Pol. J. Sport Tourism 2010, 17,

Transkrypt

1 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Review paper CULTURAL, IDENTITY-RELATED AND GLOBALIZING CHANGES AS NEW CONTEXTS OF LOCAL TOURISM Cultural changes and local tourism JOANNA FEMIAK, PIOTR RYMARCZYK The Josef Pilsudski University of Physical Education in Warsaw, Chair of Social Sciences Mailing address: Joanna Femiak, The Josef Pilsudski University of Physical Education, 34 Marymoncka Street, Warszawa, tel.: , fax: , Abstract This paper attempts to answer the question about the humanity values of local and regional tourism in the conditions of contemporary cultural and civilizational changes. These changes are mainly, occurring in the conditions of postmodern society, the processes of globalization that lead to the displacement of older forms of identity by a globalized consumer culture. In summing up, the authors conclude that the local tourism as a means of developing local identity could be an alternative to consumerism. But it is not about unreflective return to unchanged local traditions, but a dialogue with them and making them available to the global culture. Key words: cultural and civilizational transformation, local tourism, globalization, glocalisation Local tourism and contemporary socio-cultural transformation Local tourism in the long process of globalization reveals to the contemporary man the opportunities to root, to define his small homeland, the awareness of joint events and history. Also it becomes, like everything else in postmodern society, one of the many products that will arouse the need to have or not. The question that we ask in our paper is: How important for a man can be the tourism-oriented local and regional changes in the conditions of contemporary cultural and civilization changes? We suggest defining the local tourism as an action of individuals oriented on unbiased exploration of their own sphere of life activity, the environment, in which every day they play their social roles, but which they often overlook, being absorbed by activities of instrumental nature. Commercialized forms of tourism are often not accompanied by a genuine understanding of social life and culture of visited places. Tourists are really only dealing with the reality arranged for their use, and taking the form of the product put up for sale. Instead of finding out how people live in the places they visit, they learn only what the hotels look like and monuments furnished for the public, and instead of getting to know local customs and behavior, they watch performances of folk bands, constituting an element of tourist offer. Meanwhile, local tourism, while not being a prestigious form of activity, which could serve as a manifestation of the financial status, is commercialized to a limited extent. Therefore, it is a better chance to explore the cultural and social life of visited places, which despite the fact that they are a part of the environment of our life are often largely unknown for us. The process of globalization has launched such phenomena as commercialization, unification, creation of identities through the aesthetic values and prestige. Perhaps in light of these phenomena locality is unattractive? Maybe it is only a place where we are physically present? We do not participate in local social life, we do not know the history of this place and cultivate in ourselves a conviction of not having to get used to the land and people. After all, reality forces to adapt to continuous change - in an era of globalization. Therefore, in this paper authors look at the locality, not only as an effect of globalization, but they want to identify the mechanisms that may pose a specific cure for the effects, which are carried by life in postmodern society. The concepts of postmodernity and globalization The concept of postmodernity, as it is not difficult to note, was created based on the concept of modernity (in English: modernity; French: modernité). The latter has long been rooted in sociology and typically means the model of life characteristic for the nineteenth and early twentieth-century Western industrial societies. At some point, researchers of culture and social life came to the conclusion that social phenomena are regarded as a modern belong to the pas, and the world or at least the most developed parts entered a new historical period. So they began to identify it as postmodernism (in English: postmodernity, French: postmodernité). The concept of postmodernity in the literature of social sciences spread over the last decades of the last century. Postmodern society is usually attributed with the following features: In terms of economy, it is described as a post-industrial and information society. So it is a society in which the industry ceases to play the leading role in the economy, and services, banking, stock market, media and information technology take over. Copyright 2010 by Josef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Biala Podlaska

2 208 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM In terms of social forces system, postmodern society is described as dominated by the new middle class, and therefore the group whose members handle specialist and managerial professions and achieve higher income in this respect. In terms of culture, postmodern society is described as saturated with media. With the technological development, mass media, which used to provide information only, turned into a source of great sensual and often interactive communications (television, computer games, techniques for creating the so-called virtual reality), resulting in increasingly becoming competitors for the real world. Baudrillard [1] known theorist of postmodernity to describe this situation uses the metaphor of maps in scale of 1:1, which covered and replaced reality. Postmodern culture is also described as a consumer culture. Postmodern society is thus a society in which ascetic work ethics is being replaced by hedonistic ethics of consumption, according to which the use of the provided pleasures and amusements is a condition of life fulfillment [2, 3, 4]. In turn, globalization can be defined as the process of tightening and intensification of relations between human collectivities living in different parts of the globe. As a result, the world increasingly begins to form a whole and what happens in one corner of the globe inevitably affects what happens in others. There also occurs intensification of sensing the world as a whole [5]. The concept of globalization is relatively new in the social sciences, it became the most popular in the 80s of the past century but it describes the processes which are not new. The origins of globalization can be seen at the dawn of the modern era. There is no doubt, however, that in recent decades, this process was markedly accelerated. The reasons for this acceleration must be searched, among others, in the development of global media (satellite TV, Internet), an increasing social mobility, including the intensification of migration, as well as in the development and strengthening of the economic relations taking place between different parts of the globe. The emergence of modern theories of globalization was significantly affected by two slightly earlier concepts. The first of these was the concept presented in 1960 by McLuhan [6], in accordance with which the world as a result of the development of mass media particularly television changed to the global village where residents can immediately find out what is happening in all of its corners. The second was presented in the 70s of the twentieth century theory of Wallerstein, according to which the economies of individual countries in the area of the globe are now setting up a single global system. Its performance is, according to Wallerstein, based on the exploitation of weaker economies by the economies of developed countries, leading to the consolidation and deepening the economic gap between the rich West and poor peripheral and semi-peripheral areas [7]. Contemporary globalization is the process taking place in many interrelated dimensions. However, one can divide them, it seems, to five basic: the political, economic, scientific-technical, ecological and cultural globalization. Political globalization means the development of political organizations and political bodies of transnational and global nature (such as the UN) and the conclusion of interstate agreements that provide coverage over a large part of the globe (such as the Kyoto Protocol on reducing greenhouse gas emissions). The development of world-wide coverage of non-governmental organizations and social movements (such as Amnesty International, Greenpeace and Doctors without Borders) can be treated as its manifestations, and the globalization of certain political ideas (such as democracy and human rights), which in the modern world are beginning to be seen as universally binding. Economic globalization means the development of commercial relations linking the different parts of the world and the globalization of the investment and the labor markets. Its manifestations are, inter alia, migration of workers from poorer to richer countries and the transfer of production from the richer countries to poorer ones. Advances in modern economic globalization are associated with proliferation of the neoliberal doctrine calling for the abolition of customs and legal barriers that hinder the development of world trade and investment. The effect of the current phase of economic globalization is the weakening of states particularly those smaller and poorer and a partial loss of their sovereignty to the sponsors and investors: transnational corporations, institutions like the World Bank and International Monetary Fund or the stock market [8]. The scientific and technological globalization is the process that in the recent centuries formed in Western societies the empirical-rational model of technology and science, which has achieved world-nomination. Its success results from greater practical usefulness and effectiveness compared with based on religion and magic systems of translation of reality and traditional techniques used by non-western premodern society. In addition, the acquisition of scientific and technological solutions as opposed to the takeover of values, lifestyles, moral standards from the outside is a form of cultural borrowing encountering a relatively small opposition, as in case of members of the community engaged in borrowing, it does not arouse fear of general loss of identity. Islamic terrorists may reject Western values, but they do not feel any reluctance to use the western weapons, cars or computers. Ecological globalization is the process of technological civilization development, in consequence of which the impact of humans on the environment in some parts of the world increasingly affects the circumstances in which people live in other parts of the world, or even may be a threat to the stability of the entire global ecosystem. The concept of cultural globalization refers in this case to the culture in a narrow sense, as a sphere of patterns and values with relatively autotelic nature including, inter alia, the arts, entertainment, religion and roughly the same as what is Kłoskowska called symbolic culture [9]. At the core of modern cultural globalization lies enabling it development of global media. This form of globalization is manifested primarily by the global spread of Western patterns of mass culture, mainly of American origin. An important factor of cultural globalization is undoubtedly tourism also serving as a seedbed of Western values and morals in places visited by Western tourists. Processes of globalization in their different aspects are sometimes faced with criticism and the recognition in terms of threat. Critics of the current forms of economic globalization see it as a form of exploitation of the poor by the richer world. They accuse the rich shareholders and managers of transnational corporations originating from the West of gathering money from the exploitation of underpaid workers from Third World countries, and passing on the population of these countries the hidden costs of development, such as the destruction of the environment. The fact that economic globalization is seen by many as the exploitation of non-western societies by the rich West, led at the turn of the century to development of the socalled anti-globalization movement. The global nature of this movement, however, causes that it itself should be treated as a manifestation of globalization. Besides, the participants themselves often emphasize that it is not so much the rejection of globalization, but implementation in a different fairer model, which is expressed by rejecting of anti-globalists name by them and calling themselves alter-globalists.

