Poradnik dotyczący planowania i projektowania sieci klasy NGA

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Poradnik dotyczący planowania i projektowania sieci klasy NGA"

Transkrypt

1 Poradnik dotyczący planowania i projektowania sieci klasy NGA Opracowanie: Akademia Światłowodowa Redakcja: Prosper Biernacki Wydanie 1.0 Niepołomice 2014 Projekt: POIG /09 ul. M. Kasprzaka 18/20, Warszawa tel. (+48 22) fax (+48 22)

2 Spis treści Wprowadzenie... 3 Rozdział 1 - Technologie NGA... 6 FTTH P2P FTTH P2M EuroDOCSIS (HFC) VDSL FTTB Ethernet Ethernet z Wi-Fi Rozdział 2 - Planowanie i projektowanie sieci NGA Etapy planowania Koszty budowy infrastruktury Przykładowe zestawienie materiałów i robót dla sieci NGA Bilans mocy optycznej Planowanie punktów styku Planowanie trasy kablowej linii światłowodowej Wymiarowanie overbooking u Planowanie pojemności sieci transmisyjnej w relacji do potencjalnej liczby gospodarstw domowych objętych zasięgiem sieci Kosztorysowanie budowy sieci światłowodowych Rozdział 3 - Wymiarowanie przychodów oraz analiza popytu Liczba gospodarstw domowych Rodzaj terenu Liczba podmiotów gospodarczych Penetracja usługami Usługi Ceny usług Analiza popytu Analiza przychodów Źródła danych do analizy Słownik pojęć Przydatne adresy Załączniki: Załącznik 1 - Arkusze kosztorysowe dla technologii NGA Załącznik 2 - Przykładowy arkusz dla technologii FTTH P2M Załącznik 3 - Instrukcja do arkuszy kosztorysowych 2

3 Wprowadzenie Polski rynek telekomunikacyjny przechodzi w ostatnich latach intensywny rozwój zarówno w wymiarze skali inwestycji, jak i postępu technologicznego, do którego przyczyniły się szczególnie publiczne programy budowy sieci szerokopasmowych tak regionalnych sieci szkieletowych, jak i lokalnych sieci tzw. ostatniej mili. Właśnie sieci ostatniej mili w standardzie NGA, czyli tzw. następnej generacji, będą przedmiotem niniejszego opracowania. Wiąże się to z faktem, iż na lata został opracowany kolejny program wsparcia Program Operacyjny Polska Cyfrowa (POPC) 1, w którym jedną z osi priorytetowych jest budowa sieci dostępowych, na którą to zaplanowano środki w wysokości ponad jednego miliarda Euro. O ile jednak w ramach wcześniejszego działania w okresie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Działanie: 8.4 Zapewnienie dostępu do Internetu na etapie "ostatniej mili") operatorzy, którzy korzystali ze środków UE, zobligowani byli do budowania sieci spełniających kryterium minimalnej przepustowości na poziomie 2Mb/s, to celem POPC jest przejście o "poziom wyżej" i budowanie sieci telekomunikacyjnych NGA (lub modernizowanie wybudowanych już sieci w ramach POIG) zapewniających minimalną przepustowość na poziomie 30Mb/s. Jest to zgodne ze wskazówkami Narodowego Planu Szerokopasmowego (NPS), oraz wymogami Europejskiej Agendy Cyfrowej (EAC), gdzie zakłada się budowanie sieci w tym w obszarach wymagających wsparcia publicznego zapewniających: powszechny (dla 100% gospodarstw domowych w Unii Europejskiej) dostęp do Internetu o prędkości co najmniej 30 Mb/s do końca 2020 roku, oraz prędkości co najmniej 100 Mb/s dla 50% gospodarstw domowych do końca 2020 roku. 1 POPC - Polska_Cyfrowa_na_lata_2014_2020_ pdf 3

4 Na wstępie tego opracowania należy także zwrócić uwagę na fakt, że zanim rozpocznie się proces planowania i projektowania sieci telekomunikacyjnej NGA, powinny zostać wykonane w jak najszerszym zakresie (samodzielnie lub przy wsparciu konsultantów zewnętrznych) prace analityczne zawarte w rozdziale trzecim związane z określeniem popytu i próbą zwymiarowania przychodów z zakładanej inwestycji. Jest to kluczowe dla powodzenia biznesowego przedsięwzięcia oraz przekłada się na zakres przedsięwzięcia, zwłaszcza w terenach podmiejskich czy wiejskich, gdzie rozproszenie budynków jest duże, a liczba lokali mieszkalnych w budynkach niewielka, dokładne określenie zainteresowania usługami może pomóc ograniczyć koszty inwestycji i ryzyko biznesowe całego projektu. Inwestycje zgłaszane przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych będą dofinansowane na określonym w Programie POPC poziomie procentowym. Inwestorzy sięgający po takie środki muszą jednak pamiętać, że nie każdy wydatek związany z projektem inwestycyjnym jest wydatkiem kwalifikowalnym do dofinansowania, a zarazem niezbędnym do poniesienia, aby inwestycję zrealizować. Stąd realny poziom dofinansowania w praktyce jest o kilka punktów procentowych niższy, jeśli podzielimy wartość dofinansowania przez sumę nakładów inwestycyjnych poniesionych przez inwestora. Szczegółową klasyfikację wydatków na kwalifikowalne i niekwalifikowalne należy każdorazowo sprawdzić w momencie publikacji zasad konkursów w ramach POPC, czy też innych programów z dotacjami unijnymi. W niniejszym opracowaniu zwrócono uwagę na te technologie, które powinny być wdrażane dla zapewnienia rozwoju sieci telekomunikacyjnych, w tym także, a może nawet szczególnie na obszarach gdzie dziś istnieje brak sieci lub jakość i szybkość usług internetowych jest daleko w tyle za łączami dostępnymi w miastach czy większych aglomeracjach. Powszechne stosowanie wysokiego standardu technologii tzw. następnej generacji winno pozwolić na osiągnięcie równomiernego rozwoju cyfrowego i wzmacniania gospodarki opartej na informacji w każdym punkcie naszego kraju. Porady dla inwestora: Zanim rozpoczniesz planowanie i projektowanie sieci telekomunikacyjnej NGA, wykonaj prace analityczne związane z określeniem popytu i próbą zwymiarowania przychodów z zakładanej inwestycji. 4

5 Sprawdź zasady na jakich możesz skorzystać ze środków publicznych z Programu POPC przeznaczonych na dofinansowanie inwestycji telekomunikacyjnych ostatniej mili na lata Pamiętaj, że nie każdy wydatek związany z projektem inwestycyjnym jest wydatkiem kwalifikowalnym do dofinansowania ze środków publicznych. 5

6 Rozdział 1 - Technologie NGA Termin NGA (Next Generation Access) tłumaczymy wprost jako Sieci Dostępowe Następnej Generacji. Zanim jednak przejdziemy do opisu technologii zaliczanych dziś do rozwiązań następnej generacji, należałoby określić, co oznacza owa następna generacja? Jest to o tyle trudne, gdyż sieć, która w danym momencie może nieść znamiona następnej generacji, już po upływie roku lub dwóch wcale nie musi nią być. Definicja jednoznaczna sieci NGA, jako taka nie istnieje. Mówimy o sieciach NGA, jako o tych, które niosą ze sobą istotną zmianę o jeden krok do przodu w przepustowości łącza oraz jakości w stosunku do sieci działających komercyjnie w danym momencie. Sieci NGA powinny zatem charakteryzować się dużą przepustowością łączy, wysoką jakością i niezawodnością świadczonych usług, umożliwiać świadczenie usług multimedialnych o najwyższej jakości w oparciu o wiele urządzeń wykorzystywanych w tym celu w pojedynczym gospodarstwie domowym. Korzystanie z usług powinno być wygodne dla każdego z mieszkańców gospodarstwa domowego, obojętnie, z jakiej usługi chcą skorzystać i obojętnie czy w danym momencie inni mieszkańcy też współdzielą łącze internetowe. Jeśli przyjąć podejście Europejskiej Agendy Cyfrowej 2 (w skrócie EAC), jako punkt odniesienia do definicji NGA, to możemy przyjąć, że punktem odcięcia dla NGA powinna być prędkość łącza do klienta o wartości minimum 30 Mbit/s (którą w roku 2020 powinien móc posiadać każdy mieszkaniec Unii Europejskiej zainteresowany usługą Internetową). W Agendzie Cyfrowej jest też mowa o sieciach NGA, jako o tych sieciach przewodowych 3, które w całości lub znacznej części składają się z elementów optycznych i są w stanie dostarczać usługi dostępu do Internetu o przepływności większej w porównaniu z łączami internetowymi dostarczanymi obecnie istniejącymi sieciami miedzianymi. Sieci NGA powinny się charakteryzować skalowalnością prędkości łącza w miarę wzrostu zapotrzebowania, a ta statystycznie rośnie średnio około dwukrotnie w perspektywie 1-1,5 roku. Ponieważ opracowanie powinno się skupić na zagadnieniach głównie dotyczących planowania sieci tam, gdzie niezbędne jest wsparcie publiczne, więc poza spełnieniem

7 obecnych i przyszłych potrzeb w zakresie pasma, zwracamy uwagę także na efektywność kosztową w zakresie wykorzystania środków pomocowych. Generalnie zakres przewodowych sieci zaliczanych do grupy NGA 4 możemy sprowadzić do rodziny technologii określanych skrótem FTTx ( ang. Fiber To The x) gdzie x oznacza punkt zakończeniowy włókna światłowodowego w bezpośredniej bliskości odbiorcy końcowego). W zależności od miejsca doprowadzenia włókna światłowodowego, sieci FTTx możemy podzielić według schematu zaprezentowanego na poniższym rysunku 5 : Rys.1 Topologie sieci FTTx (Cab cabinet, C curb, B building, H home) 4 Poza technologiami przewodowymi (FTTH P2P, FTTH P2M, EuroDOCSIS, VDSL2, FTTB Ethernet) oraz przewodowo-radiowymi (Ethernet z Wi-Fi) będącymi przedmiotem opracowania, do grupy NGA zalicza się także bezprzewodowe sieci LTE (ang. Long Term Evolution). 5 FTTH czyli po co komu światłowód do domu P.Biernacki, M.Szablewska, M.Szymowska, Eurotone

8 W architekturze FTTH (ang. Fiber To The Home) światłowód dociera bezpośrednio do mieszkania klienta, gdzie instalowane są aktywne urządzenia abonenckie, określane skrótem ONT (ang. Optical Network Termination). W urządzeniu ONT następuje przemiana sygnału optycznego na elektryczny i zapewniony zostaje dostęp użytkownika do usług głosowych, Internetu oraz wideo. Połączenie urządzeń klienckich (takich jak telefony, smartfony, komputery) z siecią Internet jest realizowane poprzez urządzenie klienckie będące nierzadko routerem dostępowym z interfejsami ethernetowymi czy też Wi-Fi. Router abonencki może być zintegrowany w urządzeniu ONT, lub występować jako samodzielne urządzenie podłączone do ONT, np. kablem ethernetowym. Architekturę FTTB z włóknem optycznym zakończonym w budynku odnajdziemy zastosowanie w technologiach EuroDOCSIS (HFC), FTTB-Ethernet czy tez czasem w sieci VDSL2. Podobnie FTTC/FTTCab z włóknem zakończonym w szafce ulicznej (lub przy tzw. krawężniku, co symbolizuje bezpośrednią bliskość urządzenia operatorskiego względem abonentów), będzie również stosowana w technologii EuroDOCSIS (HFC) i w sieci VDSL2. W każdym z tych rodzajów technologii inne urządzenia klienckie będą musiały być zastosowane w zależności od tego, jaką technologią zrealizujemy usługi na ostatnim odcinku sieci dostępowej. Należy pamiętać, że w każdej technologii występuje wiele urządzeń końcowych o różnym stopniu zintegrowania a ich wybór powinien być uzależniony od rodzaju usług i kształtu oferty dla klienta. Warto w tym przypadku brać pod uwagę również wygodę naszych potencjalnych klientów im mniej urządzeń, tym lepiej. To może pomóc w przyszłości w przekonaniu ich do skorzystania z naszej oferty. Przy wyborze urządzeń końcowych należy wziąć też pod uwagę standaryzację i powszechność danej technologii a tym samym kompatybilność i zastępowalność urządzeń. Technologia VDSL2, jako następca ADSL zapewnia w zasadzie kompatybilność urządzeń (routerów VDSL2) różnych dostawców z DSLAM-ami różnych producentów. W praktyce 8

9 jednak warto przeprowadzić testy kompatybilności, ponieważ niektórym urządzeniom abonenckim zdarza się mieć kłopoty z uzyskaniem połączenia z jednostką DSLAM operatora. Dodatkowo konfiguracja urządzeń powinna być dobrana do potrzeb usługowych operatora i tzw. provisioningu 6 usług, który to technicznie opisuje jak urządzenia końcowe komunikują się z siecią, jakie są możliwe profile usług (przepływności) do wykorzystania. W technologiach FTTH punkt-punkt (w skrócie P2P) i punkt-wielopunkt (P2M, czasem też opisywanej w literaturze symbolem P2MP) bardzo często urządzenie operatora w węźle sieci OLT może współpracować tylko z dedykowanymi urządzeniami końcowymi ONT. Oczywiście są już producenci, którzy mogą dostarczyć urządzenia własne, ale współpracujące z konkretnym dostawcą części sieciowej np. w standardzie GPON. W praktyce jednak w tym przypadku szczególnie należy zadbać o przeprowadzenie testów kompatybilności, aby mieć pewność, że wszystkie elementy sieci (w tym ONT od innych dostawców) będą ze sobą poprawnie współpracować oraz dostępne będzie w pełni wykorzystanie możliwości systemów nadzoru sieci oraz provisioningu i monitorowania świadczonych usług. Możliwość szybkiej i poprawnej zdalnej diagnostyki ewentualnych problemów technicznych poszczególnych zakończeń abonenckich jest szczególnie istotna w przypadku sieci PON. Urządzenia końcowe dla Wi-Fi w zasadzie są zestandaryzowane (standard ) i bez większych problemów współpracują z urządzeniami sieciowymi (takimi jak access point/ hot spot) od różnych producentów. Porady dla inwestora: Urządzenia klienckie powinny zostać dobrane odpowiednio do zastosowanej technologii, rodzaju usług i kształtu oferty dla klienta, Jeśli mamy takie możliwości to ograniczajmy liczbę urządzeń abonenckich dostarczanych klientom wybierajmy urządzenia integrujące w sobie wiele funkcji, Gdy realizujesz zakup urządzeń od różnych producentów, przeprowadź wcześniej testy kompatybilności urządzeń klienckich z elementami sieci operatorskiej. 6 Provisioning (z ang.) proces dostarczania usługi dla użytkownika końcowego 7 9

10 FTTH P2P FTTH P2P to technologia, w której abonent przyłączony jest do urządzenia operatorskiego za pomocą dedykowanego niewspółdzielonego włókna światłowodowego lub pary takich włókien. Użytkownik ma więc do wyłącznej dyspozycji pełny tor transmisyjny pozwalający zapewnić nieograniczone pasmo, które zależy wyłącznie od konfiguracji urządzeń nadawczoodbiorczych. Rys.2 Schemat sieci światłowodowej FTTH w architekturze punkt-punkt (J oznacza liczbę jednomodowych włókien optycznych w kablach) Takie rozwiązanie stwarza przyszłościowo ogromne możliwości zwiększania przepustowości łącza do klienta w odpowiedzi na wzrastające potrzeby klientów w zakresie przepustowości usług dostępu do Internetu, jak i dostarczania usług wymagających coraz większych przepływności, np. wysokiej rozdzielczości telewizji trójwymiarowej 3D4K TV. Ten rodzaj technologii warto na pewno rozważać przy podłączaniu podmiotów gospodarczych, których potrzeby na pasmo internetowe rośnie często dużo szybciej niż klientów indywidualnych. 10

11 Oczywiście budowa infrastruktury takiej sieci wymaga zapewnienia relatywnie dużej liczby włókien optycznych na trasie między węzłem operatora (OLT) a skupiskiem mieszkalnym, co widać wyraźnie na powyższym rysunku. Każdy z klientów jest podłączany osobnym włóknem lub włóknami biegnącymi od punktu koncentracji linii światłowodowych niejednokrotnie oddalonego od lokali abonenckich o kilka do kilkunastu kilometrów. Oznaczać to może konieczność budowy całkiem nowej trasy dosyłowej z kablami o dużej pojemności (czyli dużej liczbie włókien). W przypadku sieci FTTH P2P istnieje też rozwiązanie opcjonalne a więc możliwość ograniczenia liczby kabli światłowodowych o dużej liczbie włókien poprzez zaprojektowanie sieci mniej scentralizowanej, w której OLT o mniejszych pojemnościach są lokalizowane w szafach bliżej klientów (tzw. aktywna gwiazda ). Pozwala to na ograniczenie nadmiernych kosztów linii światłowodowych, ale powoduje z drugiej strony zwiększenie liczby lokalizacji, w których umieszczone są urządzenia aktywne wymagające zasilania w energię elektryczną. FTTH P2M FTTH P2M to technologia, w której pojedyncze włókno światłowodowe przychodzące z węzła OLT do punkt dostępowego w osiedlu jest współdzielone między wielu użytkowników (w praktyce zazwyczaj maksymalnie do 64 lub 128 abonentów). Dzięki temu często nie trzeba więc budować nowych dosyłowych linii kablowych w relacji OLT obszar zamieszkania. Taki kompromis, czyli współdzielenie zasobów fizycznych niesie ze sobą jednak konieczność podziału dostępnego pasma transmisyjnego między wszystkich użytkowników korzystających z takiej sieci, choć nadal jest to pasmo pozwalające na swobodne zapewnienie przepływności rzędu np. 100 Mb/s dla abonenta. Rozwiązania technologiczne P2M stwarzają przyszłościowo także spore możliwości zwiększania prędkości Internetu na potrzeby klientów, choć w miarę wzrostu zapotrzebowania mogą wymagać prac rekonfiguracyjnych, takich jak np. dokładanie drugiego światłowodu biegnącego do tego samego budynku i przełączanie części abonentów na inny 11

12 rozdzielacz / sprzęgacz (tzw. Spliter), a w dalszej perspektywie ewolucji np. systemów xpon, do kolejnych standardów, bazując na raz zbudowanej infrastrukturze punkt-wielopunkt. W ciągu ostatnich lat sieci FTTH P2M ewoluowały bardzo szybko i w zasadzie stosowane są 3 rodzaje technologii systemów pasywnych z grupy PON EPON (1Gbit/s), BPON (1Gbit/s), i GPON (2,5Gbit/s). Skupimy się na tym ostatnim, jako najbardziej rozpowszechnionym obecnie rozwiązaniu, (czyli GPON), pamiętając jednak, że technologia rozwija się i już za chwilę będzie możliwe stosowanie nowego standardu 10GPON. Nowy standard umożliwi dostarczanie łączy do 10Gbit/s, co przy obecnie maksymalnym podziale sygnału optycznego 1:128, pozwoli uzyskać przepływność 100Mbit/s dla każdego ze 128 klientów współdzielących łącze 10Gbit/s, nawet gdy będą chcieli jednocześnie korzystać z sieci. Uwzględniając opisany w dalszej części poradnika parametr overbookingu, np. 1:10, to każdy z klientów bez problemów będzie mógł skorzystać z łącza 1Gbit/s. Kolejnym spodziewanym etapem ewolucji sieci PON będzie najprawdopodobniej rozwój technologii WDM-PON, dającej możliwość przydzielenia pojedynczej fali transmisyjnej danemu abonentowi, a co za tym idzie oferowanie transferu o przepływności kilku lub kilkudziesięciu Gigabitów na sekundę. Co ważne przy kolejnych krokach będzie istniała konieczność wymiany tylko urządzeń transmisyjnych oraz ewentualnie splitterów (np. dla sieci WDM-PON zamiana spliterów mocy na splittery WDM), a nadal wykorzystywana byłaby ta sama infrastruktura kablowa i włókna ułożone na trasie, których żywotność szacować można na nie mniej niż 30 lat. 12

13 Tab.1 Światłowodowe sieci P2M porównanie technologii PON Wróćmy jednak do obecnie najczęściej spotykanego rozwiązania GPON. Stanowi ono naturalną konsekwencję rozwoju systemów BPON. GPON bazuje na zaleceniach ITU serii G GPON daje możliwość wykorzystania wielu kombinacji przepływności do abonenta (1244,16 Mbit/s lub 2488,32 Mbit/s) oraz od abonenta (155,52 Mbit/s, 622,08 Mbit/s,1244,16 Mbit/s lub 2488,32 Mbit/s). Architektura GPON bazuje w podstawowej konfiguracji na transmisji WDM z transmisją do abonenta na długości fali 1490 nm oraz od abonenta na długości fali 1310 nm. W transmisji w górę sieci tzw. upstream odbywa się ona w oparciu o technikę zwielokrotnienia w dziedzinie czasu, a więc każdy ONT nadaje w przydzielonej szczelinie czasowej). Transmisja na wspomnianych wyżej długościach fal odbywa się w postaci cyfrowej, ale standard GPON umożliwia wykorzystanie także dodatkowej długości fali 1550 nm do transmisji analogowej sygnałów wideo. Obecnie najbardziej rozpowszechniony maksymalny współczynnik podziału dla systemów GPON wynosi 1: 64, jednakże zgodnie z zaleceniem ITU-T G.984 spodziewać się można także sieci ze

14 współczynnikiem podziału 1:128. Uwagę tę należy uwzględniać przy planowaniu architektury sieci, która po wprowadzeniu kart OLT adresujących 128 użytkowników, powinna być w dalszym ciągu wykorzystywana optymalnie. Sieć GPON gwarantuje pracę przy maksymalnym teoretycznym zasięgu równym 60 km. Ograniczenie ze strony zasięgu fizycznego stanowi dystans 20 km zasięgu różnicowego między urządzeniami abonenckimi. Zasięg różnicowy oznacza odległość między dwoma najdalej od siebie położonymi zakończeniami ONT, korzystającymi z tego samego OLT. Maksymalne przepustowości dla sieci GPON zdefiniowane są na poziomie 2,5 Gbit/s (downstream kierunek do klienta) oraz 1,25 Gbit/s (upstream od klienta). W GPON możliwe jest dzielenie sygnału przy pomocy pasywnych spliterów (inaczej sprzęgaczy) optycznych o stopniu podziału np. 1:2, 1:4, 1:8, 1:16, 1:32, 1:64. Pozwala to świadczyć usługi na jednym porcie OLT dla wielu klientów (ONT), w zależności od podziału (liczba ONT zależy od zastosowanego splittera). Przy podziale należy pamiętać, że każdy podział 1:2 to 3dB straty sygnału, bo 10*log(1/2)=3 db. Rys.3 Schemat sieci światłowodowej FTTH w architekturze punkt-wielopunkt (J oznacza liczbę jednomodowych włókien optycznych w kablach) 14

