Plan wynikowy z geografii w gimnazjum

Transkrypt

1 Plan wynikowy z geografii w gimnazjum Opracowany na podstawie programowej i zmodyfikowany dla potrzeb szkoły Opracowała Anna Pertkiewicz

2 Cele edukacyjne 1. Budzenie zainteresowania szybko rozumianą przestrzenią geograficzną (własnym regionem, terytorium Polski, Europy, świata), oraz przygotowanie do swobodnego poruszania się w niej. 2. Kształtowanie w uczniach: a) poszanowania innych narodów, systemów wartości i sposobów życia, b) poczucia odpowiedzialności za swoje środowisko życia (geograficzne i społeczne), gotowości uczestniczenia w rozwiązywaniu problemów swojej społeczności. 3. Uświadomienie wartości, jaką jest własny region i kraj oraz ich dziedzictwo kulturowe. 4. Przyswojenie informacji podstawowych umożliwiających realizację celów wymienionych w ust Zadania szkoły Tworzenie uczniom sprzyjających warunków do: 1. Korzystania z możliwie różnorodnych źródeł wiedzy geograficznej, w tym z własnych obserwacji terenowych, ze szczególnym uwzględnieniem swojej gminy (powiatu), 2. Uczenia się czynnego, kształtującego dociekliwość, refleksyjność, zdrowy krytycyzm, chęć działania, 3. Kształtowanie podstawy szacunku dla przyrody. Treści nauczania 1. Ziemia jako część Wszechświata. 2. Ziemia jako środowisko życia, jej historia i obraz współczesny. 3. Interakcja Ziemia człowiek. 4. Gospodarowanie zasobami naturalnymi Ziemi. 5. Współczesny przemiany gospodarcze, społeczne i polityczne na kontynentach i w wybranych państwach. 6. Problemy estetyczne związane z nierównomiernym rozwojem gospodarczym różnych części świata. 7. Źródła konfliktów i próby ich rozwiązywania (na wybranych przykładach). 8. Potencjał naturalny, ludnościowy, gospodarczy i kulturowych Polski (na treści dotyczące Polski należy przeznaczyć nie mniej niż 1/3 czasu przewidzianego na zajęcia geografii w gimnazjum).

3 9. Polska na tle Europy i świata. 10. Problemy integracyjne na świecie, w Europie i. 11. Przykłady ochrony krajobrazu na świecie i. Osiągnięcia 1. Całościowe widzenie regionów i miejsc (Polski i świata). 2. Lokalizowanie miejsc na powierzchni Ziemi i orientowanie się w ich wzajemnym położeniu za pomocą map. 3. Gromadzenie, interpretowanie i prezentowanie wiedzy geograficznej. 4. Ocenianie w kategoriach geograficznych działalności gospodarczej, społecznej i politycznej oraz działań własnych. 5. Przewidywanie zmian w przyrodzie i w działaniach ludzi na podstawie uzyskanych informacji. 6. Korzystanie z możliwie różnych źródeł informacji. 7. Stosowanie wiedzy geograficznej w życiu.

4 DZIAŁ L.G. WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE DOPUSZCZAJĄCY DOSTATECZNY DOBRY BARDZO DOBRY

5 I. Podstawy geografii 10 geografia - wymienia podstawowe dyscypliny nauk geograficznych - wymienia przykłady źródeł informacji geograficznej - wymienia sfery Ziemi siatka geograficzna - wskazuje na mapie i globusie południki: 0 i 180 oraz półkule wschodnią i zachodnią - wskazuje na mapie i globusie równik oraz półkule północną i południową - potrafi określić położenie punktu na globusie w stopniach mapa, skala mapy, siatka kartograficzna, legenda - wymienia elementy mapy - zna termin skala - potrafi dokonać zamiany skali plan - dokonuje podziału map ze względu na skalę i treść - wymienia metody prezentacji zjawisk na mapach - wymienia metody prezentacji rzeźby terenu na mapach wysokość względna, wysokość bezwzględna, poziomica - analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych i tematycznych - wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna i społeczno ekonomiczna - podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi - opisuje poszczególne sfery Ziemi - podaje, w jakich postaciach występuje woda w hydrosferze - wymienia cechy południków i równoleżników - wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe długość geograficzna, szerokość geograficzna punktów i obszarów na mapie punktu na mapie z dokładnością do wyjaśnia różnice między siatką geograficzną a siatką kartograficzną - rozróżnia rodzaje skali mapy - wskazuje skalę mniejszą i większą - posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie - oblicza odległość rzeczywistą, znając skalę mapy i odległość na mapie - wskazuje różnice między mapą a planem - wymienia i wskazuje przykłady map tematycznych - dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych - wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą - omawia współzależności zachodzące między sferami Ziemi - wymienia nauki zajmujące się badaniem poszczególnych sfer Ziemi - odczytuje współrzędne geograficzne na globusie - określa położenie matematyczno geograficzne punktów i obszarów na mapie - lokalizuje na globusie i na mapie obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych - lokalizuje na mapie i globusie miejsca na podstawie współrzędnych geograficznych. - wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie - przekształca rodzaje skali mapy - potrafi korzystać ze skali i podziałki przy obliczaniu odległości rzeczywistej - posługuje się w terenie planem - oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej - posługuje się w terenie mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (itp. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w te - - zna imiona lub nazwiska uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu Ziemi - przedstawia ewolucję poglądów na temat kształtu i wymiarów Ziemi - omawia wpływ poszczególnych sfer Ziemi na życie i działalność gospodarczą człowieka - omawia wpływ działalności człowieka na funkcjonowanie sfer Ziemi - ocenia znaczenie umiejętności określania współrzędnych geograficznych w życiu człowieka - podaje zasady działania oraz przykłady zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS - potrafi określić współrzędne geograficzne na podstawie położenia Ziemi względem Słońca i Gwiazdy Polarnej - potrafi zaznaczyć na mapie kontynentów i mapie Polski punkty, znając ich współrzędne geograficzne - potrafi określić współrzędne geograficzne dowolnego punktu na mapie w stopniach i minutach; - czyta mapy w różnej skali, porównuje i analizuje ich treść - oblicza skalę, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie - oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię na mapie

