Pełnomocnictwa udzielić może zarówno osoba fizyczna, jak i prawna.

Transkrypt

1 Pełnomocnictwa udzielić może zarówno osoba fizyczna, jak i prawna. Pełnomocnikiem jest osoba, która na podstawie oświadczenia woli innej osoby sporządza czynności prawne w jej imieniu i ze skutkiem bezpośrednim dla tej osoby. Pełnomocnictwo powstaje z woli osoby, która ma być reprezentowana. Pełnomocnik zostaje umocowany przez oświadczenie woli reprezentowanego. Może być ustanowiony jedynie wolą osoby reprezentowanej, w zakres pojęcia pełnomocnictwa nie wchodzą więc żadne inne przypadki reprezentacji, które nie są oparte na oświadczeniu reprezentowanego. Pełnomocnik zastępuje swojego mocodawcę przy dokonywaniu czynności prawnych. Czynności tych pełnomocnik dokonuje przez swoje działania, lecz skutki tych działań odnoszą się bezpośrednio do sfery prawnej reprezentowanego. Pomimo tego, iż to pełnomocnik składa oświadczenie woli osobie trzeciej, to skutki tego oświadczenia będą rodzić się pomiędzy tym, kogo pełnomocnik reprezentuje a osobą trzecią. Kto może udzielić pełnomocnictwa? Pełnomocnictwa udzielić może zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Powstaje ono poprzez oświadczenie woli osoby udzielającej pełnomocnictwa. Co zatem zrobić, aby udzielający pełnomocnictwa mógł skutecznie tego dokonać przez swoje oświadczenie woli? Musi on mieć zdolność do czynności prawnych - możność nabywania, utraty czy kształtowania swoim działaniem praw i obowiązków. O tym czy osoba ma pełną, ograniczoną zdolność do czynności prawnych czy nie posiada jej w ogóle decyduje przede wszystkim jej wiek. Brak zdolności do czynności prawnych wyklucza możliwość ustanowienia pełnomocnika. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości. 1 / 8

2 Dla osoby prawnej pełnomocnika ustanawia organ tej osoby prawnej. Polskie ustawodawstwo działanie osób prawnych opiera na tzw. teorii organów. W skład organu wchodzą osoby fizyczne (one urzeczywistniają jej wolę). Faktycznie mamy zatem do czynienia z wolą osoby fizycznej, ale z punktu widzenia prawa jest to wola osoby prawnej. Jednak w zależności od danego typu osoby prawnej różne będą organy posiadające kompetencję do ustanawiania dla niej pełnomocnika. Istnieje wiele przepisów szczególnych regulujących w sposób odmienny dla poszczególnych sytuacji kompetencję do ustanowienia pełnomocnika. Tak np. pełnomocnika dla czynności wymienionych w art i art KSH ustanawia walne zgromadzenie spółki komandytowo-akcyjnej, dla której nie ustanowiono rady nadzorczej; również pełnomocnik powołany przez walne zgromadzenie wspólników w spółce z o.o. reprezentuje spółkę w umowach lub sporach między nią a członkiem zarządu (alternatywnie z radą nadzorczą). Komu składa się oświadczenie o udzieleniu pełnomocnictwa? Zdania są podzielone na temat tego, czy oświadczenie woli mocodawcy powinno być złożone pełnomocnikowi, czy też może być złożone osobie, z którą pełnomocnik ma dokonać czynności prawnej, albo mocodawca może skierować swoje oświadczenie do nieoznaczonego kręgu odbiorców. Patrząc z punktu widzenia osoby, która udziela pełnomocnictwa, najbezpieczniej dla niej jest złożyć takie oświadczenie zarówno pełnomocnikowi, jak i osobie, z którą dokonywana będzie przez pełnomocnika czynność prawna. 2 / 8

3 Wyraźne i dorozumiane udzielenie pełnomocnictwa Pełnomocnictwo najczęściej bywa udzielane poprzez sporządzenie pisemnego dokumentu. Nie jest jednak konieczne, aby udzielenie pełnomocnictwa odbyło się w ten właśnie sposób. Prawo polskie nie zabrania udzielenia pełnomocnictwa w sposób dorozumiany - może być ono udzielone per facta concludentia. Podstawę konkludentnego udzielenia pełnomocnictwa stanowi art. 60. Kodeksu cywilnego, w myśl którego każde oświadczenie woli może być złożone poprzez jakiekolwiek zachowanie się, wyrażające tę wolę w sposób dostateczny - w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Zatem wola osoby, która chce wywołać określony skutek prawny związany z dokonywaną przez nią czynnością prawną może być wyrażona w każdy dowolny sposób, byleby była ona dostatecznie jasna dla adresata. Taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku, gdy umowa kreująca stosunek wewnętrzny może oznaczać per facta concludentia udzielenie pełnomocnictwa. Dzieje się tak, gdy bez udzielenia pełnomocnictwa wykonanie zobowiązania wypływającego ze stosunku podstawowego byłoby niemożliwe, a wierzyciel nie dał wyraźnego pełnomocnictwa, podczas gdy zobowiązanie dłużnika powstało w sposób wyraźny. Rozwiązania takiego można dopatrywać się w art Kodeksu cywilnego, który mówi wprost, iż w przypadku braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do dokonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Jaka jest forma udzielenia pełnomocnictwa? 3 / 8