15 W praktycznym ujęciu projektowania sieci P2M należy wziąć pod uwagę skalowalność rozwiązania w czasie oraz zasięg sieci, która ma być obsługiwana z jednego węzła OLT. Skalowalność rozwiązania w czasie oznacza, że powinniśmy zapewnić taką pojemność sieci, jaka jest niezbędna do osiągnięcia zakładanych przez nas penetracji, nie tylko w każdym miesiącu danego roku czy perspektywie jednego roku, ale co najmniej kilku/kilkunastu lat do przodu. W praktyce oznacza to, że sieć oraz liczba, krotność i położenie spliterów powinny uwzględniać zmieniającą się liczbę klientów w czasie oraz ich zapotrzebowanie na pasmo. Uwzględnienie więc zakładanej możliwości rekonfiguracji sieci w przyszłości ma kluczowe znaczenie dla optymalnego wykorzystania środków. Liczba portów na OLT powinna więc odpowiadać określonej oczekiwanej liczbie aktywnych klientów przewidzianych w danym okresie czasu, biorąc oczywiście pod uwagę współczynnik współdzielenia sieci (np. 1:16, 1:32 lub 1:64). Wybrane rozwiązanie dla OLT powinno zapewnić odpowiednią skalowalność w czasie, a więc umożliwić zwiększanie pojemności sieci (liczby podłączonych klientów) w czasie, ale jednocześnie zapewnić wysoką efektywność wykorzystania portów. Możemy co prawda zastosować od razu węzeł na maksymalną liczbę klientów przewidzianych w określonym czasie lub rozbudowywać węzły OLT w miarę wzrostu penetracji na obszarze projektu. Jeśli skorzystamy ze środków publicznych, może się okazać, że później dokupowane moduły z portami do węzła OLT, nie będą już mogły być dofinansowane ze środków publicznych i może się pozornie wydawać, iż bardziej opłacalne jest założenie zakupu dużych urządzeń lub urządzeń w maksymalnej możliwej konfiguracji już na początku projektu, w celu zmaksymalizowania wartości dofinansowania. Takie założenie może okazać się jednak pozorną oszczędnością lub zyskiem z uwagi na fakt, iż wybierając większe, a więc droższe urządzenie, możemy przeszacować wymagane koszty inwestycyjne i nie uzyskać dofinansowania. Kolejnym problemem może być również sam fakt zamrożenia na długi okres własnych środków finansowych w urządzenia aktywne, które pomimo uzyskania finansowania nie będą efektywnie wykorzystane, a będą większymi obciążeniami finansowymi np.: koszt kredytu lub utracony zyski z alternatywnego zainwestowania środków zamrożonych w nieefektywnie wykorzystanych urządzeniach, koszty usług serwisu i utrzymania ze strony producentów niejednokrotnie zależne od liczby zakupionych urządzeń, portów, licencji, 15

16 wymagania na większą zajętość przestrzeni, zarówno w pomieszczeniach technicznych jak i w szafach, wyższe zużycie energii elektrycznej, kosztu systemów zasilania gwarantowanego oraz kosztów klimatyzacji. Biorąc ponadto pod uwagę spadki cen za urządzenia i licencje w czasie oraz spadek wartości urządzeń, może się okazać, że przewymiarowane rozwiązań szczególnie z zakresie urządzeń aktywnych może być gorszym rozwiązaniem niż optymalny dobór ich parametrów i ich ewentualna rozbudowa z własnych środków w czasie i miejscu, w którym dodatkowa pojemność będzie rzeczywiście potrzebna. Jeśli chodzi o sam współczynnik współdzielenia, to już na samym początku inwestycji możemy zastosować jeden spliter z podziałem od razu na 64 klientów, jeśli spodziewamy się szybko pozyskać docelową liczbę użytkowników z danego budynku patrz rysunek poniżej. Rys.4 Zasada podziału mocy optycznej w splitterze 1:64 Możemy też na początku zastosować splitery o niższym współczynniku np. 1:4, a później dokładać kolejne, stopniowo rozdzielając pojedyncze włókno światłowodowe. Ograniczy to koszty związane z liczbą spawów na samym początku inwestycji oraz efektywnie zarządzać dostępnymi na OLT portami gdy jeszcze nie mamy klientów. W miarę przyrostu klientów dołożymy kolejne splitery aż do uzyskania określonego podziału jednego kabla światłowodowego do poziomu np.1:64. Pamiętajmy jednak, że nie możemy tego robić w nieskończoność, z uwagi na ograniczenia technologiczne nie możemy zastosować podziału większego niż 1:128 (patrz standard GPON w wymaganiach ITU 9 ). Jeśli zatem przyjmiemy, że naszą granicą jest podział sygnału optycznego na maksymalnie 1:64,

17 wówczas musimy tak dobrać splitery aby jedno łącze światłowodowe z węzła OLT nie zostało podzielone na więcej niż 64 abonentów. Gdy zatem zastosujemy na początku spliter 1:4, to później każde z 4 wydzielonych włókien światłowodowych możemy podzielić jeszcze na 16, wykorzystując splitery 1:16 sumarycznie uzyskamy podział łącza na 64 abonentów (4x16= 64). Możemy to też wykonać w sposób odwrotny (16x4 = 64). Obie sytuacje obrazuje rysunek poniżej: Rys.5 Schematy podziału mocy optycznej wariant 1:64 na 2 liniach optycznych Ten sam efekt możemy uzyskać zestawiając kaskadowo splitery 1:8 i później każde 8 wydzielonych włókien światłowodowych możemy podzielić jeszcze na 8 (8x8 = 64). Rys.6 Schemat podziału mocy optycznej wariant 1:64 z kaskadą splitterów 1x8 17

18 Każdy spliter wprowadza znaczne tłumienie mocy optycznej, więc dobrą praktyką jest, aby nie zestawiać po sobie (w tzw. kaskadzie) więcej niż 2 spliterów, czyli stosować maksymalnie podział dwustopniowy. Do tego im większy podział sygnału, tym mniejsze odległości możemy uzyskać w relacji od węzła OLT do klientów. Zasięg transmisji w sieci GPON jest zatem uzależniony od całkowitego bilansu mocy i standardowo przy podziale 1:16 możemy się zbliżyć do około 30 km, km przy podziale 1:32 oraz 8-10 km przy podziale 1:64. Jeśli zastosujemy kaskadowanie 1:8 +1:8 to nasz zasięg zmniejszy się już do około 5 km, a przy kaskadowaniu 1:4 +1:16 spadnie jeszcze o połowę, do około 2-3 km. Gdy chcemy zatem zapewnić przepływności NGA na większe odległości w relacji klient węzeł OLT, musimy się zatrzymać na podziale jednego światłowodu na np. maksymalnie 16 czy też 32. Zasięg sieci P2M, która ma być obsługiwana z jednego węzła OLT, będzie wynikał z zastosowanego podziału mocy optycznej. Nawet przy podziale 1:64 będziemy mogli świadczyć usługi NGA. Jeśli będziemy stosować tylko jeden spliter z podziałem 1:64, wówczas możemy obsłużyć z jednego węzła OLT bardzo duży obszar o powierzchni, nawet km 2 (ponad sto razy większy niż dla węzłów VDSL). Takie rozwiązanie jest jednak stosowane dla obszarów o gęstej zabudowie mieszkalnej wielorodzinnej. Raczej mało prawdopodobne, aby takie obszary zostały zakwalifikowane do pomocy publicznej ponieważ gęsto zaludnione obszary są atrakcyjne dla operatorów, którzy realizują tam inwestycje bez potrzeby pomocy publicznej. Na obszarach o mniejszej gęstości zaludnienia, gdzie występuje bardziej rozproszone budownictwo mieszane wielorodzinne i jednorodzinne (czyli tereny podmiejskie i wiejskie), raczej powinniśmy unikać podziału 1:64, a stosować mniejsze podziały głównie dlatego, aby zapewnić działanie usługi na większe odległości nawet do 20 km od węzła OLT. Obszar obsługiwany przez węzeł OLT może w tym przypadku wynosić nawet km 2 (centralnie położony węzeł obsługuje klientów oddalonych nawet do km od węzła. Pamiętajmy jednak, że kable nigdy nie będą biegły linią prostą, stąd powyższe wyliczenia powierzchni mają charakter wyłącznie poglądowy dla zobrazowania możliwości teoretycznych. 18

19 Rysunek pokazuje, jakie odległości i obszar działania sieci obsługiwanej przez jeden węzeł OLT można zrealizować z zastosowaniem różnych podziałów mocy optycznej w technologii GPON. R=0-5km Podział: 1:8 + 1:8 R=0-10km Podział: 1:64 R=0-20km Podział: 1:32 OLT Rys.7 Orientacyjny zasięg sieci P2M w technologii GPON w zależności od wariantu i stopnia podziału 19

20 Porady dla inwestora: Jeśli decydujesz się na inwestycję w technologię FTTH: do realizacji usług dla klientów indywidualnych możesz zastosować technologię P2M pozwalającą na pojedynczych często już istniejących włóknach zasilić obszar abonencki w odległości kilkudziesięciu kilometrów Internetem w standardzie NGA, Natomiast do realizacji usług dla klientów biznesowych po dokonaniu badania ich wymagań dotyczących pasma, poziomu gwarantowanej usługi itp. rozważ prowadzenie osobnych włókien w technologii P2P, Pamiętaj, że w technologii P2M, wraz ze wzrostem stopnia podziału spada zasięg i obszar sieci zasilany z danego węzła OLT będzie mniejszy, Zauważ, że zasięg różnicowy nie oznacza różnicy odległości pomiędzy najbliżej i najdalej położonymi zakończeniami abonenckimi ONT, a różnicę odległości względem współdzielonego portu OLT. Przykładowo, w przypadku zastosowania splitera blisko portu OLT, gdy ONT mogą być odległe od OLT o np. 15 i 30 km w przeciwnych kierunkach i odległość geograficzna pomiędzy ONT wynosi 45km, ale odległość różnicowa wynosi tylko 15 km i mieści się w normie. Niedopuszczalna jest natomiast konfiguracja w której jeden z ONT znajduje się w odległości np. 2 km, a drugi w odległości 25 km od OLT. EuroDOCSIS (HFC) Rozwiązanie EuroDOCSIS bazujące na sieci hybrydowej HFC (ang. Hybrid Fiber Coax) opiera się na zaleceniach ITU serii J Można je również zaliczyć do rodziny rozwiązań FTTx, ponieważ wykorzystuje światłowody w sieci dosyłowej i dołączeniowej (do węzłów ON Optical Node lub do budynków). W samym jednak dostępie do lokalu abonenta (w instalacji osiedlowej lub budynkowej) wykorzystywane są kable koncentryczne

21 Światłowód w miarę ewolucji sieci telewizji kablowych coraz bardziej zbliża się do budynku czy też skupisk kilku budynków. Wynika to z rosnącego zapotrzebowania na pasmo potrzebne do świadczenia szybkiego Internetu. Dodatkowo sam światłowód zapewnia wysoką jakość i dużą niezawodność zestawionego łącza oraz brak podatności na kradzieże, które są dość powszechne, jeśli chodzi o wszelakiego rodzaju okablowanie miedziane. Można powiedzieć, że rozwiązania EuroDOCSIS (HFC) coraz bardziej zmierzają w kierunku architektury FTTB / FTTH. W wypadku modernizacji sieci kablowych częstym scenariuszem będzie wykonanie optycznych odcinków dosyłowego i dołączeniowego a wykorzystanie istniejącego już kabla miedzianego (koncentrycznego) jedynie jako ostatniego odcinka sieci np. w ramach okablowania piętrowego czy w też wyłącznie wewnątrz mieszkania, co pozwoli uniknąć kosztów wymiany instalacji abonenckiej. 21

22 Rys.8 Schemat sieci hybrydowej HFC Technologie HFC, jak każda technologia, ewoluowały w przeszłości zapewniając coraz wyższe prędkości poprzez wykorzystywanie coraz wyższych modulacji. Począwszy od wersji 1.0 do wersji 2.0 zmianie ulegały głównie prędkości w górę sieci. Dziś najbardziej popularnym standardem stosowanym w Europie jest standard EuroDOCSIS w wersji 3.0, gdzie wykorzystując mechanizm łączenie kanałów (tzw. channel bonding) w kierunku zarówno w dół sieci, jak i w górę sieci możemy uzyskiwać prędkości wynikające z wielokrotności przepływności 50 Mbit/s w dół sieci i 30Mbit/s w górę sieci. DOCSIS 1.0 DOCSIS 1.1 DOCSIS 2.0 DOCSIS

23 Do abonenta (downstream) Modulacja 64/256 QAM 64/256 QAM 64/256 QAM 64/256 QAM Przepływność 38/50 Mb/s 38/50 Mb/s 38/50 Mb/s >160 Mb/s Od abonenta (upstream) Modulacja QPSK QPSK/16 QAM QPSK/8-64 QAM QPSK/8-64 QAM Przepływność 0,32-5,12 Mb/s 0,32-10,24 Mb/s 0,32-30,72 Mb/s >120 Mb/s Tab.2 Ewolucja standardu DOCSIS Samo rozwiązanie EuroDOCSIS (HFC) niesie ze sobą duże możliwości technologiczne i z powodzeniem może spełniać kryteria Agendy Cyfrowej. Do realizacji jednak celu Agendy na obszarach wymagających pomocy publicznej może mieć mniejsze zastosowanie. Podobnie jak VDSL2, budowa nowych sieci w oparciu o HFC może mieć sens dla tych operatorów, którzy taką technologię maja już wdrożoną, działają na danym terenie, w danym mieście. Mogą wówczas dokonywać modernizacji sieci własnej lub rozszerzać jej zasięg. Jeśli jednak operatorzy działają już na danym obszarze, to raczej mało prawdopodobne, aby ten obszar był zakwalifikowany do inwestycji z publicznym finansowaniem. Należy się też spodziewać, że wykorzystanie technologii EuroDOCSIS w celu budowy nowych sieci NGA będzie niewielkie, ponieważ dla inwestycji planowanej od podstaw de facto prostsze jest zaplanowanie całej infrastruktury w oparciu o jedną technologię a nie o rozwiązanie hybrydowe. Każdorazowo jednak należy przeprowadzić analizę sytuacji bieżącej na obszarze, gdzie chcemy inwestycję zaplanować i następnie zrealizować oraz ocenić przydatność istniejących sieci oraz rozpoznać ich przynależność właścicielską. W praktycznym ujęciu projektowania sieci EuroDOCSIS należy wziąć pod uwagę skalowalność rozwiązania w czasie, co znaczy, że powinniśmy zapewnić taką pojemność sieci, jaka jest niezbędna do osiągnięcia zakładanych przez nas penetracji nie tylko w każdym miesiącu danego roku, czy perspektywie jednego roku, ale co najmniej kilku/kilkunastu lat do przodu. W praktyce oznacza to możliwość dzielenia sieci na mniejsze segmenty oraz że pojemność w węźle CMTS powinna odpowiadać określonej liczbie klientów przewidzianych w danym okresie czasu. Wybrany CMTS powinien umożliwić nam zwiększanie pojemności 23

24 sieci (liczby podłączonych klientów) w czasie. Możemy zastosować zatem od razu węzeł CMTS na maksymalną liczbę klientów przewidzianych w czasie lub rozbudowywać w miarę wzrostu penetracji na obszarze projektu. Stosowane są w praktyce małe CMTS-y obsługujące po kilka tysięcy HP i kilka węzłów ON lokalizowane najczęściej na terenie części miasta (na osiedlu) wówczas trzeba ich umieścić kilka w danym mieście w jego różnych częściach lub duże CMTS-y obsługujące po kilkaset tysięcy lokali i kilkadziesiąt węzłów ON rozmieszczonych po całym obszarze zasięgu węzła CMTS. Konfiguracja sieci będzie zależeć zatem od zaistniałej sytuacji (w tym dostępności pomieszczeń na węzeł CMTS jeden duży lub kilka mniejszych) oraz architektury rozwiązania, jakie wybierze inwestor dopasowując je jak najlepiej do obszaru inwestycji. Pojemność sieci EuroDOCSIS 3.0 niesie ze sobą ograniczenia, jak każda technologia ze współdzieleniem pasma. Maksymalne teoretyczne prędkości pokazuje tabela poniżej: Kierunek transmisji Do abonenta (downstream) Od abonenta (upstream) DOCSIS EuroDOCSIS DOCSIS/EuroDOCSIS DOCSIS 1.0/ Mb/s 55 Mb/s 10 Mb/s DOCSIS Mb/s 55 Mb/s 30 Mb/s DOCSIS 3.0 (8x4 kanały) 336 Mb/s 440 Mb/s 122 Mb/s DOCSIS 3.0 (16x4 kanały) 672 Mb/s 880 Mb/s 122 Mb/s Tab.3 Przepływności w do i od abonenta w sieci DOCSIS/ EuroDOCSIS 3.0 Łącze o maksymalnej prędkości 440 Mbit/s możliwe jest poprzez łączenie kanałów w kierunku zarówno w dół sieci, jak i w górę sieci. tzw. channel bonding. W praktyce dziś operatorzy HFC rozpoczęli stosowanie łączenia po 4 kanały w kierunku w dół sieci, sporadycznie łącząc kanały w górę sieci uzyskując w ten sposób prędkości około 200 Mbit/s w dół i 30 Mbit/s w górę sieci. Ponieważ technologia EudroDOCSIS jest technologią ze 24

25 współdzieleniem pasma, zatem uzyskiwane przepływności są współdzielone przez klientów, którzy zostali do niego podłączeni. Im będzie ich więcej, tym mniejsze prędkości uzyska każdy z nich, biorąc pod uwagę mechanizmy overbookingu, które oczywiście mają tu zastosowanie. Wzrost prędkości w sieciach HFC jest możliwy poprzez coraz większą segmentację sieci, sprowadzającą się w zasadzie do doprowadzania światłowodów wprost do budynków rezygnacja z sieci koncentrycznej w warstwie sieciowej dosyłowej (od węzła ON do budynku). Rys.9 Podział pasma w sieci DOCSIS Rezygnacja z kanałów TV analogowej, które w dalszym ciągu są wykorzystywane przez operatorów, może pozwolić wydzielić dodatkowe pasmo kanałów na transmisję cyfrową i w ten sposób też możliwe jest zwiększenie przepływności łącza poprzez łączenie ze sobą coraz większej liczby kanałów. Odejmowanie kanałów analogowych odbywa się jednak stopniowo, z uwagi na fakt że w dalszym ciągu ten rodzaj dostarczania usługi telewizyjnej jest używany do tzw. usługi Multoroom (czyli odbioru na więcej niż jednym telewizorze w gospodarstwie domowym). 25

26 VDSL2 Rozwiązanie VDSL2 jest ewolucyjnym rozwinięciem z rodziny technik DSL bazujących na miedzianych przewodach telefonicznych. Dzisiejszy VDSL2 zaliczamy także do rodziny rozwiązań FTTx, w którym światłowód dociera do miejsca, gdzie zainstalowany jest aktywny (zasilany) moduł operatorski, czyli tzw. DSLAM VDSL2, w którym dokonywana jest zmiana sygnału optycznego na elektryczny. Dalej transmisja do abonenta realizowana jest po klasycznej parze miedzianej (czyli po istniejących kablach telefonicznych). Sieć VDSL2 może być zrealizowana w następujących wariantach: FTTN (Fiber to the Node), gdzie węzeł sieci miedzianej może być oddalony od klienta od kilkuset metrów do kilku kilometrów a odcinek węzeł-klient jest miedziany. W praktyce odległość większa niż 300 m spowoduje spadek przepływności i uniemożliwi traktowanie tego rozwiązania jako sieci NGA, dlatego też w dalszej części skoncentrujemy się na kolejnych dwóch wariantach, a więc na architekturach FTTC i FTTB. Rys.10 Schemat sieci VDSL2 w wariancie FTTN 26

27 FTTC (Fiber to the cabinet) to rozwiązanie eliminujące problemy topologii FTTN. W tym wypadku moduł DSLAM zostaje wyniesiony z centrali i ulokowany np. w szafie ulicznej w bezpośrednim sąsiedztwie skupiska mieszkalnego. Szafa ta musi być jednak wyposażona w zasilanie dla aktywnego komponentu sieci, jakim jest DSLAM. Tym samym odcinek miedziany węzeł-klient jest dużo krótszy (wynosi ok m) niż dla rozwiązań FTTN i pozwoli na bezpieczne zaoferowanie usługi dostępu do Internetu zgodnej z minimum zakładanym przez nas dla sieci NGA, czyli 30Mb/s. Rys.11 Schemat sieci VDSL2 w wariancie FTTC FTTB (Fiber to the Building) lub zamiennie określane skrótem FTTDP (Fiber to the DP, gdzie DP oznacza tzw. punkt dystrybucyjny skąd wychodzą kable miedziane do mieszkań) gdzie wyniesione aktywne urządzenia operatora w technologii VDSL2 (DSLAM) są zlokalizowane w budynkach mieszkalnych. Wówczas odległość od węzła do lokalu abonenta skraca się do kilkunastu, kilkudziesięciu metrów. 27

28 Rys.12 Schemat sieci VDSL2 w wariancie FTTB Zwracamy uwagę na różne warianty sieci VDSL2, gdyż odległość abonenta od węzła ma istotne znacznie dla prędkości łącza internetowego. Mimo iż technologia VDSL2 podniosła poprzeczkę w zakresie dostarczanego abonentowi pasma w porównaniu ze starszymi odmianami technologii DSL (co obrazuje poniższy wykres), to wyraźnie widać, że przepływność drastycznie maleje wraz z odległością urządzenia abonenckiego (routera VDSL) od węzła operatora (DSLAM). W praktyce, jeśli chcemy zapewnić Internet w przedziale 30 do 100 Mbit/s (a więc zgodny z podstawowymi zaleceniami EAC) powinniśmy planować sieć z dystansami rzędu kilkuset metrów, choć niektórzy operatorzy w praktyce za górny zasięg uznają dystans do ok.1000 m. 28

29 Rys.13 Zależność transmisji w technikach DSL od odległości abonenta od węzła sieci operatora usług (źródło: Ofcom 11 ) Standard VDSL2 jest w praktyce rozwiązaniem pozwalającym na zdyskontowanie inwestycji w sieci miedziane i służy raczej jako narzędzie do maksymalnego wykorzystania istniejących sieci telefonicznych, a nie jako technologia do budowy nowych sieci telekomunikacyjnych. Nowe sieci powinny być budowane w oparciu o rozwiązania czysto światłowodowe. Technologia VDSL2 może natomiast umożliwić względnie nieskomplikowaną i stosunkowo niskonakładową rozbudowę starszych sieci ADSL do przepływności umożliwiających świadczenie Internetu NGA. Z powodzeniem to rozwiązanie jest wykorzystywane w Polsce i na świecie przez dużych operatorów stacjonarnych, którzy posiadają dużą liczbę łączy miedzianych budowanych na przestrzeni lat. Dalsze zwiększanie przepływności na łączach miedzianych może się odbywać poprzez wykorzystanie nowo opracowywanych i testowanych już praktycznie rozwiązań, takich jak VDSL2 Vectoring oraz G.fast: VDSL2 Vectoring pozwala na zwiększenie przepływności łącza z średnio Mb/s do nawet ponad 100 Mbit/s na kablach miedzianych, nie dłuższych jednak niż m

30 Technologia Vectoringu eliminuje zakłócenia podczas transmisji danych, zwiększając kilkukrotnie przepustowość łączy abonenckich. Ma zastosowanie do wszystkich łączy w jednym kablu wieloparowym, więc wymaga aby wszyscy klienci podłączeni z tego jednego kabla korzystali z Vectoringu (konieczna wymiana modemów klienckich). G.fast ma pozwolić na dalsze przyspieszenie łączy miedzianych do około 1 Gb/s. W tym przypadku znów musi ulec skróceniu długość kabla miedzianego do około m. Wymusi to doprowadzanie kabli światłowodowych do budynków, ale bez konieczności wymiany okablowania miedzianego. Obydwie technologie będą zatem miały zastosowanie raczej do istniejących sieci miedzianych, jako kolejny poziom ich modernizacji technologicznej, niż do budowania sieci telekomunikacyjnych od zera. W praktycznym ujęciu projektowania sieci VDSL2 należy wziąć pod uwagę skalowalność rozwiązania w czasie oraz zasięg sieci, która ma być obsługiwana z jednego węzła. Zasięg sieci VDSL2 obsługiwany z jednego węzła (rozumiany jako obszar danego węzła) będzie miał przełożenie na istotne parametry jakości usług głównie przepływność i opóźnienia. Ponieważ odległość od węzła do abonenta nie powinna być większa niż około 1 km, jeśli chcemy aby tak zbudowana sieć spełniała wymagania Agendy Cyfrowej 30 Mbit/s, zatem możemy maksymalnie z jednego węzła obsługiwać w praktyce obszar o powierzchni około 2-3 km2. Z dokładnego projektu takiej sieci uzyskamy wówczas adresy budynków, które będą w zasięgu danego węzła. Jeśli chcemy natomiast tylko oszacować liczbę budynków, jaka średnio przypadnie na 1 km 2 (obszar naszego jednego węzła) możemy to zrobić znając np. rodzaj gęstości zabudowy (rodzaje budynków) na terenie, gdzie planujemy inwestycję i wielkość zaludnienia. Ponieważ technologia VDSL2 rekomendowana jest do obszarów o gęstej zabudowie (miejski i podmiejski) zatem np. na obszarze 1 km 2 możemy mieć od 500 to 3000 lokali mieszkalnych (biorąc do wyliczeń średnią liczbę mieszkańców w jednym lokalu mieszkalnym na poziomie 3 osób). Wówczas otrzymamy wartości przedstawione w tabeli. Średnia liczba mieszkańców w jednym lokalu mieszkalnym będzie różna dla poszczególnychó województw, miejscowości, powiatów, gmin i wynika nie z aspektów socjodemograficznych (różne wartości rodzinne, tradycje, spojrzenie na model rodziny). 30

