Ochrona praw podstawowych w UE

Transkrypt

1 Ochrona praw podstawowych w UE Wykład Anna Wyrozumska Zob. także na stronie Katedry - Orzeczenia ETPC dotyczące UE oraz komunikat prasowy dotyczący opinii 2/13 TSUE

2 Ochrona praw podstawowych 29/69 Stauder 11/70 Internationale Handelsgesellschaft 4/73 Nold 44/79 Hauer Prawa zasadnicze stanowią cześć składową ogólnych zasad prawa, których przestrzeganie zapewnia Trybunał. Gwarantując te prawa, Trybunał ma obowiązek czerpać inspiracje z tradycji konstytucyjnej wspólnej wszystkim państwom członkowskim, a tym samym środki, które są niezgodne z prawami zasadniczymi uznanymi przez konstytucje tych państw, nie mogą być zaakceptowane we Wspólnocie. TM i TA art. 6 ust. 2 TUE = ogólne zasady prawa wspólnotowego

3 TS czerpał inspiracje co do treści chronionych praw m.in. z: tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich 155/79 AM & S Europe Ltd przeciwko Komisji - prawo do poufności korespondencji między klientem i prawnikiem z umów międzynarodowych/ w szczególności EKPC Traktatów założycielskich

4 TSUE w zakresie swojej kompetencji interpretuje i kontroluje zgodność z prawami podstawowymi aktów: instytucji państw członkowskich gdy wykonują prawo UE (sytuacja 5/88 Wachauf) gdy wprowadzają dozwolone derogacje od swobód rynku (sytuacja C-260/89 ERT)

5 Kontrola aktów prawodawczych UE Saga Kadi rozporządzenia UE nakładające środki ograniczające przeciwko jednostkom związanym z Usama bin Ladenem, Al-Kaidą i Talibami Kadi 2005 T-306/01 Yusuf oraz Al Barakaat International Foundation v Rada; T-315/01 Kadi v Rada i Komisja - rozporządzenia UE implementujące sankcje RB ONZ nie podlegają kontroli Kadi 2008 sprawy połączone C-402/05 P i C-415/05 P Kadi v Rada i Komisja pełna kontrola aktów UE! zobowiązania wynikające z um nie mogą naruszać zasady poszanowania przez akty UE praw podstawowych / rozp. nieważne narusza prawo do obrony, skutecznej ochrony sądowej Kadi 2010 T-85/09 Kadi v Komisja Kadiemu przedstawiono uzasadnienie Komitetu ONZ ds. sankcji/ nieważne nowe rozporządzenie K uzasadnienie niejasne

6 Kadi 2013 C-584/10 P, C-593/10 P i C-595/10 P Komisja, Rada, Zjednoczone Królestwo v Kadi Organ UE - obowiązek starannego i bezstronnego badania powodów umieszczenia na liście (poinformować osobę zainteresowaną, umożliwić jej przedstawienie swoich uwag, współpraca z Komitetem ds. Sankcji itp., dowody poufne lub nie) ciężar dowodu na organie Sąd ocena dowodów, może żądać od organów UE dowodów, nie mogą się powołać na tajemnicę lub poufność/ ocenia czy można je przekazać osobie (oraz wartość dowodową dowodów niejawnych), wystarczy stwierdzić, że jeden z powodów wpisania na listę jest precyzyjny i konkretny by umożliwić obronę i skuteczną kontrolę sądową Kadi brak konkretnych dowodów/ rozporządzenie nieważne

7 Kontrola aktów administracyjnych UE 130/75 Prais v Rada C-404/92 P, X v Komisja C-274/99 P Connolly v Komisja

8 Kontrola działań PCz gdy stosują prawo UE 36/75 Rutili 222/84 Johnston

9 C-112/00 Schmidberger przeciwko Austrii TS fakt niezabronienia przez kompetentne władze PCz manifestacji, która spowodowała kompletną blokadę przez określony czas ważnego szlaku komunikacyjnego między państwami członkowskimi nie jest niezgodny z ówczesnymi art. 28 i 29 / swobodny przepływ towarów/ w związku z art. 10/zasada lojalności/, o ile to ograniczenie wewnątrzwspólnotowego przepływu towarów da się uzasadnić uprawnionym interesem publicznym ze względu na ochronę praw podstawowych, w tym przypadku swobody wypowiedzi i gromadzenia się osób manifestujących (art. 10 EKPC), do jakiej jest zobowiązana zarówno Wspólnota, jak i państwa członkowskie

10 Standard ochrony C-36/02 Omega Gra w zabijanie zakazana przez niemiecką policję zagraża bezpieczeństwu publicznemu, ponieważ akty symulujące zabijanie i wynikająca stąd trywializacja gwałtu są sprzeczne z podstawowymi wartościami przeważającymi w opinii publicznej (narusza godność ludzką, o której mowa w art. 1 ust. 1 niemieckiej konstytucji) swoboda przepływu usług (art. 49 TWE)/ wyposażenie i technologia używana przez firmę była dostarczona przez spółkę brytyjską

11 Sytuacja poza zakresem prawa Unii 12/86 Demirel prawo UE nie reguluje/ Pczł swoboda/ prawo do łączenia rodzin C-159/90 Grogan C-299/95 Kremzov v. Austria C-60/00 Mary Carpenter C-328/04 Attila Vajnai

12 Artykuł 51 KPP UE Zakres 1. Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji i organów Unii z właściwym uwzględnieniem zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Państwa te zatem szanują prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi kompetencjami. 2. Niniejsza Karta nie ustanawia żadnej nowej kompetencji ani zadania dla Wspólnoty lub Unii, ani nie zmienia kompetencji i zadań określonych w Traktatach.

