5 E. Stenz. Stacja ł\stronomiczna na szczycle Łyslny 8. " 10 Kronika astronomiczna. " 12 J. M. Kalendarzyk astronomiczny

Transkrypt

1 r U--Rł\NJJ\ CZASOPISMO TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW ROK Ił ASTRONOMJI N2 1 {ó) TREŚĆ ZESZYTU: Odezwa do społeczeństwa l go Zjazdu ł\stronomów Polslch.... Str. l Obchód 450 Rocznicy Urodzin Kopernia w Toruniu 2 J. Witowsi. O mechanice niebiesiej 5 E. Stenz. Stacja ł\stronomiczna na szczycle Łyslny 8 Obserwacje..., " 10 Kronia astronomiczna. " 12 J. M. Kalendarzy astronomiczny " 13 Książi nadesłane.... Usta nowych członów T. M. ł\.. WARSZAWA l ~====---:=======================~

2 SOMMf\IRE DE "URf\NJf\" N!~ 5. Proclamailon du l Congres des 1\stronomes Polonals p. 1 Celebratlon du 450 annlversaire de Copernic a Toruń (Besquides). " 2 J. Witowsi. Sur la mecanlque celeste 5 E. Stenz. Station 1\stronomlque au Mont Łysina 8 Observations.. 10 Chronlque astronomique 12 J. M. C3lendrier astronomique 13 Publicatlons rec;ues.. Membres de la Soc. des. 1\mateurs de 1'1\stronomie Towarzystwo Miłośniów Konto czeowe ~K. O. N Astronomji. Siedziba: Warszawa, Sienna 15. Seretarjat czynny w ooniedziałl, l czwarti od 17 do 18. Podczas lata (od 15.VI- do 15.X!) dyżury członów zarządu Są zawieszone; czynności seretarjatu prowadzi zastl';pczo dostrzegalnia. Dostrzegalnia T-wa, Chmielna 88 (IV pi!';tro). Dostrzegalnia czynna codziennie (prócz dni świątecznych) po zmrou, w wieczory pogodne: dla członów T M f\. w poniedziałi i piąti, dla publiczności (za drobną opłatą) w pozostałe dni tygodnia. Bibljotea, w loalu dostrzegalni, czynna w poniedziałi l piąti, wieczorem. Administracja "Uranji" - p. J. Mergentaler, Warszawa, Wido 16 m. 16. Redacja "Uranjl" - p. Edward Stenz, WlJrszawa Daniłowiczowsa 12. Zgłoszenia nowych członów przyjmuje seretarz T-wa, p. S. Kaliń si (Warszawa, Pi!';na 30 m. 14, teł ). Sładi członowsie wpłljcać należy na onto czeowe P. K. O. N Dnia 17 maja r. b. odbyło sle Nadzw. Og. Zebranie T. M. f\., na tórem ustalono następujące wysoości rocznych słade członowsich: cz!. Kola Młodz. 3 zip., czł. rzeczyw. 4 zlp., czł. popier. 16 zip., jednordzawa słada czł. dożyw. 80 zip., jedn. si. człona założyciela 100 zip. wpisowe -1 zlp. (Wartość 1 zip. w marach oblicza się wedł. ceny Bonów Zlotowych ogłaszanej przez Mln. Sarbu). Wszyscy członowie T-wa otrzy. mają Uranję bezp 1 atnie. Członowie, tórzy do d. 17.V.1923 opłacili sładi wedł. dawnych norm, dopłacą 2 zlp. na oszta Uranjl (pren. l przes.). Po dniu 17.V. obowiązują nowe normy, obejmujące prenumeratę pisma.

3 URA RoK II N J A CZF\SOPISMO TOW f\rzystw F\ MIŁ.OŚNIKÓW f\stronomji Czerwiec 1923 N2 1 (5) Odezwa do Społeczeństwa Pierwszego Zjazdu Astronomów Polsłch. fllstronomowie polscy, reprezentujący wszystie uniwersytety Rzeczypospolitej, zebrani w Toruniu, olebce Kopernia, w uroczystym dniu 450-ej rocznicy urodzin wieliego naszego rodaa, nie spełniliby swego obowiązu wobec Ojczyzny i naui, gdyby nie oświadczyli otwarcie Społeczeństwu, co następuje: Sutiem wieloletniej niewoli narodu, obserwatorja astronomiczne doszły w Polsce do stanu zupełnego wyniszczenia. fllstronomja polsa znajduje się w niebezpleczeństwie! Według jednomyślnej opinji Zjazdu, honor Ojczyzny Kopernia, najwięszego astronoma wszystich czasów, wymaga założenia Instytutu astronomicznego, tóryby dał możność astronomom pol sim wyonywać prace obserwacyjne, stojące na poziomie naui współczesnej i tóryby jednocześnie zaspaajał pierwszorzędne potrzeby państwowe astronomiczno-geodezyjne. Instytut tai powstać musi i dlatego, abyśmy nie postradali moralnego prawa do chlubienia się Koperniiem. Platoniczny ult Kopernia martwy jest; uderzmy w czynów stall Zwracamy się do całego społeczeństwa, aby wszyscy, tórym leży na sercu dobre imię naszej ultury, ofiarami swemi przyczynili się do wzniesienia Obserwatorjum Narodowego. Wiele nie wymagamy - ilaset tysięcy złotych polsich wystarczy. Mając chociażby sromny warsztat pracy, potrafimy wziąć czynny udział w rozwoju naui wszechświatowej; ręojmią tego jest cały zastęp astronomów i geodetów polsich, tórzy nawet w ciężich czasach niewoli narodu pracowali wydatnie, ale przeważnie na obczyźnie. Zjazd wyłania z siebie Komitet do zbierania funduszów na Instytut. Przewodniczącym