31 TYP GEO Segment (klaster) GEO Gęstość zaludnienia / km2 Ilość lokali Miejski > 2000 (1) Gęsty miejski > (2) miejski > (3) miejski rozproszony > Podmieski (4) Gęsty podmiejski > (5) podmiejski > (6) podmiejski rozproszony > Wiejski < 500 (7) Gęsty wiejski - skupiony > (8) Wiejski < Tab.4 Szacowanie potencjału obszaru abonenckiego dla inwestycji VDSL2 Przyjmując teraz statystycznie liczbę lokali w budynku wyliczymy szacunkową liczbę budynków na obszarze inwestycji. Aby precyzyjniej to określić możemy po prostu zinwentaryzować budynki, które planujemy objąć inwestycją w sieć VDSLa lub możemy zakupić takie dane od dostawców zewnętrznych (dane o liczbie budynków, lokali w budynkach, segmentacji i liczbie mieszkańców). Licząc odległość od węzła do abonenta bierzemy długości kabli miedzianych które biegną od węzła do punktu dystrybucyjnego w budynku (lub do szafy i dopiero później do punktu dystrybucyjnego w budynku) oraz odległości od punktu dystrybucyjnego w budynku do poszczególnych abonentów. Suma tych odległości nie może przekroczyć wskazanego 1km, a im będzie mniejsza, tym szybsze usługi dostarczymy klientom. Pamiętać należy że trasy kabli nigdy nie przebiegają w liniach prostych, stąd już na etapie projektowania należy mieć zinwentaryzowane możliwe trasy, którymi będziemy prowadzili kable miedziane (kanalizacja, chodniki, drogi, działki, gdzie będziemy wykonywać inwestycje ziemne). Skalowalność rozwiązania w czasie oznacza, że powinniśmy zapewnić taką pojemność sieci, jaka jest niezbędna do osiągniecia zakładanych przez nas penetracji, nie tylko w każdym miesiącu danego roku czy perspektywie jednego roku, ale co najmniej kilku/kilkunastu lat do przodu. Wybrane rozwiązanie powinno zapewnić odpowiednią skalowalność w czasie, a więc umożliwić zwiększanie liczby portów (liczby podłączonych klientów) w czasie, ale jednocześnie zapewnić wysoką efektywność ich wykorzystania. Możemy co prawda zastosować od razu węzeł na maksymalną liczbę klientów przewidzianych 31

32 w określonym czasie lub rozbudowywać węzeł o kolejne karty z portami, czy całe urządzenia w miarę wzrostu penetracji na obszarze projektu. Porady dla inwestora: VDSL2 oraz EuroDOCSIS należy rozważać w praktyce raczej jako rozwiązania technologiczne maksymalizujące wykorzystanie istniejących sieci telefonicznych czy kablowych, a nie jako technologie do budowy nowych sieci telekomunikacyjnych. W takim wypadku zaletą ww. technologii jest ograniczenie kosztów tylko do modernizacji sieci. Pamiętać jednak trzeba, że zasięgi sieci dostępowych spełniających kryteria NGA w technologiach VDSL2 oraz EuroDOCSIS są znacznie mniejsze niż FTTH i sprowadzają się do setek metrów. FTTB Ethernet Jednym z wartych wymienienia rozwiązań technologicznych NGA jest rozwiązanie wykorzystywane już dość powszechnie w Polsce przez małych operatorów ISP oraz dużych operatów, posiadających w swoich zasobach sieci Ethernetowe LAN. FTTB Ethernet (ang. Fiber to the Building / Ethernet LAN) to technologia, w której światłowód dociera do budynku mieszkalnego, a ostatnim odcinkiem do lokalu klienta jest wieloparowy kabel miedziany (potocznie zwany skrętką kabel UTP, Cat 5 lub wyższej). Pomiędzy światłowodem a kablem miedzianym UTP umieszczony jest switch (przełącznik) z określoną liczbą portów dostępowych, który zamienia sygnał optyczny na elektryczny w standardzie Fast Ethernet 100/1000base-T (IEEE 802 standard 12 ). Switch wymaga zasilania energetycznego. Od liczby portów dostępowych ETH na wyjściu tego urządzenia zależy maksymalna liczba użytkowników, którym można świadczyć usługi. Długość kabla pomiędzy

33 przełącznikiem a routerem abonenckim nie powinien być dłuży niż m, aby możliwe było zestawienie łącza internetowego o prędkości powyżej 100 Mbit/s. W lokalu u klienta stosowany jest zwykle router ethernetowy (obecnie najczęściej z siecią Wi-Fi) i możliwością podłączenia również telefonu czy dekodera telewizyjnego (STB). Rys.14 Sieć Ethernet w budynku z optycznym łączem do węzła operatora (FTTB) W praktycznym ujęciu projektowania sieci FTTB Ethernet należy wziąć pod uwagę skalowalność rozwiązania w czasie oraz zasięg sieci, która ma być obsługiwana z jednego węzła. Węzłem w tym przypadku będzie punkt agregacji światłowodów zasilających poszczególne budynki planowane do inwestycji w sieć NGA. 33

34 Zasięg sieci FTTB obsługiwany z jednego węzła będzie w zasadzie ograniczony tylko długością kabli światłowodowych od węzła do budynków. Można przyjąć, że odległość około 20 km między dwoma aktywnymi elementami sieciowymi będzie graniczną odległością w jakiej mogą znajdować się maksymalnie budynki, do których chcemy dostarczyć usługi NGA w technologii FTTB Ethernet. Ponieważ miedziane kable UTP, pracujące w standardzie Fast Ethernet 100/1000base-T nie mogą być dłuższe niż 100 m, aby można było dostarczyć usługi NGA o dużych prędkościach, zatem zasięg naszej sieci jest ograniczony w zasadzie długością sieci światłowodowej, zasilającej budynki z obszaru inwestycji. Światłowód musi w tym rozwiązaniu dochodzić do każdego budynku. Ponieważ technologia FTTB Ethernet rekomendowana jest do obszarów o gęstej zabudowie (miejski i podmiejski) zatem jej zastosowanie do inwestycji NGA może mieć miejsce w przypadku modernizacji istniejących sieci, gdzie w budynkach położone jest już okablowanie UTP kategorii minimum 5. Pamiętać należy, że kable w budynku nigdy nie przebiegają w liniach prostych, stąd na etapie projektowania należy mieć zinwentaryzowane możliwe trasy przebiegu kabli oraz policzone ich długości tak, aby zachować parametr maksymalnie 100 m do najdalszego abonenta licząc od switcha, który przemienia sygnał optyczny w elektryczny w standardzie Fast Ethernet. Miejsce umieszczenia switcha powinno zapewniać bezpieczeństwo w dostarczaniu usług oraz zasilanie elektryczne. Zwykle switche umieszcza się w szaflach w piwnicach budynków lub na klatkach schodowych, o ile są ku temu możliwości techniczne w budynku (dostępne jest miejsce). Skalowalność rozwiązania w czasie oznacza, że powinniśmy zapewnić taką pojemność sieci, jaka jest niezbędna do osiągnięcia zakładanych przez nas penetracji, nie tylko w każdym miesiącu danego roku czy perspektywie jednego roku, ale co najmniej kilku/kilkunastu lat do przodu. W praktyce oznacza to, że liczba portów w switchu Ethernet powinna odpowiadać określonej liczbie klientów przewidzianych w danym okresie czasu. Możemy zatem na początku zainstalować switch z mniejszą liczbą portów Ethernet (przewidzianą np. liczba klientów w pierwszym roku inwestycji np. 8- lub 16-portowy), a później zastępować go 34

35 większym (np. 24- lub 32-portowym) lub dokładać kolejny switch w kaskadzie i w ten sposób rozbudowywać pojemność w miarę potrzeb. Ethernet z Wi-Fi Rozwiązanie to może sprowadzać się technologicznie w zasadzie do 2 grup rozwiązań: Świadczenie usług internetowych w oparciu o hotspoty Wi-Fi (802.11), zlokalizowane w miejscu, gdzie występuje skupisko budynków z klientami, czy też może to być hotspot Wi-Fi bezpośrednio umieszczony w budynku mieszkalnym. Hostpot Wi-Fi może być podłączony siecią Ethernet do sieci transmisyjnej operatora. Klienci mogą korzystać z sieci Wi-Fi bezpośrednio łącząc się swoimi urządzeniami z siecią, która jest im udostępniona przez operatora. Zasięg tak zrealizowanej sieci jest w graniach kilkudziesięciu metrów do pojedynczych setek metrów a przepływność jak we wszystkich rozwiązaniach radiowych maleje ze wzrostem odległości i na granicy zasięgu mogą to być jedynie pojedyncze Mbit/s. Często to rozwiązanie jest stosowane przez lokalne władze samorządowe do budowy publicznych sieci Wi-Fi. Sieci takie służą, czy też powinny służyć do budowania popytu na usługi cyfrowe oraz umożliwiają korzystanie z takich sieci przez osoby odwiedzające daną miejscowość (turyści i inni przyjezdni). Świadczenie usług internetowych w oparciu o stacje radiowe Wi-Fi zlokalizowane w pobliżu miejsc, gdzie występuje skupisko budynków z klientami. Klient zostaje podłączony do stacji radiowej Wi-Fi poprzez dedykowaną antenę zewnętrzną i najczęściej dedykowany router. Router ten może posiadać porty Ethernetowe, jak również umożliwiać zestawienie domowej sieci Wi-Fi w mieszkaniu czy też budynku klienta. Łącze Wi-Fi, w którego zasięgu znaleźć się ma dany budynek czy osiedle może być zestawione w paśmie 2,4 GHz lub 5GHz. Zasięg tak zrealizowanej sieci jest większy niż zwykłego Hotspota może być to kilkaset metrów z wykorzystaniem odpowiedniej anteny zewnętrznej. 35

36 Wi-Fi jest już dojrzałą technologią, lecz należy sobie zdawać sprawę, że jego zakres użyteczny wynosi pojedyncze setki metrów przy sumarycznej przepływności Hotspotu rzędu Mbit/s. Typ b a g n ac (Gigabit WiFi) Technika FHSS; DSSS; OFDM DSSS; OFDM OFDM OFDM Modulacji DSSS CCK Pasmo [GHz] 2,4 2,4 5 2,4 2,4 i 5 5 Liczba kanałów * Pasmo pracy [MHz] Przepływność [Mbit/s] ( ); 11 ( ) 3 3 kanały dynamicznie regulowane ; 40 20; 40; 80; 160 1; 2 1; 2; 5,5; 11; 6; 9; 12; 18; 24; 36; 48; 54 1; 2; 5,5; 6; 9; 11; 12; 18; 24; 36; 48; 54 do 600** * Maksymalna liczba kanałów nie zachodzących na siebie ** Przy zastosowaniu techniki MIMO dla 4 strumieni i pasma pracy 40MHz *** Przy zastosowaniu techniki MIMO dla 4 strumieni i pasma pracy 160MHz do 3464*** Tab.5 Standardy sieci Wi-Fi Problemem sieci Wi-Fi jest również duża podatność na zakłócenia wynikająca z działania w paśmie niechronionym i spadek wydajności przy dużej liczbie równocześnie przyłączonych użytkowników. Słabością sieci radiowych jest pasmo niewystarczające do uruchamiania aplikacji wideo. Wynika to w dużej mierze z faktu, że techniki te opierają się architekturach dostępowych typu punkt wielopunkt, w których pasmo dzielone jest między wielu użytkowników. W związku z tym technologie te nadają się bardzo dobrze do przeglądania zawartości Internetu, lecz nie zawsze są wystarczające w przypadku bardziej wymagających aplikacji, takich jak telewizja IP (ang. Internet Protocol). 36

37 Tab. 6 Tabela porównawcza technologii NGA Architektura sieci w relacji urządzenie operatora-abonent Zasięg światłowodu (od centrali operatora) Pasywny element w torze między centralą a abonentem odpowiedzialny za podział mocy optycznej Aktywny (zasilany) komponent w torze między centralą a abonentem odpowiedzialny zmianę sygnału optycznego na elektryczny/radiowy Przyłącze do urządzenia abonenckiego (CPU/ONT/STB) Urządzenie abonenckie Maksymalne przepływności do abonenta (Downstream) Maksymalna przepływność od abonenta (Upstream) FTTH-P2P FTTH-P2M EuroDOCSIS 3.0 Punkt-punkt Do mieszkania lub lokalu gospodarczego (FTTH) Do mieszkania lub lokalu gospodarczego (FTTH) - Splitter (sprzęgacz optyczny) o podziale 1:n gdzie n=2,4,8,16,32,64 Punktwielopunkt Punktwielopunkt Do szafy ulicznej (FTTC) lub do budynku (FTTB) - - Węzeł optyczny (ON) Włókno światłowodowe ONT (P2P Ethernet) Włókno światłowodowe ONT (GPON) 1-10 Gbit/s * 2,5 Gbit/s do podziału 1-10 Gbit/s * 1,25 Gbit/s do podziału VDSL2 FTTB Ethernet Ethernet z WiFi Punkt-punkt Punkt-punkt Punktwielopunkt Do szafy ulicznej (FTTC) lub do budynku (FTTB) Do budynku (FTTB) Do nadajnika WiFi w osiedlu (FTTP) lub w budynku (FTTB) Kabel współosiowy miedziany (koncentryczny) Modem kablowy DOCSIS 220 lub 440 Mbit/s do podziału 30, 60, 90, 120 Mbit/s do podziału DSLAM VDSL2 Kabel parowy miedziany (telefoniczny) lub wieloparowy miedziany (skrętka) Router VDSL2 Switch Ethernetowy Kabel wieloparowy miedziany (skrętka) Router Ethernetowy Mbit/s 100 Mbit/s lub 1Gbit/s Stacja Wi-Fi Przyłącze bezprzewodowe (radiowe) Modem WiFi Mbit/s do podziału 16 Mbit/s 100 Mbit/s Mbit/s do podziału Limity odległości między urządzeniem operatora a abonentem przy maksymalnych przepływnościach km od OLT 5-60 km od OLT (w zależności od stopnia podziału na splitterze) Kilkaset metrów od ON (w zależności od stopnia segmentacji) Kilkaset metrów od DSLAM 100 m od Switcha Ethernetowego Kilkadziesiąt do kilkuset metrów od stacji (w zależności od propagacji) 37

38 *Teoretyczny brak limitów przepływność zależna jedynie od zastosowanych urządzeń. Ograniczona możliwa tylko na osobnym SSID (osobnej podsieci WiFi) Udostępnienie pasma na osobnym SSID Porady dla inwestora: Dzisiejsze sieci NGA w rozumieniu EAC/NPS powinny zapewniać przepływność do abonenta nie mniejszą niż 30 Mb/s aw perspektywie 2020 roku połowa gospodarstw domowych w Europie powinna być w zasięgu sieci o przepływności ponad 100 Mb/s. Należy jednak zaznaczyć, że na rynkach rozwiniętych już obecnie pojawiają się oferty komercyjne dostępu do Internetu na poziomie 1 Gb/s lub więcej. Takie możliwości zapewniają już nie wszystkie wymienione wyżej sieci NGA. Ponadto należy zwrócić uwagę, że w wypadku sieci punkt-wielopunkt podajemy przepływności dla danego sektora, gdzie pasmo jest współdzielone pomiędzy aktywnych w danej chwili użytkowników. Dodatkowo przy porównaniu sieci NGA należy pamiętać, że teoretyczne zasięgi w poszczególnych technologiach są mocno zróżnicowane i sięgają od kilkudziesięciu metrów do kilkudziesięciu kilometrów, co może być decydujące dla inwestycji w przypadku obszarów o dużym rozproszeniu zabudowy. Porównawczo należy w tym punkcie podać także parametry dla bezprzewodowej technologii NGA jaką jest sieć LTE. Teoretyczna maksymalna przepływność dla jednego sektora (przy obecnym podziale częstotliwości i dostępnych technologiach nadajników) to 150 Mb/s do podziału przez użytkowników zalogowanych w tym sektorze. Zasięg od stacji bazowej szacować można (w zależności od ukształtowania terenu i zabudowy) od kilkuset metrów do pojedynczych kilometrów w terenie otwartym. 38

39 Rozdział 2 - Planowanie i projektowanie sieci NGA Etapy planowania Planowanie i projektowanie sieci nie powinno się sprowadzić tylko do wyboru odpowiedniej topologii sieci, jak i technologii którą powinniśmy zastosować. Jak zostało wspomniane już we wstępie kluczowe jest ocenienie popytu na usługi. Nasz wybór będzie zależeć też od wielu czynników (opisanych w pozostałych rozdziałach tego poradnika), z których najważniejsze to: charakterystyka terenu i sieci odległości miedzy budynkami, istniejąca infrastruktura telekomunikacyjna oraz jej stan, prawa własności, istniejąca inna infrastruktura możliwa do wykorzystania (kanalizacje techniczne, słupy itp.), aspekt demograficzny gęstość oraz rozkład zaludnienia, procentowy udział zabudowy jednorodzinnej i wielorodzinnej (najlepiej dokładna mapa z rozkładem budynków), stopień nasycenia Internetem i komputerami w gospodarstwach domowych, dochody na osobę, potencjalny rynek na usługi szerokopasmowe, trend zmiany liczby gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych, konkurencja oraz współczynnik podłączeń konkurencja ze strony innych operatorów telekomunikacyjnych, w tym bezprzewodowych (komórkowych), dostępność naziemnej TV cyfrowej i zainteresowanie nią mieszkańców, liczba i rodzaj oferowanych usług u innych operatorów, wysokość opłat użytkowników za istniejące usługi i chęć płacenia więcej za lepsze usługi, obecna penetracja usług, regulacje uwolnienie pętli lokalnej aspekty prawne i techniczne, koszty, wsparcie samorządów i państwa, regulacje w zakresie świadczenia usług wideo, praw własności terenu, dostępność ofert ramowych na usługi hurtowe od regionalnych operatorów szerokopasmowych (RSS) i dostępność sieci RSS, 39

40 wymagania w zakresie świadczonych usług dostarczana obecnie przepływność oraz wymagania przyszłościowe w tym zakresie, z uwzględnieniem nowych rodzajów usług, aspekt ekonomiczny źródła finansowania, szansa zwrotu z inwestycji zgodnie z biznesplanem, strategia rozwoju sieci łatwość jej rozbudowy w przyszłości, zarówno zwiększanie pojemności, przepływności, jak i zasięgu. Równie ważne jest rozważenie kwestii zarządzania i utrzymania sieci w okresie eksploatacji, w tym procesów i narzędzi do instalacji usług, ich utrzymywania oraz usuwania awarii sieci i usług. Jeśli inwestor/operator posiada już działające sieci telekomunikacyjne i jednocześnie jego organizacja jest zbudowana tak aby tymi sieciami zarządzać, to wprowadzenie sieci NGA sprowadzi się do dopasowania istniejących systemów do zarządzania sieciami NGA. Być może konieczne będzie wprowadzenie nowych systemów/aplikacji do zarządzania oraz dopasowanie personelu, struktur i jego odpowiednie przeszkolenie. Ten poradnik ma na celu opisanie tematów planowania i projektowania sieci klasy NGA, a nie tematów zarządzania nimi. Warto jednak nadmienić, że dostawcy rozwiązań NGA wskazują często na potrzebę wprowadzenia odpowiednich systemów do zarządzania sieciami NGA w danej technologii. Poza powyższymi aspektami istotna musi być świadomość, że utrzymanie i eksploatację sieci musi prowadzić uprawomocniony podmiot gospodarczy, który zajmuje się tym zawodowo. Nie wolno zapomnieć o rozlicznych uwarunkowaniach prawnych spoczywających na właścicielu sieci, a w szczególności wymogów Prawa Telekomunikacyjnego, praw autorskich, zasad bezpiecznego gromadzenia i przetwarzania danych osobowych czy wymogów związanych z obroną cywilną i obronnością kraju. a. Etapy planowania i projektowania sieci z uwzględnieniem procedur administracyjnych Wizja Sieci: opracowanie pomysłu, czyli określenie wstępnych założeń planowanej sieci klasy NGA (obszar, usługi, potencjał początkowy i docelowy abonentów w tym podmiotów gospodarczych, możliwości rozwoju sieci w tym jej zasięgu). 40

41 Wizja powinna zawierać wybór metodyki realizacji budowy. Najczęściej stosowane są zaprojektuj i wybuduj, wybuduj na podstawie projektu oraz zaprojektuj, wybuduj i zarządzaj. W tym ostatnim przypadku możemy raczej mówić w sytuacji, gdy inwestor nie jest i nie chce być operatorem sieci, a tylko chce zainwestować środki finansowe. Oczywiście to od inwestora zależy jaką metodę wybierze. Dla mniej doświadczonych inwestorów/operatów zalecamy, aby prace projektowe zlecili doświadczonym firmom. Nawet najlepiej napisany poradnik nie zapewni praktycznego doświadczenia i nie ustrzeże przed błędami, które mogą później dużo kosztować. Koncepcja sieci: powinna zawierać opis dostępnych na rynku technologii i rozwiązań spełniających założenia wstępne inwestora. Rozpatrzone powinny zostać również rozwiązania alternatywne, czy też mieszane i uzasadniony wybór jednego z nich jako rekomendowanego. Koncepcja określa także ogólne warunki zarządzania i administrowania wybudowaną siecią. Dobrze jest zlecić ocenę koncepcji i rekomendacji do innego konsultanta niepowiązanego z autorem koncepcji. Koncepcja to uszczegółowienie założeń technicznych i finansowych przyjętych na etapie planowania. Koncepcja określa rodzaj i zakres usług świadczonych w sieci po wybudowaniu, weryfikuje dane z inwentaryzacji zasobów, przedstawia proponowane rozwiązania techniczne strukturę i topologię sieci, systemy zarządzania siecią, administrowania i serwisowania, wybór technologii budowy, oszacowanie nakładów inwestycyjnych na wybudowanie każdej z analizowanych technologii, a także kosztów utrzymania i eksploatacji sieci. W koncepcji przedstawiane są najczęściej różne możliwe warianty zrealizowania inwestycji i ich porównanie wraz z rekomendacją jednego z nich. Koncepcja zawiera także proponowany zintegrowany harmonogram działań od etapu rozpoczęcia projektowania do przekazania sieci do eksploatacji. Przygotowanie koncepcji wymaga dużej wiedzy technicznej, ekonomicznej oraz doświadczenia w prowadzeniu inwestycji i znajomości działania firm telekomunikacyjnych. Zatwierdzona przez inwestora koncepcja budowy sieci umożliwi określenie wymagań do wykonania projektów technicznych. Studium wykonalności: dokument ten jest wymagany w specyficznych przypadkach np. dofinansowania inwestycji z Funduszy Europejskich. Dlatego o tym wspominamy, ponieważ poradnik dotyczy sieci z finansowaniem publicznym. Od dłuższego czasu mali operatorzy zwracali uwagę na potrzebę odejścia od Studium wykonalności na rzecz zwykłego prostego 41

