Gaszowice. Gaszowice Sumina. Bogunice. Bogunice. 923 Adamowice. Adamowice. Raszczyce. Raszczyce. Markowice. Markowice. Brzeźnica. Brzeźnica.

Transkrypt

1 w w w. p o w i at ra c i b o rs k i. p l

2 Pawłów Pawłów 1 Żerdziny Żerdziny 15 Krzanowice Krzanowice Bieńkowice Bieńkowice Babice Babice Nędza Nędza 10 Manor house in Szonowice 14 Pałac w Krowiarkach Rzuchów Rzuchów Bogunice Bogunice Grabówka Grabówka 13 0 Zwonowice Zwonowice Gaszowice Gaszowice Sumina Sumina Ruda Ruda Kozielska Kozielska km Rudy Rudy N 4 A 4 Gliwice Łuków ŁukówŚl. Śl. Zabudowania folwarczne w Strzybniku Szczerbice Szczerbice Farm buildings in Strzybnik Skansen kolei wąskotorowej w Rudach Heritage Park of Narrow-Gauge Railway in Rudy Dworzec kolejki wąskotorowej w Małej Nędzy Station of narrow-gauge railway in Mała Nędza Park 935krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie Natural Landscape Park Rydułtowy Rydułtowy 13 Aleja dębów szypułkowych w Górkach Śląskich Radlin Radlin Alley of Quercus roburs in Górki Śląskie 17 Rezerwat Łężczok Pszów Pszów Łężczok Reserve Górki Górki Śl. Śl. 15 Pałac w Strzybniku 8 Palace in Strzybnik Pałac w Rudniku Palace in Rudnik Ruiny pałacu Eichendorffów w Łubowicach Ruins of the Eichendorffs castle in Łubowice Młyn wodny w Brzeźnicy Lubonia Lubonia Water mill in Brzeźnica Pogrzebień Pogrzebień Palace in Krowiarki Jankowice Jankowice Szymocice Szymocice Dzimierz Dzimierz 3 6 Pałac w Czerwięcicach Palace in CzerwięcicePstrążna Pstrążna 11 Pałac w Modzurowie Palace in Modzurów Łańce Łańce 1 Dwór w Szonowicach Adamowice Adamowice Kuźnia Kuźnia Raciborska Raciborska Raszczyce Raszczyce Markowice Markowice 17 Zawada Zawada Książęca Książęca Ciechowice Ciechowice w Nędzy Rosary Mother of God s Church 935 in Nędza Kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie Brzezie Brzezie St. John the Baptist s Church in Maków Kaplica w Nędzy Chapel in Nędza Pogwizdów Pogwizdów Cmentarz-lapidarium w Łubowicach Lapidarium in Łubowice Nieboczowy Nieboczowy 1 Pałac w Sławikowie Palace in Sławików 5 Pałac w Jastrzębiu 11 Palace in Jastrzębie 8 Łubowice Łubowice Turze Turze Budziska Budziska Racibórz Racibórz 10 Kościół Matki Boskiej Różańcowej Brzeźnica Brzeźnica Trasa (s. ) 3 8 Izba pamięci Josepha von Eichendorffa Pietrowice Route (p.pietrowice ) w Łubowicach Trasa 3 (s. 9) Memory chamber of Joseph von Eichendorff Wielkie Wielkie Lekartów Lekartów in Łubowice 7 Route 3 (p. 9) Trasa 5 (s. 4) 9 Muzeum grodu łubowickiego w Łubowicach Samborowice Samborowice Museum of Łubowice burg town in Łubowice Gródczanki Gródczanki Route5 (p. 4) Trasa 7 (s. 56) Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej 10 Raciborska Route 7 (p. 56) St. Magdalene s Church in Kuźnia Trasa 9 (s. 66) 4 Opactwo9Cystersów Wojnowice w Rudach Wojnowice Route 9 (p. 66) Cistercian Abbey in Rudy Trasa 10 (s. 69) 7 Kościół Narodzenia NMP w Łubowicach Route 10 (p. 69) Church of St. Mary s Birth in Łubowice Pietraszyn Pietraszyn Bojanów Bojanów 16 1 Sławików Sławików Rudnik Rudnik 6 Czerwięcice Czerwięcice Strzybnik Strzybnik Szonowice Szonowice Modzurów Modzurów Gamów Gamów Jastrzębie Jastrzębie Ponięcice Ponięcice 4 4 Powiat raciborski część północna 946 Racibórz district northern 946 part 1 18 Maków Maków Krowiarki Krowiarki Tłustomosty Tłustomosty 4 4 Wronin Wronin A 4 Opole Rybnik

3 Smak raciborskiej kuchni Dzieje Dzieje Raciborza Raciborza 1

4 Ziemia Raciborska Racibórz Land Spis treści Contents Dzieje Raciborza Autor Author: Iwona Baturo Tłumaczenie Translation: na zlecenie Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu Koordynacja projektu Editor-in-chief: Marek Rippa, Grażyna Wójcik Konsultacje Consultants: Marek Rippa, Grzegorz Wawoczny Kierownik produkcji Production Manager: Agnieszka Błaszczak Redakcja Editor: Aurelia Hołubowska Korekta Proofreaders: Paweł Sondej, Karolina Zaremba Fotografie na okładkach Photographs on covers: Okl. I Cover I Pałac w Chałupkach Palace in Chałupki Okl. IV Cover IV Kościół Wniebowzięcia NMP w Raciborzu Assumption of the Virgin Mary s Church in Racibórz Pałac w Jastrzębiu Palace in Jastrzębie Arboretum Bramy Morawskiej/Arboretum of Moravian Gate Młyn wodny w Brzeźnicy Water mill in Brzeźnica Fotografie Photographs: Sebastian Krupa (Archiwum Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu), Dominika Zaręba (s. 77), Mateusz Zaręba (s. 77, 78) Wykonanie map Map production: EUGLENA Projekt okładki Cover design: Mateusz Staff Koncepcja graficzna Layout and design: Michał Tincel, Mateusz Zaręba Skład Typesetting: Krzysztof Hosaja, Michał Tincel Druk Print: Małopolska Poligrafia Powiat Raciborski Projekt współfinansowany z budżetu samorządu Województwa Śląskiego, środków Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu Autorzy i wydawca przewodnika dołożyli wszelkich starań, by jego treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością. Nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikłe z wykorzystania zawartych w nim informacji. Wszelkie uwagi są dla nas cenne, gdyż dzięki nim możemy poprawić kolejne wydania. Prosimy kontaktować się z nami, używając poniższego adresu: The authors and publisher of this guide made every effort to prepare the content of the guide in a way which corresponds to the facts most accurately. They can however take no responsibility for any actions resulting from information presented in the publication. All readers suggestions are valuable, and can improve upcoming editions. Please use the below address to contact us: Amistad Sp. z o.o. Program PolskaTurystyczna.pl ul. Stolarska 13/7, Kraków tel./faks tel./fax: biuro@polskaturystyczna.pl, Na Raciborskiej Ziemi At the Racibórz Land Dojazd, Informacje krajoznawcze 1. How to get there, Tourist information... 6 Dojazd How to get there...6 Poruszanie się po powiecie Traveling across the district...7 Informacje krajoznawcze Tourist information....7 Migawki z historii Summary of history...8. Trasy zwiedzania. Routes Szlakiem kościołów i obiektów sakralnych Path of churches and sacral objects... 1 Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls... 1 Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy... Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line...9 Szlakiem zamków i pałaców Track of castles and palaces...37 Trasa 4. W książęcej rezydencji Route 4. In a princely residence Trasa 5. W krainie pałaców Route 5. In a land of castles....4 Trasa 6. Rezydencje pogranicza Route 6. Residences within borderland Szlakiem osobliwości przyrodniczych Along the route of natural wonders Trasa 7. W parku krajobrazowym Route 7. In the Natural Landscape Park...56 Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy Route 8. Odra landscapes...6 Szlakiem zabytków techniki Engineering relics track Trasa 9. Z kolejką w tle Route 9. Rail in the background...66 Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł Route 10. Track of former craftsmanship...69 Wydanie I Edition I, Kraków 009 ISBN Copyright by Amistad, Smaki raciborskiej kuchni 3. Tastes of Racibórz cuisine...74 Kilka przepisów A few recipes Program PolskaTurystyczna.pl powstał w ramach Wydawnictwa Bezdroża w 003 r. Jego celem jest promocja ciekawych regionów, gmin i miejscowości przy wykorzystaniu zarówno najnowocześniejszych narzędzi multimedialnych, jak i tradycyjnych form wydawniczych. Zapraszamy na portal Informacje dodatkowe: biuro@polskaturystyczna.pl Koordynator Programu: Agnieszka Błaszczak PolskaTurystyczna.pl Programme was created within Bezdroża Publishing House in 003. Its aim is to promote interesting regions, communes and towns with a use of both latest multimedia devices and traditional printing features. Visit Additional information: biuro@polskaturystyczna.pl Project coordinator: Agnieszka Błaszczak 4. Informacje praktyczne 4. Practical info...78 Noclegi Accommodation...78 Racibórz...78 Inne miejscowości powiatu Other towns in the district Gastronomia Gastronomy...79 Racibórz...79 Inne miejscowości powiatu Other towns in the district...80 Rekreacja Recreation Informacja turystyczna Information for tourists

5 Ziemia Raciborska Racibórz Land Na Raciborskiej Ziemi At the Racibórz Land Dworzec kolejowy Railway station Przeprawa promowa Ferry crossing Kościół Church Kaplica Chapel Muzeum Museum Zamek Castle Pałac, dwór Palace, manor house Baszta, wieża Donjon, tower Obiekt zabytkowy Historic building Ruiny Ruins Spis map Map index Powiat raciborski część północna Racibórz district northern part (II strona okładki Cover II) Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy....5 Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line Trasa 4. W książęcej rezydencji Route 4. In a princely residence...38 Trasa 5. W krainie pałaców Route 5. In a land of castles...44 Trasa 6. Rezydencje pogranicza Route 6. Residences within borderland...5 Trasa 7. W parku krajobrazowym Route 7. In the Natural Landscape Park Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy Route 8. Odra landscapes Trasa 9. Z kolejką w tle Route 9. Rail in the background Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł Route 10. Track of former craftsmanship...70 Powiat raciborski część południowa Racibórz district southern part (III strona okładki Cover III) Objaśnienie symboli użytych na mapach Explanation of symbols used on maps Pomnik Statue Cmentarz Cemetery Młyn, wiatrak Mill, windmill Rezerwat, atrakcja przyrodnicza Reserve, natural wonders Inna atrakcja Other attractions Placówka naukowa, uczelnia Scientific institutes, university Browar Brewery Granica państwa State border Granica powiatu District border Na raciborskiej ziemi Ziemia raciborska w ciągu tysiąclecia podlegała wpływom wielu kultur, należała do kilku państw, a jej mieszkańcy wyznawali różne religie. Teren, poddany niegdyś władztwu Polski, Czech i Niemiec, wciąż zamieszkują trzy narody: Polacy, Niemcy i Czesi Morawianie. Kultywują oni swoje tradycje i zwyczaje. Dziś wielokulturowość jest jednym z wyróżników powiatu, tworzy jego niepowtarzalny klimat. Przyciąga też turystów. Ale atuty Raciborszczyzny na tym oczywiście się nie kończą. Jest jeszcze zieleń lasów, złoto pól i błyszczące wstęgi rzek; cenne kościoły i piękne pałace; interesujące zabytki techniki i wartościowe dzieła sztuki; zagubione wśród pagórków ciche wioski i znacznie bardziej gwarne miasta Poznawanie powiatu zwykle zaczyna się od Raciborza, jego stolicy. Miasto, które w 008 r. obchodziło 900-lecie zapisania o nim pierwszej wzmianki, jest ze wszech miar godne uwagi. Mimo że większość starej zabudowy nie przetrwała 19 r., w centrum ocalało kilka wysokiej klasy zabytków. Sam powiat to istne zagłębie XVIIIi XIX-wiecznych pałaców. Niektóre, mimo że nadgryzione zębem czasu, są przepiękne. Choćby rezydencja Donnersmarcków w Krowiarkach, obecnie gruntownie odnawiana. Obiektami, które rozsławiają tutejsze ziemie, są zespół klasztornopałacowy w Rudach oraz barokowy kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie, z unikalną ekspozycją zdobionych trumien. Dla poszukiwaczy na wpół dzikiej przyrody wyjątkowym przeżyciem będzie spacer po rezerwacie Łężczok. Kto może, powinien wybrać się do Chałupek- Bohumina, gdzie naturalne zakola Odry są ostoją wielu gatunków roślin i zwierząt. Dogodne położenie ziemi raciborskiej zachęca także do wybrania się w ciekawe miejsca w Czechach. At the Racibórz Land For a thousand years Racibórz and its adjacent area have been affected by many cultures; they have belonged to several states and inhabitants professed different religions. The territory, previously under Polish, Czech and German governance, is still inhabited by three nations Poles, Germans and Czechs (Moravians). They maintain their traditions and customs. Today, mixed cultures constitute one of characteristic properties of the district and its unique atmosphere. It attracts tourists as well. However, there are some more advantages to Racibórz. These are the greenery and forests, gold of meadows and shining rivers; valuable churches and stunning castles; interesting relics of technology and priceless art works; quiet villages lost among mountains and noisy towns. Familiarization with the district usually starts in Racibórz, its capital town. The town, celebrating its 900th in 008, is worth of attention. Despite the fact that most of the old buildings did not survive 19, in the center of the town a few high-class buildings remain. The district itself is an area of castles dating to the XVIII and XIX centuries. Some of them are a little bit worn down but still stunning. Worthy of mention is the Donnersmarcks residence, presently being renovated. Objects which make this land famous include the set of monasteries and castles in Rudy and a baroque Saint Peter and Paul church in Tworków, with its unique exposition of decorated coffins. For those who are fans of semi-wild nature, a walk in the Łężczok wildlife reserve will be a great adventure. If it is possible, one should visit Chałupki-Bohumin, where natural bends of the Odra River constitute a mainstay for many species of plants and animals. The good location of Racibórz encourages visiting the Czech Republic on a day trip. Na Raciborskiej Ziemi At the Racibórz Land 4 5