4 2 URI\NJI\ Komitetu obrany został prof. Uniw. Jag. Tadeusz Banachiewicz {Kraów, Kopernia 25), tórego Zjazd upoważnia do zbierania ofiar. Nazwisa ofiarodawców b~dą podawane do ogólnej wia do mości. Toruń, 19 lutego 1923 r. w 450-ą rocznic~ urodzin Kopernia. Prezydjum zjazdu: Prof. Dr. Marcin Enlst {Lwów), prze wodniczący, prof. L. Birlcenmajer {Kraów), prezes honorowy; członowie prezydjum: JWofesorowie: Wł, Dziewulsi {Wilno), M. Kamieńsi (Warszawa), Bohdan Zalesi (Poznań), Tad. Banachiewz"cz {Kraów). Uroczystość Koperniańsa w Toruniu.. f\stronomowie polscy, miłośnicy Nieba i szerszy ogół społeczeństwa polsiego mieli sposobność w r. b. przeżyć podniosłą uroczystość uczczenia pami~ci wieliego rodaa naszego, Miołaja Kopernia, w 450-tą rocznicę jego urodzin. Ognisiem obchodu był Toruń, rodzinne miasto wieliego astronoma. Na dzień 19 lutego 1923 udeorowane zostały ulice Torunia zielenią i barwami narodowemi, w onach wysta wowych umieszczono z pietyzmem przystrojone portrety Mio łaja Kopernia. Na uroczystość, starannie przygotowaną przez miejscowy Komitet i obywatelstwo pod przewodnictwem pre zydenta miasta p. Michała, przybył cały szereg gości i osób zaproszonych z pośród przedstawicieli rządu, naui, organizacyj społecznych i prasy. Licznie zwłaszcza przybyli astronomowie polscy, pragnąc oddać hołd Koperniowi w jego rodzinnem mieście. Kraów, Warszawę, Lwów, Wilno i Poznań reprezen towali pp. prof.: Banachiewicz, Birenmajer, Dziewulsi, Ernst, Janowsi, Kamieńsi, Krassowsi i Zalesi. Z ramienia T-wa Miłośniów f\stronomji przybył do Torunia v. prezes T-wa, E. Stenz, w towarzystwie dwuch członów Zarządu, pp. S. Ka lińsiego i J. Mergentalera. Ogółem przybyło z poza Torunia ooło 100 gości zaproszonych, nje licząc licznych rzesz oo licznego obywatelstwa. Właściwa uroczystość rozpoczęła się w staromiejsim o ściele św. Jana, w tym samym, w tórym 450 lat temu wstecz ochrzczony został Miołaj Koperni. Pamiątowa chrzcielnica znajduje się tam po dziś dzień, ja również i inne pamiąti {obraz ojca Miołaja oraz pomni

5 TORVNIOWI zda1vten.sł.ll.wuenau n~.m~h zowszu m~stu, olebce MI KOLAJA KOPERNIKA \V' jj50 rocz me~ u rod:t.t n łt'tdlm: go a.st roi\ouul{łols tczgo urocz:y!;cqz w d n m Cl%t tejs~tn przez rnorun, tu~a.pospo tłajcl S\VIllt!;Wt~COII.\ sltła. ten DYPLOM u CZCI t llll Pll m ta t ~ J!X)Y.lrzystw.mttoslltb\YJJS.u.("';!',_,""_,_.r.:,._ "'4..4 IIJ' /- DYPLOM Pf\Mif\TKOWY, ZŁOŻONY Nf\ RĘCE PREZYDENTf\ M. TORUNif\, P. S. MICHF\ŁKf\, PRZEZ DELEGf\Tf\ T WF\ MIL f\str. PODCZf\S UROCZYSTEJ f\kf\demji KU CZCI KOPERN!Kf\ DNIE\ 19 LUTEGO 1923 R. f\dres powyższy został podpisany przez wszystich członów Zarządu T. M. f\. oraz przez omitet Redacyjny.. Uranjl". W Toruniu złożyli nadto swe podpisy wszyscy uczestnicy l-go Zjazdu f\stronomów polsich, będący członami T-wa. Wyonawcą adresu jest p. J. Żorawsl, stud. architet.

6 4 UI R 1\ N J 1\ Miołaja, astronoma). Kazanie wygłosił s. arcybisup Teodorowicz. Po nabożeństwie zebrane tłumy udały się pod dom rodzinny Kopernia przy ul. Kopernia N!! 15, na tórym odsłonięto przy salwie wystrzałów armatnich i dźwięach oriestrypamiątową tablicę z czarnego granitu, z napisem: "Tu urodził się Miołaj Koperni 19 lutego 1473 r. Wstrzymał. słońce, ruszył ziemię, Polsie wydało go plemię. 1923". Po odśpiewaniu "Roty" zebrane tłumy sformowały pochód, tóry udał się na Ryne Staromiejsi przed pomni Kopernia, pod Ratuszem. Tu, ze stóp pomnia, pierwszy przemówił pre, zydent m. Torunia, p. St. Michałe: "Wzdłuż i wszerz naszej Ojczyzny dziś wielie święto l W tern święcie polsiem bierze udział cywilizowany świat cały, by uczcić dzień narodzin naszego genialnego rodaa. Na cześć wieliego polsiego uczonego, tórego pami~ć przetrwała wiei, a b~dzie trwać, dopói świat trwać będzie, na cześć tego świetlanego ducha biją dziś uroczyście dzwony i płyną pełne chwały peany... " W imieniu p. Prezydenta Rzplitej i Rządu przemówił p. wicem'inister Łopuszańsi, imieniem Uniwersytetu Warszawsiego prof. M. Kamieńsi i t. d. Potem sładano wieńce. O g. 1 ej odbyła się f\ademja w salt szoły wydziałowej. Zagaił aademję s. prof. Maowsi, przedstawiciel Toruńsiego T-wa Nauowego. Liczni przedstawiciele uniwersytetów i towarzystw wygłosili mowy powitalne. Imieniem T-wa Miłośniów F\stronomji przemówił p. E. Stenz w te mniej więcej słowa: "W 450 tą rocznicę urodzin najwięszego astronoma polsiego, Miołaja Kopernia, uroczyście w dniu dzisiejszym święconą zarówno w Toruniu, ja i w całej Rzeczypospolitej, w dniu tym, gdy oczy całego świata zwrócone są na Toruń, olebę wieliego astronoma, - w tej podniosłej chwili, dla upamiętnienia uroczystego święta Naui Polsiej, mam ten wysoi.zaszczyt i szczęście, imieniem polsich milośniów nieba gwiaździstego jao delegat Towarzystwa Miłośniów F\stronomji, złożyć miastu Toruniowi na ręce WPana Prezydenta miastadyplom niniejszy", poczem wręczył prez. Michałowi artystycznie wyonany adres hołdowniczy. Na przemówienie delegata T. M. F\. odpowiedział prezydent słowami serdecznej podzięi. Główną część aademji wypełniło przemówienie prof. Sirerimajera na temat: "Koperni jao obywatel i patrjota". Wypowiedział tu znaomity znawca życia i dzieł Kopernia wynii ostatnich badań swoich nad westją narodowościową i genealogiczną astronoma toruńsiego.,