4 Istotnym elementem, jeśli chodzi o powstanie stosunku pełnomocnictwa, jest forma jego udzielenia. Forma udzielenia pełnomocnictwa to zewnętrzna postać, jaką jego udzielenie przybiera. Tak zdefiniowana forma udzielenia pełnomocnictwa sprowadza się do wyrażenia jej w postaci umocowania ustnego, pisemnego, bądź notarialnego. Zgodnie z zasadą braku formalizmu przy składaniu oświadczeń woli, przyjętą przez prawo polskie, oświadczenie o udzieleniu pełnomocnictwa także może być złożone w dowolnej formie. Jednak zarówno sam Kodeks cywilny, jak i przepisy innych ustaw przewidują od tej zasady pewne odstępstwa. Kodeks cywilny w art przewiduje, iż udzielenie pełnomocnictwa do dokonania czynności prawnej, dla ważności której potrzebna jest szczególna forma, powinno nastąpić w takiej samej formie. Powyższy przepis odnosi się do pełnomocnictwa do czynności prawnych, dla których forma szczególna została zastrzeżona pod rygorem nieważności - ad solemnitatem. Nie będzie miał on zastosowania w sytuacji, gdy forma wymagana dla czynności, której ma dokonać pełnomocnik, jest formą ad probationem lub ad eventum. W takim przypadku istnieje dowolność, w jakiej formie pełnomocnictwo będzie udzielone. Interpretacja art KC w związku z art. 76. KC prowadzi do wniosku, iż wymaganie formy szczególnej ( ad solemnitatem ) może wynikać zarówno z ustawy, jak i z woli stron - bez znaczenia jest źródło wymagania formy szczególnej. Ponadto zasada opisana w art KC znajduje zastosowanie jedynie w stosunku do pełnomocnictw szczególnych, ze względu na to, iż tylko przy tym rodzaju pełnomocnictwa z góry określone jest to, do jakiej czynności zostało udzielone. Istnieje także osobna norma dotycząca pełnomocnictwa ogólnego - art KC wymaga formy pisemnej zwykłej pod rygorem nieważności dla tego typu pełnomocnictwa. Poza przepisami kodeksu cywilnego, formy pisemnej zwykłej (pod rygorem nieważności) wymaga pełnomocnictwo udzielone przez wspólnika spółki z o.o. do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników oraz wykonywania prawa głosu (art KSH), pełnomocnictwo udzielone przez akcjonariusza do uczestniczenia i wykonywania prawa głosu na walnym zgromadzeniu (art KSH). Takiej formy wymaga także pełnomocnictwo ustanowione przez dyrektora przedsiębiorstwa państwowego (art ustawy o przedsiębiorstwach państwowych). 4 / 8

5 Formy pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym wymagają pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oraz pełnomocnictwo do zawarcia małżeństwa. Jeśli chodzi o formę udzielenia prokury (jako szczególnego rodzaju pełnomocnictwa) to obecna regulacja zawarta w art KC rozwiewa szereg dotychczasowych wątpliwości doktrynalnych. Artykuł zastrzega dla udzielenia prokury pod rygorem nieważności formę pisemną. Ponadto wyłącza zastosowanie do prokury art KC. Należy mieć na uwadze także art KC, który ze względu na ochronę podstawowych interesów przedsiębiorcy ogranicza zakres prokury, nakładając obowiązek udzielenia pełnomocnictwa do poszczególnych czynności związanych ze zbyciem przedsiębiorstwa oraz z dokonaniem czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości. Tak więc prokurent w powyższej sytuacji będzie musiał uzyskać status pełnomocnika. Kiedy wpis pełnomocnictwa do rejestru? W prawie polskim zdarzają się sytuacje, gdy ustawodawca przewiduje konieczność wpisu udzielonego pełnomocnictwa do rejestru. Ma to na celu ujawnienie udzielonych pełnomocnictw. Obowiązek wpisu do rejestru spoczywa na mocodawcy. Pierwszą z nich przewidują przepisy o ustanowieniu prokury. Zgodnie z art KC udzielenie i wygaśnięcie prokury powinno być zgłoszone przez przedsiębiorcę do rejestru przedsiębiorców. Zgłaszając udzielenie prokury przedsiębiorca powinien określić jej rodzaj (prokura łączna bądź oddzielna czy też oddziałowa) wskazując sposób jej wykonywania, jeśli jest to prokura łączna. 5 / 8

