Transkrypt

1 Renata Lis*, Robert Lis** ATRYBUTY U YTECZNOŒCI SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH W PROJEKTOWANIU EDUKACYJNYCH SERWISÓW INTERNETOWYCH WSTÊP Internetowe serwisy edukacyjne to strony o charakterze informacyjnym, tworzone przez pacówki edukacyjne. Obecnie pe³ni¹ one roê przewodników uczniowskich i studenckich. Za ich pomoc¹ prowadzi siê rekrutacjê, udostêpnia rozk³ady zajêæ, materia³y dydaktyczne czy umo iwia diaog poprzez forum internetowe i webmai. W dobie dynamicznie rozwijaj¹cych siê technik mutimedianych, witryny edukacyjne coraz czêœciej upodobniaj¹ siê do iustrowanych czasopism, prze³adowanych obrazami przys³aniaj¹cymi treœæ, gdzie szybko mo na siê pogubiæ w g¹szczu odnoœników przepatanych animowanymi obrazami. Taki stan rzeczy uniemo iwia reaizacjê roi jak¹ pe³ni¹ witryny edukacyjne. Aby zapobiegaæ takim sytuacjom, impementacja stron WWW powinna byæ poprzedzona procesami panowania i testowania zgodnymi z za³o eniami wiedzy o interakcji cz³owieka z komputerem. Interakcja cz³owiek - komputer (HCI: Human - Computer Interaction) to interdyscypinarna dziedzina nauki, ³¹cz¹ca wiedzê z informatyki, psychoogii i socjoogii oraz marketingu, zajmuj¹ca siê badaniem i opisywaniem zjawisk zwi¹zanych z u ytkowaniem systemów informatycznych przez udzi. Bior¹c pod uwagê, i udzie komunikuj¹ siê z maszynami cyfrowymi przy pomocy interfejsu (czêœæ oprogramowania zajmuj¹c¹ siê obs³ug¹ urz¹dzeñ wejœcia/wyjœcia) dyscypina ta skupia siê przede wszystkim na: metodyce projektowania interfejsów; metodach impementacji interfejsów; technikach ewauacji i asymiacji interfejsów; rozwoju nowych interfejsów i technik interakcji; rozwoju opisowych i fizycznych modei i teorii interakcji [1, 9, 12]. Od czasów powstania tej dziedziny w atach osiemdziesi¹tych wy³oni³o siê kika metod projektowania interfejsów. Jedn¹ z najbardziej rozpowszechnionych jest projektowanie interakcji cz³owiek komputer od strony u ytecznoœci (usabiity). * Renata LIS Katedra Podstaw Techniki, Wydzia³ Podstaw Techniki, Poitechnika Lubeska. ** Robert LIS Katedra Metod i Technik Nauczania, Wydzia³ Podstaw Techniki, Poitechnika Lubeska. 153

2 U YTECZNOŒÆ (USABILITY) SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH Najogóniej u ytecznoœæ mo na opisaæ jako odczuwany stan interakcji cz³owieka z systemem informatycznym, który decyduje o nastawieniu emocjonanym u ytkownika, uzyskiwanych wynikach pracy oraz o chêci ponownego skorzystania z tego systemu [8, 11]. U ytecznoœæ mo e odnosiæ siê do oprogramowania, stron internetowych, us³ug eektronicznych w praktyce do wszystkich systemów interaktywnych i urz¹dzeñ eektronicznych, z których korzystamy [5]. Nae y równie podkreœiæ, i u ytecznoœæ systemu informatycznego nie jest równoznaczna z jego funkcjonanoœci¹. Bowiem terminu funkcjonanoœæ u ywa siê do okreœenia ioœci opcji czy te mo iwoœci systemu informatycznego, a pojêcia u ytecznoœæ do opisu ³atwoœci korzystania z tych e. Miêdzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna, w normie ISO/IEC :2001, definiuje u ytecznoœæ w kategoriach jakoœciowych, jako: zbiór atrybutów opisuj¹cych nak³ad pracy niezbêdny do swobodnego pos³ugiwania siê oprogramowaniem oraz indywiduan¹ ocenê pos³ugiwania siê