3 Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Globalization vs. identity Not only economic but also cultural globalization is the object of criticism. Opponents of the cultural aspects of globalization see it as a process of global diffusion of American commercial popular culture macdonaldization or cocacolonization of the world sometimes defined here as a form of cultural imperialism This phenomenon meets on their part, it seems, the criticism on two main fronts. The first criticism form of the cultural globalization, typical for the authors of a more conservative orientation, is denouncing them as leading to the separation of representatives of different populations of local cultural traditions that under the influence of the expansion of globalized mass culture are marginalized or even forgotten. This process of uprooting is condemned as leading to the annihilation of real identity and convicting the individual affected by it to the meaningless and shallow existence. This kind of criticism is as controversial, however, as not everyone would agree with the recognition of the said uprooting phenomenon as undesirable effect. Thus, for example, in the light of anthropological concepts presented by Fromm [10] in Escape from freedom it should be considered as tantamount to a kind of process of reaching adulthood from breaking primary ties, which provided individuals with a sense of security and orientation by identifying patterns of mindlessly accepted local culture, but also prevented the development of individuality. Another way to criticize the effects of cultural globalization referring more to the value of a pluralistic liberal society is presenting it as a destruction of wealth that results from the existence of a multitude of different cultures. Cultural globalization is thus presented here as a process of destruction of global cultural diversity and being replaced by a uniformity of mainly American popular culture. We should also mention that some authors pointing to the dangers of cultural globalization are concerned not so much with the processes of globalization, as with the reaction to them, illustrating the described by Fromm escape from freedom precluding a sense of security that they believe can take the form of aggressive xenophobia. In the words of Appadurai [11]: leaky financial boundaries, moving identification and fast technologies of communication and transactions together give rise to conflicts, both within national borders as well as across the borders between nations, bringing with it new threats of violence violence which, according to the author may take the form of terrorist attacks such as those of 11 September 2001 or slaughters of minorities one makes the scapegoats. Xenophobic reactions to globalization, although widespread, however, are somewhat unfounded. The influx from outside patterns and values does not have to mean the destruction and displacement of local cultures by a uniformed global culture, but can lead to increasing cultural diversity. This happens when local communities subject to external influences, do not resign their own culture in favor of what comes from outside, and do not reject external patterns in a xenophobic manner, but mix what is local and external, leading to emergence of new standards. This process is known as creolization, glocalisation or cultural hybridization [12]. As pointed out by Watson, even this aspect of globalization symbolizing the uniforming globalization aspectof company as McDonald's in different countries and different continents develops in different forms, reflecting local specificity [13]. Of course, despite the presence of these glocalisation trends, globalization critics may rightly note that the fact that the recipients of cultural patterns can modify them, does not change the situation, which consists in the fact that cultural content flows taking place in the world have so far been largely of unilateral nature. The West had opportunity to influence the physical culture of less developed countries, but these countries (except the area of South East Asia) have had little opportunity to influence Western culture. In recent decades, however, there were signs of change of this situation. Thanks to the development of the global media especially the Internet marginal cultures obtain an opportunity to present their patterns in the global forum, and the increasing migration makes modern societies become increasingly multicultural and multiethnic [5]. The process of cultural globalization today means not only Americanization of non-western cultures, but also the worldwide process of cultures that have not yet had a chance to come together coming into contact with each other, their influence on each other and their mixing. This phenomenon entails deterritorialization of ancient local cultures. Which means that one can refer to local traditions, without being physically connected with the place. You do not need to be Celt today to listen to Celtic music, or a Thai to be a lover of Thai cuisine. Participation in the culture transforms from illustration of social conformism to a form of self-realization. This kind of cultural deterrtitorialized diversity seems more desirable than the original pre-globalization diversity, the value of which was limited by the fact that in a sense, nobody knew about it. Each of the local cultures lived then with his own standards and tried to deny or ignore values carried by the other. Of course, the process of deterritorialization of values carried by ancient local cultures is connected with the risks, the most important of which seems to be erroneous in nature and often superficial interpretations borrowed from foreign cultures of values resulting from ignorance of the cultural context in which they were originally set. Thus, for example, Europeans and Americans fascinated by the art of Australian Aborigines cannot understand its relationship with their worldview, with their vision of man s place in the universe, which in turn creates the risk that it will be reduced to the exotic ornament. And even though one agrees with the opinion of Salman Rushdie, that with errors in the translation the cultural transmission may not only lose, but gain, such errors can lead to the fact that the values carried by the marginal, sometimes disappearing cultures will be lost perhaps forever. Undoubtedly, globalization has forced a change and the need for a new determination of the individual in relation to a changing world. That determination is the search for an answer to the question: Who am I? In a globalized postmodern society we have to do with advancing of started in the modern era process of weakening of older forms of identity religious, national or class. The old identity forms are replaced by new, associated with the consumer fashions and lifestyles. This identity generating nature of consumption combined with the growing role of the media makes the postmodern consumerist activity cease to use of goods as objects with specific physical properties, but is increasingly becomes the consumption of images, fantasies and patterns associated with the goods via advertising and making up the personality of the brand. Thanks to their consuming we get the feeling that we are somebody people whose existence is sensible, valuable and enviable [2, 4]. Another source of identity in postmodern society that becomes more important (indeed closely related to the first) is to have an attractive body, shaped and adorned in accordance with the applicable standards in mass culture. As pointed out by several authors [14, 15, 16, 17], care about the aesthetics of the body in modern highly developed societies becomes a social obligation, from the implementation of which depends on the erotic, social, and often individual and professional success and thus the sense of meaningfulness of one's own life. Both these forms of identity both that referring to the consumption and that referring to the body are, however, for pursuing individuals a frequent source of frustration. Self-fulfillment based on the

4 210 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM first of them requires that the individual s success in the rat race, in which inevitably only a few win, and self-fulfillment based on the second would require the fulfillment of unrealistic beauty standards established by the mass culture. Melosik and Szkundlerek [18] also point to another consequence of overestimation of the aesthetics of modern man it is a continuous movement, rejecting the settlement. These aesthetic substitutes of the identity provide the man with apparent determination, which enforces the instability, exploration, desire for exploration, crossing landscapes, borders. In its consequences, this mechanism drives the market and its support is a source of income. According to the authors, our concern is absence of settling down, absence of determination prohibiting permanent settlement in dream locations, relationships, relations it is a fuel for the economy no longer having to produce anything. The economy continues to produce new needs for new things, and satisfies the needs of a different kind of identity, belonging, determination. Aesthetics of identity forces us to question that the authors ask [18] whether along with aesthetic values, there are moral values in us? Is the aesthetic relation toward another subject to education? Does excluding from one s company, from among the beautiful things, mean including in a group of others, worse? Here the authors see their sources of violence, show that young people are subject to criminalization in television campaigns. Renewed local identity as an alternative to consumerism An alternative to the proposed by postmodern consumer society forms of identity may be the renewed forms of local identity. These forms do not have to involve unreflective identification with local tradition, which was criticized by Fromm [10]. They may involve a rather reflexive relation to one s own biography through contact with the place that shaped me. The way in which shaped me, does not need to please me, but nevertheless it must be understood and taken into account if I want to understand myself. It should be noted that this place should not be understood only in a geographical sense. Movies that we watched as a child and books that we read then, formed our personality as well as homes where we lived, or the streets, which we walked. Territoriality, however, remains here by invariably present dimension, and the people living in a given place can form a community. Community is located at the intersection of what is the collective and individual, it is free from the tragic conflict of values. Community is a state of being with others, it is a state of blurring the boundaries between I and not I dismissing the problem of self-identification. Community experience remains for years the model of being with others, being in the world of unquestioned importance in the individual hierarchy of values. The community is the basis for orientation in the world. Today these communities are local, ethnic communities and religious groups, friends, fans which are opposed to global, planetary, cosmic communities. Melosik and Szkudlerek [18] suggest that there occurs gradual expulsion of the national communities. Dispersal of identity, separation from its place, authority, relationships, shared experiences, moving into the world of media, advertising causes concern. A man without constancy, the backrest, can easily give up under the care of those who know everything and give the answer for everything, looking for the prophets, a fanatical religions that will impose the sense of the world and one s own on him without a shadow of burdensome doubt. Building of local identity is a process in which local cultures, stories are revealed anew, reflexively, not in order to close to the changes in the world, but in order to adapt to them. It is worth recalling, for further consideration, the concept of tradition of Thompson [as per 19], which will determine the status, including local history, in view of changes in the modern world. Thompson identifies four functions of the tradition, connecting on a daily basis: the hermeneutic, normative, legitimistic, and identity function. In its hermeneutic function, the tradition constitutes a scheme of world interpretation. Its normative function is to provide a set of values to individuals and patterns of conduct in everyday life. Legitimistic function can provide support to power exercised. Tradition can also be a source of symbolic material (beliefs, behavior patterns, legend), which may give rise to the creation of identity and at both the individual and collective levels. Nieroba [19] points out that if we accept, after Weber, the opposition between the traditional and the modern society, thus we would have to accept tradition only as a part of the past, which does not provide for individual and group identity. However, social processes, which are described under the term glocalisation indicate not so much to the total absence of tradition, social life, but to change in its status and role of the individual. In view of the social processes that accompany globalization, the need for naming, describing, local traditions and values increases, because they are a source of individual identity. Considering the erosion of cultural and national belonging, ties of the individual with the social system units, national, the identity need of modern man can be met by rebuilding the awareness of local history and roots. According to Synak [20], small homelands become an important determinant of identity. In the global village the renaissance of localism and regionalism and ethnic revival are the most distinctive cultural phenomena of the modern world [20]. The author points out that the global village resident feels an increasing need for the territorial basis for the integration of activities and his own self-determination. This is because in the process of globalization, different territorialities become a major source of social stigmatization. This means that globalization entails not only a change in lifestyle, but it affects who we are, how we define ourselves. The revival of local cultures is seen as a reaction to the economic and cultural uniformity, strengthening of the institutions of a transnational nature. In local communities, modern man is looking for support, a cure for the chaos that emerges from the multiplicity of information, goods. The pace of change in the global world forces the units to continuously protect their own integrity, to define themselves, define themselves against the constant suggestions of the surrounding world. In the growth of the importance of small homelands Synak sees forms of psychotherapy that counteract the effects of technological and civilization progress. The unit needs good places, which as Synak says, ensure its authentic sense of individual and collective subjectivity. This need increases with tension brought by the modern world. Synak cites after Giddens, the sources of the tensions, they are phenomena of polar nature: unification fragmentation, powerlessness control, authority the uncertainty, personal experience market experience [20]. Giddens also describes the phenomenon of return of repressed content, which occurs during conscious, reflexive exploration of one s identity. A manifestation of such content is the growing importance of faith, religious beliefs, also the reconstruction of tradition, cultural heritage, local communities. What until recently was a sign of backwardness, pejoratively understood folk, today is the individual s response to the question Who am I? That rootedness in tradition protects against sterile universalism and spatial affiliation, knowledge about one s own origins, shapes the sense of individual s identity and allows to answer the question not only who I am? but also, where am I from? Regional communities become a source of sense of iden-

