P O L I S H. Diagnosing and treating breast cancer

Transkrypt

1 Rozpoznanie i leczenie raka piersi P O L I S H Diagnosing and treating breast cancer

2 Spis treêci Wstðp 2 CzðÊç pierwsza Skierowanie do kliniki leczenia chorób piersi Wizyta w klinice leczenia 3 chorób piersi Czego oczekiwaç 3 Mammografia 4 Badanie ultrasonograficzne 5 Biopsja cienkoigłowa i biopsja chirurgiczna 5 Dalsze badania 6 Odbieranie wyników 7 CzðÊç druga Leczenie raka piersi Wstðp 8 Po rozpoznaniu 9 Rodzaje raka piersi 9 Stopieƒ złoêliwoêci i stopieƒ zaawansowania klinicznego 11 Dalsze badania 11 Omówienie moîliwoêci leczenia 12 Czðsto zadawane pytania 13 Zespół terapeutyczny 14 Standardowe leczenie raka piersi 15 Leczenie chirurgiczne 16 Dodatkowe leczenie 23 Chemioterapia 23 Radioterapia 25 Leczenie hormonalne 26 Przeciwciała monoklonalne 28 Młodsze pacjentki 28 Badania kliniczne 29 Leczenie uzupełniajàce 29 Zmðczenie 30 Po leczeniu 31 Dodatkowe informacje 33 UÎyteczne adresy 33 Rozpoznanie i leczenie raka piersi 1

3 Wstðp W Wielkiej Brytanii rak piersi rozpoznawany jest u znacznej liczby kobiet i u niewielkiej liczby mðîczyzn. Niniejsza broszura zawiera informacje na temat rozpoznawania i leczenia raka piersi. Składa sið ona z dwóch głównych czðêci. Pierwsza czðêç jest przeznaczona dla wszystkich osób skierowanych na wizytð u specjalisty w placówce leczenia raka piersi. Znajdujà sið w niej informacje dotyczàce tego, czego naleîy oczekiwaç podczas wizyty oraz badaƒ, które mogà zostaç przeprowadzone. Etap ten moîe wiàzaç sið z poczuciem zdenerwowania i niepokoju. Mamy nadziejð, Îe niniejsza broszura i towarzyszàca jej płyta CD dostarczà informacji potrzebnych do rozmowy ze swoim lekarzem rodzinnym lub specjalistà chorób piersi na temat wszelkich pytaƒ lub wàtpliwoêci, jakie mogà sið pojawiç. Druga czðêç broszury i płyty CD opisuje sposoby leczenia, które moîe zaproponowaç lekarz, jeîeli rozpoznany zostanie rak piersi. Informacje zawarte w tej czðêci majà na celu przygotowanie pacjentki do rozmowy z lekarzami na temat zaproponowanego leczenia oraz poinformowanie jej o niektórych moîliwych działaniach ubocznych. ChociaÎ w tekêcie zwracamy sið do kobiet, wiðkszoêç informacji zawartych w broszurze ma równieî zastosowanie w przypadku mðîczyzn, u których rozpoznano raka piersi. 2 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

4 CzðÊç pierwsza Skierowanie do kliniki leczenia chorób piersi Wizyta w klinice leczenia chorób piersi Od momentu skierowania do kliniki przez lekarza rodzinnego okres oczekiwania na wizytð wynosi od dwóch do dziesiðciu tygodni. (Czas oczekiwania zaleîy od miejsca zamieszkania.) JeÎeli lekarz kierujàcy uwaîa wizytð za pilnà, termin zostanie wyznaczony nie póêniej niî dwa tygodnie od wysłania skierowania. Nawet jeêli lekarz wystawi skierowanie zakwalifikowane jako pilne, nie oznacza to, Îe zostanie rozpoznany rak piersi. Pacjentka moîe zostaç skierowana do kliniki, jeêli stwierdzono u niej nieprawidłowoêci w badaniu mammograficznym (przeêwietlenie rentgenowskie piersi), które zostało wykonane w ramach programu badania piersi NHS. W takim przypadku otrzyma Pani list kierujàcy na dalsze badania do najbliîszej kliniki prowadzàcej program badania piersi. Czego oczekiwaç Najpierw spotka sið Pani z lekarzem lub wyspecjalizowanà pielðgniarkà, doêwiadczonà w rozpoznawaniu i leczeniu chorób piersi. Mimo Îe nie cały personel kliniki moîe byç płci Îeƒskiej, wszyscy jego członkowie majà doêwiadczenie w postðpowaniu z chorobami piersi i uczynià oni wszystko, co w ich mocy, aby zapewniç Pani poczucie prywatnoêci i godnoêci. JeÎeli ma Pani trudnoêci w porozumiewaniu sið w jðzyku angielskim, personel Rozpoznanie i leczenie raka piersi 3