oprogramowaniem przez zdefiniowan¹ ub wyra on¹ nie wprost grupê u ytkowników. Wed³ug tej normy do atrybutów u ytecznoœci zaicza siê: atwoœæ zrozumienia, czyi miara nak³adu (np. czasu, czynnoœci), który musi ponieœæ u ytkownik, aby zrozumieæ ogiczn¹ koncepcjê apikacji oraz znaczenie i zastosowania zaimpementowanych w niej funkcji. atwoœæ zrozumienia, potocznie interpretuje siê, jako intuicyjnoœæ oprogramowania, która mo e oznaczaæ np. sposób rozmieszczenia i dostêpu do pozycji w menu. atwoœæ nauki, czyi miara wysi³ku, jaki musi w³o yæ u ytkownik do nauczenia siê nieznanych ub nowych funkcji apikacji. Atrybut ten zae y przede wszystkim od projektu interfejsu u ytkownika oraz przejrzystoœci i prostoty z jak¹ napisana zosta³a dokumentacja. Zw³aszcza ten drugi eement ma szczegóne znaczenie w przypadku niedoœwiadczonych u ytkowników ub osób nie znaj¹cych nowych funkcji oprogramowania. Operatywnoœæ, rozumiana jako nak³ad pracy u ytkownika niezbêdny do obs³ugi i kontroi funkcji reaizowanych przez oprogramowanie. W odró nieniu od ³atwoœci zrozumienia i ³atwoœci nauki, które dotycz¹ prostego pos³ugiwania siê apikacj¹, operatywnoœæ wskazuje na swobodne korzystanie z wszystkich mo iwoœci udostêpnianych przez oprogramowanie [3]. Natomiast zgodnie z norm¹ ISO , u ytecznoœæ przejawia siê w skutecznoœci, efektywnoœci i satysfakcji towarzysz¹cej osi¹ganiu ceów przez u ytkownika w okreœonych œrodowiskach. Gdzie: Skutecznoœæ to dok³adnoœæ oraz kompetnoœæ wykonanych zadañ przez u ytkowników w okreœonym œrodowisku; Efektywnoœæ oznacza reacjê poniesionych nak³adów wobec dok³adnoœci oraz kompetnoœci osi¹gniêtych przez u ytkowników ceów; 154

3 Lis R., Lis R.: Atrybuty POSTÊPY u ytecznoœci NAUKI systemów I TECHNIKI informatycznych NR 2, 2008 w projektowaniu... Satysfakcja oznacza komfort oraz akceptacjê funkcjonowania systemu przez bezpoœrednich u ytkowników oraz osób, których dzia³anie systemu dotyczy [2]. Przyk³adowy sposób osi¹gania u ytecznoœci w interakcyjnym cyku doskonaenia produktu, zaecanym przez normê ISO pokazuje rys. 1. Dane zamieszczone po ewej stronie, to kontekst u ytkownika, który ma okreœone zadanie, dysponuj¹c narzêdziem, które umo iwia zreaizowanie zadania w okreœonym œrodowisku. Na skutek interakcji ce (po prawej stronie wykresu) zostaje zreaizowany efektywnie, skutecznie, z towarzysz¹c¹ u ytkownikowi satysfakcj¹ z wykonanego zadania. Proces ten mo e byæ równie odwrotny na skutek interakcji ce mo e nie zostaæ osi¹gniêty w sposób efektywny, skuteczny, a u ytkownikowi bêdzie towarzyszy³o poczucie frustracji, zagubienia, niepewnoœci [15]. Rys. 1. Osi¹ganie u ytecznoœci w interakcyjnym cyku doskonaenia produktu [15] Wraz z rozwojem Internetu i powstawaniem coraz wiêkszej ioœci nieczytenych stron WWW, np. za spraw¹ nadu ywania technoogii fash [8], zaczêto stosowaæ atrybuty u ytecznoœci podczas projektowania stron internetowych. Tak narodzi³o siê podejœcie u ytecznoœci stron internetowych (web usabiity), czy t³umacz¹c dok³adniej - u ytecznoœci sieci [10]. Podejœcie to skupia siê na: intuicyjnej nawigacji, u³atwieniu skanowania w poszukiwaniu informacji, zapewnieniu zrozumia³ej da u ytkownika komunikacji. Wed³ug J. Niesena, specjaisty z dziedziny HCI, istnieje piêæ wyznaczników u ytecznoœci stron internetowych: atwoœæ nauki (ang. Learnabiity) obs³uga interfejsu strony internetowej powinna byæ na tye ³atwa do nauki, aby u ytkownik natychmiast by³ w stanie rozpocz¹æ pracê. 155