5 Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, tity, they protect the individual human image from popular culture seeking the domination [20]. Szczepanski [21] defines regional identity in the following way: it is a special case of social (collective) and at the same time cultural identity, based on regional tradition, referenced to a clearly defined and delimited territory, region, its unique social, cultural (symbolic), economic or even topographic features, distinguishing it from other regions [21]. As noted by Nieroba [19] despite the deterritorialization processes, a commitment to small homelands is the supreme value, which affects the regional identity. The space, in which the community is placed, becomes symbolic and represents an area of identification with the region. Description of location, home, region in the context of one's own territory, its symbolism, is present in the work of Yi-FuTuan [22]. Today, return to the roots is not aimed at rebuilding the tradition as it stands, this is impossible, as the Synak notes [20]. Today the return often means a change of approach to the local heritage, modern individual with the different attitudes and needs analyzes its past. In the era of the collapse of grand narratives, the tradition also loses the unique character of unrepeatable truth. Tradition is not something given once and for all, but is the subject of dialogue, flexible, actively created, verified and modified by individual and collective is a cultural construct. Depending on the social conditions, current needs and knowledge, modern man dynamically shapes his traditions, and thus his own identity, which gives him a sense of belonging to a group and place [19]. Synak [20] clearly points out that globalization and the local movements are not competitive processes. Location is the answer, adaptation to globalization. Confirmation of the specificity of local against other communities, and therefore the rebirth of local patriotism is not a movement against globalization, it is a manifestation of the identity of a newly built identity, or rather sense of identity. Identity, according to Grzegorek [23], is not the same as a sense of identity. Despite the complexities of the concept of identity and a sense of identity there emerges a fundamental difference. Identity is always someone else's, but ascertained by someone; a sense of identity is available only to the entity, and is recognized in three ways: 1. My sense of separateness from the rest of the world. 2. Consider themselves of today and yesterday the same person. 3. Sense of self-consistency. Sense of identity is an act, confirmation of the existence of one s own identity. It is an emotional feeling, the act of an entity in which inner experience is incorporated. Sense of identity is for the entity, identity is for others. As pointed out by the author, there is a specific situation at a time when we ask ourselves about our own identity, Who am I?. Searching for one s own nature, i.e. the essential properties (as opposed to casual), that is without which one would not be what he in the depths of the soul is. But whatever a man believes to be his nature, the essence that is his own conviction and not necessarily coinciding with how others see it. If we are looking for our identity inside us, we are limited in our search tour own autobiographical memory. This understanding of identity is present in psychology and defined the identity consists of elements of knowledge about oneself, which are extremely characteristic for myself, to which the individual attributes the unique value ; one can also recall the definition of Ericson, recognizing identity as a kind of theory (not necessarily conscious) that the entity has about itself; this way of thinking about identity conflicts, psychiatric approach to identity. Identity here refers to certain properties of a given person the validity of which is not recognized by the said person, but by others, such as someone from outside, e.g. the public, science. Grzegorek is inclined to such understanding of identity, it is a set of characteristics recognized by somebody and it is the identity for someone [as per 23]. Therefore, the processes associated with the development of local identity, will increase along with the processes of globalization, because the need for the community grows in conditions that reduce the stability of collective forms of life and their cultural specificity [20]. Synak evokes the concept of glocalisation which describes the sociology of mutual conditioning between the two processes. The development of local cultures creates an opportunity to preserve one s own identity in the perspective of European integration. Mutual determination, according to some authors, allows for an understanding of shared values and differences. Synak writes, only he who loves his country and regional culture is able to fully feel the beauty of his great homeland and culture of the entire world [20]. The essence of contemporary regionalism on the one hand means maintaining the local identity, but on the other enriching it with new content and value, even for the sake of economic and cultural life of the region. Nieroba writes [19] that for modern man the material for conscious constructed identity is not just a local tradition, but also the culture supermarket. The author emphasizes, the concept of supermarket culture was first put forward by S. Hall in the Question of Cultural Identity. Today s regionalism, so that it would not be just another version of xenophobia, must be aware, reflective. The processes of anchoring the unit in the modern world were reflected in the so-called phenomenon of discovering the tradition, which according to Nieroba, was first used in the work The Invention of Tradition, edited by Hobsbawm and Ranger, and originally involved the construction of tradition to the needs of nation-states and establish their continuity with the past. Discovering the tradition involves construction of visions of the past to justify current existences of population [19]. Today, tradition discovered in such way is often regarded not only as a cultural asset, but also as a resource which brings profits. Nieroba cites the views of Gross, who in his work The Past in Ruins: Tradition and the Critique of Modernity points to two ways of cultivating the tradition. The tradition can survive thanks to activities from the bottom, that is, determination, perseverance of its supporters [19]. The second way is manipulating the tradition by political and economic forces. The tradition becomes a product, fabricate, yet another product of mass culture. True and authentic tradition may survive only in the case of spontaneous activities of small groups, as Nieroba says after Gross, the direct interaction of their members related to the practices of everyday life. This view, however, has its critics who point out that one cannot deny the authenticity of the tradition just because it is not communicated directly, but indirectly through various forms of communication. This is exactly the communication of tradition that allows it to survive, even if it is depersonalized and transformed under the influence of mass communication. As noted by Nieroba, independence of the tradition from the direct communication and the practice of symbolic contents for indirect communication, e.g. in the form of books [19]. Hence, even on the basis of the affirmation of former local cultures deterritorialization, an important role can be attributed to the interpreters located in the local cultural contexts, whose role would be to explain the content of such cultures to outside world and deepening of local identity. It is thanks to them that the past events imprint stigmata on the present. Because the city does not become historical by the mere fact that it occupies the same place for years, but by being recalled in the books, rituals, customs, holidays its history; the Old Town although the rich with resources of the facts in its

6 212 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM history, requires the creation of its image in the minds of the successive generations of inhabitants [22]. Without this awareness of the rich past a paradoxical situation occurs, because what is close is overlooked, and what was known remains absent. Re-enactment of local regions can be done also in the form of tourist experiences. Local tourism could become a source of building an authentic sense of identity and a panacea for the anxieties associated with the modern traveler. Reflexive reference to the site as part of one s own biography inextricably woven with biographies of the surrounding people, not only roots in the human in the world of changes, but also protects against xenophobia. Indeed, perhaps the local tourism would not trigger all the defense mechanisms, it would enhance the sense of identity, would be a panacea for disintegrated identity. It would not oblige to travel in, as described by Bauman, protective bubble which can only be entered by what the tenant of the bubble allows and only what the bubble or tenant allows may get out [24], and which enables the separation from what is strange, unfamiliar, unpleasant. Local tourism could also be a panacea for another effect of globalization, a phenomenon known as the territorial mobility. This phenomenon occurs when people work in corporations, global, media, economic, political institutions, but a place of residence or spending weekends is the village, the town where the people of territorial culture live. Karczocha calls them refugees, who are behaving like strangers, do not interact with the local population, only occasionally hire the locals for home work. This population is deprived of the awareness of locality, traditions, culture and social problems. They deliberately separate from the local people, cultures and customs and newcomers are perceived by the local population as people from nowhere, and their values for local people, writes Karczocha, will remain the unknown ground [25]. Mutual alienation intensifies fear and concern. The population of immigrants is isolated from the world by high fences, alarm systems, the local people treat the immigrants as foreign, different, therefore worse. Karczocha sees the sources of population integration in achieving a common goal, welfare, including in the immigrant population in social activity. Therefore, for Melosik, small homelands do not give a sense of uniqueness. In every community there may, in fact, appear strangers, who can bring new values to the experience of otherness. And here the importance change, travel. Melosik indicates that what today builds the identity, is the difference between us no similarity and in this differentiation we discover ourselves and we alone must bear the responsibility, nothing will prevent us from searching for ourselves, not even the community itself, because it is also exposed to new experiences [18]. However, it seems that the local tourism, although it is not a source of non-ambiguity, it is a source of direct, objective participation in the reality, and therefore can become an experience that builds not only individual identity against the effects of globalization, but develops and promotes a sense of identity of changing local communities, it integrates them around a common territory and its traditions. Integrated local communities, aware of their roots and history, are able on one hand to open to the changes that globalization brings, on the other to consciously protect their historical and natural heritage, and secure economic development. It is worth noting that in Poland there has occurred a phenomenon of decolonization Melosik notes that the culture of totalitarian socialism the places lost the opportunity to articulate their voices, they were flooded with a nationwide, universal national education, containing only ideologically legitimate content. The local variety, local folklore, history, traditions, dialect, were crammed into a framework of socialist correctness, colonization of eastern Europe by Russia was to be based on the appropriation of culture and power by speech [18]. Therefore, local tourism, on the one hand would build tourists awareness, on the other it would force local communities to explore folklore, which may have been deeply hidden from damage and vagueness of socialist correctness ; this process that already can be seen as a return to the local dialects, the old legislation, the publication of cookbooks with folk food and customs. Conclusions In conclusion, changes in modern societies, have not led to the disappearance of tradition, but changed its role in human life. The importance of the normative and legitimistic aspect of tradition diminished, while tradition still plays a large role as means of understanding the world and creating the individual and collective identity. Referring to the terminology of Thompson, hermeneutic and identity functions of tradition are still valid. Regional tourism can deliver content to build a sense of local identity, anchoring the unit in a world of constant change. In a world where teachers, priests, philosophers, heroes have been replaced by heroes of soap operas, comic books [18] also gives a chance to experience and participate in the discovery of meaning, value, in the history of our ancestors, this subjective activity has the educational functions, because it forces direct experience, effort, understanding and choice it is not an easily accessible advertising slogan. The entity immersed in the experience of local values, history landscapes, not encumbered with fear of otherness might be more open to a dialogue between tradition and modernity, conscious reinterpretation of past meanings, which rather open to changes in the modern world, not close on them. Local tourism is not a source of social prestige, a product that can add esteem to man, it is the way beyond the dualism of the buyer the product, the extraction of the commercial world, creative, because one's own participation in the discovery of history, space and oneself. Acknowledgements The study was financed by the Ministry of Science and Higher Education, project no Ds. 94. Literature 1. Baudrillard J. (2005) Simulacra and Simulation. Sic!, Warszawa. [in Polish] 2. Morawski S. (1999) Ungratefull Drawing of Map about Postmodernism and Cultural Crisis. UMK, Toruń. [in Polish] 3. Eagleton T. (1998) Illusions of Postmodernity. Spacja, Warszawa. [in Polish] 4. Strinati D. (1998) Introduction to Pop-culture. Zysk i s-ka, Poznań. [in Polish] 5. Robertson R. (1992) Globalization. Social Theory and Global Culture. Sage, London. 6. McLuhan M. (2001) Selection of Papers. Zysk i S-ka, Poznań. [in Polish] 7. Wallerstein I. (1986) The Capitalist World Economy. Cambridge University Press, Cambridge, Maison des Sciences de l Homme, Paris. 8. Schaeffer R.K. (2003) Understanding Globalization. The Social Consequences of Political. Rowan and Littlefield, Lanham. 9. Kłoskowska A. (1981) Sociology of Culture. PWN, Warszawa. [in Polish]

