B E Z P Ł A T N Y D O D A T E K M I E S I Ę C Z N I K A ISSN Punktualne tramwaje

Transkrypt

1 G P S G A L I L E O G L O N A S S Polska może dołączyć do Galileo S. 8 GPS na jacht S. 9 Z k r a j u Wieści z ASG-PL Niemiecki Federalny Urząd Geodezji i Kartografii wystąpił z propozycją współpracy z Centrum ASG-PL w Katowicach w zakresie dystrybucji powierzchniowych poprawek RTK w protokole Ntrip (protokół do transmisji RTCM poprzez internet). Centrum ASG-PL bierze udział w pilotażowym projekcie EUREF-IP Network, którego celem jest ocena technologii Ntrip i stymulowanie jej wykorzystania. W pilotażu dostępne są dane z dwóch polskich stacji permanentnych GPS sieci EUREF: w Krakowie (KRAW) i Józefosławiu k. Warszawy (JOZ2). Źródło: ASG-PL GPMapa 3.0 W grudniu 2004 r. na polski i europejski rynek trafiła GPMapa 3.0, czyli cyfrowa mapa Polski do nawigacji w urządzeniach Garmin GPS i Pocket PC. Powstał również serwis internetowy produktu na stronie (szczegóły za miesiąc). Źródło: Imagis B E Z P Ł A T N Y D O D A T E K M I E S I Ę C Z N I K A techno ISSN Punktualne tramwaje System Nadzoru Ruchu Tramwajów 2000 dostarcza w jednej chwili informacji o blisko 360 pojazdach poruszających się po całej Warszawie w godzinach szczytu. Centrum dyspozytorskie dba o to, by w stolicy podróżowało się punktualnie, a jednocześnie bezpiecznie. Nie byłoby tego systemu, gdyby nie odbiorniki GPS, które wyznaczają pozycję każdego składu. MAREK PUDŁO Choć SNRT 2000 jest dość rozbudowany, to pieczę nad ruchem kilkuset tramwajów w Warszawie sprawuje tylko jedna osoba (w sumie trzy, bo z systemu korzysta się całą dobę). SNRT 2000 obejmuje m.in.: pojazdy (tramwaje), centrum komunikacyjne oraz centrum dyspozytorskie. Systemem nadzoru objęty jest cały warszawski tabor (441 pociągów tramwajowych). Komputer pokładowy W każdym tramwaju w kabinie motorniczego zainstalowane jest tzw. urządzenie przewoźne (systemowy komputer pokładowy). C I Ą G D A L S Z Y N A S. 6 DOKOŃCZENIE Z POPRZEDNIEGO MIESIĄCA STYCZEŃ 2005 NR 1 (3) Cykl artykułów Alfabet GPS autorstwa prof. Janusza Śledzińskiego będzie zwięzłym przeglądem zagadnień niezbędnych do zrozumienia zasady wyznaczania położenia za pomocą technologii GPS i wykorzystania jej w praktyce. Szerzej omówione będą niektóre zagadnienia działania systemu, konstrukcji sygnału satelitów, kierunków modernizacji, a także przewidywanej współpracy z europejskim systemem Galileo. P A T R Z S zniesienie wymogu posiadania zgody Departamentu Handlu USA na eksport urządzeń GPS; zapewnienie, że GPS będzie bezpłatny wystrzelenie satelity Navstar GPS 3 kolejne satelity GLONASS w kosmosie pierwsze wykorzystanie technologii GPS w rolnictwie (Wlk. Brytania) miniaturowy odbiornik GPS w technologii OEM (Trimble) wprowadzenie systemu GPS Rapid Static (Leica) sieć stacji referencyjnych GPS (Kalifornia) 1992 wystrzelenie 6 satelitów GLONASS i 6 Navstar GPS zintegrowany system Inmarsat-C/GPS (Trimble) alfabet GPS Subiektywne Kalendarium GPS