4 Efektywnoœæ u ycia (ang. Efficiency) architektura strony internetowej powinna byæ tak zaprojektowana aby strona zapewnia³a maksyman¹ wydajnoœæ. Kiedy u ytkownik raz j¹ pozna, strona powinna cechowaæ siê du ¹ produktywnoœci¹. atwoœæ w zapamiêtaniu obs³ugi (ang. Memorabiity) obs³uga strony powinna byæ ³atwa do zapamiêtania, kiedy u ytkownik po okresie przerwy w u ywaniu jej ponownie rozpocznie z ni¹ pracê, nie powinien uczyæ siê wszystkiego od nowa. Eiminacja b³êdów (ang. Errors) u ytkownicy powinni pope³niaæ jak najmniej b³êdów w pracy z systemem, a jeœi ju jakieœ pope³ni¹, powinien byæ mo iwy ³atwy powrót do poprzedniego stanu; interfejs powinien byæ zaprojektowany tak, by by³a mo iwoœæ szybkiej eiminacji b³êdów. Satysfakcja (ang. Satisfaction) strona internetowa powinna byæ przyjemna w u yciu, tak aby u ytkownicy odczuwai satysfakcjê pracuj¹c z ni¹ [8]. Aby osi¹gn¹æ poziom u ytecznoœci stron internetowych zgodny z powy szymi wyznacznikami nae y zastosowaæ odpowiedni¹ metodykê projektowania. W tym ceu korzysta siê z projektowania zorientowanego na u ytkownika. PROJEKTOWANIE ZORIENTOWANE NA U YTKOWNIKA Projektowanie zorientowane na u ytkownika (User - Centered Design) poega na szczegó³owym badaniu potrzeb, wymagañ i ograniczeñ u ytkownika na ka dym etapie procesu projektowego [9]. Podejœcie to bazuje na wykorzystaniu iteracyjnego projektowania w spiranym cyku doskonaenia produktu: Wymagania Pan Anaiza Projekt Prototyp Test Ocena (rys. 2). W poszczegónych krokach testuje siê opracowane rozwi¹zania (najepiej z udzia³em przysz³ych u ytkowników), usuwa wykryte niedoskona³oœci u ytkowe, i testuje ponownie a do uzyskania oczekiwanego poziomu u ytecznoœci [13]. Sukces strony internetowej jest uzae niony od spe³nienia jakoœciowych oczekiwañ u ytkowników nie tyko w zakresie technicznym, ae przede wszystkim w warstwie u ytkowej, dotycz¹cej praktycznej przydatnoœci produktu da u ytkownika w rzeczywistych warunkach u ytkowania. Jakob Niesen obiczy³, e œredniej wiekoœci firmy, które przerobi³y intranet zgodnie z zasadami projektowania zorientowanego na u ytkownika, zaoszczêdzi³y ponad 5 miionów doarów rocznie, bowiem praca z produktem o wysokiej u ytecznoœci jest bardziej efektywna, ³atwiejsza, przyjemniejsza, oraz nie powoduje uczucia frustracji oraz zagubienia. Aby osi¹gn¹æ taki sukces, nae- y w trakcie projektowania prototypu strony internetowej, pos³ugiwaæ siê odpowiednimi heurystykami. Pomocne mog¹ okazaæ siê zw³aszcza te opracowane przez J. Niesena i R. Moicha, stanowi¹ce ogóne zasady budowy prawid³owej interakcji cz³owiek komputer. Zachowuj¹ one prawid³owoœæ niezae nie od zastosowanych rozwi¹zañ technoogicznych i pochodz¹ z badañ statystycznych nad czynnikami najsiniej kszta³tuj¹cymi opiniê u ytkowników w zakresie odczuwanej wygody i satysfakcji z oprogramowania. Heurystyki u ytecznoœci tych autorów zaecaj¹: 156