7 Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Fromm E. (1993) Escape from Freedom. Czytelnik, Warszawa. [in Polish] 11. Appadurai A. (2006) Fear of Small Numbers. An Essay on the Geography of Anger. Duke University Press, Durham and London. 12. Giulianotti R. (2005) Sport: A Critical Sociology. Polity, Oxford. 13. Watson J.L. (ed.) (1997) Golden Arches East: McDonald s in East Asia. Stanford University Press, Stanford CA. 14. Bordo Susan (1999) The Male Body: A New Look at Men in Public and Private. Farrar, Straus and Giroux, New York. 15. Bordo Susan (1993) Unbearable Weight: Feminism, Western Culture and the Body. University of California Press, Berkeley. 16. Melosik Z. (1996) Identity, Body and Power. Edytor, Poznań-Toruń. [in Polish] 17. Melosik Z. (2006) Crisis of Masculinity in Temporary Culture. Oficyna Wydawnicza, Kraków. [in Polish] 18. Melosik Z. Szkudlarek T. (1998) Culture, Identity, Education. Flashing of Meanings. Oficyna Wydawnicza, Kraków. [in Polish] 19. Nieroba E. (2008) Tradition detached from its roots. Regional identity and identification with the inhabitants of the Opolskie Voivodeship region in the era of globalization. ( ). [in Polish] 20. Synak B. (2003) Small homelands in the global village. [in]: Local Identity against the Global Trends. Universitas, Kraków, pp [in Polish] 21. Szczepański Marek S. (2007) Local and Regional Development in Sociological Perspective. Śląskie Wydawnictwo Naukowe, Tychy. [in Polish] 22. Yi-Fu Tuan (1987) Space and Place. PIW, Warszawa. [in Polish] 23. Grzegorek T. (2000) Identity and sense of identity. Attempt to organize the issues. [in]: A. Gaudowa (ed.) Human identity. UJ, Kraków, pp [in Polish] 24. Bauman Z. (1996) Tourists and Vagabonds. IHS, Vien. 25. Karczocha W. (2003) Local civil society as a counter force against economic and medial globalization. [in]: Globalization and Us. Local Identity against Global Trends. Universitas, Kraków, pp [in Polish] Submitted: February 25, 2010 Accepted: April 1, 2010

8 214 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, PRZEMIANY KULTUROWO-TOŻSAMOŚCIOWE I GLOBALIZACYJNE JAKO NOWE KONTEKSTY TURYSTYKI LOKALNEJ Przemiany kulturowe a turystyka lokalna JOANNA FEMIAK, PIOTR RYMARCZYK Akademia Wychowania Fizycznego J. Piłsudskiego w Warszawie, Katedra Nauk Społecznych Adres do korespondencji: Joanna Femiak, Akademia Wychowania Fizycznego J. Piłsudskiego, ul. Marymoncka 34, Warszawa, tel.: , fax: , jfemiak@pti.edu.pl Streszczenie W pracy podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie o humanistyczne walory turystyki lokalnej i regionalnej w warunkach współczesnych przemian kulturowo-cywilizacyjnych. Przemiany te to przede wszystkim zachodzące w warunkach społeczeństwa ponowoczesnego procesy globalizacji, które prowadzą do wypierania dawnych form tożsamości przez zglobalizowaną kulturę konsumpcyjną. W podsumowaniu autorzy dochodzą do wniosku, że turystyka lokalna jako środek rozwijania tożsamości lokalnej stanowić może alternatywę wobec konsumpcjonizmu. Nie chodzi jednak o bezrefleksyjny powrót do lokalnych tradycji w niezmienionej postaci, lecz o dialog z nimi i udostępnienie ich kulturze globalnej. Słowa kluczowe: przemiany kulturowo-cywilizacyjne, turystyka lokalna, globalizacja, glokalizacja Turystyka lokalna a współczesne przemiany społeczno-kulturowe Turystyka lokalna w perspektywie procesów globalizacji odsłania przed współczesnym człowiekiem możliwości zakorzenienia, zdefiniowania swojej małej ojczyzny, uświadomienia wspólnych wydarzeń i historii. Staje się także, jak wszystko w społeczeństwie ponowoczesnym, jednym z wielu produktów, który będzie wzbudzał potrzebę posiadania lub nie. Pytanie, jakie pragniemy zadać w prezentowanym artykule, brzmi: jakie znaczenie dla człowieka może mieć turystyka zorientowana lokalnie i regionalnie w warunkach współczesnych przemian kulturowo-cywilizacyjnych? Proponujemy turystykę lokalną zdefiniować jako działanie jednostki zorientowane na bezinteresowne poznawanie własnej sfery aktywności życiowej, środowiska, w którym na co dzień realizuje swe role społeczne, ale którego często nie dostrzega, będąc pochłoniętą czynnościami o charakterze instrumentalnym. Skomercjalizowanym formom turystyki często nie towarzyszy autentyczne poznanie życia społecznego i kultury odwiedzanych miejsc. Turyści mają bowiem do czynienia jedynie z rzeczywistością zaaranżowaną na ich użytek i przybierającą formę wystawianego na sprzedaż produktu. Zamiast dowiadywać się jak mieszkają ludzie w odwiedzanych przez nich miejscach, dowiadują się jedynie jak wyglądają hotele i urządzone dla zwiedzających zabytki; zamiast poznawać miejscowe zwyczaje i zachowania, oglądają stanowiące element oferty turystycznej występy folklorystycznych zespołów. Tymczasem turystyka lokalna, nie będąc prestiżową formą aktywności, która mogłaby służyć manifestowaniu swego materialnego statusu, skomercjalizowana jest jedynie w niewielkim stopniu. Dlatego też daje większe szanse na poznawanie kultury i życia społecznego odwiedzanych miejsc, które mimo iż należą do środowiska naszej aktywności życiowej często są dla nas w dużej mierze nieznane. Proces globalizacji uruchomił m.in. takie zjawiska, jak komercjalizację, unifikację, kreację tożsamości przez wartości estetyczne i prestiż. Może w świetle tych zjawisk lokalność jest już nieatrakcyjna? Może stanowi tylko miejsce, w którym jesteśmy fizycznie obecni? Nie uczestniczymy w lokalnym życiu społecznym, nie znamy historii tego miejsca i pielęgnujemy w sobie przeświadczenie o konieczności nie przyzwyczajania się do ziemi i ludzi. Wszak rzeczywistość wymusza dostosowywanie się do ciągłych zmian w erze globalizacji. Dlatego też w prezentowanym artykule autorzy pragną przyjrzeć się lokalności, nie tylko jako skutkowi globalizacji, ale pragniemy wskazać mechanizmy, które mogą stanowić swoiste lekarstwo na efekty, które niesie ze sobą życie w społeczeństwie ponowoczesnym. Pojęcia ponowoczesności i globalizacji Pojęcie ponowoczesności, jak nietrudno zauważyć, stworzone zostało na bazie pojęcia nowoczesności (ang.: modernity; franc.: modernité). To ostatnie jest już od dawna zakorzenione w socjologii i zazwyczaj oznacza model życia charakterystyczny dla XIX i XX-wiecznych zachodnich społeczeństw przemysłowych. W pewnym momencie badacze kultury i życia społecznego doszli jednak do wniosku, że zjawiska społeczne uznawane za nowoczesne należą już do przeszłości a świat a przynajmniej jego najlepiej rozwinięte części wszedł w nowy okres historyczny. Zaczęto więc określać go mianem ponowoczesności (ang.: postmodernity, franc.: postmodernité). Pojęcie ponowoczesności w literaturze z zakresu nauk społecznych rozpowszechniło się na przestrzeni ostatnich dekad minionego stulecia. Społeczeństwu ponowoczesnemu przypisywane są zwykle następujące cechy: Pod względem gospodarczym, opisywane jest ono jako społeczeństwo postindustrialne i informacyjne. Jest to więc społeczeństwo, w którym wiodącą rolę w gospodarce przestaje odgrywać przemysł, a zaczynają usługi, bankowość, giełda, media i informatyka. Pod względem układu sił społecznych, społeczeństwo ponowoczesne opisywane jest jako zdominowane przez nową Copyright 2010 by Josef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Biala Podlaska