6 Ziemia Raciborska Racibórz Land Dojazd, Informacje krajoznawcze How to get there, Tourist information Dojazd How to get there Dojazd 1. Dojazd, Informacje krajoznawcze 1. How to get there, tourist Information Powiat przecina droga krajowa nr, która biegnąc z miejscowości Złoczew przez Opole i Racibórz prowadzi do polsko-czeskiego przejścia granicznego w Chałupkach. Jadąc z zachodu, warto skorzystać z autostrady A4 (Wrocław Kraków), którą należy opuścić na wysokości Opola i Krapkowic. Z zachodu do powiatu można też dotrzeć przez Czechy, korzystając z autostrady D1 (Praga Brno Ostrawa). Dojazd ze wschodu Polski jest najlepszy przez Katowice. Podróż samochodem ma ogromną zaletę niezależność. Ta zaś jest potrzebna, by podczas zwiedzania swobodnie i szybko przemieszczać się między miejscowościami powiatu. Do Raciborza, stolicy powiatu, docierają bezpośrednie dalekobieżne autobusy PKS z Bielska- Białej, Krakowa, Opola, Wałbrzycha, Wrocławia i Zakopanego. Regularne połączenia do Katowic i Krakowa prowadzi też prywatna firma Travel- Bus. Dużo autobusów jeździ z Rybnika, Gliwic, Wodzisławia Śląskiego i Jastrzębia-Zdroju. Kolej, która mogłaby być alternatywą dla autobusu, nie najlepiej zdaje egzamin. Racibórz, niegdyś ważny węzeł kolejowy, dziś dla przewozów pasażerskich nie ma dużego znaczenia. Łatwo tu dotrzeć jedynie z pobliskich miejscowości Rybnika i Kędzierzyna-Koźla, oraz z trochę dalej położonych Katowic. Pojedyncze połączenia prowadzone są z Bielsko-Białą, Ełkiem, Częstochową, Olsztynem, Opolem, Pszczyną, Warszawą i Wrocławiem. Warto dodać, że dość blisko powiatu znajdują się trzy międzynarodowe lotniska: w Pyrzowicach koło Katowic, w Balicach pod Krakowem i w Ostrawie, w Czechach. How to get there The district is crossed by national road no. from Złoczew, through Opole and Racibórz it leads to a Polish-Czech border crossing in Chałupki. Driving from the west one should use A4 highway (Wrocław Kraków), and leave the highway near Opole and Krapkowice. To reach the district from the west one may go through the Czech Republic, using the D1 highway (Prague Brno Ostrava). To reach it from the east, the way leads through Katowice. Travel by car means a great advantage independence. And one needs to be independent to visit the towns of the district quickly and peacefully. To Racibórz the capital of the district coaches run from Bielsko-Biała, Kraków, Opole, Wałbrzych, Wrocław and Zakopane. Also, a private company Travel-Bus provides regular transport to Katowice and Kraków. A lot of coaches run from Rybnik, Gliwice, Wodzisław Śląski and Jastrzębie-Zdrój. The railway, which was supposed to be an alternative to road transport, does not function well. Racibórz previously a significant railway node is very insignificant in terms of public transport today. It is easy to reach the town from nearby towns Rybnik and Kędzierzyn-Koźle, as well as from Katowice, a town situated a little bit farther away. Single connections are available with Bielsko-Biała, Ełk, Częstochowa, Olsztyn, Opole, Pszczyna, Warsaw and Wrocław. One should note that there are three international airports near the district: in Pyrzowice-Katowice, in Balice next to Kraków and in Ostrava in the Czech Republic. Poruszanie się po powiecie Między miejscowościami powiatu istnieje całkiem dobry system połączeń autobusowych. Obsługuje je PKS Racibórz (informacja tel.: ). Kursów jest dużo zwłaszcza w godzinach i Warto też wspomnieć o autobusach PKS Travel-Bus, kursujących na trasie Racibórz Kraków i Racibórz Katowice (rozkład jazdy na stronie Pociągi regionalne jeżdżące do Chałupek (informacja PKP tel.: , ) zatrzymują się w Tworkowie i Krzyżanowicach (w obu miejscowościach stacje znajdują się dość daleko od centrum), a te jadące do Kędzierzyna-Koźla w Markowicach, Nędzy i Kuźni Raciborskiej. Informacje krajoznawcze Powiat raciborski leży w dolinie górnej Odry, u północnych wrót Bramy Morawskiej. Przez bramę, stanowiącą naturalne obniżenie między Sudetami Wschodnimi a Karpatami Zachodnimi, prowadziły niegdyś szlaki handlowe z południowej Europy nad Morze Bałtyckie (bursztynowy) oraz z Małopolski do Czech. Migrowały tędy i nadal migrują również zwierzęta i rośliny, stąd niezwykła różnorodność gatunkowa tych terenów. Powiat zajmuje fragmenty Płaskowyżu Głubczyckiego, Kotliny Raciborskiej i Płaskowyżu Rybnickiego. Cechą charakterystyczną krajobrazu Płaskowyżu Głubczyckiego jest występowanie niewysokich rozległych wyniesień i nieckowatych suchych dolin. Kraina ta jest typowo rolnicza. Wyróżnikiem znacznie bardziej płaskich terenów Kotliny Raciborskiej są natomiast meandryczne starorzecza Odry. Traveling across the district Among towns of the district a good system of bus connections is provided, run by PKS Racibórz (phone info: ). There are a lot of scheduled runs, in particular from 6.00 to 8.00 and Also, buses provided by PKS Travel-Bus on the route Racibórz Kraków and Racibórz Katowice are worth mentioning (timetable available at Regional trains riding to Chałupki (PKP info phone: , ) stop in Tworków and Krzyżanowice (in both towns railway stations are quite far away from centers), and those to Kędzierzyn-Koźle stop in Markowice, Nędza and Kuźnia Raciborska. The most comfortable travel as was previously mentioned is by car. Also, the bicycle is a good means of transport. One should know that these territories encourage biking. Traffic on local roads is light and landscapes are charming. Tourist information The Racibórz district is situated in the Upper Valley of the Odra River, at the northern entrance to Moravian Gate. Through the gate, which is a natural depression between Eastern Sudety and Western Karpaty, in the past there were trade routes from Southern Europe into the Baltic Sea (amber) and from Małopolska to the Czech Republic. Animals and plants migrated and they still do here. Thus, the territory is very rich in terms of animal and plant species. The district takes some fragments of Głubczyce Tableland, Racibórz Valley and Rybnik Tableland. A characteristic feature of the landscape of Głubczyce Tableland are Poruszanie się po powiecie, Informacje krajoznawcze Traveling across the district, Tourist information 6 7

7 Ziemia Raciborska Racibórz Land Dojazd, Informacje krajoznawcze How to get there, Tourist information Informacje krajoznawcze Tourist information W skład powiatu wchodzi osiem gmin: Racibórz, Rudnik, Kuźnia Raciborska, Nędza, Kornowac, Krzyżanowice, Krzanowice i Pietrowice Wielkie. Trzy ostatnie graniczą z Republiką Czeską. Od wschodu ziemia raciborska sąsiaduje z terenami, na których wydobywa się węgiel kamienny (powiaty gliwicki, rybnicki i wodzisławski, województwo śląskie), od zachodu i północy z obszarami typowo rolniczymi (powiaty głubczycki i kędzierzyńsko-kozielski, województwo opolskie). Migawki z historii Pierwsze pisemne wzmianki o Śląsku pochodzą z Geografa Bawarskiego, który zawiera spis plemion zachodniosłowiańskich żyjących na wschód od Łaby i na północ od Dunaju. Z zapisków wynika, że w IX w. dorzecze górnej Odry zamieszkiwało plemię Gołężyców. Od 990 r. Śląsk, a więc i ziemia raciborska, należał już do piastowskiego państwa Mieszka I. Po śmierci Bolesława Chrobrego tereny te dostały się na krótko pod panowanie czeskie, a do Polski wcielił je ponownie Kazimierz Odnowiciel (1050). Polsko-czeskie spory o Śląsk trwały kilkadziesiąt lat. Zakończył je pokój kłodzki podpisany przez Bolesława Krzywoustego i Sobiesława I w 1137 r. Księstwo raciborskie. Po śmierci Krzywoustego, który w testamencie podzielił ziemie państwa polskiego na dzielnice, Małopolska wraz ze Śląskiem dostała się w ręce seniora, Władysława II. Dążąc do przywrócenia jedności państwa, w wyniku konfliktu z możnowładztwem i braćmi, został on wygnany i schronił się w Niemczech, gdzie zabiegał o pomoc w odzyskaniu władzy. Po latach starań, w 1163 r., jego synowie Bolesław, Mieszko i Konrad odzyskali dzielnicę śląską, dając początek śląskim liniom Piastów. Początkowo władzę nad Śląskiem przejął najstarszy short elevations and dry valleys with basins. This is typical agricultural land. More flat territories of Racibórz Valley are characterized by winding Odra oxbow lakes. Within the district there are eight communes: Racibórz, Rudnik, Kuźnia Raciborska, Nędza, Kornowac, Krzyżanowice, Krzanowice and Pietrowice Wielkie. The three last communes border the Czech Republic. From the east, Racibórz land neighbors with territories where coal is mined (Gliwice, Rybnik and Wodzisław districts, Silesian province), from the west and north with typically agricultural territories (Głubczyce and Kędzierzyn-Koźle districts, Opole province). Summary of history The first written records of Silesia (region) come from Bavarian Geography, which includes a list of West-Slavic tribes which lived east of the Elbe and north of the Danube River. From notes it results that in the IX century the upper basin of Odra river was occupied by the Gołężyce tribe. Since 990 Silesia, and consequently the Racibórz region belonged to the Piasts state of Mesco the First. After the death of the Wrymouth the Brave, these territories were under governance of the Czechs, but they were incorporated into Poland by Casmir the Restorer. Polish and Czech disputes about the Silesia lasted several dozen years. They were resolved by the peace concluded in Kłodzko by Wrymouth the Slant and Sobieslaw the First in Racibórz principality. After Wrymouth the Slant s death, who in his testimony divided the Polish lands into quarters, Małopolska and Silesia were granted to Ladislaus the Second. He wanted to return the unity of state and as a result of conflict with lords and brothers he z braci Bolesław I Wysoki. W 117 r. Mieszko i Konrad oraz syn Bolesława, Jarosław, upomnieli się o swoją część dziedzictwa, wywołując wojnę domową. W jej wyniku Mieszko otrzymał najbardziej wysunięty na południe kraniec dzielnicy (z Raciborzem i Cieszynem), a Jarosław jej część środkową (z Opolem). Kilka lat później wydzielono jeszcze księstwo głogowskie dla Konrada. Mieszko, zwany Plątonogim (lub Laskonogim), zjednoczył księstwa opolskie i raciborskie (na krótko objął też władzę nad całą Polską), a na stolicę swoich ziem wybrał Racibórz. Po śmierci Mieszka księstwo przejął jego syn Kazimierz I. Po nim rządy regencyjne sprawował Henryk Brodaty. Około 138 r. władzę otrzymał pełnoletni już Mieszko II, zwany Otyłym, a kilka lat później jego młodszy brat, Władysław. Synowie Władysława podzielili ojcowiznę: Bolko osiadł w Opolu, Kazimierz w Bytomiu, Mieszko w Cieszynie, a Przemysł w Raciborzu. Ten ostatni doczekał się jednego syna, Leszka, który, z braku męskiego potomka, okazał się ostatnim przedstawicielem linii Piastów raciborskich. Po jego śmierci księstwo raciborskie przejął Mikołaj II Przemyślida. Potomkowie Mikołaja rządzili księstwem raciborskim do 151 r., kiedy zmarł ostatni z nich, Walentyn, zwany Garbatym. Na mocy układu, który Garbaty zawarł z księciem opolskim Janem Dobrym z linii Piastów, księstwa raciborskie i opolskie znów znalazły się pod jednym berłem. Jan nie miał dzieci, schedę po nim przez dłuższy czas (153 70) oddawano w lenno różnym osobom. Jedną z nich był Jerzy von Hohenzollern, siostrzeniec króla Zygmunta Starego i brat Albrechta Hohenzollerna, ostatniego mistrza zakonu krzyżackiego w Prusach. Jerzy był gorliwym propagatorem protestantyzmu, stąd zwano go Pobożnym. Szerzeniu się reformacji sprzyjały też rządy was banished and found shelter in Germany, where he tried to regain his authority. After years of trials, in 1163, his sons Wrymouth, Mesco and Conrad regained the Silesian region, and founded the Silesian house of the Piasts. At the beginning, Silesia was governed by the oldest of brothers Wrymouth the First Tall. In 117 Mesco and Conrad and Wrymouth s son, Jaroslaw, demanded each others territories and caused civil war. As a result, Mesco received the most southern part of the quarter (with Racibórz and Cieszyn) while Jaroslaw its middle part (with Opole). A few years later the Głogów principality was granted to Conrad. Mesco, also called the Tanglefoot, unified Opole and Racibórz principalities (he also governed all of Poland for a short time), and selected Racibórz to be its capital town. After Mesco had died, the principality was inherited by his son Casimir the First. After him, Henry the Beard governed the territory. About 138 power was granted to Mesco the Second, called Fat, and a few years later to his younger brother, Ladislaus. His sons divided their patrimony: Bolko settled down in Opole, Casimir in Bytom, Mesco in Cieszyn, and Przemysł in Racibórz. The last one had one son Leszek, but Leszek had no son. Consequently, Leszek was the last representative of the Racibórz Piast house. After his death Racibórz principality was taken by Nicolas the Second (Przemyślid). Nicolas descendants governed the Racibórz principality until 151, when the last of them Walentyn (called the Hunchback) died. By virtue of the agreement made by the Hunchback and Opole prince John the Good from the Piast house, the principalities Racibórz and Opole were again governed Informacje krajoznawcze Tourist information 8 9