7 URI\NJI\ 5 O g. 7-ej otwarto w Muzeum Bibljoteę im. Kopernia. Wieczorem odbyło si~ przedstawienie galowe w Teatrze Miej ~im, na tórem m. in. odczytano wyjąte z "Wiatru do Morza" Zeromsiego, dotyczący Kopernia oraz poazano śliczną apoteozę Kopernia według znar1ego obrazu Mateji. Raut w Dworze f\rtusa zaończył wspaniałą uroczystoś<. l'łastępnego dnia obradował Pierwszy Zjazd f\stronomów Polsich, zebrany w Toruniu z oazji narodowego świę t a "astronomicznego". Dwa dni, spędzone na podniosłej uroczystości Koperniańsiej, w atmosferze serdecznej gościnności toruńsiej, opromienionej blasiem wiosennego słońca,- pozostaną dla uczestniów uroczystości niezatartą i miłą pamiątą. E. 8. J. WITKOWSKI. O mechanice niebiesiej. Mechania niebios, czyli naua o ruchach ciał niebiesich, powstała właściwie w drugiej połowie 17 w., z chwilą odrycia przez Newtona prawa grawitacji powszechnej. W poprzednim oresie ta gałąź astronomji sprowadzała się wyłącznie do znajomości geometrycznej ruchów na niebie i nie sięgała głębiej. po ich przyczynę. Zasada Kopernia i prawa Keplera, choć pozwoliły oderwać słońce i planety od ryształowych sfer sta rożytnych i ułożyć je w przestrzeni w ich olejności rzeczywistej, nie wyjaśniły jedna istotnej przyczyny ruchów. Newton dopiero wsazał tę_siłę tajemniczą, tę vis motrix wszechświata i, co więcej, ujął ją w proste ształty matematyczne. Wówczas, gdy Newton ogłosił zasadę grawitacji, zdawało się, że prawo to, niezmiernie proste, w równie prosty i łatwy sposób wytłomaczy wszystie ruchy ciał niebiesich. Wrótce jedna spostrzeżono, że prawo Newtona, wymagające wzajemnego przycią-gania się wszystich ciał, przez to samo wprowadza niezmierne zawiłania w ich ruchach; współcześni uczeni zarzucali Newtonowi, iż zamiast ładu wniósł chaos do wszech świata. Wysiłi matematyów i badania astronomów przyznały jedna słuszność Newtonowi i powoli przyzwyczajono s1ę do zawiłości ruchów w mechanice niebios. Matematyczne ujęcie zagadnienia o ruchu wyłącznie tylo dwóch ciał, przyciągających się wzajemnie według prawa Newtona, nie nastręcza żadnych trudności. Zostało ono rozwiązane (geometrycznie biorąc) jeszcze przez Newtona, tóry dowiódł,