13 Artykuł 52 (1-3) KPP Zakres praw gwarantowanych 1. Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie muszą być przewidziane ustawą i szanować istotę tych praw i wolności. Z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście realizują cele interesu ogólnego uznawane przez Unię lub wynikają z potrzeby ochrony praw i wolności innych osób. 2. Prawa uznane w niniejszej Karcie, których podstawą są Traktaty wspólnotowe lub Traktat o Unii Europejskiej, są wykonywane na warunkach i w granicach określonych w tych Traktatach. 3. W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw ustanowionych przez tę Konwencję. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii zapewniało szerszą ochronę.

14 Artykuł 53 KPP Poziom ochrony Żadne z postanowień niniejszej Karty nie będzie interpretowane jako ograniczające lub podważające prawa człowieka i podstawowe wolności uznane, we właściwych im obszarach zastosowania, przez prawo Unii i prawo międzynarodowe oraz umowy międzynarodowe, których Unia, Wspólnota lub wszystkie Państwa Członkowskie są stronami, łącznie z europejską Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz przez konstytucje Państw Członkowskich.

15 Artykuł 6 TUE 1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty. Postanowienia tej Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach. Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i zastosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień. 2. Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach. 3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa.

16 Karta Praw Podstawowych UE I. Godność (art. 1 5): nienaruszalność godności ludzkiej, prawo do życia, prawo do integralności osoby ludzkiej, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa; II. Wolności (art. 6 19), m.in.: prawo do wolności i bezpieczeństwa, poszanowanie życia prywatnego, ochrona danych osobowych, wolność myśli, sumienia, wyznania, wolność wypowiedzi i informacji, wolność zgromadzeń, wolność nauki, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo do własności, prawo do azylu; III. Równość (art ), m.in.: równość wobec prawa, równość kobiety i mężczyzny, prawa dziecka, prawa osób starszych, osób niepełnosprawnych; IV. Solidarność nowe pojęcie przyjęte po raz pierwszy w Karcie dla określenia praw, tj. m.in.: prawa pracowników do informacji i konsultacji, dostęp do służb zatrudnienia, ochrona w razie nieuzasadnionego zwolnienia, zabezpieczenie społeczne, ochrona zdrowia, ochrona środowiska, ochrona konsumentów (art ); V. Prawa obywateli (analogiczne do części II TWE; art ): prawa wyborcze, prawo do dobrego zarządzania (nowe), prawo dostępu do dokumentów, prawo petycji do PE i skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo swobodnego poruszania się i pobytu, ochrona dyplomatyczna i konsularna; VI. Wymiar sprawiedliwości (art ): prawo do skutecznego środka prawnego i rzetelnego procesu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasada proporcjonalności czynów zagrożonych karą i kar, zasada ne bis in idem; VII. Postanowienia ogólne (art ): stosowanie Karty (stopień ochrony, ograniczenia praw, zakaz nadużycia praw) przepisy tzw. horyzontalne/pomostowe

17 Zmiana statusu KPP wypracowana w specjalnej formule - Konwent, proklamowana przez PE, KE i R w 7 grudnia 2000 r. w Nicei niewiążący prawnie dokument ponownie proklamowana wraz z Wyjaśnieniami dla celów TL / zmieniony art. 52 KPP/ w 2007 r. wiąże od 1 grudnia 2009 r.

18 KPP ma taką samą moc jak Traktaty Deklaracja nr 1 w sprawie KPP UE KPP UE, która jest prawnie wiążąca, potwierdza prawa podstawowe gwarantowane przez europejską Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich. Karta nie rozszerza zakresu stosowania prawa Unii na dziedziny leżące poza kompetencjami Unii, nie ustanawia nowych uprawnień ani zadań Unii, ani też nie zmienia uprawnień i zadań określonych w Traktatach.

19 Wyjaśnienia dotyczące KPP dokument Konwentu uzupełniony 2007 Wyjaśnienie odnoszące się do artykułu 3 Prawo człowieka do integralności 1. W swoim wyroku z dnia 9 października 2001 r. w sprawie C-377/98 Niderlandy przeciwko Parlamentowi Europejskiemu i Radzie, Rec. 2001, s. I-7079, pkt 70, 78 80, Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że podstawowe prawo człowieka do integralności jest częścią prawa Unii i obejmuje w odniesieniu do medycyny i biologii dobrowolną i świadomą zgodę dawcy i biorcy. 2. Zasady zawarte w artykule 3 Karty zostały już określone w Konwencji o prawach człowieka i biomedycynie, przyjętej w ramach Rady Europy (ETS 164 i Protokół dodatkowy ETS 168). Karta nie ma na celu wprowadzenia odstępstwa od tych postanowień i w związku z tym zakazuje jedynie klonowania reprodukcyjnego. Nie stanowi przyzwolenia na inne formy klonowania ani ich nie zakazuje. W żaden sposób nie uniemożliwia zatem ustawodawcy wprowadzenia zakazu innych form klonowania. 3. Odniesienie do praktyk eugenicznych, w szczególności tych, które mają na celu selekcję osób, dotyczy przypadków organizowania i realizacji programów selekcji obejmujących na przykład kampanie sterylizacji, przymusowe ciąże, obowiązkowe zawieranie małżeństw etnicznych; wszelkie działania, które uznane są za przestępstwa międzynarodowe w statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego przyjętym w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. (zob. artykuł 7 ustęp 1 litera g)).