8 Ziemia Raciborska Racibórz Land Dojazd, Informacje krajoznawcze How to get there, Tourist information Informacje krajoznawcze Tourist information Izabeli Jagiellonki, królowej Węgier i żony Jana Zápolyi, która w imieniu małoletniego syna przez chwilę, władała tymi terenami. Pod władzą Prus. W 1558 r. księstwo raciborskie trafiło pod bezpośrednie panowanie Habsburgów. Po dwóch stuleciach podległości królom czeskim, wraz z całym państwem czeskim, znalazło się we władaniu wiedeńskich cesarzy. Odtąd jedyną słuszną religią był katolicyzm, a protestantów, pogardliwie nazywanych nowymi Turkami, wyeliminowano z życia publicznego. W grudniu 1740 r. na Śląsk wkroczyły wojska pruskie. Rozpoczęła się pierwsza wojna śląska. Po jej zakończeniu, w 174 r., ziemia raciborska znalazła się w granicach Prus. 1 maja 1816 r., w ramach reorganizacji państwa pruskiego, oficjalnie powołano do życia powiat raciborski. Kilkadziesiąt lat później doszło do zjednoczenia Niemiec i tereny te znalazły się w II Rzeszy Niemieckiej. W 191 r. przeprowadzono plebiscyt, który miał określić przynależność państwową spornych między Niemcami a Polską terenów Górnego Śląska. Nim doszło do głosowania, w latach 1 i 190 wybuchły antyniemieckie powstania śląskie. Podczas plebiscytu za przynależnością do Niemiec opowiedziało się 90% mieszkańców Raciborza. Wyniki w powiecie nie były już tak jednoznaczne. Po trzecim powstaniu śląskim, które wybuchło po ogłoszeniu rezultatów, część powiatu, m.in. wsie Brzezie, Pogrzebień i Lubomia, przyłączono do Polski. Granicę między Polską a Niemcami wytyczono kilka kilometrów na wschód od miasta. W państwie polskim. 1 września 1939 r. z terenów Raciborszczyzny wkroczyły do Polski jednostki zbrojne Wehrmachtu. Sama wojna dała tu o sobie znać dopiero w 1944 r. W styczniu 19 r. rozpoczęła się radziecka ofensywa. Do Raciborza czerwonoarmiści wkroczyli 31 marca. Odbyło się under one scepter. John had no children, thus, his property was rented to different persons for a long time (153 70). Jerzy von Hohenzollern nephew of king Sigismund the Old and brother of Albrecht Hohenzollern, last master of the Teutonic Order in Prussia was one of them. Jerzy was a devout promoter of Protestantism; thus, he was called the Pious. The trend of reformation was supported by Isabella Jagiellonian, queen of Hungary and wife of John Zápolya, who governed these territories on behalf of her young son. Under Prussian Governance. In 1558, the Racibórz principality was directly governed by the Habsburgs. After two ages of dependence to Czech kings, together with the whole Czech state the principality was governed by the Viennese emperor. Since that moment Catholicism was the sole supported religion while Protestants were contemptuously called new Turks and removed from public life. In December 1740, the Prussian army appeared in the Silesian territory. The first Silesian war began. After it finished, in 174, the Racibórz district was within Prussian territory. On May 1 st 1816, within the re-organization of Prussia, the Racibórz district was officially brought into being. Several dozen years later the German state was unified and these territories belonged to the Second Reich. In 191 a plebiscite was held, which was organized to determine to which state the region of Upper Silesia should belong to (Poland or Germany). Before the plebiscite, in 1 and in 190 anti-german rebellions were arranged. The plebiscite proved that 90% of inhabitants of Racibórz voted for Germany. However, overall district results were no so clear. After the third Silesian rebellion, after results had been announced, some parts of to prawie bez walki, zabudowania legły jednak w gruzach. Większość zniszczeń była efektem celowych podpaleń dokonywanych przez żołnierzy. W ciągu miesiąca Armia Czerwona zajęła pozostałą część powiatu. Polska administracja objęła władzę na ziemi raciborskiej w maju. Wkrótce większość Niemców zmuszono do wyjazdu, a ich miejsce zajęli repatrianci ze wschodnich ziem polskich. Do lat 90. o wielokulturowości regionu starano się zapomnieć, socjalistyczna Polska była przecież krajem jednego narodu. Powódź tysiąclecia W lipcu 1997 r. ziemię raciborską nawiedziła największa od stuleci powódź. Odra wylała na terenie między Chałupkami a Raciborzem i bardziej na północ w gminie Rudnik. Najgorzej było w stolicy powiatu pod wodą znalazło się 60% miasta, m.in. dworzec PKP, poczta, dzielnice Ostróg i Płonia oraz część śródmieścia. Fala zalewowa miała 10,3 m wysokości. Miasto zostało pozbawione prądu, gazu i połączeń telefonicznych. Nie można było do niego wjechać od strony Gliwic, Rybnika i Chałupek. Niezbędne rzeczy dostarczano łodziami. Ewakuowano 1,5 tysiąca osób. Millennium flood In July 1997 the whole Racibórz land was severely flooded. The Odra River overflowed between Chałupki and Racibórz and to the north in the Rudnik commune. The town was in tragic situation water flooded 60% of the town including the railway station, post office, Ostróg and Płonia districts as well as part of the downtown. The flood wave was 10.3 m high. The town had no electricity, gas and phone lines. One could not enter from the side of Gliwice, Rybnik and Chałupki. Necessities were provided by boats. 1.5 thousand people were evacuated. the district including the villages Brzezie, Pogrzebień and Lubomia were incorporated into Poland. The border line between Poland and Germany was demarcated a few kilometers east of the town. Polish state. In September 1939 the German army invaded Poland from Racibórz lands. The war within this territory became arduous in In January 19 the Russian army started its invasion. The Red Army soldiers reached Racibórz on March 31 st. There was nearly no fighting but buildings were destroyed. Most of the damage resulted from intentional fires caused by soldiers. Within a month the Red Army occupied the other part of the district. Polish administration started governing this region in May. Soon, most Germans were forced to leave this territory. They were replaced by repatriates from eastern Polish lands. Until the 90s the multi-national cultural heritage was neglected, as socialistic Poland was supposed to be a state of one nation. Informacje krajoznawcze Tourist information 10 11

9 Opolska Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls Szlakiem kościołów i obiektów sakralnych Kiedy w XII w. Mieszko Plątonogi obrał Racibórz na stolicę swego księstwa, tylko kwestią czasu było pojawienie się na tych terenach kleru. Napływ duchownych, jakżeby inaczej, wymusił budowę kościołów i klasztorów. Część z tych obiektów przetrwała do naszych czasów, przez wieki ulegając licznym przekształceniom. Duchowieństwo miało też wpływ na XVII- i XVIII-wieczny rozkwit artystyczny Górnego Śląska. Na zamówienie księży powstało wówczas wiele wybitnych dzieł, wciąż zdobiących wnętrza świątyń. Trasa 1. Raciborskie perełki. Trasy zwiedzania. Routes Przebieg: Rynek ul. Długa ul. Browarna ul. Chopina ul. ks. Londzina ul. Reymonta ul. Mikołaja ul. Reymonta park Zamkowy ul. Zamkowa ul. Morawska Poznawanie sakralnych obiektów powiatu najlepiej rozpocząć od jego stolicy. 900-letni Racibórz, najstarsze miasto Górnego Śląska, ma się czym pochwalić. Piękne kościoły, niezwykła kaplica zamkowa i wspaniała kolumna maryjna wciąż przywołują ducha dawnych czasów. Na zwiedzanie najlepiej przeznaczyć cały dzień tutejsze zabytki są tego warte. Sam spacer po tonącym w zieleni mieście niesie zresztą wiele przyjemności, a raciborskim uliczkom trudno odmówić uroku. Wędrówkę po Raciborzu najlepiej rozpocząć od Rynku. Pierwsze, co rzuca się tu w oczy, to kolumna maryjna 1. Wysmukły kamienny Path of churches and sacral objects When in the twelfth century Mieszko Plątonogi (Mesco the Tanglefoot) decided that Racibórz would be the capital of his duchy, the presence of priests in this territory was just a matter of time. The inflow of priests obviously resulted in the construction of churches and monasteries. Some of these objects still exist, however, through the ages they have been modified. Clergy also had an impact on the artistic boom in the territory of Upper Silesia in the seventeenth and eighteenth century. Priests ordered a great number of magnificent works of art, which still decorate church interiors. Route 1. Racibórz pearls Route: Market Square Długa St. Browarna St. Chopina St. Ks. Londzina St. Reymonta St. Mikołaja St. Reymonta St. Zamkowa St. Morawska St. One should begin familiarizing oneself with sacral objects in the Upper Silesia Capital. 900-year-old Racibórz the oldest town in the territory of the Upper Silesia region offers a lot of sights for tourists. Splendid churches, an unusual castle-chapel and the great Marian Column still carry memories of the past. It is a good idea to spend the whole day here these buildings are worth it. Just a stroll through the green town is a great pleasure, while Racibórz streets are full of charm. It is a good idea to start a walk through the town at the Market Square. The first thing one will notice is the Marian Column 1. The slender stone Głubczycka Kopernika Mariańska Michejdy 6 Chełmońskiego Słowackiego Trasa 1. Route 1. Mikołaja Kościelna 5 Kozielska Dąbrowskiego pl. Bohaterów Westerplatte Pracy Ogrodowa Raciborskie perełki Racibórz pearls Różyckiego Winna Stalmacha Miarki Ks. Londzina Kasprowicza 10 Odpoczynkowa Tow. Gimn. Sokół Klasztorna Wojska Polskiego Reymonta Gimnazjalna Długa Solna Solna Ludwika 4 Rzeźnicza Długa Browarna Browarna Reymonta Kowalska Solna Nowa pl. Długosza 3 7 Zamkowa 1 Rynek Zborowa Węglowa Brzozowa 8 Morawska Armii Krajowej pl. Mostowy Podwale 9 Mickiewicza Drzymały 1 Kolumna maryjna 8 Kościół św. Jana Chrzciciela Marian Column Kościół św. Jakuba St. Jacob s Church Kościół Wniebowzięcia NMP Assumption of the Virgin Mary's Church Kościół Świętego Ducha muzeum miejskie Holy Ghost Church Museum in Racibórz Kościół św. Mikołaja St. Nicolas' Church Statua Zgody Statue of Harmony Kaplica św. Tomasza Kantuaryjskiego Chapel of St. Thomas of Canterbury 9 10 Armii Krajowej Karola J ana Nowowiejska Bielska Stefana Batorego Kolejowa Bosacka Odra Pocztowa N St. John the Baptist s Church Cmentarz parafii św. Jana Chrzciciela Cementary of St. John the Baptist s parish Kościół Matki Bożej Mother of God's Church Zamek Castle Baszta miejska Town tower Browar zamkowy Castle Brewery Śląskie Obserwatorium Geofizyczne PAN Silesian Geophysical Observatory PAN Rudzka m Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls 1 13