8 6 U "R 1\ N J 1\ że w tym wypadu ruch odbywa się z zachowaniem dwóch pierwszych praw Keplera, a w razie ruchu perjodycznego i wszystich trzech {trzecie prawo w brzmieniu Kepiera jest słuszne tylo dla planety o masie zniomo małej w porównaniu z masą słońca, w innym zaś wypadu występuje współczynni, zależny od masy planety). W naszym uładzie słonecznym, prócz wzajemnego przyciągania się słońca i planety, musimy liczyć się z działaniem innych planet; wypływające stąd zagadnienie o znalezieniu torów mas materjalnych, podlegających prawu grawitacji, stanowi najogólniejsze zadanie mechanii niebios. Ponieważ ciała niebiesie mają ształty prawie uliste, przeto zadanie (przynajmniej w pierwszem przybliżeniu) sprowadza się do zbadania ruchu puntów materjalnych, gdyż ciała uliste zachowują się wobec prawa Newtona, jao punty materjalne. Ujęte w ten sposób i ograniczone do ilości trzech ciał ogólne zadanie mechanii niebios znane jest w nauce pod nazwą zagadnienia trzech ciał, tóre po dziś dzień jeszcze nie zostało ostatecznie rozstrzygnięte. Nasze wiadomości teoretyczne o ruchach planet naszego uładu słonecznego byłyby niewątpliwie nadzwyczaj sromne, gdyby nie pewne ooliczności, tóre niezmiernie upraszczają te badania, - a te mi są: znaczna masa słońca, w porównaniu do masy planet oraz, ~tosunowo do mas, duże odległości pomiędzy planetami. Sutiem tego poszczególne planety opisują dooła słońca drogi, mało różniące się od elipsy Keplera, ponieważ wpływ pozostałych planet (perturbacje) jest nieznaczny. Fat ten ułatwia zadanie, gdyż pozwala znajeść drogę ciała, zareśloną wyłącznie pod wpływem słońca, a potem już zająć się perturbacjami ruchu, spowodowanemi przyciąganiem pozostałych planet. Jest to, coprawda, droga olejnych przybliżeń, wszelao jedyna, dopói ogólne zadanie mechanii niebios nie zostanie rozstrzygnięte. Newton założył podwaliny teorji perturbacyj, a następne poolenia astronomów i geometrów poszły wsazaną przez niego drogą. Teorja wielich planet podejmowana była olejno trzy razy i za ażdym razem całowicie ją przeształcano. Laplace, Leverrier i ostatnio Newcomb doonali tego wieliego dzieła. W matemałycznem ujęciu teorja perturbacyj szeroo stosuje ta zwane rozwinięcie w szeregi, polegające na zamianie wyrazów matematycznych, tóre nastręczają trudności przy rozwiązywaniu zadania, innemi, prostszemi, lecz przybliżonemi tylo wyrazami. W pratycznych zastosowaniach metoda olejnych przybliżeń jest bardzo pożyteczną, gdyż stosownie do postępów technii obserwacyjnej doładność rachunów może

9 U R 1\ N J fi 7 być dowolnie zwięszona. Nadzwyczajna zgodność pomiędzy przewidywaniami teorji a obserwacją, osiągnięta tą drogą, ta dalece wzmocniła zaufanie do metod, stosowanych w teorji perturbacyj, że astronomowie pierwszej połowy XIX w. prawie wcale nie zastanawiali się nad matemałycznem uzasadnieniem tych metod. Pytanie, czy przybliżone wyrazy, wprowadzane celem ułatwienia rozwiązania zadania, pozostaną zawsze dosta tecznie przybliżonemi (zbieżność szeregów), czy też, z biegiem czasu, zależnie od zmian w onfiguracji planet, ta dalece odbiegną od swych pierwowzorów, iż całiem spaczą rezultaty - zdaje się, nie wywoływało obawy astronomów. f\ni wieli Laplace, ani genjalny Lagrange nie przywiązywali do tego zbytniej wagi, zapatrzeni w zgodność swej teorji z obserwacjami. Zachwyt powoli jedna ustępoy. al miejsca rytycznemu zapa trywaniu się na rzeczy i wszczęte w tym ierunu poszuiwa nia (Poincare) stwierdziły, że szeregi, używane w teorji perturbacyj, są rozbieżne dla więszych oresów czasu. Wobec ta niepomyślnych wyniów badań Poincarego, dotychczasowe poszuiwania nad stałością uładu słonecznego, ta duma teorji Laplacce'a, straciły swe dawne znaczenie. Fatalne pytanie o stałości uładu słonecznego w ciągu czasu nieograniczonego po zostaje bez odpowiedzi. Należy udosonalić obecne metody, lub popchnąć zagadnienie perturbacyj na nowe tory. Ostatniemi czasy daje się zauważyć zwięszone zaintere sowanie, tórem astronomowie obdarzają zagadnienie trzech ciał. Lagrange w 1772 r. znalazł rozwiązanie zadania dla poszczególnych wypadów (stosuni odległości trzech ciał pozostają niezmienne), a po nim dopiero sto lat później Darwin, Hill i Poincare wsazali perjodyczne rozwiązania dla specjalnego przypadu tego zadania (masa jednego lub dwu ciał jest niezmiernie małą w porównaniu z masami pozostałych). Nad ogólnem zagadnieniem trzech ciał pracowało wielu wybitnych geometrów, lecz bez pozytywnych rezultatów. Bruns i Poincare dowiedli tyle tylo, że dawnemi metodami matematycznemi celu nie da się osiągnąć. Przed ilu laty dopiero Sundman stwierdził istnienie rozwiązania w ształcie zbieżnych szeregów, a wi~c, matematycznie biorąc, rozwiązał zadanie. Dotychczas jedna Sundman nie 7badał wartości pratycznej swych szeregów, wobec czego znaczenie jego odrycia w mechanice nie bios na razie nie może być należycie ocenione. Nie wolno pominąć milczeniem prac, podjętych ostatnio przez Stromgrena w Kopenhadze. Zastosował on do poszuiwania perjodycznych rozwiązań zadania trzech ciał metodę rachunową (mechaniczne całowanie), tóra zawsze pozwala śledzić ruch planety. Wynii mogą mieć znaczenie tylo dla

