Olimpiada Wiedzy o UE Pułtusk

Transkrypt

1 Olimpiada Wiedzy o UE Pułtusk PROGRAM Celem Olimpiady jest rozbudzenie zainteresowań uczniów problematyką integracji kontynentu, a także życiem społecznym, politycznym oraz gospodarczym kraju i świata. Europa jest rozumiana przez nas jako wspólnota polityczna, historyczno-kulturowa, aksjologiczna, społeczna i ekonomiczna. Organizatorzy pragną włączyć się w proces upowszechniania wiedzy o integracji europejskiej, o sukcesach, jakie do tej pory udało się w tym zakresie osiągnąć, a także pokazywać bariery zagrażające idei jedności Europy. Ponadto, Olimpiada służyć ma rozwojowi wśród uczestników motywacji i zdolności do indywidualnej oraz zbiorowej aktywności społecznej, a także poczucia współodpowiedzialności za społeczeństwo i państwo. Program Olimpiady został tak skonstruowany, by mógł uczyć politycznego myślenia, tj. świadomej niepotocznej refleksji nad polityką i życiem politycznym. Olimpiada, przeznaczona dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, wydaje się jedną z dróg efektywnego promowania wśród młodzieży problematyki budowy wspólnego domu europejskiego. Tematyka zawodów jest szersza niż program przedmiotów szkolnych. Organizatorzy zakładają, że uczestnicy wykażą się nie tylko umiejętnością samodzielnego przyswajania wiedzy wykraczającej poza wymogi szkolne, ale także zdolnością do indywidualnego dokonywania analiz na podstawie posiadanych wiadomości. Uczniowie biorący udział w Olimpiadzie powinni orientować się we współczesnych procesach i zjawiskach społecznopolitycznych, mieć opanowaną wiedzę przewidzianą w programie szkolnym z zakresu przedmiotów merytorycznie związanych z tematyką Olimpiady (wiedza o społeczeństwie, historia najnowsza, edukacja europejska, geografia, itp.) oraz wiadomości określone programem Olimpiady. Program składa się z dwóch bloków tematycznych: 1. Zmienny blok tematyczny, ustalany corocznie dla każdej edycji Olimpiady, zawierający problematykę wynikającą z hasła edycji. 2. Stały blok dla wszystkich edycji Olimpiady Wiedzy o Unii Europejskiej, który obejmuje dwa główne obszary tematyczne: 1) problematykę z zakresu integracji europejskiej; 2) problematykę z zakresu wiedzy o społeczeństwie. Zawodników przystępujących do udziału w Olimpiadzie na wszystkich jej etapach obowiązuje znajomość literatury zalecanej przez Komitet Główny oraz podręczników do przedmiotów związanych tematycznie z problematyką Olimpiady. Wykazy zagadnień i lektur są aktualizowane i corocznie publikowane. Źródłem informacji o współczesnych wydarzeniach w kraju i na świecie jest ponadto publicystyka prasowa oraz radiowotelewizyjna. Uczestnicy Olimpiady powinni wykazać się znajomością problemów podejmowanych na łamach prasy o zasięgu krajowym i międzynarodowym, szczególnie w tytułach zalecanych przez organizatorów. 1. Program zmienny

2 POLSKA I POLONIA W UNII EUROPEJSKIEJ A. Uwarunkowania procesu integracji Polski z Unią Europejską Uwarunkowania historyczne: Miejsce Polski w Europie tradycje historyczne a realia współczesności. Wkład kultury polskiej do cywilizacji europejskiej. Polskie koncepcje integracji Europy. Ewolucja uwarunkowań polskiej racji stanu. Uwarunkowania prawne: Konstytucyjne podstawy przystąpienia Polski do UE. Miejsce prawa pierwotnego i wtórnego WE w systemie konstytucyjnym Polski. Implikacje członkostwa w Unii Europejskiej dla rozwiązań ustrojowo-prawnych w Polsce. Zdolność RP do wdrożenia uregulowań prawnych UE. Formuła wystąpienia z UE w świetle postanowień Konstytucji RP. Uwarunkowania ekonomiczne: Transformacja ekonomiczna Polski. Struktura polskiej