42 biznes planu. Studium wykonalności jest dokumentem bardziej obszernym od koncepcji a tym samym jest pracochłonne w opracowaniu i kosztowne. Bardzo często się zdarza, że Fundusze Pomocowe Unii Europejskiej, fundusze inwestycyjne, wymagają napisania studium wykonalności według swojej metodyki (zgodnie z opracowanymi własnymi wymaganiami) na ten wymóg należy zwrócić uwagę już na etapie rozważania czy sięgnąć po środki publiczne czy nie, aby wiedzieć co należy przedstawić we wniosku o wsparcie finansowe. Studium wykonalności projektu powinno zawierać: jasno zdefiniowane potrzeby odbiorców projektu; najkorzystniejszy wariant realizacji projektu; zakres przedsięwzięcia oraz jego kluczowe parametry; oszacowanie nakładów inwestycyjnych; harmonogram realizacji i finansowania inwestycji oraz źródła pokrycia nakładów inwestycyjnych; analizę zasadności realizacji projektu ze względu na potrzeby odbiorców. Zakres Studium Wykonalności przedstawimy na podstawie wytycznych dla projektów infrastrukturalnych jako przykład posłużyło nam Studium wykonalności projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej 13 oraz wymagania dotyczące Studium Wykonalności w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 14. Zwracamy uwagę że struktura Studium wykonalności może być zbliżona do poniżej przedstawionej, jednak szczegółowy jej zakres regulują konkursy dotyczące finansowania publicznego (więc w praktyce może odbiegać od przedstawionej poniżej): 1. Opis ogólny przedsięwzięcia, 2. Przedmiot i zakres Projektu ogólnie 3. Charakterystyka projektu a. Tytuł projektu, b. Nazwa podmiotu odpowiedzialnego za realizacje projektu, c. Planowana lokalizacja projektu (gmina/powiat/województwo),

43 d. Polityka rządowa, regionalna i lokalna. Polityki horyzontalna, 4. Analiza otoczenia społeczno-ekonomicznego, a. Lokalizacja, b. Uwarunkowania społeczno gospodarcze i. Demografia, ii. Gospodarstwa domowe, iii. Podmioty gospodarcze, iv. Jednostki samorządowe, v. Rynek pracy, vi. Szkolnictwo, vii. Odbiorcy końcowi, viii. Cechy terenu, jego ukształtowanie, 5. Identyfikacja kluczowych problemów na terenie inwestycji a. Porównanie z rynkiem szerokopasmowym w Polsce, b. Inwentaryzacja sieci teleinformatycznej na terenie inwestycji, 6. Status prawny wnioskodawcy, 7. Logika interwencji, a. Cele projektu, b. Produkty projektu, c. Rezultaty projektu, 8. Analiza popytu na usługi telekomunikacyjne i trendy w tym obszarze, 9. Komplementarność projektu z innymi działaniami/programami, 10. Analiza instytucjonalna, a. Beneficjenci projektu, b. Wykonalność instytucjonalna projektu, c. Trwałość projektu, d. Analiza prawna wykonalności projektu, e. Promocja projektu, 11. Analiza techniczna projektu, a. Ocena techniczna projektu, b. Opis alternatywnych wariantów, analiza opcji, c. Analiza specyficzna dla sektora, 43

44 12. Analiza finansowa, a. Nakłady inwestycyjne na realizację projektu, b. Kalkulacja przychodów, c. Polityka cenowa, d. Aktualny i przyszły popyt na usługi, e. Plan przychodów, f. Kalkulacja kosztów operacyjnych, g. Rachunek zysków i strat, h. Rachunek przepływów pieniężnych w okresie realizacji i eksploatacji inwestycji, i. Źródła finansowania projektu, j. Wskaźniki rentowności, 13. Analiza ekonomiczna, a. Obliczenie wskaźnika efektywności kosztowej, b. Opis i kwantyfikacja jakościowych i ilościowych efektów inwestycji, 14. Analiza wrażliwości i ryzyka, 15. Analiza oddziaływania na środowisko. Program funkcjonalno-użytkowy: opracowywany jest opcjonalnie, jeżeli inwestycja będzie realizowana w trybie zaprojektuj i wybuduj. Jest on rozwinięciem koncepcji (jeden wariant wybrany przez inwestora) do formy tak szczegółowej, aby nie było żadnych wątpliwości, co jest przedmiotem postępowania przetargowego na budowę w trybie zaprojektuj i wybuduj. Zawiera przedmiar robót, czyli zestawienie rodzajów i ilości wszystkich podstawowych materiałów i usług niezbędnych do wykonania inwestycji, zawiera też opis pozycji kosztorysowych. Projekt sieci NGA: opracowany dokument przebiegu sieci wraz z niezbędnymi załącznikami jak np. mapy, pozwolenia i inne. Opracowanie projektu wiąże się zatem z uzyskaniem wszelkich niezbędnych uzgodnień i pozwoleń formalno-prawnych oraz uprawomocnienia decyzji organów administracyjnych. 44

45 Projekty możemy podzielić na dwa rodzaje: Projekt techniczny budowlany przygotowywany jest przez uprawnionych projektantów i stanowi podstawę do uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy przyłącza telekomunikacyjnego. Przed rozpoczęciem procesu projektowania projektant musi posiadać aktualne następujące dokumenty: o zatwierdzona koncepcja budowy sieci wraz z harmonogramem realizacji, o mapy geodezyjne i podkłady do celów projektowania, o potrzebne pozwolenia, np. wodno-prawne, wypisy z rejestru gruntów, zgody na wykonanie prac budowlanych właścicieli gruntów lub nieruchomości, przez które przebiegać będą fragmenty sieci, o warunki techniczne wykorzystania infrastruktury innych operatorów itp. W przypadku sieci telekomunikacyjnych projekt budowlany obejmuje: o projekty telekomunikacyjne sieci zewnętrznych dla określonych relacji, o projekty techniczne instalacji wewnętrznych w budynkach, o projekty techniczne połączeń sieci z sieciami innych operatorów. Projekt techniczny wykonawczy bardziej szczegółowa wersja projektu budowlanego, przygotowywana na potrzeby wykonywania prac przez firmy wykonawcze. Projekt wykonawczy nie jest wymagany do uzyskania pozwolenia na budowę. Projekt taki sporządza się zawsze, w przypadku gdy inwestycja jest bardzo duża albo zastosowane technologie są nietypowe lub skomplikowane. Na etapie przygotowania projektu konieczna jest ścisła współpraca inwestora z projektantem, aby przygotowany projekt był jak najbardziej adekwatny do oczekiwań zleceniodawcy, a zaproponowane rozwiązania gwarantowały techniczną i ekonomiczną efektywność inwestycji nie tylko na etapie budowy, ale również uwzględniając przyszłe koszty utrzymania i eksploatacji. Finalnym i koniecznym etapem przed rozpoczęciem inwestycji jest uzyskanie pozwolenia na budowę (dotyczy dla tych wszystkich zakresów inwestycji, dla których takie pozwolenie jest wymagane). Ponieważ proces uzyskania pozwolenia na budowę jest określony odpowiednimi przepisami Prawa Budowlanego, należy zgodnie z wymaganiami tego prawa złożyć w stosownym urzędzie wniosek o pozwolenie na budowę, dołączając do niego określone 45

46 załączniki, m.in. projekt budowlany z wymaganymi uzgodnieniami, pozwoleniami, opiniami oraz oświadczeniami projektantów, decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, oświadczenie o prawie dysponowania nieruchomościami na cele budowlane oraz inne specjalistyczne opinie, których prawo budowlane 15 wymaga. Przyjęcie projektu budowlanego umożliwia inwestorowi rozpoczęcie procesu budowy sieci. W przypadku konieczności realizacji inwestycji w nieruchomościach do nas nienależących, pomocny w uzyskaniu zgody może być poradnik dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych 16 planujących uzyskać dostęp do infrastruktury lub nieruchomości na potrzeby świadczenia usług telekomunikacyjnych. Stanowi on zbiór informacji przydatnych, zarówno dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych, jak i podmiotów zobowiązanych do udzielenia dostępu. W przypadku modernizacji istniejącej infrastruktury może nie być konieczne uzyskiwanie pozwolenia na budowę. W tym przypadku zawsze należy kierować się postanowieniami Prawa Budowlanego oraz Prawa Telekomunikacyjnego 17, które regulują te zasady. Koszty budowy infrastruktury Na całkowity koszt budowy sieci NGA złożą się koszty budowy sieci w trzech warstwach funkcjonalnych warstwie usługowej (np. zakup usług od dostawców zewnętrznych wz. pasma, usług TV, usług dodanych), warstwie transmisyjnej (a więc instalacja urządzeń aktywnych) i warstwie infrastruktury pasywnej (kanalizacja, sieć podwieszana, kable, przełącznice, instalacje budynkowe itp.)

47 Rys.15 Warstwy funkcjonalne sieci NGA Warstwę fizyczną, infrastrukturalną sieci NGA możemy podzielić na następujące odcinki: sieć dosyłową (w terminologii angielskiej określaną terminem: backhaul) którą stanowić będą linie światłowodowe od węzła OLT do punktu dystrybucyjnego w skupisku mieszkalnym (np. szafki ulicznej w osiedlu), sieć dołączeniową czyli fragment sieci od punktu dostępowego w skupisku mieszkalnym do ostatniego punktu styku umożliwiającego dołączenie instalacji abonenckiej (np. od szafki ulicznej do punktu styku z instalacją budynkową). instalację abonencką (instalacje budynkowe) fragment sieci dostępowej między gniazdem abonenckim a najbliższym punktem styku umożliwiającym połączenie sieci instalacyjnej z siecią dołączeniową lub dosyłową. Instalacje te mogą być światłowodowe w technologiach FTTH, lub miedziane: koncentryczne (HFC) i wieloparowe miedziane (VDSL2). 47

48 Co istotne i nie zawsze zauważane przez inwestorów, warstwa infrastrukturalna stanowi znaczący udział w kosztach projektu. Dodatkowo jej realizacja od projektu do odbioru stanowi zasadniczy czas jeśli przyjrzymy się harmonogramom projektów NGA. Rys.16 Szacunkowy udział infrastruktury i pozostałych warstw funkcjonalnych w wartości inwestycji w nową sieć NGA Wreszcie czynnik, który pozostaje nie bez znaczenia to czas życia poszczególnych warstw funkcjonalnych sieci. Dziś usługi zmieniają się i ewoluują w zadziwiającym tempie. Nie mówimy już często o typowych usługach triple-play, gdyż coraz większego znaczenia nabierają usługi dodane takie jak: machine-to-machine (M2M) czy też Internet of things (IoT). Pokusić się można o użycie terminu infinite-play, a więc nieskończonej liczby usług w sieci oferującej nieograniczone pasmo. Systemy aktywne również zmieniają się w dużym tempie wraz ze wzrostem ruchu w Internecie. Co kilka lat otrzymujemy kolejną generację urządzeń teletransmisyjnych po stronie operatora, a urządzenia klienckie najczęściej podlegają wymianie w okresie ok. 5 lat. Związane jest to głównie z zastępowaniem ich nowszymi urządzeniami często powiązane z wycofaniem się producentów ze wsparcia technicznego lub wysokimi kosztami wsparcia po okresie technologicznej przydatności (nawet gdy urządzenia są sprawne). 48

49 Tymczasem infrastruktura sieci ewoluować może w ograniczonym tempie po pierwsze jak wspomniano wyżej ze względu na wysokie koszty modernizacji, po wtóre na czas potrzebny do realizacji zadania przebudowy. Budowane obecnie sieci światłowodowe warto więc realizować w standardzie technicznym zapewniającym trwałość mechaniczną i funkcjonalną, a także utrzymanie parametrów optycznych w długiej perspektywie. Zakładając żywotność włókien optycznych nie mniejszą niż 30 lat oraz podobny czas życia np. zbudowanych zgodnie ze sztuką systemów kanalizacji teletechnicznej, możemy przyjąć, że infrastruktura sieci pozwoli na stałe doskonalenie sieci NGA i pozwoli na wymianę kolejnych generacji systemów transmisyjnych, wdrożenie nowych usług wciąż bazując na ww. infrastrukturze pasywnej. Rys.17 Czas życia infrastruktury pasywnej a czas pojawiania się kolejnych generacji usług i platform teletransmisyjnych w sieci NGA 49

50 Przykładowe zestawienie materiałów i robót dla sieci NGA Przykładowe zestawienie tabelaryczne projektu sieci światłowodowej w technologii FTTH P2M w oparciu o system GPON zawierające zestawienia materiałów, robót, długości odcinków itp. znajduje się w załączniku w pliku w formacie Excel. Ceny w arkuszu są uśrednione, nie należy traktować ich jako wyznaczników do planowania inwestycji a jedynie jako orientacyjne dane dla celów poglądowych. Bilans mocy optycznej Podstawowym punktem przy planowaniu światłowodowej infrastruktury liniowej jest oszacowanie budżetu mocy optycznej. W zależności czy będziemy mieli do czynienia z siecią FTTH czy też FTTB/C (dla technologii np. EuroDOCSIS czy VDSL2) będziemy brać pod uwagę odcinek na jakim biegnie światłowód. Budżet mocy jest to różnica między poziomem sygnału optycznego nadajnika a czułością odbiornika (z uwzględnieniem znaku) oraz założoną rezerwą na degradację urządzeń. Jeżeli zastosujemy przykładowo w sieci GPON najczęściej obecnie spotykany nadajnik z laserem 18 klasy B+ to budżet mocy dla systemu transmisyjnego wynosić będzie 28,5 db. Oznacza to, że tłumienność toru optycznego od nadajnika do odbiornika musi być mniejsza od 28,5 db dla długości fali, na której pracuje system, aby możliwa była transmisja. 18 Klasy laserów w nadajnikach urządzeń telekomunikacyjnych: Klasa A: min 5 db, maks. 20 db Klasa B: min 10 db, maks. 25 db Klasa B+: min 13 db, maks. 28,5 db Klasa C: min 15 db, maks. 30 db Klasa C+: min 18 db, maks. 31 db 50

51 Wzór ogólny bilansu mocy wygląda następująco: Opb at + n gdzie: O pb = Ps Pt (moc nadajnika moc na odbiorniku) at tłumienność całkowita toru n margines dla napraw, degradacji urządzeń transmisyjnych i toru Przykładowo poniżej przedstawione zostało wyliczenie dla sieci FTTH a więc w pełni optycznej od węzła operatora do światłowodowego gniazda abonenckiego w wariancie sieci punkt-wielopunkt z systemem GPON. Dla omawianej tu przykładowo sieci GPON, aby określić czy parametry projektowanego systemu będą zapewniały wystarczająca wartość sygnału odbieranego przez urządzenie końcowe abonenta, niezbędne są następujące parametry: budżet optyczny systemu transmisyjnego GPON, długość fali (okno optyczne, w którym pracuje system), tłumienność i liczba spawów w torze, tłumienność i liczba złączy rozłącznych, tłumienność elementów rozgałęźnych czyli spliterów, odległość na jaką odbywać się będzie transmisja (maks. odcinek), wartość rezerwy przyjętą na degradację urządzeń transmisyjnych i toru, 51

52 Tak więc wzór uwzględniający długość trasy i wszystkie elementy toru optycznego dla przykładowej sieci GPON wygląda następująco: Opb a Ca + b Sa + BD + α lmax + n gdzie: L długość toru optycznego w kilometrach, O pb budżet mocy optycznej systemu transmisyjnego GPON w db, a liczba złączy mechanicznych, C a średnia wartość tłumienia złącza rozłącznego w db, b liczba spoin, S a średnia wartość tłumienia spawu w db, n α BD margines dla napraw, degradacji urządzeń i toru, tłumienność jednostkowa światłowodu w db/km, tłumienie elementów rozgałęziających (splitterów) w db Przyjmując następujące typowe parametry tłumienności splitterów: BD 7,3 db dla splittera 1:4 BD 10,5 db dla splittera 1:8 BD 13,7 db dla splittera 1:16 52

53 BD 18,6 db dla splittera 1:32 BD 21,0 db dla splittera 1:64 Oraz średnie tłumienia: C a = 0,5 db dla złączek światłowodowych S a = 0,15 db dla spawów α 1310 nm = 0,4 db/km dla włókna światłowodowego w II oknie n = 1,5 db jako margines Możemy dla przykładowej sieci GPON z budżetem mocy 28,5 db (laser klasy B+) o długości linii 10 km i przykładowym schemacie zamieszczonym niżej dokonać obliczeń. Przełącznica światłowodowa w węźle OLT Przełącznice światłowodowe w Punktach Koncentracji Włókien Patchcord u abonenta OLT ONTx Patchcord OLT-ODF Splitter 1:4 Strona liniowa - spaw Strona abonencka - pigtail Splitter 1:8 Strona liniowa - spaw Strona abonencka - pigtail Gniazdo abonenckie l = 10km 53

54 Rys.18 Przykładowy tor optyczny w sieci GPON O pb = 28,5 db a = 8 b = 7 BD = BD a +BD b = 7,3 + 10,5 = 17,8 db a t = 8 0, , ,8 + 0,4 10 [db] = 26,85 n = 1,5 db a t + n = 28,35 Z czego wynika, że : Opb > a t + n A więc dla przedstawionej topologii sieci system będzie pracował choć jak widać na granicy zasięgu. Trzeba więc pamiętać, że wtrącenie dodatkowej tłumienności lub degradacja urządzeń mogą spowodować brak komunikacji z urządzeniami ONT abonentów i wyłączenie systemu. Oczywiście projektant może w tym miejscu dokonać korekty projektu np. poprzez zmniejszenie stopnia podziału na splitterach (choć ceną za to jest konieczność zasilenia danego obszaru nie na jednym a na dwu oddzielnych włóknach). 54

55 Planowanie punktów styku Planowanie punktów styku jest kluczowym zagadnieniem, ponieważ bez zapewnienia sobie tzw. wyjścia na świat, nasza sieć NGA mogłaby jedynie działać lokalnie. Już na etapie rozważania o inwestycji lub na etapie planowania czy tworzenia koncepcji sieci należy zebrać informacje o punktach, w których możemy się podłączyć do sieci innych operatorów. Jest to niezbędne z uwagi na konieczność zapewnienia łączności abonentów ze światem zewnętrznym (z Internetem) oraz z uwagi na potrzebę realizacji połączeń głosowych z innymi abonentami w innych sieciach (tzw. ruch Intreconnect). Należy rozważyć wszelkie możliwe punkty styku na obszarze naszej inwestycji, aby wybrać najodpowiedniejszy jeśli chodzi o zarówno stronę kosztową, jak i możliwość zwiększania w przyszłości jego pojemności. W tym miejscu należy zwrócić szczególną uwagę na powstające w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych sieci szkieletowe Regionalne Sieci Szerokopasmowe (RSS), których głównym zadaniem ma być zapewnienie możliwości przyłączenia się operatorów zainteresowanych budową sieci ostatniej mili, w tym budową sieci NGA ze środków publicznych. W zasadzie każdy z projektów Regionalnych Sieci Szerokopasmowych zakłada minimum jeden punkt styku (przyłączenia) do sieci RSS w danej gminie czy powiecie. Wytyczne Prezesa UKE dotyczące zasad przyłączenia się do sieci RSS 19 zawarte są na stronie UKE. Planowanie trasy kablowej linii światłowodowej Projektowanie linii światłowodowej jest zagadnieniem wymagającym wiedzy szczegółowej i doświadczenia w projektowaniu, dlatego też inwestor winien ten etap zlecić projektantowi czy też biuru projektowemu o odpowiednich kwalifikacjach. W tym miejscu postaramy się

56 w skrócie wskazać zalecenia i uwagi, które trzeba rozważyć i przewidzieć na etapie planowania inwestycji, aby późniejszy projekt był jak najbardziej efektywny zarówno od strony technicznej jak i ekonomicznej. Trasy kablowe linii światłowodowej już na samym początku musimy podzielić na następujące odcinki składowe: linie światłowodowe dosyłowe od węzła OLT do punktu dystrybucyjnego w skupisku mieszkalnym (dla sieci FTTH P2M do wyjścia z ostatniego splittera), linie światłowodowe dołączeniowe - od punktów dystrybucyjnych do budynków (w FTTH P2M opcjonalnie gdy punkt dystrybucyjny nie jest jednocześnie miejscem ulokowania ostatniego splittera), instalacje wewnątrz budynków w wersji światłowodowej będą one występowały tylko dla technologii FTTH P2P i P2M. Każdą z tych tras realizuje się w praktyce w nieco inny sposób. Zanim jednak to omówimy przejdźmy do elementów które musimy wziąć pod uwagę na samym początku. W pierwszej kolejności przy planowaniu trasy kablowej musimy wziąć przede wszystkim pod uwagę rozmieszczenie gospodarstw domowych (budynków) oraz podmiotów gospodarczych i innych jednostek/miejsc, które mogą wymagać podłączenia do sieci (np. jednostki samorządu terytorialnego, takie jak: Urzędy, szkoły, posterunki Straży Pożarnej i Policji, biblioteki, świetlice, obiekty sportowe i inne). Jeśli zakres inwestycji (czyli miejsca, które sieć ma objąć swoim zasięgiem) mamy wstępnie opracowany, powinniśmy dokładnie sprawdzić rodzaj i dostępność innej infrastruktury, która mogłaby być wykorzystana do rozmieszczenia linii kablowych. Chodzi o to, aby jak najefektywniej wykorzystać istniejące zasoby a budowę ziemną ograniczyć do niezbędnego minimum. Pozwoli to zaoszczędzić zarówno koszty, jak również czas realizacji inwestycji. Należy przy tym pamiętać aby wybrać takie rodzaje infrastruktury na danym odcinku sieci, które w możliwie najmniejszym stopniu ograniczą możliwości funkcjonalne sieci. Poza tym wszelkie prace ziemne są też często źle postrzegane przez mieszkańców i mogą w najgorszym przypadku powodować protesty ludności, a tym samym wprowadzić ryzyko 56

57 dla realizowanej inwestycji. Konkretnie powinniśmy rozważyć zatem na obszarze planowanej sieci przebiegi/lokalizacje takiej infrastruktury jak: 1. Sieci kanalizacyjnej (oraz jej drożność) również kanalizacji teletechnicznej, 2. Sieci wodociągowej (oraz jej przydatność do umieszczenia w niej okablowania), 3. Sieci burzowe, 4. Sieci energetyczne i oświetleniowe w tym możliwość skorzystania z istniejących słupów, 5. Inne sieci kablowe (w tym światłowodowe) o ile istnieją na danym terenie oraz możliwość ich dzierżawy, 6. Sieci drogowe i chodniki, oraz możliwości umieszczenia w ich pasie infrastruktury telekomunikacyjnej, 7. Na potrzeby sieci radiowych Wi-Fi również wysokie budynki / obiekty oraz ich stan właścicielski (idealnie jakby były to obiekty należące do lokalnych samorządów, lokalnych firm), 8. Dostępność pionów i poziomów teletechnicznych w budynkach, oraz miejsc na montaż szafek ze switchami Ethernet, 9. Rozmieszczenie punktów styku z innymi sieciami w tym z Regionalnymi Sieciami Szerokopasmowymi, 10. Lokalizacja naszego centrum zarządzania siecią, o ile jeszcze nie istnieje. 11. Lokalizacja węzła OLT dla sieci FTTH, 12. Lokalizacje węzłów DSLAM dla VDSL2. Lokalizacja węzła OLT sieci FTTH musi zapewniać odpowiednie zasilanie w zależności od wielkości tego węzła czyli od planowanej liczby zasilonych technologią NGA budynków i planowanych do sprzedaży usług wraz z zapewnieniem rozbudowy pojemności w miarę wzrostu penetracji klientów w naszej sieci. Lokalizacja tego miejsca powinna zapewniać w miarę możliwości równomierne oddalenie sieci światłowodowej licząc od węzła OLT do najdalej położonych obiektów klienckich. Każda technologia ma bowiem swoje ograniczenia dotyczące odległości, na której może być stosowana bez strat jakości nawet technologia światłowodowa opisano to w części dotyczącej technologii FTTx. Przy projektowaniu trasy kablowej linii światłowodowej w pierwszej kolejności powinniśmy postarać się umieścić jak najwięcej kabli światłowodowych w istniejącej kanalizacji 57