10 Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls Kolumna maryjna w Raciborzu Marian Column in Racibórz pomnik stanął na placu w 177 r. Dzieło, efekt pracy Johanna Melchiora Oesterreicha (zob. ramka poniżej), było wotum dziękczynnym za wygaśnięcie epidemii cholery, która na początku XVIII w. szalała w okolicy. Kolumna jest jednym z najwspanialszych barokowych pomników sakralnych na Górnym Śląsku. Naroża cokołu zdobią postacie świętych: Marcelego papieża legendarnego patrona Raciborza, Floriana chroniącego od pożarów, i Sebastiana chroniącego przed epidemiami. Uduchowiona postać Madonny unosi się na 14-metrowym słupie obłoków, spomiędzy których wyzierają aniołki. Według podań, jeśli cokół zostanie ruszony, miasto zaleje woda, kolumna przykrywa bowiem wylot niezwykle obfitego źródła. Johann Melchior Oesterreich memorial has been standing here since 177. The art by Johann Melchior Oesterreich (see: the frame) was a sign of thanksgiving for the end of a cholera epidemic which threatened people in this territory at the beginning of the XVIII century. The Column is one of the greatest baroque sacral statues in the Upper Silesia region. The corners of the pedestal are decorated with saints: Marcel the Pope the legendary patron of Racibórz, Florian protecting from fires, and Sebastian protecting from epidemics. Glorious Madonna is on the 14-meter pole among clouds and a few little angels. According to legend, if the pedestal is moved, the town shall be flooded since it stands on the outlet of an incredibly plentiful spring. The column is situated just a few steps from Saint Jacob s Church, the only sign of a former Dominican Monastery whose buildings went up to the town walls. The first church stood here in the first half of the thirteenth century but it burnt down. The history of this temple dates to 1300; however, it was later re-constructed many times. The most precious part of the church there is the seventeenthcentury grave chapel of the von Gaschin family, called Cross Chapel. It delights with rich stucco decoration ( ) and an altar made of black Był wybitnym przedstawicielem barokowej rzeźby górnośląskiej XVIII w. Do Raciborza jak się przypuszcza przybył z Wiednia około 175 r. Osiadł w mieście na dłużej, tworząc wiele wybitnych dzieł. Oprócz kolumny maryjnej spod jego dłuta wyszły m.in. niezwykłe figury Aarona, Mojżesza, Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w kościele Cystersów w Rudach (zob. s. 8). Z warsztatu artysty pochodzi też wiele rzeźb Jana Nepomucena, choćby ta ustawiona na raciborskim placu Długosza. Johann Melchior Oesterreich He was a great representative of baroque sculpture in the Upper Silesia region in the XVIII century. He came to Racibórz as it is supposed from Vienna, in 175. He settled down in the town for a long period of time, creating a lot of splendid works. Apart from the Marian Column he created figures of Aaron, Moses, John the Baptist and John the Evangelist (see: p. 7). He also sculptured Jan Nepomucen many times, including the one standing in Długosz Square. Zaledwie kilka kroków dzieli kolumnę od kościoła św. Jakuba, jedynej pozostałości po klasztorze Dominikanów, którego zabudowania ciągnęły się niegdyś aż do murów miejskich (budynki rozebrano po sekularyzacji majątków kościelnych). Pierwszy kościół stanął w tym miejscu w połowie XIII w., ale wkrótce spłonął. Dzieje obecnej świątyni sięgają 1300 r., później była ona jednak wielokrotnie przebudowywana. Najcenniejszą częścią kościoła jest XVII-wieczna kaplica grobowa rodziny von Gaschin, zwana kaplicą Krzyża Świętego. Zachwyca bogatą dekoracją stiukową ( ) i ołtarzem z czarnego marmuru (1661). Natomiast naprzeciw, w kaplicy południowej, wzrok przyciąga niezwykły ołtarz Różańca Świętego (1659), dzieło Salomona Steinhoffa. Zastosował on w kompozycji motyw drzewa Jessego, czyli genealogicznego drzewa Jezusa i Marii; dwa pnie wyrastające z ciała Jessego, ojca Dawida, ujmują ołtarz w nietypową ramę. Według przekazów, pod posadzką nawy głównej znajdują się krypty, w których pochowano Mieszka Otyłego (zm. 146) i Władysława (zm. 18), władców opolsko-raciborskich. Jak dotąd książęcych grobów nie udało się odnaleźć. Kościół jest otwarty w niedziele podczas porannych mszy. W tygodniu wnętrze można podziwiać jedynie z przedsionka. Tuż przy Rynku znajduje się także kościół Wniebowzięcia NMP 3. Majestatycznej, gotyckiej bryły świątyni nie sposób przeoczyć. Kościół, zwany farnym, ufundowano według tradycji w 105 r. Ze źródeł historycznych wynika jedynie, że istniał w drugiej połowie XIII w., a w 1300 r., po pożarze, który pochłonął niemal całe miasto, został odbudowany od podstaw. W 1416 r. osiedli tu kanonicy, którzy wcześniej rezydowali przy kaplicy zamkowej (zob. s. 0). Kościół św. Jakuba w Raciborzu St. Jacob s Church in Racibórz marble (1661). In the front section, in the southern chapel, an unusual Rosary altar can be seen (1659), made by Salomon Steinhoff. He used the motif of the Tree of Jesse, which is a genealogical tree of Jesus and Maria; two cores growing from Jesse s body David s father create an unusual frame for the altar. According to legends, under the floor there are crypts where Mieszko Otyły (Mesco II, the Fat) was buried (d. 146) as well as Władysław (d. 18) lords of Opole and Racibórz. However, to this day their graves have not been found. The Church is open every Sunday during morning mass. During the week the interior can only be appreciated from vestibule. Near the Market Square is situated the Assumption of the Virgin Mary s Church 3. The majestic, gothic form of the temple can not be missed. The church, also called the parish church, was founded in 105 (according to traditional beliefs). However, from historic sources it results that it existed in the second half of the XIII century and in 1300, after a fire destroyed the whole town, it was re-constructed from the very beginning. In 1416 canons settled here. Previously they lived in the castle chapel (see: p. 1). Over centuries the church was re-built a few times; in the fifteenth century a chapter house was added (conference room) with library and a treasure room (from the South) and Polish Chapel (from the West). One must Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls 14 15

11 Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls Kościół Wniebowzięcia NMP w Raciborzu Assumption of the Virgin Mary Church in Racibórz W ciągu wieków kościół kilkakrotnie przebudowywano, m.in. w XV w. dostawiono kapitularz (salę obrad kapituły) z biblioteką i skarbcem na piętrze (od południa) oraz kaplicę Polską (od zachodu). To właśnie przez tę ostatnią wiedzie główne wejście do świątyni. Kaplica jest miejscem kultu świątobliwej Ofki (zob. ramka s. 19). go through the Chapel to reach the temple. The Chapel is used to praise Saint Ofka (see: the frame p. 19). Unfortunately, a sarcophagus with ashes of the nun burnt down in 19 when the building was set on fire by Red Army soldiers. The most precious part of the church presbytery is dated to the beginning of the XIV century. It is covered by a cross-ribbed arch. The dark, narrow interior does not prepare the visitor for encountering a magnificent, full of gold, uniquely crafted baroque main altar; consequently, it is highly admired. The creator of this work Salomon Steinhoff spent several years constructing it ( ). On the altar there are two valuable paintings: the lower one presents the Assumption of the Virgin (XIX), the upper one her coronation (XVII). The church can be visited all day, it is open from the morning mass until the evening mass. Wincenty z Kielczy Przeor raciborskich dominikanów (ur. ok. 100, zm. po 161) wszedł do historii jako autor żywotów św. Stanisława, zawierających dzieje dynastii Piastów. Być może zakonnik był także twórcą kroniki, w której zapisano pierwsze pełne zdanie w języku polskim. Wincenty miał w 141 r. a więc prawie 30 lat przed powstaniem uznawanego za pierwszą polską frazę: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj ( Daj, ja będę mełł, a ty odpocznij ) z Księgi henrykowskiej zanotować w kronice klasztornej słowa wypowiedziane przez Henryka Pobożnego tuż przed śmiercią w bitwie pod Legnicą: Gorze szo nam stalo ( Przytrafiło się nam nieszczęście ). Czy rzeczywiście raciborski przeor był w tym względzie pionierem? Trudno o jednoznaczną odpowiedź, kronika zaginęła bowiem w dziejowych zawieruchach. Historycy sądzą jednak, że korzystał z niej Jan Długosz, opisując w swoich Rocznikach zarówno bitwę, jak i ostatnie słowa Henryka. Wincenty from Kielcze The prior of Dominicans from Racibórz (b. approx 100, d. 161), he became a part of history as the author of saint Stanislaus s lifestory, including a history of the Piast dynasty. It is possible that the monk was also the creator of a chronicle in which was written the first complete sentence in the Polish language. Wincenty wrote in 141, which is nearly 30 years before creation of the first recognized Polish phrase: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj ( Daj, ja będę mełł, a ty odpocznij ) (let me grind and take some rest) from Księga henrykowska (Henry s Book) to note in the monastery s chronicle the words said by Henry the Pious before he died: Gorze szo nam stalo ( Przytrafiło się nam nieszczęście ) (We were unlucky). Was the Prior from Racibórz a pioneer? A clear answer is difficult since the chronicle was lost through ages ago. However, historians think that Jan Długosz used it when writing his Roczniki, describing the battle and the words of Henry. Niestety, sarkofag ze szczątkami czczonej zakonnicy spłonął w 19 r., kiedy budowlę podpalili czerwonoarmiści. Najcenniejsza część kościoła prezbiterium pamięta początek XIV w. Nakrywa je sklepienie krzyżowo-żebrowe. Mroczne, wąskie wnętrze nie przygotowuje na spotkanie z przepięknym, kapiącym od złota, niezwykle kunsztownym barokowym ołtarzem głównym; zachwyt jest więc tym większy. Twórca tego dzieła Salomon Steinhoff pracował nad nim kilka lat ( ). W ołtarzu umieszczono dwa cenne obrazy: dolny przedstawia Wniebowzięcie Maryi Panny (XIX w.), górny jej koronację (XVII w.). Kościół można zwiedzać przez cały dzień, jest otwarty od mszy porannej do wieczornej. Wybiegająca z Rynku, zamieniona w deptak ulica Długa wiedzie do kościoła Świętego Ducha 4 (ul. Gimnazjalna; na wysokości arkad trzeba skręcić w prawo, na pl. Ofki). Należał on do dominikanek, konsekrowano go w 1334 r. Budowla jest malowniczo obrośnięta bluszczem i przetrwała w prawie niezmienionym kształcie, jedynie wnętrze w XIX w. zyskało dodatkową kondygnację. Do nawy przylega od wschodu prezbiterium, a południowo-zachodni narożnik zdobi wieża. Nie istnieje już kaplica św. Dominika znajdująca się niegdyś przy północnej ścianie świątyni. Kościół (a zwłaszcza wspomniana kaplica) pełnił rolę książęcej nekropolii, odkryto w nim kilkanaście krypt ze szczątkami kobiet, mężczyzn i dzieci. W prezbiterium odkopano m.in. grób Walentego, ostatniego księcia raciborskiego z rodu opawskich Przemyślidów (zm. 151). Przy zmarłym znaleziono złamany żelazny miecz w ten sposób przed wiekami oznaczano koniec panującej dynastii. Prawdopodobnie w kościele pochowano też rodzeństwo świątobliwej Ofki (zob. ramka s. 19), przeoryszy Długa Street leads from the Market Square into the Holy Ghost Church 4 (Gimnazjalna Street; at the arcades one needs to turn right, into Ofka Square). It belonged to Dominicans and was consecrated in The building is overgrown with ivy and survived nearly untouched, just its interior in the XIX century was provided with an additional storey. To the nave, from the east, leads a presbytery while the south-west corner is decorated by a tower. The chapel of Saint Dominic no longer exists, which previously was situated at the northern wall of the temple. The Chapter (and in particular the above-mentioned chapel) played a role of a prince s necropolis. At this location several crypts were found with ashes of men, women and children. In the presbytery, the grave of Walenty the last Racibórz prince from the family of the Przemyslids was found (d. 151). Near the dead body was found a broken iron sword in this way, in past ages, the end of a family was announced. Probably in the church were buried siblings of Saint Ofka (see: frame p. 19), superior of Racibórz Dominican Sisters. Ofka herself and her parents were buried in this temple as well, in Saint Dominic s Chapel. In 181 Ofka s vault was open while her ashes were moved into the Polish Chapel in the Assumption of the Virgin Mary s Church (see: p. 15). The temple does not fulfill any sacral functions. Since the 0 s of the last century it has held a town museum. Some findings from the presbytery are available for tourists: one may see fragments of historical elevations of buildings and middle-age crypts. The exhibition is supplemented by valuable objects found near bodies: medallions, crucifixes and elements of clothes. Other collections look similarly interesting. During renovation works performed in the church, great seventeenth century polychromes were found today they serve as an unusual background for the old sculptures, Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls 16 17