5 Lis R., Lis R.: Atrybuty POSTÊPY u ytecznoœci NAUKI systemów I TECHNIKI informatycznych NR 2, 2008 w projektowaniu... Rys. 2. Projektowanie zorientowane na u ytkownika [13] 1. Nae y pokazaæ status systemu, poniewa system powinien zawsze informowaæ u ytkownika o tym, co siê obecnie w nim dzieje, przez odpowiednie potwierdzenia i komunikaty. 2. Nae y zachowaæ zgodnoœæ pomiêdzy systemem a rzeczywistoœci¹, poniewa system powinien umo iwiaæ prowadzenie diaogu jêzykiem u ytkownika w sposób da niego zrozumia³y. 3. Nae y daæ u ytkownikowi pe³n¹ kontroê, poniewa u ytkownicy czêsto wybieraj¹ niew³aœciwe opcje, powinni mieæ zapewnione wyjœcie awaryjne, najepiej za pomoc¹ dostêpnych funkcji cofnij ub/i powtórz. 157

6 4. Nae y trzymaæ siê standardów i zachowaæ spójnoœæ, poniewa te same s³owa, symboe oraz sposób dzia³ania powinny byæ stosowane w ten sam sposób w ca³ym systemie. 5. Nae y zapobiegaæ b³êdom, poniewa zapobieganie im przez dopracowany diaog z u ytkownikiem jest mniej pracoch³onne ni stworzenie z³o onego, skompikowanego systemu obs³ugi b³êdów. 6. Nae y pozwoiæ u ytkownikowi wybieraæ, zamiast zmuszaæ do pamiêtania okreœonych sekwencji, zdarzeñ tekstów itd., poniewa sposób dzia³ania u ytkownika powinien byæ wynikiem wyboru dostêpnych funkcji, a nie wymuszeñ przywo³ywania z pamiêci poprzednio wykonanych dzia³añ. 7. Nae y zapewniæ eastycznoœæ i efektywnoœæ, gdy u ytkownicy powinni mieæ mo iwoœæ wykonywania w ró ny sposób tych samych zadañ, jak np. praca na skróty. 8. Nae y dbaæ o estetykê i umiar, poniewa oszczêdny i ergonomiczny uk³ad graficzny poepsza zrozumienie zawartych informacji oraz skraca czas odszukania okreœonych informacji. 9. Nae y zapewniæ skuteczn¹ obs³ugê b³êdów, poniewa komunikaty o b³êdach powinny byæ sformu³owane w sposób prosty i zrozumia³y, tak aby u ytkownik wiedzia³ jak w okreœonej sytuacji powinien siê zachowaæ. 10. Nae y zadbaæ o pomoc i dokumentacjê, poniewa dokumentacja powinna umo - iwiaæ szybkie odnaezienie okreœonych informacji oraz wspomagaæ rozwi¹zywanie typowych probemów [6]. METODY BADANIA U YTECZNOŒCI STRON INTERNETOWYCH Stwierdzenie poziomu u ytecznoœci serwisu internetowego jest oparte w zasadniczej czêœci na wynikach badañ u ytecznoœci. Do podstawowych metod badañ u ytecznoœci zaicza siê: metody anaityczne, nie wymagaj¹ce dzia³aj¹cego prototypu, skoncentrowane na efektywnoœci i satysfakcji, takie jak: wywiady, anaiza zadañ u ytkownika, obserwacja, sortowanie kart, scenariusze u ycia, persony; metody empiryczne oparte na testach u ytecznoœci, po³¹czonych z ró nymi metodami zbierania informacji, takie jak: ocena heurystyczna, inspekcje, testy z udzia- ³em u ytkowników, badanie eye-tracking i kwestionariusze ankietowe [11]. Nie sposób w tym miejscu opisaæ na czym poegaj¹ wszystkie metody badania u ytecznoœci stron internetowych, zatem skupimy siê na tych najczêœciej wykorzystywanych. Jedn¹ z metod anaizy stosowanej na etapie panowania struktury informacji serwisu jest sortowanie kart. W metodzie tej projektant opisuje wszystkie grupy danych jakie zawieraæ bêdzie witryna krótkimi i jednoznacznymi nazwami. Umieszcza je na ma³ych kartach, a nastêpnie zaprasza co najmniej 6 osób, reprezentuj¹cych przysz³ych 158

