAN Sp. z o.o., Kraków Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o. Grupa IHAR, Strzelce Hodowla Roślin Strzelce Grupa IHAR Sp. z o.o., Strzelce SPÓJNIA Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Sp. z o.o., Nochowo Poznańska Hodowla Roślin Sp. z o.o., Tulce PlantiCo Zielonki Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Sp. z o.o., Zielonki DANKO Hodowla Roślin Sp. z o. o., Choryń DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o., Choryń za urokliwą aranżację stoiska za aranżację stoiska za aranżację stoiska za aranżację stoiska STATUETKI ŁUCZNIK m.in. DLA FIRM: INSTYTUT SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA, Skierniewice PRZEDSIĘBIORSTWO NASIENNICTWA OGRODNICZEGO I SZKÓŁKAR- STWA, Ożarów Mazowiecki PRZEDSIĘBIORSTWO NASIENNICTWA OGRODNICZEGO I SZKÓŁKAR- STWA TORSEED S.A., Toruń SPÓJNIA HODOWLA I NASIENNICTWO OGRODNICZE, Nochowo za niepowtarzalną aranżację stoiska W. LEGUTKO PRZEDSIĘBIORSTWO HODOWLANO-NASIENNE, Smolice ACANTUS AUREUS ZA NAJLEPSZE STOISKA m. in.: W Konkursie Acanthus Aureus oceniany jest nie tylko projekt stoiska, ale także jego dopasowanie do realizacji strategii marketingowej firmy. Stoisko powinno sprzyjać realizacji celów marketingowych i ułatwiać kontakty z klientami. Kapituła Konkursu wyróżniła następujących wystawców: Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o. GRUPA IHAR, Strzelce Projektant: Ryszard Słoma Firma wykonująca stoisko: PUH HELMEX Krzysztof Helak, Poznań MEDAL GRAND MERCURE Nowością na tegorocznej POLAGRZE FARM jest medal GRAND MERCURE MTP. To prestiżowe wyróżnienie dla wystawców, którzy aktywnie uczestniczą w targach branżowych, a ich produkty i usługi charakteryzują się wysoką jakością i nowoczesnością. Wśród laureatów znalazła się: Krakowska Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze POLAN Sp. z o.o., Kraków 4

5 Mieczysław Jankiewicz Zakład Technologii Zbóż ITŻPR AR w Poznaniu Prezydium Rady Gospodarki Żywnościowej przy Ministrze Rolnictwa i RW EWOLUCJA KONCEPCJI WYKORZYSTANIA ZBÓŻ W GOSPODARCE I ŻYWIENIU CZŁOWIEKA Fatalne warunki pogodowe w okresie dojrzewania zbóż i żniw spowodowały drastyczne obniżenie wielkości zebranych plonów. Powstałe trudności w gospodarce zbożowej mają charakter, jak sądzimy, przejściowy. Nie zwalniają nas one z obowiązku konsekwentnej i efektywnej pracy nad doskonaleniem koncepcji optymalnego wykorzystania polskiego potencjału w dziedzinie produkcji i przetwórstwa zbóż. Istotne znaczenie dla przyszłości rozwoju tego działu gospodarki narodowej mają zmiany zachodzące w polskim rolnictwie. W strukturze zasiewów bardzo wysoką pozycję mają aktualnie rośliny zbożowe. Utrzymuje się zainteresowanie uprawą pszenicy. Znacznie maleje natomiast rola żyta. Również inne zboża niechlebowe traktowane są z umiarkowaną uwagą. Szczególny wzrost produkcji obserwuje się w przypadku kukurydzy. Jest to zjawisko nowe, o charakterze bardzo dynamicznym, zmieniające w sposób bardzo istotny sytuację w krajowym bilansie paszowym. Oczekiwane są dalsze zmiany w strukturze produkcji zbóż. Podjęte ostatnio decyzje dotyczące biopaliw spowodują już w przyszłym roku przeznaczenie większego areału pod uprawę rzepaku. Zmniejszy się obszar przeznaczony na uprawę pszenicy. Nie poprawi się najprawdopodobniej sytuacja żyta. Nadal ugruntowywać się będzie znacząca rola kukurydzy. Aktualna sytuacja i rysujące się tendencje są wypadkowymi wynikającymi z dość chaotycznie funkcjonującego rynku rolnego, określonych uwarunkowań w polityce rolnej Wspólnoty Europejskiej i zlekceważenia problemu narodowej strategii w sferze szeroko rozumianego problemu zbożowego. Strategia taka powinna godzić ekonomiczny interes rolników z potrzebami gospodarki, jak również zabezpieczać potrzeby wynikające z programu bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego narodu. Wiele aspektów wymienionych zagadnień zostanie rozwiązanych dzięki spontanicznej inicjatywie środowisk rolniczych i producenckich, konsolidacji działań ogniw łańcucha technologicznego w przetwórstwie zbóż, oddziaływania presji konsumentów itp. Jednak bez zdefiniowania węzłowych ogniw strategii i wypracowania skutecznych form stymulacji ekonomicznej pożądanych inicjatyw osiągnięcie celów okaże się bardzo trudne, opóźnione lub wręcz niemożliwe. Autor od kilku lat referował problem gospodarczego wykorzystania ziarna zbóż (publikacje w Przeglądzie Zbożowo-Młynarskim, Hodowli Roślin i Nasiennictwie oraz referaty i wystąpienia na imprezach naukowych i naradach ekspertów) i konieczności większego docenienia zbóż w technologii żywności i żywieniu człowieka. Poważnym osiągnięciem jest uświadomienie sobie przez hodowców, rolników i technologów konieczności wyodrębnienia w hodowli zbóż trzech linii programowych w doskonaleniu odmian pszenicy, uwzględniających specyfikę potrzeb surowcowych przy przeznaczaniu ziarna do celów konsumpcyjnych (piekarstwo, ciastkarstwo, makaroniarstwo itp.), paszowych i przemysłowych (surowiec do produkcji skrobi, alkoholu, środków słodzących, tworzyw i in- 5

6 nych). Udało się zbudować zręby programowe doskonalenia odmian pszenicy konsumpcyjnej i paszowej, objąć coraz większą część produkcji tego ziarna umowami kontraktacyjnymi, wykształcić skuteczne formy dystrybucji i zagospodarowania ziarna, zgodne z wymaganiami optymalizacyjnymi. Aktualnie rośnie zaangażowanie partnerów w sferze obejmującej odmiany pszenicy przemysłowej. W trakcie negocjacji są programy hodowlane. Przetwórstwo, tym razem przemysł chemiczny i na przykład fermentacyjny, uzewnętrznia swoje zapotrzebowanie i artykułuje wymagania w odniesieniu do potencjalnego surowca. Symptomem takiego pozytywnego rozwoju sytuacji jest aktywność partnerów skupionych w Polskiej Izbie Nasiennej, wyodrębnienie Sekcji Zbóż, wejście Izby w skład Rady Gospodarki Żywnościowej przy Ministrze Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz uczestnictwo w pracach grup ekspertów, integrujących ogniwa łańcucha technologicznego w przetwórstwie zbóż. Znacznie mniej optymistycznie kształtuje się sytuacja w przypadku pozostałych zbóż. Prawdopodobnie jest to konsekwencją mniejszej skali ich produkcji i słabością przetwórców nie dostrzegających znaczenia doskonalenia surowca w zależności od przewidywanego jego wykorzystania. Zastanawia regres, jaki wystąpił w produkcji i przetwórstwie żyta. Jeszcze kilkanaście lat temu Polska traktowana była jako bardzo ważny partner gospodarczy i kraj posuwający się do lansowania postępu w odniesieniu do tego zboża. Obecnie odnotowuje się braki w pokryciu potrzeb surowcowych młynarstwa i piekarstwa. Wobec braku inicjatyw z naszej strony inni, na przykład Litwa, przejmują organizację forów dyskusyjnych i koordynację współpracy międzynarodowej w tej problematyce. Jest to szczególnie przykre i o dalece niepożądanych konsekwencjach. Wykorzystanie ziarna żyta w przemyśle paszowym i fermentacyjnym ma wieloletnią tradycję i opiera się na ugruntowanym doświadczeniu. Specjalnej uwagi wymaga obecnie wykorzystanie żyta do produkcji żywności spożywanej bezpośrednio przez człowieka. Udział żyta w produkcji i konsumpcji pieczywa dramatycznie obniżył się przy aktywnym udziale przetwórców. Inercja i często wygodnictwo piekarstwa spowodowało, bardzo trudne do odrobienia obecnie, obniżenie produkcji pieczywa żytniego, i co gorsze, utrwalenie u młodego pokolenia Polaków zmienionego przyzwyczajenia konsumpcji wyrobów piekarskich. Powstała sprzeczność pomiędzy rozsądkiem dyktowanym przez żywieniowców, obyczajem żywieniowym, zdolnością technologiczną piekarstwa i młynarstwa oraz ułomnością bazy surowcowej. Nie wszyscy uświadamiają sobie wagę problemu i skutki zdrowotne i ekonomiczne niedowartościowania problemu żyta w naszej rzeczywistości. Najwyższy już czas, aby podjąć to zagadnienie przy rzetelnym zaangażowaniu wszystkich partnerów. Jest faktem, że znaczący odsetek polskich rolników jest skazany na uprawę żyta ze względu na ograniczenia glebowe w swoich gospodarstwach. Uprawa żyta musi dać znaczącą część podstawy ekonomicznej dla ich gospodarstw i rodzin. Warunkiem rehabilitacji ekonomicznej tego zboża jest zapewnienie wchłonięcia ziarna w dalszych ogniwach przetwórstwa. Szczególnie eksponować trzeba wykorzystanie walorów żyta w produkcji wyrobów żywnościowych o podwyższonej wartości dietetycznej. Od dłuższego czasu zaniepokojenie budzi systematycznie obniżająca się konsumpcja pieczywa. Skoncentrowanie się na podaży chleba pszennego, maksymalne upraszczanie i skracanie procesu technologicznego, zlekceważenie aspektu smakowitości produktu spowodowało w dużej liczbie krajów niekorzystną zmianę profilu produkcji piekarskiej, pozorne udoskonalenie procesu technologicznego okupiono jednak utratą elastyczności w modelowaniu parametrów technologicznych produkcji piekarskiej. Dysponujemy w wielu piekarniach najnowszą techniką, piecami o wysokiej efektywności energetycznej i utraciliśmy zdolność produkcji pieczywa żytniego. Znane nam przysłowie Mądry Polak po szkodzie - jest dziś powtarzane z niewielką modyfikacją Mądry piekarz po szkodzie nie tylko w naszym kraju, ale także tam, gdzie dostrzega się konieczność walki o utrzymanie wysokiej pozycji pieczywa, jako niezbędnego produktu żywnościowego w diecie zaawansowanych cywilizacyjnie społeczeństw. Stąd bierze się zainteresowanie Skandynawów, Niemców, a także Amerykanów walorami pieczywa żytniego, którego atrakcyjność kulinarna poparta wartościami 6