20 Art. 9 KPP: Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny są gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tych praw Wyjaśnienia: Podstawą tego artykułu jest artykuł 12 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w brzmieniu: Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa. Brzmienie artykułu zostało zaktualizowane, aby objąć przypadki, w których ustawodawstwo krajowe uznaje inne możliwości utworzenia rodziny niż zawarcie małżeństwa. Artykuł ten nie stanowi o nadaniu statusu związku małżeńskiego związkom osób tej samej płci ani tego nie zakazuje. Prawo to jest więc podobne do prawa przewidzianego przez europejską Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jednak jego zakres może być rozszerzony, jeżeli ustawodawstwo krajowe tak przewiduje.

21 Charakter prawny Wyjaśnień Art. 6 (1) TUE Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i zastosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień. Art. 52 (7) KPP Wyjaśnienia sporządzone w celu wskazania wykładni niniejszej Karty są należycie uwzględniane przez sądy Unii i Państw Członkowskich.

22 Zmiana sposobu powoływania praw podstawowych? istnienie prawa trzeba było udowodnić odwołując się do konstytucyjnych tradycji, umów międzynarodowych, KPP itp. KPP potwierdza istniejące prawa!!!! Po TL C-555/07 Seda Kücükdeveci przeciwko Swedex GmbH & Co jako jeden z argumentów potwierdzających istnienie prawa/ stan faktyczny sprzed TL / zasada niedyskryminacji skonkretyzowna w dyrektywie

23 C-92/09 oraz C-93/09 Volker ( 2011 )/rozporządzenia UE/ fundusze rolne/obowiązek publikacji nazwisk osób fizycznych będących beneficjentami pomocy oraz dokładnych kwot przez nie otrzymanych nie jest środkiem proporcjonalnym w świetle celu przejrzystości 45 Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 6 ust. 1 TUE Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej kartą ), która ma taką samą moc prawną jak traktaty. 46 W tych warunkach ważność art. 42 pkt 8b i art. 44a rozporządzenia nr 1290/2005 oraz rozporządzenia nr 259/2008 należy oceniać w świetle postanowień karty. 47 W tym kontekście art. 8 ust. 1 karty stanowi, że [k]ażda osoba ma prawo do ochrony danych osobowych jej dotyczących. To prawo podstawowe jest ściśle związane z prawem do poszanowania życia prywatnego ustanowionym w art. 7 karty. 48 Prawo do ochrony danych osobowych nie stanowi jednak prerogatywy o charakterze absolutnym i powinno być oceniane w świetle jego funkcji społecznej (...). 49 Artykuł 8 ust. 2 karty zezwala tym sposobem na przetwarzanie danych osobowych, jeżeli spełnione są określone warunki. W tym względzie postanowienie to przewiduje, że dane osobowe muszą być przetwarzane rzetelnie w określonych celach i za zgodą osoby zainteresowanej lub na innej uzasadnionej podstawie przewidzianej ustawą. 50 Ponadto art. 52 ust. 1 karty dopuszcza wprowadzenie ograniczeń w wykonywaniu praw takich jak prawa ustanowione w art. 7 i 8 karty, o ile przewidziane są one ustawą, szanują istotę tych praw i wolności i z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności są konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznanym przez Unię lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób. 51 W końcu z art. 52 ust. 3 karty wynika, że w zakresie, w jakim zawiera ona prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w EKPC, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Artykuł 53 karty dodaje w tym kontekście, że żadne z jej postanowień nie może być interpretowane jako ograniczające lub naruszające prawa uznane w szczególności w EKPC. 52 W tych warunkach należy uznać z jednej strony, że poszanowanie życia prywatnego w kontekście przetwarzania danych osobowych, uznane w art. 7 i 8 karty, odnosi się do wszelkich informacji dotyczących zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej (...), a z drugiej strony, że ograniczenia prawa do ochrony danych osobowych mogą być uzasadnione, jeżeli odpowiadają tym, które są tolerowane w ramach art. 8 EKPC.

24 C-617/10 Åklagaren (2013) /niedopełnienie obowiązku przekazania prawidłowych informacji dot. podatku VAT/ ne bis in idem / prawo zawarte i EKPC i KPP kwestia zgodności z prawem Unii praktyki sądów szwedzkich, w ramach której obowiązek odmowy zastosowania przepisu sprzecznego z jednym z praw podstawowych chronionych na mocy EKPC lub Karty uzależniony jest od tego, czy sprzeczność ta wynika w sposób oczywisty z brzmienia przepisów lub odnośnego orzecznictwa Artykuł 50 KPP Zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony zagrożony karą Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony zagrożony karą, w związku z którym został już uprzednio na terytorium Unii Europejskiej zgodnie z ustawą uniewinniony lub za który został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem.