gospodarki. Polska w europejskich strukturach współpracy gospodarczej. Problemy współpracy gospodarczej Polski z krajami Europy Środkowo-Wschodniej na tle stosunków z Unią Europejską. Uwarunkowania społeczno-kulturowe: Polska tożsamość narodowa a integracja europejska. Świadomość europejska Polaków. Kultura polska a kultura europejska. Polacy w jednoczącej się Europie (Polacy na obczyźnie, postawy społeczeństwa polskiego wobec narodów europejskich, wizerunek Polski i Polaków wśród Europejczyków). Uwarunkowania międzynarodowe: Geopolityczne znaczenie RP. Polska na arenie międzynarodowej (stosunki bilateralne i multilateralne, członkostwo w organizacjach międzynarodowych). Stanowiska krajów członkowskich wobec integracji Polski z UE. Ewolucja polityki mocarstw światowych wobec członkostwa RP w europejskich i euroatlantyckich strukturach współpracy. B. Droga Polski do Unii Europejskiej Nawiązanie stosunków dyplomatycznych Polski z EWG. Umowa o handlu i współpracy gospodarczej. Program PHARE. Powołanie Pełnomocnika ds. Integracji Europejskiej i Pomocy Zagranicznej. Stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi. Kryteria kopenhaskie. Wniosek o członkostwo w UE. Strategia przedczłonkowska z Essen. Szczyt w Cannes. Partnerstwo dla Członkostwa. Powołanie Komitetu Integracji Europejskiej. Narodowa Strategia Integracji. Opinia Komisji Europejskiej nt. polskiego wniosku o członkostwo w UE. Agenda Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w UE. Negocjacje o członkostwo Polski w UE. Okresowe raporty Komisji Europejskiej na temat postępów Polski na drodze do członkostwa w UE. Problemy wynikające z dostosowania Polski do wymogów UE. Szczyt w Kopenhadze w 2002 r. Referendum akcesyjne. C. Polska w Unii Europejskiej Zakończenie negocjacji i Traktat Akcesyjny. Wyniki rokowań akcesyjnych. Pozycja Polski w instytucjach Unii Europejskiej. Polska na rynku UE. Udział Polski w programach i funduszach unijnych. Realizacja racji stanu Polski w ramach UE. Bilans korzyści i kosztów członkostwa Polski w Unii. Pozycja Polski w Unii Europejskiej w świetle postanowień Traktatu Konstytucyjnego. Debata w Polsce na temat Unii Europejskiej. Podziały na polskiej scenie politycznej a integracja państwa z UE. RP wobec polityk realizowanych w ramach I, II

3 i III filaru UE. Zakres poparcia społecznego w Polsce dla idei integracji europejskiej. Kościół wobec integracji Polski z UE. D. Polacy i Polonia w krajach Unii Europejskiej Sytuacja demograficzna w Unii Europejskiej. Czynniki sprzyjające migracjom. Bariery migracyjne. Migracja jako zjawisko czasowe. Migracja jako zjawisko przestrzenne. Kierunki i przyczyny migracji Polaków po 1989 roku do krajów Wspólnot Europejskich. Środowiska i organizacje polonijne w krajach UE (struktura, działalność, stanowiska wobec procesu integracji europejskiej). Dorobek kulturalno-oświatowy i twórczość Polonii w krajach UE (prasa, radio, publicystyka, artyści, życie naukowe). Problem integracji imigrantów w krajach UE. Korzyści i koszty wynikające z procesów migracyjnych dla Polski i pozostałych państw członkowskich. Perspektywy rozwoju polityki UE wobec procesów imigracyjnych. E. Polska wobec Polonii w krajach UE Kwestia narodowa po 1989 roku. Standardy międzynarodowe a procesy migracyjne. Ochrona mniejszości w układach dwustronnych zawartych przez Polskę. Polityka migracyjna Polski w latach Działania władz polskich wobec Polonii w krajach UE (Prezydent, Rząd, Sejm, Senat, Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców). Wpływ rozszerzenia UE na ruchy migracyjne Polaków. Wyzwania dla narodowej polityki migracyjnej