7 Lis R., Lis R.: Atrybuty POSTÊPY u ytecznoœci NAUKI systemów I TECHNIKI informatycznych NR 2, 2008 w projektowaniu... u ytkowników projektowanej strony. Osoby te maj¹ za zadanie pogrupowaæ kartoniki w stosy podobnych tematów, dodatkowo odeg³oœci miêdzy stosami maj¹ pokazywaæ na ie s¹ one sobie pokrewne. Ka dy z testerów wykonuje zadanie indywiduanie. Metoda dostarcza bardzo wa nych informacji o tym jak przyszi u ytkownicy postrzegaj¹ tematy zwi¹zane z zawartoœci¹ witryny [4]. Scenariusze u ycia (ang. use cases, scenarios of use) s³u ¹ do okreœenia podstawowych zadañ wykonywanych przez u ytkowników i pomagaj¹ w koejnych etapach testowania u ytecznoœci produktu. Scenariusze u ycia opisuj¹ jak u ytkownicy wykonuj¹ zadania w okreœonym kontekœcie u ytkowania, podaj¹ przyk³ady typowych zadañ u ytkownika, które stanowi¹ pomoc w projektowaniu, okreœaj¹ zakres póÿniejszych testów u ytecznoœci systemu ub prototypu. Scenariusze te s¹ przygotowywane z punktu widzenia u ytkownika, jego potrzeb i zadañ, a nie z punktu widzenia zak³adanego sposobu dzia³ania i funkcji przysz³ego systemu. Kiedy prototyp witryny jest ju gotowy i trzeba sprawdziæ czy zapewnia on optymane rozwi¹zania da u ytkownika, stosuje siê m.in. ocenê heurystyczn¹. Heurystyka oznacza w tym przypadku korzystanie z ogónie przyjêtych zasad. Zbiór tych zasad mo e byæ równie traktowany jako zbiór rad da twórców witryny. Przyk³adem mog¹ tu byæ, heurystyki J. Niesena i R. Moicha, które zosta³y przedstawione w punkcie dotycz¹cym projektowania zorientowanego na u ytkownika. Badanie eye-tracking to badanie pozwaaj¹ce na obserwacje, w które miejsca na stronie u ytkownicy najczêœciej patrz¹ szukaj¹c konkretnej informacji (rys. 3). Badania te przeprowadzane s¹ przy pomocy sprzêtu specjaistycznego i towarzysz¹ najczêœciej badaniom z udzia³em u ytkowników. Poegaj¹ one na wykonaniu przez u ytkowników okreœonych zadañ. Œedzenie ruchu ga³ek ocznych, pozwaa na wychwycenie s³abych eementów strony, których w innych warunkach (badaniach) nie da³oby siê zauwa yæ. Rys. 3. Wykres prezentuj¹cy rozk³ad fiksacji, ich czasy oraz koejnoœæ na³o one na zrzut ekranowy badanej strony internetowej 159

8 Inspekcja u ytecznoœci (ang. usabiity inspection) poega na dokonaniu kontroi prototypu strony wed³ug pytañ zawartych w iœcie kontronej. Lista kontrona zwyke podzieona jest na sekcje, odpowiadaj¹ce kikunastu g³ównym kryteriom oceny. Ka - de pytanie isty odpowiada jednemu wymaganiu. W ramach ka dego kryterium podane jest kikanaœcie wymagañ, wiêc typowa ista sk³ada siê z ok. 100 pytañ, a przeciêtna inspekcja zajmuje ok. 1-2 godzin. Oceny uzyskane podczas inspekcji podicza siê, a wyniki przedstawia jako procentowy stan spe³nienia wymagañ w zakresie kryteriów g³ównych ub/i istê niespe³nionych wymagañ oraz spis probemów do korekty. Persony to opracowanie typowych profii osób wchodz¹cych w sk³ad grup u ytkowników, które ma na ceu poepszenie u ytecznoœci i funkcjonanoœci serwisu w tym wymiarze. Metoda poega na opisie jednej charakterystycznej osoby, reprezentuj¹cej grupê, z uwzgêdnieniem jej subiektywnych potrzeb, oczekiwañ i nastawienia wobec systemu oraz korzyœci jakie mo e z niego osi¹gn¹æ. Firma Niesen Norman Group, zbada³a u ytecznoœæ stron internetowych metod¹ eye-tracking. W badaniu wziê³o udzia³ ponad 230 osób. Mia³y one wykonaæ czynnoœci zwi¹zane z wyszukiwaniem oraz wykorzystaniem informacji z sieci. Do zadañ nae- a³o np. odnaezienie produktów w