7 dietetycznymi przekonuje, iż może stać się ono orężem w kampanii prowadzonej przez medycynę i żywieniowców przy ograniczaniu skutków tzw. schorzeń cywilizacyjnych i poprawy zdrowotności populacji w krajach bogatych. Przy odpowiednio prowadzonej propagacji polskie żyto może stać się wartościowym artykułem eksportowym trafiającym do ekskluzywnego odbiorcy. Nasz udział w społeczności europejskiej, zelżenie wpływu ograniczającego czynnika barier celnych, otwierają pole do interesujących inicjatyw. Ze względu na niemal totalną nieznajomość produktu przez potencjalnych producentów i konsumentów w krajach ewentualnego eksportu i słabość polskiego rynku piekarskiego, konieczne jest działanie kompleksowo obejmujące rozszerzenie bazy techniczno-technologicznej piekarń podejmujących wytwarzanie chleba żytniego, edukację żywieniową konsumentów, doskonalenie form sprzedaży i docieranie do klientów. Coraz wyraźniej odczuwamy potrzebę działania pod tym względem. Wszak od naszej inicjatywy, przedsiębiorczości i konsekwencji zależy tak wiele. Środowisko piekarzy zdaje sobie sprawę z celowości propagowania pieczywa żytniego. Jednak niektórzy producenci chleba, kierując się chęcią uzyskania łatwego zysku, dopuszczają się działań szalbierczych, jak na przykład stosowanie karmelu dla zamaskowania używania mąki o niższym wyciągu przy wytwarzaniu chleba razowego. Jest kwestią kodeksu etycznego zawodu piekarza, aby demaskować nieuczciwe poczynania, które w konsekwencji mogą prowadzić do niezrealizowania najistotniejszych celów stawianych sobie przez polskie piekarstwo. Problem żyta jest ważny przy rozpatrywaniu racjonalnego wykorzystania tego zboża w żywieniu Polaków. Nie może on jednak przesłonić perspektyw, które znajdujemy sięgając po owies, jęczmień, ziarno innych zbóż i roślin z kręgu zainteresowań technologów żywności i żywieniowców (szarłat amarantus, gryka, groch, łubin słodki). Często już spotykamy na rynku żywnościowym pieczywo lansowane jako dietetyczne, do produkcji którego zastosowano dodatki nasion bezpośrednio bądź w formie przetworzonej. Przeważają rozwiązania najprostsze, co podyktowane jest dążeniem do uniknięcia komplikacji spowodowanych interakcją składników użytego dodatku z lepkosprężystym układem koloidowym warunkującym właściwą teksturę pieczywa. Jest przedmiotem intensywnej pracy technologów także zmodyfikowanie założeń technologicznych procesów produkcyjnych, aby wytworzone pieczywo charakteryzowało się pełnią swoich walorów przy równoczesnym zrealizowaniu założonych celów żywieniowych i dietetycznych. Odnotowujemy wyraźny postęp pod tym względem. Dużą inspiracją w podejmowanych działaniach jest otwarcie na świat, często bardzo egzotycznych kuchni i przekonanie coraz szerszych kręgów konsumenckich do atrakcyjności docierających do nas propozycji. Dają one szansę wzbogacenia oferty produktów zbożowych i przyczyniają się nie tylko do osłabienia trendu obniżenia spożycia zbóż, ale co napawa optymizmem prowadzi do zwiększenia tego spożycia. Powszechną akceptację polskiego konsumenta uzyskały rodzaje chleba arabskiego, chrupkiego popularnego w krajach skandynawskich, preparaty śniadaniowe adresowane do bardzo sprecyzowanych grup konsumenckich oraz rozliczne produkty garmażeryjne oparte na składnikach zbożowych. Jest autentycznym sukcesem technologii zbóż skuteczne wdrożenie metod wytwarzania produktów, których użycie zwalnia gospodynię domową od niewolniczej niekiedy pracy przy przygotowaniu posiłków dla rodziny. Produkty ekstrudowane, ekspandowane, poddane procesowi hydrotermicznemu, makarony, bulgur i kuskus weszły już trwale do zestawu artykułów żywnościowych oczekujących na swoich klientów. Sygnalizują oni swoje oczekiwania poparte rosnącymi wymaganiami. Poszukuje się produktów adresowanych do poszczególnych grup wiekowych, osób wykonujących określony rodzaj pracy lub uprawiających sporty, jak również wymagających żywienia profilaktycznego lub nawet leczniczego. Ten stan edukacji zdrowotnej i żywieniowej, podobnie jak doskonalący się potencjał techniczno-technologiczny przemysłu żywnościowego, a także rosnąca kultura handlu żywnością, stwarzają szansę dla dokonania istotnych manewrów przez polskich technologów zbóż. Otwiera się pole dla producentów 7