6 II. Ruchy Ziemi I. Podstawy geografii 6 - wyjaśnia terminy geograficzne: gwiazda, planeta, satelita - wymienia planety Układu Słonecznego orbita, ruch obiegowy Ziemi, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie - wymienia daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zi - informacji geograficznych - odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym również odczytuje wysokość bezwzględną - identyfikuje położenie odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach, zdjęciach lotniczych oraz mapach topograficznych - - wyjaśnia terminy geograficzne: kometa - wymienia planety Układu Słonecznego, zachowując właściwą kolejność - podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi - podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi - określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity - określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyz- renie) - lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.) - wyjaśnia terminy geograficzne: meteor, meteoryt - porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych górowanie, widnokrąg - podaje przyczyny występowania zaćmienia Słońca i Księżyca - przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szeroko - - wyjaśnia, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia konieczność jej stosowania - wskazuje możliwości praktycznego wykorzystania planów - charakteryzuje wybrane metody prezentacji zjawisk na mapach - dobiera właściwą metodę do przedstawienia wybranego zjawiska na mapie - charakteryzuje wybrane metody prezentacji rzeźby terenu na mapach - rysuje profil terenu, korzystając z rysunku poziomicowego - projektuje i opisuje trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych - wykazuje związek między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na podstawie mapy topograficznej galaktyka, Droga Mleczna, planety karłowate - dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku - przedstawia na ilustracji układ Ziemi, Słońca i Księżyca podczas zaćmienia Słońca i Księżyca - omawia wpływ ruchu obiegowego Ziemi na zmiany w przyrodzie i życie człowieka - wyjaśnia przyczyny występo -

7 III. Atmosfera i hydrosfera II. Ruchy Ziemi mowe, przesilenie letnie - wymienia daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego ruch obrotowy Ziemi, doba, czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy - wykonuje proste zadania określające różnice czasu na kuli ziemskiej 8 atmosfera, troposfera - podaje nazwy gazów wchodzących w skład powietrza atmosferycznego - wyjaśnia terminy: pogoda, klimat - wymienia elementy pogody (klimatu) - wymienia metody wybranych ny orbity - podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi w ciągu roku - wymienia strefy oświetlenia Ziemi - podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi - podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi - wyjaśnia przyczynę występowania dnia i nocy - wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty - oblicza czas miejscowy, znając różnicę długości geograficznej - potrafi obliczyć różnicę czasu na podstawie położenia geograficznego - wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliżej powierzchni Ziemi - omawia zmiany temperatury powietrza w atmosferze, posługując się ilustracją - podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów - zna terminy: izoterma, izo - kościach geograficznych i porach roku - wymienia przyczyny występowania astronomicznych pór roku - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary, na których występują dni i noce polarne - charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi - wyjaśnia różnice między czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym - posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi - wymienia nazwy stref czasowych, w których obrębie położona jest Polska potrafi określić różnicę długości geograficznej dwóch punktów leżących na różnych półkulach i wynikającą z tego różnicę czasu - charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery - sporządza klimatogram, korzystając z danych klimatycznych - oblicza średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych - wyjaśnia zależność między wartością ciśnienia atmosfe - wania zjawiska dnia i nocy polarnej - dowodzi związku między ruchem obiegowym Ziemi a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku - oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem - posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy - omawia zastosowanie gnomonu - wskazuje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a rachubą czasu - uzasadnia konieczność stosowania czasu strefowego i urzędowego - wymienia skutki działania siły Coriolisa - wyjaśnia, dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na zjawiska przyrodnicze i życie człowieka potrafi określić długość geograficzną znając różnicę czasu - potrafi opisać prawdopodobne konsekwencje niszczenia warstwy ozonowej; - omawia wpływ działalności człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego - potrafi wskazać skutki anomalii pogodowych w różnych miejscach na Ziemi;

8 III. Atmosfera i hydrosfera składników pogody (klimatu) ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara - wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego - wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych, występujących na kuli ziemskiej wilgotność powietrza, wilgotność względna, kondensacja, resublimacja - wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych - wymienia czynniki klimatotwórcze kształtujące klimat klimat - wymienia elementy klimatu - podaje różnicę między klimatem a pogodą - wymienia główne czynniki klimatotwórcze - podaje przykłady wód powierzchniowych morze, zatoka - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata oceany i podaje ich nazwy - podaje przykłady wód podziemnych gejzer, wody termalne, wody mineralne - wymienia rodzaje ruchów wody morskiej - wskazuje na mapie trzy największe morza, zatoki, po dwie - hieta - oblicza średnią roczną temperaturę powietrza - wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary występowania pasatów i monsunów - wyjaśnia proces powstawania chmur i opadów atmosferycznych - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary o najwyższych i najniższych rocznych sumach opadów atmosferycznych - rozumie wpływ czynników geograficznych na zróżnicowanie klimatów; - potrafi przedstawić wpływ czynników klimatycznych na rozkład temperatury powietrza - charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat - wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie stref klimatycznych - wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi - wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie ogólnogeograficznej świata - wskazuje na mapie ogólno - rycznego a wysokością nad poziomem morza - sporządza schemat wyżu i niżu barycznego - rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych na podstawie fotografii - podaje przykłady negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru opadów atmosferycznych na życie i działalność człowieka - oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza - charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych - omawia na przykładach wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat danego obszaru - podaje przykłady wpływu klimatu na życie i działalność gospodarczą człowieka morze przybrzeżne, morze śródziemne, morze międzywyspowe - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady mórz śródziemnych i przybrzeżnych, najdłuższych rzek na poszczególnych kontynentach - omawia przyczyny zróżnicowa- inwersja termiczna - charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji - wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada, charakteryzuje je oraz podaje obszary ich występowania - rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie fotografii - omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów osadów atmosferycznych - omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi - wyjaśnia na przykładach wpływ czynników klimatotwórczych na wartość temperatury powietrza - omawia na podstawie map klimatycznych wpływ czynników klimatotwórczych na poszczególne składniki klimatu w różnych regionach Ziemi - podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi - charakteryzuje klimat górski - omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych - ocenia wpływ klimatu na zagospodarowanie wybranych regionów kuli ziemskiej morze międzykontynentalne, morze wewnątrz kontynentalne - wskazuje na mapie ogólnogeo- -