58 teletechnicznej. Jeśli należy do nas będzie to dużo prostsze i szybsze niż budowanie sieci od podstaw. Gdy nie posiadamy takiej kanalizacji, możemy wystąpić o dostęp do kanalizacji do operatorów, którzy ją posiadają. Podajemy wówczas relacje punkt-punkt, który nas interesuje i wnioskujemy o dostęp z podaniem warunków jego uzyskania oraz opłat za wpuszczenie światłowodów oraz następnie kosztów korzystania z kanalizacji (opłaty za dzierżawę). Podobnie możemy wnioskować o dostęp do infrastruktury naziemnej, jak np. słupy elektryczne czy lampy oświetleniowe. Tam gdzie nie jesteśmy w stanie zrealizować infrastruktury w inny sposób musimy zaplanować budowę nowych tras w oparciu o inwestycje doziemne. Możemy wówczas zastosować gotowe systemy kanalizacji technicznej, do której po wykonaniu inwestycji zaciąga się światłowody lub od razu położyć kanalizację teletechniczną ze światłowodami. Zastosować możemy zatem albo typowy rurociąg kablowy lub coraz powszechniej stosowaną mikrokanalizację doziemną zarówno na trasach dosyłowych, jak i np. w osiedlu budynków jednorodzinnych 20. W zasadzie to jaką technologię wybrać określa projektant albo inwestor, biorąc pod uwagę dostępność istniejącej infrastruktury i możliwości finansowe inwestora. W zależności od wskazań inwestora, na odcinkach sieci transportowej i dystrybucyjnej budowana jest kanalizacja kablowa pierwotna i wtórna lub rurociąg kablowy. Obydwa rozwiązania mają na celu ochronę kabli, a jednocześnie zapewniają łatwe utrzymanie sieci oraz zarządzanie infrastrukturą kablową. Kanalizacja kablowa pierwotna powinna być budowana z wykorzystaniem rur o podstawowych średnicach otworów 94 mm (średnica zewnętrzna 100 mm) lub 104 mm (średnica zewnętrzna 110 mm) wykonanych z tworzyw PCW, PP, PE lub PE karbowanych (dwuwarstwowych). Wykorzystanie takich rur w kanalizacji pierwotnej umożliwia prawidłowe zestawianie pakietów kanalizacji wtórnej na bazie rur o średnicach 32 mm lub 40 mm. Możliwymi do uzyskania w takim przypadku, powszechnie stosowanymi konfiguracjami są: 4 32 mm, 20 P.Biernacki Światłowodowa sieć telekomunikacyjna FTTH w zabudowie jednorodzinnej, Inżynier Budownictwa wyd. 10/ unikacyjna_ftth_w_zabudowie_jednorodzinnej,

59 3 40 mm, 2 32 mm mm. Kanalizacja kablowa wtórna powinna umożliwiać wykorzystanie otworów kanalizacji kablowej pierwotnej do bezpiecznego ułożenia kilku kabli światłowodowych w odrębnych kanałach. Do budowy trasy kablowej wtórnej powinny być stosowane rury z polietylenu o dużej gęstości HDPE o średnicach 32 mm lub 40 mm oraz minimalnych grubościach ścianek odpowiednio 2,0 mm i 3,7 mm. Trasa kablowa wtórna może być wykorzystana także do bezpiecznego układania innego typu kabli, np. miedzianych. Rurociągi kablowe zabezpieczają zaciągnięte do nich kable światłowodowe przed uszkodzeniami mechanicznymi na całej długości ciągów. Do budowy rurociągów kablowych stosowane są rury z polietylenu o dużej gęstości (HDPE). Zalecane jest stosowanie rur rowkowanych (dzięki rowkowaniu uzyskuje się mniejszą powierzchnię styku kabla i ścianki wewnętrznej rury, co zmniejsza tarcie podczas wprowadzania kabli do rur). Do budowy rurociągów kablowych wykorzystywane są standardowo rury o średnicy zewnętrznej 40 mm i grubości ścianki 3,7 mm. Mikrokanalizacja jest często wykorzystywana na obszarach, gdzie kanalizacja teletechniczna nie jest całkowicie wypełniona. Poprzez dopełnienie mikrorurkami wolnych przekrojów uzyskiwane jest efektywne wykorzystanie istniejących zasobów 21. Dla obszarów, gdzie pasywna infrastruktura światłowodowa będzie budowana od nowa, mikrokanalizacja może być także rozpatrywana jako alternatywa dla klasycznych rurociagów. W tym przypadku stosowane są mikrorurki grubościenne przeznaczone do bezpośredniej instalacji w ziemi. Takie rurki o grubości 1,5 2,0 mm charakteryzują się większą wytrzymałością mechaniczną niż inne typy mikrorurek instalowane w rurociągach. Mikrokanalizacja doziemna umożliwia proste wykonanie infrastruktury telekomunikacyjnej poprzez ułożenie bezpośrednio w ziemi pojedynczych mikrorurek od węzła sieci do lokalu abonenckiego/budynku. Ten sposób jest szczególnie często stosowany w obszarach wiejskich i w zabudowie jednorodzinnej rozproszonej. Mikrorurki doziemne mogą mieć także konstrukcję wiązki. W zależności od 21 Zalecenie do zapewnienia jak najwyższej efektywności kosztowej i współwykorzystania istniejących różnych rodzajów infrastruktury do budowy sieci NGA wskazuje: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/61/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie środków mających na celu zmniejszenie kosztów realizacji szybkich sieci łączności elektroniczne

60 wymagań we wspólnej osłonie umieszczone jest od 3 do 24 mikrorurek. Zastosowanie wiązek w osłonie o luźnej konstrukcji to łatwiejszy niż w innych przypadkach sposób budowania odejść oraz łatwy dostęp instalatora do pojedynczych mikrorurek. Budowa odejść nie wymaga w tym przypadku stosowania kosztownych osłon złączowych, a dzięki możliwości budowy indywidualnych odejść w dowolnym miejscu znacznie ogranicza długość mikrokanalizacji na odcinku od węzła sieci do miejsca przyłączenia obiektu. W efekcie dzięki wykorzystaniu wiązek mikrokanalizacji możliwa jest budowa trasy wzdłuż osiedla. Dojścia do pojedynczych domów wykonywane są w dowolnym miejscu trasy i na żądanie w miarę pojawiania się zapotrzebowania ze strony abonentów. Liczba kabli światłowodowych, których użyjemy będzie ściśle zależeć od wybranej technologii. Jeśli mówimy o trasach kablowych dosyłowych biegnących od węzłów sieci do budynków, to zwykle będą to kable 12 lub 24 włóknowe, gdy mówimy o technologii P2M (GPON), FTTB czy VDSL, lub kable minimum 96 włóknowe, gdybyśmy chcieli zastosować technologię P2P. Praktyka jest taka, aby sprawdzać relacje cenowe kabli z małą i nieco większa liczbą włókien. Może się okazać, że ceny są takie same lub bardzo zbliżone. W zasadzie dla technologii P2M (GPON), FTTB czy VDSL2 wystarczyły by dwa włókna biegnące do węzła i od węzła do budynku (dla P2M GPON i FTTB), ale w praktyce byłoby to rozwiązanie, na dziś, nieskalowalne. Dodatkowo w przypadku awarii włókna nie mielibyśmy zapasu na przespawanie się na włókno nie uszkodzone. Kable światłowodowe dwuwłóknowe są też w zbliżonych cenach do kabli 6- czy 12-włóknowych. Wariantem sieci dosyłowej czy dołączeniowej może być także technologia podwieszana wykorzystująca podbudowę słupową. Ma ona w stosunku do budowy tras ziemnych dużą zaletę w postaci relatywnie szybkiej i prostej budowy (ze względu na brak konieczności prowadzenia wykopów, odtwarzania nawierzchni itp.), ale oczywiście ma też swoje minusy. Przedsiębiorcy telekomunikacyjni nierzadko borykają się z problemem uzyskania zgody na wykorzystanie słupów firm energetycznych, a jeśli takowe uzyskają, dotkliwe okazują się koszty dzierżawy i warunki stawiane przez właściciela infrastruktury. Trasy kablowe światłowodowe w budynkach powinniśmy opracować biorąc pod uwagę przede wszystkim dostępność pionów i poziomów teletechnicznych w budynkach. Jeśli są 60

61 niedostępne powinniśmy je zaprojektować tak aby, od wykonanej instalacji pionowej łatwo było wyprowadzić kable do każdego z klientów, najlepiej na każdym z pięter budynku. Okablowanie budynków wielokondygnacyjnych może odbywać się z wykorzystaniem tradycyjnych kabli wewnętrznych, mikrokabli prowadzonych w mikrokanalizacji wewnętrznej lub też z wykorzystaniem tzw. kabli łatwego dostępu. Najczęściej obecnie wykorzystuje się w praktyce rozwiązanie z kablami łatwego dostępu. Konstrukcja tego typu kabli pozwala na swobodny ruch włókien wewnątrz powłoki kabla. Dzięki luźnej konstrukcji dostęp do włókien po wycięciu w powłoce odpowiedniego otworu jest bardzo łatwy. Pozwala także na wyciągnięcie zapasu włókna z kabla i poprowadzenie go wprost do lokalu abonenta, co przyspiesza czas wykonywania prac instalacyjnych przez ekipy wykonawcze. Warto też pamiętać, że zgodnie z aktualnie obowiązującymi (od lutego 2013 r.) warunkami technicznymi 22, nowo powstające budynki wielorodzinne powinny być już wyposażone przez inwestora (dewelopera) w okablowanie światłowodowe, koncentryczne i symetryczne, a więc być przystosowane do przyłączenia dowolnej technologii dostępowej operatora 23. Warunki techniczne określają w precyzyjny sposób parametry budynkowej instalacji telekomunikacyjnej w poszczególnych technologiach poniżej przedstawione zostały kluczowe wymagania dotyczące okablowania światłowodowego, koncentrycznego i symetrycznego. Warunki techniczne dla budynkowego okablowania światłowodowego stanowią, że: od przełącznicy światłowodowej zlokalizowanej w punkcie połączenia z publiczną siecią telekomunikacyjną odpowiednio, do wyjścia z gniazda lub zakończeń kabli, powinny być doprowadzone i zakończone co najmniej dwa jednomodowe włókna światłowodowe o następujących parametrach: 22 Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 6 listopada 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U poz. 1289). 23 P.Biernacki Instalacje telekomunikacyjne w budynku Inżynier budownictwa wyd. 2/ w_budynku_-_czyli_po_co_komu_swiatlowod_w_domu_,

62 a) tłumienność dla długości fali w paśmie 1310 nm 1625 nm nie większa niż 0,4 db/km, b) tłumienność dla długości fali 1550 nm nie większa niż 0,25 db/km, c) tłumienność w paśmie 1383 ± 3 nm nie większa niż 0,4 db/km, d) długość fali zerowej dyspersji chromatycznej λ 0 nie mniejsza niż 1300 nm i nie większa niż 1324 nm, e) współczynnik dyspersji chromatycznej D nie większy niż 0,092 ps/nm2 km, f) nominalna średnica pola modu (dla λ = 1310 nm) od 8,6 do 9,5 µm przy tolerancji średnicy pola modu ± 0,6 µm, g) długość fali odcięcia dla włókna w kablu nie większa niż 1260 nm, h) tłumienność 100 zwojów o średnicy 60 mm dla długości fali 1625 nm nie większa niż 0,1 db; należy wykorzystywać złącza światłowodowe jednomodowe typu SC/APC; tłumienie toru optycznego od punktu połączenia z publiczną siecią telekomunikacyjną do wyjścia z gniazda lub zakończeń kabli nie powinno przekraczać wartości 1,2 db przy długości fali 1310 nm i 1550 nm. Dla budynkowego okablowania koncentrycznego/współosiowego powinny być stosowane: kable współosiowe kategorii RG-6 lub wyższej, wykonane w klasie A, zawierające podwójny ekran folię aluminiową i oplot o gęstości co najmniej 77% oraz miedzianą żyłę wewnętrzną o średnicy nie mniejszej niż jeden milimetr, przy czym tłumienie każdego z torów utworzonych z kabli współosiowych nie powinno przekraczać wartości 12 db przy częstotliwości 860 MHz. Dla instalacji opartej o kable symetryczne: do każdej telekomunikacyjnej skrzynki mieszkaniowej powinny być doprowadzone co najmniej dwa parowe kable symetryczne UTP kategorii 5 lub wyższej oraz powinny 62

63 być zakończone na odpowiednim osprzęcie połączeniowym tak, aby zapewnić dla łącza lub kanału minimum charakterystykę klasy D, przy czym jedno z tych łączy powinno być przeznaczone na potrzeby instalacji, alarmowo przywoławczych lub podobnych, natomiast drugie łącze doprowadzone z punktu połączenia z publiczną siecią telekomunikacyjną powinno być przeznaczone w szczególności na potrzeby świadczenia usług telekomunikacyjnych, w tym usług szerokopasmowego dostępu do Internetu. Wymiarowanie overbooking u Co oznacza termin Overbooking? Można go przetłumaczyć na język polski jako tzw. nadsubskrybcję i określić jako parametr jakości dostarczanych usług, który związany jest z obciążeniem zbiorczego łącza internetowego zasilającego skończoną grupę klientów podłączonych w danym miejscu (budynku, węźle sieci, na spliterze, itp.). Parametr ten w branży telekomunikacyjnej określa wielkość odsprzedanego klientom pasma. Występuje gdy sumaryczne pasmo na usługi klienckie jest większe niż wielkości łącza, które zasila dana grupę klientów. Ponieważ klienci nie korzystają z sieci internetowej dokładnie w tym samym czasie dlatego współdzielenie pasma jest stosowane. Na liczbach można przedstawić ten wskaźnik w następujący sposób: Zasilając określony węzeł/budynek łączem światłowodowym o przepływności np. 1 Gbps, to bez współdzielenia pasma (bez overbookingu) dostęp z prędkością NGA 30 Mbit/s mogłoby dostać 33 klientów, a 100 Mbit/s już tylko 10 użytkowników. Jak widzimy takie podejście do świadczenia usług nie byłoby to jednak efektywne, dlatego wykorzystuje się współdzielenie pasma charakterystyczne dla sieci telekomunikacyjnych. Przyjmując overbooking parametr współdzielenia na poziomie 1:10 to teoretyczne 30 Mbit/s byłoby dostępne już dla 330 użytkowników, a 100 Mbit/s dla 100 użytkowników. Gdyby jednak wszyscy na raz zaczęli korzystać z Internetu, (co faktycznie dzieje się w godzinach szczytu ruchu) każdy z nich mógłby odczuwać spadek jakości łącza. W praktyce można przyjąć że dla klientów indywidulanych parametr współdzielenia pasma na poziomie 1:10 1:15 jest w zasadzie dla klientów niezauważalny. Poza tym rzadko się zdarza, że wszyscy 63

64 klienci wykorzystują na raz pełną szybkość łącza, przez dłuższy czas. Na wartość tego parametru wpływ mogą mieć usługi multimedialne (TV, i inne serwisy), które wymagają większej przepływności łącza w sposób ciągły przez dłuższy czas, niż serwisy internetowe i to rozpowszechnienie się usług multimedialnych wymusza stosowanie mniejszych wartości overbookingu jak np. 1:10. Dla podmiotów gospodarczych parametr współdzielenia na poziomie 1:5 jest wartością akceptowalną. Planowanie pojemności sieci transmisyjnej w relacji do potencjalnej liczby gospodarstw domowych objętych zasięgiem sieci Planowanie pojemności sieci transmisyjnej w zasadzie powinno uwzględniać opisany wcześniej parametr overbookingu oraz spodziewaną na początku działania sieci liczbę klientów zasilonych danym linkiem/łączem transmisyjnym. Powinniśmy zadbać o możliwość zwiększania pojemności sieci transmisyjnej wraz ze wzrostem liczby klientów. W praktyce projektując sieć już na początku można ustalić na jaką docelową penetracje tę sieć projektujemy, co nie oznacza, że zapewniamy pojemność w sieci na docelową penetrację już na samym jej początku działania. Powinniśmy ją zwiększać w miarę potrzeby, obserwując ruch na punktach styku. Jednocześnie nie powinniśmy doprowadzać do maksymalnego obciążenia sieci, zostawiając zawsze zapas w pojemności sieci. Docelowa penetracja powinna wynikać z opracowanej wcześniej analizy potencjału i popytu, i może być różna w różnych miejscach sieci, na różnych budynkach. Zagadnienie to opisuje punkt C - Wymiarowanie przychodów oraz analiza popytu. Szczególną uwagę musimy zwrócić na to jakie usługi i w jakim procencie będziemy sprzedawać w sieci i pamiętać, że to też na początku będą tylko nasze założenia. Po starcie sprzedaży dopiero zauważymy czy są one zgodne z rzeczywistością i potrzebami klientów. Potrzeby klientów możemy wcześniej zbadać poprzez ankiety marketingowe, co jest konieczne do odpowiedniego dopasowania naszych ofert do potrzeb rynku. 64

65 Przy opracowywaniu wymagań na pojemności sieci transmisyjnej możemy wziąć pod uwagę obecne potrzeby przepływności w zależności od usług jakie chcemy oferować klientom oraz założyć, że zapotrzebowanie na pasmo będzie wzrastać przykładowa tabela: Usługi Przeglądanie stron www, obsługa skrzynki Telewizja standardowa* Telewizja wysokiej rozdzielczości HD* Telewizja 3D w wysokiej rozdzielczości HD* Wideo na żądanie (VoD) Gry on-line Pobieranie oprogramowania** Telepraca i wideokonferencje E-learning (w tym np. wideokonferencja z trenerem) Inteligentny dom i M2M (Internet wszechrzeczy, komunikacja urządzeń domowych i sprzętu AGD) Monitoring oparty o kamery HD Szacowane dzisiejsze zapotrzebowanie na pasmo 1-3 Mb/s 3,5 Mb/s 8-10 Mb/s Mb/s 10 Mb/s 2-4 Mb/s Mb/s 2-10 Mb/s 2-10 Mb/s 2-3 Mb/s 2-10 Mb/s * zapotrzebowanie na pojedynczy strumień, należy wziąć pod uwagę liczbę odbiorników telewizyjnych w gospodarstwie domowym ** przykładowo sciąganie gry lub filmu o objętości równej np. pojemności jednej płyty DVD 4,7 GB *** na przykład dla obraz z kamery monitoringu 1,3 megapixela z odświeżaniem 25 klatek na sekundę w wysokiej rozdzielczości HD 1280x1024 generuje ruch na poziomie 8,79 Mbit/s Tab. 7 Szacowanie zapotrzebowania na pasmo Kosztorysowanie budowy sieci światłowodowych Przy kalkulacji kosztów każdej inwestycji, a więc i budowy sieci światłowodowych należy dołożyć wszelkich starań, aby zostały one wyliczone z wymaganą dokładnością. Zaleca się wykonywanie kosztorysów inwestorskich, zawierających wyszczególnienie rodzaju i ilości materiałów, a także koszty robocizny i koszty pracy sprzętu. 65

66 Kosztorysy wykonuje się obecnie w odpowiednich aplikacjach, które zawierają obowiązujące Katalogi Nakładów Rzeczowych z normatywnymi ilościami materiałów, czasem przewidzianym dla poszczególnych czynności oraz rodzajem sprzętu. Wykonany kosztorys może służyć do planowania budżetu inwestycyjnego, a po usunięciu cen jednostkowych może być przekazany do firm biorących udział w przetargu. Szczegółowa analiza przesłanych ofert ułatwi w sposób zasadniczy rozstrzygnięcie przetargu na wykonanie prac. Wszelkiego rodzaju uproszczone sposoby wyliczania kosztów inwestycji ze względu na grupowanie czynności i mało precyzyjne określenia zakresu prac mogą być obarczone dużym błędem. Dodatkowo nie można na ich podstawie porównywać ofert pod względem składników kosztów. Kosztorysy dotyczące planowania i budowy technologii NGA zostały dołączone do tego poradnika. Należy zauważyć, że inwestor powinien dokonać analizy opłacalności inwestycji uwzględniając nakłady, jakie poniesie na inwestycję, przychody z usług oraz koszty, jakie będzie ponosił w okresie eksploatacji, włącznie z kosztami pozyskania klientów, ich podłączenia oraz późniejszej obsługi (faktury, usuwanie awarii, i inne), marketingiem i komunikacją. Podstawą wyceny materiałów podstawowych powinny być ceny określone przez dostawcę w ofercie lub na podstawie obowiązującej umowy ramowej zawartej między inwestorem i dostawcą. Koszty wykonania prac ustala się na podstawie kosztorysu przyjmując średnie stawki za roboczogodzinę i godzinę pracy sprzętu. Informacje o wysokości stawek są dostępne w systemach kompleksowej informacji o cenach w budownictwie BISTYP lub SEKOCENBUD. Oprócz danych o cenach pracy sprzętu, robót a także stawki robocizny kosztorysowej, wskaźników narzutów kosztów pośrednich i zysku, informacje obejmują również średnie ceny materiałów. Koszty związane z budową sieci światłowodowych możemy podzielić na kilka kategorii: Koszty podstawowe składają się na nie koszty materiałów i robót zasadniczych, bezpośrednio związanych z budową sieci światłowodowych, takie jak: układanie kabli, montaż przełącznic światłowodowych, rozgałęźników, gniazd abonenckich, 66

67 skrzynek zapasu itd. Koszty podstawowe wyliczane są standardowo i wynikają z wybranej technologii, liczby planowanych instalacji, liczby i rodzaju zużytych materiałów. Koszty dodatkowe dodatkowe koszty nie ujęte w pozycji Koszty podstawowe, takie jak: adaptacje budowlane, remonty po pracach instalacyjnych oraz koszty dodatkowych materiałów, koszty dodatkowych dokumentacji projektowych, przebudowa istniejących instalacji oraz koszty dodatkowych materiałów, usuwanie szkód powstałych podczas prac. Koszty dodatkowe są związane ze specyfiką miejsca dokonywania inwestycji i zakresem prac, dlatego też wymagają zwykle indywidualnego podejścia. Dokumentacja projektowa przy planowaniu kosztów należy uwzględnić wykonanie projektu wykonawczego instalacji. Jeżeli wykonanie prac wymagało będzie przebudowy istniejących sieci, to niezbędne będzie wykonanie projektów branżowych. Koszty tych opracowań także powinny zostać dodane do planowanego budżetu inwestycji. Pozwolenia i opłaty urzędowe o ile nie zostały ujęte w kosztach podstawowych inwestycji. Jak zaznaczone zostało na wstępie należy także sprawdzić w zasadach konkursów jakie wydatki w danym konkursie są uznawane za kwalifikowalne, a jakie nie. Pozwoli to na oszacowanie wkładu własnego inwestora. Patrząc na doświadczenia i projekty realizowane w ramach innych działań unijnych (np. w ramach działania POIG 8.4 ) do wydatków niekwalifikowalnych zaliczane były najczęściej wydatki: na zakup usług doradczych, takich jak usługi doradztwa podatkowego, prawnicze lub reklamowe, które stanowią element stałej lub okresowej działalności przedsiębiorcy lub są związane z bieżącymi wydatkami operacyjnymi beneficjenta; na zakup środków transportu przez beneficjenta wykonującego działalność gospodarczą w sektorze transportu, w działaniach, w których wsparcie stanowi 67

68 regionalna pomoc inwestycyjna oraz w sektorze drogowego transportu towarowego, w działaniach, w których wsparcie stanowi pomoc de minimis; ponoszone na podstawie zasady cross-financingu (elastyczności), po przekroczeniu dopuszczalnego pułapu przewidzianego dla danego projektu; związane z leasingiem danego dobra, z wyłączeniem spłaty kapitału leasingowanego dobra, w szczególności finansującego marże i opłaty ubezpieczeniowe; prowizje pobierane w ramach operacji wymiany walut; odsetki od zadłużenia, koszty kredytu; kary i grzywny, a także wydatki poniesione w związku z procesami sądowymi (z wyjątkiem wydatków związanych z odzyskiwaniem kwot nienależnie wypłaconych po ich akceptacji) oraz z realizacja ewentualnych postanowień wydanych przez sąd; wydatek poniesiony na zakup środka trwałego, który był współfinansowany ze środków krajowych lub wspólnotowych w przeciągu 7 lat poprzedzających datę dokonania zakupu danego środka trwałego przez beneficjenta; podatek VAT, który może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe, tj. ustawę z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług; wydatek poniesiony na zakup gruntu przekraczający 10% wartości całkowitych wydatków kwalifikowanych projektu w projektach współfinansowanych w ramach EFRR. Wyższy udział procentowy dopuszczalny jest w projektach związanych z ochroną środowiska naturalnego. Wydatki niekwalifikowane związane z realizacja projektu ponosi beneficjent. Pamiętać zatem należy, że klasyfikacja wydatków na kwalifikowane i niekwalifikowane może się zmieniać od konkursu do konkursu, dlatego szczególną uwagę należy zwrócić na opisy zawarte w poradnikach dla beneficjentów chcących skorzystać ze środków publicznych. Warto też pamiętać, że poziom dofinansowania może być różny w zależności od województwa, w którym inwestycja będzie realizowana, ponieważ inny poziom wsparcia publicznego jest konieczny w różnych rejonach kraju. 68