25 Åklagaren zakres stosowania KPP do działań PCz/ rola wyjaśnień/ KPP nie zmienia kompetencji UE 19 Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika bowiem co do zasady, że prawa podstawowe chronione w porządku prawnym Unii znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, ale nie poza takimi sytuacjami. Z tego względu Trybunał przypomniał już, że nie jest władny oceniać zgodności z kartą przepisów krajowych, które nie mieszczą się w zakresie zastosowania prawa Unii. Natomiast jeżeli przepisy takie wchodzą w zakres zastosowania tego prawa, Trybunał, rozpatrując pytanie prejudycjalne, powinien udzielić wszelkich wyjaśnień interpretacyjnych koniecznych do oceny przez sąd krajowy zgodności tych przepisów z prawami podstawowymi, których ochronę zapewnia (...). 20 Tak określony zakres zastosowania praw podstawowych Unii potwierdzają wyjaśnienia dotyczące art. 51 karty, które zgodnie z art. 6 ust. 1 akapit trzeci TUE i z art. 52 ust. 7 karty powinny być uwzględniane przy jej wykładni (...). Zgodnie z tymi wyjaśnieniami wymóg poszanowania praw podstawowych określonych w kontekście Unii jest wiążący dla państw członkowskich wyłącznie wtedy, gdy działają one w zakresie zastosowania prawa Unii. 21 Poszanowanie praw podstawowych chronionych na mocy karty jest zatem konieczne, w sytuacji gdy przepisy krajowe mieszczą się w zakresie zastosowania prawa Unii. Nie mogą więc występować sytuacje podlegające prawu Unii, w których wspomniane prawa podstawowe nie miałyby zastosowania. Stosowanie prawa Unii oznacza więc jednoczesne zastosowanie praw podstawowych chronionych na mocy karty. 22 Natomiast jeżeli stan prawny nie jest objęty zakresem zastosowania prawa Unii, Trybunał nie jest właściwy do jego oceny, a przytaczane ewentualnie postanowienia karty nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do nadania mu takiej właściwości (...). 23 Przytoczone motywy są w pełni zbieżne z przesłankami, na których opiera się art. 6 ust. 1 TUE, zgodnie z którym postanowienia karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w traktatach. Podobnie zgodnie z art. 51 ust. 2 karty nie rozszerza ona zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii ani też nie zmienia kompetencji i zadań powierzonych jej w traktatach (...).

26 Åklagaren czy sytuacja wchodzi zakres prawa UE? 25 Jak zaś wynika z art. 2, art. 250 ust. 1 i art. 273 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (...) każde państwo członkowskie jest zobowiązane podjąć wszelkie działania ustawodawcze i administracyjne niezbędne do zapewnienia na jego terytorium poboru w pełnej wysokości należnego podatku VAT i zwalczania przestępczości podatkowej (...). 26 Jednocześnie art. 325 TFUE zobowiązuje państwa członkowskie do zwalczania nielegalnych działań naruszających interesy finansowe Unii za pomocą odstraszających i skutecznych środków, a w szczególności do stosowania takich samych środków w celu zwalczania przestępczości powodującej naruszenie interesów finansowych Unii, jakie stosują one w celu zwalczania przestępczości powodującej naruszenie ich własnych interesów (...). Zasobami własnymi Unii są zaś, zgodnie z art. 2 ust. 1 decyzji Rady 2007/436/WE, Euratom z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 163, s. 17), dochody wynikające z zastosowania jednolitej stawki do zharmonizowanej podstawy opodatkowania podatkiem VAT określonej zgodnie z normami Unii. Istnieje zatem bezpośredni związek między poborem zgodnie z obowiązującym prawem Unii należności z tytułu podatku VAT a wpłatą do budżetu Unii odpowiednich środków pochodzących z tego podatku, ponieważ wszelkie braki w poborze owych należności mogą powodować uszczuplenie wskazanych środków budżetowych (...). 27 Jak z tego wynika, dodatkowe zobowiązania podatkowe i postępowanie karnoskarbowe, a więc tego rodzaju środki, jak stosowane wobec oskarżonego w sprawie głównej z powodu nieprawdziwych informacji podanych przez niego w odniesieniu do podatku VAT, stanowią wykonanie art. 2, art. 250 ust. 1 i art. 273 dyrektywy 2006/112 (dawniej art. 2 i 22 szóstej dyrektywy) oraz art. 325 TFUE, a zatem akt stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty.