8 z inicjatywą. Mniej groźne stają się skutki nieuchronnej globalizacji. Skuteczna rywalizacja małych wytwórni makaronu z zakładami wielkoprzemysłowymi jest w tym przypadku krzepiącym przykładem. Ciekawe, kiedy nasz przemysł zbożowo-młynarski i piekarstwo polskie w pełni wykorzystają swoją szansę. Platforma, jaką stanowi Rada Gospodarki Żywnościowej i funkcjonujące już grupy ekspertów, powinna okazać się pomocą w budowaniu strategii ewentualnych poczynań. Pewne znaczenie może mieć dorobek ostatnich lat pracowników Zakładu Technologii Zbóż AR w Poznaniu i skupionych wokół nich technologów zbóż z innych ośrodków, którego pokłosiem jest seria publikacji o charakterze monograficznym. Rozważania będące treścią obecnego opracowania powinny obejmować pełny zakres problemu. Szczęśliwie dosyć duża jego część była już rozwinięta poprzednio i ukazała się drukiem. Dotyczy to postępu w hodowli zbóż oraz przemysłowego wykorzystania ziarna. W prowadzonej obecnie dyskusji należałoby także uwzględnić dodatkowo pominięty dotychczas aspekt. Uprawiając zboża pozyskujemy oprócz ziarna również dużą masę tkanki roślinnej w postaci słomy. Zastanawia nonszalancja, z jaką ten płód rolny jest traktowany. Widzi się szeroko butwiejące bale słomy, które nie znalazły odpowiedniego przeznaczenia. Jest to błąd. W krajach, które cierpią na deficyt drewna zrodziła się i znajduje rozpowszechnienie koncepcja pozwalająca lepiej zagospodarować ten surowiec. Punktem wyjścia do rozważań jest stwierdzenie, iż dla utrzymania właściwego udziału substancji organicznej w glebie, na poziomie zapobiegającym jej bielicowaniu, wystarcza 15% zebranej masy roślinnej. Reszta jest cennym płodem do wykorzystania. Rozważa się tworzenie tzw. rafinerii rolniczych przez wspólnoty producentów rolnych, które przyjmowałyby całość skoszonego zboża w trakcie żniw. W takiej rafinerii następować powinno młócenie, odebranie i czyszczenie ziarna oraz oddzielenie plew i ewentualnych nasion chwastów. Postępowanie z pozyskaną słomą powinno być zróżnicowane stosownie do potrzeb. Część słomy, przeznaczona na paszę może być uszlachetniona przez poddanie jej zabiegowi hydrotermicznemu w środowisku lekko zakwaszonym, co wydatnie zwiększa przyswajalność przez karmione nią zwierzęta części substancji węglowodanowych poza celulozą. Podkreśla się, iż właśnie Polska była jednym z pionierów takiego rozwiązania i wykorzystywała je w znaczącej skali. Dużą korzyść daje proces mechaniczny przetwarzania słomy, polegający na jej umiejętnym pocięciu, a następnie frakcjonowaniu przy użyciu pneumoseparatorów. Uzyskana frakcja, na którą składają się międzywęźla, jest wartościowym surowcem wykorzystywanym przez przemysł papierniczy. Tak zwane kolanka, dzięki swojej specyficznej strukturze mechanicznej, stanowić mogą cenny komponent w produkcji płyt stolarskich. Lekkość produktu, jego ciekawa faktura i odpowiednia wytrzymałość mechaniczna dają wystarczające uzasadnienie takiego wykorzystania. Przy rezygnacji z opisanych rozwiązań słoma może i powinna być użyta jako paliwo. Spalanie słomy na polu jest barbarzyństwem i postępowaniem karalnym. Natomiast spalanie balotów słomy, w specjalnie do tego celu skonstruowanych piecach, pozwala w istotny sposób rozwiązać zaspokajanie potrzeb cieplnych gospodarstwa rolnego. W piecu takim uzyskuje się z jednego balotu słomy ilość ciepła wystarczającą w okresie tygodnia. Potęgujące się kłopoty energetyczne i rosnące koszty nośników energii powinny przyspieszyć proces racjonalizacji wykorzystania potencjonalnych jej źródeł przez rolników. Rozwinięte wyżej rozważania sygnalizują zaledwie skalę problemów. Pokazują, że zbytnio ulegamy ciśnieniu chwili i za mało uwzględniamy potrzebę podejmowania działań w dłuższej perspektywie czasowej. Dramatyczny okres wstępnej transformacji naszej gospodarki rolnej i żywnościowej mamy, na szczęście, już za sobą. Nadszedł właśnie czas na nabranie oddechu i wydłużenie kroku. Dysponujemy już dużym zasobem wiedzy i doświadczenia. Nauka nasza wypełniła swoje zadanie rozrysowania perspektyw i zaproponowania obiecujących wariantów postępowania. Potrzebne są teraz wyobraźnia, odwaga i zdecydowanie. Ewolucja koncepcji wykorzystania zbóż w gospodarce i żywieniu człowieka staje się powoli rzeczywistością i przestaje onieśmielać wirtualnością. 8

9 POLSKIE PSZENŻYTO NA VI - TYM MIĘDZYNARODOWYM SYMPOZJUM PSZENŻYTA Edward Arseniuk Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie W lipcu 2002 r. podczas sympozjum w IHAR Radzików Komitet Wykonawczy Międzynarodowego Stowarzyszenia Pszenżyta (ang. International Triticale Association) zdecydował, że kolejne 6-te sympozjum naukowe na temat tego zboża zostanie zorganizowane w 2006 r. przez Uniwersytet Stellenbosch w Republice Południowej Afryki. Zgodnie z podjętą wówczas decyzją w dniach 3 7 września br. w kampusie Uniwersytetu Stellenbosch pod Kapsztadem spotkali się naukowcy i hodowcy z całego świata, aby debatować nad pszenżytem. Polska nauka i hodowla pszenżyta reprezentowane były przez pracowników Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin oraz Hodowli Roślin DANKO i HR Strzelce. Warto zaznaczyć, że zadaniem Międzynarodowego Stowarzyszenia jest promocja pszenżyta, piątego gatunku wśród zbóż podstawowych, m. in. przez wspieranie prac badawczych i hodowlanych w wyniku wymiany doświadczeń i plazmy zarodkowej, prowadzenie szkółek demonstracyjnych, organizowanie sympozjów, wydawanie periodyku na jego temat. Tematyka sympozjum obejmowała wszystkie podstawowe zagadnienia związane z hodowlą, uprawą i wykorzystaniem pszenżyta do celów spożywczych, paszowych i energetycznych. W siedmiu sesjach tematycznych przedstawiono w wystąpieniach referatowych i plakatowych nowości i aktualnie prowadzone w świecie prace badawcze z zakresu genetyki, cytogenetyki, genetycznej różnorodności, fizjologii produktywności, odporności na stresy środowiskowe, technologii hodowli i produkcji oraz jakości, plenności i wykorzystania pszenżyta. Uhonorowanie wkładu polskiej nauki i hodowli w rozwój produkcji pszenżyta Komitet Wykonawczy Międzynarodowego Stowarzyszenia Pszenżyta przed sympozjum w Stellenbosch ustanowił nagrodę imienia Tadeusza Wolskiego, wybitnego polskiego hodowcy zbóż, w tym pszenżyta. O scharakteryzowanie sylwetki i osiągnięć Profesora T. Wolskiego podczas sesji otwarcia sympozjum organizatorzy i Komitet Wykonawczy Stowarzyszenia zwrócili się do Dyrektora IHAR. A oto w skrócie biografia Profesora: Profesor Tadeusz Wolski (ur r., zm r.) był absolwentem SGGW (1948). Hodowlę praktyczną rozpoczął pod kierunkiem Gustawa Janasza i Marii Wolskiej rozwijając tradycje rodzinnej Firmy hodowlano-nasiennej Aleksander Janasz i Spółka w Dańkowie, założonej w 1880 r. Hodowlę żyta i pszenicy rozpoczął w Choryni ( ). Następnie był naczelnym hodowcą w przedsiębiorstwach, które podlegały licznym reorganizacjom: Hodowla Janasz pod Zarządem Państwowym ( ), Dańkowska Hodowla Roślin ( ), Poznańska Hodowla Roślin ( ), a od 1991 r. DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Profesor w tych firmach prowadził hodowlę żyta, pszenicy i pszenżyta. W latach był zatrudniony na stanowisku docenta w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie. Był też członkiem 6 kadencji Rady Naukowej IHAR w latach Profesor T. Wolski należy do grona najwybitniejszych polskich hodowców zbóż. Wprowadził do uprawy 25 odmian pszenicy, 12 odmian żyta i 27 odmian pszenżyta. Pszenica Grana stanowiła przełom w hodowli tego gatunku bardzo plenna, krótkosłoma dominowała w uprawie w 9