5 kliniki moîe zarezerwowaç dla Pani tłumacza. Najlepiej jest zadzwoniç przed wizytà i poprosiç o takà usługð. Lekarz/pielðgniarka zapyta Panià o objawy. MoÎe zostaç Pani poproszona o wypełnienie krótkiego formularza zawierajàcego pytania dotyczàce wystðpowania nowotworów piersi w rodzinie oraz przyjmowanych leków. Nastðpnie przeprowadzone zostanie badanie piersi. Lekarz/pielðgniarka zbada obie piersi w pozycji siedzàcej i leîàcej. Po zbadaniu piersi zwykle badane sà równieî wðzły chłonne pod pachami. MoÎe zaistnieç potrzeba przeprowadzenia dalszych badaƒ. W ich skład zwykle wchodzi mammografia i/lub badanie ultrasonograficzne, po którym nastðpuje biopsja cienkoigłowa lub biopsja chirurgiczna. (Wiðcej informacji o tych badaniach podano poniîej.) Badanie piersi, badania obrazowe (mammografia/ultrasonografia) i biopsja (cienkoigłowa/chirurgiczna) znane sà łàcznie jako badanie potrójne. Czasami wszystkie te badania sà wykonywane podczas pierwszej wizyty, a ich wyniki znane sà juî w tym samym dniu. Jest to nazywane klinikà jednego przystanku. W niektórych szpitalach niestety nie jest to moîliwe i wówczas pacjentka umawiana jest na drugà wizytð w celu przeprowadzenia dalszych badaƒ lub odebrania wyników. Oczekiwanie na wyniki badaƒ moîe potrwaç mniej wiðcej tydzieƒ. Okres ten róîni sið w zaleînoêci od kliniki. Mammografia Mammografia to przeêwietlenie piersi. Technik (osoba przeszkolona w wykonywaniu przeêwietleƒ piersi) poprosi Panià o rozebranie sið od pasa w górð i ustawienie sið przed urzàdzeniem do wykonywania przeêwietlenia. Nastðpnie kolejno kaîda pierê zostanie umieszczona pomiðdzy dwiema płytkami 4 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

6 urzàdzenia w celu ich ÊciÊniðcia i spłaszczenia. Zostanà wykonane po dwa przeêwietlenia kaîdej piersi, aby moîna je było oceniç pod róînymi kàtami. Niektóre kobiety mogà uwaîaç to badanie za niekomfortowe, a nawet bolesne, ale trwa ono tylko kilka sekund. Mammografia jest zwykle wykonywana u kobiet po 35. roku Îycia, poniewaî tkanka piersi u młodszych kobiet jest zazwyczaj zbyt gðsta, aby moîliwe było uzyskanie dobrego obrazu. Badanie ultrasonograficzne W badaniu ultrasonograficznym wykorzystywane sà fale dêwiðkowe o duîej czðstotliwoêci w celu otrzymania obrazu piersi. Zostanie Pani poproszona o rozebranie sið od pasa w górð i połoîenie sið na kozetce z rðkoma uniesionymi ponad głowð. Osoba wykonujàca badanie rozprowadzi na piersiach niewielkà iloêç specjalnego Îelu, po którym nastðpnie bðdzie przesuwała głowicð urzàdzenia. Jest to taka sama technika jak ta wykorzystywana do oglàdania płodu w macicy u kobiet ciðîarnych. Ultrasonografia jest bezbolesna i trwa tylko kilka minut. Jest bardziej odpowiednia dla kobiet przed 35. rokiem Îycia. NiezaleÎnie od wieku, ultrasonografia moîe byç wykonana wraz z mammografià, jeêli na zdjðciu rentgenowskim widoczny jest obszar, który wymaga dokładniejszego przyjrzenia sið. Biopsja cienkoigłowa i biopsja chirurgiczna JeÊli znaleziony zostanie guzek lub obszar wykazujàcy nieprawidłowoêç, zostanie z niego pobrana próbka. Dokonuje sið tego za pomocà biopsji cienkoigłowej lub biopsji chirurgicznej. W trakcie kaîdego z tych badaƒ lekarz moîe uîyç ultrasonografu w celu naprowadzenia igły. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 5

7 Biopsja cienkoigłowa Biopsja cienkoigłowa polega na pobraniu komórek za pomocà igły i strzykawki. Próbka jest nastðpnie wysyłana do laboratorium, gdzie jest analizowana pod mikroskopem. Wynik posłuîy specjalistom do podjðcia decyzji o dodatkowych badaniach lub leczeniu. Biopsja chirurgiczna Podczas biopsji chirurgicznej uîywa sið wiðkszej igły, aby uzyskaç fragment tkanki. Przed badaniem pacjentce podawany jest miejscowy Êrodek znieczulajàcy. Lekarz moîe pobraç kilka próbek podczas jednego badania. Próbki tkanek sà wysyłane do laboratorium, gdzie oglàdane sà pod mikroskopem w celu postawienia diagnozy Gdy Êrodek znieczulajàcy przestanie działaç, odczuwalny bðdzie prawdopodobnie ból piersi i moîe sið równieî pojawiç siniak. JeÊli miejsce pobrania próbki jest wraîliwe i bolesne, konieczne moîe byç zaîycie Êrodka przeciwbólowego. Dalsze badania Potrójne badanie jest zazwyczaj wystarczajàce do postawienia diagnozy. Jednak w niektórych przypadkach mogà byç potrzebne dalsze badania. Aby dowiedzieç sið wiðcej na temat innych moîliwych badaƒ, zachðcamy do skorzystania z linii zaufania organizacji Breast Cancer Care (w razie potrzeby dostðpna jest pomoc tłumacza). 6 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