10 ,l 8 URP.NJP. orbit periodycznych, ponieważ w innych wypadach nie może być mowy o estrapolacji rezultatów. Tą drogą zostały odryte. całe rodziny orbit perjodycznych, ta dla wypadu szczególnego, ja też i dla ogólnego. EDWF\RD STENZ. Stacja Astronomiczna na szczycie Łysiny. Zdała od zbiorowis ludzich i ich gwaru, dymów i świateł, wśród niezamąconej ciszy leśnej, na tle czarnego, gwiazdami utanego nieba górsiego powstała młodziuta Stacja f\stronomiczna Obs. Kraowsiego na szczycie Łysiny. Wzniesiony 912 metrów nad poziom morza, posiada szczyt Łysiny te przychylne waruni, tóremi inne obserwatorja polsie pochwalic się nie mogą, a mianowicie: znaczną przezroczystość powietrza i ciemne tło slepienia niebiesiego, charaterystyczne dla górsiej miejscowości. Zadaniem stacji besidziej jest zebranie odpowiedniego materjału astronomicznego i meteorologicznego dla zbadania warunów atmosferycznych na szczytach Besidu Zachodniego. Nadto doonywane są na Łysine spostrzeżenia fotometryczne, tórych w warunach miejsich wyonywać niepodobna. Stacja ma tedy charater tymczasowy, z chwilą bowiem, gdy uończy ona swe główne czynności, t. j. gdy waruni atmosferyczne dostatecznie będą zbadane, stacja zostanie bądź zliwidowana, bądź też stanie się puntem wyjścia dla budowy Narodowego Obserwatorjum f\stronomicznego, o ile waruni miejscowe będą uznane za sprzyjające. W literaturze naszej posiadamy już rótą monografję pióra prof. Banachiewicza, dotyczącą Łysiny (Wyprawa f\stronomiczna w Besidy, Kraów, 1923). Uczestnicy wyprawy opi ~ują tam swe przygody i wrażenia w sposób barwny i stylowy. Za<;łen opis nie odtworzy jedna pięna, tóre podziwia się dopiero jao naoczny świade i uczestni. Dzięi uprzejmemu poparciu dyretorów Obs. Kraowsiego i Państw. Instytutu Meteor. w Warszawie miałem możność na wiosnę r. b. spędzić ila tygodni na szczycie Łysiny. Zadanie moje polegało na zbadaniu promieniowania słonecznego pod względem jego natężenia oraz promieniowania nocnego atmosfery, wzgł. powierzchni ziemi. Nadto miały być

11 l URI\NJI\ 9 również wyonywane pomiary ilości pyłów, zawartych w powietrzu oraz nietóre inne obserwacje. Chociaż wynii nie zostały jeszcze całowicie opracowane, to jedna można już twierdzić, źe podczas pogodnego dnia i nocy przezroczystość atmosfery na Łysinie jest b. dobra, a nawet nieco więsza, niż w innych puntach o tej samej wysoości. l ta np. w trzy noce pogodne (9-11.1V) otrzymano dla wypromieniowania u niebu natężenie 0,18 alorji na 1 cm. 2 i minutę, t. j. tyleż, co w Rauris (900 m.) u podnó~a góry Sonnblic, otrzymał Trabert w r Masymalna wartość wypromieniowania na Mount Weather (540 m.) wynosi 0,18 al., w Davos zaś (1600 m.)- 0, 19 al. (wszysto w tych samych mniejwięcej warunach wilgotności i temperatury). Jeżeli nadto dodać, że wypromieniowanie w oolicach Warszawy (120 m.) sięga wartości 0,13-0,14 al., to dojdziemy do wniosu, że waruni na Łysinie pod względem przezroczystości atmosferycznej dla długich fal są więcej niż dobre. Taie same własności przejawia atmosfera na Łysinie względem promieniowania słonecznego. W ciągu ilu dni pomiarów atynometrycznych otrzymałem wartości natężenia promieniowania słonecznego znacznie więsze, niż otrzymuje podobnie wysoo wzniesione obserwatorjum na górze Taunus (820 m.) pod Franfurtem n/m. Dla porównania podaję tabelę wartości, otrzymanych w wietniu w porze popołudniowej: Długość drogi w atmosferze l 35 Taunus (820 m.) IV. 1920/ // t.oa / o.981/ / 0.82 Łysina (912 m.) 11.1V.l923. *) Z zestawienia tego wynia, że Łysina jest orzystniej usytuowana, niż Taunus, i że przy mniejszych wysoościach słońca przezroczystość jest w stosunu do Taunus, więsza. To samo zjawiso występuje w porównaniu z wartościami normalnemi Poczdamu. Dodam, że w ciągu dnia ll.iv 23 osiągnąłem na Łysinie wartość masymalną promieniowania, prze wyższającą wszystie masymalne wartości promieniowania, otrzymane w Warszawie w ciągu ostatnich lat dwudziestudwuch. Jeżeli jeszcze wziąć pod uwagę spostrzeżenia nad pyłami, *) Wartości promieniowania tymczasowe.

12 10 URI\NJ/\ tóre wyazały zniomą ich zawartość w górsiem powietrzu, to wszystie te dane, wraz ze spostrzeżeniami, zebranemi przez ierownia stacji, p. J. Gadomsiego, zdają się przemawiać na orzyść umieszczenia placówi astronomicznej na szczytach górsich wogóle, a na Łysinie w szczególności. Pozostaje jeszcze jedna sprawa może najważniejsza, a mianowicie zbadanie warunów limatycznych. Materjały dotych czas zebrane nie wystarczają jeszcze na wysnuwanie wniosów co do częstości dni i nocy pogodnych na Łysinie, wydaje się jedna prawdopodobne, że ilość dni pogodnych nie jest zbyt duża wsute geograficznego położenia Besidu Zachodniego. Łysina, jao najbardzej wysunięta na północo-zachód góra, więcej ma mgieł, chmur i opadów, niż jej sąsiadi wschodnie. Niewątpliwie, teren w Małopolsce dobrze zostanie zbadany, zanim się wzniesie gmach wieliego Obserwatorjum. Pói go niema, stacja astronomiczna na Łysinie oddaje cenne usługi badaczom, pozbawionym tych idealnych warunów nieba, jaie są do dyspozycji na szczycie górsim. Profesorowi T. Banachiewiczowi, organizatorowi tej stacji, oraz p. J. Gadomsiemu, bezpośredniemu jej ierowniowi, należy się gorące uznanie za stworzenie nowej placówi obserwacyj nej w Polsce. f\by ona janajprędzej przemienioną została w Obserwatorjuro Narodowe imienia Kopernia, u pożytowi i chwale f\stronomji ojczystej l OBSERWACJE. Meteory. Dnia I.IV.1923 o g. 20m. 39 cz. urz. zaobserwowałem w Zabłudowie pod Białymstoiem spade pięnego meteoru. Niezwyle jasny żółty meteor (dwa razy jaśniejszy od Wenus) przebiegł od 1 Geminoruin do s Orionis. Zjawiso trwało o. 3 se. Tejże nocy 2.1V.1923 o g. O m. 27 zauważyłem spade meteoru o jasności 2 wiel., tóry przebiegł czworobo Lwa od wschodu na zachód. Eug. Ryba * W Obs. f\str. Uniw. Warsz. zaobserwowali pp. F. Kę pińsi i M. Kowalezewsi dnia 9.V.1923 o g. 23 m. 2!:>.0. spade uli ognistej niezwyłej jasności. Uazała się niemal w zeni cie i przebiegłszy łu ooło 60 od gwiazdy C Ursae Majoris (Mizar) do gwiazdy 1 Leonis, zgasła na wys. 20 na zachodzie. Kula o intensywnem zabarwieniu zielone m zostawiła słaby, szybo