10 latach i Begra była pierwszą polską odmianą chlebową. Żyto Dańkowskie Złote stanowiło przełom w plenności i odporności na wyleganie. Profesor wniósł swój niewątpliwy wkład w poprawę wartości wypiekowej żyta takimi odmianami jak Amilo, Warko, Kier, Walet, Skat, Dańkowskie Diament. W 1971 r. został Koordynatorem Naukowym Programu UNDP/FAO pt. Hodowla i Nasiennictwo Pszenżyta. Program ten zakończył się olbrzymim sukcesem naukowym i hodowlanym. Polska stała się potentatem w hodowli pszenżyta, głównie ozimego. Pozycję tę utrzymuje do dnia dzisiejszego. Współpracując z Międzynarodowym Centrum Pszenicy i Kukurydzy (CIMMYT) w Meksyku (odmiany jare pszenżyta), prof. T. Wolski odegrał kluczową rolę we wprowadzeniu tego gatunku zboża do uprawy w skali światowej. Pszenżyto Lasko było pierwszą polską ozimą odmianą stanowiącą międzynarodowe standardy w hodowli i uprawie tego gatunku. Prof. T. Wolski zainicjował także hodowlę pszenżyta o skróconym źdźble. Powszechnie znane odmiany Jego współautorstwa to Fidelio, Magnat, Woltario, Zorro. Prof. T. Wolski wybitne osiągnięcia hodowlane łączył z dużą aktywnością naukową: opracował oryginalną metodę twórczej hodowli rekombinacyjnej, metodę hodowli jakościowej i oryginalną metodę hodowli zachowawczej żyta. Zapoczątkował hodowlę odmian o skróconej słomie i odmian chlebowych pszenicy ozimej. Opracował, wykorzystywaną zarówno w kraju, jak i za granicą, metodę hodowli rekombinacyjnej, z uwzględnieniem krzyżowań międzyrodzajowych. Profesor był autorem kilkudziesięciu artykułów i rozpraw naukowych, opublikowanych w krajowych i zagranicznych czasopismach z zakresu hodowli i genetyki roślin, a także współautorem dwóch monografii: Biologia żyta (1983) oraz Biologia pszenżyta (1989). Marzeniem Profesora było doczekanie 1 mln ha pszenżyta w Polsce. Taki areał uprawy Polska osiągnęła w 2005 r. roku odejścia Profesora na wieczną wartę. Pierwszym laureatem nagrody im. Tadeusza Wolskiego został prof. Adam Łukaszewski, prowadzący od lat prace badawcze z zakresu cytogenetyki pszenżyta. Pod nieobecność Prof. A. Łukaszewskiego nagrodę odebrała upoważniona przez Niego dr H. Strzembicka z Oddziału IHAR w Krakowie. Prof. A. Łukaszewski rozpoczynał swoją pracę naukową w Instytucie Genetyki Roślin PAN w Poznaniu. Na początku lat wyemigrował do Kanady, gdzie podjął pracę na Uniwersytecie w Manitobie, następnie przeniósł się do Uniwersytetu Columbia w stanie Missouri, USA. Od kilkunastu lat prof. A. Łukaszewski jest pracownikiem Uniwersytetu Kalifornijskiego, kampus w Riverside, gdzie zajmuje się inżynierią chromosomową pszenżyta, m.in. modyfikacją chromosomu Valdy. Warto nadmienić, iż jest to podwójnie translokowany chromosom 1R.1D. Na długim ramieniu żytni locus Sec-3 został zastąpiony przez pszeniczny locus Glu-D1 kodujący podjednostki gluteniny W zależności od tła genetycznego, poprawiło to parametry wartości wypiekowej pszenżyta o 50 do 173%. Chromosom ten został zrekombinowany z australijską translokacją WR4 (1DS.1RS.1DL), która wprowadza do krótkiego ramienia 1R (1RS) loci pszeniczne Gli-D1 i Glu-D3, kodujące odpowiednio gliadyny i niskocząsteczkowe gluteniny. Chromosom Valdy ma wszystkie loci białek zapasowych z chromosomu 1D pszenicy, w postaci niewielkich wstawek w żytnim chromosomie 1R. Zarys historii rozwoju pszenżyta Pszenżyto jest unikalnym gatunkiem uprawnym. Jego wyjątkowość wynika z faktu, że zboże to jest rezultatem zaplanowanego eksperymentu, podjętego z zamiarem uzyskania nowego gatunku zboża, łączącego zalety pszenicy i żyta a pozbawionego wad gatunków rodzicielskich. Można uznać, że jest to przykład modyfikacji genetycznej dokonanej na długo przed pojawieniem się metod biologii molekularnej. Uzyskany rezultat odmiany pszenżyta uprawiane na naszych polach są, jak to zwykle bywa, pewnym kompromisem w stosunku do teoretycznych założeń jaki udało się w praktyce hodowcom osiągnąć. Międzyrodzajowy mieszaniec pszenicy i żyta, nazwany pszenżytem, znany również pod nazwą triticale będącą akronimem łacińskich nazw rodzajowych pszenicy (Triticum) i żyta (Secale), po raz pierwszy powstał w 1876 r. w wyniku zapylenia pszenicy pyłkiem żyta przez amatora botanika A. S. Wilsona w Szkocji. Naturalnego mieszańca pszenicy z pszenżytem opisał w 1891 r. niemiecki botanik Rimpau. Odkrycie naturalnych mieszańców pszenicy i żyta, dających częściowo płodne rośliny, wskazało botanikom, genetykom i hodowcom, że ich prace stworzenia nowego gatunku zboża mogą zakończyć się sukcesem. Pomimo wysiłków wielu badaczy, pszenżyto od uzyskania pierwszego sztucznego mieszańca, aż do późnych lat 60-tych XX w., było tylko potencjalnie obiecującym gatunkiem upraw- 10

11 nym, a w praktyce stanowiło jedynie ciekawostkę botaniczną. Tym niemniej prace podstawowe, jakie powstały w tym okresie w ośrodkach naukowych kierowanych przez m.in. prof. A. Müntzinga w Lund w Szwecji, dr Kissa na Węgrzech, dr. L. H. Shebeskiego i dr B. C. Jenkinsa w Kanadzie, czy prof. Cz. Tarkowskiego w Polsce, dały podwaliny przyszłego sukcesu pszenżyta jako gatunku uprawnego. W latach podjęto zakrojone na szeroką skalę prace nad pszenżytem w międzynarodowym ośrodku badań nad pszenicą i kukurydzą CIMMYT w Meksyku we współpracy z wieloma ośrodkami na całym świecie. Prace w CIMMYT stanowiły przełom w historii pszenżyta; doprowadziły do pojawienia się przydatnych do uprawy odmian tego zboża. Wytworzone w oparciu o tetraploidalną pszenicę były to jare formy pszenżyta. Formy ozime na szeroką skalę wytworzono w Polsce. Pszenżyto specjalność polskiej hodowli zbóż Pszenżyto stało się specjalnością polskiej hodowli. W ciągu 24 lat, jakie minęły od wprowadzenia do uprawy pierwszej odmiany, zarejestrowano 48 odmian pszenżyta ozimego i 9 odmian pszenżyta jarego. Obecnie hodowla twórcza prowadzona jest w Polsce w 4 ośrodkach: HR DANKO, HR Strzelce, HR Szelejewo i HR Smolice. Najwięcej dopuszczonych do uprawy odmian pochodzi z HR Strzelce, jednak w produkcji nasiennej pszenżyta ozimego, a takie głównie uprawia się w Polsce, dominują odmiany z HR Danko. Znaczne sukcesy odnotowano w hodowli form krótkosłomych o podwyższonej odporności na wyleganie. W 1993 r. zarejestrowano odmianę o skróconej słomie Bogo, a w 1997 r. odmianę krótkosłomą Fidelio. W 2000 r. wpisano do rejestru krótkosłome Woltario i Magnat, w 2002 r. - Zorro, a ostatnio Baltiko, Gniewko, Grenado i Dinaro. Osiągnięcia hodowlane znane i doceniane są nie tylko w naszym kraju. O konkurencyjności polskiej hodowli świadczy obecność wielu polskich odmian na rynku międzynarodowym. W rejestrach odmian dopuszczonych do uprawy w 20 państwach Europy znajdują się 44 odmiany pszenżyta wyhodowanego w Polsce, a kolejne znajdują się w badaniach odmianowych. Uprawa i produkcja pszenżyta w Polsce i świecie Na szerszą skalę pszenżyto pojawiło się w uprawie w połowie lat i w krótkim czasie stało się jednym z podstawowych gatunków zbóż uprawianych w naszym kraju. W efekcie prac hodowlanych pszenżyto uległo wielu istotnym zmianom, zarówno dotyczącym plenności, wartości paszowej, jak i wysokości słomy, odporności na wyleganie, mrozoodporności czy podatności na choroby. Każdą z tych cech można analizować oddzielnie, ale wówczas nie wszystkie zmiany w gatunku pszenżyta należałoby ocenić pozytywnie. Nie ulega wątpliwości, że pszenżyto jest coraz silniej porażane przez choroby. Plagą ostatnich lat jest mączniak prawdziwy zbóż, pleśń śniegowa, fuzarioza kłosa, rdze budzące zaniepokojenie naukowców, hodowców i producentów. Całościową, łączną oceną wartości pszenżyta jest rosnące zainteresowanie tym zbożem ze strony producentów i użytkowników. O uznaniu wśród producentów świadczyć może fakt, że powierzchnia uprawy wzrosła z 20 tys. w 1985 r. do ponad 700 tys. ha. w latach 90. Od 2000 r. zaznaczyła się kolejna faza wzrostu zainteresowania uprawą tego gatunku. Nie jest to zboże o marginalnym znaczeniu, jak to ma miejsce w wielu krajach, gdzie dane o produkcji pszenżyta można znaleźć w pozycji inne zboża lub inne rośliny. W 2005 r. powierzchnia uprawy wzrosła do tys. ha, co stanowiło 14,4% łącznych zasiewów zbóż, a w przypadku zbóż ozimych udział pszenżyta jest jeszcze większy, bo wynosi 24%. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (Rys. 1) w 2006 r. zboża uprawiano na powierzchni 8.387,5 tys. ha. Powierzchnia uprawy pszenżyta wyniosła 1.194,3 tys. ha, (1.076,5 tys. ha pszenżyto ozime, 177,4 tys. ha pszenżyto jare), a więc utrzymała się na poziomie ubiegłorocznej powierzchni zasiewów (zmniejszenie zaledwie o 255 ha). W 2006 r. w porównaniu do roku ubiegłego nieco zwiększyła się powierzchnia zasiewów pszenżyta ozimego (o 0,3 tys. ha), natomiast zmniejszyła się powierzchnia uprawy pszenżyta jarego (o 0,5 tys. ha). Światowy areał uprawy pszenżyta obecnie szacowany jest na ok. 3,5 mln ha. Przytoczone wyżej dane wskazują, że Polska jest głównym producentem pszenżyta w świecie, zarówno pod względem powierzchni uprawy jak i wielkości zbiorów. W latach 2005 i 2006 w Polsce wyprodukowano po 3,1 mln ton ziarna, co stanowi 25,6% produkcji światowej szacowanej na 12,1 mln ton. Pszenżyto stało się alternatywnym rozwiązaniem głównie dla mało wymagającego żyta, a także dla pszenicy paszowej, uprawianej na słabszych stanowiskach. Wpłynęło na to wiele czyn- 11