8 Odbiór wyników Po odbiór wyników warto udaç sið z innà dorosłà osobà. W razie potrzeby zapewni ona wsparcie. JeÊli rozpoznany zostanie rak piersi, moîe Pani odczuwaç strach, gniew i bezsilnoêç, a słuchanie tego, co mówi lekarz moîe byç dla Pani trudne. ObecnoÊç drugiej osoby, która potrafi uwaînie słuchaç i zadawaç istotne pytania, moîe byç wówczas bardzo pomocna. Zostanie Pani skierowana do pielðgniarki opiekujàcej sið osobami z chorobami piersi, która porozmawia z Panià na temat rozpoznania i leczenia. Im lepiej bðdzie Pani poinformowana, tym lepiej zrozumie Pani swojà chorobð. Po zapoznaniu sið z treêcià tej broszury i dołàczonej do niej płyty CD moîe Pani dowiedzieç sið wiðcej, dzwoniàc na linið zaufania organizacji Breast Cancer Care i rozmawiajàc (w swoim jðzyku) z pielðgniarkà lub osobà, która równieî chorowała na raka piersi. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 7

9 CzðÊç druga Leczenie raka piersi Wstðp Rak piersi nie jest jednà chorobà. Istnieje kilka rodzajów raka piersi. Rak moîe zostaç wykryty w róînych stadiach rozwoju i moîe rosnàç w róînym tempie. Wykrycie raka piersi nie oznacza wyroku Êmierci. Nie jesteêmy w stanie przewidzieç, jak bðdzie przebiegała Pani choroba i jakiemu leczeniu zostanie Pani poddana. SpecjaliÊci ustalajàcy najlepszy dla Pani sposób leczenia, wezmà pod uwagð róîne czynniki, takie jak Pani wiek i ogólny stan zdrowia. Leczenie moîe obejmowaç leczenie chirurgiczne, chemioterapið, radioterapið lub leczenie hormonalne kaîde z nich moîe byç stosowane osobno lub w dowolnej kombinacji i kolejnoêci. W niniejszej broszurze uîywamy okreêlenia Pani lekarze. Wynika to z faktu, iî w przypadku raka piersi zalecane jest, aby leczenie prowadzane było przez róînych specjalistów współpracujàcych ze sobà (patrz strona 14). Jest wiðc istotne, aby pacjentki były od poczàtku kierowane przez lekarzy rodzinnych do jednostek wyspecjalizowanych w leczeniu raka piersi. JeÎeli dany regionalny szpital nie posiada pełnego zespołu specjalistów, moîe Pani poprosiç o skierowanie do jednostki specjalistycznej leczàcej raka piersi w innym miejscu. W wiðkszoêci szpitali pracuje pielðgniarka wyspecjalizowana w chorobach piersi, która jest bardzo waînym członkiem zespołu. Powinna mieç Pani moîliwoêç rozmawiania o róînych sposobach leczenia z takà pielðgniarkà lub lekarzem oraz wyjaêniania wszelkich wàtpliwoêci i obaw. JeÊli potrzebna jest pomoc tłumacza, szpital powinien jà zapewniç. MoÎna równieî poprosiç o tłumaczenie członka rodziny lub znajomà osobð. Uaktualniane na bieîàco informacje oraz wsparcie ze strony przeszkolonego 8 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

10 personelu moîna uzyskaç, dzwoniàc pod nasz bezpłatny numer zaufania istnieje moîliwoêç skorzystania z pomocy tłumacza, aby porozmawiaç we własnym jðzyku. Osoby tam pracujàce nie powiedzà Pani, co zrobiç, ale pomogà rozwaîyç róîne opcje i zasugerujà pytania, które moîe Pani zadaç lekarzom. Pracownicy linii zaufania zaoferujà Pani wsparcie równieî w trakcie i po zakoƒczeniu leczenia. Po rozpoznaniu JeÎeli została postawiona diagnoza raka piersi, lekarze omówià z Panià róîne moîliwoêci leczenia i przygotujà plan leczenia. Plan zostanie oparty na wynikach badaƒ przeprowadzanych po postawieniu diagnozy (patrz strona 4). Rodzaje raka piersi Istniejà dwa główne typy raka piersi rak nieinwazyjny oraz rak inwazyjny. Nieinwazyjny rak piersi Termin ten oznacza, Îe w tkance piersi sà obecne komórki, które dzielà sið i rosnà nieprawidłowo. Sà one zlokalizowane tylko w przewodach gruczołu piersiowego lub w zrazikach gruczołu piersiowego i nie rozprzestrzeniajà sið ani w tkance piersiowej, ani do innych czðêci ciała. Stan ten nazywany jest przez niektórych lekarzy rakiem nieinwazyjnym, a przez innych stanem przedrakowym. Ten stan nosi nazwð DCIS (rak przewodowy in situ) lub LCIS (rak zrazikowy in situ). Rozpoznanie i leczenie raka piersi 9