9 Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, klasę średnią, a więc grupę, której członkowie charakteryzują się wykonywaniem zawodów specjalistycznych i managerskich i osiąganiem z tego tytułu wysokich dochodów. Pod względem kulturowym, społeczeństwo ponowoczesne opisywane jest jako nasycone mediami. Dzięki rozwojowi technologicznemu mass media, które niegdyś dostarczały jedynie informacji, przekształciły się w źródło atrakcyjnych zmysłowo i często interaktywnych przekazów (telewizja, gry komputerowa, techniki tworzenia tzw. wirtualnej rzeczywistości), w wyniku czego w coraz większym stopniu stają się one konkurencją dla realnego świata. Baudrillard [1] znany teoretyk ponowoczesności dla opisania tej sytuacji posługuje się metaforą mapy w skali 1:1, która zakryła i zastąpiła rzeczywistość. Kultura ponowoczesna opisywana jest również jako kultura konsumpcyjna. Społeczeństwo ponowoczesne jest więc społeczeństwem, w którym ascetyczna etyka pracy zastępowana jest przez hedonistyczną etykę konsumpcji, zgodnie z którą korzystanie z zapewnianych przez towary uciech i rozrywek stanowi warunek życiowego spełnienia [2, 3, 4]. Z kolei globalizację zdefiniować można jako proces zacieśniania się i intensyfikacji relacji zachodzących pomiędzy zbiorowościami ludzkimi zamieszkującymi różne części globu. W jego wyniku świat w coraz większym stopniu zaczyna stanowić całość a to, co dzieje się w jednym zakątku globu nieuchronnie wpływa na to, co dzieje się w innych. Następuje również intensyfikacja poczucia świata jako całości [5]. Pojęcie globalizacji jest stosunkowo nowe w naukach społecznych rozpowszechniło się ono w latach 80. minionego stulecia ale opisuje procesy, które nowe nie są. Początków globalizacji można dopatrywać się u zarania czasów nowożytnych. Nie ulega jednak wątpliwości, że w ostatnich dekadach wspomniany proces uległ wyraźnemu przyśpieszeniu. Przyczyn owej akceleracji dopatrywać się należy między innymi w rozwoju globalnych mediów (telewizja satelitarna, Internet), we wzrastającej mobilności społecznej, w tym w nasilaniu się migracji, a także w rozwoju i zacieśnianiu się relacji ekonomicznych zachodzących między różnymi częściami globu. Na ukształtowanie się współczesnych teorii globalizacji istotny wpływ miały dwie nieco wcześniejsze koncepcje. Pierwszą z nich była koncepcja przedstawiona w 1960 r. przez McLuhana [6], zgodnie z którą świat na skutek rozwoju mass mediów a w szczególności telewizji przekształcił się w globalną wioskę, której mieszkańcy mogą się natychmiast dowiadywać co dzieje się we wszystkich jej zakątkach. Drugą była zaś przedstawiona w latach 70. XX wieku teoria Wallersteina, według której gospodarki poszczególnych krajów na obszarze naszego globu tworzą obecnie jeden światowy system. Jego funkcjonowanie jest według Wallersteina oparte na wyzysku słabszych gospodarek przez gospodarki krajów wysoko rozwiniętych, co prowadzi do utrwalenia i pogłębiania przepaści ekonomicznej pomiędzy bogatym Zachodem a biednymi obszarami peryferyjnymi i półperyferyjnymi [7]. Współczesna globalizacja jest procesem dokonującym się w wielu powiązanych ze sobą wymiarach. Podzielić je jednak można, jak się zdaje, na pięć podstawowych: globalizację polityczną, ekonomiczną, naukowo-techniczną, ekologiczną i kulturową. Globalizacja polityczna oznacza rozwój organizacji i ciał politycznych o charakterze ponadnarodowym i globalnym (takich jak ONZ), a także zawieranie międzypaństwowych porozumień obejmujących swym zasięgiem znaczną część naszego globu (takich jak protokół z Kioto dotyczący redukcji emisji gazów cieplarnianych). Jako jej przejawy potraktować można również rozwój mających ogólnoświatowy zasięg pozarządowych organizacji i ruchów społecznych (takich jak Amnesty International, Greenpeace czy Lekarze Bez Granic) oraz globalizację określonych idei politycznych (takich jak demokracja czy prawa człowieka), które we współczesnym świecie zaczynają być postrzegane jako powszechnie obowiązujące. Globalizacja ekonomiczna oznacza rozwój relacji handlowych łączących różne części świata oraz globalizację rynku inwestycyjnego i rynku pracy. Jej przejawami są między innymi migracje pracowników z krajów biedniejszych do bogatszych oraz przenoszenie produkcji z krajów bogatszych do biedniejszych. Postępy współczesnej globalizacji ekonomicznej wiązane są z rozpowszechnieniem się doktryny neoliberalnej wzywającej do znoszenia ceł i barier prawnych utrudniających rozwój światowego handlu i inwestycji. Skutkiem obecnej fazy globalizacji ekonomicznej jest osłabienie państw w szczególności tych mniejszych i biedniejszych i częściowa utrata przez nie suwerenności na rzecz sponsorów i inwestorów: ponadnarodowych korporacji, instytucji takich jak Banku Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy też giełdy [8]. Globalizacja naukowo-techniczna oznacza proces, w wyniku którego ukształtowany w ostatnich wiekach w społeczeństwach zachodnich empiryczno-racjonalny model techniki i nauki osiągnął światową nominację. Jego sukces wynika z większej praktycznej przydatności i skuteczności w porównaniu z opartymi na religii i magii systemami tłumaczenia rzeczywistości oraz tradycyjnymi technikami stosowanymi przez niezachodnie społeczeństwa przednowoczesne. W dodatku przejmowanie rozwiązań naukowo-technicznych w przeciwieństwie do przejmowania pochodzących z zewnątrz wartości, stylów życia, norm moralnych czy obyczajowych jest formą dokonywania zapożyczeń kulturowych spotykające się ze stosunkowo niewielkim sprzeciwem, gdyż u członków dokonujących zapożyczeń zbiorowości nie wzbudza ono na ogół lęku przed utratą tożsamości. Islamscy terroryści mogą odrzucać zachodnie wartości, ale nie odczuwają żadnych oporów przed posługiwaniem się zachodnią bronią, samochodami czy komputerami. Globalizacja ekologiczna to będący skutkiem rozwoju cywilizacji technicznej proces, w skutek którego oddziaływanie ludzi na środowisko w jednych częściach świata coraz częściej może wpływać na warunki, w których żyją mieszkańcy innych części świata lub stanowić wręcz zagrożenie dla stabilności całego globalnego ekosystemu. Pojęcie globalizacji kulturowej odnosi się w tym wypadku do kultury rozumianej w sposób wąski, jako sfera wzorów i wartości o względnie autotelicznym charakterze obejmująca między innymi sztukę, zabawę, religię i tożsama z grubsza z tym co Kłoskowska określała mianem kultury symbolicznej [9]. U podstaw współczesnej globalizacji kulturowej leży umożliwiający ją rozwój globalnych mediów. Wspomniana forma globalizacji przejawia się przede wszystkim przez globalne rozpowszechnianie się wzorców zachodniej kultury masowej, amerykańskiego głównie pochodzenia. Ważnym czynnikiem globalizacji kulturowej jest też niewątpliwie turystyka pełniąca funkcję rozsadnika zachodnich wartości i obyczajów w odwiedzanych przez zachodnich turystach miejscach. Procesy globalizacyjne w swych różnorakich aspektach spotykają się często z krytyką i ujmowaniem ich w kategoriach zagrożenia. Krytycy obecnych form globalizacji ekonomicznej postrzegają ją jako formę eksploatacji biedniejszej części świata przez bogatszą. Oskarżają pochodzących z bogatego Zachodu akcjonariuszy i managerów ponadnarodowych korporacji o zbijanie pieniędzy na wyzysku źle opłacanych pracowników z krajów III świata i o przerzucanie na barki ludności owych krajów ukrytych kosztów rozwoju, takich jak niszczenie środowiska naturalnego. Fakt, że globalizacja ekonomiczna przez wielu postrzegana jest jako wyzyskiwania społeczeństw nie-

10 216 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM zachodnich przez bogaty Zachód doprowadził na przełomie XX i XXI wieku do rozwinięcia się tzw. ruchu antyglobalistycznego. Globalny charakter owego ruchu sprawia jednak, że on sam powinien być traktowany jako przejaw globalizacji. Zresztą sami jego uczestnicy często podkreślają, że chodzi im nie tyle o odrzucenie globalizacji, ale o wprowadzenie w życie jej odmiennego sprawiedliwszego modelu, czego wyrazem jest odrzucanie przez nich miana antyglobalistów i określanie się jako alterglobaliści. Globalizacja a tożsamość Przedmiotem krytyki jest jednak nie tylko globalizacja ekonomiczna, ale i kulturowa. Przeciwnicy kulturowych aspektów globalizacji postrzegają je jako proces globalnego rozpowszechniania się amerykańskiej komercyjnej popkultury macdonaldyzacji czy też cocacolonizacji świata określanej tu czasem jako forma kulturowego imperializmu. Zjawisko to spotyka się zaś z ich strony, jak się zdaje, z krytyką na dwóch podstawowych płaszczyznach. Pierwsza z form krytykowania kulturowej globalizacji, typowa dla autorów o bardziej konserwatywnej orientacji, polega na potępianiu ich jako prowadzących do oderwania przedstawicieli poszczególnych populacji od lokalnych tradycji kulturowych, które pod wpływem ekspansji zglobalizowanej kultury masowej ulegają marginalizacji lub wręcz zapomnieniu. Ten proces wykorzenienia potępiany jest zaś jako mający prowadzić do zatraty prawdziwej tożsamości i skazujący dotknięte jego skutkami jednostki na egzystencję bezsensowną i płytką. Tego rodzaju krytyka jest jednak o tyle kontrowersyjna, iż nie wszyscy zgodziliby się z uznaniem wspomnianego wykorzenienia za zjawisko niepożądane. Tak więc np. w świetle koncepcji antropologicznej przedstawionej przez Fromma [10] w Ucieczce od wolności należałoby je uznać za tożsame ze swego rodzaju procesem osiągania dorosłości ze zrywaniem więzi pierwotnej, która zapewniała jednostkom poczucia bezpieczeństwa i orientacji poprzez identyfikację z bezrefleksyjnie akceptowanymi wzorcami lokalnej kultury, ale zarazem uniemożliwiała im rozwinięcie indywidualności. Drugim sposobem krytykowania skutków globalizacji kulturowej odwołującym się w większym stopniu do wartości pluralistycznego społeczeństwa liberalnego jest przedstawianie go jako unicestwiania bogactwa jakie niesie ze sobą fakt istnienia mnogości różnorodnych kultur. Kulturowa globalizacja przedstawiana jest więc tu jako proces niszczenia globalnej różnorodności kulturowej i wypierania jej przez zuniformizowaną popkulturę amerykańskiej głównie proweniencji. Trzeba też wspomnieć, że niektórzy autorzy wskazujący na niebezpieczeństwa związane z globalizacją kulturową obawiają się nie tyle samych procesów globalizacyjnych, ile reakcji na nie stanowiących wyraz opisywanej przez Fromma ucieczki przed pozbawiającą poczucia bezpieczeństwa wolnością, które ich zdaniem mogą przybierać formy agresywnej ksenofobii. Jak pisał Appadurai [11]: nieszczelne granice finansowe, ruchome tożsamości oraz szybkie technologie komunikacji i transakcji pospołu rodzą spory, zarówno w obrębie narodowych granic jak i w poprzek granic między narodami, niosące ze sobą nowe zagrożenia przemocą przemocą, która zdaniem autora mogą przybierać formę ataków terrorystycznych takich jak te z 11 września 2001 r. bądź pogromów uczynionych kozłami ofiarnymi mniejszości. Ksenofobiczne reakcje na globalizacje, choć rozpowszechnione, są jednak w pewnym sensie nieuzasadnione. Napływ pochodzących z zewnątrz wzorów i wartości nie musi bowiem oznaczać niszczenia i wypierania kultur lokalnych przez zuniformizowaną kulturę globalną, lecz może prowadzić do zwiększania kulturowej różnorodności. Dzieje się tak wówczas, gdy lokalne wspólnoty będące przedmiotem zewnętrznych wpływów ani hurtowo nie rezygnują ze swojej własnej kultury na rzecz tego, co przychodzi z zewnątrz, ani zewnętrznych wzorców w ksenofobiczny sposób nie odrzucają, ale mieszają to, co lokalne i zewnętrzne, prowadząc do powstania nowych jakości. Proces ten określany jest mianem kreolizacji, glokalizacji czy też hybrydyzacji kulturowej [12]. Jak zwracał uwagę Watson, nawet taka symbolizująca uniformizujący aspekt globalizacji firma jak McDonald s w poszczególnych krajach i na poszczególnych kontynentach rozwija się w odmiennych odzwierciedlających lokalną specyfikę formach [13]. Oczywiście, pomimo występowania wspomnianych glokalizacyjnych trendów, krytycy globalizacji mogą słusznie zauważyć, iż fakt, że odbiorcy kulturowych wzorów mogą je modyfikować, nie zmienia sytuacji polegającej na tym, że dokonujące się na świecie przepływy kulturowych treści miały jak dotąd głównie jednostronny charakter. Zachód miał bowiem możliwość wpływania na kulturę fizyczną krajów słabiej rozwiniętych, ale owe kraje (jeśli nie liczyć obszaru Azji Południowo- Wschodniej) miały niewielką możliwość wpływania na kulturę Zachodu. W ostatnich dekadach pojawiły się jednak zwiastuny zmiany tej sytuacji. Dzięki rozwojowi globalnych mediów a w szczególności Internetu marginalne kultury uzyskały szansę prezentowania swych wzorców na globalnym forum, a nasilające się migracje sprawiają, że współczesne społeczeństwa stają się w coraz większym stopniu multikulturowe i wieloetniczne [5]. Proces globalizacji kulturowej oznacza dziś więc nie tylko amerykanizację kultur niezachodnich, ale również dokonujący się na obszarze całego świata proces wchodzenia ze sobą w kontakt kultur, które dotąd nie miały szansy się ze sobą zetknąć, ich wpływania na siebie i mieszania się. Zjawisko to pociąga za sobą deterytorializację dawnych kultur lokalnych. Co oznacza, że można nawiązywać do tradycji lokalnych, nie będąc fizycznie związanym z danym miejscem. Nie trzeba dziś być Celtem, aby słuchać celtyckiej muzyki ani Tajem, by być miłośnikiem tajlandzkiej kuchni. Uczestnictwo w kulturze z wyrazu społecznego konformizmu staje się formą samorealizacji. Tego rodzaju zdeterytorializowana różnorodność kulturowa wydaje się bardziej pożądana niż przedglobalizacyjna różnorodność pierwotna, której wartość ograniczał fakt, że w pewnym sensie nikt o niej nie wiedział. Każda z kultur lokalnych żyła bowiem wówczas swymi własnymi wzorcami, a wartości niesione przez inne starała się z reguły negować lub ignorować. Oczywiście z procesem deterytorializacji wartości niesionych przez dawne kultury lokalne związane są również zagrożenia, z których najistotniejsze wydaje się zagrożenie błędnymi i często powierzchownymi interpretacjami zaczerpniętych z obcych kultur wartości wynikającymi z nieznajomości kontekstu kulturowego, w którym pierwotnie były osadzone. Tak więc np. Europejczyk czy Amerykanin zafascynowany sztuką australijskich Aborygenów może nie rozumieć jej związków z ich światopoglądem, z przyjmowaną przez nich wizją miejsca człowieka w kosmosie, co z kolei stwarza ryzyko, że redukować ją będzie do egzotycznego ornamentu. I choć zgodzić się można z opinią Salmana Rushdiego, że na błędach w przekładzie przekaz kulturowy może nie tylko stracić, ale i zyskać, błędy takie mogą doprowadzić do tego, iż wartości niesione ze sobą przez marginalne, czasem ginące kultury zostaną zagubione być może na zawsze. Niewątpliwie proces globalizacji wymusił zmianę i potrzebę nowego określenia się jednostki wobec zmieniającego się świata. Owo określanie się to szukanie odpowiedzi na pytanie: kim jestem? W zglobalizowanym społeczeństwie ponowoczesnym mamy do czynienia z posuwaniem się zapoczątkowanych w dobie nowoczesności procesów słabnięcia dawnych form tożsamości religijnych, narodowych czy klasowych. Stare tożsamości