12 Rys. 1. Udział powierzchni poszczególnych upraw zbożowych w ogólnej powierzchni zbóż w 2006 r. wg danych GUS). ników: zmiany w architekturze plonu, odporności na porażenie patogenami, reakcji na nawożenie, czy dostosowanie do warunków uprawy. Wyższe plony o wyższej wartości paszowej są czynnikiem decydującym o zastępowaniu żyta pszenżytem. Średnie plony pszenżyta w Polsce w warunkach produkcyjnych w ciągu trzech lat ( ) przewyższały plon żyta o 33%. Obecnie trudno mówić o regionalizacji uprawy pszenżyta. Pszenżyto uprawiane jest niemal w całym kraju. Najwięcej pszenżyta uprawia się w Polsce centralnej i północno-wschodniej. Jedynie w południowych regionach kraju, w województwach dolnośląskim, opolskim, podkarpackim i małopolskim, udział pszenżyta w zasiewach zbóż nie przekracza 5%. Ma to swoje uzasadnienie ekonomiczne. Właśnie w południowych rejonach konkurencyjność pszenżyta w stosunku do żyta jest relatywnie najmniejsza, choć i tam uzyskuje się plony wyższe niż w uprawie żyta. Różnice są jednak niewielkie, rzędu 10%, podczas gdy w rejonie o największym udziale, w Wielkopolsce, wynoszą 45%. Na sukces produkcyjny złożyło się wiele czynników, z których najważniejsze, oprócz bardzo dobrych odmian, to klimatyczno-glebowe warunki uprawy. Duży udział gleb lekkich, a jednocześnie bardzo ograniczona ilość opadów, często ograniczały praktyczne możliwości uprawy zbóż do jednego gatunku, jakim było mało wymagające żyto. W efekcie, mimo ograniczeń w wykorzystaniu paszowym, było ono najczęściej uprawianym gatunkiem zbóż w Polsce. Pszenżyto ozime stało się interesującą alternatywą dla żyta, zbożem paszowym umożliwiającym osiąganie wyższych plonów o lepszej jakości. Sukcesy w hodowli i uprawie form ozimych sprawiły, że zainteresowano się także formami jarymi, które w produkcji znajdują się od końca lat (1987 Jago, 1988 Maja). Obecnie w Krajowym Rejestrze (KR) figuruje 8 odmian. Plenność, odporność na choroby, podatność na wyleganie i porastanie decydują o wyborze odmiany do produkcji. Odmiany jare w Polsce przyjęte zostały z dużo mniejszym entuzjazmem niż formy ozime i jak dotychczas mają zdecydowanie mniejsze znaczenie. Znaczenie gospodarcze pszenżyta jarego nie jest duże, a przeznaczane jest ono, podobnie jak form ozimych, głównie na paszę dla zwierząt gospodarskich. Powierzchnia uprawy tego zboża także stopniowo zwiększa się. Jak podaje GUS w 2006 r. uprawiano je na powierzchni 177,5 tys. ha, co stanowiło 2,12% ogólnej powierzchni zbóż. Odmiany jare uprawiane są głównie na Mazowszu, Pomorzu i na Górnym Śląsku. Hodowla pszenżyta jarego jest domeną Hodowli Roślin Strzelce Sp. z o.o. Pszenżyto jest jedną z najszybciej wdrożonych nowości naukowych w rolnictwie. Za uprawą tego gatunku zboża przemawia nie tylko jego tolerancja na słabsze warunki glebowe, ale także duża plenność, wysoka wartość paszowa ziarna, sprawdzona w żywieniu trzody chlewnej i drobiu. Podejmowane są wysiłki wykorzystania tego zboża na cele energetyczne, co zwiększy popyt na ziarno. Niemniej, pszenżyto jest ciągle przede wszystkim zbożem paszowym. Jak wspomniano wyżej, nauka podjęła wyzwanie, aby ten stan zmienić, udoskonalić to zboże tak, aby było przydatne dla celów konsumpcyjnych. Nie jest wykluczone, że już wkrótce dzięki podjętym w IHAR pracom badawczym wyhodujemy pierwsze odmiany pszenżyta o ulepszonej wartości wypiekowej. 12

13 Agnieszka Dolata, Tomasz Lenartowicz, Andrzej Lewandowski, Agnieszka Michalak, Jerzy Siódmiak, Centralny Ośrodek Badnia Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej CHARAKTERYSTYKA ODMIAN ROŚLIN ZAREJESTROWANYCH W POLSCE W 2006 R. Charakterystykę wszystkich odmian wpisanych do krajowego rejestru w 2006 r. opracowano w COBORU na podstawie wyników dwu- lub trzyletnich cyklów urzędowych badań rejestrowych, przeprowadzonych w wybranych stacjach doświadczalnych oceny odmian na terenie całego kraju. W opisach zawarto ważniejsze cechy, istotne z punktu widzenia wartości użytkowej oraz wybrane cechy morfologiczne odmian. Rośliny zbożowe PSZENICA JARA HEWILLA Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki większy niż średnio dla gatunku. Odporność na septoriozę plew, fuzariozę kłosów i choroby podstawy źdźbła średnia, na mączniaka, rdzę brunatną i septoriozę liści dość mała. Rośliny dość wysokie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość wczesny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie dobre, gęstość w stanie zsypnym średnia. Odporność na porastanie ziarna dość duża, liczba opadania bardzo duża. Zawartość białka średnia, wskaźnik sedymentacji SDS bardzo duży. Ilość glutenu duża do bardzo dużej, indeks glutenu wysoki. Ogólna wydajność mąki dość dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. Hodowca: Hodowla Roślin Rolniczych Nasiona Kobierzyc sp. z o. o. PARABOLA Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra. Odporność na ważniejsze choroby średnia. Rośliny średniej wysokości, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny, dojrzewania dość wczesny. Masa 1000 ziaren bardzo duża, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie zsypnym średnia. Odporność na porastanie ziarna dość mała, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka duża, wskaźnik sedymentacji SDS bardzo duży. Ilość glutenu duża do bardzo dużej, indeks glutenu wysoki do bardzo wysokiego. Ogólna wydajność mąki średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. Hodowca: Hodowla Roślin Rolniczych Nasiona Kobierzyc sp. z o. o. PARTYZAN Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dość dobra. Odporność na rdzę brunatną i septoriozę liści duża, na mączniaka i choroby podstawy źdźbła dość duża, na septoriozę plew i fuzariozę kłosów średnia. Rośliny średniej wysokości, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie ziarna duża, liczba opadania bardzo duża. Zawartość białka dość duża, wskaźnik sedymentacji SDS bardzo duży. Ilość glutenu duża do bardzo dużej, indeks glutenu wysoki do bardzo wysokiego. Ogólna wydajność mą ki średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. Pełnomocnik hodowcy: SW Seed sp. z o. o. 13