12 Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls raciborskich dominikanek. Sama Ofka i jej rodzice także spoczęli w tej świątyni, w kaplicy św. Dominika. W 181 r. grobowiec Ofki otwarto i jej szczątki przeniesiono do kaplicy Polskiej w kościele Wniebowzięcia NMP (zob. s. 15). Świątynia nie pełni już funkcji sakralnych. Od lat 0. ubiegłego stulecia mieści się tu miejskie muzeum. Odkrycia w prezbiterium częściowo udostępniono zwiedzającym można zobaczyć fragmenty historycznych poziomów budowli i średniowieczne krypty. Wystawę uzupełniają cenne przedmioty znalezione przy zmarłych: medaliki, krucyfiksy i elementy strojów. Równie ciekawie prezentują się pozostałe kolekcje. Podczas prac renowacyjnych prowadzonych w kościele odsłonięto wspaniałe XVII-wieczne polichromie dziś stanowią niezwykłe tło dla zabytkowych rzeźb, obrazów i przedmiotów rzemiosła artystycznego. Jedno z pomieszczeń muzeum przeznaczono na niewielką wystawę W domu Ozyrysa. Jej trzon stanowi zabalsamowane ciało Dżed-Amonet-iusanch ( mówi Amonet [bogini]: ona będzie żyć ), zamożnej Egipcjanki, która zmarła, mając około 0 lat, z powodu komplikacji ciążowych. Kobieta urodziła się w Tebach za czasów XXII dynastii (946 7 p.n.e.), a jej ciało do Raciborza trafiło za sprawą bogatego żydowskiego bankiera, von Rotschilda, który chciał zorganizować publiczny pokaz odwijania mumii z bandaży. Przy okazji zwiedzania kościoła warto zajrzeć do drugiego muzealnego budynku, przy ulicy Chopina. Znajdują się w nim zbiory etnograficzne i archeologiczne. Mieści się tu także wywołująca dreszcz przerażenia wystawa Dawne techniki dentystyczne. Muzeum w Raciborzu (ul. Gimnazjalna 1, tel.: ; ul. Chopina 1, tel.: ; muzeum_raciborz@interia.pl, można zwiedzać: wt. pt , sb. i nd Bilety: normalny 3 zł, ulgowy zł, w sb. wstęp wolny. Muzeum w Raciborzu Museum in Racibórz paintings and other objects. One of the rooms in the museum serves a small exhibition At Osiris home. Its core is constituted by the embalmed body of Dżed-Amonet-ius-anch, a rich Egyptian who died when she was 0, because of birthrelated complications. The woman was born in Thebes, during the period of the twenty-second dynasty (946 7 B.C.), and her body was found in Racibórz thanks to a Jewish banker, von Rotschild, who wanted to arranged a public show of removing plasters from the mummy. When visiting the church a second museum building in Chopina Street is worth seeing. There are ethnographic and archeological collections. There is also a very frightening exhibition Dental technologies in the past. Museum in Racibórz (at 1 Gimnazjalna St., tel.: ; at 1 Chopina St., tel.: ; muzeum_raciborz@interia.pl, raciborz.pl) can be visited: Tue Fri , Sat. and Sun Tickets: ordinary PLN 3, with discount PLN, on Sat. free of charge. Kościół św. Mikołaja w Raciborzu St. Nicolas Church in Racibórz Ulicami ks. Londzina i Reymonta dochodzi się do kolejnej interesującej budowli sakralnej. Potężny kościół św. Mikołaja 5 (ul. Kozielska) bo o nim mowa zbudowano pod koniec Ks. Londzina and Reymonta Streets lead into another interesting building. The huge Saint Nicolas Church 5 (in Kozielska Street) was built at the end of the XIX century. It replaced the previous temple in Stara Wieś, which dates to the thirteenth century. According to legends, a little wooden church stood here as far back as Such old religious traditions at this place result from the fact that before Racibórz was located here, Stara Wieś had been operating as a significant trade settlement on the path from what is today the Czech Republic to Wrocław (these territories were incorporated into Racibórz in the XX century). The center needed its church, while a leading slogan of the temple was related to the nearby Odra river, which was a significant water trade road. Nicolas is the patron of sailors and mariners. Today, in order to go into the neo-gothic church one must go through a massive upper portal situated in a spire the tallest in Racibórz, a 75-meter high tower capped by a pointed helmet. Within the spacious interior Eufemia zwana Ofką Ważną postacią w dziejach Raciborza była Eufemia Piastówna ( ), córka księcia raciborskiego Przemysła. To z myślą o niej książę założył tutejszy klasztor Dominikanek. Miało to miejsce w 1306 r. Ofka złożyła śluby zakonne w 1313 r., w 1341 r. została przeoryszą klasztoru. W raciborskim konwencie spędziła lat, umierając w opinii świętości. Dziś jedyną pozostałością po zabudowaniach klasztoru Dominikanek jest gmach zespołu szkół ekonomicznych (ul. Gimnazjalna). Pozostałe budynki po sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 r. rozebrano. Eufemia, known as Ofka Eufemia Piastówna ( ) daughter of the Racibórz prince Przemysław, was a very significant person for Racibórz. The prince established the Dominican Sisters Monastery with her in mind in Ofka took her vows in 1313, and in 1341 she became superior of the monastery. She spent years in the Racibórz assembly, dying as a saintly person. Nowadays, the Dominican Sisters Monastery is occupied by a school for economics (in Gimnazjalna Street). Other buildings were disassembled after the secularization of the church s property in Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls 18 19

13 Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls XIX w. Zastąpił wcześniejszą świątynię Starej Wsi, pamiętającą jeszcze XIII stulecie. Według podań, niewielki drewniany kościółek stał w tym miejscu już około 1060 r. Wiekowe tradycje religijne miejsca tłumaczy się tym, że jeszcze przed lokacją Raciborza Stara Wieś funkcjonowała jako ważna osada targowa na szlaku z Czech do Wrocławia (tereny te włączono do Raciborza dopiero na początku XX w.). Ośrodek musiał mieć swój kościół, a wezwanie tej świątyni nawiązywało podobno do wykorzystywania pobliskiej Odry jako wodnej drogi handlowej (św. Mikołaj jest patronem żeglarzy i marynarzy). Dziś do neogotyckiego kościoła prowadzi masywny portal główny usytuowany w strzelistej, najwyższej w Raciborzu, 75-metrowej wieży zwieńczonej szpiczastym hełmem. W przestronnym wnętrzu ładnie prezentuje się ołtarz główny z wizerunkiem patrona świątyni. Kościół można zwiedzać przez cały dzień, jest otwarty od mszy porannej do wieczornej. Blisko kościoła stoi statua Zgody 6 (ul. Mikołaja) niewielka kapliczka słupowa. Upamiętnia miejsce pogodzenia się w XIII w. biskupa wrocławskiego Tomasza II i księcia Henryka IV Probusa (zob. s. 1). Obecna statua, XIX-wieczna, zastąpiła starszą, która rozpadła się ze starości w XVIII stuleciu. Raciborski spacer warto zakończyć po drugiej stronie rzeki. Znajdują się tam co najmniej dwa obiekty godne obejrzenia. Przekraczając Odrę kładką (dość łatwo ją zauważyć, bo jest pomalowana na żółto i fioletowo), trafia się do parku Zamkowego. Szerokie alejki obsadzone starymi drzewami wiodą do dawnej książęcej rezydencji. Dzieje raciborskiego zamku omówiono w dalszej części przewodnika (zob. s. 39), tu natomiast trzeba wspomnieć o kaplicy św. Tomasza Kantuaryjskiego 7. Dokładna data jej the main altar with an image of the patron of the temple makes a deep impression. The church can be visited the whole day, it is open from the morning mass until the evening mass. Next to the church is situated a Statue of Harmony 6 (in Mikołaja St.) a little pole-chapel. It commemorates the place where an agreement was reached in the XIII century between the Wrocław bishop Tomasz II and Henry IV Probus. The present statue from the nineteenth century replaced the older one, which collapsed in the XVIII century. A stroll in Racibórz can be finished on the other side of the river. There are two objects at least worth seeing. Walking across the Odra river (there is an easily noticeable yellow and purple little bridge) one can go to Zamkowy garden. Wide avenues with old woods lead into a former prince s residence. The history of Racibórz castle is described in a further part of the guide (see: p. 39), and now it is appropriate to mention Kaplica św. Tomasza Kantuaryjskiego w Raciborzu Chapel of St. Thomas of Canterbury in Racibórz ufundowania nie jest znana, wiadomo jednak, że nastąpiło to przed 193 r. Kaplica miała wysoką rangę kolegiaty, urzędowali przy niej kanonicy, nim w 1416 r. przenieśli się do kościoła Wniebowzięcia NMP (zob. s. 15). Gotycka budowla była na początku dwukondygnacyjna: górne pomieszczenie służyło celom liturgicznym, w dolnym przechowywano prawdopodobnie relikwie. Upływający czas, a właściwie pożary, przebudowy i zaniedbania, zrobiły swoje. Dziś kaplica, choć z zewnątrz przeszła gruntowną renowację, wciąż czeka na odnowienie w środku. Nadal jednak zachwyca lekką, wysmukłą bryłą i przepięknym wnętrzem. W środku, patrząc w górę na światło sączące się przez wąskie okna zdobione gotyckimi maswerkami, czuje się wielkość Boga i małość człowieka. Kaplica, perła górnośląskiego gotyku, jest w Polsce prawdziwym unikatem. Warto wyjaśnić jej niezwykłe wezwanie. Tomasz z Canterbury zginął śmiercią męczeńską w 1170 r. z rąk rycerzy króla Anglii za obronę przywilejów kościelnych. Podobna historia, ale bez tak dramatycznego finału, zdarzyła się na Śląsku. Między biskupem wrocławskim Tomaszem II a księciem Henrykiem IV Probusem przez lata ciągnął się spór o prawa lenne i sądowe. Konflikt przybrał w końcu formę militarną: biskup schronił się na raciborskim zamku, a ten został oblężony przez wojska księcia. Ostatecznie sprawę rozwiązano polubownie. Zamek i kaplica są obecnie w remoncie. Prace renowacyjne mają się zakończyć w 010 r. Do tego czasu zwiedzanie obiektu nie jest możliwe, trzeba zadowolić się podziwianiem zabytku z zewnątrz. Piękny neogotycki kościół św. Jana Chrzciciela 8 (ul. Morawska) dzieli od zamku około 400 metrów. W bryle budowli dominuje efektowna wysmukła wieża, wewnątrz natomiast Chaptel of Saint Thomas of Canterbury 7. An accurate date of its founding is not known, but we know it was before 193. The Chapel was quite famous. It was used by canons before they moved into the Assumption of the Virgin Mary s Church in 1416 (see: p. 15). The gothic building was a double-storey one at the beginning: the upper room was used for liturgical purposes while in the lower one relics were stored. The passage of time, fires, re-constructions and negligence have left their signs. Today, the chapel, even if its exterior was renovated, still waits on its interior to be finished. Still, it delights with its light, smooth shape and great interior. Inside, when looking up into light dropping down through narrow windows decorated by gothic traceries, one can feel the hugeness of the God and man s smallness. The Chapel, a pearl of Upper Silesia gothic architecture in Poland is unique. Its name is worth explaining. Thomas from Canterbury died in 1170 killed by the King of England s knights for defense of the church s privileges. A similar story, but without such a dramatic final happened in Silesia. Between the Wrocław bishop Tomasz the Second and prince Henry the Fourth there was a long-lasting dispute concerning their rights and properties. Finally, the conflict became a military one: the bishop took shelter in the castle in Racibórz and the castle was invaded by the prince s army. Finally, the dispute was solved amicably. The castle and chapel are being renovated. Renovation works should be completed in 010. Until then, visiting the object is impossible; one can admire its exterior only. The great neo-gothic Saint John the Baptist s Church 8 (in Morawska St.) is situated about 400 meters from the castle. On the outside a tall tower dominates, while inside one cannot help but admire the very colorful stained-glass windows. The church was built in the second half of the Trasa 1. Raciborskie perełki Route 1. Racibórz pearls 0 1