13 URł\NJł\ 11 ninący ślad. Detonacji nie usłyszano. Osoby, tóre zaobserwowały zjawiso powyższe, proszone są o zaomuniowanie swych spostrzeżeń Obs. F\stronomicznemu w Warszawie (al. Ujazdowsie 6/8)- z podaniem miejsca obserwacji, chwili spostrzeżenia zjawisa, czasu jego przebiegu oraz ierunu, w tó ono widziane. rym było Zarycia gwiazd. Dnia doonano w Obs. F\str. Uniw. Warsz. obserwacji zarycia F\ldebarana (a Tauri) przez Księżyc. Warszawa. ~=52 13'. A= -1''24"'7s, 25. Data Począte li Koniec /l Śred. obj. Ob s In h58"'33~ 4 16''4o"'s9~ a 162 mm. F. Kęplńsl 33, l 102 M. Kowalezewsi 41 1, \, Orłowsi 33,3 97 M. Kamieńsi 33,1 41 0,8 48 E. Stenz Momenty są podane w czasie uniwersalnym. Poprawi chronometrów osiągnięto z sygnałów radjotelegraficznych (Paryż i Nauen) i z miejscowego wyznaczenia czasu. Zjawisa optyczne. Dnia 10.1V.1923 podczas pobytu na szczycie Łysiny (912 m.) zaobserwowałem dość rzadie zjawiso optyczne. Od samego rana błyszczał naooło słońca pierścień 22 (p. zwyły); ooło g. 10 cz. un. pojawiła się górna część pierścienia eliptycznego, opisanego na pierścieniu zwyłym; wrótce potem zauważono w stronie SSW nieba mały srawe poziomego ręgu słonecznego, barwy białej, przebiegącego równolegle do horyzontu. O g. 11 m. 6 cz. uniw. wyonano po miary za pomocą teodolitu: wysoośc słońca 47 1 / 2, wysość poziomego ręgu nad horyzontem 48 ± 1 / 2. Przedłużenie ręgu przechodzi więc, ja były do przewidzenia, przez słońce. O g. 11 m. 8,znia rąg, 12 minut potem znia i pierścień, chmury Ci - S są stopniowo zarywane przez warstwę F\ - S. Tegoż dnia przed zachodem słońca obserwowano słońca poboczne. Zjawiso to należy do dość rzadich (por. mój artyuł w Wiad. Meteor. wiecień, 1922). E. Stenz

14 12 URRNJR KRONIKA ASTRONOMICZNA. Pierwszy Zjazd Astronomów Polaich odbył się w Toruniu d lutego 1923 r. z oazji obchodu Koperniańsiego. Zjazd wydał odezwę do społeczeństwa w sprawie Narodowego Instytutu Rstronomicznego; na zasadzie referatu prof. Kamieńsiego ZjaLd zatwierdził statut Pol. T-wa Rstronomicznego. Do zarządu T-wa zostali wybrani: prezes prof. Banachiewicz (Kraów), v.-prezes prof. Dziewulsi (Wilno), członowie prof. Ernst (Lwów), Kamleńsi l Kępińsl (Warszawa) oraz Witowsi (Kraów). Zjazd wyłonił z siebie omitet do zbierania funduszów ńa Nar. Instytut Rslronomiczny im. Kopernia z prof. Banachiewlczem (Kraów, Obs.!\str.) na czele. Część nauową zjazdu wypełniły rótie referaty prof. Banachiewicza l p. Gadomslego o obserwacjach gwiazd zmiennych. Wyłady Astronomji w Uniw. Warsz. rozpoczął 19 maja r. b. dyretor Obs. Warszawsiego, prof M. Kamieńsi. W wyładzie wstępnym, wygłoszonym wobec licznych przedstawicieli Senatu Rad. i tłumnie zebranej młodzieży, mówił profesor o najdawniejszych zabytach astronomicznych z czasów przedhistorycznych. Interesujący wylad został owacyjnie przyjęty przez słuchaczy. Ofiary na Narodowy Instytut Astr. lm. M. Kopernia. T-wo Miłośniów!\str. wzięło czynny udliał w zbieraniu funduszów na N. l. R. W swoim czasie T. M. 1'1. przeazało sumę 3 miljonów m., ofiarowaną przez firmę Br. Jablowscy (1 milj.) oraz firmę G. Gerlach (2 mllj.). W ostatnich czasach wpłynęły na ręce sarbnia T. M. R. nowe ofiary: Koło Suwalsie T. N. S. W M. Uczniowie l. VII. gim. im. Staszica w Sosnowcu Dr. Boh. Ma?ie w Ondrejovle (Czechy) Secja Kraj.-przyr. Kursów dla Dor. w Warsz Uczniowie gimnazjum w Slerpcu Razem Sumę powyższą wpłacono na onto N P. K. O. (N21r. Inst.!\str. lm. Kopernia). T-wo Mitośniów Astronomji coraz więcej rozwija swą działalność. Zainteresowanie T-wem objawia się w licznych zgłoszeniach na członów nle tylo z raju, lecz i z zagranicy. Rocznicę urodzin Kopernia uczciło T-wo, dając inicjatywę obchodu Koperniańsiego w Warszawie. Dnia 18 lutego r. b. złożony został u stóp pomnia Kopernia wieniec imieniem członów. T. M. R. Następnego dnia wręczony został władzom miasta Torunia ozdobny adres hołdowniczy przez delegata T-wa. Z oazji rocznicy p. Białęcl wygłosił odczyt o Koperniu w Stow. Robotn. Chrześć., z21ś p. R. Orłowsi na obchodzie Koperniańsim w Żblowle.