14 JĘCZMIEŃ JARY BASZA Odmiana typu browarnego, o dobrej wartości technologicznej. Plenność średnia. Odporność na mączniaka i plamistość siatkową duża, na czarną plamistość dość duża, na rynchosporiozę przeciętna, na rdzę jęczmienia dość mała. Rośliny o przeciętnej wysokości i odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie przeciętne, gęstość ziarna w stanie zsypnym średnia. Zawartość białka w ziarnie dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Hodowca: Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR FRONTIER Odmiana typu pastewnego. Plenność bardzo dobra. Odporność na plamistość siatkową i rdzę jęczmienia dość duża, na rynchosporiozę i czarną plamistość średnia, na mączniaka dość mała. Rośliny niskie do bardzo niskich, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren i wyrównanie przeciętne, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka w ziarnie mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Pełnomocnik hodowcy: DLG Polska sp. z o.o. KIRSTY Odmiana typu pastewnego. Plenność dobra do bardzo dobrej. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki większy niż średnio dla gatunku. Odporność na ważniejsze choroby średnia. Rośliny dość niskie, o dość małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren mała do bardzo małej, wyrównanie dość słabe, gęstość ziarna w stanie zsypnym średnia. Zawartość białka w ziarnie dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska sp. z o.o. MAURITIA Odmiana typu browarnego, o dobrej do bardzo dobrej wartości technologicznej. Plenność dobra. Odporność na rdzę jęczmienia dość duża, na mączniaka, plamistość siatkową, rynchosporiozę i czarną plamistość przeciętna. Rośliny dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren i wyrównanie przeciętne, gęstość ziarna w stanie zsypnym średnia. Zawartość białka w ziarnie mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Pełnomocnik hodowcy: Lochow-Petkus Polska sp. z o.o. NAGRADOWICKI Odmiana typu pastewnego. Odporność na mączniaka duża, na plamistość siatkową, rynchosporiozę i czarną plamistość dość duża, na rdzę jęczmienia średnia. Rośliny o przeciętnej wysokości i odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren mała, wyrównanie przeciętne, gęstość ziarna w stanie zsypnym średnia. Zawartość białka w ziarnie przeciętna. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Hodowca: Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. TOCADA Odmiana typu pastewnego. Plenność dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki większy niż średnio dla gatunku. Odporność na rynchosporiozę i czarną plamistość średnia, na mączniaka, plamistość siatkową i rdzę jęczmienia dość mała. Rośliny o przeciętnej wysokości i odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren duża do bardzo dużej, wyrównanie średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętna. Zawartość białka w ziarnie mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Pełnomocnik hodowcy: Lochow-Petkus Polska sp. z o.o. TOUCAN Odmiana typu browarnego, o dobrej wartości technologicznej. Plenność dość dobra. Odporność na mączniaka dość duża, na plamistość siatkową, rdzę jęczmienia i rynchosporiozę przeciętna, na czarną plamistość dość mała. Rośliny dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren, wyrównanie i gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętne. Zawartość białka w ziarnie mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Pełnomocnik hodowcy: R.A.G.T. Semences Polska sp. z o.o. 14

15 ŻEGLARZ Odmiana typu browarnego, o dobrej do bardzo dobrej wartości technologicznej. Plenność dobra. Odporność na mączniaka duża, na rdzę jęczmienia dość duża, na plamistość siatkową, rynchosporiozę i czarną plamistość przeciętna. Rośliny dość niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość duża. Zawartość białka w ziarnie dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Pełnomocnik hodowcy: R.A.G.T. Semences Polska sp. z o.o. OWIES FURMAN Odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do uprawy w całym kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich. Plenność dość dobra. Odporność na mączniaka, rdzę źdźbłową, helmintosporiozę i septoriozę liści przeciętna, na rdzę wieńcową mała. Rośliny średniej wysokości, o dużej odporności na wyleganie. Termin wiechowania i dojrzewania przeciętny. Udział łuski dość duży, masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie ziarna dobre, gęstość w stanie zsypnym mała. Zawartość białka i tłuszczu mała do bardzo małej. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość mała. Hodowca: DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. PSZENŻYTO JARE DUBLET Odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki średni. Odporność na rdzę brunatną duża do bardzo dużej, na rynchosporiozę duża, na septoriozę liści i plew oraz choroby podstawy źdźbła dość duża, na mączniaka i fuzariozę kłosów przeciętna. Rośliny średniej wysokości, o małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie zsypnym duża. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania dość duża. Zawartość białka dość duża. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość mała. Hodowca: DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. KUKURYDZA Opisy uszeregowano według kierunków użytkowania odmian. Litery SC i TC oznaczają odpowiednio mieszańca dwuliniowego (pojedynczego) i trójliniowego. Odmiany do uprawy na ziarno LG3212 Odmiana SC, wczesna, FAO 210. Na tle grupy wczesnej daje duże i względnie stabilne w latach plony ziarna; struktura kolb dość korzystna, rośliny średniej wysokości lub niższe, dobra zdrowotność roślin: mała podatność na fuzariozy, mała do średniej na głownie, oraz małe porażenie przez omacnicę prosowiankę. Przydatna do uprawy w rejonach produkcji ziarna oraz na CCM w całym kraju. Pełnomocnik hodowcy: Limagrain Polska sp. z o.o. ES ASTRAKAN Odmiana SC, średnio późna, FAO 260. Duże plony ziarna, rośliny o dobrej zdrowotności, dłużej utrzymujące zielone liście po dojrzeniu ziarna. Przydatna do uprawy na ziarno w rejonie południowym i środkowym. W strukturze kolb zwiększony udział mają rdzenie kolbowe, z tego względu przydatność na CCM byłaby mniejsza. Dość wysokie rośliny sugerują efektywność uprawy tej odmiany także na kiszonkę. Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer ES PAROLI Odmiana SC, wczesność na pograniczu grupy średnio wczesnej i średnio późnej, FAO 250. Daje duże plony ziarna, rośliny bardzo dobrej zdrowotności, mało podatne na fuzariozy, głownie i omacnicę prosowiankę; dłuższe utrzymywanie zielonych liści po dojrzeniu ziarna; wysokość roślin powyżej średniej. Przydatna do uprawy w rejonach produkcji suchego ziarna oraz na CCM w całym kraju, przy czym w ograniczonym zakresie w rejonie północnym. Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer GAROU Odmiana SC, średnio wczesna, FAO 240. Plon ziarna i zawartość suchej masy w ziarnie prze- 15

16 wyższa poziom wzorca grupy średnio wczesnej; korzystna struktura kolb (mały udział rdzeni kolbowych); dobry wczesny wigor roślin; rośliny średniej wysokości lub niższe, zdrowotność roślin dobra, ale w prowokacyjnych warunkach może wystąpić większe porażenie przez głownię łodyg. Przydatna do uprawy w rejonach produkcji suchego ziarna oraz na CCM w całym kraju, przy czym w rejonie północnym w ograniczonym zakresie. Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska sp. z o.o. KOZAK Odmiana SC, wczesność na pograniczu grupy średnio wczesnej i średnio późnej, FAO 250. Plony ziarna dość duże; w strukturze kolb większy udział rdzeni; rośliny średniej wysokości, podatność na fuzariozę łodyg nieco większa od średniej, niewielka podatność na wyleganie, podatność na głownię kukurydzy mała, na omacnicę prosowiankę średnia lub większa od średniej. Odmiana przydatna do uprawy w rejonach produkcji ziarna. Hodowca: Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o.- Grupa IHAR PR39F5 Odmiana SC o wczesności z pogranicza grupy średnio wczesnej i średnio późnej, FAO Cechuje się dużym i względnie stabilnym w latach plonem ziarna, korzystną strukturą kolb; dobrą zdrowotnością roślin; wykazuje szybki początkowy wzrost roślin; wysokość roślin powyżej średniej. Przydatna do uprawy w rejonach produkcji suchego ziarna oraz w całym kraju na CCM, przy czym w rejonie północnym w ograniczonym zakresie. Pełnomocnik hodowcy: Pioneer Hi-Bred, Oddział w Polsce. SMOK Odmiana SC, średnio wczesna, FAO Średnio w dwóch latach badań, plon ziarna i zawartość suchej masy w ziarnie przewyższają poziom wzorca grupy średnio wczesnej; struktura kolb średnio korzystna, podatność na fuzariozę łodyg średnia, na głownię kukurydzy mała, na omacnicę prosowiankę większa od średniej. Rośliny średniej wysokości lub niższe od średniej. Odmiana przydatna do uprawy w rejonach produkcji ziarna oraz na CCM w całym kraju. Hodowca: Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o.- Grupa IHAR ANJOU 277 Odmiana SC średnio późna, FAO 260. Daje duży plon ziarna, kolby o dość korzystnej strukturze, rośliny dobrej zdrowotności, dłużej utrzymujące zielone liście po dojrzeniu ziarna. W badaniach na kiszonkę odmiana wykazała średni plon ogólny suchej masy, a duży plon kolb, korzystną strukturę plonu. Strawność roślin średnia. Rośliny średniej wysokości. Odmiana przydatna do uprawy na ziarno i CCM w korzystniejszych warunkach termicznych, w mniejszym zakresie w rejonie środkowym, oraz na kiszonkę w całym kraju. Pełnomocnik hodowcy: Limagrain Polska sp. z o.o. MONCADA Odmiana SC, średnio późna, FAO 260. Plon ziarna duży, średnia struktura kolb, bardzo dobra zdrowotność roślin, w tym bardzo małe porażenie przez omacnicę prosowiankę; dłuższe utrzymywanie zielonych liści po dojrzeniu ziarna. Rośliny średniej wysokości. Przydatna do uprawy na ziarno i CCM w rejonach produkcji ziarna, w mniejszym zakresie w rejonie środkowym. Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds sp. z o.o. NK LUGAN Odmiana SC, średnio późna, FAO 270. Plon ziarna duży, korzystna struktura kolb, bardzo dobra zdrowotność roślin, bardzo mała podatność na wyleganie; dłuższe utrzymywanie zielonych liści po dojrzeniu ziarna. Wysokość roślin mniejsza od średniej. Przydatna do uprawy na ziarno i CCM w korzystniejszych warunkach termicznych, w mniejszym zakresie w rejonie środkowym. Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds sp. z o.o. PR39T84 Odmiana SC średnio późna, FAO 260. Daje duży plon w użytkowaniu na ziarno; kolby o korzystnej strukturze; w początkowej fazie wegetacji szybki wzrost roślin; ogólnie zdrowotność roślin dobra, ale w warunkach prowokacyjnych może wystąpić większe porażenie przez głownię guzowatą. Rośliny średniej wysokości. Odmiana odpowiednia do uprawy na ziarno i CCM w korzystniejszych warunkach termicznych, w mniejszym zakresie w rejonie środkowym. Pełnomocnik hodowcy: Pioneer Hi-Bred, Oddział w Polsce 16

