Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 343[01].O1.05

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Aneta Łabędzka Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 343[01].O1.05 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

2 Recenzenci: mgr Małgorzata Krzyżaniak mgr Mirosława Gastoł Opracowanie redakcyjne: mgr Aneta Łabędzka Konsultacja: dr Elżbieta Sałata Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 343[01].O1.05 zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik administracji. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania Podstawy prawne i zasady prowadzenia rachunkowości Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Udokumentowanie operacji gospodarczych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Inwentaryzacja: cel, zasady i dokumentacja Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Źródła przychodów i klasyfikacja kosztów według rodzajów Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Podatek dochodowy od osób fizycznych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Podatek od towarów i usług (VAT) Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Rozliczenie wynagrodzeń i ubezpieczeń społecznych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Uproszczone formy ewidencji gospodarczej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 52 2

4 4.9. Zastosowanie programów komputerowych w ewidencji gospodarczej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura 62 3

5 1. WPROWADZENIE Poradnik ma stanowić pomoc w przygotowaniu Cię do prowadzenia uproszczonych form rachunkowości i ewidencji zdarzeń gospodarczych. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, tj. zakres wiedzy, którą powinieneś już posiadać, abyś mógł swobodnie korzystać z poradnika, cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, które będziesz nabywał podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, podstawy teoretyczne, niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej, pytania, które sprawdzą, czy przyswoiłeś podane treści, ćwiczenia będące sprawdzeniem Twoich wiadomości teoretycznych i praktycznych, sprawdzian postępów, za pomocą którego ocenisz swoją znajomość danego tematu, sprawdzian osiągnięć, który pozwoli ocenić, czy efektywnie pracowałeś podczas lekcji i czy zrealizowałeś założenia z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. W materiale nauczania zawarto najbardziej podstawowe treści, niezbędne do osiągnięcia celów kształcenia tej jednostki modułowej. Wskazane jest, byś ponadto skorzystał z ujętej na końcu poradnika literatury. Materiał nauczania podzielono na 9 części, z których każda dotyczy innej sfery funkcjonowania jednostki gospodarczej. I tak część pierwsza ujmuje podstawy prawne prowadzenia działalności gospodarczej, jak również nadrzędne zasady, które obowiązują każdą jednostkę prowadzącą rachunkowość. Część druga zawiera opis dowodów księgowych dokumentujących różne operacje gospodarcze. Kolejna część materiału dotyczy inwentaryzacji, celu, zasad i sposobów jej przeprowadzania. Część czwarta ujmuje z jednej strony źródła przychodów jednostki gospodarczej, a z drugiej koszty w układzie rodzajowym. Pokazano tutaj również sposoby kalkulacji kosztu jednostkowego i kształtowanie się ceny sprzedaży w poszczególnych kanałach dystrybucji. Następne dwa podrozdziały poświęcone są podatkom: podatkowi dochodowemu od osób fizycznych i podatkowi od towarów i usług (VAT). Zwrócono w nich szczególnie uwagę na podmioty, które im podlegają, stawki opodatkowania i terminy rozliczania się z urzędem skarbowym. Część dotycząca wynagrodzeń i ubezpieczeń społecznych ma na celu przekazanie praktycznej wiedzy z zakresu sporządzania listy płac, deklaracji i rozliczania się z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Ostatnie dwie części to charakterystyka uproszczonych form rachunkowości, wskazanie podobieństw i różnic między nimi, a także przedstawienie rozwiązań komputerowych w prowadzeniu ewidencji gospodarczej. Rozwiązania te dotyczą zarówno programów księgowych, jak i ubezpieczeniowych oraz arkusza kalkulacyjnego Excel, pomocnego w wykonywaniu bardziej skomplikowanych wyliczeń i sporządzania obszernych zestawień. Pytania sprawdzające pozwolą ocenić stan Twojej wiedzy potrzebnej do wykonania ćwiczeń. Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość weryfikacji przyswojonych wiadomości teoretycznych i praktycznych poprzez sprawdzenie postępów. Odpowiedź tak wskazuje na to, że opanowałeś dany zakres materiału, nie jest znakiem, że musisz jeszcze popracować nad danym zagadnieniem. Poradnik kończy sprawdzian osiągnięć, z którego możesz skorzystać, aby poznać ogólny stan swojej wiedzy i umiejętności. 4

6 343[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 343[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 343[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 343[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 343[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 343[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych Schemat układu jednostek modułowych w module Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 5

7 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, obsługiwać komputer na poziomie podstawowym, posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, pracować w grupie i indywidualnie. 6

8 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji jednostki modułowej, powinieneś umieć: określić podstawy prawne dotyczące prowadzenia rachunkowości, zdefiniować pojęcie rachunkowości i określić jej nadrzędne zasady, rozpoznać typy operacji gospodarczych, sporządzić dowody księgowe i przygotować je do księgowania, określić źródła przychodów, rozróżnić koszty rodzajowe i dokonać kalkulacji kosztu jednostkowego, ustalić cenę sprzedaży, określić cel i sposoby przeprowadzania inwentaryzacji zapasów, zaewidencjonować przychody i koszty uzyskania przychodów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów, ustalić podatek dochodowy od osób fizycznych, rozliczyć podatek VAT, sporządzić deklaracje podatkowe, obliczyć wynagrodzenia pracowników i sporządzić listę płac, wykorzystać w ewidencji gospodarczej rozwiązania komputerowe. 7

9 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Podstawy prawne i zasady prowadzenia rachunkowości Materiał nauczania Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady prowadzenia rachunkowości jest Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. [6] Uzupełniają ją inne akty prawne dotyczące np. podatku dochodowego od osób prawnych, osób fizycznych, podatku od towarów i usług czy ubezpieczeń społecznych. W ramach umiędzynarodowienia rynków kapitałowych zaistniała potrzeba ujednolicenia zasad rachunkowości, co zapewniłoby porównywalność sprawozdań finansowych sporządzanych przez przedsiębiorstwa z różnych krajów. Powołano w tym celu międzynarodowe instytucje i organizacje, które opracowały Międzynarodowe Standardy Rachunkowości oraz dyrektywy Unii Europejskiej. Rachunkowość kompleksowy, sformalizowany system gromadzenia, przetwarzania i prezentacji danych dotyczących stanów i procesów kształtujących majątek jednostki gospodarczej w celu dostarczenia informacji ekonomiczno-finansowych. Do prowadzenia rachunkowości według zasad określonych w Ustawie o rachunkowości zobowiązane są wszystkie większe jednostki prowadzące działalność gospodarczą i mające siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Należą do nich: spółki prawa handlowego, np. spółki akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością, komandytowe i jawne, spółki cywilne, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, osoby fizyczne, jednostki i zakłady budżetowe, organizacje społeczne itp. Ustawą nie objęty jest Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski. Osoby fizyczne i spółki cywilne, których przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy były niższe niż euro mogą nie prowadzić rachunkowości, ale mogą stosować uproszczoną ewidencję gospodarczą w postaci: podatkowej księgi przychodów i rozchodów, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, karty podatkowej. Prowadzenie rachunkowości zależy od przyjętych zasad, które wynikają, jak już zostało wcześniej wspomniane, z Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, dyrektyw Unii Europejskiej oraz innych aktów prawnych. Rachunkowość dostarcza informacji o sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa. Aby te informacje były wiarygodne i porównywalne, należy przestrzegać nadrzędnych zasad rachunkowości. Należą do nich: zasada memoriału polega na tym, że koszty i przychody ujmowane są w ewidencji księgowej w okresach, których dotyczą, a nie w których wystąpiły. Nie mają tutaj znaczenia wpływy lub wydatki środków pieniężnych; 8

10 zasada ciągłości stosowanych metod w celu porównywalności danych należy przyjęte zasady rachunkowości stosować w sposób ciągły z okresu na okres; zasada kontynuacji działania zakładamy, że przedsiębiorstwo będzie kontynuowało działalność w przyszłości; zasada ostrożności poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się, stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty); zasada periodyzacji operacje zachodzące w jednostce gospodarczej należy ujmować według okresów sprawozdawczych i lat obrotowych; zasada zakazu kompensat wartość składników aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosztów, a także zysków i strat nadzwyczajnych ustala się oddzielnie. Nie można kompensować ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i pasywów, przychodów i kosztów z nimi związanych oraz zysków i strat nadzwyczajnych; zasada wiernego obrazu jeżeli dane z rachunkowości nie są w stanie przedstawić wiernego obrazu, to należy je uzupełnić o inne informacje, np. gdy mamy do czynienia z wysoką inflacją; zasada istotności sprawozdania finansowe powinny zawierać pozycje mające istotne znaczenie do oceny jednostki i podejmowanych decyzji; zasada wyższości treści nad formą ważniejsza jest treść operacji gospodarczych od formy ich wykazania, nawet jeśli odbiega ona od powszechnie przyjętych rozwiązań Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest rachunkowość? 2. Jaki jest podstawowy akt prawny regulujący prowadzenie rachunkowości? 3. Kto jest zobowiązany do prowadzenia rachunkowości? 4. W jakiej formie może być prowadzona uproszczona ewidencja gospodarcza? 5. Omów nadrzędne zasady rachunkowości Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokonaj podziału jednostek na te podlegające ustawie o rachunkowości i te nią nie objęte: spółki akcyjne, Skarb Państwa, spółdzielnie, spółka komandytowa, Narodowy Bank Polski, spółki cywilne. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) przy pozycjach, które podlegają ustawie o rachunkowości wstawić literę r. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia, długopis lub ołówek. 9

11 Ćwiczenie 2 Przeczytaj uważnie poniższe opisy nadrzędnych zasad rachunkowości. Prawdziwe oznacz literą P, zaś fałszywe literą F. 1. Zasada memoriału dotyczy wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów. 2. Zasada ostrożności mówi o tym, że zasady rachunkowości powinno się stosować w sposób ciągły. 3. Zasada zakazu kompensat zabrania kompensowania ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i pasywów, przychodów i kosztów. 4. Zasada wiernego obrazu bazuje tylko na danych wynikających z rachunkowości, które nie mogą być uzupełnione innymi informacjami. 5. Zasada memoriału ujmuje koszty i przychody w okresach, których dotyczą. 6. Zasada istotności sprawozdania finansowe powinny zawierać wszystkie, ważne z punktu widzenia oceny jednostki, pozycje. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) przeczytać uważnie podane stwierdzenia, 3) oznaczyć je właściwymi literami z lewej bądź prawej strony. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia, długopis lub ołówek. Ćwiczenie 3 Zdobądź Ustawę o rachunkowości i odszukaj, który artykuł mówi o podmiotach, które podlegają przepisom tej ustawy. Sposób wykonania ćwiczenia 1) pozyskać ustawę o rachunkowości, 2) odnaleźć właściwy artykuł. Wyposażenie stanowiska pracy: ustawa o rachunkowości Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) podać definicję rachunkowości? 2) wskazać podstawowy akt prawny dotyczący prowadzenia rachunkowości? 3) powiedzieć, jakie podmioty są zobowiązane do prowadzenia rachunkowości? 4) nazwać 3 formy uproszczonej ewidencji gospodarczej? 5) rozróżnić, na czym polegają poszczególne nadrzędne zasady rachunkowości? 6) odszukiwać i posługiwać się aktami prawnymi? Tak Nie 10

12 4.2. Udokumentowanie operacji gospodarczych Materiał nauczania Zdarzenia gospodarcze mogą składać się z jednej lub kilku operacji gospodarczych. Operacją gospodarczą nazywa się każdą zmianę aktywów lub pasywów jednostki bądź jej wyniku finansowego. Operacja gospodarcza ma miejsce w ściśle określonym momencie pod konkretną datą i powinna być odpowiednio udokumentowana. W jednostkach mają miejsce również takie zdarzenia, które nie powodują zmian w aktywach, pasywach i nie wpływają na poziom wyniku finansowego. Nie są to zdarzenia gospodarcze, a mogą nimi być, np. podpisanie umowy o pracę z pracownikiem lub otrzymanie zamówienia od klienta. W zależności od skutków, jakie wywołują operacje gospodarcze, można podzielić je na dwie grupy: operacje gospodarcze bezwynikowe, zwane bilansowymi, operacje gospodarcze wynikowe. Operacje gospodarcze bilansowe wywołują zmiany tylko w aktywach i pasywach jednostki, a nie mają wpływu na przychody i koszty. Operacje gospodarcze mogą wywoływać różne zmiany w bilansie, mimo tego po każdej operacji gospodarczej zostaje zachowana równowaga bilansowa i ogólna suma aktywów musi być równa ogólnej sumie pasywów. Operacje gospodarcze mogą: powodować zmiany tylko w strukturze pasywów, tj. zwiększać wartość jednego ze składników pasywów i jednocześnie zmniejszać wartość innego składnika pasywów nie powodując zmiany sumy bilansowej np. spłata zobowiązań wobec dostawcy z zaciągniętego na ten cel kredytu bankowego. Suma aktywów = suma pasywów + zwiększenia zmniejszenia wywoływać zmiany tylko w strukturze aktywów, tj. zwiększać wartość jednego ze składników aktywów i jednocześnie zmniejszać wartość innego składnika aktywów nie zmieniając sumy bilansowej np. otrzymano do kasy zapłatę za fakturę od odbiorcy. Operacja ta spowoduje wzrost wartości gotówki w kasie, a zmniejszenie należności od odbiorców. Suma aktywów + zwiększenia zmniejszenia = suma pasywów zwiększać stan jednego ze składników aktywów i jednocześnie zwiększać stan jednego ze składników pasywów. Po takiej operacji wzrasta wartość sumy bilansowej jednostki np. zakup materiałów od dostawców z 30-dniowym terminem płatności. Wzrośnie wartość materiałów w magazynie i wzrosną zobowiązania wobec dostawców. Suma aktywów + zwiększenia = suma pasywów + zwiększenia zmniejszać stan jednego ze składników aktywów i jednocześnie zmniejszać stan jednego ze składników pasywów. Powoduje to zmniejszenie wartości sumy bilansowej np. spłata z rachunku bankowego zobowiązań wobec dostawcy. Suma aktywów zmniejszenia = suma pasywów zmniejszenia. Operacje gospodarcze wynikowe dotyczą składników bilansu jednostki oraz jej przychodów i kosztów. Koszty i przychody wpływają na wielkość wyniku finansowego, który figuruje w pasywach bilansu. Mogą one powodować albo wzrost wyniku w przypadku przychodów, lub jego zmniejszenie przez poniesienie kosztu. Operacje wynikowe zawsze bezpośrednio dotyczą przychodów i kosztów i mogą wywoływać w bilansie i w rachunku zysków i strat następujące zmiany: 11

13 zwiększać stan aktywów i równocześnie zwiększać wartość przychodów, np. naliczenie przez bank odsetek od lokaty bankowej jednostki. Wzrasta wówczas stan środków pieniężnych na rachunku przedsiębiorstwa i wartość przychodów finansowych; zmniejszać stan pasywów i jednocześnie zwiększać wartość przychodów np. odpisanie przedawnionych zobowiązań; zmniejszać stan aktywów i zwiększać wartość kosztów np. wydanie z magazynu materiałów do produkcji. Nastąpi wówczas zmniejszenie wartości materiałów posiadanych przez jednostkę i zwiększenie kosztów zużycia materiałów i energii; zwiększać stan pasywów i zwiększać wartość kosztów, np. naliczenie przez bank odsetek od kredytu. Wzrosną wtedy zobowiązania wobec banku i jednocześnie wzrosną koszty finansowe. Każda operacja gospodarcza powinna być odpowiednio udokumentowana i objęta ewidencją w księgach rachunkowych. Dowody księgowe można podzielić na: dowody wewnętrzne dotyczą operacji gospodarczych wewnątrz jednostki, np. faktura VAT wewnętrzna, PK polecenie księgowania. dowody zewnętrzne: - własne, np. faktura VAT wystawiona przez jednostkę dla kontrahenta, - obce, np. faktura VAT otrzymana od kontrahenta, dowody pierwotne (źródłowe wystawiane w momencie zaistnienia operacji, np. KP kasa przyjmie, KW kasa wypłaci) dowody wtórne (zbiorcze, np. WB wyciąg bankowy). W zapisach księgowych wszystkie dowody można jeszcze podzielić na: dowody związane z obrotem pieniężnym: - gotówkowe, np. KP, KW wchodzące do raportu kasowego RK, - bezgotówkowe, np. WB dowody magazynowe: - przychodowe: PZ przyjęcie materiałów (towarów), PW przyjęcie wyrobów gotowych z produkcji do magazynu, ZW zwrot wewnętrzny materiałów, Mm przesunięcia międzymagazynowe, - rozchodowe: WZ wydanie na zewnątrz, rozchód wyrobów gotowych, RW rozchód wewnętrzny, wydanie materiałów, dowody związane z ruchem majątku trwałego: OT odbiór techniczny, przyjęcie środka trwałego, PT protokół zdawczo-odbiorczy, przekazanie środka trwałego, LT likwidacja środka trwałego, pozostałe dokumenty: Fa faktura (zakupu, sprzedaży, inwestycyjna, usługowa itd.), faktura korygująca, R-k rachunek, PK polecenie księgowania. Wszystkie dowody księgowe, bez względu na ich rodzaj, powinny: określać rodzaj dowodu (np. faktura VAT) i numer dowodu, tj. numer pod jakim dowód jest księgowany i przechowywany, określać strony uczestniczące w danej operacji gospodarczej, zawierać opis operacji gospodarczej datę wystąpienia, ilość, cenę, wartość, być podpisane przez wystawcę dokumentu. 12

14 Dokumenty mogą być wystawiane w języku i walucie obcej. Wtedy należy je przeliczyć na złote polskie. Transakcje w walutach obcych ujmuje się w ewidencji w dniu ich przeprowadzenia. Operacje zapłaty należności lub zobowiązań przewalutowuje się według kursu kupna lub sprzedaży walut obowiązującego w banku, z którego usług korzysta jednostka. W ewidencji pozostałych operacji stosuje się średni kurs ustalony dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na dzień dokonania operacji, chyba że w innym wiążącym dokumencie ustalony został inny kurs, tak jak ma to miejsce np. w dokumencie celnym. Przykład dokumentu księgowego faktura VAT. Źródło: opracowanie własne Każdy dokument, zanim zostanie zaksięgowany, jest poddawany kontroli merytorycznej, formalnej i rachunkowej. Kontrola merytoryczna polega na stwierdzeniu, czy wszystkie dane dotyczące jakości, ilości i wartości, ujęte w dokumencie odpowiadają rzeczywistości, np. czy zafakturowana dostawa materiałów i ich ceny są zgodne z umową i czy zgadza się ilość odebranych materiałów z ilością na fakturze. Kontrola formalna dotyczy sprawdzenia, czy dokument jest kompletny, zawiera właściwe dane i czy został wystawiony na właściwym formularzu. Kontrola rachunkowa polega na stwierdzeniu, że dokument nie zawiera błędów arytmetycznych, np. czy zgadza się ilość i cena, ich iloczyn oraz sumowanie. Przeprowadzoną kontrolę dokumentu kończy podpisanie go przez upoważnioną do tego osobę. Kolejnym etapem przygotowującym dokumenty do księgowania jest dekretowanie, które dokonuje się na każdym dowodzie księgowym i polega na nadaniu numeru, określeniu sposobu jego ewidencji, tj. strony Wn lub Ma kont, wskazaniu ewidencji analitycznej i określeniu daty pod którą ma być księgowany. Dowodowi księgowemu nadaje się kolejny 13

15 w miesiącu numer (niezależny od tego, który nadał mu wystawca danego dokumentu) pod którym jest księgowany i przechowywany. Nadawanie numerów księgowych ma ułatwić kontrolę poprawności i chronologii księgowanych operacji, a także usprawnić przechowywanie dokumentów księgowych. Dowody księgowe przechowywane są w siedzibie jednostki w oryginalnej postaci. Kryteria podziału dokumentów obejmują: okresy sprawozdawcze, sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych tzn. osobno gromadzone są dokumenty związane ze sprzedażą, osobno związane z zakupami czy środkami trwałymi. Zbiory roczne dowodów księgowych oznacza się pod względem typu (np. faktury sprzedaży), a także nadaje się im symbol końcowych lat i numerów w zbiorze. Okres przechowywania poszczególnych rodzajów dokumentów określony został w ustawie o rachunkowości. Po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy treść dowodów księgowych można przenieść na nośniki danych pod warunkiem, że możliwy będzie potem ich wydruk Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki jest związek między zdarzeniem gospodarczym a operacją gospodarczą? 2. Wskaż różnice pomiędzy operacjami wynikowymi i bezwynikowymi. 3. Jakie zmiany mogą wywoływać operacje gospodarcze bilansowe, a jakie wynikowe? 4. Jakie znasz rodzaje dowodów księgowych i ich symbole? 5. Omów trzy rodzaje kontroli dokumentów księgowych. 6. Na czym polega dekretowanie dokumentów księgowych? 7. Jakie elementy powinien zawierać każdy dokument księgowy? 8. Na czym polega przechowywanie dowodów księgowych? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dysponując drukiem KP i podanymi informacjami udokumentuj następującą operację: dnia 6 marca 2006 r. Przedsiębiorstwo LOLA z Płocka, ul. Krańcowa 16 uregulowało należność za fakturę nr 5/2006. Wartość faktury 1 260,00 zł, numer dowodu: 24. Dane firmy i osoby sporządzającej dowód określ samodzielnie. Sposób wykonania ćwiczenia 1) pozyskać druk KP, 2) przyjrzeć się przykładowi z materiału nauczania, 3) przeczytać uważnie polecenie z ćwiczenia, 4) wzorując się na podanym przykładzie wpisać we właściwe miejsca podane informacje. Wyposażenie stanowiska pracy: druk KP, długopis lub ołówek, gumka. Ćwiczenie 2 Przyjęto do magazynu 11 ryz papieru ksero w cenie 14 zł za ryzę i 6 czarnych tuszy do drukarek EPSON po 80 zł za sztukę. Sporządź dokument magazynowy PZ. Podobnie jak w ćwiczeniu 1 wymyśl dane przedsiębiorstwa wystawiającego PZ. 14

16 Sposób wykonania ćwiczenia 1) zdobyć druk PZ, 2) przeczytać uważnie polecenie z ćwiczenia, 3) wpisać we właściwe miejsca podane informacje. Wyposażenie stanowiska pracy: druk PZ, długopis lub ołówek, gumka. kalkulator. Ćwiczenie 3 Zafakturuj sprzedaż 30 zegarków sprzedanych firmie Cobra Sp. z o.o. ul. Akacjowa Gryfice, NIP: Cena 1 zegarka 68 zł + 22% VAT. Dane firmy sprzedającej: CLOCK spółka cywilna, Radom ul. Wałowa 4, NIP , Nazwiska osób: wystawiającej i odbierającej fakturę dobierz dowolnie. Sposób wykonania ćwiczenia 1) pozyskać druk faktury, 2) przyjrzeć się przykładowi z materiału nauczania, 3) przeczytać uważnie polecenie z ćwiczenia, 4) wpisać we właściwe miejsca podane informacje. Wyposażenie stanowiska pracy: druk Fa, długopis lub ołówek, gumka, kalkulator. Ćwiczenie 4 Uporządkuj według właściwej kolejności procedury przygotowywania dokumentu do księgowania: podpisanie dokumentu przez osobę do tego upoważnioną, zadekretowanie dowodu księgowego, sprawdzenie dowodu pod względem merytorycznym, formalnym i rachunkowym. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) ponumerować z lewej strony lub przepisać na kartkę powyższe procedury według właściwej kolejności. Wyposażenie stanowiska pracy: kartka papieru, długopis lub ołówek, gumka, 15

17 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) określić, co jest operacją gospodarczą i podać zależność między zdarzeniem gospodarczym a operacją gospodarczą? 2) wskazać różnicę pomiędzy bilansowymi a wynikowymi operacjami gospodarczymi? 3) omówić zmiany, jakie w bilansie i rachunku wyników mogą spowodować wynikowe i bezwynikowe operacje gospodarcze i podać przykłady? 4) wskazać rodzaje dokumentów księgowych i ich symbole? 5) podać, jakie elementy powinien zawierać każdy dokument księgowy? 6) wyjaśnić, na czym polega dekretowanie dowodów księgowych? 7) omówić kontrole dokumentów przed księgowaniem? 8) sporządzić następujące dowody: Fa, PZ i KP? Tak Nie 16

18 4.3. Inwentaryzacja: cel, zasady i dokumentacja Materiał nauczania Inwentaryzacja stanowi ogół czynności zmierzających do ustalenia faktycznego stanu majątku jednostki gospodarczej. Głównym celem inwentaryzacji jest porównanie faktycznego stanu składników majątku przedsiębiorcy ze stanem wynikającym z ewidencji księgowej i skorygowanie ich o ewentualne różnice, a także rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych za powierzone mienie. Inwentaryzacja może być przeprowadzona w formie: spisu z natury ilości składników majątkowych i ich wyceny. Obejmuje się nim: środki pieniężne, towary, materiały, półprodukty, wyroby gotowe, środki trwałe; uzgodnienia otrzymanie od kontrahentów potwierdzenia sald należności lub zobowiązań, sald bankowych, udzielonych pożyczek; weryfikacji dotyczy pozostałych elementów aktywów i pasywów i polega na porównaniu ich z odpowiednimi dokumentami. Podatnicy stosujący uproszczone formy rachunkowości, a więc: ryczałt ewidencjonowany, rozliczenie na zasadach ogólnych z równoczesnym prowadzeniem podatkowej księgi przychodów i rozchodów zobowiązani są również do przeprowadzania inwentaryzacji, którą w tych przypadkach stanowi tylko spis z natury. Spis ten dotyczy towarów, materiałów, wyrobów gotowych, półwyrobów, braków i odpadków i sporządza się go: na dzień zaprowadzenia ewidencji, na koniec każdego roku podatkowego, przy zmianie umowy spółki lub zmiany wspólnika, na dzień likwidacji działalności.[1, s. 62] Przeprowadzenie inwentaryzacji rzeczowych składników majątku bywa powierzane specjalnie powołanej komisji, do której zadań należy: przygotowanie inwentaryzacji, dokonanie spisów z natury składników majątkowych, ustalenie przyczyn powstania różnic inwentaryzacyjnych, określenie sposobu rozliczenia stwierdzonych różnic. Przedsiębiorcy, prowadzący księgę przychodów i rozchodów, muszą dodatkowo dokonywać wpisu do księgi na początku roku, który jest tożsamy ze stanem na dzień 31 grudnia roku poprzedniego. Spisu z natury dokonuje się na specjalnych arkuszach lub na oddzielnych do każdego składnika kartach. Są to druki ścisłego zarachowania, tzn. że są ilościowo rozliczane. Arkusze czy karty spisowe są kolejno numerowane i wydawane za pokwitowaniem. Spis z natury powinien zawierać co najmniej następujące elementy: nazwę firmy lub nazwisko i imię właściciela, datę sporządzenia spisu, numer kolejny arkusza spisu, określenie towarów, materiałów, wyrobów gotowych itd. jednostkę miary, ilość stwierdzoną w czasie spisu, cenę jednostkową w złotych i groszach, wartość wyliczoną z przemnożenia ilości towaru przez jego cenę, łączną wartość spisu z natury i zapis Spis zakończono na pozycji... [1, s.63] podpisy osób sporządzających spis oraz podpis właściciela firmy lub wspólników. 17

19 Po zakończeniu spisu z natury arkusze spisowe przekazuje się do księgowości, gdzie porównuje się dane ustalone w wyniku inwentaryzacji z danymi z ewidencji księgowej i wprowadza różnice. I tak mogą to być: 1) niedobory, jeżeli stan rzeczywisty danego składnika majątku jest mniejszy od stanu tego składnika, wynikającego z ewidencji księgowej, 2) nadwyżki, gdy stan rzeczywisty jest większy od tego, który wynika z ewidencji księgowej. Różnice inwentaryzacyjne są wyjaśniane przez komisję inwentaryzacyjną. Po wyjaśnieniu tych różnic sporządza się protokół, w którym podaje się przyczyny powstania różnic i sposoby ich rozliczenia i zaksięgowania. Protokół ten podlega akceptacji przez kierownika jednostki gospodarczej Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest inwentaryzacja? 2. Co jest celem inwentaryzacji? 3. Jakie znasz formy przeprowadzenia inwentaryzacji i jakich składników majątkowych dotyczą? 4. Kiedy sporządza się spis z natury? 5. Na jakich drukach dokonuje się spisu z natury? 6. Co to są druki ścisłego zarachowania? 7. Jakie elementy powinien zawierać spis z natury? 8. Jak nazywane są różnice między stanem faktycznym składników majątku, a ich ujęciem w ewidencji księgowej? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dobierz wymienione składniki majątkowe do właściwej formy przeprowadzenia inwentaryzacji: stan środków na rachunku bankowym, materiały, środki trwałe, należności, udzielone pożyczki, środki pieniężne, towary, wyroby gotowe, rozliczenia międzyokresowe. spis z natury uzgodnienie weryfikacja Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) pod każdą z trzech form inwentaryzacji wpisać pasujące składniki majątkowe. Wyposażenie stanowiska pracy: kartka papieru, długopis lub ołówek, gumka, literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia. 18

20 Ćwiczenie 2 Oceń prawdziwość poniższych zdań i postaw krzyżyk we właściwej kolumnie tabeli. Zdanie Prawda Fałsz 1. Weryfikacja polega na uzgodnieniu stanu składników majątkowych za pomocą potwierdzenia sald 2. Inwentaryzacja pozwala ustalić faktyczny stan majątku jednostki gospodarczej 3. Przedsiębiorcy stosujący uproszczone formy rachunkowości nie mają obowiązku przeprowadzania inwentaryzacji 4. Niedobory występują wtedy, gdy stan składników majątku wynikający z ewidencji księgowej jest mniejszy od stanu rzeczywistego tego składnika 5. Inwentaryzację przeprowadza się po to, by stwierdzić, czy prawidłowo prowadzona jest księgowość w jednostce gospodarczej 6. Nadwyżka wystąpi, gdy: stan faktyczny > stan wynikający z ewidencji księgowej 7. Arkusze i karty spisowe to druki ścisłego zarachowania Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) uważnie przeczytać zawarte w tabeli zdania, 3) zaznaczyć właściwą odpowiedź, stawiając krzyżyk w kolumnie Prawda lub Fałsz. Wyposażenie stanowiska pracy: kartka papieru, długopis lub ołówek, gumka. Ćwiczenie 3 W przedsiębiorstwie przeprowadzono spis z natury i stwierdzono następujące stany składników majątkowych: stan wg spisu z natury stan wg ewidencji księgowej a) wyroby gotowe ,50 zł ,36 zł b) materiały ,19 zł ,51 zł c) kasa 7 028,08 zł 7 028,08 zł Określ wysokość nadwyżki/niedoboru powyższych składników: wyroby gotowe: nadwyżka/niedobór* wynosi..., materiały: nadwyżka/niedobór* wynosi..., kasa: nadwyżka/niedobór* wynosi..., * niewłaściwe skreślić 19