11 Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, zastępowane są zaś przez nowe, związane z realizowaniem konsumpcyjnych mód i stylów życia. Ów tożsamościowotwórczy charakter konsumpcji w połączeniu z rosnącą rolą mediów sprawiają, że ponowoczesna aktywność konsumpcyjna przestaje się sprowadzać do korzystania z towarów jako obiektów o określonych fizycznych właściwościach, lecz w coraz większym stopniu staje się konsumpcją wyobrażeń, fantazji i wzorców kojarzonych z towarami za pomocą reklamy i składających się na osobowość marki. Dzięki ich konsumowaniu uzyskujemy poczucie, że jesteśmy kimś osobami, których egzystencja jest sensowna, wartościowa i godna pozazdroszczenia [2, 4]. Innym źródłem tożsamości, które w społeczeństwie ponowoczesnym nabiera na znaczeniu (ściśle zresztą związanym z pierwszym) jest posiadanie atrakcyjnego, to jest ukształtowanego i przyozdobionego zgodnie z obowiązującymi w kulturze masowej standardami, ciała. Jak podkreśla szereg autorów [14, 15, 16, 17], dbałość o estetykę ciała we współczesnych społeczeństwach wysoko rozwiniętych nabiera charakteru społecznego obowiązku, od którego realizacji uzależniony jest erotyczny, towarzyski, a często i zawodowy sukces jednostki a stąd i jej poczucie sensowności własnego życia. Obie wspomniane formy tożsamości zarówno ta odwołująca się do konsumpcji jak i ta odwołująca się do ciała są jednak dla realizujących jej jednostek częstym źródłem frustracji. Samorealizacja oparta na pierwszej z nich wymaga bowiem od jednostek sukcesu w wyścigu szczurów, który siłą rzeczy wygrywają tylko nieliczni, zaś samorealizacja oparta na drugiej wymagałaby spełnienia nierealistycznych standardów urody ustanawianych przez kulturę masową. Melosik i Szkundlerek [18] wskazują także na inną konsekwencję przeestetyzowania życia współczesnego człowieka jest nią ciągły ruch, odrzucenie osiedlenia. Owe estetyczne namiastki tożsamości dają człowiekowi pozory określenia, co zmusza do niestabilności, poszukiwaniach, żądzy poszukiwań, przekraczania krajobrazów, granic. W swojej konsekwencji mechanizm ten napędza rynek i jego podtrzymywanie jest źródłem dochodów. Zdaniem autorów nasz niepokój nieustatkowanie się, niedookreślenie zabraniające osiedlenia się w stałych wymarzonych miejscach, związkach, relacjach są paliwem dla gospodarki nie mającej już nic do wyprodukowania. Gospodarka wciąż produkuje nowe potrzeby nowych rzeczy i zaspakaja potrzeby innego rodzaju: tożsamości, przynależności, określenia. Estetyzacja tożsamości zmusza do pytania które zadają autorzy [18] czy wraz z wartościami estetycznymi, żyją w nas wartości moralne? Czy estetyczna relacja względem drugiego podlega edukacji? Czy wykluczanie z własnego grona, z grona rzeczy pięknych to już zaliczanie do innych, gorszych. Tutaj autorzy upatrują źródeł przemocy, wskazują, że młodzież podlega kryminalizacji, w kampaniach telewizyjnych. Odnowiona tożsamość lokalna jako alternatywa wobec konsumpcjonizmu Pewną alternatywę wobec proponowanych przez ponowoczesne społeczeństwo konsumpcyjne form tożsamości mogą być odnowione formy tożsamości lokalnej. Formy te nie muszą przy tym polegać na bezrefleksyjnej identyfikacji z lokalną tradycją, którą krytykował Fromm [10]. Mogą polegać raczej na refleksyjnym odniesieniu się do własnej biografii poprzez kontakt z miejscem, które mnie kształtowało. Sposób, w jaki mnie ukształtowało, nie musi mi się podobać, ale tym niemniej należy go zrozumieć i uwzględnić, jeśli chcę zrozumieć siebie. Trzeba przy tym zauważyć, że wspomnianego miejsca nie należy rozumieć wyłącznie w sensie geograficznym. Filmy, które oglądaliśmy w dzieciństwie czy książki, które wtedy czytaliśmy, formowały bowiem naszą osobowość tak samo jak domy, w których mieszkaliśmy czy ulice, po których chodziliśmy. Terytorialność pozostaje tu jednak nieodmiennie obecnym wymiarem, a ludzie zamieszkujący dane miejsce mogą stanowić wspólnotę. Wspólnota znajduje się na przecięciu, tego, co zbiorowe i indywidualne, jest wolna od tragicznego konfliktu wartości. Wspólnota jest stanem bycia z innymi, jest stanem zatarcia granic między ja i nie ja oddalającym problem samoidentyfikacji. Przeżycia wspólnotowe pozostają na całe lata modelem bycia z innymi, bycia w świecie o niekwestionowanej randze w indywidualnej hierarchii wartości. Wspólnota stanowi podstawę orientacji w świecie. Dzisiaj owe wspólnoty to wspólnoty lokalne, etniczne, religijne, grupy przyjaciół fanów, które są przeciwstawiane wspólnotom globalnym, planetarnym, kosmicznym. Melosik i Szkudlerek [18] wskazują, że stopniowemu wyparciu podlegają wspólnoty narodowe. Rozproszenie tożsamości, oderwanie jej od miejsca, autorytetów, relacji, wspólnych doświadczeń, przeniesienie w świat mediów, reklamy wywołuje niepokój. Człowiek bez stałości, oparcia, może łatwo oddać się pod opiekę tym którzy wszystko wiedzą i na wszystko dają odpowiedź, szuka proroków, fanatycznych religii, które sens świata i jego własny mu narzucą bez cienia uciążliwej wątpliwości. Budowanie tożsamości lokalnej, jest procesem, w którym lokalne kultury, historie odkrywane są na nowo, refleksyjnie, nie po to by zamknąć się na zmiany w świecie, lecz po to by się do nich dostosować. Warto przywołać, na potrzeby dalszych rozważań koncepcję tradycji Thompsona [cyt. za 19], która pozwoli określić status, także lokalnych historii, w perspektywie zmian we współczesnym świecie. Thompson wyróżnia cztery funkcje tradycji, łączące się na co dzień: funkcję hermeneutyczną, normatywną, legitymizacyjną oraz tożsamościową. W swej funkcji hermeneutycznej tradycja stanowi schemat interpretacji świata. Jej funkcja normatywna polega na dostarczaniu jednostkom zestawu wartości i wzorów postępowania w życiu codziennym. Funkcja legitymizacyjna może stanowić wsparcie dla sprawowanej władzy. Tradycja może być również źródłem materiału symbolicznego (wierzenia, wzory zachowań, legendy), który może stanowić podstawę kreacji tożsamość i zarówno na poziomie indywidualnym jak i zbiorowym. Nieroba [19] zauważa, że jeśli przyjmiemy za Weberem opozycję między społeczeństwem tradycyjnym a nowoczesnym, tym samym musielibyśmy przyjąć tradycję jedynie jako element przeszłości, który nie stanowi o tożsamości indywidualnej i grupowej. Jednak procesy społeczne, które opisywane są pod pojęciem glokalizacji wskazują nie tyle na całkowitą nieobecność tradycji życiu społecznym, lecz na zmianę jej statusu i roli dla jednostki. Wobec procesów społecznych, które towarzyszą globalizacji potrzeba nazywania, opisywania lokalnych tradycji i wartości, wzrasta, bowiem stanowią one źródło indywidualnej tożsamości. Wobec rozpadu kulturowych i narodowych przynależności, więzi jednostki z systemem społecznym, państwowym potrzeba tożsamości współczesnego człowieka, może być zaspokojona właśnie przez odbudowanie świadomości lokalnych historii i korzeni. Według Synaka [20] małe ojczyzny stają się ważnym wyznacznikiem tożsamości. W globalnej wiosce renesans lokalizmu i regionalizmu oraz ożywienie etniczne należą do najbardziej charakterystycznych zjawisk kulturowych współczesnego świata [20]. Autor wskazuje, że mieszkaniec globalnej wioski odczuwa rosnące zapotrzebowanie na terytorialną podstawę integracji działań i własnego samookreślenia się. Dzieje się tak, ponieważ w procesie globalizacji odmienne terytorialności stają się głównym źródłem naznaczenia społecznego. A to oznacza, że globalizacja pociąga za sobą nie tylko zmianę stylu życia, lecz wpływa na to kim jesteśmy, jak siebie określamy. Ożywienie kultur lokalnych postrzegane jest jako reakcja na