15 = l URI\NJI\ 13 KALENDARZYK ASTRONOMICZNY. Zjawisa w uładzie słonecznym. Tablica l. Zieinia. W afeljum Vll.6 Qlt. Począte jesieni astronomicznej IX.24, 211: Zimy astr. Xll " Merury. Widoczny w pażdziernlu od drugiego tygodnia do ońca miesiąca l w ciągu drugiej połowy grudnia. Konjuncja z Księżycem X.9 (o 1.0 na pd) Xll.B (o 6.8 na pd) elongacja zachodnia X.14.17" (18.1) wschodnia Xl '' (19.8), onjuncja z Saturnem X.30. O' (o oo.7 na pd). Wenus. Widoczna rano w lipcu i w pierwszej połowie sierpnia oraz wie czoraml w listopadzie l grudniu. Konjuncja z Księżycem Vll.12 (o 4.6 na pn.) Vlll.11. (o 3 8 na pn.) Xl.9. (o 5.3 na pd.) Xll.9 (o 5.5 na pd.) Konjuncja z Jowiszem X ' 2. (o 0.8 na pd.). Mara. Widoczny rano w pa:tdzlerniu, listopadzie i grudniu. Na początu czwartego tygodnia listopada w złączeniu z ex Vlrginls. Konjuncja z siężycem. X.B (0.1 na pd.) X1.6. (o 1.8 na pd.) Xll.5 (o 3.3 na pd.) Konjuncja z Saturnem Xll.2. 7'' 7 (o 1o.5 na pd.). Jowisz. Wieczorami do listopada l następnie pod oniec grudnia przed samym wschodem słońca. Konjuncja z Księ ż ycem Vll.21 (o 3.4 na pd.) Vlłl.l8 (o 3.8 na pd.) IX.14 (o 4o.o na pd.) X.12 (o 4.2 na pd.). Saturn. Można obserwować wieczorami na zachodniej stronie nieba w lipcu i pierwszej połowie sierpnia oraz w drugiej połowie li stopada l w grudniu na wschodzie nad ranem. Konjuncja z Księżycem Vll.20 (o 0.3 na pd.) Xlł.4 (o 1.7 na pd.). W pierwszych dniach grudnia w złączeniu z Marsem (p. wyżej - Mars). Uran. W gwiazdozbiorze Wodnia widoczny przez całe półrocze, z po czątu nad ranem, przez całą noc w pa:tdzierniu, jao gwiazda 6 ej wielości i pod oniec rou już tylo przed północą. Opozycja ze słońcem X.B. Neptun. Widoczny dopiero w jesieni nad ranem w gwiazdozbiorze Lwa Fazy Księżyca. Lipiec l Sterpleń / Wrzesień j_pa:tdzier./ Listopad/ Grudzień " d " d h d d d Ostat,.. wadra l 21.8 l 11.2 Nów Pierw. wadra Pełnia Ostat. wadra Najwięsza " " d " libracja wschodnia: Vll.14; Vlll.lO; IX.7; X.5; Xl.3; Xll.l. Xll.29. zachodnia: VII. l ; Vll.29; Vlll.24; IX.20; X.17; X1.15; Xll.13.

16 Planety (momenty ulminacji w Warszawie) l Merury l Wenus l Mars l Lipiec. 20 t2" 34"' n'' 42"' tl s"' Sierpień Wrzesień Pa:tdziern Listopad Grudzień Księtyc. l Lipiec l Sierpień l Wrzesień 1923 D a t a w. z. w. z. w. z. l 21h40"' 6h42"' "' s"54"' 21h 2"'10"54"' o o l w. z. Sł O ń ce. Wschody i Zachody: VJI Vlll h "' h... l TablicD Ił. Jowisz Saturn l Uran l Neptun t9" ts"' t7"43"' 4" "' 14" 5m l Listopad w. z. w. z. w. z. Październi l l Grudzień 20h45"'11h42"' 22"14"'12"47"' 23''30"'12''25"' l o w. z. w. z. IX.18. 5h14"'t7"46"' X O Xl.17. s"sg"' 15"43"' XII \... A c )O ;D :z <.. ;D '

17 ... Słońce i planety. (Spółrzędne równiowe). Tablica III Lipiec.. 20 Sierpień Wrzesień.. 18 Październi Listopad Grudzień ,. Słońce Merury Wenus Mars Jowisz (J. o (J. o (J. a (J. a (J. a o m o h m o 7 55 "' tt ) o,, m o h m. 1t m o h m o h '" o Uran, rj. i o: Vll , Vlll lo - 6.3, X XI Xll , Neptun, " VII t5.9, V t5.5, X Xl t4.9, Xll t5.0. " (J. Saturn,, m o a l tl c ;o :» :z: ' :» 1923 D a t a Księ:iyc. (Spółrzędne równiowe dla śr. północy Gr.). Lipiec Sierpień Wr~esień Październi Listopad (J. o (J. o (J. o (J. o (J. a " m o " m o " m o h m o h m o (J. Grudzień 1t m o o.s t t t02 o J l o o l o o t a... IJI