9 IV. Wnętrze Ziemi III. Atmosfera i hydrosfera rzeki i jeziora 4 - wymienia metody badania wnętrza Ziemi prądy cieplne, magma - wymienia kolejne warstwy wnętrza Ziemi, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej minerał, skała - wymienia nazwy skał najczęściej występujących na Ziemi - wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi ryft oceaniczny, grzbiet śródoceaniczny, hipocentrum, epicentrum, lawa, erupcja, wulkan - wymienia produkty erupcji wulkanicznej ruchy górotwórcze - wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej ery geograficznej świata przykłady zatok - omawia zasoby wodne Ziemi, korzystając z diagramu - podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych - omawia zasolenie wód oceanicznych ciepły prąd morski, zimny prąd morski - podaje przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich - wyjaśnia znaczenie badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza Ziemi - wyjaśnia różnicę między litosferą a skorupą ziemską - wskazuje różnicę między minerałem a skałą - klasyfikuje skały ze względu na ich genezę - podaje główne cechy płytowej budowy litosfery - podaje przyczynę ruchu płyt litosfery - podaje przyczynę trzęsień ziemi - omawia skutki trzęsień ziemi - omawia budowę wulkanu, posługując się ilustracją - omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanicznych - wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej świata - podaje we właściwej kolejności nazwy okresów w dziejach Ziemi nia zasolenia wód oceanicznych - podaje przykłady mórz o największym i najmniejszym zasoleniu wód - wymienia i wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich - rozumie znaczenie mórz i oceanów w życiu i gospodarce człowieka - omawia budowę wnętrza Ziemi, posługując się ilustracją - podaje zależność między głębokością a temperaturą we wnętrzu Ziemi - podaje przykłady kamieni szlachetnych - wymienia przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary wzmożonej aktywności sejsmicznej - podaje skalę, w której określana jest siła trzęsień ziemi - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary wzmożonej aktywności wulkanicznej subdukcja - wymienia zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji - podaje przykłady gór wypiętrzonych podczas poszczegól- graficznej świata przykłady mórz międzywyspowych, największych jezior na poszczególnych kontynentach - omawia przyczyny występowania falowania i pływów - podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych - wyjaśnia mechanizm funkcjonowania gejzerów - wymienia przykłady obszarów występowania gejzerów - charakteryzuje zjawisko El Niño - porównuje warstwy wnętrza Ziemi - potrafi obliczyć stopień geotermiczny - rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę - omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów skał na podstawie ilustracji - określa twardość minerałów na podstawie skali Mohsa - wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem trzęsień ziemi i zjawisk wulkanicznych - omawia sposób powstawania ryftów oceanicznych, grzbietów śródoceanicznych i rowów oceanicznych - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku - podaje przykłady działań podejmowanych przez człowieka

10 IV. Wnętrze Ziemi - wymienia rodzaje gór - wymienia wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów - wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi wietrzenie, krasowienie - wymienia rodzaje wietrzenia - podaje nazwę produktu wietrzenia - wymienia nazwy skał ulegających krasowieniu - wymienia najważniejsze orogenezy w dziejach Ziemi wymienia wielkie formy ukształtowania dna oceanów - podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych - wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni lądów - wyjaśnia proces wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego - wyjaśnia zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał - wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego nych orogenez - omawia zależność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia - omawia procesy krasowe i warunki, w których one zachodzą - wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata obszary występowania rzeźby krasowe celu zminimalizowania skutków trzęsień ziemi - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata najwyższe wulkany poszczególnych kontynentów - charakteryzuje na podstawie ilustracji mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych - wyjaśnia proces powstawania gór wulkanicznych - charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów - wymienia najwyższe szczyty na kontynentach i podaje ich nazwy - wymienia najwyższe szczyty na kontynentach i podaje ich nazwy - posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenie - charakteryzuje proces odpadania i formy rzeźby terenu powstałe w jego wyniku - omawia formy krasowe występujące na powierzchni i pod powierzchnia ziemi - rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku krasowienia - wymienia i charakteryzuje rodzaje ruchów masowych - podaje przykłady niebezpieczeństw grożących człowiekowi wskutek wystąpienia ruchów masowych - podaje nazwy i wymiary najdłuższych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i

11 Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi klasa I DZIAŁ L.G. WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE DOPUSZCZAJĄCY DOSTATECZNY DOBRY BARDZO DOBRY - wskazuje na ilustracji przedstawiającej - omawia warunki sprzyjające posługuje się ze zrozumieniem dorzecze: źródło, powstawaniu delt i ujść lejko- pojęciem erozja rzekę główną, dopływy, ujście, watych - przedstawia rzeźbotwórczą rolę obszar dorzecza, dział wodny - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej wód płynących - wymienia przykłady form powstałych świata przykłady - wykazuje związek między w wyniku niszczącej ujść deltowych i lejkowatych spadkiem rzeki a charakterem i budującej działalności rzeki - rozpoznaje na ilustracjach procesów rzeźbotwórczych - wymienia typy ujść rzecznych i fotografiach formy polodowcowe wody płynącej - wskazuje różnice między lodowcem oraz podaje ich nazwy - rozpoznaje i opisuje w terenie górskim a lądolodem - omawia, korzystając z ilustracji, formy rzeźby powstałe - wymienia czynniki warunkujące proces cofania się klifu w wyniku działalności rzeki lub powstawanie lodowców oraz proces powstawania mierzei lodowców górskich i lądolodów górskich i lądolodów - przedstawia rzeźbotwórczą ro- - wymienia formy rzeźby terenu - wskazuje na ogólnogeograficznej lę lądolodów i lodowców gór- powstałe w wyniku działalności mapie świata typy wyskiclę lodowców górskich i lądolodów brzeży morskich - omawia, korzystając z ilustracji, - podaje przykłady form powstałych - wyjaśnia różnice między bar- podobieństwa i różnice w w wyniku rzeźbotwórczej chanem a wydmą parabo- krajobrazie polodowcowym działalności morza liczną - wymienia typy wybrzeży morskich - podaje przykłady niszczącej i budującej działalności wiatrów na pustyniach - wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata największe pustynie 3 erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja, granica wiecznego śniegu - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady najdłuższych rzek świata i obszary współcześnie zlodowacone : abrazja, delacja, korazja po -wstałym w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów - rozpoznaje i opisuje w terenie formy - ocenia wpływ zmian klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów - przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich i wiatru - wyjaśnia genezę typów wybrzeży morskich - rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności morza - podaje przykłady działań mających na celu ochronę wybrzeży klifowych przed abrazją - rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyni-

12 Mapa świata Pedosfera i biosfera klasa I ku działalności wiatru - omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru 2 gleba - wyjaśnia, na czym polega proces glebotwórczy - wymienia czynniki glebotwórcze - wymienia strefy roślinne na Ziemi - potrafi nazwać kontynenty oraz wskazać je na mapie - zna terminy: wyspa, półwysep, archipelag - potrafi zlokalizować na mapie wybrane półwyspy, wyspy, archipelagi - potrafi nazwać oceany oraz wskazać je na mapie - zna terminy: zatoka, cieśnina - potrafi zlokalizować na mapie wybrane morza, zatoki i cieśniny - zna wielkie formy ukształtowania dna oceanicznego - zna nazwy najwyższych szczytów na poszczególnych kontynentach - potrafi wskazać na mapie przykłady form ukształtowania lądów żyzność gleby - wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji przedstawiającej profil glebowy - podaje przykłady gleb strefowych i astrefowych - omawia znaczenie gleb w przyrodzie i gospodarce człowieka - wskazuje strefy roślinne na mapie ogólnogeograficznej świata - zna wielkość powierzchni kontynentów - potrafi na podstawie mapy zlokalizować wskazane elementy linii brzegowej - zna umowny podział wszechoceanu, wielkość oceanów - zna typy mórz i potrafi podać ich przykłady - rozumie różnicę między morzem i oceanem - potrafi na podstawie mapy zlokalizować wskazane elementy linii brzegowej - potrafi wskazać na mapie przykłady form ukształtowania dna oceanicznego - potrafi rozpoznać na profilach i przekrojach główne formy ukształtowania powierzchni lądów i oceanów - potrafi wskazać przykłady ob- - charakteryzuje poziomy glebowe - charakteryzuje wybrane typy gleb strefowych i astrefowych - omawia zróżnicowanie stref roślinnych na Ziemi - potrafi wskazać na mapie wybrane elementy linii brzegowej - potrafi wykonać diagram wielkości kontynentów samodzielnie dobierając skalę - potrafi porównać wielkość lądów - rozumie różnicę między typami mórz - potrafi wskazać na mapie wybrane elementy linii brzegowej - potrafi wykonać diagram wielkości oceanów samodzielnie dobierając skalę - potrafi porównać wielkość lądów i oceanów - potrafi wskazać na mapie najwyższe szczyty na poszczególnych kontynentach - potrafi narysować schemat ukształtowania powierzchni lą - dów (depresje, niziny, wyżyny, - porównuje profile glebowe różnych typów gleb - wykazuje zależności zachodzące między czynnikami glebotwórczymi a typem genetycznym gleby - wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi - uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami - wykazuje związek pomiędzy zróżnicowaniem stref roślinnych na Ziemi a działalnością gospodarczą człowieka - zna wybrane wyspy, półwyspy i archipelagi - potrafi omówić położenie każdego kontynentu - zna nazwy wskazanych mórz, zatok i cieśnin - potrafi wskazać na mapie największe głębie oceaniczne - potrafi narysować schemat ukształtowania powierzchni dna oceanów

13 I. Afryka 8 - wskazuje Afrykę na mapie świata - wyjaśnia termin: linia brzegowa - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Afryki wybrane elementy linii brzegowej i krainy geograficzne oraz podaje ich nazwy - wyjaśnia terminy: obszar bezodpływowy, rzeka okresowa, rzeka epizodyczna - wymienia nazwy stref klimatyczno roślinno glebowych Afryki - odczytuje na mapie ogólnogeograficznej Afryki nazwy rzek i jezior - wyjaśnia terminy: gęstość zaludnienia, przyrost naturalny - oblicza przyrost naturalny - podaje liczbę ludności Afryki - wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę - wymienia nazwy obszarów najgęściej i najsłabiej zaludnionych w Afryce - wymienia problemy mieszkańców Afryki - opisuje poziom rozwoju gospodarczego Afryki - wymienia czynniki warunkujące rozwój rolnictwa w Afryce - wymienia nazwy najważniejszych roślin żywieniowych i eksportowych uprawianych w Afryce szarów depresyjnych góry) - potrafi określić formy na postawie rysunku poziomicowego Afryki na kuli ziemskiej Afryki na kuli ziemskiej - porównuje linię brzegową Afryki z linią brzegowa innych kontynentów - wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Afryki - podporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie formacje roślinne - wyjaśnia terminy: współczynnik przyrostu naturalnego, - oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia eksplozja demograficzna, przyrost naturalny urbanizacja - omawia zróżnicowanie ludności Afryki - omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Afryce - wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu urbanizacji w Afryce - wskazuje na mapie oraz wymienia nazwy największych miast Afryki - opisuje problemy mieszkańców miast Afryki produkt krajowy brutto - wyjaśnia dlaczego Afryka nazywana jest kontynentem rolniczym - wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu rozwoju przemysłu - opisuje kształt kontynentu - opisuje położenie matematyczne Afryki - określa cechy ukształtowania powierzchni Afryki - omawia wpływ wybranych czynników klimatycznych na klimat Afryki - wyjaśnia występowanie stref klimatyczno roślinno glebowych - charakteryzuje klimat oraz formacje roślinne Afryki na podstawie mapy klimatycznej, klimatogramów oraz ilustracji - charakteryzuje wody powierzchniowe Afryki - wyjaśnia terminy: eksplozja demograficzna, urbanizacja - oblicza współczynnik przyrostu naturalnego - rozumie terminy: przyrost naturalny dodatni, przyrost naturalny ujemny - ocenia wpływ czynników naturalnych na rozmieszczenie ludności - omawia wskaźnik HDI w wybranych krajach na podstawie mapy tematycznej - proponuje sposoby przezwyciężenia głodu w Afryce - omawia problemy związane z epidemią AIDS na kontynencie afrykańskim - wymienia przyczyny i skutki głodu oraz konfliktów zbrojnych toczących się na terenie - oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową kontynentu - wykazuje symetryczność Afryki względem równika - podaje konsekwencje rozciągłości południkowej i równoleżnikowej - wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Afryki - wykazuje symetryczność stref klimatyczno roślinno glebowych Afryki - wyjaśnia zależności między rozmieszczeniem stref klimatycznych, roślinnych i glebowych - wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w Afryce - dowodzi związku między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej - przewiduje i analizuje zmiany w strukturze demograficznej na świecie spowodowane przyrostem naturalnym - zna konsekwencje eksplozji demograficznej - rozumie termin: społeczeństwo starzejące się, społeczeństwo młode - oblicza współczynnik przyrostu naturalnego

14 I. Afryka - wskazuje na mapie Egipt i podaje nazwę jego stolicy - wymienia główne cechy środowiska przyrodniczego Egiptu - wymienia najważniejsze cechy gospodarki Egiptu - wskazuje na mapie świata RPA oraz podaje nazwę jej stolicy - wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego RPA - wskazuje na mapie największe państwa Afryki i podaje ich stolice - wymienia i wskazuje na mapie śródziemnomorskie kraje afrykańskie i podaje ich stolice w Afryce - opisuje pasterstwo koczownicze - opisuje poziom rozwoju usług w Afryce i polityczne Egiptu - omawia cechy ukształtowania powierzchni Egiptu - charakteryzuje klimat Egiptu - opisuje potencjał gospodarczy Egiptu - opisuje wybrane atrakcje turystyczne Egiptu i polityczne RPA - omawia cechy ukształtowania powierzchni RPA - wymienia problemy społeczne RPA - opisuje potencjał gospodarczy RPA - wskazuje na mapie wybrane państwa Afryki i podaje ich stolice - wymienia i wskazuje na mapie kraje afrykańskie leżące po obu stronach południka 0 0 i podaje ich stolice Afryki - omawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego Afryki - analizuje gospodarowanie w strefie Sahelu - wyjaśnia przyczyny i skutki pustynnienia - analizuje przyczyny i skutki nadmiernej działalności rolniczej - porównuje PKB i HDI Egiptu z PKB i HDI innych państw - określa korzyści wynikające ze strategicznego położenia Egiptu - uzasadnia konieczność sztucznego nawadniania pól uprawnych w Egipcie - porównuje PKB i HDI Republiki Południowej Afryki z PKB i HDI innych państw - analizuje rozmieszczenie ośrodków przemysłowych w RPA - wskazuje na mapie większość państw Afryki i podaje ich stolice - wymienia i wskazuje na mapie kraje afrykańskie leżące po obu stronach zwrotnika Raka i Koziorożca i podaje ich stolice - wyjaśnia przyczyny i skutki wysokiego przyrostu naturalnego - analizuje przyczyny i skutki głodu w Afryce - ocenia skutki wybranych konfliktów zbrojnych - określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary - uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest kontynentem ludzi młodych - proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki - ocenia warunki środowiska przyrodniczego Afryki pod kątem rozwoju rolnictwa - analizuje mapy gospodarcze Afryki formułuje wnioski - porównuje cechy państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego - określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach położonych na południe od Sahary - dowodzi wpływ kolonializmu na aktualne problemy gospodarcze Afryki - wykazuje zróżnicowanie poziomu społeczno gospodarczego państw afrykańskich - omawia warunki przyrodnicze oraz charakterystyczne cechy społeczne, gospodarcze i polityczne Egiptu

15 II. Ameryka Północna i Południowa I. Afryka 8 - wskazuje Amerykę na mapie świata - wskazuje elementy linii brzego- wej Ameryki na mapie oraz podaje ich nazwy nazwy najważniejszych krain geograficznych w Ameryce Północnej i Południowej - wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Ameryki nazwy najważniejszych rzek i jezior w Ameryce Północnej i Południowej - wymienia nazwy przedstawicieli odmian ludzkich oraz odmian mieszanych - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Ameryki - wskazuje na mapie obszary gęsto i słabo zaludnione w Ameryce oraz nazywa je Ameryki na kuli ziemskiej - opisuje linię brzegową Ameryki (morza, zatoki, półwyspy, wyspy i archipelagi) - wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów aktywnych sejsmicznie i wulkanicznie - przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie zbiorowiska roślinne - opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki - wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki - opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Ameryki Północnej i Południowej - porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki na podstawie dostępnych źródeł - opisuje kształt kontynentu - opisuje położenie matematyczno geograficzne Ameryki - wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce - opisuje cechy klimatu Ameryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej - wykazuje wpływ wybranych czynników przyrodniczych na klimat Ameryki - wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie rasowe i etniczne ludności Ameryki - wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w Ameryce - wyjaśnia przyczyny wysokiego stopnia urbanizacji w Ameryce Północnej i Południowej - analizuje uwarunkowania rozwoju społeczno gospodarczego Egiptu - ocenia konsekwencje powstania zbiornika Nasera - omawia warunki przyrodnicze oraz charakterystyczne cechy społeczne, gospodarcze i polityczne RPA - ocenia wpływ polityki apartheidu na współczesne problemy społeczno gospodarcze RPA - wskazuje na mapie kraje Afryki i podaje ich stolice - wymienia i wskazuje na mapie śródlądowe kraje afrykańskie i podaje ich stolice - oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową kontynen- tu - porównuje rozwinięcie linii brzegowej i ukształtowanie po - wierzchni Ameryki z innymi kontynentami - omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej - wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Ameryki - omawia aktywność sejsmiczną uskoku San Andreas - wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych w Ameryce - wykazuje związki między warunkami klimatycznymi, ukszłtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej - porównuje, korzystając z mapy

16 II. Ameryka Północna i Południowa - wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe miasta Ameryki - wymienia cechy państw wysoko rozwiniętych gospodarczo - wskazuje na mapie i wymienia nazwy krajów Ameryki najlepiej i najsłabiej rozwiniętych gospodarczo - wskazuje na mapie świata Stany Zjednoczone, oraz podaje nazwę ich stolicy i nazwy państw z nim siadujących nazwy wybranych krain geograficznych, najważniejszych rzek i jezior USA - wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego USA - wyjaśnia terminy: aglomeracja, megalopolis - wyjaśnia terminu: technopolia - wymienia najważniejsze cechy gospodarki USA - wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie USA - wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę jej stolicy nazwy wybranych krain geograficznych i najważniejszych rzek Brazylii nazwy największych miast Brazylii - wymienia najważniejsze cechy gospodarki Brazylii - wymienia przyczyny migracji do wielkich miast - wskazuje na mapie obszary o największej koncentracji przemysłu w Ameryce i nazywa je USA - omawia cechy ukształtowania powierzchni USA - opisuje zróżnicowanie ludności USA - wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w USA - wyjaśnia uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego USA - wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu i polityczne Brazylii - opisuje klimat Brazylii - charakteryzuje rozmieszczenie ludności w Brazylii - opisuje poziom urbanizacji w Brazylii fawele - omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu i rolnictwa Brazylii - wskazuje na mapie obszary silnie uprzemysłowione oraz obszary rolnicze - opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesienia Amazonii a jej - wyróżnia główne cechy i podaje przyczyny zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki - opisuje cechy gospodarki bogatej północy i biednego południa Ameryki - wyjaśnia różnice między gospodarką krajów wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo - wskazuje wpływ czynników geograficznych na klimat USA - uzasadnia, że Amerykanie są narodem imigrantów - udowadnia, że Stany Zjednoczone są krajem wysoko rozwiniętym gospodarczo - opisuje znaczenie Doliny Krzemowej w rozwoju gospodarczym USA - charakteryzuje regiony rolnicze USA - analizuje strukturę użytkowania ziemi w USA - określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej - wskazuje wpływ czynników geograficznych na klimat Brazylii - opisuje warunki życia w wielkich miastach - określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast - wskazuje na mapie większość państw Ameryki Północnej oraz Południowej i podaje ich stolice - zna termin: Ameryka Łacińska wielkość zlewisk Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Spokojnego oraz formułuje wnioski - analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany - oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach Ameryki - analizuje zmiany wskaźnika urbanizacji w Ameryce - opisuje warunki życia i pracy ludzi zamieszkujących wielkie miasta Ameryki - analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach Ameryki - analizuje przyczyny zróżnicowania gospodarczego bogatej północy i biednego południa Ameryki - opisuje związki miedzy warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem przemysłu w Ameryce - ocenia warunki środowiska przyrodniczego Ameryki pod kątem rozwoju rolnictwa - wskazuje megalopolis w USA - wymienia i wskazuje na mapie miasta należące do megalopolis - analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii - wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych USA - wskazuje zależności miedzy wysokim poziomem gospodar-

17 III. Obszary okołobiegunowe II. Ameryka Północna i Południowa 2 - wskazuje na mapie świata Antarktydę i Arktykę - wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych - wyjaśnia terminy: góra lodowa, pak lodowy, nunatak, lodowiec szelfowy - wymienia cechy klimatu Arktyki i Antarktyki - potrafi podać jedną propozycję wykorzystania Antarktydy w przyszłości. 3 - wskazuje na mapie świata Oceanię - wymienia nazwy głównych roślin żywieniowych i eksportowych uprawianych w Brazylii - wskazuje na mapie największe państwa Ameryki Północnej i Południowej i podaje ich stolice gospodarczym wykorzystaniem - wskazuje na mapie państwa Ameryki Północnej i Południowej podaje ich stolice - zna kraje anglosaskie Ameryki - przedstawia cechy położenie Arktyki i Antarktyki - opisuje cechy środowiska obszarów okołobiegunowych - charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie klimatogramów - wyjaśnia przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych - potrafi podać dwie propozycje wykorzystania Antarktydy w przyszłości. Oceanii na kuli ziemskiej - opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych - charakteryzuje klimat obszarów okołobiegunowych - analizuje uwarunkowania powstania pokrywy lodowej na Antarktydzie - potrafi podać jedną realną i dwie fantastyczne propozycje wykorzystania Antarktydy w przyszłości. - podaje przykłady wysp należących do Oceanii - ki a poziomem rozwoju transportu produkt światowy brutto - udowadnia, że Stany Zjednoczone są potęgą gospodarczą świata - analizuje naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla amazońskiej selwy - analizuje udział i miejsce Brazylii w światowych zbiorach wybranych roślin uprawnych, korzystając z dostępnych źródeł - porównuje poziom rozwoju go- - spodarczego Brazylii z pozio mem rozwoju innych państw Ameryki - wskazuje na mapie kraje Ameryki Środkowej i Ameryki Łacińskiej i podaje ich stolice - zna termin: Ameryka anglosaska - omawia status prawny Antarktydy - ocenia celowość badań prowadzonych przez naukowców na obszarach okołobiegunowych - analizuje przyczyny i skutki powstania dziury ozonowej nad Antarktydą - potrafi podać propozycje wykorzystania Antarktydy w przyszłości - potrafi opisać działania państw na rzecz zachowania środowiska Antarktydy; - zna genezę wysp Oceanii

18 IV. Australia - wskazuje na mapie świata Australię - wymienia nazwy osobowości przyrodniczych Australii - wyjaśnia termin endemity - wskazuje na mapie i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, rzek i jezior Australii - wskazuje na mapie obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane w Australii - charakteryzuje zróżnicowanie ludności Australii pod względem rasowym - wymienia główne cechy gospodarki Australii 12 - wyjaśnia termin Eurazja - wskazuje na mapie świata Eurazję i Azję - wymienia regiony geograficzne Oceanii - charakteryzuje cechy środowiska przyrodniczego Oceanii ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu oraz specyfiki świata roślin i zwierząt Australii na kuli ziemskiej - opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe Australii - charakteryzuje cechy środowiska przyrodniczego Australii ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu oraz specyfiki świata roślin i zwierząt - analizuje strukturę użytkowania gruntów w Australii Eurazji i Azji na kuli ziemskiej - - opisuje przyczyny małej gęstości zaludnienia oraz niskiego poziomu urbanizacji Oceanii - opisuje położenie matematyczne Australii - ocenia znaczenie wód artezyjskich dla gospodarki Australii - analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności Australii - wykazuje wpływ migracji na zróżnicowanie australijskiego społeczeństwa - omawia wybrane zagadnienia gospodarcze Australii ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa, rolnictwa, turystyki - przedstawia na podstawie map tematycznych główne cechy gospodarki Australii na tle warunków naturalnych - opisuje położenie matematyczne Azji - ocenia warunki środowiska pod kątem warunków życia ludzi i rozwoju gospodarki - wskazuje regiony geograficzne Oceanii na mapie ogólnogeograficznej oraz opisuje rolę turystyki w tych regionach - oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Australii - podaje konsekwencje rozciągłości południkowej i równoleżnikowej - analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych - porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Australii ze środowiskiem na innych kontynentach - opisuje budowę niecki artezyjskiej i uwarunkowania występowania źródeł artezyjskich - wykazuje zależności między symetrycznym położeniem Australii po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi - ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii z punktu widzenia warunków życia i gospodarki ludzi - wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania w rolnictwie Australii - oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Azji