12 218 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM uniformizm ekonomiczno-kulturowy, wzmacnianie się instytucji o charakterze ponadnarodowym. W społecznościach lokalnych współczesny człowiek szuka oparcia, lekarstwa na chaos, który wyłania się z wielości informacji, towarów. Tempo zmian w globalnym świecie zmusza jednostkę do ciągłej ochrony własnej integralności, definiowania siebie, określania siebie, wobec nieustannych propozycji otaczającego świata. Synak we wzroście znaczenia małych ojczyzn upatruje form psychoterapii, przeciwdziałającej skutkom postępu technologicznego i cywilizacyjnego. Jednostka potrzebuje dobrych miejsc, które jak pisze Synak zapewnią jej autentyczne poczucie jednostkowej i zbiorowej podmiotowości. Potrzeba ta wzrasta wraz z napięciami, które ze sobą niesie współczesny świat. Synak przywołuje za Giddensem, źródła owych napięć, są to zjawiska o charakterze biegunowym: unifikacja fragmentacja, bezsilność kontrola, autorytet niepewność, doświadczenie osobiste doświadczenie urynkowione [20]. Opisane zostaje także przez Giddensa zjawisko powrotu treści wypartych, które zachodzi podczas świadomego, refleksywnego poszukiwania własnej tożsamości. Przejawem owych treści jest wzrost znaczenia wiary, przekonań religijnych, również odbudowa tradycji, dziedzictwa kulturowego, wspólnot lokalnych. To, co do niedawna było przejawem zacofania, pejoratywnie rozumianej ludowości, dzisiaj jest dla jednostki odpowiedzią na pytanie kim jestem? Owo zakorzenienie w tradycji, chroni przed jałowym uniwersalizmem, a przestrzenna przynależność, wiedza o własnych korzeniach kształtuje poczucie tożsamości jednostki i pozwala odpowiedzieć na pytanie nie tylko kim jestem? Lecz również skąd jestem? Wspólnoty regionalne stają się źródłem poczucia tożsamości, chronią indywidualne oblicze człowieka przed dążącą do dominacji kulturą masową [20]. Szczepański [21] tak definiuje tożsamość regionalną: jest to szczególny przypadek tożsamości społecznej (zbiorowej) i kulturowej zarazem opartej na tradycji regionalnej, odnoszonej do wyraźnie zdefiniowanego i delimitowanego terytorium, regionu, jego specyficznych cech społecznych, kulturowych (symbolicznych), gospodarczych czy nawet topograficznych, wyróżniających go spośród innych regionów [21]. Jak zauważa Nieroba [19] mimo procesów deterytorializacji, przywiązanie do małych ojczyzn jest wartością nadrzędną, która wpływa na tożsamość regionalną. Przestrzeń, w której umiejscawia się wspólnota, nabiera wymiaru symbolicznego i stanowi obszar identyfikacji z regionem. Opisu miejsca, domu, regionu w kontekście własnego terytorium, jego symboliki dokonuje w swojej pracy Yi-FuTuan [22]. Dzisiaj powrót do korzeni nie ma na celu odbudowy tradycji w niezmienionej postaci, to jest niemożliwe, jak zauważa Synak [20]. Dzisiaj powrót oznacza często zmianę stosunku do dziedzictwa lokalnego, jednostka współczesna z innymi nastawieniami i potrzebami analizuje swoją przeszłość. W epoce upadku wielkich narracji, również tradycja traci charakter prawdy niepowtarzalnej. Tradycja nie jest czymś danym raz na zawsze, lecz jest przedmiotem dialogu, elastyczny, aktywnie tworzonym, weryfikowanym i modyfikowanym przez jednostkę i zbiorowość jest konstruktem kulturowym. W zależności od warunków społecznych, bieżących potrzeb i wiedzy, współczesny człowiek dynamicznie kształtuje swoją tradycje, a tym samym własną tożsamość, która daje mu poczucie przynależności do określonej grupy i miejsca [19]. Synak [20] wyraźnie podkreśla, że globalizacja i ruchy lokalne nie są procesami konkurencyjnymi. Lokalizacja jest odpowiedzią, adaptacją do procesów globalizacji. Potwierdzeniem specyfiki lokalnej wobec innych społeczności, dlatego też odradzanie się małych ojczyzn nie jest ruchem przeciw globalizacji, to przejaw na nowo budowanej tożsamości, a właściwe poczucia tożsamości. Tożsamość wg Grzegorka [23] to nie to samo, co poczucie tożsamości Mimo całej zawiłości pojęcia tożsamości, a poczuciem tożsamości wyłania się pewna zasadnicza różnica. Tożsamość jest zawsze czyjaś, ale stwierdzana przez kogoś; poczucie tożsamości jest dostępne tylko dla podmiotu i jest ujmowane na 3 sposoby: 1. Moje poczucie odrębności od reszty świata. 2. Uważa siebie z dzisiaj i wczoraj za tę samą osobę. 3. Poczucie własnej spójności. Poczucie tożsamości jest aktem, stwierdzeniem, istnienia własnej tożsamości. To czucie emocjonalne, akt podmiotu, w który wpisane jest doświadczenie wewnętrzne. Poczucie tożsamości jest dla podmiotu, tożsamość dla innych. Jak podkreśla autor, specyficzna sytuacja jest w chwili gdy pytamy się samych siebie o własną tożsamość Kim jestem?. Poszukiwanie własnej istoty, czyli właściwości esencjalnych (w odróżnieniu od przygodnych), czyli tego, bez czego nie byłby tym, kim w głębi duszy jest. Cokolwiek jednak człowiek uważa za swoją naturę, istotę to jest to właśnie jego własne przekonanie i niekoniecznie musi się pokrywać z tym, jak widzą go inni. Jeśli poszukujemy swojej tożsamości wewnątrz siebie, jesteśmy ograniczeni w poszukiwaniu do własnej pamięci autobiograficznej. Takie rozumienie tożsamości jest obecne psychologii i definiowane Na tożsamość składają się elementy wiedzy o własnej osobie, które są w najwyższym stopniu charakterystyczne dla ja, którym podmiot przypisuje wyjątkową wagę ; można tu także przywołać definicję Ericsona, uznającego tożsamość za rodzaj teorii (niekoniecznie uświadomionej) jaką podmiot ma na swój temat; ten sposób myślenia o tożsamości kłóci się, psychiatryczne ujęcie tożsamości. Tożsamością są tutaj nazwane właściwości konkretnego człowieka, których ważność uznawana jest nie przez tegoż człowieka, ale przez innych, kogoś zewnątrz np. społeczeństwo, naukę. Grzegorek właśnie do takiego rozumienia tożsamości się skłania, jest to zespół cech uznawanych przez kogoś i jest tożsamością dla kogoś [cyt. za 23]. Dlatego też procesy towarzyszące rozwojowi tożsamości lokalnej, będą nasilać się wraz z procesami globalizacji, bowiem potrzeba wspólnoty wzrasta w warunkach, które redukują trwałość zbiorowych form życia i ich swoistość kulturową [20]. Synak przywołuje pojecie glokalizacji, które w socjologii opisuje wzajemne warunkowanie się tych dwóch procesów. Rozwój kultur lokalnych, stwarza możliwość zachowania własnej tożsamości w perspektywie europejskiej integracji. Wzajemne określenie się, według niektórych autorów, pozwala na zrozumienie wspólnych wartości i różnic. Jak pisze Synak, tylko ten kto kocha swój regionalny kraj i kulturę jest w stanie w pełni odczuć piękno swojej wielkiej ojczyzny i kultury ogólnoludzkiej [20]. Istotą współczesnego regionalizmu jest z jednej strony zachowanie tożsamości lokalnej, z drugiej jednak wzbogacanie jej o nowe treści i wartości, chociażby w trosce o ekonomicznokulturowy byt regionu. Jak pisze Nieroba [19], dla współczesnego człowieka tworzywem świadomej konstruowanej tożsamości jest nie tylko tradycja lokalna, ale również supermarket kultury. Autorka podkreśla, pojęcie supermarket kultury zostało pierwszy raz przytoczone przez S. Halla w Question of Cultural Identity. Dzisiejszy regionalizm, aby nie był kolejną wersją ksenofobii musi być świadomy, refleksyjny. Procesy zakotwiczające jednostkę we współczesnym świecie, znalazły swoje odzwierciedlenie w tzw. zjawisku odkrywania tradycji, które to zdaniem Nieroby zostało pierwszy raz użyte w pracy The Invention of Tradition, pod redakcją Hobsbawma i Rangera i pierwotnie dotyczyło konstruowania tradycji na potrzeby państw narodowych i potwierdzenia ich ciągłości z przeszłością. Odkrywanie tradycji polega na konstruowaniu wizji przeszłości uzasadniającej obecną egzystencje zbiorowości [19]. Dzisiaj tak odkryta tradycja, często traktowana jest nie tylko jako dobro kulturowe, lecz również jako zasób przyno-