6 Obowiązek wpisu udzielonego pełnomocnictwa do rejestru przewiduje także art. 51. ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Jednak przepis ten nie wymaga ujawnienia w rejestrze pełnomocnictwa do dokonywania poszczególnych czynności oraz ustanawiania pełnomocników procesowych. Pomimo iż wpis jest obligatoryjny, to jego charakter jest deklaratoryjny. Niewpisanie pełnomocnika do rejestru nie wpływa na ważność udzielonego mu pełnomocnictwa ani na ważność dokonanej przez niego czynności. Substytucja Pełnomocnictwo jest stosunkiem prawnym opartym na zaufaniu mocodawcy do osoby pełnomocnika. Dlatego Kodeks cywilny przewiduje w art. 106 generalną zasadę zabraniającą pełnomocnikowi podstawiania w swoje miejsce innej osoby, bez wiedzy i zgody swojego mocodawcy. Ustanowienie substytuta jest z kolei dopuszczalne na podstawie woli reprezentowanego. Kolejnym odstępstwem od tej zasady niedopuszczalności substytucji jest sytuacja, gdy ustawa przewiduje takie umocowanie dla pełnomocnika w tym zakresie. Przepisem najczęściej stosowanym w tym właśnie zakresie jest art. 91. pkt. 3. KPC, który do zakresu pełnomocnictwa procesowego zalicza z mocy prawa umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu. Dopuszczalność substytucji może także wynikać ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Na przykład przy umowie zlecenia przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonanie zlecenia innej osobie, gdy wynika to z umowy lub ze zwyczaju, albo gdy jest do tego zmuszony wskutek określonych okoliczności. 6 / 8

7 Ustanowienie substytuta jest jednoznaczne z powstaniem bezpośredniego stosunku pełnomocnictwa między mocodawcą a pełnomocnikiem; nie dochodzi jednak do uchylenia pełnomocnictwa głównego. Substytut działa w imieniu mocodawcy, ze skutkiem dla niego. Działania substytuta wywołują skutki prawne bezpośrednio dla osoby reprezentowanej. Zakres umocowania substytuta może być węższy bądź pokrywać się z zakresem umocowania pełnomocnika głównego. Pełnomocnik główny, który zastępuje swoje działanie działaniem osoby substytuta, dokonuje tego w ramach pierwotnego umocowania, określając jednocześnie zakres umocowania substytuta. Pełnomocnictwo substytucyjne może być przez mocodawcę odwołane, nawet z pominięciem pełnomocnika głównego. Ponieważ pozycja substytuta jest taka sama jak każdego pełnomocnika, będą miały zastosowanie do niego wszystkie przepisy dotyczące pełnomocnictwa. Treść pełnomocnictwa Treścią pełnomocnictwa jest sytuacja prawna pełnomocnika w stosunku do mocodawcy, wytworzona na mocy aktu udzielenia pełnomocnictwa. Treść pełnomocnictwa jest decydująca dla umocowania do działania, w odróżnieniu od przedmiotu pełnomocnictwa, który decyduje o tym, jakich czynności prawne może pełnomocnik dokonać na podstawie swojego upoważnienia. Pełnomocnictwo jako moc prawna udzielona przez mocodawcę do działania w jego imieniu i z bezpośrednim skutkiem dla niego polega na upoważnieniu do takiego działania; nie wynika z pełnomocnictwa obowiązek działania. Wedle przyjętej przez polskiego ustawodawcę koncepcji pełnomocnictwa, jego udzielenie skutkuje powstaniem stosunku prawnego - stosunku pełnomocnictwa, którego stronami są mocodawca i pełnomocnik. Z samego stosunku pełnomocnictwa nie wynika obowiązek wykonania pełnomocnictwa. 7 / 8

8 Drugim ze stosunków prawnych występujących na tle pełnomocnictwa jest stosunek podstawowy pełnomocnictwa. Kodeks cywilny nazywa go stosunkiem będącym podstawą pełnomocnictwa (art i 106. KC). Stosunek ten często nazywa się także stosunkiem wewnętrznym pełnomocnictwa (łączy mocodawcę z pełnomocnikiem), w odróżnieniu od stosunku zewnętrznego, który powstaje przez działanie pełnomocnika w imieniu mocodawcy wobec osób trzecich. Właśnie z tego stosunku może wynikać obowiązek działania pełnomocnika. Ustawodawstwo polskie przyjmuje, iż stosunek pełnomocnictwa jest stosunkiem odrębnym od stosunku podstawowego pełnomocnictwa. Ponadto są to dwa niezależne od siebie stosunki prawne. Zasadniczo stosunek pełnomocnictwa jest odrębnym i niezależnym stosunkiem prawnym od stosunku podstawowego. Jednak ustawodawca przewiduje w pewnych sytuacjach odstępstwo od tej zasady - niekiedy bowiem stosunek podstawowy ma znaczenie dla ustalenia przysługiwania kompetencji do działania w cudzym imieniu pełnomocnikowi. Może być to szczególnie widoczne, np. w sytuacji, gdy oceniana będzie możliwość ustanowienia substytucji przez pełnomocnika i możliwość ustanowienia pełnomocnictwa nieodwołalnego czy też niewygasającego wskutek śmierci pełnomocnika albo mocodawcy. 8 / 8