69 Porady dla inwestora: Porównaj różne technologie sieciowe pod kątem technicznym i ekonomicznym, Być może w Twoim wypadku najlepiej będzie wybrać te najbardziej dopasowane do swojego dotychczasowego biznesu, posiadanych zasobów sieciowych oraz posiadanych kompetencji, Albo wręcz przeciwnie może warto pozyskać nowe kompetencje i dokonać przeskoku technologicznego, W uzasadnionych przypadkach warto zastosować rozwiązanie mieszane, wykorzystujące więcej niż jeden rodzaj technologii, Wybudowanie infrastruktury to nie wszystko nie można zapomnieć o zarządzaniu i utrzymaniu sieci w okresie eksploatacji, w tym o procesach i narzędziach do instalacji usług, ich utrzymywania oraz usuwania awarii, Oczekiwania klientów zmieniają się bardzo szybko, dlatego sieć powinniśmy zaplanować biorąc pod uwagę potrzeby jutra oraz możliwości rozbudowy sieci, Budowa sieci telekomunikacyjnych musi być realizowana w zgodzie z przepisami Prawa Telekomunikacyjnego oraz Budowlanego, Wykorzystanie istniejącej infrastruktury (kanalizacja i ciągi teletechniczne, słupy itp.) powinno ograniczyć znacząco koszty naszej inwestycji. 69

70 Rozdział 3 - Wymiarowanie przychodów oraz analiza popytu Obszary interwencji publicznych dotyczą lub powinny dotyczyć z zasady tych miejsc, gdzie taka interwencja jest konieczna, ponieważ z pewnych powodów do dziś nie powstały tam sieci telekomunikacyjne zapewniające duże prędkości Internetu. Najczęściej powodem jest (lub może być) niska opłacalność takich inwestycji, podyktowana niską siłą nabywczą ludności, duże rozproszenie mieszkańców/budynków, uboga istniejąca infrastruktura, która mogłaby podlegać np. modernizacji. Ważne zatem jest bardzo rozważne podejście do samego etapu planowania inwestycji. I nie chodzi tu jeszcze o planowanie schematu sieci, ale o analizę i planowanie potencjału biznesowego (przychodowego), jaki jest spodziewany na danym terenie. Ocenie podlegać powinna również analiza możliwości zachowania się potencjału w funkcji czasu, czyli oszacowanie czy występuje szansa na wzrost zainteresowania nowymi usługami przez obecnych mieszkańców, czy też działające na danym terenie podmioty gospodarcze, czy w perspektywie czasu mogą się na danym terenie pojawiać zarówno nowi mieszkańcy, jak i nowe firmy, które będą napędzać rozwój gospodarczy. Liczba gospodarstw domowych Przed rozpoczęciem projektu należy się dobrze zastanowić gdzie chcemy przeprowadzić inwestycję. Liczba gospodarstw domowych powinna zostać dokładnie sprawdzona. Inwestorzy którzy mają duże plany inwestycyjne powinni podejść do tego geomarketingowo, w sposób bardziej globalny i doskonale wiedzą jak takie analizy przeprowadzać i jak poszukiwać miejsc na inwestycje. Ponieważ opracowanie ma służyć jako pomoc dla mniejszych inwestorów zainteresowanych lokalnie inwestycjami w sieci z wykorzystaniem środków publicznych, dlatego wskażemy najważniejsze elementy takiej analizy, niezbędne 70

71 w poprawnym opracowaniu założeń biznesowych. Dopiero wówczas można przejść do etapu planowania technologicznego. Co należy wziąć pod uwagę? Budynki i ich rozmieszczenie w terenie oraz liczbę lokali mieszkalnych w każdym z nich (gospodarstw domowych). Dla lepszego oszacowania popytu ważne jest, abyśmy w miarę możliwości pozyskali informacje kto zamieszkuje dany lokal mieszkalny. Można to wykonać samodzielnie lub zakupić odpowiednie dane geomarketingowe od firm, które analizują dane popytowe. Głównie wiek i preferencje użytkowników są niezbędne do odpowiedniego dopasowania usług, a co za tym idzie dokładniejszego opracowania modelu biznesowego. Ważne jest również, aby oszacować jak liczba gospodarstw domowych może się zmieniać w czasie i gdzie mogą powstawać nowe gospodarstwa domowe. Odpowiednie wcześniejsze zaplanowanie przebiegu sieci może w przyszłości zagwarantować łatwość w podłączeniu tych nowo powstałych budynków. Należy tu jednak zwrócić uwagę czy takie podłączenie z wykorzystaniem już powstałej sieci przy udziale środków publicznych nie będzie czasem naruszeniem zasad dofinansowania. Tę kwestie musimy rozważyć na etapie wnioskowania po środki publiczne (sprawdzić to w warunkach konkursów o dofinansowanie), aby później nie mieć problemów z dołączaniem kolejnych budynków lub aby niepotrzebnie nie przeszacować zakresu inwestycji. Rodzaj terenu Do oceny potencjału naszym zdaniem nie jest takie ważne na jakim terenie budowana jest sieć. Oczywiście będzie to miało istotny wpływ na nakłady inwestycyjne czy też zastosowaną technologię NGA. Tereny możemy podzielić zasadniczo pod względem gęstości zabudowy. Im ten podział bardziej skomplikujemy tym więcej analiz będzie do przeprowadzenia. Proponujemy zatem podział na 3 obszary: miejski gęsta zabudowa, o 3 stopniach gęstości mieszkańców na km 2, podmiejski zabudowa mniej gęsta i nieco rozproszona, również o 3 stopniach gęstości mieszkańców na km 2, 71

72 wiejski zabudowa głównie jednorodzinna, często bardzo rozproszona. Obszary tzw. białych plam będą dotyczyć głównie tych dwóch ostatnich przypadków, nawet z większym wskazaniem na obszar wiejski. Tereny miejskie charakteryzują się dużą gęstością zarówno budynków, jak i mieszkańców na km 2, więc potencjał w nich drzemiący jest skutecznie zagospodarowany przez operatorów. W większości takich obszarów istnieją miedziane sieci kablowe i posiadający je operatorzy już podejmują, i można założyć że będą dalej podejmować, działania inwestycyjne w modernizacje takich sieci. Tylko w nielicznych sytuacjach może być potrzebne wsparcie środkami publicznymi. Nowe inwestycje mieszkaniowe natomiast są podłączane nowoczesnymi technologiami do sieci operatorów kablowych lub telekomunikacyjnych działających na danym terenie. Możemy przyjąć, że dany rodzaj terenu opisany jest parametrami: Gęstością zabudowy, Liczbą mieszkańców na km 2, czasami też odległościami od budynków. Przykładowa tabela założeń rodzaju terenu i gęstości mieszkańców (źródło: WIK-C 24 ): TYP GEO Segment (klaster) GEO Gęstość zaludnienia / km2 Miejski > 2000 (1) Gesty miejski > (2) miejski > 6000 (3) miejski rozproszony > 2000 Podmieski (4) Gesty podmiejski > 1500 (5) podmiejski > 1000 (6) podmiejski rozproszony > 500 Wiejski < 500 (7) Gęsty wiejski - skupiony > 100 (8) Wiejski < 100 Tab. 8 Przykładowa klasyfikacja obszarów ze względu na gęstość zaludnienia 24 Wissenschaftliches Institut für Infrastruktur und Kommunikationsdienste ( 72

73 W przypadku analizy terenu na potrzeby inwestycji współfinansowanej środkami publicznymi, konieczne jest wzięcie pod uwagę klasyfikacji obszaru NGA na biały, szary i czarny. Biały obszar NGA, zgodnie z ostatnimi ustaleniami podjętymi podczas Komitetu Sterującego na rzecz inwestycji wymagających pomocy publicznej (przy MAiC), powinien to być obszar, na którym sieć NGA obecnie nie istnieje i najprawdopodobniej nie powstanie na zasadach komercyjnych w ciągu trzech lat od daty opublikowania planowanego środka pomocy. Przedstawiono w propozycji dotyczącej wyznaczania obszarów do interwencji publicznej alternatywną metodę wyznaczania obszarów białych plam NGA poprzez grupowanie na podstawie wartości projektów (powstają wówczas obszary o mniejszym zasięgu), a nie na podstawie podziałów administracyjnych. Przed przystąpieniem zatem do realizacji projektu, a nawet już na etapie analizy, inwestor powinien się upewnić, że może zrealizować daną inwestycje ze środków publicznych na obszarze, który wybrał do realizacji, aby uniknąć konsekwencji braku dofinansowania czy też odrzucenia projektu z oceny kwalifikacji do wsparcia publicznego. Liczba podmiotów gospodarczych Liczba podmiotów gospodarczych to bardzo istotny element wymiarowania przychodów i analizy popytu. Im więcej będzie potencjalnych klientów z segmentu biznesowego, tym większych przychodów możemy się spodziewać z projektu. Zwykle przychody od klientów biznesowych są od kilku do kilkunastu razy większe od przychodów z segmentu klientów indywidualnych. Może to pozwolić na realizację projektu w szerszym zakresie, zbudować sieci na terenach o najniższej gęstości i spodziewać się szybszego zwrotu z inwestycji, o ile na danym obszarze jest możliwe pozyskanie istotnej liczby klientów z segmentu biznesowego. Podobnie jak w przypadku gospodarstw domowych, również i przy tym wskaźniku bardzo ważne jest oszacowanie jak liczba podmiotów gospodarczych będzie się zmieniać w czasie 73

74 i gdzie mogą powstawać nowe obszary (strefy) lokalizacji biznesu. Odpowiednie wcześniejsze zaplanowanie przebiegu sieci może w przyszłości zagwarantować łatwość w podłączeniu tych nowo powstałych podmiotów gospodarczych. Pomocą w pozyskaniu takich danych w obu przypadkach mogą służyć lokalne Samorządy, które opracowują i posiadają plany zagospodarowania przestrzennego. Jak również wszelkiego rodzaju izby gospodarcze zrzeszające podmioty z różnych branż. Jeśli chodzi o inwestycje mieszkaniowe, to informacje od deweloperów czy też informacje o wydanych pozwoleniach na budowę mogą pozwolić określić gdzie możemy się spodziewać w perspektywie czasu kolejnych nowych inwestycji tego typu. Również Jednostki Samorządy Terytorialnego (JST) mogą być podmiotami, które warto rozważyć do podłączenia do planowanej sieci. Należy jednak być dość ostrożnym i upewnić się, czy lokalne samorządy nie planują własnych inwestycji w podłączanie swoich JST w jedną sieć samorządową. Penetracja usługami Zanim zostanie omówiony zakres danych do tego punktu i ich znacznie, należy określić definicje tego wskaźnika. Penetracja usługami to wartość procentowa określona wzorem: Penetracja usługami = liczba usług w danym miejscu / liczba potencjalnych klientów Możemy określać penetracje najczęściej występujących usług takich jak: Internet, telefon, telewizja, usługi dodane (tzw. Value added services VAS). 74

75 Rys.19 Penetracja usługami Internetu stacjonarnego w UE (źródło: Digital Agenda Scoreboard, czerwiec 2013r.) Punktem wyjścia analizy powinna być istniejąca penetracja usługami. Bardzo przydatne może się okazać określenie jaka technologa jest dziś wykorzystywana do realizacji danych usług w danym miejscu. O ile to możliwe inwestor powinien się postarać o zebranie tych informacji najlepiej do poziomu konkretnego budynku, a następnie analizować i agregować te dane do określonego miejsca/osiedla/części miasta czy też całej planowanej inwestycji. Powinniśmy też przeanalizować, jak ta penetracja może się zmieniać w funkcji czasu, przynajmniej w tym samym przedziale czasu na jaki planujemy inwestycję. Dobrze jest też przy modelowaniu biznesowym założyć kilka wariantów scenariuszy zmian penetracji (np. łagodny, średnio-rynkowy, agresywny) i w oparciu o te scenariusze przeliczyć modele biznesowe, sprawdzając ich wrażliwość na ten wskaźnik. Penetracja w pierwszym roku projektu i jej zmiana w czasie trwania projektu w połączeniu z podziałem liczby usług jakie planujemy sprzedać (oferty na różne przepływności) posłuży nam do szacowania pojemności sieci transmisyjnej. 75

76 Generalnie całe modelowanie biznesowe i ocena ryzyka to osobna dziedzina nauk finansowych. Im więcej elementów ryzyka określimy, opiszemy i sparametryzujemy, a następnie przeliczymy w modelach finansowych, tym lepiej będziemy wiedzieć na co w przyszłości zwrócić uwagę, aby inwestycja nie naraziła nas na straty finansowe. Usługi Najczęściej występującymi usługami są Internet i telefon, które dotyczą zarówno klientów indywidualnych, jak i podmiotów gospodarczych. Coraz powszechniejsza u klientów indywidualnych jest telewizja dostarczana w oparciu o łącza kablowe (internetowe). Aby zapewnić sobie dodatkowe przychody od klientów, należy zastanowić się też jakie usługi dodatkowe (dodane) mogą zainteresować potencjalnych klientów. Możemy tutaj wymienić takie usługi dodane jak blokady antywirusowe dla klientów, usługi opieki/przywoławcze dla osób starszych, usługi bezpieczeństwa w sieci dla dzieci i młodzieży, w tym blokady serwisów erotycznych, dodane usługi video, wypożyczalnie filmów itp. Część z nich może wymagać kolejnych nakładów inwestycyjnych na rozwiązanie technologiczne realizujące daną usługę. Cześć z nich można zrealizować w oparciu o umowy partnerskie z firmami, które takie usługi dostarczą za nas dla naszych klientów. Wśród podmiotów gospodarczych jak już wspominaliśmy popytem będą się cieszyć usługi podstawowe, jak Internet czy telefon. Zapotrzebowania jednak na szybkość łączy internetowych mogą być znacznie wyższe niż dla klientów indywidualnych. Podobnie z usługą telefoniczną, którą będziemy mogli dostarczyć w liczbie linii najczęściej większej niż jedna linia telefoniczna. Szybkie łącza NGA powinny umożliwić dostarczanie usług dodatkowych, jak wideo rozmowy i inne usługi działające w tzw. chmurze. Warto zatem zastanowić się jakie usługi mogą pomóc działać skuteczniej, szybciej i innowacyjnie podmiotom gospodarczym i w miarę możliwości zaoferować je w swojej ofercie. Powszechność usług dodatkowych powinna rosnąć w czasie. Zagadnienia te szerzej opisują dostępne płatne i bezpłatne raporty rynkowe firm analitycznych czy też opracowania UKE (cykliczne analizy rynku telekomunikacyjnego w Polsce). 76

77 Rys.20 Częstotliwość korzystania z Internetu (źródło: UKE na podstawie badań konsumenckich) Dostępne opracowania UKE to np.: Preferencje konsumentów rynku telekomunikacyjnego w latach , Rynek telekomunikacyjny po 2015 r. 26 Rynek telekomunikacyjny w 2013 r. 27 Ceny usług Nie ma jednej jednego uniwersalnego modelu wyznaczania ceny. Inaczej kształtują się ceny w dużych miastach, inaczej na obszarach wiejskich. Możliwość pozyskiwania usług od wielu operatorów, a tym samym duża konkurencja, powoduje wyraźnie widoczną walkę cenową operatorów. Znacznie łatwiej jest uzyskać większe opłaty abonamentowe od klientów, gdy na danym terenie dany operator działa samodzielnie lub konkuruje z innym operatorem, ale dostarcza lepsze technicznie i jakościowo usługi od swojego konkurenta. Ponieważ opracowanie, jak już wspominaliśmy, dotyczy rozwiązań NGA, które mogą powstać z wykorzystaniem środków publicznych, (czyli głównie w obszarach

78 klasyfikowanych jako białe i szare ), to raczej mówimy tutaj o sytuacji niskiej konkurencji lub jej braku. Nie oznacza to, że możemy zakładać oferowanie bardzo wysokich cen usług. Muszą być one na takim poziomie, aby stymulować popyt na usługi, zgodnie z założeniami naszych analiz biznesowych. Powszechnie stosowane jest pakietyzowanie dwóch lub trzech usług razem oraz czasowe promocje. Rys.21 Usługi w Internecie udziały pakietów usług pod względem liczby abonentów (źródło: UKE) Poziom cen usług i ich rodzaje, (w tym różne oferty prędkości łączy internetowych, czy pakietów minut/cen za minutę), powinny po opracowaniu zostać odzwierciedlone w modelu kalkulacji naszego biznesu. Powinny w czasie podlegać weryfikacji i dopasowaniu do bieżących sytuacji. Możemy się pomocniczo posłużyć raportami UKE, które analizują i opisują zmiany cen usług dostępu do Internetu stacjonarnego w Polsce

79 Rys.22 Przykładowe zestawienie średnich kosztów korzystania z Internetu (źródło: UKE) 79

80 Analiza popytu Analiza popytu powinna zawierać obecny popyt na konkretne usługi, jak również jego zmianę w czasie. Można go opisać wprost zakładaną zmianą penetracji usług w czasie. Należy w tym przypadku rozważać nie tylko przyrost zupełnie nowych klientów, ale rozważyć migracje klientów, którzy korzystają dziś z usług internetowych u innych operatorów, czy też świadcząą dziś usługi oparte na technologiach starych nie kwalifikujących się jako NGA. Należy zauważyć, że może dochodzić w czasie także do sytuacji odwrotnej, czyli rezygnacji z usług. Powody mogą być różne: zmiana zamieszkania klienta, przejście do innego operatora (jeśli się pojawi na danym terenie), zbyt wysoka cena usług, inne. Popyt powinien być umiejętnie budowany i stymulowany działaniami np. edukacyjnymi. Może to być zwłaszcza ważne działanie na terenach, gdzie dziś powszechność usług internetowych była i nadal jest niska. Możemy rozważać działania szkoleniowe dedykowane określonym grupom wiekowym klientów. Często samorządy prowadzą takie działania, więc idealną sytuacją byłoby takie rozłożenie działań szkoleniowych w czasie, aby jak najefektywniej wspierały wzrost popytu na usługi NGA. Popyt na usługi można też szacować i badać jego ryzyko poprzez analizę i porównanie wskaźników mikroekonomicznych, jak np. analiza rynku pracy, średnich zarobków i zmian tych wskaźników w czasie. Poniżej przykład dla wybranej Gminy, dane pochodzą z portalu Bank Danych Lokalnych

81 Rys. 23 Przykład danych z Banku Danych Lokalnych Można się też posłużyć danymi ze Statystycznego Vademecum Samorządowca 30. Przykład zakresu danych poniżej:

82 Rys. 24 Przykład danych z Statystycznego Vademecum Samorządowca 82

83 Rys. 25 Przykład danych z Banku Danych Lokalnych Analiza przychodów Przychody mogą zostać określone wprost liczbą sprzedanych rodzajów usług pomnożoną przez cenę danej usługi. Jak już zostało wspomniane, ceny usług mogą się zmieniać w czasie, co będzie wpływało na uzyskiwane przychody. Zakres cen usług i ich zmiany w czasie to zagadnienie zostało opisane w punkcie dotyczącym ceny usług, wraz ze wskazaniem raportu UKE, który może być materiałem pomocniczym w określeniu poziomu cen na poszczególne usługi. 83

84 W terminologii biznesowej w branży telekomunikacyjnej operatorzy posługują się tzw. wskaźnikiem ARPU, który oznacza średnie miesięczne przychody od jednego abonenta (z ang. ARPU Average Revenue per User). Oznacza to średnią wartość przychodu (opłata abonamentowa, rozmowy, wiadomości, pakiety TV, i inne) na jednego użytkownika sieci. Możemy się posługiwać średnim ARPU, które uwzględnia to, z jakich usług korzysta statystyczny pojedynczy klient (jeden może korzystać np. tylko z Internetu, inny z pakietu usług: Internet, TV i głos). W tym przypadku średnie ARPU będzie sumą przychodów z usług od obydwu klientów podzieloną przez 2 (bo mamy dwóch klientów). Możemy się też posługiwać średnim przychodem z danej usługi (np. ARPU tylko z usługi dostępu do Internetu). Wówczas interesuje nas ile klienci średnio płacą za usługę Internetową, obojętnie czy dostarczamy ją w pakiecie, czy też jako samodzielną usługę. Uśrednieniu podlegają wszystkie przychody z usług Internetowych, (mogą być różne od różnych klientów, bo klienci korzystają z różnych prędkości usługi, z różnych promocji, pakietyzacji usług, itp.). Analogicznie możemy podejść do ARPU z pozostałych rodzajów usług głos, TV czy usługi dodane. Pozwala to także oszacować rentowność danej usługi. Przychody z inwestycji będą się zmieniać w czasie wraz ze zmianą liczby klientów, którym będziemy dostarczać usługi w poszczególnych miesiącach i latach inwestycji. Nasza baza klientów będzie zapewne budowana stopniowo w czasie, co znaczy, że nie od razu osiągniemy docelową liczbę klientów (docelową penetrację). Pozyskanie szacowanej liczbyklientów będzie rozłożone w czasie i w zależności od zapotrzebowania na usługi, będziemy do niej dochodzić nawet kilka lat. W arkuszach kalkulacyjnych do tego opracowania przyjęte zostało szacowanie liczby gospodarstw domowych do podłączenia w roku pierwszym, drugim i trzecim. Jeśli będziemy znali średnie przychody z danej usługi, to łatwo policzymy jakich przychodów możemy się spodziewać w danym roku inwestycji. Przykładowa tabela wyliczeniowa poniżej. ROK n+1 oznacza liczbę usług z jakich będziemy mieli przychód w tym roku wiec będzie to suma usług pozyskanych w ROK n i usług pozyskanych w ROK n+1 (np. dla Internet będzie to po 100 usług pozyskiwanych co roku). Przy dokładnym modelowaniu finansowym należy uwzględnić jeszcze taki czynnik jak rezygnacje klientów z usług, wówczas, aby otrzymać liczbę usług, z których będzie generowany przychód, musimy pozyskiwać liczbę klientów powiększoną o wskaźnik 84

85 rezygnacji (z ang. tzw. Churn). Gdy rezygnacji będzie 10 w ROK n+1, to dla omawianego przypadku usług Internetowych musimy pozyskać o 10 więcej klientów korzystających z usługi Internet (czyli 110), aby nasza baza usług Internet generujących przychodów wyniosła w sumie 100. średnioroczna ilość usług (suma): Średni miesięczny ROK 1 ROK n ROK 2 ROK n+1 ROK 3 ROK n+2 przychód Internet NGA 50 zł Internet + TV 90 zł Internet + TV + Telefonia 110 zł inne usługi dodane 5 zł Suma klientów - HC Przychody w danym roku: Usługi ROK 1 ROK n ROK 2 ROK n+1 ROK 3 ROK n+2 ROK 1-3 Przychody z 3 lat (suma) Suma: zł zł zł zł Internet NGA zł zł zł zł Internet + TV zł zł zł zł Internet + TV zł zł zł zł Telefonia inne usługi dodane 1800 zł 3600 zł 5400 zł zł Przychody - uproszczony wzór liczenia: Internet NGA =50*20*12 miesięcy Internet + TV =90*30*12 miesięcy Internet + TV + =110*50*12 Telefonia miesięcy inne usługi dodane =5*30*12 miesięcy =50*40*12 miesięcy =50*60*12 miesięcy suma pozycji z ROK n, n+1 i n+2 =90*60*12 miesięcy =90*90*12 miesięcy suma pozycji z ROK n, n+1 i n+3 =110*100*12 =110*150*12 miesięcy suma pozycji z ROK n, miesięcy n+1 i n+4 =5*60*12 miesięcy =5*90*12 miesięcy suma pozycji z ROK n, n+1 i n+5 Tab. 9 Przykład uproszczonego modelu szacowania przychodów 85