w kontekście członkostwa w UE. 2. Program stały 1) Problematyka z zakresu integracji europejskiej: A. Cywilizacja europejska Dziedzictwo starożytności. Osiągnięcia Greków i Rzymian. Narodziny Europy. Europa rzymska i barbarzyńska. Wspólnota języka łacińskiego. Architektura i sztuka. Kultura rycerska i mieszczańska. Kształtowanie się państw narodowych. Wieloetniczność i wielokulturowość Europy. Chrześcijański (prawosławny, katolicki i protestancki) krąg cywilizacyjny (ideały i wzorce, moralność chrześcijańska, system wartości, reformacja i kontrreformacja). Tradycje etyczne Europy. Nowożytna europejska myśl polityczna. Gospodarka. Konkwista i kolonizacja. Rewolucja przemysłowa. Zmierzch Europy. Konflikty zbrojne i wojny światowe. Współczesny nacjonalizm i separatyzm europejski. B. Koncepcje integracji kontynentu europejskiego i próby ich wcielenia w życie Integracja: istota, aspekty i koncepcje integracyjne. Definiowanie pojęcia integracja. Integracja w wymiarze politycznym, militarnym, ekonomicznym i społeczno-kulturowym. Władcy i ich wizje. Wielcy pisarze i myśliciele oraz ich projekty pokojowego ułożenia

4 świata. Liga Hanzeatycka. Polskie wizje integracji Europy. Polityka podboju Europy. Międzywojenne koncepcje zjednoczenia kontynentu. Czynniki stymulujące rozwój integracji zachodnioeuropejskiej. Federaliści i funkcjonaliści po II wojnie światowej. Kongres Haski w 1948 r. Ojcowie Europy. C. Instytucjonalizacja idei integracji europejskiej po II wojnie światowej Struktury zachodnioeuropejskie: Rada Europy. Unia Zachodnia. Unia Zachodnioeuropejska. Unia Płatnicza i Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Funkcja Paktu Północnoatlantyckiego. Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Nieudane inicjatywy zachodnioeuropejskie (Europejska Wspólnota Obronna, Europejska Wspólnota Polityczna). Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej. Europejska Współpraca Polityczna. Wspólnoty Europejskie a struktury współpracy ogólnoeuropejskiej i regionalnej: Funkcja Kominformu i rola federacji bałkańskiej J. Broz-Tity. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Układ Warszawski. Beneluks. Europejska Strefa Wolnego Handlu (EFTA). Rada Nordycka. Grupa Wyszehradzka. Inicjatywa Środkowoeuropejska. Wspólnota Niepodległych Państw. Proces KBWE/OBWE. D. Proces integracji w ramach Unii Europejskiej Etapy rozszerzania Unii Europejskiej: Członkowie pierwotni. Rozszerzenie na Północ. Rozszerzenie na Południe. Rozszerzenie o kraje EFTA. Rozszerzenie na Wschód. Zasady członkostwa w Unii Europejskiej: Kryteria członkostwa. Procedura przystąpienia do UE. Problem ustania członkostwa w UE. System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej oraz perspektywy jego przebudowy: Charakter prawny Unii Europejskiej i Wspólnot Europejskich. Instytucje i organy wspólnotowe. Organy główne i pomocnicze. Prawo pierwotne i wtórne. Zasady i zwyczaje prawne. Porządek prawny Wspólnot a systemy prawne państw członkowskich. Procedury podejmowania decyzji w UE. Instytucje i prawo wspólnotowe po Traktacie z Nicei. Implikacje Traktatu Konstytucyjnego dla systemu instytucjonalnego UE. Polityki wspólnotowe: Wspólna Polityka Rolna UE (CAP). Polityka transportowa, przemysłowa, ochrony środowiska, handlowa, społeczna, kulturalna, edukacyjna i inne. Unia Gospodarcza i Walutowa: Od strefy wolnego handlu do Unii Gospodarczej i Walutowej. Główne zasady UGW. Swobody rynku wewnętrznego WE. Ochrona konsumenta. Polityka konkurencji. Integracja walutowa. Kryteria udziału w strefie euro. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa: Proces ustanawiania WPZiB. Cele, zasady oraz instrumenty polityczne i prawne WPZiB. Rola instytucji wspólnotowych i organów UE w procesie kształtowania WPZiB. Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony zagadnienia teorii i praktyki. Wspólna polityka wewnętrzna i wymiar sprawiedliwości: Od powołania Grupy TREVI do obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Układ z Schengen. Polityki: wizowa, azylowa i imigracyjna UE. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych. Europejskie partie polityczne i grupy interesu: Charakterystyka frakcji politycznych w Parlamencie Europejskim i grup interesu w UE. Rola i znaczenie europejskich partii politycznych oraz grup interesu w procesie decyzyjnym UE. Obywatelstwo UE: Istota obywatelstwa europejskiego. Konsekwencje prawne obywatelstwa. Katalog praw obywatelskich: prawa polityczne, ekonomiczne i

5 socjalne. Obowiązki obywatela UE. Status obywateli państw trzecich w UE. Rozwój ochrony praw obywatelskich i gwarancje ich poszanowania. Karta Praw Podstawowych UE. Środki sądowe i pozasądowe ochrony praw obywateli UE. Związek między UE a jej obywatelami. Poczucie wspólnoty europejskiej. UE wobec zagrożeń i wyzwań społecznych. E. Państwa członkowskie i kandydujące do Unii Europejskiej Ogólna charakterystyka: Położenie geograficzne i warunki naturalne. Liczba ludności. Stopień zaludnienia. Podziały etniczne, religijne i językowe. Narody i narodowości. Mniejszości narodowe. Symbole narodowe. Systemy polityczne: Tradycja grecka i rzymska. Państwa barbarzyńskie. Monarchie średniowieczne. Nowożytne reżimy polityczne. Dwudziestowieczne systemy polityczne. Reżimy autorytarne i totalitarne. Współczesne demokratyczne systemy polityczne. System organów państwowych: Głowa państwa. Parlament. Rząd. Organy ochrony prawnej. Partie polityczne i systemy partyjne. Grupy interesu. Państwa unitarne i złożone. Gospodarka: Struktura gospodarki: przemysł, rolnictwo, usługi, infrastruktura. Handel zagraniczny. Kultura: materialna i duchowa. Zabytki. Muzyka. Architektura. Malarstwo. Teatr. Film. Rzeźba. Media: Nośniki przekazu. Rola i znaczenie w kształtowaniu opinii publicznej. Wpływ na władzę. F. Pozycja państw w Unii Europejskiej Suwerenność państwa a członkostwo w UE. Państwa a instytucje UE. Pozycja państw na rynku wspólnotowym. Udział państw członkowskich w mechanizmie kształtowania Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Współpraca państw w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Pozycja państw członkowskich w świetle postanowień Traktatu Konstytucyjnego. 2) Problematyka z zakresu wiedzy o społeczeństwie: A. Społeczeństwo Jednostka grupa społeczeństwo. Struktura, prawidłowości i instytucje życia społecznego. Społeczeństwo samoorganizujące się. Wzory działania obywatelskiego. Rola interesów grupowych. Rola jednostki w życiu społeczeństwa. Współczesne teorie uwarstwienia społecznego. Wielkie i małe struktury społeczne. Problem władzy w strukturach społecznych. Rodzina jako podstawa organizacji społeczeństwa. Społeczności etniczne i terytorialne. Etyka życia społecznego. Postawy prospołeczne. Konflikty społeczne. B. Kultura polityczna i prawna Istota oraz treść kultury politycznej i prawnej. Kultura życia publicznego. Kultura polityczna społeczeństwa polskiego. Świadomość polityczna i jej przejawy w życiu publicznym. Naród i państwo. Rola państwa w instytucjonalizacji życia społecznego. Kształtowanie kultury ogólnonarodowej i jej pluralizm. Konflikty norm, obyczajów i stylów życia. Tendencje rozwojowe kultury politycznej. Rola religii i kościołów w kształtowaniu świata wartości.