27 Åklagaren jeśli działanie państw członkowskich nie jest zdeterminowane w sposób zupełny przepisami prawa UE organy i sądy krajowe są uprawnione do stosowania krajowych standardów ochrony praw podstawowych, pod warunkiem że zastosowanie owych standardów nie podważa poziomu ochrony wynikającego z Karty interpretowanej zgodnie z orzecznictwem Trybunału ani pierwszeństwa, jednolitości i skuteczności prawa Unii prawo Unii nie reguluje relacji między EKPC a porządkami prawnymi państw członkowskich ani nie określa skutków, jakie sąd krajowy powinien wywieść ze sprzeczności między normą prawa krajowego a prawami chronionymi na mocy tej konwencji

28 Åklagaren jakie skutki sąd krajowy powinien wiązać ze sprzecznością przepisów krajowych z prawami chronionymi na mocy Karty? Sąd krajowy, stosując w ramach swojej właściwości przepisy prawa Unii, ma obowiązek zapewnić pełną skuteczność tych przepisów, odmawiając w razie potrzeby z urzędu zastosowania wszelkich sprzecznych z nimi przepisów krajowych, nawet późniejszych, bez konieczności żądania lub oczekiwania na uprzednie uchylenie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym. Byłyby bowiem sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa Unii wszelkie przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz wszelka praktyka ustawodawcza, administracyjna lub sądowa, powodujące ograniczenie skuteczności prawa Unii poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji leży jego stosowanie, uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego prawa, wszystkiego co niezbędne do pominięcia krajowych przepisów ustawowych mogących stać na przeszkodzie pełnej skuteczności prawa Unii. Jak z tego wynika, prawo Unii stoi na przeszkodzie krajowej praktyce sądowej, która uzależnia obowiązek niezastosowania przez sąd krajowy przepisu sprzecznego z prawem podstawowym chronionym na mocy Karty od spełnienia warunku, by sprzeczność ta wynikała w sposób oczywisty z Karty lub z dotyczącego jej orzecznictwa, jeżeli praktyka ta uniemożliwia sądowi krajowemu dokonanie, z ewentualnym udziałem Trybunału, kompletnej oceny zgodności owego przepisu krajowego z Kartą.

29 Prawa i zasady Art. 52 (5) KPP Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności. Prawa się respektuje a zasad przestrzega/ Wyjaśnienia

30 Wyjaśnienia do art. 52 (2) KPP ( ) Zasady mogą być wykonywane poprzez akty prawodawcze lub wykonawcze (przyjęte przez Unię zgodnie z jej uprawnieniami oraz Państwa Członkowskie jedynie gdy wykonują prawo Unii); stają się one zatem istotne dla sądów i trybunałów jedynie wtedy, gdy akty takie są interpretowane lub poddawane kontroli. Nie stanowią one podstawy do żadnych praw bezpośrednich do podejmowania działań pozytywnych przez instytucje Unii lub władze Państw Członkowskich. Jest to spójne zarówno z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości (zob. w szczególności orzecznictwo w sprawie zasady ostrożności w artykule 191 ustęp 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: wyrok Sądu Pierwszej Instancji z dnia 11 września 2002 r. w sprawie T-13/99, Pfizer przeciwko Radzie, z licznymi odniesieniami do wcześniejszego orzecznictwa, oraz wyroki w sprawie artykułu 33 (dawny artykuł 39) w sprawie zasad prawa rolnego, np. wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie 265/85, Van den Berg, Rec. 1987, s. 1155: sprawdzenie zasady stabilizacji rynku i uzasadnionych oczekiwań), jak i z podejściem stosowanym w systemach konstytucyjnych Państw Członkowskich względem zasad, w szczególności w dziedzinie prawa społecznego.

31 Przykładowe zasady Artykuł 25 Prawa osób w podeszłym wieku Unia uznaje i szanuje prawo osób w podeszłym wieku do godnego i niezależnego życia oraz do uczestniczenia w życiu społecznym i kulturalnym. Artykuł 26 Integracja osób niepełnosprawnych Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków mających zapewnić im samodzielność, integrację społeczną i zawodową oraz udział w życiu społeczności. Artykuł 37 Ochrona środowiska Wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości muszą być zintegrowane z politykami Unii i zapewnione zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W niektórych przypadkach artykuł Karty może zawierać zarówno elementy prawa, jak i zasady, np. artykuły 23, 33 i 34

32 Przepisy odsyłające do prawa krajowego lub prawa UE Np.: art. 9 KPP: Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny są gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tych praw art. 28: Pracownicy i pracodawcy, lub ich odpowiednie organizacje, mają, zgodnie z prawem Unii oraz ustawodawstwami i praktykami krajowymi, prawo do negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy na odpowiednich poziomach oraz do podejmowania, w przypadkach konfliktu interesów, działań zbiorowych, w tym strajku, w obronie swoich interesów.

33 C-176/12 Association de médiation sociale/ KPP ocena działań PCz/ prawo wykonujące dyrektywę doprecyzowującą art. 27 KPP/ zakaz wykluczania określonych kategorii pracowników z określania liczby pracowników przedsiębiorstwa / w pr. fr. od liczby personelu przedsiębiorstwa zależy wybór przedstawicieli pracowników, rada pracownicza itp. Art. 27 KPP Pracownikom lub ich przedstawicielom należy zagwarantować, na właściwych poziomach, informację i konsultację we właściwym czasie, w przypadkach i na warunkach przewidzianych w prawie wspólnotowym oraz ustawodawstwach i praktykach krajowych. nie wystarcza sam w sobie dla przyznania jednostkom prawa podmiotowego, które może być powoływane w celu spowodowania od odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z prawem Unii/ doprecyzowanie tego prawa przez przepisy UE lub prawa krajowego nie ma wpływu na te ocenę