86 Kształtowanie się średnich przychodów z abonamentu na polskim rynku można śledzić w publikowanych corocznie raportach UKE nt. rynku telekomunikacyjnego (przykład poniżej). Rys. 26 Przykładowe wartości rynku telekomunikacyjnego oraz średniego przychodu z abonenta w Polsce (źródło: UKE) Źródła danych do analizy Przy pracach analitycznych i opracowaniu biznes planu inwestor może skorzystać z m.in. z następujących źródeł informacji: dane demograficzne, ekonomiczne itp. Głównego Urzędu Statystycznego 31, raporty analityczne o rynku telekomunikacyjnym UKE, raporty analityczne firm konsultingowych, oferty innych operatorów

PLAN KONSPEKT. do przeprowadzenia zajęć z przedmiotu. Szerokopasmowe sieci dostępowe. Konfigurowanie urządzeń w szerokopasmowych sieciach dostępowych

PLAN KONSPEKT. do przeprowadzenia zajęć z przedmiotu. Szerokopasmowe sieci dostępowe. Konfigurowanie urządzeń w szerokopasmowych sieciach dostępowych PLAN KONSPEKT do przeprowadzenia zajęć z przedmiotu Szerokopasmowe sieci dostępowe TEMAT: Konfigurowanie urządzeń w szerokopasmowych sieciach dostępowych CEL: Zapoznanie uczniów z podstawami konfiguracji

Bardziej szczegółowo

OFERTA RAMOWA NA DOSTĘP HURTOWY DO SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ FTTx WYBUDOWANEJ ZE WSPARCIEM ŚRODKÓW PUBLICZNYCH

OFERTA RAMOWA NA DOSTĘP HURTOWY DO SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ FTTx WYBUDOWANEJ ZE WSPARCIEM ŚRODKÓW PUBLICZNYCH XV Konferencja KIKE Serock 18-19.11.2014 OFERTA RAMOWA NA DOSTĘP HURTOWY DO SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ FTTx WYBUDOWANEJ ZE WSPARCIEM ŚRODKÓW PUBLICZNYCH AGENDA PROJEKT Cel projektu Podmioty projektu SIED ŚWAITŁOWODOWA

Bardziej szczegółowo

Systemy GEPON oraz EoC. Jerzy Szczęsny

Systemy GEPON oraz EoC. Jerzy Szczęsny Systemy GEPON oraz EoC Jerzy Szczęsny AGENDA Sieci Pasywne Omówienie technologii Rynek Urządzeń GEPON Rodzaje Urządzeń Przykładowe Sieci EoC Omówienie technologii Rodzaje Urządzeń Przykładowe Sieci Omówienie

Bardziej szczegółowo

Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas)

Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas) Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas) Medium transmisyjne Kabel miedziany Światłowód Fale radiowe Kabel miedziany 8 żyłowa skrętka telefoniczna Może być w wersji nieekranowanej (UTP Unshielded

Bardziej szczegółowo

Instrukcja użytkownika Wersja dokumentacji 1.1

Instrukcja użytkownika Wersja dokumentacji 1.1 Konsultacje społeczne obszarów białych NGA Weryfikacja listy białych obszarów Instrukcja użytkownika Wersja dokumentacji 1.1 Warszawa, maj 2016 Spis treści 1 Podstawowe informacje...3 2 Podstawa prawna

Bardziej szczegółowo

Przyszłość infrastruktury HFC VECTOR

Przyszłość infrastruktury HFC VECTOR Przyszłość infrastruktury HFC VECTOR Agenda Drivery inwestycyjne w nowoczesną infrastrukturę Konkurencyjność i ewolucja technologii HFC Nowe alternatywne technologie Wyzwania na przyszłość Next Generation

Bardziej szczegółowo

Nos dla tabakiery czy tabakiera dla nosa czyli komu i do czego służyć ma nowoczesna instalacja telekomunikacyjna?

Nos dla tabakiery czy tabakiera dla nosa czyli komu i do czego służyć ma nowoczesna instalacja telekomunikacyjna? Nos dla tabakiery czy tabakiera dla nosa czyli komu i do czego służyć ma nowoczesna instalacja telekomunikacyjna? Prosper Biernacki - Akademia Światłowodowa Sp. z o.o. Minął rok od nowelizacji Warunków

Bardziej szczegółowo

Małe jest piękne! Zastosowanie mini CMTS w sieciach dostępowych. Kamil Głuch Solution Engineer

Małe jest piękne! Zastosowanie mini CMTS w sieciach dostępowych. Kamil Głuch Solution Engineer Małe jest piękne! Zastosowanie mini CMTS w sieciach dostępowych Kamil Głuch Solution Engineer Agenda Ekosystem małych sieci Gdzie duży nie może - koncepcja C-DOCIS minicmts David vs. Goliat - podobieństwa

Bardziej szczegółowo

Sieć LAN to dziś nieodzowny element infrastruktury informatycznej

Sieć LAN to dziś nieodzowny element infrastruktury informatycznej Projektowanie sieci firmowej od A do Z 01 Sieć LAN to dziś nieodzowny element infrastruktury informatycznej w każdej firmie, a coraz częściej także w domu. Jeśli zależy Ci, aby sieć w Twojej firmie funkcjonowała

Bardziej szczegółowo

GEPON Światłowód do domu

GEPON Światłowód do domu GEPON Światłowód do domu Rafał Kościelniak rafal.koscielniak@salumanus.com Agenda GEPON Światłowód do domu - Omówienie technologii - Zalety systemów GEPON - Prezentacja urządzeń - Przykładowe rozwiązania

Bardziej szczegółowo

OBSZARY INTERWENCJI W I NABORZE WNIOSKÓW W RAMACH I OSI PRIORYTETOWEJ POPC POWSZECHNY DOSTĘP DO SZYBKIEGO INTERNETU. Suwałki, r.

OBSZARY INTERWENCJI W I NABORZE WNIOSKÓW W RAMACH I OSI PRIORYTETOWEJ POPC POWSZECHNY DOSTĘP DO SZYBKIEGO INTERNETU. Suwałki, r. OBSZARY INTERWENCJI W I NABORZE WNIOSKÓW W RAMACH I OSI PRIORYTETOWEJ POPC POWSZECHNY DOSTĘP DO SZYBKIEGO INTERNETU Suwałki, 07.10.2015 r. ZAŁOŻENIA FORMALNE I ADMINISTRACYJNE POPC GDZIE? OBSZARY INTERWENCJI

Bardziej szczegółowo

System konsultacji społecznych białych obszarów NGA

System konsultacji społecznych białych obszarów NGA System konsultacji społecznych białych obszarów NGA Instrukcja użytkownika Wersja dokumentacji 1.1 Warszawa, marzec 2015 Beneficjent: Projekt: POIG.07.01.00-00-019/09 Instytut Łączności PIB ul. Szachowa

Bardziej szczegółowo

MODELE UDOSTĘPNIANIA SIECI WSPÓŁFINANSOWANYCH Z FUNDUSZY UNIJNYCH

MODELE UDOSTĘPNIANIA SIECI WSPÓŁFINANSOWANYCH Z FUNDUSZY UNIJNYCH MODELE UDOSTĘPNIANIA SIECI WSPÓŁFINANSOWANYCH Z FUNDUSZY UNIJNYCH Rafał Sobiczewski Dyr. Do Spraw Dostępu Szerokopasmowego 2012-04-26 1 AGENDA 1. Czym różnią się inwestycja w sieci otwarte od tradycyjnych

Bardziej szczegółowo

Internet szerokopasmowy technologie i obszary zastosowań

Internet szerokopasmowy technologie i obszary zastosowań Internet szerokopasmowy technologie i obszary zastosowań 1 ZBIGNIEW KĄDZIELSKI 2 3 512 KB danych 4 Rozmiar 1440 na 14 000 punktów! 10 obiektów flash 14 MB danych 5 Ewolucja telewizji 6 icore 2 Duo, 2 GB

Bardziej szczegółowo

OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU nr 01/8.4/2014

OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU nr 01/8.4/2014 Warszawa, 26.05. 2014 SKYNET Spółka Jawna Krzysztof Skorupski Filip Bacciarelli Ul. Człuchowska 66 01-360 Warszawa OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU nr 01/8.4/2014 Działając zgodnie z 11 umowy o dofinansowanie numer

Bardziej szczegółowo

Internet. dodatkowy switch. Koncentrator WLAN, czyli wbudowany Access Point

Internet. dodatkowy switch. Koncentrator WLAN, czyli wbudowany Access Point Routery Vigor oznaczone symbolem G (np. 2900Gi), dysponują trwale zintegrowanym koncentratorem radiowym, pracującym zgodnie ze standardem IEEE 802.11g i b. Jest to zbiór protokołów, definiujących pracę

Bardziej szczegółowo

Agenda. 1. POPC 1.1 vs POIG POPC aspekty formalne. 3. POPC aspekty techniczne. 4. Doświadczenia z projektów 8.

Agenda. 1. POPC 1.1 vs POIG POPC aspekty formalne. 3. POPC aspekty techniczne. 4. Doświadczenia z projektów 8. Wstęp Agenda 1. POPC 1.1 vs POIG 8.4 2. POPC 1.1 - aspekty formalne 3. POPC 1.1 - aspekty techniczne 4. Doświadczenia z projektów 8.4 5. Gdzie szukać informacji? POPC 1.1 vs POIG 8.4 Program Operacyjny

Bardziej szczegółowo

PLAN KONSPEKT. Bezprzewodowe sieci dostępowe. Konfigurowanie urządzeń w bezprzewodowych szerokopasmowych sieciach dostępowych

PLAN KONSPEKT. Bezprzewodowe sieci dostępowe. Konfigurowanie urządzeń w bezprzewodowych szerokopasmowych sieciach dostępowych PLAN KONSPEKT do przeprowadzenia zajęć z przedmiotu Bezprzewodowe sieci dostępowe TEMAT: Konfigurowanie urządzeń w bezprzewodowych szerokopasmowych sieciach dostępowych CEL: Zapoznanie uczniów z podstawami

Bardziej szczegółowo

Obecna definicja sieci szerokopasmowych dotyczy transmisji cyfrowej o szybkości powyżej 2,048 Mb/s (E1) stosowanej w sieciach rozległych.

Obecna definicja sieci szerokopasmowych dotyczy transmisji cyfrowej o szybkości powyżej 2,048 Mb/s (E1) stosowanej w sieciach rozległych. SYSTEMY SZEROKOPASMOWE 1 Obecna definicja sieci szerokopasmowych dotyczy transmisji cyfrowej o szybkości powyżej 2,048 Mb/s (E1) stosowanej w sieciach rozległych. ATM Frame Relay Fast 10 Gigabit X.25 FDDI

Bardziej szczegółowo

Ethernet. Ethernet odnosi się nie do jednej, lecz do wielu technologii sieci lokalnych LAN, z których wyróżnić należy cztery podstawowe kategorie:

Ethernet. Ethernet odnosi się nie do jednej, lecz do wielu technologii sieci lokalnych LAN, z których wyróżnić należy cztery podstawowe kategorie: Wykład 5 Ethernet IEEE 802.3 Ethernet Ethernet Wprowadzony na rynek pod koniec lat 70-tych Dzięki swojej prostocie i wydajności dominuje obecnie w sieciach lokalnych LAN Coraz silniejszy udział w sieciach

Bardziej szczegółowo

Polska Izba Radiodyfuzji Cyfrowej

Polska Izba Radiodyfuzji Cyfrowej Polska Izba Radiodyfuzji Cyfrowej Budowa infrastruktury telekomunikacyjnej z możliwością współużytkowania. Uwagi i wnioski PIRC do art. 139 Pt Obecna sytuacja - pierwszy operator telekomunikacyjny na budynku

Bardziej szczegółowo

Wymagania dotyczące łączy: należy zapewnić redundancję łączy w połączeniach pomiędzy routerami Uruchmić protokół routingu RIP v.2

Wymagania dotyczące łączy: należy zapewnić redundancję łączy w połączeniach pomiędzy routerami Uruchmić protokół routingu RIP v.2 Sławomir Wawrzyniak 236425 PROJEKT SIECI KOMPUTEROWEJ Specyfikacja: Wykupiona pula adresów IP: 165.178.144.0/20 Dostawca dostarcza usługę DNS Łącze do ISP: 1Gbit ethernet Wymagania dotyczące podsieci:

Bardziej szczegółowo

Od RSS do POPC. Dostęp do sieci telekomunikacyjnych wybudowanych ze środków publicznych

Od RSS do POPC. Dostęp do sieci telekomunikacyjnych wybudowanych ze środków publicznych Od RSS do POPC Dostęp do sieci telekomunikacyjnych wybudowanych ze środków publicznych Piotr Gawryluk Wydział Projektów Szerokopasmowych Dep. Hurtowego Rynku Telekomunikacyjnego p.gawryluk@uke.gov.pl;

Bardziej szczegółowo

Wykład II. Administrowanie szkolną siecią komputerową. dr Artur Bartoszewski www.bartoszewski.pr.radom.pl

Wykład II. Administrowanie szkolną siecią komputerową. dr Artur Bartoszewski www.bartoszewski.pr.radom.pl Administrowanie szkolną siecią komputerową dr Artur Bartoszewski www.bartoszewski.pr.radom.pl Wykład II 1 Tematyka wykładu: Media transmisyjne Jak zbudować siec Ethernet Urządzenia aktywne i pasywne w

Bardziej szczegółowo

Telekomunikacyjne systemy dostępowe (przewodowe)

Telekomunikacyjne systemy dostępowe (przewodowe) Telekomunikacyjne systemy dostępowe (przewodowe) Sieć dostępowa - połączenie pomiędzy centralą abonencką a urządzeniem abonenckim. para przewodów miedzianych, przewody energetyczne, światłowód, połączenie

Bardziej szczegółowo

INFRASTRUKTURA SZEROKOPASMOWEGO INTERNETU. wprowadzenie do zagadnienia

INFRASTRUKTURA SZEROKOPASMOWEGO INTERNETU. wprowadzenie do zagadnienia INFRASTRUKTURA SZEROKOPASMOWEGO INTERNETU wprowadzenie do zagadnienia Dr inż. Adam Okniński Dyrektor Wydziału Wydział Wdrażania Technologii Informacyjnych Departament Infrastruktury Urząd Marszałkowski

Bardziej szczegółowo

1 2004 BRINET Sp. z o. o.

1 2004 BRINET Sp. z o. o. W niektórych routerach Vigor (np. serie 2900/2900V) interfejs WAN występuje w postaci portu Ethernet ze standardowym gniazdem RJ-45. Router 2900 potrafi obsługiwać ruch o natężeniu kilkudziesięciu Mbit/s,

Bardziej szczegółowo

Pogoń za pasmem - niewykorzystany potencjał sieci HFC. Łukasz Cejmer Senior Solution Engineer, HFC

Pogoń za pasmem - niewykorzystany potencjał sieci HFC. Łukasz Cejmer Senior Solution Engineer, HFC Pogoń za pasmem - niewykorzystany potencjał sieci HFC Łukasz Cejmer Senior Solution Engineer, HFC Wpływ nowych usług na pojemność sieci Mb/s Time Wpływ nowych usług na pojemność sieci VECTRA 160 Mb/s UPC

Bardziej szczegółowo

BIATEL BIT S.A. kompetencje i doświadczenie w budowie szerokopasmowych sieci teleinformatycznych

BIATEL BIT S.A. kompetencje i doświadczenie w budowie szerokopasmowych sieci teleinformatycznych BIATEL BIT S.A. kompetencje i doświadczenie w budowie szerokopasmowych sieci teleinformatycznych Omówienie zrealizowanych projektów, z uwzględnieniem technologii, zakresu i zasięgu sieci. Bobrowa Dolina,

Bardziej szczegółowo

Szerokopasmowy dostęp do Internetu Broadband Internet Access. dr inż. Stanisław Wszelak

Szerokopasmowy dostęp do Internetu Broadband Internet Access. dr inż. Stanisław Wszelak Szerokopasmowy dostęp do Internetu Broadband Internet Access dr inż. Stanisław Wszelak Rodzaje dostępu szerokopasmowego Technologia xdsl Technologie łączami kablowymi Kablówka Technologia poprzez siec

Bardziej szczegółowo

OFERTA RAMOWA. Łódź, 11 kwietnia 2013 r.

OFERTA RAMOWA. Łódź, 11 kwietnia 2013 r. OFERTA RAMOWA o dostępie telekomunikacyjnym do infrastruktury telekomunikacyjnej wybudowanej przez Jednostki Samorządu Terytorialnego z udziałem środków pomocowych UE Łódź, 11 kwietnia 2013 r. Obowiązki

Bardziej szczegółowo

GSMONLINE.PL. Światłowód w małej firmie testujemy go od roku

GSMONLINE.PL. Światłowód w małej firmie testujemy go od roku GSMONLINE.PL Światłowód w małej firmie testujemy go od roku 2018-01-23 Światłowód w ofercie Orange zwykle prezentowany jest jako rozwiązanie dla nowoczesnych rodzin, które chcą korzystać z szybkiego internetu,

Bardziej szczegółowo

Nowoczesne usługi telekomunikacyjne świadczone na szerokopasmowej sieci stacjonarnej. Wrocław, 14.03.2013

Nowoczesne usługi telekomunikacyjne świadczone na szerokopasmowej sieci stacjonarnej. Wrocław, 14.03.2013 Nowoczesne usługi telekomunikacyjne świadczone na szerokopasmowej sieci stacjonarnej Wrocław, 14.03.2013 1 ADSL - ewolucja sieci miedzianej (kat.3). ADSL (ang. Asymmetric Digital Subscriber Line) asymetryczna

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 8 do Porozumienia Deklaracja inwestycyjna Telekomunikacji Polskiej

Załącznik nr 8 do Porozumienia Deklaracja inwestycyjna Telekomunikacji Polskiej Załącznik nr 8 do Porozumienia Deklaracja inwestycyjna Telekomunikacji Polskiej Telekomunikacja Polska deklaruje wybudowanie i udostępnienie, w terminie 36 miesięcy od daty podpisania porozumienia TP UKE,

Bardziej szczegółowo

Telewizja kablowa w strukturze sieci FTTH firmy OPTOMER

Telewizja kablowa w strukturze sieci FTTH firmy OPTOMER Telewizja kablowa w strukturze sieci FTTH firmy OPTOMER mgr inż. Tomasz Rogowski Dzięki niezrównanej jakości sygnału i rzeczywistej transmisji szerokopasmowej, struktura sieci FTTH jest idealna do dostarczania

Bardziej szczegółowo

System punkt-wielopunkt AIReach Broadband Główne zalety

System punkt-wielopunkt AIReach Broadband Główne zalety System punkt-wielopunkt AIReach Broadband 9800 AIReach firmy Hughes jest systemem radiowym punktwielopunkt (PMP) trzeciej generacji przystosowanym do wymagań nowoczesnego dostępu szerokopasmowego oraz

Bardziej szczegółowo

TECHNOLOGIE WYKORZYSTYWANE DO BUDOWY SZEROKOPASMOWYCH SIECI DOSTĘPU DO INTERNETU. Katowice, 11 stycznia 2012 r. Wiesław Baług

TECHNOLOGIE WYKORZYSTYWANE DO BUDOWY SZEROKOPASMOWYCH SIECI DOSTĘPU DO INTERNETU. Katowice, 11 stycznia 2012 r. Wiesław Baług TECHNOLOGIE WYKORZYSTYWANE DO BUDOWY SZEROKOPASMOWYCH SIECI DOSTĘPU DO INTERNETU Katowice, 11 stycznia 2012 r. Etapy realizacji projektów budowa sieci szerokopasmowych Tryb rozdzielny lub łączny zaprojektuj

Bardziej szczegółowo

TYTUŁ PROJEKTU: NAZWA WNIOSKODAWCY: WNIOSKOWANA KWOTA Z EFRR: DATA WPŁYNIĘCIA WNIOSKU: OCENIAJĄCY: DATA:

TYTUŁ PROJEKTU: NAZWA WNIOSKODAWCY: WNIOSKOWANA KWOTA Z EFRR: DATA WPŁYNIĘCIA WNIOSKU: OCENIAJĄCY: DATA: Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu współfinansowanego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 W ramach 4 osi Rozwój infrastruktury

Bardziej szczegółowo

JAK PRAWIDŁOWO SPRAWOZDAWAĆ ZASIĘGI SIECI

JAK PRAWIDŁOWO SPRAWOZDAWAĆ ZASIĘGI SIECI JAK PRAWIDŁOWO SPRAWOZDAWAĆ ZASIĘGI SIECI 1 JAK PRAWIDŁOWO SPRAWOZDAĆ ZAKOŃCZENIA SIECI 1.1 Czy trzeba podawać adres zakończenia sieci z dokładnością do lokalu? Nie. Należy podać adres zakończenia sieci

Bardziej szczegółowo

Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas)

Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas) Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas) Jest to zbiór komputerów połączonych między sobą łączami telekomunikacyjnymi, w taki sposób że Możliwa jest wymiana informacji (danych) pomiędzy komputerami

Bardziej szczegółowo

NGA Sieci Dostępowe Następnej Generacji

NGA Sieci Dostępowe Następnej Generacji NGA Sieci Dostępowe Następnej Generacji mgr inż. Przemysław Góźdź Internet sukcesywnie, coraz szerzej, wkracza w nasze życie. Służy do pracy, nauki, komunikacji, zakupów, załatwienia spraw urzędowych,

Bardziej szczegółowo

Cel działania. Najważniejsze cele to:

Cel działania. Najważniejsze cele to: Program E- VITA Projekt Budowa ponadlokalnej internetowej sieci szerokopasmowej e -Vita inter@ktywne gminy dla gmin: Dzierżoniów, Stoszowice, Niemcza, Ziębice, Ząbkowice Śląskie, Bardo. Najważniejsze cele

Bardziej szczegółowo

Systemy i Sieci Radiowe

Systemy i Sieci Radiowe Systemy i Sieci Radiowe Wykład 3 Media transmisyjne część 1 Program wykładu transmisja światłowodowa transmisja za pomocą kabli telekomunikacyjnych (DSL) transmisja przez sieć energetyczną transmisja radiowa

Bardziej szczegółowo

Zasady zapewnienia dostępu hurtowego dla projektów Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Lublin, 6 kwietnia 2016 r.