17 Odmiany do uprawy na kiszonkę ES TRYO Odmiana TC, wczesność na granicy odmian kiszonkowych wczesnych i średnio wczesnych, FAO 240. Plon ogólny suchej masy na tle wzorca grupy wczesnej średni, plon suchej masy kolb średni lub mniejszy od średniego, struktura plonu średnia, zawartość suchej masy w roślinach dość wysoka, zdrowotność roślin dobra. Strawność roślin in vitro dobra. Przydatna do uprawy na kiszonkę w całym kraju, szczególnie w rejonie północnym. Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer OPOKA Odmiana TC, wczesność na granicy odmian kiszonkowych wczesnych i średnio wczesnych, FAO 240. Plon ogólny suchej masy i plon kolb na poziomie wzorca grupy wczesnej, struktura plonu średnia, dość duży ogólny plon świeżej masy roślin i średni plon kolb, niewielka podatność na wyleganie roślin; dobra strawność in vitro łodyg z liśćmi oraz kolb. Przydatna do uprawy na kiszonkę w całym kraju. Hodowca: Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o.- Grupa IHAR PR39T45 Odmiana SC, wczesność na granicy odmian kiszonkowych wczesnych i średnio wczesnych, FAO 240. Na tle grupy wczesnej wykazuje bardzo duży plon ogólny suchej masy i duży plon kolb, bardzo duży plon ogólny świeżej masy; struktura plonu średnia lub gorsza od średniej; kolby dojrzewają względnie wcześniej niż wegetatywne części roślin. Zdrowotność roślin dobra, ale w warunkach prowokacyjnych może wystąpić większe porażenie przez głownię guzowatą. Strawność roślin in vitro średnia. Odmiana przydatna do uprawy na kiszonkę w całym kraju. Pełnomocnik hodowcy: Pioneer Hi-Bred, Oddział w Polsce. COXXIMO Odmiana SC, wczesna kiszonkowa, FAO 230. Na tle wzorca grupy wczesnej wykazuje dość duży plon ogólny suchej masy i duży plon kolb, dzięki temu korzystną strukturę plonu. Masa świeżych roślin średnia lub mniejsza od średniej; kolby dojrzewają względnie wcześniej niż wegetatywne części roślin; strawność in vitro kolb wyższa, a wegetatywnych części roślin niższa od średniej. Przydatna do uprawy na kiszonkę w całym kraju, szczególnie może być polecana do uprawy w chłodniejszych rejonach kraju. Pełnomocnik hodowcy: R.A.G.T. Semences Polska sp..z o.o. ES ANAMUR Odmiana TC, średnio wczesna, FAO 240. W użytkowaniu na kiszonkę tworzy dość duże plony ogólne suchej masy i kolb; struktura plonu dość korzystna, plon świeżej masy roślin średni, rośliny o dobrej zdrowotności, niewielkiej podatności na wyleganie. Strawność roślin in vitro na średnim poziomie. Może być uprawiana na kiszonkę w całym kraju. Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer GRANEROS Odmiana TC, średnio wczesna kiszonkowa, FAO 240. Tworzy duży plon ogólny suchej masy i dość duży plon suchej masy kolb; struktura plonu średnia, rośliny średniej wysokości, dość duży plon ogólny świeżej masy. Strawność roślin in vitro przeciętna (na poziomie średniej). W warunkach stresowych odmiana może ujawnić większą podatność na wyleganie. Cechy użytkowe predysponują odmianę do uprawy na kiszonkę w całym kraju. Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska sp. z o.o. KB2704 Odmiana TC, średnio późna, FAO 280, jedna z późniejszych odmian w krajowym rejestrze. Plon ogólny suchej masy średni, plon kolb średni lub mniejszy od średniego, struktura plonu średnia, plon świeżej masy roślin dość duży; w warunkach stresowych odmiana ujawnia większą podatność na wyleganie. Wykazuje dobrą strawność in vitro, szczególnie wegetatywnych części roślin. Przydatna do uprawy na kiszonkę w rejonie południowym i środkowym. Hodowca: Hodowla Roślin Rolniczych Nasiona Kobierzyc sp. z o.o. Rośliny przemysłowe RZEPAK JARY CAMPINO Odmiana populacyjna. Plon nasion i tłuszczu duży. Rośliny niskie, średnio podatne na wyleganie 17

18 i czerń krzyżowych. Liczba nasion w łuszczynie duża. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów dość mała. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej, włókna średnia. Pełnomocnik hodowcy: Saaten Union Polska sp. z o.o. FREYA Odmiana mieszańcowa zrestorowana. Plon nasion i tłuszczu bardzo duży. Rośliny o wysokości powyżej średniej, średnio podatne na wyleganie i czerń krzyżowych. Liczba nasion w łuszczynie i masa 1000 nasion średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża, włókna średnia. Pełnomocnik hodowcy: Saaten Union Polska sp. z o.o. GORCZYCA BIAŁA BAMBERKA Odmiana przeznaczona do uprawy na nasiona. Plon nasion mały. Rośliny niskie o skłonności do wylegania, średnio podatne na czerń krzyżowych. Masa 1000 nasion dość mała. Duża zawartość tłuszczu o korzystnym składzie kwasów tłuszczowych. Bardzo mała zawartość kwasu erukowego. Zawartość glukozynolanów i sinalbiny średnia. Mała zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej, zawartość włókna średnia. Hodowca: Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. - Grupa IHAR. RADENA Odmiana przeznaczona do uprawy w poplonie ścierniskowym na zieloną masę. Plon zielonej i suchej masy duży. Zawartość suchej masy średnia. Rośliny dość wysokie, o małej podatności na wyleganie, dobrze okrywające glebę. Posiada właściwości redukcji populacji mątwika burakowego w glebie o około 50 procent. Hodowca: Stanisław Ramenda. RZODKIEW OLEISTA ROMESA Odmiana przeznaczona do uprawy w poplonie ścierniskowym na zieloną masę. Plon zielonej i suchej masy bardzo duży. Zawartość suchej masy średnia. Rośliny średniej wysokości, dobrze okrywające glebę, praktycznie nie wylegające. Posiada właściwości redukcji populacji mątwika burakowego w glebie o około 50 procent. Hodowca: Stanisław Ramenda. Rośliny okopowe BURAK CUKROWY ALDONA Odmiana triploidalna. Plon korzeni średni, wysoka zawartość cukru, dobra jakość technologiczna, dość duże plony cukru. Plon liści średni; odmiana nie tworzy pośpiechów. Zdrowotność roślin dobra, mała podatność na porażenie przez chwościka buraka. Typ użytkowy cukrowy (C). Hodowca: Wielkopolska Hodowla Buraka Cukrowego sp. z o.o. BORYNA Odmiana diploidalna. Plon korzeni i plon cukru średni lub dość duży, zawartość cukru niższa od wzorca; jakość technologiczna średnia, niska zawartość potasu a względnie wyższa azotu. Plony liści mniejsze od średnich. W warunkach prowokacyjnych odmiana może wydawać więcej pośpiechów. Zdrowotność roślin dobra, podatność na chwościka buraka niewielka. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na rizomanię. Typ użytkowy normalny do normalno-plennego (N NP). Hodowca: Wielkopolska Hodowla Buraka Cukrowego sp. z o.o. CARLOS Odmiana diploidalna. Plon korzeni nie przekracza średniej (poziomu wzorca), zawartość cukru średnia lub wyższa od średniej, plon cukru średni, masa liści powyżej średniej. Jakość technologiczna wysoka; najniższa zawartość azotu szkodliwego spośród badanych odmian, mała zawartość potasu i sodu, mała podatność na chwościka buraka. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na rizomanię. Typ użytkowy normalny (N). Pełnomocnik hodowcy: Strube-Dieckmann Polska sp. z o.o. FESTINA Odmiana diploidalna. Plon korzeni i plon cukru dość duży, zawartość cukru niższa od wzorca, dość dobra jakość technologiczna. Plon liści powyżej średniego, małe porażenie przez chwościka 18