14 Ziemia Raciborska Racibórz racibórz Land Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy trudno oderwać wzrok od bajecznie kolorowych witraży. Kościół zbudowano w drugiej połowie XIX w., a witraże wykonano około 1900 r. w renomowanych pracowniach w Raciborzu i w Monachium. Szczególnie sugestywnie prezentuje się barwna kompozycja w północnej części nawy bocznej: Sąd Ostateczny. W ołtarzu głównym można zobaczyć obraz znanego berlińskiego artysty Johannesa Bochenka, który pochodził z pobliskiego Hulczyna. Dzieło przedstawia chrzest Chrystusa w Jordanie. Do przełomu XIX i XX stulecia świątynia była ważnym miejscem pątniczym pielgrzymowano tu do łaskami słynącego wizerunku Jezusa Boleściwego. Malowidło na desce pochodzi z przełomu XVII i XVIII stulecia i zdobi boczny ołtarz Krzyża Świętego. Natomiast w ołtarzu głównym umieszczono kopię tego obrazu. Ponoć wykonano ją, gdyż oryginał raził córkę raciborskiego księcia. Kościół jest dostępny tylko podczas mszy. Można jednak prosić o jego otwarcie na plebanii. Wracając na Rynek, warto pozwolić sobie na chwilę zadumy. Skłania do tego mały i niezwykle urokliwy cmentarz 9 znajdujący się obok kościoła (po drugiej stronie ul. Morawskiej). To najstarsza nekropolia zachowana w Raciborzu. Nagrobki, wśród których są wspaniałe dzieła sztuki sepulkralnej, pochodzą z XIX i pierwszej połowy XX stulecia. Trasa. Do bazyliki w Rudach Przebieg: Nędza ( Łubowice) Kuźnia Raciborska Rudy Przed wiekami w samym sercu przepastnych lasów cystersi założyli opactwo. Dziś niezwykle cenny zespół klasztorno-pałacowy rozsławia XIX century while the stained-glass windows were made around 1900 in high rank workshops in Racibórz and Munich. In particular, a colorful composition situated in the northern part of side nave titled: Last Judgment is stunning. On the main altar one can see a painting of the Berlin artist Johannes Bochenek, who came from near Hulczyn. The art presents the baptism of Christ in Jordan. Until the turn of the XIX and XX centuries the temple was a significant pilgrim destination. Pilgrims came for the Jesus the Dolorous painting. A painting (on a plate) is dated at the turn of the XVII and XVIII centuries which decorates the side altar of the Holy Cross. Within the main altar there a copy of this painting is to be found. It is said it was made for the daughter of the prince of Racibórz. The Church is open during mass only. However, one may ask to open it (at the presbytery near the church). Going back to the Market Square one should find time for meditation. This is made simple by a small and charming cemetery 9 near the church (on the other side of Morawska St.). This is the oldest necropolis in Racibórz. Tombstones, among which are splendid works of cemetery art, originate from the XIX century and the first half of the XX century. Route. To the basilica in Rudy Route: Nędza ( Łubowice) Kuźnia Raciborska Rudy Ages ago, in the heart of huge forests, the Cistercian Order established an abbey. Nowadays, the incredibly valuable set of monastery and Kościół Matki Bożej Kto ma ochotę na dłuższy spacer, może wybrać się do dzielnicy Nowe Zagrody, gdzie wznosi się kościół Matki Bożej 10 (ul. Jana Pawła II). Z powstaniem tego najstarszego górnośląskiego sanktuarium maryjnego wiąże się legenda. W 140 r. pewien mieszczanin w podzięce za uratowanie z rąk husytów odbył pielgrzymkę na Jasną Górę, przywożąc z podróży kopię słynnego obrazu Czarnej Madonny. Kopia ta zasłynęła z cudów, wzniesiono więc dla niej drewniany kościółek. Według tradycji miało to miejsce w 143 r., historyczne dokumenty mówią natomiast o roku 14. Obecna barokowa świątynia pochodzi z początku XVIII w., charakterystyczne wieże z baniastymi hełmami dodano jednak dopiero w XIX stuleciu. Wizerunek Matki Bożej Raciborskiej wciąż króluje w ołtarzu głównym, ozdobiony koronami papieskimi. Kościół jest otwarty przez cały dzień. Mother of God s Church ziemię raciborską na całą Polskę, sprawiając, że do Rud z roku na rok przyjeżdża coraz więcej osób. Opactwo jest otoczone malowniczym parkiem, a w okolicy znajduje się jeszcze kilka innych interesujących obiektów sakralnych. Na zwiedzanie najlepiej zarezerwować cały dzień, tym bardziej że w samych Rudach można spędzić kilka niezwykle przyjemnych godzin. Zanim pojedzie się do rudzkiej bazyliki, warto odwiedzić Nę d z ę. Miejscowość, wbrew nazwie, robi całkiem miłe wrażenie. W jej centrum wznosi się przyjemny dla oka kościół Matki Boskiej Różańcowej 11 (ul. Jana Kościół Matki Bożej w Raciborzu Mother of God s Church in Racibórz Whoever is in the mood for a longer walk may try to reach the Nowe Zagrody District, where there is the Mother of God s Church 10 (Jana Pawła II St.). The building of this oldest Marian sanctuary in the Upper Silesia Region is connected with a legend. In 140 a town inhabitant completed his pilgrimage to Jasna Góra (Sanctuary) to give thanks for having been saved from the Hussites hands. He took a copy of the famous painting, the Black Madonna, home. This copy became famous because of its miracles, thus, a little wooden church was built for it. According to tradition it took place in 143, while historical documents mention the year of 14. The present, baroque temple originates from the beginning of the eighteenth century, but the characteristic towers with helmets were added in the XIX century. The image of the Racibórz Mother of God is still the leading motif on the main altar, decorated with papal crowns. The church is open the whole day. palace makes the Racibórz region famous. More and more people come here every year. The abbey is surrounded by a picturesque park, while in the surrounding area there are a few more interesting sacral objects. To see them, it is a good idea to reserve the whole day, especially that in Rudy one may spend a few incredibly nice hours. Before one goes to Rudy basilica, Nęd z a must be visited. The town, despite its name (literally: poverty) makes a very nice impression. In its center is the nice Rosary Mother of God s Church 11 (Jana Pawła II St.). It Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy 3

15 Pawła II). Postawiono go w 1908 r., a dwadzieścia lat później rozbudowano w stylu neobarokowym. Niestety, podczas II wojny światowej świątynia nie miała szczęścia została poważnie uszkodzona. Udało się ją jednak odremontować. W bryle szczególnie ładnie prezentuje się trzykondygnacyjna wieża zwieńczona cebulastym hełmem z krzyżem. Wnętrze kryje piękny neobarokowy ołtarz główny z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem wręczającej różaniec św. Dominikowi. Skrzydła ołtarza zdobią rzeźby św. Jana Chrzciciela i św. Jadwigi Śląskiej. Kościół jest otwarty przez cały dzień. Mieszkańcy Nędzy i okolicy słyną z pobożności, o czym przekonuje wielość tutejszych kapliczek i przydrożnych krzyży. Jedna z ciekawszych kaplic 1 znajduje się tuż przy kościele. Zbudowano ją w 1878 r. na miejscu mogiły, w której pochowano ofiary epidemii z lat Dzwon umieszczony w wieżyczce został odlany w 1819 r. Będąc w Nędzy, warto też zobaczyć zabytkową stację kolejki wąskotorowej (zob. s. 68), a jeśli ma się trochę więcej czasu, odwiedzić rezerwat Łężczok (zob. s. 59). Do bazyliki w Rudach To the basilica in Rudy was built in 1908, and 0 years later it was extended in neo-baroque style. Unfortunately, during the Second World War the temple was unlucky, and was seriously damaged. However, it was possible to re-construct it. Within its body the three-storey tower looks very well, capped with a helmet with cross. The interior hides a stunning neo-baroque altar with Mother of God with Infant, who is giving a rosary to Saint Dominic. The wings of the altar are decorated by sculptures of Saint John the Baptist and Saint Jadwiga Śląska. Inhabitants of Nędza and those living nearby are famous for their piety, which is reflected by the quantity of roadside crosses and chapels. One of the most interesting chapels 1 is situated near the church. It was built in 1878 at the location of the grave of victims of epidemics dated to The bell located in the tower was manufactured in When in Nędza, a narrow-gauge railway station is worth seeing as well (see: p. 67), and in case there is more time a wildlife reserve in Łężczok (see: p. 60) Budziska Budziska Sławików Sławików Kuźnia Kuźnia Raciborska Raciborska Turze Turze Łubowice Łubowice Zawada Zawada Książęca Książęca Brzeźnica Brzeźnica Wojnowice Wojnowice Bojanów Bojanów Zwonowice Zwonowice N Bogunice Bogunice Adamowice Adamowice Sumina Sumina Raszczyce Raszczyce Żerdziny Żerdziny Górki GórkiŚl. Śl. 11 Rudy Rudy Szymocice Szymocice Nędza Nędza Babice Babice 16 Jankowice Jankowice 1 11 Ciechowice Ciechowice Ruda Ruda Kozielska Kozielska 9 9 Kościół MB Różańcowej w Nędzy Rosary Mother of God s Church in Nędza The church is open the whole day. Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej St. Magdalene s Church in Kuźnia Raciborska 4 Trasa. Route. 0 km Markowice Markowice Kościół Matki Boskiej Różańcowej w Nędzy Rosary Mother of God s Church in Nędza Kaplica Racibórz Racibórzw Nędzy Chapel in Nędza Cmentarz-lapidarium w Łubowicach Lapidarium in Łubowice Kościół Narodzenia NMP w Łubowicach Brzezie Brzezie Church of St. Mary s Birth in Łubowice Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej Pogwizdów St. Magdalene s Church in KuźniaPogwizdów Raciborska Opactwo Cystersów w Rudach Cistercian Abbey in Rudy Nieboczowy Nieboczowy Gaszowice Gaszowice Skansen kolei wąskotorowej w Rudach Jejkowice Jejkowice Dzimierz Dzimierz Heritage Park of Narrow-Gauge Railway in Rudy Łuków ŁukówwŚl. Śl.Nędzy Stacja kolejki wąskotorowej Szczerbice Szczerbice Station of narrow-gauge railway in Nędza Pstrążna Pstrążna Pałac rodziny von Eickstedt w Sławikowie Palace of von Eickstedt family in Sławików Łańce Łańce Młyn wodny w Brzeźnicy Water mill in Brzeźnica 935 Rzuchów 935 Rzuchów Ruiny pałacu Eichendorffów Ruins of the Eichendorffs castle in Łubowice Rydułtowy Park933 krajobrazowy Rydułtowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich Radlin Radlin Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie Natural Landscape Park 3 Izba pamięci Josepha von Eichendorffa w Łubowicach Pszów Pszów Lubonia Memory chamber of Joseph von Eichendorff inlubonia Łubowice Park w stylu angielskim English-style park 4 Muzeum grodu łubowickiego w Łubowicach Grabówka Grabówka Rezerwat Łężczok 933 Museum of Łubowice burg town in Łubowice Syryna Syryna Łężczok Reserve Syrynka Syrynka Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy Z i e m i a R a c i b o rs k a R r a c i b ó rz L a n d Wodzisław WodzisławŚl. Śl. 933 Inną malowniczą miejscowością pośród Another picturesque town in the Rudy forests 933 Bluszczów Bluszczów Tworków Tworków lasów rudzkich jest Kuźnia Raciborska. Zacho- is Kuźnia Raciborska. Villas and tenant houses Rogów Czyżowice Rogów Czyżowice wało się w niej sporo ciekawych willi i kamienic from the turn of the XIX and XX centuries are Belsznica Krzyżanowice Belsznica Krzyżanowice (skwer preserved Turza Śl. z przełomu XIX i XX stulecia. W centrum here. In the center (in Mickiewicza Turza Śl. przy pl. Mickiewicza) stoi figura św. Jana Square) stands a figure of Saint Jan Nepomucen Nepomucena z 1747 r., dzieło wielkiego mi- dating from 1747, the work of the master of Gorzyce Gorzyce Závada Závada strza barokowej rzeźby, Johanna Melchiora baroque sculpture, Johann Melchior Oesterreich Olza Olza 5