Zasady zapewnienia dostępu hurtowego dla projektów Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Lublin, 6 kwietnia 2016 r. Zasady zapewnienia dostępu hurtowego dla projektów Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa Lublin, 6 kwietnia 2016 r. Dokumenty źródłowe Wytyczne UE w sprawie stosowania reguł pomocy państwa w odniesieniu

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Akademia OSBRIDGE

Biuletyn Akademia OSBRIDGE Biuletyn Akademia OSBRIDGE Temat: Standard 802.11n w paśmie 2,4GHz nowe możliwości, które warto wykorzystać w praktycznych zastosowaniach Standard 802.11n Mimo został opracowany i może być stosowany dla

Bardziej szczegółowo

Porównanie implementacji Power over Ethernet za pomocą urządzeń pośrednich i switchy PoE PowerDsine

Porównanie implementacji Power over Ethernet za pomocą urządzeń pośrednich i switchy PoE PowerDsine Porównanie implementacji Power over Ethernet za pomocą urządzeń pośrednich i switchy PoE PowerDsine Sani Ronen Director of Marketing, Biała Księga Stycznia 2013 Wprowadzenie Istnieją dwie metody implementacji

Bardziej szczegółowo

METODYKA WYZNACZANIA OBSZARÓW INTERWENCJI W RAMACH PROJEKTU INTERNET DLA MAZOWSZA

METODYKA WYZNACZANIA OBSZARÓW INTERWENCJI W RAMACH PROJEKTU INTERNET DLA MAZOWSZA METODYKA WYZNACZANIA OBSZARÓW INTERWENCJI W RAMACH PROJEKTU INTERNET DLA MAZOWSZA Sierpień 2011 1 METODYKA INWENTARYZACJI Istniejącą infrastrukturę szerokopasmową oraz plany inwestycyjne przedsiębiorców

Bardziej szczegółowo

Załącznik numer 1 do Umowy hurtowego dostępu do sieci szerokopasmowej z.. roku. Szczegółowy opis Usług wraz z ich parametrami jakościowymi

Załącznik numer 1 do Umowy hurtowego dostępu do sieci szerokopasmowej z.. roku. Szczegółowy opis Usług wraz z ich parametrami jakościowymi Załącznik numer 1 do Umowy hurtowego dostępu do sieci szerokopasmowej z.. roku Szczegółowy opis Usług wraz z ich parametrami jakościowymi 1. Usługa BSA 1. OSD oferuje Usługę BSA niezależnie od technologii,

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Borzycki. Ewolucja sieci dostępowych

Krzysztof Borzycki. Ewolucja sieci dostępowych Krzysztof Borzycki Ewolucja sieci dostępowych Program Wprowadzenie Wzrost szybkości dostępu do Internetu Szerokopasmowy dostęp radiowy Infrastruktura dla dostępu szerokopasmowego Likwidacja tradycyjnej

Bardziej szczegółowo

coaxdata Coaxdata Homeplug i Coaxdata Gigabit 200 Mbps 700 Mbps

coaxdata Coaxdata Homeplug i Coaxdata Gigabit 200 Mbps 700 Mbps COAXDATA ADAPTER ETHERNET PRZEZ KABEL KONCENTRYCZNY QR-A00171 Coaxdata Homeplug i Coaxdata Gigabit Szerokość pasma kabla koncentrycznego pozwala na multipleksację innych usług, bez zakłócania dystrybuowanego

Bardziej szczegółowo

Budowa sieci szerokopasmowej w technologii mikrokanalizacji case study

Budowa sieci szerokopasmowej w technologii mikrokanalizacji case study Budowa sieci szerokopasmowej w technologii mikrokanalizacji case study Agenda: Problem białych plam Warianty działań samorządu Rozwiązania techniczne Case study Gmina Nowosolna Podsumowanie i pytania Przygotował:

Bardziej szczegółowo

Szerokopasmowe Pomorskie w powiecie lęborskim

Szerokopasmowe Pomorskie w powiecie lęborskim Szerokopasmowe Pomorskie w powiecie lęborskim Szerokopasmowe Pomorskie założenia SP Sieć szkieletowo-dystrybucyjna Sieć dostępowa prywatnych operatorów 2 Szerokopasmowe Pomorskie kluczowe liczby Wartość

Bardziej szczegółowo

Planowanie sieci komputerowej. mgr inż. Krzysztof Szałajko

Planowanie sieci komputerowej. mgr inż. Krzysztof Szałajko Planowanie sieci komputerowej mgr inż. Krzysztof Szałajko Co weźmiemy po uwagę? Wersja 1.0 2 / 31 Koszt Urządzenie centralne. Koncentrator? Switch? Jedno urządzenie centralne + bardzo długie połączenia

Bardziej szczegółowo

Rodzaje, budowa i funkcje urządzeń sieciowych

Rodzaje, budowa i funkcje urządzeń sieciowych Rodzaje, budowa i funkcje urządzeń sieciowych Urządzenia sieciowe modemy, karty sieciowe, urządzenia wzmacniające, koncentratory, mosty, przełączniki, punkty dostępowe, routery, bramy sieciowe, bramki

Bardziej szczegółowo

Wdrożenie systemów GPON w różnych scenariuszach biznesowych. Marcin Ułasik

Wdrożenie systemów GPON w różnych scenariuszach biznesowych. Marcin Ułasik Wdrożenie systemów GPON w różnych scenariuszach biznesowych Marcin Ułasik AGENDA Trendy i wymagania Możliwości rozwoju Dlaczego GPON? Możliwe zastosowania Rozwiązania techniczne Podsumowanie Usługi w sieci

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA TECHNICZNA PROJEKTU SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ

KONCEPCJA TECHNICZNA PROJEKTU SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ Warszawa, 21 lipca 2014 KONCEPCJA TECHNICZNA PROJEKTU SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ NA TERENIE MIASTA PISZ Projekt jest realizowany w ramach programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Priorytet: 8 Społeczeństwo

Bardziej szczegółowo

Internet dla Mieszkańców Małopolski Małopolska Sieć Szerokopasmowa

Internet dla Mieszkańców Małopolski Małopolska Sieć Szerokopasmowa Internet dla Mieszkańców Małopolski Kraków, Małopolska 17 października Sieć Szerokopasmowa 2011 roku Kraków, 2 kwietnia 2004 r. Uzasadnienie realizacji - potrzeba interwencji W Małopolsce ok. 10% gospodarstw

Bardziej szczegółowo

NOWA TECHNOLOGIA SZYBKOŚCI

NOWA TECHNOLOGIA SZYBKOŚCI NOWA TECHNOLOGIA SZYBKOŚCI Przewodnik po Internecie LTE Testuj z nami najnowocześniejszy Internet LTE! Bądź pierwszy i testuj Internet LTE! Witamy w akcji Zapisz się na Internet LTE Dziękujemy za zainteresowanie

Bardziej szczegółowo

Spotkanie z Przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi w sprawie Inwentaryzacji

Spotkanie z Przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi w sprawie Inwentaryzacji Spotkanie z Przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi w sprawie Inwentaryzacji Agenda spotkania 10.00-10.10 - Rozpoczęcie i wprowadzenie do obrad Rady; 10.10 10.30 - Omówienie zmian w rozporządzeniu Ministra

Bardziej szczegółowo

Panel UKE Piotr Gawryluk

Panel UKE Piotr Gawryluk Panel UKE hurtowe dotyczące budowanych sieci: nadmiarowość sieci zakres świadczonych usług Piotr Gawryluk Dep. Hurtowego Rynku Telekomunikacyjnego Urząd Komunikacji Elektronicznej p.gawryluk@uke.gov.pl;

Bardziej szczegółowo

Sieci i systemy FTTx. Sławomir Kula Instytut Telekomunikacji Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechnika Warszawska. listopad 2014 r.

Sieci i systemy FTTx. Sławomir Kula Instytut Telekomunikacji Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechnika Warszawska. listopad 2014 r. Sieci i systemy FTTx Sławomir Kula Instytut Telekomunikacji Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechnika Warszawska listopad 2014 r. Sławomir Kula IT PW 2 Optyczne systemy dostępowe FTTx Warianty

Bardziej szczegółowo

Dwa lub więcej komputerów połączonych ze sobą z określonymi zasadami komunikacji (protokołem komunikacyjnym).

Dwa lub więcej komputerów połączonych ze sobą z określonymi zasadami komunikacji (protokołem komunikacyjnym). Sieci komputerowe Dwa lub więcej komputerów połączonych ze sobą z określonymi zasadami komunikacji (protokołem komunikacyjnym). Zadania sieci - wspólne korzystanie z plików i programów - współdzielenie

Bardziej szczegółowo

Załącznik numer 2 do Umowy hurtowego dostępu do sieci szerokopasmowej z.. roku

Załącznik numer 2 do Umowy hurtowego dostępu do sieci szerokopasmowej z.. roku Załącznik numer 2 do Umowy hurtowego dostępu do sieci szerokopasmowej z.. roku Specyfikacja techniczna oraz warunki techniczne, jakim powinna odpowiadać Sieć 1.1. Wymagania minimalne na przepustowość w

Bardziej szczegółowo

A-06 PROJEKTOWANIE I BUDOWA SIECI FTTx

A-06 PROJEKTOWANIE I BUDOWA SIECI FTTx A-06 PROJEKTOWANIE I BUDOWA SIECI FTTx INFORMACJE PODSTAWOWE Celem kursu jest przekazanie uczestnikom podstawowych informacji dotyczących projektowania, budowy i eksploatacji światłowodowych sieci dostępowych

Bardziej szczegółowo

Dlaczego Meru Networks architektura jednokanałowa Architektura jednokanałowa:

Dlaczego Meru Networks architektura jednokanałowa Architektura jednokanałowa: Dlaczego architektura jednokanałowa Architektura jednokanałowa: Brak konieczności planowania kanałów i poziomów mocy na poszczególnych AP Zarządzanie interferencjami wewnątrzkanałowymi, brak zakłóceń od

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 2. Opis sieci teleinformatycznej

Załącznik nr 2. Opis sieci teleinformatycznej Załącznik nr 2 Opis sieci teleinformatycznej 1. Założenia techniczne Sieć teleinformatyczna Stadionu Narodowego ma pełnić rolę wydajnego, zintegrowanego szkieletu komunikacyjnego dla wielu systemów projektowanych

Bardziej szczegółowo

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Europejska Agenda Cyfrowa: stan realizacji przez Polskę.

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Europejska Agenda Cyfrowa: stan realizacji przez Polskę. Ministerstwo Europejska Agenda Cyfrowa: stan realizacji przez Polskę. 1 Ministerstwo Zrozumieć cyfryzację Internet staje się centralnym narzędziem konsumpcji treści, w konsekwencji czego obserwuje się

Bardziej szczegółowo

Podstawy systemu okablowania strukturalnego

Podstawy systemu okablowania strukturalnego Podstawy systemu okablowania strukturalnego Sposób okablowania budynków wymaga podjęcia odpowiednich, rzetelnych decyzji w zakresie telekomunikacji w przedsiębiorstwach. System okablowania jest podstawą

Bardziej szczegółowo

WARUNKI DOSTĘPU HURTOWEGO DO SIECI DOSTĘPOWYCH REALIZOWANYCH W RAMACH POPC

WARUNKI DOSTĘPU HURTOWEGO DO SIECI DOSTĘPOWYCH REALIZOWANYCH W RAMACH POPC WARUNKI DOSTĘPU HURTOWEGO DO SIECI DOSTĘPOWYCH REALIZOWANYCH W RAMACH POPC Pierwsze warsztaty rynkowe Warszawa, 16 marca 2015 r. 1 DOSTĘP HURTOWY POPC Agenda Uwarunkowania prawne Usługi hurtowe Specyfikacja

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1. Podstawowa terminologia lokalnych sieci komputerowych. Topologie sieci komputerowych. Ocena. Zadanie 1

Ćwiczenie 1. Podstawowa terminologia lokalnych sieci komputerowych. Topologie sieci komputerowych. Ocena. Zadanie 1 Ćwiczenie 1 Podstawowa terminologia lokalnych sieci komputerowych. Topologie sieci komputerowych. Skład zespołu Data wykonania ćwiczenia Ocena Zadanie 1 Korzystając ze źródeł internetowych wymień i scharakteryzuj

Bardziej szczegółowo

Rynek usług szerokopasmowych - stan i perspektywy rozwoju. Warszawa, listopad 2012 r.

Rynek usług szerokopasmowych - stan i perspektywy rozwoju. Warszawa, listopad 2012 r. Rynek usług szerokopasmowych - stan i perspektywy rozwoju Warszawa, listopad 2012 r. Agenda cyfrowa cele z zakresu Internetu szerokopasmowego Do 2013 r. - szerokopasmowy dostęp do Internetu dla 100% mieszkańców

Bardziej szczegółowo

BOLESŁAWIEC, 19-20 Listopad 2009

BOLESŁAWIEC, 19-20 Listopad 2009 BUDOWA OSTATNIEJ MILI BOLESŁAWIEC, 19-20 Listopad 2009 Siedziba spółki Leszno, ul. Lipowa 26 Oddział w Lubinie przy ul. Skłodowskiej 70 Oddział w Koninie przy ul. Popiełuszki 2 Oddział w Zgorzelcu przy

Bardziej szczegółowo

Sieci szerokopasmowe w Programie Operacyjnym Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. Zielona Góra, 17 czerwca 2015 r.

Sieci szerokopasmowe w Programie Operacyjnym Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. Zielona Góra, 17 czerwca 2015 r. Sieci szerokopasmowe w Programie Operacyjnym Polska Cyfrowa na lata 2014-2020 Zielona Góra, 17 czerwca 2015 r. 1 CEL GŁÓWNY: realizacja wskaźników Europejskiej Agendy Cyfrowej i Narodowego Planu Szerokopasmowego

Bardziej szczegółowo

Modernizacja sieci hybrydowej HFC w kierunku sieci całkowicie optycznej

Modernizacja sieci hybrydowej HFC w kierunku sieci całkowicie optycznej Rafał KRÓLIKOWSKI Politechnika Wrocławska, Katedra Telekomunikacji i Teleinformatyki Modernizacja sieci hybrydowej HFC w kierunku sieci całkowicie optycznej Streszczenie. W artykule omówiono zagadnienie

Bardziej szczegółowo

Ewolucja sieci dostępowej - Pasywne Sieci Optyczne jako kierunek rozwoju sieci. Marcin Starzyński

Ewolucja sieci dostępowej - Pasywne Sieci Optyczne jako kierunek rozwoju sieci. Marcin Starzyński Ewolucja sieci dostępowej - Pasywne Sieci Optyczne jako kierunek rozwoju sieci Marcin Starzyński Agenda Wzrost zapotrzebowania na pasmo jako stały element biznesu Aktualny status rynku FTTH/FTTB Pasywne

Bardziej szczegółowo

Redukcja kosztów połączeń telekomunikacyjnych przy wykorzystaniu central ISDN PABX

Redukcja kosztów połączeń telekomunikacyjnych przy wykorzystaniu central ISDN PABX Andrzej Białas, Waldemar Fuczkiewicz Aksonet Poznań Wojciech Kabaciński Instytut Elektroniki i Telekomunikacji Politechnika Poznańska Redukcja kosztów połączeń telekomunikacyjnych przy wykorzystaniu central

Bardziej szczegółowo

Nowe zasady finansowania infrastruktury NGA - perspektywa Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa 2020

Nowe zasady finansowania infrastruktury NGA - perspektywa Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa 2020 Nowe zasady finansowania infrastruktury NGA - perspektywa Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa 2020 1 Europejska Agenda Cyfrowa i Narodowy Plan Szerokopasmowy Cele: Powszechny dostęp do szybkiego internetu

Bardziej szczegółowo

Innowacyjne rozwiązania budowy sieci szerokopasmowych Grupa Technitel

Innowacyjne rozwiązania budowy sieci szerokopasmowych Grupa Technitel Innowacyjne rozwiązania budowy sieci szerokopasmowych Grupa Technitel Grupa Technitel Siedziba w Łodzi Oddział Warszawa Oddział Kraków Firma Technitel została stworzona przez osoby posiadające bogate doświadczenie

Bardziej szczegółowo

ZAPYTANIE OFERTOWE. Zakup usług związanych z budową sieci zgodnie z poniższym zestawieniem

ZAPYTANIE OFERTOWE. Zakup usług związanych z budową sieci zgodnie z poniższym zestawieniem Jasło, 10 marca 2014 Przedsiębiorstwo Telekomunikacyjne TELGAM S.A. Ul. Mickiewicza 154 38-200 Jasło ZAPYTANIE OFERTOWE W związku z realizacją projektu pt: Szerokopasmowy Internet nowej generacji w powiecie

Bardziej szczegółowo

5R]G]LDï %LEOLRJUDğD Skorowidz

5R]G]LDï %LEOLRJUDğD Skorowidz ...5 7 7 9 9 14 17 17 20 23 23 25 26 34 36 40 51 51 53 54 54 55 56 57 57 59 62 67 78 83 121 154 172 183 188 195 202 214... Skorowidz.... 4 Podręcznik Kwalifikacja E.13. Projektowanie lokalnych sieci komputerowych

Bardziej szczegółowo

Usługi TP dla operatorów zasięg, wygoda, atrakcyjna cena. Telekomunikacja Polska Domena Hurt (www.hurt-tp.pl) Kraków, 23 października 2012

Usługi TP dla operatorów zasięg, wygoda, atrakcyjna cena. Telekomunikacja Polska Domena Hurt (www.hurt-tp.pl) Kraków, 23 października 2012 Usługi TP dla operatorów zasięg, wygoda, atrakcyjna cena Telekomunikacja Polska Domena Hurt (www.hurt-tp.pl) Kraków, 23 października 2012 O czym chcielibyśmy porozmawiać wygodne i tanie dojście do obiektu

Bardziej szczegółowo

Nowe spojrzenie na Europejską Agendę Cyfrową (DAE): Bogatszy wybór technologii

Nowe spojrzenie na Europejską Agendę Cyfrową (DAE): Bogatszy wybór technologii Nowe spojrzenie na Europejską Agendę Cyfrową (DAE): Bogatszy wybór technologii J. Scott Marcus, Director 1 Bogatszy wybór technologii Wprowadzenie Zasięg sieci szerokopasmowych - w Europie - w Polsce Możliwości

Bardziej szczegółowo

Problemy rozwoju Internetu kwantowego

Problemy rozwoju Internetu kwantowego Instytut Informatyki Teoretycznej i Stosowanej PAN 21 grudnia 2011 Plan wystąpienia Komunikacja kwantowa i sieci kwantowe Komunikacja kwantowa Sieci kwantowe Składniki intersieci kwantowych Powielacze

Bardziej szczegółowo

25 luty 2009 r. Wyniki inwentaryzacji sieci szerokopasmowych w województwie śląskim

25 luty 2009 r. Wyniki inwentaryzacji sieci szerokopasmowych w województwie śląskim Śląskie mocne informacją II Forum podsumowujące prace nad Strategią Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Śląskiego do roku 2015 konsultacja społeczna projektu dokumentu 25 luty 2009 r. Wyniki

Bardziej szczegółowo

CDMA w sieci Orange. Warszawa, 1 grudnia 2008 r.

CDMA w sieci Orange. Warszawa, 1 grudnia 2008 r. CDMA w sieci Orange Warszawa, 1 grudnia 2008 r. Dlaczego CDMA? priorytetem Grupy TP jest zapewnienie dostępu do szerokopasmowego internetu jak największej liczbie użytkowników w całym kraju Grupa TP jest

Bardziej szczegółowo

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej Internet szerokopasmowy Rzeszów, 26 marca 2013 r. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów

Bardziej szczegółowo

Moduł 6 Zasady instalowania instalacji telewizji kablowej i dozorowej

Moduł 6 Zasady instalowania instalacji telewizji kablowej i dozorowej Moduł 6 Zasady instalowania instalacji telewizji kablowej i dozorowej 1. Zasady instalowania instalacji telewizji kablowej 2. Zasady instalowania instalacji telewizji dozorowej 1. Zasady instalowania instalacji

Bardziej szczegółowo

Projekt ma być wykonany w oparciu o najnowsze normy ISO tworzenia sieci i ma być z nimi zgodny.

Projekt ma być wykonany w oparciu o najnowsze normy ISO tworzenia sieci i ma być z nimi zgodny. Spis treści: 1. Ogólny opis. 2. Specyfikacja techniczna. 3. Projekt. 4. Wykaz urządzeń sieci. 5. Składanie Ofert 1. Ogólny opis. Przedmiotem zamówienia jest stworzenie sieci lokalnej komputerowej i telefonicznej

Bardziej szczegółowo

Rozdysponowanie pasma 800 / 2600 MHz w Polsce niezbędne kroki

Rozdysponowanie pasma 800 / 2600 MHz w Polsce niezbędne kroki Rozdysponowanie pasma 800 / 2600 MHz w Polsce niezbędne kroki Częstotliwości dla systemów 4G: LTE - dziś i jutro 17 stycznia 2013 Maciej Zengel, Orange Polska Wymogi Agendy Cyfrowej W 2020 r. każdy mieszkaniec

Bardziej szczegółowo

Modele kosztowo przychodowe samorzadowej sieci szerokopasmowej, ze szczególnym uwzglednieniem sieci dystrybucyjnej. dr Krzysztof Heller

Modele kosztowo przychodowe samorzadowej sieci szerokopasmowej, ze szczególnym uwzglednieniem sieci dystrybucyjnej. dr Krzysztof Heller Modele kosztowo przychodowe samorzadowej sieci szerokopasmowej, ze szczególnym uwzglednieniem sieci dystrybucyjnej dr Krzysztof Heller Krzysztof Heller i Andrzej Szczerba Sp. J. Warstwy sieci 23 listopada

Bardziej szczegółowo

ZRSI ZIOM. Zachodniopomorski Internet Optyczny Mieszkańców. Propozycja środowiska naukowego

ZRSI ZIOM. Zachodniopomorski Internet Optyczny Mieszkańców. Propozycja środowiska naukowego ZIOM Zachodniopomorski Internet Optyczny Mieszkańców Propozycja środowiska naukowego ZIOM - Agenda Uwarunkowania Cele Koncepcja środowiska naukowego Finansowanie Warianty Wnioski ZIOM - Uwarunkowania Cele

Bardziej szczegółowo

Elementy pasywne i aktywne sieci komputerowej. Szafy dystrybucyjne

Elementy pasywne i aktywne sieci komputerowej. Szafy dystrybucyjne Elementy pasywne i aktywne sieci komputerowej Szafy dystrybucyjne Szafy dystrybucyjne stanowią strategiczny elementy okablowania strukturalnego. W stelażu szafy zainstalowane są urządzenia aktywne wraz

Bardziej szczegółowo

Rodzaje sieci bezprzewodowych

Rodzaje sieci bezprzewodowych Rodzaje sieci bezprzewodowych Bezprzewodowe sieci rozległe (WWAN) Pozwala ustanawiad połączenia bezprzewodowe za pośrednictwem publicznych lub prywatnych sieci zdalnych. Połączenia są realizowane na dużych

Bardziej szczegółowo

Wymagania dla Sieci NGA - POPC. Toruń, 18 listopada 2015 r.

Wymagania dla Sieci NGA - POPC. Toruń, 18 listopada 2015 r. Wymagania dla Sieci NGA - POPC Toruń, 18 listopada 2015 r. 1 Dokumenty źródłowe Wytyczne UE w sprawie stosowania reguł pomocy państwa w odniesieniu do szybkiej budowy/rozbudowy sieci szerokopasmowych (2013/C

Bardziej szczegółowo

Oferta dla Operatorów Krajowych

Oferta dla Operatorów Krajowych Oferta dla Operatorów Krajowych 2 3 Spis Treści O ORANGE I. INFRASTRUKTURA Kanalizacja kablowa, słupy, ciemne włókna Wieże, maszty, Telehousing Projekty techniczne II. TRANSMISJA DANYCH III. INTERNET TPNET

Bardziej szczegółowo

PODSTAWOWE PODZIAŁY SIECI KOMPUTEROWYCH

PODSTAWOWE PODZIAŁY SIECI KOMPUTEROWYCH PODSTAWOWE PODZIAŁY SIECI KOMPUTEROWYCH Pojęcie sieci komputerowych Sieć komputerowa jest to zbiór niezależnych komputerów połączonych ze sobą. Mówimy, że dwa komputery są ze sobą połączone, jeśli mogą

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 4 Opis przedmiotu zamówienia Cześć 4

Załącznik nr 4 Opis przedmiotu zamówienia Cześć 4 Przedmiot zamówienia dotyczy świadczenia od dnia 1 stycznia 2018 do 31 grudnia 2018 r. usługi polegającej na dostawie Internetu dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego w Białymstoku. Warunki

Bardziej szczegółowo

Najwyższy standard usług w Państwa hotelu. Biznes Telewizja, Biznes Internet, Biznes Telefon

Najwyższy standard usług w Państwa hotelu. Biznes Telewizja, Biznes Internet, Biznes Telefon Najwyższy standard usług w Państwa hotelu Biznes Telewizja, Biznes Internet, Biznes Telefon Jeden dostawca i wszystko, czego Państwo potrzebują UPC Biznes w Państwa hotelu to najwyższy standard rozrywki

Bardziej szczegółowo

Światłowodowa sieć. kujawsko-pomorskiego

Światłowodowa sieć. kujawsko-pomorskiego Światłowodowa sieć dystrybucyjna województwa kujawsko-pomorskiego Antoni Zabłudowski Ciechocinek, 03.09.2009 r. Aktualny stan sieci K-PSI Tuchola Grudziądz Sępólno Krajeńskie Świecie Sieć szkieletowa Chełmno

Bardziej szczegółowo

ARCHITEKTURA GSM. Wykonali: Alan Zieliński, Maciej Żulewski, Alex Hoddle- Wojnarowski.

ARCHITEKTURA GSM. Wykonali: Alan Zieliński, Maciej Żulewski, Alex Hoddle- Wojnarowski. 1 ARCHITEKTURA GSM Wykonali: Alan Zieliński, Maciej Żulewski, Alex Hoddle- Wojnarowski. SIEĆ KOMÓRKOWA Sieć komórkowa to sieć radiokomunikacyjna składająca się z wielu obszarów (komórek), z których każdy

Bardziej szczegółowo