34 Zakres stosowania KPP podsumowanie Karta stosuje się do: instytucji i organów UE, z uwzględnieniem zasady pomocniczości PCz w zakresie, w jakim stosują prawo UE (art. 51 ust. 1) nie zmienia ani nie ustanawia żadnego nowego uprawnienia ani zadania dla UE (art. 51 ust. 2) ograniczenia praw mogą być przewidziane tylko w prawie i szanować istotę tych praw Ograniczenia mogą być wprowadzone jedynie wtedy, kiedy są konieczne i odpowiadają istotnie celom interesu ogólnego lub potrzebom ochrony praw innych osób, muszą również wypełniać kryteria proporcjonalności (art. 52 ust. 1) test uzasadnionego i proporcjonalnego ograniczenia (the rule of reason)

35 Nowe art. 52 ust. 4-7 KPP 4. W zakresie, w jakim niniejsza Karta uznaje prawa podstawowe wynikające ze wspólnych tradycji konstytucyjnych Państw Członkowskich, prawa te interpretuje się zgodnie z tymi tradycjami. 5. Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności. 6. Ustawodawstwa i praktyki krajowe uwzględnia się w pełni, jak przewiduje to niniejsza Karta. 7. Wyjaśnienia sporządzone w celu wskazania wykładni niniejszej Karty są należycie uwzględniane przez sądy Unii i Państw Członkowskich.

36 Stosowanie KPP w Polsce i Zjednoczonym Królestwie/ w przyszłości w Czechach Deklaracja Polski w sprawie Karty Karta w żaden sposób nie narusza prawa Państw Członkowskich do stanowienia prawa w zakresie moralności publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godności ludzkiej oraz poszanowania fizycznej i moralnej integralności człowieka.

37 PROTOKÓŁ NR 30 W SPRAWIE STOSOWANIA KARTY (...) DO POLSKI I ZJEDNOCZONEGO KRÓLESTWA (...) PRAGNĄC zatem sprecyzować stosowanie Karty w stosunku do przepisów prawnych i działań administracyjnych Polski i Zjednoczonego Królestwa oraz możliwość rozpoznawania na podstawie postanowień Karty spraw na drodze sądowej w Polsce i Zjednoczonym Królestwie, (...) Artykuł 1 1. Karta nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone. 2. W szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym. Artykuł 2 Jeżeli dane postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstw i praktyk krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.

38 Deklaracja Polski dot. ww. Protokołu Rzeczpospolita Polska oświadcza, że ze względu na tradycję ruchu społecznego Solidarność i jego znaczący wkład w walkę o prawa społeczne i pracownicze, w pełni szanuje prawa społeczne i pracownicze ustanowione prawem Unii Europejskiej, w szczególności prawa potwierdzone w tytule IV Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

39 Sprawy połączone C-411/10 i C-493/10 N.S. / Secretary of State for the Home Department i C-493/10 M.E. i in. / Refugee Applications Commissioner Minister for Justice, Equality and Law Reform/ wyrok Z brzmienia tego przepisu wynika, że jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 169 i 170 swojej opinii w sprawie C-411/10 protokół (nr 30) nie podważa zastosowania karty wobec Zjednoczonego Królestwa czy wobec Polski, co znajduje potwierdzenie w motywach tego protokołu. Tak więc, zgodnie z motywem 3 protokołu (nr 30) art. 6 TUE stanowi, że karta jest stosowana i interpretowana przez sądy Polski i Zjednoczonego Królestwa w ścisłej zgodności z wyjaśnieniami, o których mowa w tym artykule. Ponadto zgodnie z motywem 6 wspomnianego protokołu karta potwierdza prawa, wolności i zasady uznawane w Unii oraz sprawia, że są one bardziej widoczne, nie tworzy jednak nowych praw ani zasad. 120 W takiej sytuacji art. 1 ust. 1 protokołu (nr 30) potwierdza treść art. 51 karty dotyczącego jej zakresu stosowania, a nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa z obowiązku przestrzegania postanowień karty ani uniemożliwienia sądom i trybunałom w tych państwach członkowskich czuwania nad przestrzeganiem tych postanowień. 121 Ponieważ prawa, których dotyczą postępowania przed sądami krajowymi nie są objęte zakresem tytułu IV karty, nie ma potrzeby dokonania wykładni art. 1 ust. 2 protokołu (nr 30)..