skepach internetowych, zapanowanie wakacji. Wykazano miêdzy innymi, e: Osoby badane bardzo szybko przeg¹da³y strony internetowe. Fiksacja wzroku trwa³a krótko, dziesi¹te czêœci sekundy na poszczegónych eementach. Osoby badane czyta³y strony internetowe zgodnie z kszta³tem itery F. Najwiêcej informacji jest przyswajanych z pierwszych inijek. Pocz¹wszy od ewej krawêdzi ekranu. Badani byi niezwyke skuteczni w seektywnym wybieraniu informacji. Wzrok skupia³ siê na najistotniejszych eementach. Obrazki umieszczane w œrodku tekstu s¹ czêsto traktowane jako przeszkody i omijane, wyj¹tkiem s¹ grafiki œciœe zwi¹zane z tekstem. Grafiki rozmyte, ma³e, nieczytene s¹ automatycznie pomijane. Du o wiêksz¹ uwagê badanych zwraca³y grafiki zawieraj¹ce jakieœ informacje, ni te maj¹ce jedynie waory estetyczne. Badani czêsto patrzyi na fotografie, na których fotografowany patrzy³ prostu w obiektyw. Nie mo e to byæ jednak twarz profesjonanego modea, bo jest uznawana za nieautentyczn¹. Animacje przyci¹gaj¹ uwagê tyko wtedy, gdy s¹ nieskompikowane oraz maj¹ zwi¹zek z tekstem. Witryny zaprojektowane w prosty sposób, zawieraj¹ce ma³o eementów powoduj¹, e u ytkownik bardziej skupia siê na treœci przekazu. Rekamy bannerowe s¹ omijane wzrokiem przez przyt³aczaj¹c¹ wiêkszoœæ u ytkowników. Grup¹, która og¹da banery s¹ dzieci do siódmego roku ycia; kikaj¹ one na eementy wyró niaj¹ce siê ioœci¹ koorów i animacjami [8]. 160

9 Lis R., Lis R.: Atrybuty POSTÊPY u ytecznoœci NAUKI systemów I TECHNIKI informatycznych NR 2, 2008 w projektowaniu... PROJEKTOWANIE U YTECZNYCH SERWISÓW EDUKACYJNYCH Roa serwisów edukacyjnych jest doœæ specyficzna. Z jednej strony ich g³ównym zadaniem jest udostêpnianie informacji przysz³ym studentom, a z drugiej obecnym studentom i pracownikom uczeni. Zgodnie z zasadami projektowania zorientowanego na u ytkownika (UCD), przystêpuj¹c do opracowania architektury informacji serwisu powinniœmy zadaæ pytanie: jakich informacji poszukuj¹ na stronie internetowej przyszi i obecni studenci oraz pracownicy uczeni? Z badañ przeprowadzonych przez M. Wicharego, na potrzeby projektowe edukacyjnego serwisu Wydzia³u Informatyki Poitechniki Szczeciñskiej wynika, i studenci poszukuj¹ informacji dotycz¹cych: panu zajêæ (80%), informacji o egzaminach i zaiczeniach (76%), informacji o odwo³anych zajêciach (74%), danych wyk³adowców (48%), informacji o wype³nianiu indeksu (46%). Natomiast nauczyciee oczekuj¹, i edukacyjny serwis internetowy zapewni im dostêp do: generatora w³asnego panu zajêæ, uwzgêdniaj¹cego wszystkie prowadzone zajêcia, informacji o dostêpnoœci sa aboratoryjnych i wyk³adowych i prowadzonych w nich przedmiotach, tak aby mo na by³o czasem zamieniæ siê saami, generatora ist studentów, wyszukiwarki dokumentów naukowo-technicznych, która przyda³aby siê w pracy naukowej, i do której mo na by³oby niekiedy odes³aæ studenta w razie pytañ, w³asnego konta uczenianego z poziomu przeg¹darki, z mo iwoœci¹ pubikowania informacji da studentów, œci¹gania i dodawania pików zawieraj¹cych materia³y dydaktyczne [14]. Podobne badania przeprowadzone zosta³y przez naukowców z Massachusetts Institute of Technoogy w USA. Wykaza³y one, i u yteczna edukacyjna strona internetowa powinna zawieraæ w koejnoœci wskazañ ankietowanych: informacje o zajêciach, informacje o studentach i pracownikach uczeni oraz kontakty z nimi, kaendarz z zaznaczonymi wydarzeniami kampusu, informacje o wynikach zaiczeñ, ocenach i wszystkich danych zwi¹zanych z procesem nauczania studenta, informacje o egzaminach, zaiczeniach oraz innych wa nych datach i terminach [14]. Przyk³adem internetowego serwisu edukacyjnego zaprojektowanego wed³ug powy szych oczekiwaæ u ytkowników jest strona Wy szej Szko³y Informatyki Stosowanej i Zarz¹dzania w Warszawie (rys. 4) oferuj¹ca studentom i dydaktykom rozbudowany system, umo iwiaj¹cy m.in.: 161

10 Rys. 4. Strona powitana serwisu internetowego WSISiZ w Warszawie zbieranie i przetwarzanie danych studentów i rejestracjê procesu nauczania od momentu rekrutacji a do uzyskania dypomu; sprawdzenie panu zajêæ przez studentów; sporz¹dzanie umów, rachunków i roziczanie prowadz¹cych; udostêpnianie dokumentów ogónych i dydaktycznych; rozsy³anie grupowych powiadomieñ przez dziekanat i prowadz¹cych; zg³aszanie probemów przez studentów [16]. Serwis edukacyjny WSISiZ udowadnia, e projektowanie edukacyjnych stron internetowych to nie skupienie siê na wyg¹dzie i dzia³aniu, ae odpowiedÿ na rzeczywiste potrzeby u ytkowników. Projektuj¹c serwis edukacyjny nae y w pierwszej koejnoœci okreœiæ jego ce i doceow¹ grupê u ytkowników. Nastêpnie utworzyæ metafory (metaforyczne okreœenia s¹ pomocne w zrozumieniu dzia³ania poszczegónych eementów witryny przez u ytkownika), schemat nawigacji i zaprojektowaæ interfejs. Ka dy projekt powinien te zostaæ poddany testom u ytkowników, które dadz¹ odpowiedÿ na temat funkcjonanoœci i u ytecznoœci witryny [7, 8]. ZAKOÑCZENIE Podsumowuj¹c trzeba stwierdziæ e, u ytecznoœæ stron internetowych (webusabiity) okreœa zwi¹zek pomiêdzy serwisem internetowym a jego u ytkownikiem. Serwis musi pozwaaæ w mo iwie najprostszy i najepszy sposób osi¹gaæ cee jakie u ytkownik postawi³ przed sob¹, aby móg³ byæ wykorzystany efektywnie. 162

11 Lis R., Lis R.: Atrybuty POSTÊPY u ytecznoœci NAUKI systemów I TECHNIKI informatycznych NR 2, 2008 w projektowaniu... Znajomoœæ zasad u ytecznoœci stron internetowych umo iwia maskowanie zaawansowanej struktury i mechanizmu serwisu poprzez doskonaenie jego interfejsu. Dziêki temu unika siê niekorzystnych sytuacji, kiedy u ytkownik nie radzi sobie z obs³ug¹, czuje zagubienie i ostatecznie porzuca stronê wybieraj¹c inn¹, o ³atwiejszej obs³udze. Sytuacje takie niejednokrotnie powoduj¹ rean¹ utratê przychodów, przed któr¹ nie chroni ani ciekawy mode biznesowy, ani oryginana oprawa graficzna, ani te poprawnoœæ informatycznej warstwy serwisu, które czêsto uwa ane s¹ za najwa - niejsze sk³adowe sukcesu. J. Niesen dokona³ anaizy 42 przypadków (case study) wprowadzenia zasad u ytecznoœci do istniej¹cych ju serwisów internetowych. Da ka dego przypadku ustaono mierniki, które zbadano przed i po wprowadzeniu uepszeñ zwi¹zanych z u ytecznoœci¹. Okaza³o siê, e przyjête mierniki wzros³y œrednio o 135%. W tym: sprzeda o 100%, ioœæ ods³on strony o 150%, efektywnoœæ pracowników o 161%. Zatem wnioskowaæ mo na, i edukacyjny serwis internetowy zaprojektowany zgodnie z potrzebami przysz³ych i obecnych studentów oraz pracowników uczeni przyniesie wymierne korzyœci