18 N l» ;:;..; o? ::0 () 0.. m c.,. ~.,.. 8 c. fil :l ~ ~ '< ;: o ~ o "'" ~ ()o "' ~ :J:I VI... o :l o 3 Zarycia gwiazd przez się:tyc (Dla Warszawy) INazwa gwiazdy! Czas j P l Q~~: Sierpień Wrzesień. 20 " 23 Patd Tauri 5.1 O 3 "( "' l" " 28 Sierpień d h Tauri " B Capric <p F\quarii B Gemin Ceti 5.8: O 71 Taurl Tauri & 2 Tauri 3.6, 19 l 264 B Tauri " a. Tauri (F\Id.) i " o ' 111 Tauri "' l , , p p p p p p Tablica IV. Zarycia gwiazd przez się:tyc (dla Warszawy). Jowisza Za~mlenia salelit Nazwa gwiazdy l Czas J_ P j Q z~t"~t Sa t. Data Patd. l m h m l H'Orionis Listopad. 1 5 Cancri 5.9 O R Leonis (v.l 4.6 O : l B Sagit B Tauri '( Tauri Tauri Tauri " " 3 J264 B Tauri , 221 Grudzień. Minima 1\lgola {~ 1 5 1'44 Leonis 5.9, 1 95 Virginls B Tauri B. Tauri l/ Geminor l p p p l. Lipiec d h m zj. l zj. II zj. l zj. II z n. Sierpień d h m III zn zj. Patdzierni l d h m P zj. p Persei). Wrzesień Patdzierni Patdzierni Listopad Listopad Grudzień d h d h d,, d " d " d " Listopad l Grudzień l UIVaga. Wszystie dane w powyższym alendarzyu podane w czasie urz~dowym (środowo-europejsim). c: 10 ;a :z t.. :a... ~ ~ ~

19 Lista członów T. M. A. przyjętych w oresie Juty- maj 1923 r. Czł. dotywotni. Hr. Goluchowsi Wojciech w Janowie p. Lwowem. Czł. popierający. p. Grynszpan Herman, przemysłowiec w Warszawie. Członowie rzeczywiści: Biruowicz Mi., Różana. Botner Teodor, naucz. gim. Kalisz. Brzozowsa J. stud. Un. War. Czerniero 1\natol, prac. P. l. M. Fabrowsl J. urzędni, Lwów. Firgane K. prof. g lm. Stanisławów. Hartman L. naucz. Dobrzyń. Kojrańsi L naucz. gimn. Łódt. Lisowsi Konst. asyst. P. l. M. Prof. dr. Maśe Bohumil, dyr. Państw. Obs, Czechosiow. Ondrejov. Monia Wł. absol. inż. Lwów. Morawsi!\dam, Warszawa. Morawsi Henry, Warszawa. Nowici Zdzisław, Warszawa. Ostrowlew Walerjan, naucz. glmn. CzęstÓchowa. Probulsi Wiad. prof. glmn. glmn. Lwów. dr. Rotszajnowa Zofja naucz. Warszawa. Siwicl Władysław, Warszawa. prof. Syora J. astronom, Praga Czesa. Inż. Szawdyn E. urz. państw. Szawdyn Wacław, Warszawa. Ks. Szuchmielsi Fel. Trzebcz, Pom. Tarwaca Irena, stud Uniw. Warsz. dr. Tomaszowsi Norbert, le. or Zabłudów. Wodopjan Edward, Warszawa. Zalesi 1\1. Dyr. Sem. Naucz. Łódź. Zeller Bolesław, urz. P. l. M. KSil\ŻKI NADESŁANE. Bibljotea T. M. R. w dalszym ciągu otrzymuje w d arze liczne wydawnictwa i odbiti, nadsyłane przez autorów. Ofiarodawcom sładamy na tern miejscu serdeczne podzięowanie. Roczni 1\stronomiczny Obserwatorjum Kraowsiego na ro 1923 Tom 11. Dr. B. M a s e. Hvizdarsa Pocena na ro Dr. L. Gr a b o w s l. Normalny przebieg roczny ciśnienia l tern peratury powietrza we Lwowie. Dr. L Gra b o w si. O obliczaniu "średnich c17.iennych normalnych~ dla przedstawienia rocznego przebiegu jaiegoś czynnia meteorologicznego z wieloletnich szeregów spostrzeżeń. Dr. L. Gr a b o w s l. Miołaj Koperni l jego rocznica. Wydawnictwa T wa Przyjaciół Nau w Przemyślu (6 tomów). Wydawnictwa Smithsonlan lnstitution (4 tomy). Wydawnictwa Uniwersytetu w Pennsylwanjl (8 tomów), m. in: Resulls of observatlons with the zenlth telescope of the Flower 1\stronomical Observatory. Ch. L. D o o l i t t l e. Measures of double and mullipie stars. E. D o o l i t t l e. E. S t e n z. O przebiegu promieniowania słonecznego podctas zaćmienia l o załóceniu optycznem atmosfery.

20 G. GERLI\CH WARSZAWA, Czysta 4 MASZYNY DO PISANIA "UNDERWOOO" biurowe podróżne ARYTMOMETRY. Cena ru 18,.,. ZI\KU\DY QRI\F. WYDI\WH. KSJf\11(1\, Wf\RSZI\Wf\, MO"JUSZLI 11. T!L. 1!10-93.