11 Inwazyjny rak piersi Ta nazwa okreêla to, co jest powszechnie znane jako rak piersi. W raku inwazyjnym komórki rakowe nie sà juî ograniczone do przewodów i zrazików. Rozprzestrzeniajà sið one do otaczajàcej tkanki gruczołu piersiowego oraz majà zdolnoêç do rozprzestrzeniania sið do innych czðêci ciała. Rozpoznanie inwazyjnego raka piersi nie oznacza automatycznie, Îe zdàîył sið on juî rozprzestrzeniç lub bðdzie sið rozprzestrzeniał. Oznacza to tylko, Îe moîe do tego dojêç. Zraziki Rak zrazikowy in situ (LCIS) Przewody Inwazyjny rak zrazikowy Rak przewodowy in situ (DCIS) Inwazyjny rak przewodowy 10 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

12 Stopieƒ złoêliwoêci i stopieƒ zaawansowania klinicznego Podczas analizowania komórek rakowych pod mikroskopem okreêlana jest ich zdolnoêç do rozsiewu. Nazywamy to stopniem złoêliwoêci. ZłoÊliwoÊç raka piersi okreêlana jest stopniem 1, 2 lub 3. NiÎszy stopieƒ (1) oznacza wolniej rosnàcy nowotwór, podczas gdy wyîszy stopieƒ (3) oznacza szybciej rosnàcy nowotwór. Zakres szerzenia sið nowotworu i rozmiar guza znane sà jako stopieƒ zaawansowania klinicznego. Istniejà róîne sposoby opisywania zaawansowania klinicznego, najlepiej jest wiðc poprosiç o wyjaênienia swojego lekarza. Dalsze badania Przeprowadzone mogà zostaç dalsze badania, które pozwolà dowiedzieç sið wiðcej o danym typie nowotworu w celu upewnienia sið, Îe zaproponowane leczenie jest najbardziej odpowiednie. Badanie receptorów hormonów Obecnie badanie to przeprowadza sið rutynowo na komórkach nowotworu po ich chirurgicznym usuniðciu. Wykonuje sið je, aby przekonaç sið, czy rak jest wraîliwy na estrogeny i progesteron (hormony Îeƒskie) obecne w organizmie. JeÎeli wynik testu jest pozytywny oznacza to, Îe terapia hormonalna moîe byç szczególnie pomocna w zapobieganiu nawrotowi choroby. (Terapia hormonalna jest objaêniona na stronie 26.) Badanie HER2 Niektóre rodzaje komórek raka piersi dzielà sið i rosnà, kiedy proteina, zwana ludzkim nabłonkowym czynnikiem wzrostu, połàczy sið z innà proteinà, zwanà HER2, która znajduje sið na powierzchni komórek nowotworu. Około 25 % osób z rakiem piersi ma podwyîszony poziom białka HER2 (mówi sið wówczas o raku piersi HER2 pozytywnym). Rozpoznanie i leczenie raka piersi 11

13 JeÎeli rak jest HER2 pozytywny, moîe byç leczony lekami zwanymi przeciwciałami monoklonalnymi (patrz strona 28). Istniejà róîne testy laboratoryjne mierzàce poziomy HER2 i, według zaleceƒ krajowych, wszystkie kobiety z pierwotnym rakiem piersi powinny mieç zmierzony poziom HER2. Badanie stadium rozwoju JeÎeli rak jest wysoce złoêliwy lub rozprzestrzenił sið do wðzłów chłonnych pod pachami, mogà zostaç przeprowadzone dodatkowe badania sprawdzajàce, czy nie nastàpiły przerzuty do innych czðêci ciała. Lekarz lub pielðgniarka wyjaênià, do czego potrzebne sà te badania i na czym polegajà. Omówienie moîliwoêci leczenia Gdy lekarze zbiorà wszystkie informacje, opracujà najlepszy dla Pani sposób leczenia. W tym właênie momencie moîe Pani zdecydowaç, jak duîy ma byç stopieƒ Pani zaangaîowania. KaÎda pacjentka jest inna. Niektóre kobiety chcà wiedzieç wszystko o swojej chorobie i oczekujà, Îe bðdà w pełni zaangaîowane w podejmowanie decyzji o leczeniu. Inne chcà byç dobrze poinformowane o tym, co sið dzieje, ale wolà, Îeby decyzje o sposobie leczenia podejmowali lekarze. Niektóre pacjentki chcà wiedzieç tak niewiele, jak to jest tylko moîliwe, i zostawiç wszystkie decyzje specjalistom. NiezaleÎnie od tego, na co sið Pani zdecyduje, nie jest konieczny poêpiech. Kilka dodatkowych dni na przemyêlenie oraz moîliwoêç omówienia róînych opcji z mðîem, rodzinà, przyjaciółkà czy lekarzem rodzinnym nie stanowi róînicy. 12 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