finansowe, poprzez zwiêkszenie iczby studentów, rozwój kadry akademickiej, zwiêkszenie ioœci grantów i projektów finansowanych przez Uniê Europejsk¹, uzyskanie mo iwoœci czynnej wspó³pracy z absowentami. Takie efekty mo na osi¹gn¹æ: tworz¹c na stronie internetowej miejsce poœwiêconego rekrutacji, zawieraj¹ce informacje o sposobach naboru na poszczegóne kierunki studiów, napisane jêzykiem przystêpnym da wspó³czesnego nastoatka; konstruuj¹c generator rozk³adów zajêæ i dostêpnoœci sa; tworz¹c miejsce da pracowników ze szczegó³ow¹ informacj¹ nt. wype³niania wniosków unijnych, wraz z godzinami przyjêæ osób odpowiedzianych na uczeni za wspó³pracê z zagranic¹; tworz¹c strony da absowentów uczeni. Reasumuj¹c serwis edukacyjny zaprojektowany zgodnie z zasadami u ytecznoœci, móg³by znacznie przyspieszyæ, uproœciæ i zautomatyzowaæ niektóre czynnoœci administracyjne, odci¹ yæ dziekanat i inne komórki uczeniane oraz przyczyniæ siê do zwiêkszenia popuarnoœci uczeni. LITERATURA 1. Ghaoui C.: Encycopedia Of Human Computer Interaction, Idea Group Pubishing, ISO :1998: Guidance on Usabiity, ISO copyright office, Geneva, ISO/IEC :2001: Software engineering-product quaity. Part 1: Quaity mode, ISO copyright office, Geneva, Krug S.: Don t Make Me Think: A Common Sense Approach to Web Usabiity, New Riders Press

12 5. Lazar J.: Universa Usabiity: Designing Computer Interfaces for Diverse User Popuations, John Wiey & Sons, Moich R., Niesen J., Improving a human-computer diaogue, Communications of the ACM 33, 3, March Niesen J.: Usabiity Engineering, AP Professiona, Niesen J.: useit.com: Jakob Niesen s Website, Onine: 9. PN-EN ISO 13407: 2005: Procesy projektowania ukierunkowane na cz³owieka w przypadku systemów interaktywnych, Ransburg M.: Web Usabiity User Interfaces for the Word Wide Web, Report Research-Based Web Design and Usabiity Guideines, Onine: Sears A., Jacko J.A.: The Human-Computer Interaction Handbook, CRC Press, Sikorski M.: Z punktu widzenia u ytkownika: u ytkowa warstwa systemów IT i oprogramowania, Computerword Poska nr 36/2004, 5 paÿdziernika 2004, s Wichary M., Projekt opartego o technoogiê WWW serwisu informacyjnego da studentów i pracowników Wydzia³u Informatyki Poitechniki Szczeciñskiej, praca magisterska, Szczecin Word Usabiity Day, Onine: Wy sza Szko³a Informatyki Stosowanej i Zarz¹dzania w Warszawie, edukacyjny serwis internetowy, Onine: Streszczenie Artyku³ przedstawia metody projektowania edukacyjnych serwisów internetowych wed³ug podejœcia u ytecznoœci systemów informatycznych. Ogónie, u ytecznoœæ okreœa jakoœæ interakcji cz³owieka z systemem informatycznym. Podejœcie to jest stosowane w projektowaniu interfejsu urz¹dzeñ eektronicznych, oprogramowania, stron internetowych, prezentacji mutimedianych oraz us³ug eektronicznych. ATTRIBUTES OF COMPUTER SYSTEMS USABILITY IN EDUCATIONAL INTERNET SERVICES DESIGNING Summary This paper presents the design methods of educationa internet services according to the usabiity of computer systems approach. Generay, the usabiity defines the quaity of a human interaction with a computer system. This approach is appied in projecting the interface of eectronic devices, software, web pages, mutimedia presentations and digita services. 164