16 Ziemia Raciborska Racibórz racibórz Land Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy Lapidarium w Łubowicach Z Nędzy warto podjechać do urokliwych Łub o w i c, leżących po drugiej stronie Odry. Przez rzekę można przeprawić się promem (kursuje z Ciechowic do Grzegorzowic; codz i z wyjątkiem sytuacji, gdy stan wody na Odrze jest zbyt wysoki lub zbyt niski). Oprócz malowniczych ruin pałacu Eichendorffów (zob. s. 4) trzeba odwiedzić tu stary cmentarz 13 parafialny zamieniony w lapidarium. Lapidarium w Łubowicach Lapidarium in Łubowice Furtę zdobi herb rodziny Schimonsky z Brzeźnicy, a za ogrodzeniem zgromadzono kilkadziesiąt starych nagrobków, dzwony z kościoła parafialnego, kamienie młyńskie z Gamowa, masywne świeczniki i fragmenty krzyży. Jest też XVIIIwieczna rzeźba św. Jana Nepomucena przeniesiona z Brzeźnicy. Cmentarz funkcjonował w tym miejscu na pewno już w XVII stuleciu, a wiele wskazuje, że powstał jeszcze wcześniej. Stojący w sąsiedztwie neogotycki kościół Narodzenia NMP 14 pochodzi z początku XX w. Jego wnętrze zdobią jednak cenne późnobarokowe obrazy (XVIII w.). Lapidary in Łubowice After visiting Nędza it is recommended to visit charming Łubowice on the other side of the Odra river. Through the river one can travel by ferry (from Ciechowice to Grzegorzowice; every day and except when the water level is too high or too low). Apart from colorful ruins in Eichendorff s Square (see: p. 43) one should necessarily visit the old parish cemetery 13 converted into a lapidary. The gate is decorated with a Schimonsky from Brodnica family s coat of arms; behind the fence there are several dozen old graves, church bells, mill stones from Gamowo, massive candlesticks and elements of crosses. There is also an eighteenth century sculpture of Saint Jan Nepomucen moved from Brzeźnica. The cemetery is known to have operated here in the XVII century but there are many signs indicating it had been established even earlier. The neighboring neo-gothic Church of St. Mary s Birth 14 is dated to the beginning of the XX century. However, its interior is decorated with late baroque pictures (XVIII century). Oesterreicha (zob. s. 14). Trudno pominąć także duży kościół św. Magdaleny 15. Wzniesiono go w latach , kiedy stara drewniana świątynia, pamiętającą jeszcze XVII stulecie, okazała się za mała dla szybko rozwijającej się osady. Od północy do fasady przylega wysoka, czworoboczna wieża, od strony południowej natomiast, w narożniku nawy, widać kolistą wieżyczkę klatki schodowej. Wnętrze kościoła zdobią witraże z postaciami świętych. Kościół jest otwarty cały dzień. (see: p. 14). It is also difficult to miss Saint Magdalene s Church 15. It was built from 190 to 03 when an old wooden temple, which was dated to XVII, appeared to be too small for the quickly growing settlement. From the north to the façade faces a tall, quadrilateral tower, while from the south, in the corner of the nave, one can see a round tower with staircase. The interior of the church is decorated with stained-glass windows with saints. Z Kuźni niedaleko już do Ru d i słynnego tamtejszego opactwa Cystersów 16. Zakonnicy przybyli w te okolice z podkieleckiego Jędrzejowa w pierwszej połowie XIII w. przyjmuje się, że w 158 r. stał już w Rudach ich kościół. Był bezwieżowy i ascetyczny. Wnętrze zawierało tylko niezbędne sprzęty i obrazy dekoracje Cudowny obraz Bazylika w Rudach Basilica in Rudy From Kuźnia it is close to Rud y and its famous abbey 16. Monks came here from Jędrzejów (near Kielce) at the first half of the XIII century: it is assumed that in 158 in Rudy there was a church without towers and very ascetic. Its interior contained just the necessary equipment and pictures Cistercians thought decorations prevent devout concentration. In 173 the Assumption of the Virgin Mary s Chapel was added, inside which was placed a picture of the Mother of God famous for miracles (acc. to legend dated to 18) (see: frame). The vault of the chapel was decorated with great frescoes (in its central part Madonna with the Infant adored among others by Saint Bernard of Clairvaux, the most glorious monk), and Johann Melchior Oesterreich famous those days (see: p. 14) received an order for life-size sculptures of Moses, Aaron, John the Baptist and John the Evangelist they presently decorate the main part of the temple. The baroque façade appeared in 175. Those Według tradycji, wizerunek Matki Bożej Pokornej podarowali cystersom w 18 r. książęta opolsko-raciborscy. Obraz ten niestety zaginął, a obecny, namalowany temperą na lipowej desce, wyszedł spod ręki anonimowego artysty w połowie XV w. Ma on cechy ikony bizantyjskiej, a Matka Boża jest na nim przedstawiona w typie Hodegetrii (z greckiego przewodniczka, ta, która prowadzi ). Ukazana frontalnie Maria wskazuje prawą ręką na Jezusa siedzącego na jej lewej ręce i błogosławiącego światu. Jak twierdzą niektórzy historycy, wizerunek jest wiernym odtworzeniem oryginalnego obrazu. Miraculous picture According to tradition, the picture of the Mother of God was given to Cistercians by Opole and Racibórz lords in 18. Unfortunately, that picture was lost. The present one was painted on a lime board by an anonymous artist in the mid-fifteenth century. It presents characteristics of a Byzantine icon, while the Mother of God presented on it is in Greek Hodegetria style (from Greek a guide). At the front, Maria points her right hand at Jesus sitting on her left hand and blessing the world. Some historians claim that the picture is a faithful copy of the original. Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy The church is open the whole day. 6 7

17 Ziemia Raciborska Racibórz racibórz Land Trasa. Do bazyliki w Rudach Route. To the basilica in Rudy w oczach cystersów nie służyły modlitewnemu skupieniu. W 173 r. do kościoła dobudowano kaplicę NMP, w której umieszczono słynący z cudów wizerunek Matki Bożej Pokornej z jak chce legenda 18 r. (zob. ramka s. 7). Sklepienie kaplicy ozdobiono pięknymi freskami (w centralnej części Madonna z Dzieciątkiem adorowana m.in. przez św. Bernarda z Clairvaux, najwybitniejszego brata w dziejach zakonu), a u słynnego już wówczas Johanna Melchiora Oesterreicha (zob. s. 14) zamówiono naturalnej wielkości rzeźby Mojżesza, Aarona, Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty zdobiące obecnie główną część świątyni. Barokową fasadę kościół otrzymał w 175 r. W tym czasie dobudowano też wieżę, wnętrze świątyni ozdobiono natomiast wspaniałą sztukaterią. W takiej formie kościół przetrwał do 19 r., kiedy ogień podłożony przez żołnierzy radzieckich częściowo zniszczył zabytek. Zrządzeniem losu ocalała kaplica NMP. Podczas odbudowy kościoła postanowiono przywrócić wnętrzu gotycki wygląd, zachowując jednak barokową fasadę. Zadbano także o wyeksponowanie tego, co przetrwało wojenną zawieruchę. Udało się stworzyć niezwykle nastrojowe, emanujące spokojem wnętrze, w którym refleksy świetlne wydobywają z mroku sylwetki świętych i elementy wyposażenia. Warto zwrócić uwagę na klasycystyczne ołtarze boczne z niezwykle cennymi obrazami przedstawiającymi św. Benedykta i adorację św. Bernarda (oba z XVII w.). Są one przypisywane warsztatowi Michaela Willmanna, którego uznaje się za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli śląskiego malarstwa barokowego. Pięknie prezentują się również kaplice boczne: św. Jana Nepomucena oraz Świętego Krzyża. W 009 r. kościół został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej. Na przełomie XIV i XV stulecia do kościoła dostawiono klauzurę składającą się z trzech Pałac opacki w Rudach Abbatial palace in Rudy days the tower was built as well. The interior of the temple was decorated with splendid stucco work. In such form the church survived until 19, when a fire set by Soviet soldiers partially destroyed the building. The Assumption of the Virgin Mary s temple survived untouched. When the church was reconstructed it was decided that the interior should be remade in gothic style but the baroque façade would be preserved as well. Care was also taken to exhibit everything that survived the war. An unusually moody interior was created, where light and its reflexes take figures of saints out of shadow. One should pay attention to the classical side altars with incredibly valuable paintings, which present Saint Benedict and the adoration of Saint Bernard (both dated to the XVII century). They are said to be the work of Michael Willmann, who is considered to be one of the most prominent leaders of Silesian baroque painting. Also, the side temples of Saint Jan Nepomucen s and Holy Cross are quite pretty. In 009 the church s rank was raised to that of lower basilica. At the turn of the XIV and XV centuries the church saw the addition of a closure consisting of three wings. The palace was built in After the dissolution of monasteries (1810) the complex was converted into skrzydeł. W 1730 r. dobudowano pałac opacki. Po kasacie klasztoru (1810) kompleks przekształcono w siedzibę książęcą. Do Rud zaczęli zjeżdżać wielcy tego świata, gościł tu m.in. cesarz Wilhelm II. W rękach książęcej rodziny pocysterskie dobra pozostały do 19 r. W tymże roku wojska radzieckie spaliły pałac. Po wojnie kompleks przejęło państwo. W 1998 r. zespół trafił ponownie w ręce Kościoła, który rozpoczął prace remontowe. Dziś są one na ukończeniu. Kościół (ul. Cysterska 4) jest otwarty cały dzień, natomiast w zabudowaniach klasztornych wciąż trwa remont. Dawna klauzura będzie mieściła m.in. Dom Pielgrzyma. Część sal przeznaczono też na muzeum. Niegdyś klasztor otaczały rozległe ogrody. Po kasacie majątku kościelnego przekształcono je w park w stylu angielskim, który, choć zaniedbany, jest dziś oazą spokoju. Kilka ścieżek spacerowych pozwala nacieszyć oczy pięknem krajobrazu: w ciepłe dni wędrówka alejkami to prawdziwa przyjemność. Za przysiółkiem Brantolka zaczyna się też 16-kilometrowa pętla rowerowa prowadząca przez główny kompleks lasów rudzkich. Kto lubi zabytki techniki, też znajdzie w Rudach coś dla siebie. Kilkaset metrów od zespołu klasztornego utworzono skansen kolei wąskotorowej (zob. s. 67). Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Przebieg: Pietrowice Wielkie Maków Krzanowice Tworków ( Pogrzebień) Tereny leżące tuż przy granicy z Czechami, na zachód i południe od Raciborza, mogą być wakacyjnym objawieniem. Sympatyczne miejscowości zagubione pośród malowniczych pagórków kryją co najmniej dwie sakralne perełki. Warto tak lodging for lords. Many lords from all over the world visited Rudy, including Wilhelm the Second. The complex was managed by the prince s family until 19. In 19 the Soviet Army burned the palace down. After the war the complex was taken over by the state. In 1998 it returned to the Church, which started redecoration works. They have been already finished. The church (at 4 Cysterska St.) is open the whole day while monastery buildings are still being redecorated. The previous closure will serve as a Pilgrim House. Nowadays some of the rooms shall constitute a museum. Some time ago the monastery was surrounded by great gardens. After the abolishment of monasteries it was converted into an English-style park. It is a little bit untidy but is still an oasis of silence. A few tracks enable us to appreciate the beauty of the landscape: when the weather is nice, it is a great pleasure. Behind the Brantolka hamlet starts a 16-kilometer bike loop through the main complex of Rudy forests. Fans of technology relics shall be delighted in Rudy as well. Several hundreds meters from the monastery a narrow-gauge rail museum has been established (see: p. 67). Route 3. Track on the border line Route: Pietrowice Wielkie Maków Krzanowice Tworków ( Pogrzebień) Territories near the border line with the Czech Republic, in the western and southern direction from Racibórz, may be very attractive. Nice towns lost among colorful slopes hide two Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line 8 9