40 Podsumowanie Polska jest związana KPP Protokół, jak wynika z jego treści, może mieć jedynie znaczenie interpretacyjne

41 Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950 r. jest niezależnym od prawa UE instrumentem prawnym wiąże 47 państw, w tym 28 PCz UE, nie wiąże UE ustanowiła Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC): różny od TSUE!!!!! skargę z tytułu naruszenia EKPC przez państwo stronę wnosi jednostka lub inne państwo strona wyroki są wiążące, egzekwowane są jednak innymi metodami niż w prawie UE Prawa podstawowe zagwarantowane w EKPC są przestrzegane przez UE na podstawie art. 6 TUE, ponieważ stanowią zasady ogólne prawa Unii

42 Rozbieżności? 46/87 i 227/88 Hoechst AG przeciwko Komisja art. 8 (1) EKPC Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. - TS - nie dotyczy pomieszczeń spółki później ETPC Niemietz przeciwko RFN inaczej 155/79 AM & S Europe Ltd przeciwko Komisja prawo do poufności korespondencji między klientem i prawnikiem (EKPC nie zawiera takiego prawa)

43 Test TSUE i ETPC ten sam oceniają czy ingerencja władzy publicznej w prawa podstawowe: była określona przez prawo lub zgodna z prawem jej cel był uzasadniony (ważnym interesem publicznym, ochroną praw i wolności osób trzecich) była niezbędna w społeczeństwie demokratycznym dla realizacji tego celu test uzasadnionego i proporcjonalnego ograniczenia!!!

44 Przystąpienie Unii do EKPC 1979 r. KE wniosek 1990 r. ponowny wniosek KE Rada przed podjęciem decyzji art. 300 (6) opinia 2/94 TS przyznał, że poszanowanie praw człowieka jest warunkiem legalności aktów WE ale WE nie ma kompetencji Traktat z Lizbony art. 6 (2) TUE Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach. Protokół nr 14 do EKPC z 2004 r. zmienia art. 59 EKPC stanowiąc, że: Unia Europejska może przystąpić do niniejszej Konwencji wszedł już w życie Rosja ratyfikowała 1 czerwca 2010 r.!!!!

45 Argumenty za przystąpieniem UE do EKPC Wzmacnia wiarygodność UE także zew. / TSUE krytykowany używa PP dla rozszerzenia kompetencji UE/lub by realizować cele gospodarcze / nie jest sądem praw człowieka Kontrola PCz możliwe konflikty z ETPC Potrzeba kontroli aktów UE

46 Protokół (nr 8) dotyczący artykułu 6 ustęp 2 TUE w sprawie przystąpienia UE do EKPC Artykuł 1 [Porozumienie w sprawie przystąpienia przewidziane] w artykule 6 ustęp 2 [TUE], musi odzwierciedlać konieczność zachowania szczególnych cech Unii i prawa Unii, zwłaszcza w odniesieniu do: a) szczególnych warunków ewentualnego udziału Unii w organach kontrolnych [EKPC]; b) mechanizmów niezbędnych do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi indywidualne były kierowane prawidłowo przeciwko państwom członkowskim lub Unii, w zależności od danego przypadku. Artykuł 2 [Porozumienie], o któr[ym] mowa w artykule 1, zagwarantuje, że przystąpienie nie ma wpływu na kompetencje Unii ani uprawnienia jej instytucji. Zagwarantuje, że żadne je[go] postanowienia nie mają wpływu na szczególną sytuację państw członkowskich w odniesieniu do [EKPC], w szczególności protokołów do niej, środków podjętych przez państwa członkowskie w drodze odstępstwa od [EKPC] zgodnie z jej artykułem 15 i zastrzeżeń do [EKPC] dokonanych przez państwa członkowskie zgodnie z jej artykułem 57. Artykuł 3 Postanowienia [porozumienia], o któr[ym] mowa w artykule 1, nie mogą mieć wpływu na [artykuł 344 TFUE].

47 Deklaracja nr 2 odnosząca się do art. 6(2)TUE Konferencja uzgadnia, że przystąpienie Unii do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności powinno nastąpić w taki sposób, aby można było zachować szczególny charakter porządku prawnego Unii. W związku z tym Konferencja stwierdza istnienie regularnego dialogu między Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka; dialog ten może zostać wzmocniony po przystąpieniu Unii do tej Konwencji.

48 Skargi dot. prawa UE przed ETPC ETPC państwa członkowskie ponoszą odpowiedzialność za działania stworzonej przez siebie organizacji międzynarodowej, o ile organizacja ta nie zapewnia ekwiwalentnej ochrony 13258/87 Melchers & Co. przeciwko RFN 24833/94 Mathews przeciwko UK kontrola prawa pierwotnego UE 45036/98 Bosphorus przeciwko Irlandii

49 Kryterium ekwiwalentnej ochrony 45036/98 Bosphorus (...) przeciwko Irlandia / skonfiskowanie samolotów na podstawie rozporządzenia wykonującego sankcje ONZ na FRJ Państwa członkowskie nie ponoszą odpowiedzialności za działania organizacji międzynarodowej tak długo jak odnośna organizacja uważana jest za chroniącą prawa podstawowe, zarówno w odniesieniu do oferowanych gwarancji materialnych jak i mechanizmów kontrolujących ich przestrzeganie, w sposób, który może być uważany przynajmniej za równoważny w stosunku do oferowanego przez EKPC. Domniemanie równoważności ochrony jest wzruszalne, gdy w szczególnych okolicznościach konkretnego przypadku, okaże się, że ochrona praw gwarantowanych Konwencją jest w oczywisty sposób niedostateczna. W takich przypadkach interes współpracy międzynarodowej musi ustąpić wobec roli Konwencji jako konstytucyjnego instrumentu europejskiego porządku publicznego w dziedzinie praw człowieka.