14 Czðsto zadawane pytania Prawdopodobnie bðdzie Pani miała wiele pytaƒ. Ma Pani pełne prawo zadawaç wszelkie pytania, aby uzyskaç wszystkie potrzebne Pani informacje. Przykładowe pytania: Dlaczego to leczenie jest dla mnie najlepsze? Czy sà jeszcze inne moîliwoêci leczenia? Jakie sà moîliwe działania uboczne? Czy sà jakieê długotrwałe nastðpstwa leczenia? Jaki wpływ bðdzie miało to leczenie na moje Îycie codzienne? Gdzie bðdð musiała udaç sið na to leczenie? Czy bðdð musiała daleko dojeîdîaç? Pani zespół specjalistów wytłumaczy Pani wszystko, co moîe byç niezrozumiałe. O zaproponowanym leczeniu moîe Pani porozmawiaç równieî z pracownikami telefonu zaufania organizacji Breast Cancer Care, w razie potrzeby korzystajàc z pomocy tłumacza. Mogà oni równieî skontaktowaç Panià z wolontariuszkà organizacji Breast Cancer Care, mówiàcà w Pani jðzyku, która chorowała na raka piersi. Nie musi Pani zaakceptowaç zaproponowanych moîliwoêci, ale proszð pamiðtaç, Îe sugerowane leczenie jest najlepszà opcjà w opinii zespołu leczàcego. Proszð to dobrze przemyêleç oraz omówiç z osobami, których opinie uwaîa Pani za pomocne. Proszð sið nie spieszyç z podjðciem decyzji. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 13

15 ProÊba o drugà opinið Na kaîdym etapie moîe Pani poprosiç o opinið drugiego specjalisty i nie powinno to dla nikogo stanowiç problemu. MoÎe Pani poprosiç albo lekarza rodzinnego, albo aktualnie zajmujàcego sið Panià specjalistð o skierowanie do innego konsultanta. NaleÎy pamiðtaç, Îe druga opinia nie musi róîniç sið od tej juî wydanej. Czas potrzebny na wydanie drugiej opinii nie powinien mieç wpływu na wynik leczenia. Rezygnacja z leczenia Sporadycznie zdarza sið, Îe niektóre pacjentki rozwaîajà rezygnacjð z jakiegokolwiek leczenia. Przyczynà moîe byç przekonanie, Îe leczenie im nie pomoîe lub powaînie wpłynie na jakoêç ich Îycia. Mogà sið one równieî po prostu baç. Nawet jeêli myêli Pani o odrzuceniu jednego lub wszystkich zaproponowanych rodzajów leczenia, proszð dokładnie rozwaîyç wszystkie moîliwoêci przed podjðciem ostatecznej decyzji. Pracownicy telefonu zaufania organizacji Breast Cancer Care mogà omówiç z Panià moîliwoêci leczenia oraz skierowaç do innych organizacji i êródeł informacji lub wsparcia. Zespół terapeutyczny W skład zespołu specjalistów na oddziale chorób piersi zwykle wchodzà: chirurg onkolog (specjalista leczenia chemioterapià) onkolog (specjalista leczenia radioterapià) radiolog (specjalista w diagnozowaniu chorób na podstawie zdjðç rtg i ultrasonografii) pielðgniarka zajmujàca sið chorobami piersi (przeszkolona w udzielaniu informacji i wsparcia osobom z rozpoznanym rakiem piersi) pielðgniarka zajmujàca sið chemioterapià (przeszkolona w podawaniu leków przeciwnowotworowych) 14 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

16 histopatolog/cytolog (specjalista oceniajàcy tkanki i komórki pod mikroskopem) technik radiologii (przeszkolony w wykonywaniu zdjðç rtg) technik radioterapii (przeszkolony w wykonywaniu radioterapii). Na róînych etapach leczenia bðdzie sið Pani stykała z róînymi członkami zespołu. RównieÎ inni pracownicy medyczni mogà uczestniczyç w procesie leczenia, np. psycholodzy, chirurdzy plastyczni, fizjoterapeuci i farmakolodzy. Standardowe leczenie raka piersi JeÊli rak nieinwazyjny jest nieleczony, moîe rozwinàç sið w raka inwazyjnego. Leczenie raka nieinwazyjnego ma wiðc na celu zapobieîenie przekształceniu sið go w raka o zdolnoêci do rozprzestrzeniania sið. Nie istnieje jedna metoda odpowiednia dla wszystkich pacjentów z rakiem nieinwazyjnym. Leczenie zaleîy od czynników takich, jak stopieƒ złoêliwoêci, lokalizacja i zasiðg. Istnieje moîliwoêç, Îe jednoczeênie wykryty zostanie równieî rak inwazyjny, co wpłynie na zaproponowane moîliwoêci leczenia. W przypadku raka inwazyjnego leczenie ma na celu: usuniðcie tkanki nowotworowej z piersi i wðzłów chłonnych w dole pachowym, zniszczenie wszystkich komórek nowotworowych, które mogły juî rozprzestrzeniç sið z piersi do innych czðêci ciała. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 15