19 buraka. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na rizomanię. Typ użytkowy normalny do normalno-plennego (N NP). Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska sp. z o.o. GESINA Odmiana diploidalna. Plon korzeni i plon cukru średni do dużego, zawartość cukru niższa od wzorca, jakość technologiczna średnia, niska zawartość azotu szkodliwego. Plony liści mniejsze od średnich; mała podatność na chwościka buraka i inne choroby liści. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na rizomanię. Typ użytkowy normalny do normalno-plennego (N NP). Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska sp. z o.o. JAREMA Odmiana triploidalna. Plon korzeni dość duży, średnia zawartość cukru, niska zawartość azotu szkodliwego, plon cukru duży, średnia jakość technologiczna. Plon liści stosunkowo mały; odmiana nie tworzy pośpiechów; w warunkach sprzyjających infekcji, wykazuje względnie większe porażenie przez chwościka buraka. Typ użytkowy normalny (N). Hodowca: Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego sp. z o.o. JARYSA Odmiana triploidalna. Plon korzeni i plon cukru średni, podwyższona zawartość cukru, niska zawartość azotu szkodliwego, wysoki współczynnik alkaliczności soku, dość dobra jakość technologiczna. Porażenie przez chwościka buraka w warunkach prowokacyjnych większe od średniego, a w przeciętnych średnie. Oba komponenty odmiany (ms i zapylacz) hodowli krajowej. Typ użytkowy normalny do normalno-cukrowego (N NC). Hodowca: Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego sp. z o.o. LEONARDA Odmiana triploidalna. Plon korzeni większy od średniego, zawartość cukru średnia (na poziomie wzorca), dość duży plon cukru, jakość technologiczna średnia, ulistnienie mniejsze od średniego, podatność na chwościka buraka mała do średniej. Typ użytkowy normalny (N). Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska sp. z o.o. LEOPARD Odmiana diploidalna. Plon korzeni średni (na poziomie wzorca) lub mniejszy od średniego, zawartość cukru i plon cukru średni, jakość technologiczna podwyższona - niska zawartość składników melasotwórczych; masa ulistnienia mniejsza od średniej, mała podatność na chwościka buraka. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na rizomanię. Typ użytkowy normalny (N). Pełnomocnik hodowcy: SESVANDERHAVE Poland sp. z o.o. MARCEPAN Odmiana triploidalna. Plon korzeni niewiele mniejszy od wzorca, wysoka zawartość cukru, dość duże plony cukru, dobra jakość technologiczna; masa ulistnienia większa od średniej; średnia podatność na porażenie przez chwościka buraka. Typ użytkowy cukrowy (C). Pełnomocnik hodowcy: SESVANDERHAVE Poland sp. z o.o. MUSKAT Odmiana diploidalna. Plon korzeni duży, zawartość cukru niższa od wzorca, duże plony cukru. Jakość technologiczna średnia do niższej. Plony liści mniejsze od średnich. W warunkach prowokacyjnych odmiana może wydawać nieco więcej pośpiechów. Podatność na chwościka buraka niewielka. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na rizomanię. Typ użytkowy normalno-plenny (NP). Pełnomocnik hodowcy: Renata Daszkiewicz NANCY Odmiana diploidalna. Plony korzeni duże, niższa zawartość cukru; plony cukru średnie do dość dużych; ulistnienie bardzo obfite. Mała podatność na chwościka buraka, w tym także w warunkach prowokacyjnych, przy silnej presji patogenu. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na rizomanię i cerkosporę. Typ użytkowy normalno-plenny (NP). Pełnomocnik hodowcy: Danisco Seed Poland sp. z o.o. SUSANNA Odmiana triploidalna. Plon korzeni dość duży, zawartość cukru niewiele niższa od wzorca, plon cukru duży, jakość technologiczna średnia. Masa ulistnienia stosunkowo mała; w warunkach prowokacyjnych odmiana wykazuje względnie większe 19

20 porażenie przez chwościka buraka. Typ użytkowy normalny (N). Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska sp. z o.o. TRAVIATA Odmiana triploidalna. Plon korzeni średni lub mniejszy od średniego, wysoka zawartość cukru, plon cukru powyżej wzorca (średniej z całego zestawu badanych odmian); jakość technologiczna bardzo wysoka; ulistnienie średniej wielkości; w warunkach sprzyjających chorobie, większe porażenie przez chwościka buraka. Typ użytkowy cukrowy (C). Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds sp. z o.o. TUNIKA Odmiana triploidalna. Plon korzeni średni, podwyższona zawartość cukru, plony cukru powyżej średnich. Jakość technologiczna dość dobra, masa liści mniejsza od średniej; w warunkach sprzyjających występowaniu chwościka buraka, występuje względnie większe porażenie roślin. Typ użytkowy normalno-cukrowy (N - C). Pełnomocnik hodowcy: Danisco Seed Poland sp. z o.o. Ziemniak ARIELLE Odmiana bardzo wczesna, jadalna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym. Daje duże plony bulw zarówno w najwcześniejszym terminie zbioru (40 dni po wschodach), jak i po zakończeniu wegetacji. Odmiana o dużym udziale plonu handlowego w plonie ogólnym. Bulwy bardzo duże do dużych, owalne, o regularnym kształcie, płytkich oczkach i jasnożółtym miąższu. Miąższ zarówno surowy, jak i po ugotowaniu, nie ciemnieje. Zawartość skrobi średnio 13%. Odmiana odporna na mątwika ziemniaczanego. Podatna na wirusa Y, średnio odporna na wirusa liściozwoju. Bardzo podatna na porażenie zarazą ziemniaka. W rejonach dużego zagrożenia wirusami wymaga częstej wymiany sadzeniaków. Pełnomocnik hodowcy: Agrico Polska sp. z o.o. BERBER Odmiana bardzo wczesna, jadalna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym. Daje duży plon bulw, o dużym udziale w plonie ogólnym frakcji handlowej. Bulwy średnie do dużych, okrągłoowalne, kształtne, o płytkich oczkach i jasnożółtym miąższu. Miąższ zarówno surowy, jak i po ugotowaniu, nie ciemnieje. Zawartość skrobi średnio 12,5%. Odmiana odporna na mątwika ziemniaczanego. Podatna na wirusa Y, średnio odporna na wirusa liściozwoju. Podatna na porażenie zarazą ziemniaka. W rejonach dużego zagrożenia wirusami wymaga częstej wymiany sadzeniaków. Pełnomocnik hodowcy: HZPC Agras sp. z o.o. JUSTA (d. ZAH 12803) Odmiana bardzo wczesna, jadalna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do lekko mączystego. Dość plenna, o dużym udziale w plonie ogólnym frakcji handlowej. Bulwy bardzo duże, okrągłoowalne, kształtne, o płytkich oczkach i żółtym miąższu. Miąższ zarówno surowy, jak i po ugotowaniu, nie ciemnieje. Średnia zawartość skrobi 13%. Cechuje się bardzo niską zawartością cukrów redukujących, co predestynuje ją do przetwórstwa na chipsy. Odmiana odporna na mątwika ziemniaczanego. Odporna na wirusa Y oraz średnio odporna na wirusa liściozwoju. Podatna na porażenie zarazą ziemniaka. Odmiana przydatna do uprawy na terenie całego kraju, w rejonach dużego zagrożenia wirusami wymaga częstej wymiany sadzeniaków. Hodowca: HZ Zamarte sp. z o.o. Grupa IHAR MIŁEK (d. ZAH 12503) Odmiana bardzo wczesna, jadalna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do lekko mączystego, polecana głównie do bezpośredniego spożycia. Daje duży plon bulw. Szybkie tempo gromadzenia plonu predestynuje tę odmianę do uprawy na wczesny zbiór. Bulwy duże, okrągłoowalne, kształtne, o dość płytkich oczkach i jasnożółtym miąższu. Ciemnienie miąższu surowego bardzo małe, po ugotowaniu nie występuje. Zawartość skrobi średnio 14%. Odmiana odporna na mątwika ziemniaczanego. Odporna na wirusa Y oraz średnio odporna na wirusa liściozwoju. Podatna na porażenie zarazą ziemniaka. Odmiana przydatna do uprawy na terenie całego kraju. Hodowca: HZ Zamarte sp. z o.o. Grupa IHAR BELLAROSA Odmiana wczesna, jadalna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym. Bardzo plenna, o bardzo dużym udziale frakcji handlowej w plonie ogól- 20