50 Nowsze orzeczenia ETPC Ullens de Schooten i Rezabek v. Belgia (no. 3989/07 and 38353/07) 2011 Belgijski Trybunał Kasacyjny i Conseil d Etat odmówiły zwrócenia się z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE ETPC obydwa sądy uzasadniły odmowę; w świetle tych uzasadnień i po zbadaniu postępowania ETPC nie stwierdził naruszenia art. 6 EKPC Dhabi v. Włochy naruszenie art. 6 EKPC sądy włoskie nie uzasadniły odmowy skierowania pytania prejudycjalnego do ETS

51 Nowsze orzeczenia ETPC M.S.S. v. Belgium and Greece (no /09) / jest kilka podobnych spraw/rozporządzenie UE!!!! Obywatel Afganistanu w Belgii wnosi o azyl (przekroczył granicę UE w Grecji ) Belgia przekazała postępowanie Grecji na podstawie systemu Dublińskiego Skarżący istniało ryzyko złego traktowania lub nawet narażenia życia (art. 3 EKPC) Wyrok Wielkiej Izby Belgia naruszyła EKPC wydając S. Grecji + obydwa państwa naruszyły

52 Podobne sprawy w TSUE/ unikanie konfliktów C-411/10 N.S. / Secretary of State for the Home Department i C-493/10 M.E. i in. / Refugee Applications Commissioner Minister for Justice, Equality and Law Reform / Prawo Unii stoi na przeszkodzie stosowaniu niewzruszalnego domniemania, że państwo członkowskie uznane za właściwe na podstawie rozporządzenia przestrzega praw podstawowych Unii Europejskiej. Na państwach członkowskich, w tym na sądach krajowych, ciąży bowiem obowiązek niedokonania transferu osoby ubiegającej się o azyl do państwa członkowskiego uznanego za właściwe, jeżeli nie mogą one pominąć faktu, iż systemowe nieprawidłowości w zakresie procedury azylowej i warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl stanowią poważne i udowodnione powody, aby przypuszczać, że wnioskodawca zetknie się z rzeczywistym niebezpieczeństwem bycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w rozumieniu art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej..

53 ETPC 12323/11 Michaud v Francja 2012 obowiązek fr. adwokatów do zgłaszania swoich podejrzeń w zakresie możliwego podejmowania przez ich klientów działalności związanej z praniem brudnych pieniędzy/ art. 8 EKPC poufność relacji klient prawnik domniemanie równoważnej ochrony nie miało zastosowania/ bo ustawa implementowała dyrektywę/ szeroka swoboda PCz

54 Prace przygotowawcze Powołanie specjalnej grupy roboczej Wspólny komunikat przewodniczących Trybunałów - ETPC /Costa oraz TSUE/Skouris Przystąpienie generalnie na takich samych zasadach jak państwa/ z niezbędnymi modyfikacjami wynikającymi ze specyfiki EU

55 Projekt umowy o przystąpieniu UE do EKPC 2011/ zrewid Przystąpienie także do niektórych protokołów do EKPC Skargi bezpośrednie przeciwko UE/ dopozwanie PCz Skargi przeciwko PCz stosującym prawo UE (dyrektywy, rozporządzenia itp./szeroka swoboda lub jej brak, gdy dziś ECtHR odmówiłby kontroli) Mechanizm współpozwania/ decyduje ETPC na wniosek swój lub UE - art. 3/ odp. wspólna/ jeśli naruszenia dałoby się uniknąć jedynie przez nieposzanowanie obowiązku wynikającego z prawa UE Wyczerpanie drogi wewnętrznej najpierw sprawę musi rozstrzygnąć TSUE /procedura wcześniejszego zaangażowania się Udział UE w Komitecie Ministrów Rady Europy Skargi PCz/UE v PCz/UE Komisja do TSUE o opinię

56 Opinia 2/13 z 18 grudnia 2014 r. Przystąpienie tak jak państwo a UE nie jest państwem/ nie uwzględnia szczególnych cech UE/ wzajemne zaufanie PCz Wykładnia prawa UE/KPP powinna wiązać ETPC/ konieczna koordynacja EKPC-KPP Protokół 16 z 2013 r. /autonomia prawa UE zagrożona jednolita interpretacja i stosowanie prawa UE/ ECtHR decyzje przed TSUE/ większość spraw dotyczy PCz stosujących prawo UE zagrożenie dla dialogu TSUE sądy krajowe/ mogą nie kierować pytań prejudycjalnych bo i tak UE może być dopozwana lub mechanizm wcześniejszego zaangażowania Nie eliminuje możliwości skarg PCz/UE-PCz/UE sprzeczne z art. 344 TFUE

57 Opinia 2/13 Mechanizm współpozwania ETPC oceniałby wiążąco podział kompetencji między PCz i UE Procedura wcześniejszego zaangażowania o tym czy kwestia była rozstrzygana powinna decydować UE/ przyznanie tej kompetencji ETPC = kompetencji do interpretowania orzecznictwa TSUE/procedura ograniczona do kontroli legalności brak wykładnia prawa wtórnego to narusza kompetencje UE i TSUE ETPC mógłby kontrolować akty w zakresie WPZiB a TSUE ma tu ograniczoną kompetencję => wyłączna kontrola organu zewnętrznego nie uwzględnia szczególnych cech prawa UE