17 Leczenie chirurgiczne W przypadku wiðkszoêci pacjentek z rakiem piersi zabieg chirurgiczny jest pierwszym rodzajem leczenia. W niektórych przypadkach chemioterapia lub leczenie hormonalne moîe byç zaproponowane jako pierwsze, w celu zmniejszenia masy guza, aby zabieg chirurgiczny obejmował mniejszy obszar. Nazywamy to terapià neoadjuwantowà. Rodzaje zabiegów Istniejà dwa główne rodzaje zabiegów: Zabieg oszczðdzajàcy pierê. MoÎe on polegaç tylko na usuniðciu guzka, szerokim lokalnym wyciðciu (podczas którego rak usuwany jest z niewielkim marginesem otaczajàcej tkanki) lub kwadrantomii (podczas której usuwana jest mniej wiðcej jedna czwarta piersi). Ta ostatnia metoda nazywana jest równieî czðêciowà mastektomià. Mastektomia. Mastektomia ma miejsce wtedy, gdy usuwana jest cała tkanka gruczołowa piersi, łàcznie z brodawkà. Mastektomia prosta oznacza usuniðcie całej piersi, ale bez wðzłów chłonnych i miðêni połoîonych pod piersià. Zmodyfikowana radykalna mastektomia oznacza usuniðcie całej piersi wraz z niektórymi wðzłami chłonnymi w dole pachowym. Czasami usuwany jest równieî jeden z niewielkich miðêni na Êcianie klatki piersiowej. U niektórych kobiet w tym samym czasie przeprowadza sið rekonstrukcjð piersi (patrz strona 19). W raku nieinwazyjnym (a czasami takîe w raku inwazyjnym) zabieg oszczðdzajàcy pierê z nastðpujàcà po nim radioterapià jest czðsto wystarczajàcym leczeniem. Czasami jednak niezbðdna jest mastektomia. Lekarze wyjaênià Pani, dlaczego uwaîajà oni, Îe poszczególne rodzaje leczenia sà dla Pani najlepsze. W raku inwazyjnym zwykle zaleca sið usuniðcie niektórych lub wszystkich wðzłów chłonnych dołu pachowego. 16 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

18 Usuniðcie guzka lub szerokie lokalne wyciðcie Kwadrantektomia Prosta mastektomia Zmodyfikowana radykalna mastektomia Rozpoznanie i leczenie raka piersi 17

19 Ocena wðzłów chłonnych W raku inwazyjnym dla lekarzy waîne jest stwierdzenie, czy rak rozprzestrzenił sið do wðzłów chłonnych w dole pachowym, poniewaî ma to wpływ na dalsze leczenie. Liczba usuwanych wðzłów chłonnych zaleîy od sposobu postðpowania operujàcego chirurga. W dole pachowym znajduje sið przeciðtnie 20 wðzłów. Albo tylko czðêç nich zostanie usuniðta (od 4 do 10) i sprawdzona, albo usuniðte zostanà wszystkie. Istnieje nowa metoda sprawdzania wðzłów chłonnych, zwana biopsjà wðzła wartowniczego. Przy uîyciu Êrodka kontrastowego i barwnika ocenia sið, czy któryê wðzeł chłonny został zajðty przez komórki rakowe. PoniewaÎ metoda ta wymaga specjalnego przeszkolenia chirurgów, nie jest jeszcze dostðpna we wszystkich oddziałach leczenia chorób piersi. Warto zapytaç, czy jest ona dostðpna w Pani szpitalu i czy jej zastosowanie jest uzasadnione w Pani przypadku. Jaki rodzaj operacji? Jednà z pierwszych powaînych decyzji, którà prawdopodobnie bðdzie Pani musiała podjàç, jest wybór rodzaju operacji. Pomocna moîe okazaç sið rozmowa z przeszkolonà pielðgniarkà na temat dostðpnych opcji oraz ich skutków. Niektóre pacjentki stajà przed wyborem pomiðdzy zabiegiem oszczðdzajàcym pierê a mastektomià. Ponad połowa wczesnych stadiów raka piersi moîe byç obecnie leczona za pomocà zabiegów oszczðdzajàcych pierê, zwykle z nastðpujàcà po nich radioterapià. Badania kliniczne wykazujà, Îe po zabiegu oszczðdzajàcym pierê z radioterapià długoêç Îycia jest taka sama jak po mastektomii. 18 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