13 Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, szący profity. Nieroba przytacza poglądy Grossa, który w swej pracy The Past in Ruins: Tradition and the Critique of Modernity wskazuje na dwa sposoby kultywowania tradycji. Tradycja może przetrwać dzięki działaniom oddolnym, czyli determinacji, uporowi jej zwolenników [19]. Drugi sposób polega manipulacji tradycją przez siły polityczne i ekonomiczne. Tradycja staje się produktem, fabrykatem, jeszcze jednym produktem kultury masowej. Prawdziwa i autentyczna tradycja może przetrwać tylko w przypadku spontanicznych działań małych grup, pisze Nieroba za Grossem, bezpośrednich interakcji jej członków związanych z praktykami życia codziennego. Pogląd ten jednak ma swoich krytyków, którzy podkreślają, że nie można odmawiać autentyczności tradycji tylko dlatego, że nie jest przekazywana bezpośrednio, lecz pośrednio przez różne formy komunikacji. Właśnie taki przekaz tradycji pozwala jej przetrwać, nawet jeśli jest zdepersonalizowana i przekształcona pod wpływem środków masowej komunikacji. Jak zauważa Nieroba, uniezależnienie przekazu tradycji od bezpośredniej relacji i praktykowania treści symbolicznych na rzecz komunikacji pośredniej np. w postaci książek [19]. Stąd nawet na gruncie afirmacji deterytorializacji dawnych kultur lokalnych ważną rolę przypisać można osadzonym w lokalnych kontekstach kulturowych interpretatorom, których rola polegałaby na objaśnianiu treści owych kultur zewnętrznemu światu i pogłębianiu lokalnej tożsamości. To dzięki nim, przeszłe wydarzenia wyciskają piętna na współczesności. Bowiem miasto nie staje się historyczne przez sam fakt zajmowania tego samego miejsca przez długie lata, tylko dzięki przywoływaniu w książkach, obrzędach, zwyczajach, świętach jego historii; Stare miasto choć na bogate zasoby faktów w swojej historii wymaga stwarzania swego obrazu na nowo w umysłach kolejnych generacji mieszkańców [22]. Bez tej świadomości miejsca o bogatej przeszłości zaczyna dosięgać paradoksalna sytuacja, gdyż to, co bliskie jest niedostrzegane, a to, co znane pozostaje nieobecne. Uobecnienie lokalnych regionów, może odbywać się także w formie doświadczenia turystycznego. Turystyka lokalna mogłaby stać się źródłem autentycznego budowania poczucia tożsamości i panaceum na lęki towarzyszące współczesnemu turyście. Refleksyjne odniesienie do miejsca, jako elementu własnej biografii nierozłącznie splecionej z biografiami otaczających ludzi, nie tylko zakorzenia człowieka w świecie zmian, ale również zabezpiecza przed ksenofobią. Bowiem może właśnie turystyka lokalna, nie uruchamiałaby wszystkich mechanizmów obronnych, wzmacniałaby poczucie tożsamości, byłaby panaceum na tożsamość zdezintegrowaną. Nie zmuszałaby do podróżowania w opisywanej przez Baumana ochronnej bańce, do której przedostać się może tylko to, co lokator bańki dopuści i z której tylko to, na co on lub ona pozwoli może się wydostać [24], i która umożliwia separację od tego, co obce, nieznane, nieprzyjemne. Turystyka lokalna, może być także panaceum na inny efekt globalizacji, zwanym zjawiskiem ruchliwości terytorialnej. Zjawisko to, ma miejsce wtedy, gdy osoby pracują w korporacjach, globalnych instytucjach medialnych, gospodarczych, politycznych, ale miejscem ich zamieszkania lub spędzania weekendów jest wieś, miasteczko, w których od dawna żyją ludzie kultury terytorialnej. Karczocha nazywa ich uciekinierami, którzy zachowują się jak ludzie obcy, nie zawierają znajomości z miejscową ludnością, jedynie czasami wynajmują ją do przydomowych prac. Ludność ta jest pozbawiona świadomości lokalnej, tradycji, kultury, problemów społecznych. Świadomie separuje się od miejscowej ludności, kultur i obyczajów; przybysze są przez miejscowej ludność postrzegani jako ludzie znikąd, a ich wartości, dla ludności miejscowej, jak pisze Karczocha, pozostaną ziemią nieznaną [25]. Wzajemna obcość potęguje strach i obawy. Ludność napływowa izoluje się od świata wysokimi płotami, systemem alarmów, miejscowi traktują natomiast napływowe osoby jako obcych, innych, przez to gorszych. Karczocha upatruje źródeł integracji ludności w realizowaniu wspólnego celu, dobra, we wciąganiu napływowej ludności w działalność społeczną. Dlatego też dla Melosika, małe ojczyzny także nie dają poczucia jednoznaczności. W każdej wspólnocie mogą, bowiem pojawić się obcy, którzy mogą wnosić nową wartości do doświadczenia odmienności. I tutaj znaczenia się zmieniają, wędrują. Melosik, wskazuje, że to co buduje dzisiaj tożsamość, to różnica między nami nie podobieństwo i w tym różnicowaniu się odkrywamy siebie i musimy samodzielnie nosić odpowiedzialność, nic nas nie uchroni od poszukiwania siebie nawet wspólnota, bowiem ona też jest narażona na nowe doświadczenia [18]. Wydaje się jednak, że również turystyka lokalna, choć nie jest źródłem jednoznaczność, jest źródłem bezpośredniego, podmiotowego uczestnictwa w rzeczywistości, dlatego też może stać się doświadczeniem, które wobec efektów globalizacji buduje nie tylko jednostkową tożsamość, lecz rozwija i wspiera poczucie tożsamości zmieniających się lokalnych społeczności, integruje je, wokół wspólnego terytorium i jego tradycji. Zintegrowane społeczności lokalne, świadome swoich korzeni i historii, są w stanie z jednej strony otworzyć się na zmiany, które niesie globalizacja z drugiej świadomie chronić swoje dziedzictwo historyczne, przyrodnicze i zapewnić sobie rozwój gospodarczy. Warto zauważyć, że w Polsce nastąpiło zjawisko dekolonizacji Melosik zaznacza, że w kulturze totalnego socjalizmu miejsca straciły możliwość artykulacji swych głosów, zostały zalane ogólnopolską, uniwersalną edukacją narodową, przesyconą jedynie słusznymi ideologicznymi treściami. Różnorodność lokalna, miejscowy folklor, historia, tradycje, gwara, zostały wtłoczone w ramy socjalistycznej słuszności kolonizacja wschodniej europy przez Rosję miała polegać na zawłaszczeniu kultury i władzy przez mowę [18]. Dlatego też turystyka lokalna z jednej strony budowałaby świadomość turystów, z drugiej niejako zmuszała miejscowe wspólnoty do odkrywania, folkloru, który być może został głęboko ukryty przed zniszczeniem i nijakością socjalistycznej słuszności ; proces ten już można zaobserwować w postaci powrotu do gwar, starych przepisów, publikacji książek kucharskich z ludowymi potrawami i obyczajami. Podsumowanie Podsumowując, zmiany we współczesnych społeczeństwach, nie doprowadziły do zaniku tradycji, lecz zmieniły jej rolę w życiu człowieka. Zmniejszyło się znaczenie aspektu normatywnego i legitymizacyjnego tradycji, natomiast ciągle dużą rolę odgrywa tradycja jako środek rozumienia świata i tworzenia tożsamości indywidualnej i zbiorowej. Odnoszą się do terminologii Thompsona ciągle aktualne są funkcje tradycji: hermeneutyczna i tożsamościowa. Turystyka regionalna może dostarczać treści, które budują poczucie tożsamości lokalnej, zakorzeniając jednostkę w świecie nieustannych zmian. W świecie gdzie nauczyciele, kapłani, filozofowie zostali zastąpieni przez bohaterów mydlanych oper, komiksów [18] daje również szanse na doświadczenie, uczestnictwo w odkrywaniu, sensu, wartości, w dziejach naszych przodków; owa podmiotowa aktywność ma funkcje pedagogiczną, bowiem zmusza do bezpośredniego doświadczenia, wysiłku, zrozumienia i wyboru nie jest łatwo dostępnym sloganem reklamowym. Podmiot zanurzony w doświadczeniu lokalnych wartości, pejzaży historii, nieobarczony lękiem przed innością może będzie bardziej otwarty na dialog między tradycją a współczesnością, świadomej reinterpretacji przeszłych znaczeń, które

14 220 Pol. J. Sport Tourism 2010, 17, Femiak and Rymarczyk: CULTURAL CHANGES AND LOCAL TOURISM raczej otwierają na zmiany we współczesnym świecie, a nie na nie zamykają. Turystyka lokalna nie jest źródłem prestiżu społecznego, produktem który może dowartościować sam w sobie człowieka, jest wyjściem poza dualizm kupujący produkt; wydobyciem się z komercyjnego świata, twórczym, bo własnym udziałem w odkrywaniu historii, przestrzeni i siebie. Podziękowania Badania finansowano przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, projekt nr Ds. 94. Piśmiennictwo 1. Baudrillard J. (2005) Symulakry i symulacja. Sic!, Warszawa. 2. Morawski S. (1999) Niewdzięczne rysowanie mapy o postmodernie (izmie) i kryzysie kultury. UMK, Toruń. 3. Eagleton T. (1998) Iluzje postmodernizmu. Spacja, Warszawa. 4. Strinati D. (1998) Wprowadzenie do kultury popularnej. Zysk i s-ka, Poznań. 5. Robertson R. (1992) Globalization. Social Theory and Global Culture. Sage, London. 6. McLuhan M. (2001) Wybór tekstów. Zysk i S-ka, Poznań. 7. Wallerstein I. (1986) The Capitalist World Economy. Cambridge University Press, Cambridge, Maison des Sciences de l Homme, Paris. 8. Schaeffer R.K. (2003) Understanding Globalization. The Social Consequences of Political. Rowan and Littlefield, Lanham. 9. Kłoskowska A. (1981) Socjologia kultury. PWN, Warszawa. 10. Fromm E. (1993) Ucieczka od wolności. Czytelnik, Warszawa. 11. Appadurai A. (2006) Fear of Small Numbers. An Essay on the Geography of Anger. Duke University Press, Durham and London. 12. Giulianotti R. (2005) Sport: A Critical Sociology. Polity, Oxford. 13. Watson J.L. (ed.) (1997) Golden Arches East: McDonald s in East Asia. Stanford University Press, Stanford CA. 14. Bordo Susan (1999) The Male Body: A New Look at Men in Public and Private. Farrar, Straus and Giroux, New York. 15. Bordo Susan (1993) Unbearable Weight: Feminism, Western Culture and the Body. University of California Press, Berkeley. 16. Melosik Z. (1996) Tożsamość, ciało i władza. Edytor, Poznań-Toruń. 17. Melosik Z. (2006) Kryzys męskości w kulturze współczesnej. Oficyna Wydawnicza, Kraków. 18. Melosik Z. Szkudlarek T. (1998) Kultura, tożsamość, edukacja. Migotanie znaczeń. Oficyna Wydawnicza, Kraków. 19. Nieroba E. (2008) Tradycja oderwana od korzeni. Tożsamość regionalna i identyfikacja z regionem mieszkańców województwa opolskiego w erze globalizacji. uni.opole/biblioteka/docs/e_nieroba.pdf ( ). 20. Synak B. (2003) Małe ojczyzny w globalnej wiosce. [w]: Tożsamość lokalna wobec trendów globalnych. Universitas, Kraków, s Szczepański Marek S. (2007) Rozwój lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej. Śląskie Wydawnictwo Naukowe, Tychy. 22. Yi-Fu Tuan (1987) Przestrzeń i miejsce. PIW, Warszawa. 23. Grzegorek T. (2000) Tożsamość a poczucie tożsamości. Próba uporządkowania problematyki. [w]: A. Gaudowa (red.) Tożsamość człowieka. UJ, Kraków, s Bauman Z. (1996) Tourists and Vagabonds. IHS, Vien. 25. Karczocha W. (2003) Lokalne społeczeństwo obywatelskie jako siła przeciwważna wobec globalizacji gospodarczej oraz medialnej. [w]: Globalizacja i my. Tożsamość lokalna wobec trendów globalnych. Universitas, Kraków, s Otrzymano: Przyjęto: