Zaburzenia psychiczne i zachowania związane z uzależnieniem od alkoholu

Transkrypt

1 Zaburzenia psychiczne i zachowania związane z uzależnieniem od alkoholu

2 Alkohol a zaburzenia psychiczne Zjawisko nadużywania alkoholu oraz współwystępowania zaburzeń psychicznych obejmuje szeroki zakres problemów i stanów chorobowych. Uzależnienie od alkoholu współwystępuje z zaburzeniami psychicznymi o wiele częściej niż sądzi większość klinicystów: > 20% osób z zaburzeniami psychicznymi nadużywa alkoholu lub jest od niego uzależniona. Zaburzenia związane z używaniem alkoholu mogą być przyczyną wielu różnych zaburzeń psychicznych lub mogą nasilać przebieg istniejących zaburzeń, począwszy od schizofrenii a skończywszy na zaburzeniach lękowych. Używanie, nadużywanie i uzależnienie od alkoholu może powodować lub pogarszać przebieg zaburzeń osobowości. Leczenie uzależnienia od alkoholu i współwystępujących zaburzeń psychicznych wymaga skoordynowanego postępowania terapeutycznego, w którym uwzględnione zostaną oba rodzaje problemów zdrowotnych. Częste powiedzenie A.A. brzmi Nie istnieje taki problem, którego alkohol nie mógłby pogorszyć.

3 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Epidemiologia: U 53% osób uzależnionych od alkoholu stwierdzono współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych. Stwierdzono, że 22,5% populacji ogólnej w którymś okresie życia spełnia kryteria dla zaburzeń psychicznych niezwiązanych z uzależnieniem. Stwierdzono, że 13,5% populacji w jakimś okresie życia spełnia kryteria dla nadużywania lub

4 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Etiopatogeneza: Czynniki genetyczne mają wpływ zarówno na nadużywanie alkoholu, jak i występowanie wielu zaburzeń psychicznych. Badania nad rolą czynników genetycznych w rozwoju uzależnienia od alkoholu stworzyło okazję do uzyskania odpowiedzi na to pytanie dzięki wykorzystaniu mapowania ludzkiego genomu w badaniu zachowań samobójczych u osób uzależnionych od alkoholu. Doświadczenie kliniczne wskazuje na powszechne współwystępowanie obu tych stanów. Hesselbrock i wsp. [2004] wykazali znaczący genetyczny związek między zachowaniami samobójczymi a chromosomem 2. Inne badania Wanga i wsp. [2004] wykazały, że lokalne zmiany w obrębie genu CHRM 2 mogą stanowić czynnik ryzyka zarówno uzależnienia od alkoholu, jak i depresji. Badanie par bliźniąt jednojajowych wykazało, że czynniki genetyczne odpowiadają za ok. 49% wariancji w przypadku wieku inicjacji alkoholowej oraz 25% wariancji czasu do powstania uzależnienia od alkoholu [Liu i Blacker 2004].

5 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Alkohol jest bardzo podstępnym środkiem chemicznym, przynoszącym ulgę lub przyjemność. Przenika do mózgu i naśladuje produkowane przez organizm substancje kojące m. in. endorfiny. Uzależnić może się każdy, a sprzyja temu polska kultura i styl życia. Jeżeli człowiek zetknie się z alkoholem przed 20 r.ż., nie zdaje sobie sprawy z zagrożeń jakie on niesie. Zaczyna pić, zachwycony, że znalazł wreszcie świetne lekarstwo na smutek i stres, a nawet na poprawę sprawności seksualnej. Wśród czynników sprzyjających uzależnieniu wymienia się: a) predyspozycje genetyczne, b) uwarunkowania neurofizjologiczne, c) cechy charakteru, d) uwarunkowania środowiskowe. ) Bardziej podatne na uzależnienie są osoby nadwrażliwe, nadmiernie przeżywające porażki życiowe.

6 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Ilość porcji standardowych w wybranych rodzajach alkoholu 1 porcja standardowa = 10g czystego alkoholu etylowego Kufel piwa 200 ml = Lampka wina 100 ml = Kieliszek wódki 25 ml o mocy 5% o mocy 10% o mocy 40% PIWO 0,33 l 5% PIWO 0,5 l 5% = 12/3 porcji (16,5 g) = 21/2 porcji (25 g) WINO 100 ml 10% WINO 100 ml 15% = 1 porcja (10 g) = 1,5 porcji (15 g) WÓDKA 50 ml 40% = 2 porcje (20 g)

7 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane alkoholem (wg ICD-10) Ostre zatrucie alkoholowe Picie ryzykowne Picie szkodliwe Uzależnienie od alkoholu Zespół abstynencyjny Majaczenie alkoholowe Paranoja alkoholowa Przewlekłe psychozy alkoholowe Przewlekła halucynoza alkoholowa Depresja alkoholowa Psychoza Korsakowa Przewlekłe zaburzenia spowodowane alkohole Encefalopatia alkoholowa Otępienie alkoholowe

8 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Podstawowymi pojęciami definiującymi 3 podstawowe modele picia alkoholu są: picie ryzykowne, picie szkodliwe, uzależnienie Picie ryzykowne to takie picie alkoholu, które jest potencjalnie związane z powstawaniem szkód zdrowotnych (np. prowadzenie samochodu, praca na wysokości, obsługiwanie urządzeń mechanicznych pod wpływem alkoholu). Picie szkodliwe rozpoznaje się w przypadkach stwierdzenia, że alkohol jest przyczyną lub współprzyczyną wystąpienia szkód zdrowotnych: somatycznych, psychicznych lub zaburzeń zachowania, które mogą doprowadzić do niesprawności lub negatywnie wpływać na stosunki interpersonalne. Rozpoznanie picia szkodliwego związane jest z określeniem szkód w kategoriach medycznych (np. alkoholowe uszkodzenie wątroby, polineuropatia alkoholowa, zapalenie trzustki, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia wchłaniania) lub psychologiczne (np. stany depresyjne, lękowe). Innym warunkiem rozpoznania picia szkodliwego jest niestwierdzenie objawów uzależnienia od alkoholu.

9 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Uzależnienie od alkoholu to dość typowy zespół objawów somatycznych. behawioralnych i poznawczych, w których picie alkoholu staje się priorytetowe nad innymi poprzednio ważniejszymi zachowaniami. Kryteria diagnostyczne u.a.: Aby je rozpoznać musimy stwierdzić występowanie w okresie ostatniego roku przynajmniej 3 z n/w objawów: 1. silna potrzeba ( głód ) picia albo kompulsywne picie alkoholu, 2. Trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z piciem w sensie upośledzenia: kontrolowania rozpoczęcia picia, długości trwania picia, ilości alkoholu. 3. Zespół abstynencyjny spowodowany przerwaniem picia lub zredukowaniem dawki alkoholu. 4. Występowanie tolerancji (potrzeba coraz większych dawek alkoholu do wywołania efektu upicia, poprzednio osiąganego mniejszymi dawkami. 5. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych przyjemności i zainteresowań z powodu picia. 6. Picie alkoholu mimo wiedzy o jego szkodliwości na stan zdrowia. ) Istotnym utrudnieniem w procesie diagnostyki u.a. jest fakt, że u znacznej części osób uzależnionych występuje mechanizm zaprzeczania, osoby te minimalizują lub wręcz negują, występowanie problemów alkoholowych.

10 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Ostre zaburzenia alkoholowe: Wg danych PARPA, szacuje się, że w Polsce 10% populacji nadużywa alkoholu, z tego 800 tys. to osoby uzależnione od alkoholu. Śmiertelność w ostrych zatruciach alkoholem etylowym wynosi około 2,5%, a w przypadku tzw. zatruć mieszanych (alkohol + leki) jest kilkakrotnie większa. W przypadku zatruć alkoholami nie konsumpcyjnymi śmiertelność przekracza 20%. Ostre zatrucie alkoholem etylowym jest następstwem farmakologicznego działania alkoholu na organizm ludzki i przejawiać się może zaburzeniami świadomości, procesów poznawczych, spostrzegania, afektu, zachowań, a także innych funkcji i reakcji psychofizycznych organizmu. W miarę upływu czasu zaburzenia ustępują całkowicie, o ile nie dojdzie do powikłań lub uszkodzenia tkanek. Powikłaniami mogą być urazy, zachłyśnięcia wymiocinami, drgawki, majaczenie, ostre choroby somatyczne, śpiączka. Objawy ostrego zatrucia alkoholem są zazwyczaj proporcjonalne do ilości wypitego alkoholu etylowego.

11 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Objawy zatrucia alkoholem w zależności od jego stężenia we krwi 0,3 0,5 0,5 0,7 0,7-2,0 Fizjologiczne reakcje na alkohol Upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, nieznaczne zaburzenia równowagi, euforia, obniżenie krytycyzmu. Zaburzenia sprawności ruchowej, nadmierna pobudliwość i gadatliwość, a także obniżenie samokontroli oraz błędna ocena własnych możliwości, które prowadzą do fałszywej oceny sytuacji. Zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu, spadek sprawności intelektualnej pogłębiające się w miarę nasilania się intoksykacji alkoholowej. Opóźnienie czasu reakcji, drażliwość, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie rytmu serca. 2,0-3,0 3,0-4,0 Zaburzenia mowy (bełkotliwa), wyraźne spowolnienie i zaburzenia równowagi (chód marynarski), przewracanie się, wzmożona senność, znaczne obniżenie zdolności do kontroli własnych zachowań. Spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów fizjologicznych, głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki. > 4,0 Głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka naczynio-ruchowego i oddechowego, możliwość porażenia tych ośrodków przez alkohol stan zagrożenia życia.

12 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Nietypowe reakcje na alkohol Upicie patologiczne Upicie powikłane Przemijająca, krótkotrwała psychoza po relatywnie małych dawkach alkoholu (nie powodujących znacznych zaburzeń zachowania u innych osób). Skutkiem najczęściej są czyny karalne. Upicie patologiczne kończy się nagle snem terminalnym i pozostawia po sobie niepamięć przeżyć i wydarzeń. Nieproporcjonalne do ilości wypitego alkoholu zmiany zachowania połączone z silnym pobudzeniem ruchowym. Złożona postać upicia zwykłego Występuje wówczas, kiedy na osobę będącą w stanie zwykłego upicia zadziała silny bodziec w postaci urazu psychicznego lub mechanicznego. Stan upicia pogłębia się gwałtownie i na plan pierwszy wysuwać się może pobudzenie ruchowe połączone z agresją. Stany silnego depresyjnego pobudzenia Mogą łączyć się z niespodziewanymi i udanymi zamachami samobójczymi.

13 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Zespół abstynencyjny (odstawienia) U osób uzależnionych od alkoholu, w miarę postępu uzależnienia, równolegle rozwijają się objawy z.a. Do wystąpienia tych objawów prowadzi przerwanie lub ograniczenie picia alkoholu; równocześnie występuje głód alkoholowy któremu towarzyszy świadomość, że kolejna porcja alkoholu spowoduje złagodzenie dolegliwości. W ok godzin po znacznym ograniczeniu lub zaprzestaniu picia rozwija się z.a. o zróżnicowanym obrazie i nasilaniu. Na przebieg z.a. mają wpływ: rodzaj alkoholu, długość picia oraz stan psychofizyczny osoby pijącej. Objawy abstynencyjne utrzymują się od kilkunastu godzin do kilku dni, a postępowanie jest uzależnione od stanu klinicznego pacjenta. W z.a. można wyodrębnić dwie podstawowe grupy objawów: A) somatyczne gł. zw. z zaburzeniami układu autonomicznego (brak łaknienia, nudności, wymioty, biegunka, tachykardia, C.T.K., potliwość). B) psychiczne nadpobudliwość, niepokój, lęk, zaburzenia nastroju, dysforia, drażliwość, poczucie winy, zaburzenia snu). U ok. 5% hospitalizowanych pacjentów dochodzi do powikłania z.a. majaczeniem alkoholowym lub drgawkami.

14 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Z.a. z majaczeniem powikłanie z.a. ostrą psychozą alkoholową (majaczenie alkoholowe, ostra halucynoza alkoholowa) jest bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji psychiatrycznej. M.a. jest najczęściej spotykaną psychoza alkoholową i występuje u około 5% osób uzależnionych. Do objawów nasilonego z.a. dołączają się: nasilony niepokój, lęk, ok. zaburzenia świadomości, omamy, iluzje, urojenia. Objaw Liepmana (ucisk na gałki oczne powoduje pojawienie się omamów wzrokowych). Objaw Reichardta (czystej kartki). Poza tym charakterystyczne dla majaczenia są: bezsenność i nasilenie objawów wieczorem i w nocy. Śmiertelność dochodzi do 1%. Napady padaczkowe kolejnym powikłaniem z.a. są napady drgawek. Występują u ok. 5-15% alkoholików w ok. pierwszego tygodnia po odstawieniu alkoholu. Napady padaczkowe mają charakter uogólnionych napadów toniczno-klonicznych typu grand mal. W ok. między napadami zapis EEG jest prawidłowy. Ostra halucynoza alkoholowa występuje rzadziej niż majaczenie drżenne. Głównymi objawami są: omamy słuchowe oraz wiążące się z nimi urojenia, omamy imperatywne o nieprzyjemnej treści. Psychoza trwa od kilku dni do kilku miesięcy. Zachowana jest dobra pamięć doznań psychotycznych. Ustępuje przy zachowaniu abstynencji.

15 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne Postępowanie w nasilonych z.a.: W przypadku cech odwodnienia podawanie dożylnie płynów wieloelektrolitowych, glukozy i soli fizjologicznej. Uzupełnienie niedoboru witamin gr. B oraz A, E, D i C. Uzupełnienie niedoboru elektrolitów (K, Mg). W calu złagodzenia objawów z.a. stosuje się Diazepam oraz Klometiazol. Neuroleptyki stosuje się ostrożnie gł. w przypadkach ciężkich majaczeń i ostrej halucynozy alkoholowej.

16 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne przewlekłe Przewlekła halucynoza alkoholowa Podstawowe objawy są takie same jak w o.h.a. Występują one jednak przewlekle, mają tendencję do nawrotów nawet przy całkowitej abstynencji. Omamy słuchowe z upływem czasu są mniej intensywne i mniej częste, nieraz alkoholik odnosi się do nich krytycznie. Może się jednak zdarzyć, że objawy psychotyczne (urojenia) utrzymują się i tworzą pewien system. Przebieg p.h.a. jest o tyle niepomyślny, że chorzy po wyjściu ze szpitala wracają do picia. Powoduje to zaostrzenie objawów psychotycznych, które nawet po ponownym zachowaniu abstynencji mogą utrzymywać się latami. Paranoja alkoholowa (obłęd zazdrości alkoholowe, z. Otella) Charakteryzuje się urojeniami niewierności. Przebieg wyraźnie przewlekły, urojenia wskazują tendencję do rozbudowy i systematyzacji. Zazdrość o partnerkę jest zjawiskiem częstym u alkoholików i wchodzi ona w systemy racjonalizacyjne jako usprawiedliwienie picia, jest powodem dla którego zdegradowani psychicznie alkoholicy w sposób brutalny traktują swoje żony, a nierzadko i dzieci, gdyż wątpią w swoje ojcostwo. Dopóki nie wystąpi psychoza, zarzuty zdrady wypowiadane są w st. upicia. W p.a. pojawiają się już urojenia, a psychoza jest trudna do leczenia. Nierzadko osoby te prowadzą rejestr rywali. Urojenia mają charakter absurdalnych. Rokowanie niepomyślne i nawet długotrwała abstynencja i leczenie nie wpływa na powrót krytycyzmu.

17 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne przewlekłe Depresja jedną z konsekwencji nadużywania alkoholu mogą być zaburzenia depresyjne do złudzenia przypominające klasyczne objawy depresji pod postacią obniżonego nastroju, poczucia beznadziejności i zaburzeń snu. Zawsze należy rozważyć postawienie wstępnego rozpoznania indukowanych alkoholem chorobowych zaburzeń nastroju, lękowych czy psychotycznych, zanim nie uzyska się ostatecznego dowodu w postaci ustąpienia objawów depresji po zaprzestaniu picia. To, że alkohol może powodować objawy depresji i zaburzeń lękowych nie jest szczególnie zaskakujące, biorąc pod uwagę, że pod względem farmakologicznym można go uznać za substancję działającą depresyjnie na O.U.N. Chociaż ważne jest rozróżnienie pomiędzy ciężkim epizodem depresyjnym, a depresją związaną z nadużywaniem alkoholu, lekarze raczej rzadko mają możliwość, aby odczekać 3 tyg. w celu zróżnicowania tych zaburzeń.

18 C.d. Alkohol a zaburzenia psychiczne przewlekłe Psychoza Korsakowa Jest rzadkim powikłaniem alkoholizmu; przebieg choroby jest przewlekły, a rokowania niepomyślne. Zapadają na nią starsi wiekiem alkoholicy, stosunkowo częściej kobiety. Pierwszoplanowym objawem w p.k. są zaburzenia funkcji pamięci, głównie procesów zapamiętywania. Chory prawie natychmiast zapomina o wydarzeniach bieżących, dawniejsze natomiast pamięta nieco lepiej, chociaż ich zasób sukcesywnie także ubożeje. Niezdolność zapamiętywania prowadzi do znacznego zaburzenia orientacji. W następstwie zaburzeń pamięci powstają tzw. luki pamięciowe, które wypełnia konfabulacjami t.j. naprędce zmyślonymi fantazjami. Stan somatyczny tych osób wskazuje na znaczne wyniszczenie. P.K. prowadzi raczej rzadko do śmierci, stanowi jednak jedno z najważniejszych, bo nieodwracalnych powikłań alkoholizm.

19 Postępowanie terapeutyczne Plany leczenia muszą być dostosowane do indywidualnej sytuacji alkoholika. Największą skuteczność terapeutyczną zapewnia skierowanie pacjenta na odpowiednio dobrany 12-to stopniowy program w Oddziale Leczenia Uzależnień. W terapii osób uzależnionych od alkoholu różne techniki psychoterapii grupowej. A.A. żadna inna metoda nie okazała się tak skuteczna, jak wzajemnie świadczona sobie pomoc przez alkoholików w ramach meetingów A.A. Tylko autentyczne przyznanie się przed samym sobą do utraty zdolności do kierowania własnym życiem w związku z piciem alkoholu, może stanowić wstępny krok do znalezienia takich form i umiejętności kierowania własnymi czynami, które mogą dać efekt terapeutyczny. Przestaniesz pić albo umrzesz

20 Postępowanie terapeutyczne Pomoc udzielana osobom uzależnionym od alkoholu polega na: a) Przerwaniu ciągu picia, b) Wsparciu zmagań pacjentów z psychicznymi i fizycznymi następstwami nadużywania alkoholu, c) Nakłanianiu do zachowania abstynencji.

21 Postępowanie terapeutyczne Głównym celem terapii osób uzależnionych od alkoholu jest zapobieganie nawrotom picia alkoholu. I etap terapii zaczyna się od 30-to dniowego programu realizowanego w warunkach szpitalnych lub w warunkach leczenia dziennego. II etap polega na psychoterapii grupowej mającej na celu wypracowanie poznawczych strategii zapobiegania nawrotom pomagających unikać sytuacji, w których pacjentowi może grozić powrót do picia. Celem jest nauczenie pacjentów nowych zachowań, aby radzili sobie w sytuacjach prowadzących do ponownego picia. III etap przynależność do grupy samopomocy A.A. realizującej filozofię 12-tu kroków do trzeźwości. Zgodnie z filozofią A.A.: Człowiek nie ma dostatecznej mocy, aby panować nad uzależnieniem od alkoholu bez pomocy istoty wyższej oraz wsparcia innych osób.

22

23 Zaburzenia psychiczne i zachowania związane z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych

24 Problemy związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych Przyjmowanie substancji psychoaktywnych nie ogranicza się tylko do reprezentującej zachowania dewiacyjne części populacji. Ocenia się, że co najmniej jeden na 10-ciu uczniów szkół ponadpodstawowych ma za sobą doświadczenia związane ze stosowaniem środków psychoaktywnych. Narkomania to jeden z najbardziej bulwersujących opinię publiczną problemów społecznych. Obcość kulturowa zjawiska, często dramatyczny charakter konsekwencji używania narkotyków, zagrożenie dzieci i młodzieży, to jak się wydaje główne przyczyny reakcji społecznych, w których dominuje lęk i odrzucenie. W Polsce do niedawna problemem społecznym i zdrowotnym było przede wszystkim nadużywanie opioidów (morfina, kodeina, heroina, polska heroina ). Środki z tej grupy w stosunkowo krótkim czasie powodują silne uzależnienie fizyczne i psychiczne. Długą tradycję ma w naszym kraju nadużywanie leków uspokajających i nasennych. Poszczególne ich grupy maja różne potencjały uzależnienia, a do najniebezpieczniejszych należy zaliczyć barbiturany. najczęściej jednak nadużywane są leki z grupy benzodiazepin. Do relatywnie mniej groźnych środków można zaliczyć przetwory konopi, czyli marihuanę i haszysz. Amfetamina produkowana jest nielegalnie w Polsce i jest syntetyczną substancją o działaniu psychostymulującym i powoduje uzależnienie psychiczne. Kokaina wykazuje podobne działanie do amfetaminy i powoduje b. silne uzależnienie psychiczne.

25 Problemy związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych Do środków halucynogennych zalicza się także substancje syntetyczne jak: LSD lub MDMA (ecstasy) oraz substancje pochodzenia roślinnego grzyby z rodziny psylocibe (szalej). Środki te zmieniają percepcję, a skutki działania nie zawsze są przyjemne, natomiast zwykle ekscytujące. Przewlekłe ich stosowanie prowadzi do wykształcenia się zależności psychicznej. Ecstasy zażycie nawet małej dawki tego narkotyku powoduje zmiany w mózgu, które mogą doprowadzić do długotrwałej depresji. Badania przeprowadzone przez naukowców z London Metropolitan University na grupie 519 ochotników, którzy co najmniej raz w życiu stosowali ecstasy. Okazało się, że wystarcza 1-2 tabl. tego narkotyku, by nastrój osoby która je wzięła znacznie się obniżył. Badane osoby zgłaszały skargi na poczucie smutku i bezradności. Ecstasy uszkadza mózg, które może być nieodwracalne.

26 Rozmiary zjawiska narkomanii w Polsce Od początku lat 90-tych obserwujemy w Polsce znaczny wzrost osób stosujących substancje psychoaktywne. Szczególnie szybko narasta zjawisko eksperymentalnego i okazjonalnego używania substancji psychoaktywnych w środowisku młodzieżowym. W tym okresie pojawiły się też pierwsze sygnały o stosowaniu narkotyków przez osoby dorosłe. Zwiększyła się podaż narkotyków na nielegalnym rynku oraz zwiększyła się ich dostępność. Analiza wskaźników stosowania narkotyków przez młodzież szkolną wykazała znaczny wzrost rozpowszechnienia tego zjawiska w ostatnich latach. W ostatnim okresie czasu najbardziej wzrosły odsetki uczniów stosujących heroinę, amfetaminę i ecstasy oraz kokainę. Szacunkowe określenie liczby narkomanów w Polsce oceniona jest na 32 tys. 60 tys. narkomanów tj. osób stosujących regularnie narkotyki w sposób powodujący poważne problemy.

27 Uzależnienie od substancji psychoaktywnych Sformułowanie jednej definicji uzależnienia nie jest ani możliwe, ani celowe. Przez określenie typu uzależnienia kładzie sie nacisk na to, że poszczególne substancje powodują rozmaite skutki kliniczne oraz mają różną siłę działania uzależniającego. Uzależnienie (nałóg) oznacza taki styl życia, który charakteryzuje się przymusem używania środka psychoaktywnego oraz zaangażowaniem w jego zdobywanie. Nie musi temu towarzyszyć zależność fizyczna. Nałóg oznacza również ryzyko wystąpienia szkodliwych następstw i konieczność zaprzestania przyjmowania środka, nie ma tu znaczenia postawa p-ta, a więc czy rozumie on sytuację i czy zgadza się z zaleceniem. O nadużywaniu substancji psychoaktywnej mówi się wówczas, gdy sposób jej stosowania narusza przyjęte normy społeczne. Może ono przybierać różnorodne formy: > używanie okazjonalne, z ciekawości i dla zabawy > używanie bez wskazań lekarskich w celu zapomnienia o kłopotach lub p/bólowo > używanie śr. psychoaktywnych początkowo z dwóch powyższych powodów, prowadzące do rozwinięcia się uzależnienia.

28 Uzależnienie od substancji psychoaktywnych Używanie środków psychoaktywnych dla odprężenia i rozrywki staje się częścią naszej kultury, mimo że nie jest powszechnie akceptowane i często prowadzi do naruszania przepisów prawa. Osoby, które nie ponoszą wyraźnych szkód zdrowotnych, używają substancje psychoaktywne sporadycznie i w niewielkich ilościach, co raczej wyklucza działanie toksyczne uchwytne klinicznie, rozwój tolerancji i zależność fizyczną. Uzależnienie dla większości uzależnień charakterystyczne są dwa zjawiska: > zależność psychiczna, czyli uczucie zaspokojenia po zażyciu i pragnienie porozumienia przyjęcia środka w celu wywołania euforii lub uniknięcia stanu złego samopoczucia. > zależność fizyczna jest to przystosowanie się organizmu do substancji, czemu towarzyszy rozwój tolerancji oraz objawy zespołu abstynencyjnego > tolerancja jest to konieczność stopniowego zwiększania dawki w celu osiągnięcia takiego efektu, jaki wcześniej występował po mniejszej ilości środka. Zależność fizyczna i tolerancja występują w nie każdym rodzaju uzależnienia. Zespół abstynencyjny charakteryzuje się dokuczliwymi objawami fizycznymi, które pojawiają się po odstawieniu środka lub po podaniu mniejszej dawki.

29 Uzależnienie od opiatów Uzależnienie od opiatów charakteryzuje się b. silną zależnością psychiczną z nieodpartym przymusem ciągłego przyjmowania narkotyków. Szybko wzrasta tolerancja, co wymaga zwiększenia dawki substancji. Stopniowo rozwija się zależność fizyczna, a z czym wiąże się konieczność zwiększania ilości zażywanego narkotyku oraz wydłużenie okresu nadużywania. Wraz z zależnością fizyczna występuje przymus stałego przyjmowania albo tego samego albo innego opiatu, co zapobiega wystąpieniu objawów abstynencyjnych. Zależność fizyczna niekiedy pojawia się już po 2 3 dniach regularnego stosowania dawek terapeutycznych.

30 Uzależnienie od opiatów - objawy i powikłania Ostre zatrucie opiatami objawia się euforią, zaczerwieniem i świądem skóry, zwężeniem źrenic, sennością, zwolnieniem częstości oddechów i ich spłyceniem, CTK, bradykardią i hipotermią. W opiatowym zespole abstynencyjnym występują objawy świadczące o zwiększonej pobudliwości o.u.n. W następstwie głodu narkotyku występuje: - wzrost częstości oddechów/min., ziewanie, wzmożona potliwość, łzawienie i surowicza wydzielina z nosa. Poza tym obserwuje się rozszerzenie źrenic, gęsia skórka, drżenie, naprzemienne odczuwanie zimna i gorąca, bóle mięśniowe, spadek apetytu. Powikłania związane są przeważnie z następstwem niezachowywania sterylności podczas wykonywani infekcji. Inne powikłania wynikają z przedawkowania oraz związanych z tym zmian psychicznych. Do pospolitych powikłań należą: choroby płuc, zapalenie wątroby, choroby stawów, spadek odporności i schorzenia neurologiczne.

31 Zależność od lotnych rozpuszczalników Wdychanie rozpuszczalników przemysłowych i aerozoli prowadzi do zatrucia. Są one często nadużywane przez młodzież, a nawet dzieci. Zawarte w lotnych rozpuszczalnikach zw. chemiczne (węglowodory alifatyczne, aromatyczne, ketony, octany, eter, chloroform) wywołują krótkotrwałe pobudzenie, a następnie hamowanie czynności o.u.n. W następstwie częstego używania dochodzi do rozwoju częściowej tolerancji i zależności psychicznej, natomiast nie występuje z. odstawienia. Wczesne objawy ostrego zatrucia to: zawroty głowy, senność, zamazana mowa, chwiejny chód. W miarę pogłębiania się zatrucia występują: iluzje, omamy i urojenia oraz pojawia się euforia i oszołomienie, niekiedy pojawia się majaczenie z głęboko zaburzoną orientacją i zaburzeniami psychoruchowymi, chwiejnością afektu i upośledzeniem procesów myślowych. Powikłania dotyczą uszkodzenia wątroby i nerek. W następstwie ciężkiego zatrucia może dojść do uszkodzenia szpiku, mózgu, wątroby i nerek. Najczęstszą przyczyną śmierci są: porażenie oddychania, zaburzenia rytmu serca oraz uduszenie w wyniku zachłyśnięcia się. Leczenie dzieci uzależnionych od lotnych rozpuszczalników jest trudne, a nawroty częste.

32 Zespół zależności od halucynogenów - objawy, leczenie Do halucynogenów zalicza się: LSD, psylocybinę, meskalinę i inne związki pochodne amfetaminy. Substancje te określa się jako halucynogeny, chociaż nie zawsze wywołują omamy. Halucynogeny pobudzają o.u.n. i ośrodki wegetatywne, wywołując ich nadczynność. Występują zaburzenia spostrzegania i nastroju (euforia, rzadziej depresja), rzadziej też omamy. Zależność psychiczna od halucynogenów jest zróżnicowana, lecz z reguły b. silna. Nie stwierdza się objawów zależności fizycznej. Główne niebezpieczeństwo polega na ich wpływie na sferę psychiczną, a upośledzenie krytycyzmu może sprzyjać b. ryzykownym zachowaniom. Leczenie w terapii ostrych zaburzeń wystarcza uspokojenie i zapewnienie, że dziwne i niezwykłe doznania są następstwem zażycia halucynogenu, a nie chorobą psychiczną. Leczenie objawowe: chlorpromazyna, diazepam. Przedłużające się zespoły psychotyczne wymagają leczenia psychiatrycznego.

33 Zespół zależności od amfetaminy - objawy, leczenie Amfetamina podwyższa nastrój, wyzwala uczucie błogostanu i szczęśliwości, pobudza, wzmaga stan czuwania, zmniejsza zapotrzebowanie na sen, poprawia zdolność do skupienia uwagi i zwiększa wydolność psychofizyczną. Stosowana systematycznie prowadzi do zależności psychicznej. W St. Zjednoczonych lekarze mają prawo przepisywać amfetaminę i metamfetainę obecnie stosowane w znacznym ograniczeniu do leczenia narkolepsji oraz ADHD. Objawy psychopatologiczne po użyciu amfetaminy czy metamfetaminy s ą takie same jak po kokainie. Jakkolwiek nie występują klasyczne objawy z. abstynencyjnego, to jednak wykazywane zmiany w zapisie EEG, mają dowodzić istnienia zależności fizycznej. Nagłe odstawienie amfetaminy może spowodować lub ujawnić ciężki epizod depresyjny. U osób, które odstawiły amfetaminę przez okres 3 tyg. obserwuje się wzmożoną męczliwość i znużenie, senność oraz osłabienie funkcji psychicznych. Wzrost tolerancji amfetaminy jest powolny. Konieczne staje się stopniowe podwyższanie dawki doustnej lub dożylnej, która może być nawet kilkaset razy większa niż na początku nadużywania. Tolerancja rozwija się nierównomiernie. Tak, że ustępuje tachykardia i wzmożona czujność, natomiast pojawiają się omamy i urojenia. Nawet b. duże dawki rzadko prowadzą do śmierci, a osoby przewlekle nadużywające systematycznie wstrzykują sobie i.v. nawet do 1500 mg amfetaminy na dobę i nie występują u nich objawy ostrego zatrucia. Leczenie- ostre objawy psychotyczne z podnieceniem oraz urojeniami i omamami szybko ustępują po i.m mg chlorpromazyny, haloperidolu w dawce 2-5 mg.

34 Zespół zależności od konopi indyjskich (marihuany) - objawy Przewlekłe lub okresowe nadużywanie konopi indyjskich prowadzi tylko do łagodnego uzależnienia psychicznego. Nie stwierdza się zależności fizycznej. Należy pamiętać, że konopie indyjskie nie należą do żadnych wyjątków, uzależniają podobnie jak każdy inny środek psychoaktywny. Konopie indyjskie wywołują zmiany świadomości o obrazie stanów marzeniowych, w których niezwykłe wyobrażenia przeplatają się swobodnie i bez związków logicznych. Zakłócone zostaje poczucie upływu czasu, postrzeganie kolorów i stosunków przestrzennych przedmiotów. Pojawia się uczucie euforii i odprężenia (błogostanu), utrzymujące się przez 2-3 godz. po zażyciu. Nadużycie do stałych objawów nadużycia należą: tachykardia, przekrwienie spojówek, suchość bł. śluzowych. Opisywane były napady paniki, szczególnie po pierwszorazowym przyjęciu konopi. Niebezpieczne jest używanie konopi w trakcie prowadzenia pojazdu, pogarsza sprawność ruchową i koordynację. Marichuana może zaostrzyć objawy schizofrenii.

35 Zespół zależności od kokainy - objawy, leczenie W następstwie przyjmowania dużych dawek kokainy rozwija się zależność psychiczna i niekiedy jest ona niezwykle silna. Kokaina wywołuje euforię i podniecenie. Pomimo wzrostu tolerancji nie wykazano występowania objawów odstawiennych po zaprzestaniu przyjmowania kokainy, lecz znaczny jest przymus jej przyjmowania. Większość osób jest w stanie ograniczyć używanie kokainy i stosować ją tylko okresowo i dla przyjemności. Najczęściej jest ona przyjmowana w postaci tabaczki donosowo, chociaż popularne staje się palenie (wdychanie dymu). Działanie kokainy zależy od sposobu jej zażywania. Wstrzyknięta i.v. lub wdychana powoduje silne pobudzenie psychoruchowe, euforię, poczucie niezwykłej siły i sprawności. Kokaina stosowana donosowo w formie tabaczki nie wywołuje tak nasilonych objawów. Z uwagi na b. krótkie działanie osoby silnie uzależnione powtarzają przyjmowanie co min., co może prowadzić do zatrucia (tachykardia, CTK, rozszerzenie źrenic, drżenie mięśniowe, bezsenność i skrajną pobudliwość nerwową). Niekiedy mogą wystąpić omamy i urojenia prześladowcze, a z nimi zachowania gwałtowne i b. niebezpieczne. Przedawkowanie kokainy prowadzi do drżeń, napadów drgawek, majaczenia. W następstwie zaburzeń rytmu serca i niewydolności krążenia może dochodzić do śmierci p-ta. Leczenie: ze względu na krótki ok. działania kokainy leczenie ostrego zatrucia na ogół nie jest konieczne. Jeżeli jednak przedawkowanie wymaga interwencji to można dożylnie podać diazepam. najważniejsza jest ścisła obserwacja p-ta i postępowanie objawowe. W razie przewlekłego nadużywania odstawienie pod kontrolą lekarza. Może też wystąpić depresja.

36 Uzależnienie od leków przeciwlękowych i nasennych objawy, leczenie Zależność psychiczna od anksjolityków i hipnotyków objawia się okresowym lub stałym nadużywaniem tych leków, co w efekcie doprowadza do wystąpienia zależności fizycznej. Zmniejszenie dawki poniżej krytycznego stężenia wywołuje samoistnie przemijający zespół odstawienny. W miarę postępującego zatrucia lekami uspokajającymi występują: osłabienie powierzchniowych odruchów skórnych, drobnofalisty oczopląs, nieznaczne obniżenie pobudliwości, niezborność ruchów, drobnofalisty oczopląs, nieznaczne obniżenie pobudliwości, niezborność ruchów, zamazana mowa, zaburzenia równowagi. Dalsze pogłębienie się zatrucia objawia się sennością, znacznie nasiloną niezbornością, zamąceniem świadomości, głębokim snem, zwężeniem źrenic, porażeniem ośrodka oddechowego i śmiercią. Objawy abstynencyjne u osób podatnych uzależnienie psychiczne rozwija się b. szybko, już po kilku tygodniach przyjmowania leku, a próba jego odstawienia powoduje okresowo całkowitą bezsenność, niepokój, koszmary senne, uczucie napięcia zwłaszcza w godzinach porannych. Leczenie w zależności od leków uspokajających, na początku podaje się p-towi ten sam lek, od którego jest uzależniony. Następnie ostrożnie i wg ustalonego harmonogramu, lek ten stopniowo się obniża, obserwując nasilenie się objawów abstynencyjnych.

37 Uzależnienie od opiatów - leczenie Terapia osób uzależnionych od opiatów jest niezwykle trudna. Najlepiej jest kierować osoby uzależnione do wyspecjalizowanego ośrodka zajmującego się terapią i rehabilitacją. Leczenie ostrego zatrucia (przedawkowania) lekiem z wyboru jest NALOKSON antagonista opiatowy, podawany w dawce 0,4 0,8 mg i.v. W miarę ustępowania śpiączki niekiedy występują: podniecenie psychoruchowe, majaczenie, agresja. leczenie powinno być prowadzone w szpitalu. Leczenie opiatowego zespołu abstynencyjnego o.z.a. przemija samoistnie, a nawet b. burzliwe dolegliwości, nie zagrażają życiu p-ta. Chorego należy uprzedzić, że przykre objawy muszą wystąpić i będą leczone jedynie ich b. znaczne nasilenie. Przeważnie p-ci zaczynają żądać podania leku już po wystąpieniu pierwszych jeszcze niezbyt nasilonych dolegliwości. Współcześnie w leczeniu o.z.a. najczęściej stosuje się METADON. Jest to środek o długim okresie półtrwania, który wywołuje stosunkowo mniejsze uspokojenie. Podaje się go doustnie w jak najmniejszej dawce (30 mg/dz.). Dawka ta pozwala opanować tylko najcięższe objawy odstawienne, a pozostałe mogą się utrzymywać. Ostre objawy odstawienne ustępują z reguły po 7 10 dniach. Leczenie przewlekłej zależności od opiatów brak zgodnej opinii lekarzy co do metod wskazanych w długotrwałym leczeniu uzależnienia od opiatów. W większości przypadków stosuje się metadon, który łagodzi głód narkotyku. Programy metadonowe pomogły wyjść z nałogu wielu p-tom.

38 Zaburzenia związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych Zaburzenia związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych stanowią powszechny problem zdrowotny. Dochodzi do upośledzenia w wielu dziedzinach funkcjonowania. Zaburzenia wywołane używaniem s.p. mogą naśladować wszelkie schorzenia psychiczne m.in.: > zaburzenia afektywne > zaburzenia psychotyczne > zaburzenia lękowe W codziennej praktyce lekarskiej, przy diagnozowaniu i leczeniu różnorodnych zaburzeń psychicznych, należy zawsze brać pod uwagę możliwość współwystępowania zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych.

39 Zaburzenia związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych Najczęstszymi problemami psychiatrycznymi spotykanymi u osób uzależnionych od substancji chemicznych są: Lęk: - ostry (np. w przypadku braku s.p. lub w obawie przed objawami abstynencyjnymi) - przewlekły (np. z powodu braku odpowiednich umiejętności społecznych lub zaburzeń osobowości) - poza tym lęk może powodować zachowania agresywne Problemy psychologiczne: - apatia - depresja - pr. samobójcze Medyczne: - objawy abstynencyjne - wirusowe zapalenie wątroby - HIV Społeczne: - trudności w relacjach międzyludzkich - nieuporządkowany tryb życia i konflikty z prawem - utrata pracy, prostytucja

40 Specyficzne powikłania zw. z nadużywaniem substancji psychoaktywnych Skutkami stosowania lub nadużywania s.p. mogą być: > objawy odstawienne lub abstynencyjne > przypadkowe przedawkowanie > zatrucie > zła podróż ( bad trip ) > powroty ( flashbacks )

41 Specyficzne powikłania zw. z nadużywaniem substancji psychoaktywnych Objawy odstawienne lub abstynencyjne - natężenie objawów narasta przez ok. 48 godz., objawy są nieprzyjemne, lecz nie powodują dłużej trwających następstw chorobowych, może pojawić się niepokój ruchowy i lęk, biegunka, potliwość, łzawienie. Do objawów abstynencyjnych, zwłaszcza u uzależnionych od benzodiazepin należą: niepokój psychoruchowy, bezsenność, drgawki, różne objawy somatyczne. Przypadkowe przedawkowanie: - do chwili odzyskania przez p-ta przytomności może być niejasne, czy mamy do czynienia z przypadkowym przedawkowaniem, czy też z próbą samobójczą. Do przypadkowego przedawkowania może dojść wówczas, kiedy osoba uzależniona zmienia źródło zaopatrzenia, eksperymentuje lub wraca do nadużywania po okresie abstynencji. Zatrucie: - należy do najczęstszych problemów psychiatrycznych związanych z nadużywaniem s.p. W obrazie klinicznym występuje podniecenie, nadmierna aktywność lub agresja. Mogą występować zaburzenia świadomości do śpiączki włącznie. Mogą pojawić się halucynacje. Zatrucie może być powikłane równoczesnym zatruciem alkoholem lub innymi środkami psychoaktywnymi.

42 Specyficzne powikłania zw. z nadużywaniem substancji psychoaktywnych Zła podróż ( Bad trip ) związana jest z substancjami halucynogennymi zaburzającymi zmysły wzroku, słuchu i dotyku. Najczęstszymi substancjami wywołującymi LSD i ostatnio ecstasy. W trudny do przewidzenia sposób prowadzi do znacznych zmian emocjonalnych, np. przerażającego uczucia rozpaczy lub lęku. Występuje ryzyko suicydalne w stanie zaburzonej percepcji np. skok z wysokości w trakcie ucieczki przed wyimaginowanym prześladowcą. Zła podróż może trwać kilka godzin, w tym czasie wymagany jest ścisły nadzór p-ta. Można też jednorazowo podać diazepam 10 mg p.o. Jeżeli lęk wywołany jest omamami b. skuteczne jest podanie neuroleptyku. Powroty ( Flashbacks ) są to spontaniczne nawroty przeżyć doznawanych uprzednio przez chorego podczas przyjmowania narkotyku. Stany te mogą pojawić się nawet po 12 m- cach od przyjęcia substancji psychoaktywnej. Objawy z reguły ustępują w ciągu kilku godzin ale czasem omamy utrzymują się i wymagają zastosowania neuroleptyków.

43 Specyficzne powikłania zw. z nadużywaniem substancji psychoaktywnych Psychozy polekowe przewlekłe przyjmowanie substancji psychoaktywnych może prowadzić do wystąpienia zaburzeń psychotycznych niemożliwych do odróżnienia np. od schizofrenii. Psychozy polekowe występują szczególnie często po: amfetaminie, kokainie i LSD. Zakażenie HIV może także być przyczyną ostrych psychoz zarówno czynnościowych, jak i organicznych. Do charakterystycznych objawów psychoz polekowych należą: nasilone nastawienie urojeniowe, zaburzenie nastroju, omamy wzrokowe, dotykowe i słuchowe. W psychozach kokainowych dominują objawy dotykowe. Psychozę polekową należy brać pod uwagę w przypadku: danych z wywiadu świadczących o nadużywaniu substancji psychoaktywnych w ostatnim okresie czasu, fizycznych oznak używania narkotyków (ślady po wkłuciach igły na skórze, zatory żylne kończyn, uszkodzenie przegrody nosowej itp.

44 Leczenie nałogów Zakłada się, że w niedalekiej przyszłości będziemy dysponowali lekami zwalczającymi wiele nałogów jednocześnie. Nikotynizm, alkoholizm, narkomania, hazard, objadanie się oddziaływują na te same obszary mózgu (szlaki w korze mózgowej i układzie limbicznym) mające wpływ na wytwarzanie dopaminy. Jej nadmierna dystrybucja jest podstawą każdego uzależnienia. Dopamina odpowiada za oddziaływanie na ośrodki nagrody i odpowiada za dobre nasze samopoczucie, pojawiające się po zażyciu narkotyku. Naukowcom udało się zidentyfikować ośrodki w mózgu, które są w stanie powstrzymać przed popadnięciem w nałóg. Są to komórki nerwowe wydzielające kwas gamma amino-masłowy (GABA). Potrafią hamować nadmierną aktywność neuronów wytwarzających dopaminę, co powoduje, że s.p. nie prowadzą do powstania uzależnienia (działają jak przełączniki uzależnienia). Układ ten wraca do normy po wielu tygodniach abstynencji. W fazie badań są leki, które powodują ustawienie przełącznika w pozycji brak uzależnienia w ciągu kilku godzin. Tym lekiem jest RIMONABANT. Potrafi on chronić neurony przed t.zw. endokanabinolami, które są odpowiedzialne za głód narkotykowy. Skutecznymi lekami p/nałogom mogą też być od dawna znane leki TSSICOM - głód narkotykowy u uzależnionych od kokainy. Podobne działanie ma modafinil lek pobudzający stosowany w terapii narkolepsji. Dobre efekty dają też śr. p/drgawkowe (wigabatryna, topiramat)