18 Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line rozplanować trasę, by mieć trochę więcej czasu na zwiedzanie Tworkowa i jego okolic. Słynny tworkowski kościół, istne barokowe cudo, to nie jedyna atrakcja tej części Raciborszczyzny. Przygodę z pograniczem śląsko-morawskim godzi się rozpocząć w Pietrowicach Wielkich. Dlaczego? Bo stoi tam ostatnia zachowana drewniana świątynia ziemi raciborskiej. Kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża 17 znajduje się około km od centrum wsi, przy drodze do Gródczanek. Pochodzi z 1667 r., ale obecny kształt otrzymał w XIX stuleciu. We wnętrzu dominuje ołtarz, w którym umieszczono łaskami słynący barokowy obraz ze sceną ukrzyżowania Jezusa. Malowidło pochodzi z przełomu XVII i XVIII w., a jego twórca nie jest znany. Prawie od początku swego istnienia kościółek był popularnym miejscem pielgrzymkowym, odnotowano tu liczne przypadki uzdrowień. Zgodnie z tradycją cudowny obraz odnaleziono w źródełku tryskającym po drugiej stronie drogi, więc tutejsza woda także ma Wielkanocna procesja konna sacral pearls. One should plan the trip in such a way to have time to visit Tworków and its adjacent area. The famous Tworków church a baroque miracle is not the sole attraction of the Racibórz region. An adventure with the Silesian-Moravian borderland should begin in Pietrowice Wi e l- k i e. Why? There stands the last preserved wooden temple of the Racibórz lands. The church under the name of Holy Cross 17 is situated about kilometers from the village s center, at the road to Gródczanki. It is dated to 1667 but the present form was reached in the nineteenth century. Inside an altar dominates, within which there is situated a baroque picture with a scene presenting the crucifixion. The picture is dated to the turn of the XVII and XVIII centuries, but its author is not known. Since the very beginning of its existence the little church was popular with pilgrims; miracles Pietrowice Wielkie słyną z wielkanocnej procesji konnej, nazywanej z niemieckiego Osterreiten. Przejazd odbywa się zawsze w poniedziałek wielkanocny, a orszak wyrusza spod kościoła św. Wita, św. Modesta i św. Krescencji w centrum wsi. Kawalkada jeźdźców i zaprzęgów przejeżdża wśród pól i łąk, wzdłuż granic Pietrowic, zatrzymując się po drodze przy kościele Świętego Krzyża. Odbywa się tu nabożeństwo błagalne o urodzaj i pomyślność. Ponowny wjazd do wsi odbywa się galopem. To najbardziej widowiskowa część obrzędu. Na zakończenie, na wypełnionym po brzegi miejscowym stadionie, jeźdźcy otrzymują błogosławieństwo. Easter horse procession Pietrowice Wielkie is famous for its Easter horse procession, called Osterreiten (from German). The show always takes place on Easter Monday, while the procession starts at the Saint Wit, Saint Modest and Saint Krescencja s Church in the village s center. Horse riders and horse carts go through meadows, alongside Pietrowice border, stopping at the Holy Cross church. There a mass for virtue and the harvest takes place. Horse riders go into the village at a gallop. This is the most spectacular part of the ceremony. In the end, at the local stadium which is full the horse riders are blessed. Krowiarki Tłustomosty Maków 17 Pietrowice Wielkie Rohov N Trasa 3. Route km Pietraszyn Krzanowice Chuchelná Pogranicznym Strzybnik Garnów szlakiem Track on the border line Samborowice Żerdziny Lekartów Wojnowice Bojanów 917 Borucin 4 Rudnik Brzeźnica RACIBÓRZ Bieńkowice Tworków 935 Brzezie Pogwizdów Nieboczowy 1 Odra Babice Raszczyce Pogrzebień 4 Lubomia Adamowice Grabówka Łańce 936 Bluszczów Kościół Świętego Krzyża w Pietrowicach Wielkich Holy Cross Church in Pietrowice Wielkie Kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie St. John the Baptist s Church in Maków Kolumna maryjna w Krzanowicach Marian Column in Krzanowice Kościół św. Wacława w Krzanowicach St. Wacław s Church in Krzanowice Kościół św. Mikołaja w Krzanowicach St. Nicolas Church in Krzanowice Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul s Church in Tworków Kapliczka św. Urbana w Tworkowie St. Urban s Chapel in Tworków Kościół św. Bartłomieja w Pogrzebieniu St. Bartholomew s Church in Pogrzebień Kościół św. Wita, św. Modesta i św. Krescencji w Pietrowicach Wielkich St. Wit, St. Modest and St. Krescencja s Church in Pietrowice Wielkie Kaplica przy cudownym źródełku w Pietrowicach Wielkich Chapel at miraculous spring in Pietrowice Wielkie Muzeum Kowalstwa w Bieńkowicach Museum of Smithery in Bieńkowice Pałac w Wojnowicach Palace in Wojnowice Ruiny zamku w Tworkowie Ruins of castle in Tworków Młyn w Tworkowie Mill in Tworków Lamus w Wojnowicach Granary in Wojnowice 4 Lamus w Borucinie Granary in Borucin 1 Arboretum Bramy Morawskiej Arboretum of Moravian Gate 3 Hroza Hroza Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line 30 31

19 Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line Kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie St. John the Baptist s Church in Maków właściwości lecznicze. Okoliczni mieszkańcy wierzą, że jej picie, wraz ze szczerą modlitwą, zapewnia długie życie i dobre zdrowie. Ujęcie wody chroni neogotycka kapliczka zbudowana pod koniec XIX stulecia. Wokół rozciąga się niewielki ogród botaniczny z ławeczkami, oczkiem wodnym i placem zabaw. Kościół i kapliczka są otwarte od świtu do zmierzchu. Kto ma ochotę trochę pozwiedzać okolicę, może zajrzeć do Ma k o w a. W centrum wsi króluje kościół św. Jana Chrzciciela 18 malowniczo usytuowany na wzgórzu. Pierwsza świątynia należąca do zakonu joannitów stała w tym miejscu już w XIII w., obecny kościół nie pamięta jednak tak dawnych czasów. Zbudowano go w drugiej połowie XVIII stulecia w obowiązującym wówczas stylu późnobarokowym. Bryła świątyni robi miłe wrażenie, ładnie prezentuje się też wnętrze. Oprócz cennej are attributed to it. In line with traditional legend, the miraculous picture was found in a spring on the other side of the road, thus, the water contains healing properties. Local inhabitants believe that its drinking combined with honest prayer ensures longlasting and good health. The water source is protected by a neo-gothic chapel built at the end of the XIX century. Around it there is a small botanical garden with benches, a water eye and playground. The church and the chapel are open from dawn to dusk. One in a mood for sightseeing should visit Ma k ó w. At the village center John the Baptist s Church 18 is located, on a slope. The first temple belonging to Hospitaller Knights of St. John the Baptist, stood here in the XIII century, but the present church does not remember those days. It was built in the second half of the seventeenth century, in the late-baroque style. The body of the temple makes a nice impression, also the interior presents itself well. Apart from a precious pulpit dated to about 1800 one can see interesting, nineteenth-century side altars. The church is open the whole day. Another border town Kr z a n o w i c e is of typical downtown development. The market square is decorated with the Marian Column 19 dated to The monument is of a very different nature to the similar monument in Racibórz (see: p. 1). The form is very simple smooth, without ornaments, completed with a statue of the Mother of God standing on the globe. Madonna s face does not show any emotions; only hands in the air and clothes suggest movement. On the tall ambony z około 1800 r. można tu obejrzeć ciekawe XIX-wieczne ołtarze boczne. Kościół jest otwarty cały dzień. Kolejna interesująca miejscowość pogranicza Kr z a n o w i c e ma typowo miejską zabudowę. Rynek zdobi barokowa kolumna maryjna 19 z 1715 r. Pomnik ma zupełnie inny charakter niż podobny monument w Raciborzu (zob. s. 1). Brak tu rozbuchanej formy gładki słup bez ozdobników zwieńczono posągiem Matki Boskiej stojącej na kuli ziemskiej. Twarz Marii nie wyraża żadnych emocji, jedynie uniesione ręce i rozchylone fałdy szat sugerują jakiś ruch. Na wysokim cokole zachował się zabytkowy kartusz z herbem Krzanowic, a z tyłu napis Ave Maria. Trudno pominąć wznoszący się niedaleko rynku potężny kościół św. Wacława 0. Pierwsza świątynia, drewniana, stała tu ponoć już w 188 r. Obecna, neobarokowa, pochodzi z lat W przestronnym wnętrzu zachowało się cenne XVIII-wieczne wyposażenie. Warto zwrócić uwagę na ołtarz główny, rokokową ambonę i późnobarokowe rzeźby świętych. Na zewnątrz niezwykle ładnie prezentuje się ceglany mur otaczający świątynię. Kościół jest otwarty cały dzień. Inną ciekawą świątynią Krzanowic jest malutki przysadzisty kościół św. Mikołaja 1. Znajduje się on na przedmieściach miasteczka, przy wjeździe od strony Raciborza. Przez miejscowych nazywany jest sympatycznie Mikołaszkiem. Według podań, drewniany kościółek zbudowano w tym miejscu w 1613 r. jako wotum dziękczynne za zakończenie wojny ze Szwedami. Obecna murowana późnobarokowa świątynia stanęła w 1744 r. w podzięce za uratowanie miasteczka przed najazdem Węgrów. Wewnątrz można zobaczyć m.in. neogotycki ołtarz z wizerunkiem pedestal there is still an old cartouche with the Krzanowice crest, and on its rear there is an inscription: Ave Maria. It is hard to avoid standing close to the market square Saint Wacław s Church 0. The first temple, a wooden one, stood here in 188. The present one, neo-baroque, is dated to Within its spacious interior, XVIII century decorations have been preserved. One should also pay attention to the main altar, rococo pulpit and late-baroque sculptures of saints. Outside, there is a brick wall around the temple. The church is open the whole day. Kościół św. Wacława w Krzanowicach St. Wacław s Church in Krzanowice Another interesting temple in Krzanowice is Saint Nicolas Church 1. It is located uptown, at the entrance leading from Racibórz. Local inhabitants call it Mikołaszek. According to legends, a wooden church was built at this location in 1613 as a sign of thanksgiving for the end of the war with Sweden. The present Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line 3 33

20 Ziemia Raciborska racibórz Land Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line Kościół św. Mikołaja w Krzanowicach St. Nicolas Church in Krzanowice patrona świątyni i klasycystyczną ambonę (przełom XVIII i XIX w.). Co roku 6 grudnia spod kościoła św. Wacława wyrusza konna procesja ku czci św. Mikołaja. Po dotarciu do Mikołaszka jeźdźcy trzykrotnie okrążają kościółek, po czym rozpoczyna się msza. Kościół jest otwarty cały dzień. Najciekawszym miejscem przygranicznej trasy jest malowniczo położony Tw o r k ó w. Zwiedzanie miejscowości najlepiej rozpocząć od kościoła św.św. Piotra i Pawła (ul. Główna). Wzniesiono go w latach na miejscu starszej świątyni. Choć bryła kościoła nie prezentuje się zbyt efektownie, wnętrze oszałamia przepychem. Wchodząc do środka, trudno zdecydować, na czym skupić wzrok. Piękna dekoracja stiukowa walczy o prymat z iluzjonistyczną polichromią, malowidłem nad chórem temple, late-baroque, brick, stood here in 1744 as thanks for the saving of the town from Hungarian soldiers. Inside, one may see a neo-gothic altar with the image of the temple s patron, and a classical pulpit (turn of XVIII and XIX centuries). Every year, on December 6 th, from Saint Wacław s church a horse procession commemorating Saint Nicolas begins. When riders reach Mikołaszek they go around the church three times and the mass starts. The church is open the whole day. The most interesting town at the borderland track there is the well-located Tw o r k ó w. Sightseeing of the town should begin in the Saint Peter and Paul s Church (Główna St.). It was built from 1691 to 94 at the previous location of an older temple. Although the body of the church is not striking, the interior stuns with its splendor. Coming into the Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul s Church in Tworków i lożą kolatorską (zwaną pańskim pawlaczem; zasiadali w niej właściciele Tworkowa). Do tego dochodzi jeszcze kapiący od złota, bogato zdobiony ołtarz główny. Aż trudno uwierzyć, że tyle dzieł sztuki udało się zmieścić w jednym kościele. Jakby tego było mało, w tworkowskiej świątyni można zobaczyć niezwykłą ekspozycję XVII-wiecznych miedzianych sarkofagów. Wydobyto je w latach 90. ubiegłego wieku z krypty rodowej miejscowych możnowładców, a ich unikatowość polega na przepięknych zdobieniach. Sarkofagi pokrywa olejna polichromia, często ze złoceniami, a dziecięce malowane są w różnobarwne kwiaty i aniołki. Ogromną wartość mają też znalezione w trumnach dziecięce ubranka, m.in. żupanik, sukienka czy buciki. Odrestaurowane sarkofagi i ubiory wyeksponowano w kruchcie, do której wejście znajduje się pod lożą kolatorską. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków. Naprzeciw głównego wejścia do świątyni pochowano Augustyna Weltzla ( ), tutejszego proboszcza, autora znanych opracowań historycznych dotyczących Raciborszczyzny i Opolszczyzny. Kościół można zwiedzać podczas mszy lub po uzgodnieniu z proboszczem (tel.: ). Wzniesienie na skraju wsi, przy lesie Brzeziny, zdobi późnobarokowa kapliczka św. Urbana 3 z 1779 r. Na jej wystrój składają się m.in. ciekawy rokokowy ołtarz i ładna loża kolatorska. Ze wsi wiedzie do kapliczki żółty szlak. Zimą na stoku działa niewielki wyciąg orczykowy (10 m). Funkcjonuje przy nim wypożyczalnia sprzętu narciarskiego. Tworków słynie także z malowniczych ruin zamku (zob. s. 51). Z innych ciekawych obiektów warto zobaczyć m.in. tutejszy młyn (zob. s. 7). church, one cannot decide what to focus on. Beautiful decoration competes with the magical polychrome picture above the choir and a lord s lodge (called lord s hiding place; Tworków s owners used to sit there). And, there is a main altar full of gold. It is hard to believe that so many works of art can be situated in only one church. What is more, in the temple one can see an unusual exhibition of seventeenth-century copper sarcophagus. They were found in the 90 s of the last century in the local lords crypt, and are unique due to their intricate decorations. The sarcophaguses are covered by oil polychrome, often with golden elements, while sarcophaguses for children are in different colors, decorated with angels. Clothes found in coffins like dresses, vests or shoes are of great value. The renovated sarcophaguses and clothes are exhibited in a separate wing. To get in one must go under the lords lodge. At the cemetery near the church there are a lot of old tombstones. In front of the main entrance into the temple Augustyn Weltzl is buried ( ), a rector and author of famous historical monographs concerning Racibórz and Opole lands. The church can be visited after mass or agreement with the rector (tel.: ). The slope at the side of the village, at Brzeziny forest, is decorated by the Saint Urban s Chapel 3, dated to Its decoration consists of an interesting, rococo altar and great lodge. From the village one may use the yellow track starting at the chapel. In winter, on the slope one may use the ski lift (10m). It is possible to rent ski equipment there. Tworków is also famous for picturesque ruins of a castle (see: p. 51). Also, the local Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line 34 35