19 V. Azja - wskazuje na mapie elementy linii brzegowej Azji - wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Azji - podaje nazwy i wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Azji - podaje liczbę ludności zamieszkującej Azję nazwy azjatyckich miastgigantów - wymienia nazwy państw o wysokim i niskim wskaźniku urbanizacji nazwy obszarów o dużej i małej gęstości zaludnienia azjatyckie tygrysy i podaje przykłady tych państw - wymienia cechy gospodarki azjatyckich tygrysów - wymienia nazwy głównych roślin żywieniowych uprawianych w Azji - wymienia nazwy surowców mineralnych wydobywanych w Azji - wymienia nazwy państw wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo - wskazuje na mapie Chiny, podaje nazwę ich stolicy oraz nazwy państw sąsiadujących nazwy krain geograficznych oraz najważniejszych rzek w Chinach - opisuje linię brzegową Azji (morza, zatoki, półwyspy, wyspy i archipelagi) - charakteryzuje wybrane cechy roślinne Azji - opisuje cechy klimatu Azji na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej - wymienia cechy ukształtowania powierzchni Azji - opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych na podstawie mapy - opisuje zróżnicowanie ludności Azji - omawia czynniki warunkujące rozmieszczenie ludności w Azji - omawia uwarunkowania eksplozji demograficznej nazwy głównych rejonów rolniczych - wskazuje na mapie główne regiony przemysłowe Azji - omawia przyczyny zróżnicowania uprzemysłowienia państw w Azji - charakteryzuje azjatyckie tygrysy - - opisuje na podstawie mapy granicę między Europą i Azją - charakteryzuje ukształtowanie powierzchni Azji - opisuje cyrkulację monsunową - wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych - wyjaśnia, na czym polega kontrastowość klimatyczna Azji - opisuje czynniki warunkujące układ promienisty wielkich systemów rzecznych Azji - wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Azji - analizuje zmiany liczby ludności Azji - wyjaśnia uwarunkowania powstania miast-gigantów - przedstawia na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów na których kształtowały się najstarsze cywilizacje - omawia przyczyny zróznicowania poziomu rozwoju rolnictwa w Azji - ocenia warunki rozwoju rolnictwa w Azji - wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i kulturą ryżu a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo Wschodniej opisuje znaczenie OPEC dla gospodarki światowej - podaje konsekwencje rozciągłości południkowej i równoleżnikowej - porównuje rozwinięcie linii brzegowej Azji z innymi kontynentami - porównuje ukształtowanie powierzchni Azji na tle innych kontynentów - wykazuje na podstawie map tematycznych, że Azja jest obszarem wielkich geograficznych kontrastów - wykazuje zależność między budową geologiczną a ukształtowaniem powierzchni Azji - analizuje genezę powstania Himalajów - analizuje przyrost naturalny w wybranych państwach Azji - charakteryzuje przyczyny i skutki wybranych problemów demograficznych Azji - opisuje dziedzictwo kulturowe najstarszych cywilizacji Azji - analizuje strukturę i wartość PKB na jednego mieszkańca w wybranych państwach - wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozwoju gospodarczego wybranych państw Azji - analizuje poziom rozwoju gospodarczego państw eksportujących ropę naftową - wykazuje kontrasty w rozwoju gospodarczym Azji - uzasadnia (na wybranych przykładach) wpływ warunków przyrodniczych na działalność gospodarczą człowieka

20 V. Azja - wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Chin - podaje liczbę ludności Chin - analizuje i wykresy i dane dotyczące rozwoju ludności Chin - wymienia nazwy głównych roślin uprawnych - wymienia najważniejsze cechy gospodarki Chin - wskazuje Indie na mapie, podaje nazwę ich stolicy oraz nazwy państw sąsiadujących nazwy głównych krain geograficznych oraz rzek Indii - wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Indii - podaje liczbę ludności Indii - wymienia nazwy głównych indyjskich roślin uprawnych - wymienia najważniejsze cechy gospodarki Indii - wskazuje na mapie świata Japonię i podaje nazwę jej stolicy - wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Japonii - podaje liczbę ludności Japonii nazwy wielkich miast Japonii - wymienia nazwy głównych roślin uprawnych - wymienia najważniejsze cechy japońskiej gospodarki Bliski Wschód - wskazuje Bliski Wschód na mapie ogólnogeograficznej i polityczne Chin - omawia cechy ukształtowania powierzchni Chin - charakteryzuje klimat Chin - opisuje przyczyny oraz sposoby zapobiegania katastrofalnym powodziom wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności Chin nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu - opisuje poziom urbanizacji w Chinach i polityczne Indii - omawia cechy ukształtowania powierzchni Indii - charakteryzuje klimat Indii - opisuje kontrasty społeczne w Indiach - wskazuje na mapie obszary uprzemysłowione i rolnicze Indii oraz nazywa je - wyjaśnia, dlaczego w Indiach występuje duże pogłowie bydła Japonii - omawia cechy ukształtowania powierzchni Japonii - charakteryzuje klimat Japonii - opisuje poziom urbanizacji Japonii - wyjaśnia uwarunkowania rozwoju przemysłu przetwórczego - opisuje cechy rolnictwa Japonii - opisuje położenie geograficzne Bliskiego Wschodu - wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat - omawia kontrasty klimatyczno roślinne Chin - analizuje dane dotyczące urbanizacji w Chinach - wyjaśnia na podstawie map tematycznych rozmieszczenie ludności w Chinach - wyjaśnia, na czym polega chiński program kontroli urodzeń - opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa na Nizinie Chińskiej - wymienia kierunki rozwoju gospodarczego Chin - wykazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej - udowadnia, że Chiny są potęgą gospodarczą - opisuje system kastowy indyjskiego społeczeństwa - analizuje przyrost naturalny w Indiach - charakteryzuje indyjskie rolnictwo - wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju przemysłu nowoczesnej technologii - charakteryzuje warunki naturalne Japonii - omawia rozmieszczenie ludności Japonii - wykazuje wpływ czynników społeczno kulturowych na tworzenie nowoczesnej gospodarki Japonii (na tle niekorzystnych warunków środowiska) - charakteryzuje Chiny Zachodnie, Wschodnie i Północno Wschodnie pod względem cech środowiska - omawia kontrasty klimatyczne Chin - wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarczym - analizuje przyczyny szybkiego rozwoju gospodarczego Chin w ostatnich latach - wykazuje wpływ Chin na gospodarkę światową - analizuje poziom rozwoju gospodarczego Indii - wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju nowoczesnych usług w Indiach - przewiduje skutki społeczno gospodarcze wynikające z eksplozji demograficznej w Indiach - opisuje dokonania zielonej rewolucji - opisuje skutki położenia Japonii w strefie aktywności wulkanicznej i sejsmicznej - analizuje geograficzne czynniki klimatotwórcze - ocenia warunki naturalne Japonii - opisuje uwarunkowania rozwoju gospodarczego Japonii - udowadnia, że Japonia jest potęgą gospodarczą - analizuje wysokość plonów podstawowych zbóż w Japonii na tle innych krajów Azji - opisuje wpływ religii nażycie muzułmanów