20 Rodzaj zabiegu oszczðdzajàcego zaleîy od rodzaju nowotworu, rozmiaru guza, jego lokalizacji w piersi oraz od tego, ile otaczajàcej tkanki naleîy usunàç. Wybór zaleîy równieî od wielkoêci piersi. Chirurg bðdzie sið starał przeprowadziç najbardziej skuteczny zabieg, jednoczeênie osiàgajàc jak najlepszy efekt kosmetyczny. Oznacza to pozostawienie tak duîej czðêci piersi, jak to moîliwe, i jednoczesne zminimalizowanie ryzyka nawrotu choroby. Czasami istniejà jednak podstawy do zalecenia mastektomii. MoÎe byç ona lepszym rozwiàzaniem, gdy: pierê jest mała, a pozostawiona tkanka miałaby dziwny kształt po zabiegu oszczðdzajàcym, rak zajmuje wiðkszy obszar piersi, w piersi jest wiðcej niî jedno miejsce zaatakowane przez raka, guz połoîony jest centralnie w piersi lub bezpoêrednio za brodawkà. Rekonstrukcja Celem rekonstrukcji jest stworzenie piersi, która by wyglàdała i była odczuwana w jak najwiðkszym stopniu jak naturalna. Pacjentkom, które muszà mieç wykonanà mastektomið zazwyczaj proponuje sið rekonstrukcjð piersi albo razem z mastektomià, albo jakiê czas póêniej. ZaleÎy to miðdzy innymi od rodzaju raka i planowanego leczenia. JeÎeli wolałyby Pani poczekaç i mieç moîliwoêç podjðcia decyzji po zabiegu, proszð powiedzieç o tym lekarzowi. Niektóre kobiety decydujà sið na rekonstrukcjð póêniej. Inne twierdzà, Îe przywykły do Îycia bez piersi i noszenia protezy (sztucznej piersi, która jest umieszczana w biustonoszu) i ostatecznie rezygnujà z rekonstrukcji. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 19

21 Rekonstrukcja jest powaînym zabiegiem chirurgicznym i naleîy dokładnie przemyêleç swojà decyzjð. Istniejà róîne rodzaje chirurgii rekonstrukcyjnej i wiele zagadnieƒ do rozwaîenia. MoÎe Pani omówiç szczegóły z chirurgiem, który ma przeprowadziç zabieg i poprosiç go o pokazanie fotografii piersi po zabiegach przez niego wykonanych. MoÎe omówiç to Pani równieî z pielðgniarkà zajmujàcà sið chorobami piersi lub poprosiç o spotkanie z innà kobietà, która przeszła ten sam rodzaj rekonstrukcji. Protezy piersi Pacjentki po mastektomii, u których nie wykonano rekonstrukcji piersi, mogà nosiç protezð. NHS pokrywa koszty zarówno czasowej, jak i stałej protezy. Pielðgniarka opiekujàca sið chorymi na raka piersi lub inna pielðgniarka bàdê osoba zajmujàca sið protezami dopasujà czasowà protezð, zanim wyjdzie Pani ze szpitala po zabiegu chirurgicznym. Póêniej moîe Pani wybraç i dopasowaç stałà protezð. (Powinna mieç Pani moîliwoêç wyboru spoêród wielu protez, w tym takich, które odpowiadajà kolorowi Pani skóry). Po zabiegu operacyjnym KaÎdy reaguje inaczej, ale objawy tu opisane sà bardzo czðste. Niektóre kobiety majà po zabiegu nudnoêci i wymiotujà. Spowodowane jest to działaniem Êrodka znieczulajàcego i powinno minàç po jednym lub dwóch dniach. JeÎeli wie Pani, Îe Êrodek znieczulajàcy powoduje u Pani takie objawy, proszð poinformowaç o tym anestezjologa, który moîe zleciç odpowiednie leki. Prawdopodobnie zostanà Pani załoîone dreny do rany pooperacyjnej. Sà to plastikowe rurki, które usuwajà krew i płyn z rany do butelki. Dreny pozostanà w ranie przez kilka dni, a nastðpnie zostanà usuniðte przez pielðgniarkð. Z drenami moîna normalnie chodziç i poruszaç sið. 20 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

22 Niektóre pacjentki mogà odczuwaç kłucie, sztywnoêç lub uczucie rozdzierania w klatce piersiowej i wzdłuî ramienia po stronie operowanej. Jest to doêç czðste i moîe trwaç kilka tygodni, a nawet miesiðcy. Blizna moîe byç odczuwana jako za ciasna i wraîliwa. Dopóki takie uczucie potrwa, moîe okazaç sið, Îe nie bðdzie Pani mogła nosiç stanika ani niczego, co wywoływałoby ucisk na tð okolicð. Kiedy rana stanie sið mniej wraîliwa, moîe Pani wybraç noszenie lekkiej protezy, która pozwoli odtworzyç kształt piersi do czasu, aî blizna zagoi sið całkowicie. Po zabiegu oszczðdzajàcym niektóre pacjentki noszà wspomagajàcy biustonosz, nawet w nocy podczas snu. Prawdopodobnie przez kilka tygodni bðdzie Pani odczuwała sztywnoêç i ból w ramieniu i barku po operowanej stronie. Pani pielðgniarka, chirurg lub fizjoterapeuta zaproponujà çwiczenia, które pomogà odzyskaç pełnà ruchliwoêç. Sà one czðêcià procesu leczenia i naleîy je kontynuowaç równieî po powrocie do domu. JeÎeli çwiczenia powodujà ból, pomocne mogà byç Êrodki przeciwbólowe. W przypadku pacjentek poddawanych radioterapii waîne jest kontynuowanie tych çwiczeƒ w zmodyfikowanej formie zazwyczaj przez co najmniej 2 lata. MoÎliwe, Îe otrzyma Pani równieî plakat/broszurð od organizacji Breast Cancer Care pod tytułem Exercises after breast surgery (åwiczenia po zabiegu operacyjnym piersi). Obrzðki limfatyczne Zabieg operacyjny usuwajàcy kilka lub wszystkie wðzły chłonne w dole pachowym moîe mieç wpływ na układ limfatyczny. Skutkiem moîe byç zablokowanie odpływu, co prowadzi do gromadzenia sið płynu w tkankach ramienia. Nazywane jest to obrzðkiem limfatycznym. Ryzyko obrzðku limfatycznego jest tym wiðksze, im wiðcej wðzłów zostało usuniðtych. Radioterapia dołu pachowego moîe mieç podobny efekt. JeÎeli zauwaîy Pani obrzðk rðki lub ramienia po stronie Rozpoznanie i leczenie raka piersi 21