6 C. Państwo współczesne Geneza i istota państwa: Funkcje i mechanizm działania państwa. Władza państwowa i jej legitymizacja. Koncepcje roli państwa we współczesnym świecie. Formy państwa. Problem suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej. Zagadnienie autonomii. Problem samorządności. Państwo jako struktura administracyjna. Sposoby klasyfikowania państw (liberalne - totalitarne, autorytarne - demokratyczne). Jednostka a państwo (jednostka a władza w systemach totalitarnych, autorytarnych i demokratycznych; formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym). System organów państwa: Rodzaje organów państwowych. Zasady regulujące system organów państwowych. Głowa państwa. Organy przedstawicielskie. Organy administracyjne. Sądownictwo. Relacje pomiędzy władzą ustawodawczą, wykonawczą a sądowniczą. Instytucje ochrony prawnej. System organów RP. Systemy polityczne i partyjne: Demokracja bezpośrednia i pośrednia. Koncepcje, typy i elementy składowe systemu politycznego. Partie i grupy interesu we współczesnym państwie. Wpływ systemu partyjnego na funkcjonowanie państwa. Rola związków zawodowych. Pluralizm we współczesnym świecie. Opinia publiczna. Środki masowego komunikowania we współczesnym państwie. Transformacja systemowoustrojowa Polski i krajów Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej. Partie i ruchy polityczne we współczesnej Polsce. Prawo we współczesnym państwie: Pojęcie prawa, normy prawnej i przepisu prawa. Funkcje i zadania prawa. Rodzaje prawa. Hierarchia norm prawnych. Państwo prawne i państwo prerogatywne. Prawny status jednostki w państwie. Zasady ustrojowe państwa. Prawo a inne systemy normatywne. Proces tworzenia prawa w RP. System źródeł prawa w Polsce. D. Prawa człowieka we współczesnym świecie Kształtowanie się idei praw człowieka i obywatela. Prawa i wolności obywatelskie. Zasady i instytucje kontroli przestrzegania praw. Gwarancje międzynarodowe i wewnątrzkrajowe przestrzegania praw. Przykłady naruszania praw człowieka i obywatela we współczesnym świecie. Ochrona praw człowieka w Polsce. E. Współczesna myśl polityczna Ideologie, doktryny polityczne i ruchy społeczne. Liberalizm i neoliberalizm. Konserwatyzm. Chrześcijańska demokracja. Socjaldemokracja. Ideologie narodowe. Faszyzm. Komunizm. Ruchy społeczne w Polsce i na świecie. F. Współczesne stosunki międzynarodowe Mechanizmy, szanse, bariery międzynarodowej współpracy politycznej, gospodarczej i kulturowej. Ugrupowania polityczne i militarne. Funkcje i znaczenie organizacji międzynarodowych. Współpraca regionalna i przygraniczna. Systemy bezpieczeństwa. Problemy współczesnego świata. Konflikty międzynarodowe. Procesy globalizacji i integracji.

7 G. Przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce i na świecie Społeczeństwo globalne i grupy społeczne. Mniejszości narodowe i wyznaniowe. Struktury ludnościowe oraz procesy demograficzne. Transformacja gospodarcza a przemiany struktury społeczno-zawodowej. Gospodarka rynkowa we współczesnym świecie. Zagrożenia cywilizacyjne we współczesnym świecie (społeczne konsekwencje rozwoju przemysłowego: problemy ludnościowe, surowcowe, energetyczne, żywnościowe, ekologiczne, katastrofy nuklearne; demograficzny obraz świata).