23 operowanej, proszð jak najszybciej poinformowaç o tym lekarza lub pielðgniarkð zajmujàcà sið chorobami piersi, nawet jeêli obrzðk wydaje sið niegroêny. MoÎe sið to zdarzyç miesiàce, a nawet lata po leczeniu. MoÎna zredukowaç ryzyko powstania obrzðku limfatycznego poprzez przestrzeganie pewnych Êrodków ostroînoêci, takich jak unikanie zadrapaƒ lub naciðç rðki lub ramienia po operowanej stronie. W miarð moîliwoêci naleîy unikaç pomiarów ciênienia i pobierania krwi z operowanego ramienia. 22 Rozpoznanie i leczenie raka piersi

24 Dodatkowe leczenie W zaleînoêci od stopnia złoêliwoêci i zaawansowania nowotworu (patrz strona 11) konieczne moîe byç dalsze leczenie po zabiegu. MoÎe to byç chemioterapia, radioterapia, leczenie hormonalne lub przeciwciałami monoklonalnymi. Lekarz doradzi Pani zastosowanie jednego lub wszystkich sposobów leczenia. Chemioterapia Chemioterapia leczy cały organizm za pomocà leków przeciwnowotworowych. Jej celem jest zniszczenie komórek rakowych, które mogły rozprzestrzeniç sið z piersi do układu kràîenia. Leki te mogà byç podawane jako zastrzyki doîylne, kroplówki lub jako tabletki. Dlaczego Chemioterapia moîe zostaç zaproponowana w zaleînoêci od róînych czynników, na przykład wieku pacjentki, jej ogólnego stanu zdrowia oraz stopnia złoêliwoêci i zaawansowania raka. Kiedy Najbardziej prawdopodobne jest podanie chemioterapii po zabiegu operacyjnym, ale przed radioterapià, jednak czasami kolejnoêç moîe byç odwrócona. W niektórych przypadkach kobiety mogà otrzymaç chemioterapið przed zabiegiem chirurgicznym w celu zmniejszenia duîych guzów lub jeîeli guz roênie zbyt szybko. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 23

25 Co sið zdarzy Zwykle pacjentki otrzymujà chemioterapið, podawanà przez przeszkolonà pielðgniarkð, w trybie ambulatoryjnym. Seria leków podawana jest co 3 lub 4 tygodnie przez zaplanowany okres. Działania uboczne Niektóre kobiety odczuwajà bardzo nieliczne efekty uboczne chemioterapii, inne nie majà takiego szczðêcia. Leki majà róîne działanie, a jednakowa ich dawka lub kombinacja moîe inaczej oddziaływaç na róîne osoby. Owrzodzenia jamy ustnej, nudnoêci, zmðczenie, wymioty i utrata włosów to najczðêciej spotykane działania uboczne. Niektóre z tych efektów moîna zminimalizowaç. MoÎna na przykład przyjmowaç leki przeciwwymiotne. W celu ograniczenia utraty włosów pacjentce moîe zostaç zaproponowane noszenie tzw. chłodnego czepka przed i po leczeniu. (Chłodny czepek zmniejsza przepływ krwi przez mieszki włosowe, co oznacza zmniejszenie iloêci leku dopływajàcego do mieszków włosowych). Chemioterapia moîe wpływaç na komórki krwi, czyniàc pacjentkð bardziej podatnà na zakaîenia i anemið (niska liczba czerwonych krwinek). Z tego powodu przed kaîdà serià leczenia zostanie wykonane badanie krwi. WaÎne, aby informowaç swojego lekarza lub pielðgniarkð o kaîdym odczuwanym efekcie ubocznym leku. Mogà oni wówczas zmieniç dawkð bàdê kombinacjð leków lub podaç leki kontrolujàce te działania uboczne. 24 Rozpoznanie i leczenie raka piersi