2 Jedyny komputer ręczny, który możesz wypuścić z ręki. Zaprojektowany według specyfikacji wojskowych pokona każdą przeszkodę jaką postawisz przed nim Ty lub Natura. Wyjątkowo wytrzymały komputer ręczny Trimble Recon pozwala czas zaoszczędzony na naprawach przeznaczyć na pracę w terenie. Wyposażony w dwa gniazda CompactFlash umożliwiające rozszerzenie pamięci, całodzienną baterię, możliwość obsługi Bluetooth oraz oprogramowanie Microsoft Windows Mobile 2003 dla urządzeń Pocket PC, model Recon jest wystarczająco wytrzymały, by przechowywać wszelkie dane o krytycznym znaczeniu. Bez trudu można do niego dodać obsługę GPS jest to rozwiązanie praktyczne i trwałe. Ponadto jego cena jest nie do pobicia. Dzięki wszystkim jego atutom przetrwanie nie będzie już nigdy problemem. Więcej informacji na stronie , Trimble Navigation Limited. Wszelkie prawa zastrzeżone. Trimble oraz logo Globe & Triangle są znakami towarowymi Trimble Navigation Limited, zarejestrowanymi w biurze patentowym United States Patent and Trademark Office. Recon jest znakiem towarowym Tripod Data Systems Inc., jednostki zależnej należącej w całości do Trimble Navigation Limited. Microsoft oraz Windows Mobile są zarejestrowanymi znakami towarowymi lub znakami towarowymi Microsoft Corporation w Stanach Zjednoczonych i/lub innych krajach. Znak słowny Bluetooth jest własnością Bluetooth SIG, Inc. i wszelkie zastosowania takich znaków przez Trimble Navigation Limited są objęte licencją. Wszelkie pozostałe znaki towarowe należą do ich właścicieli. 2 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005

3 alfabet GPS Satelitarny system wyznaczania pozycji w geodezji i nawigacji, cz. I Segmenty i sygnał GPS Pomiary satelitarne wykorzystujące globalny system wyznaczania pozycji GPS znalazły w ostatnich latach powszechne zastosowanie w pracach geodezyjnych i nawigacji. Zadecydowała o tym możliwość natychmiastowego uzyskania położenia, prawie całkowita automatyzacja pomiarów i ich opracowania, a także wyższa dokładność oraz znacznie niższe koszty w porównaniu z tradycyjnymi technikami naziemnymi. Technologia GPS jest też używana w badaniach geodynamicznych, m.in. do wyznaczania parametrów ruchu bieguna czy badania stabilności ruchu obrotowego Ziemi, a także ruchu płyt tektonicznych. Segment użytkownika L1 i L2 Segment kontroli Segment kosmiczny Korekty JANUSZ ŚLEDZIŃSKI Aco to jest GPS? Global Positioning System (GPS) zaprojektowano i skonstruowano w USA na zlecenie amerykańskiego Ministerstwa Obrony (Department of Defense) jako wojskowy system nawigacyjny. Tworzą go trzy segmenty (rys. 1): konstelacja co najmniej 24 satelitów, Ośrodek Dowodzenia połączony ze stacjami permanentnie obserwującymi wszystkie satelity GPS, użytkownicy wyposażeni w odbiorniki GPS. Od 1 stycznia 1995 roku GPS jest w pełni operacyjny. Obecna konstelacja składa się z 30 satelitów umieszczonych na sześciu prawie kołowych orbitach nachylonych względem równika pod kątem 55 (rys. 2), równomiernie rozłożonych w długości geograficznej i oddalonych od powierzchni Ziemi o ponad km. Okres obiegu satelity wokół naszej planety wynosi około 12 godzin. Takie rozmieszczenie w przestrzeni zapewnia możliwość jednoczesnego obser- Stacja monitorująca DSCS Rys. 1. Segmenty systemu GPS wowania (widzenia) przynajmniej czterech satelitów GPS z dowolnego punktu na Ziemi. Bazy i stacje monitorujące. Wszystkie satelity GPS są permanentnie obserwowane przez kilka tzw. stacji monitorujących i dla każdego z nich obliczane są precyzyjne elementy orbity i poprawka zegara atomowego. Dane te wprowadzane są do pamięci komputerów pokładowych. W ten sposób każdy satelita ma zapewnioną aktualizację swojej pozycji w przestrzeni i synchronizację zegara do czasu całego GPS. Ośrodek Dowodzenia (Master Control Station) znajduje się w bazie Ośrodek Dowodzenia 55 DSCS Rys. 2. Nachylenie orbity Antena naziemna 55 płaszczyzna równika amerykańskich sił lotniczych w Colorado Springs. Stacje obserwacyjne (Monitor Stations) USAF (US Air Force) pracują w Kwajalein, Diego Garcia, na Wy- NAWI Nr 1 (3) Styczeń

4 alfabet GPS Alaska Hawaje Tahiti Colorado Springs USNO Ekwador Argentyna Wielka Brytania spach Wniebowstąpienia (Ascension Is.) i na Hawajach. Działa także 6 stacji NGA (National Geospatial Agency): w Argentynie, Australii, Bahrajnie, Ekwadorze, Stanach Zjednoczonych (US Naval Observatory USNO) i Wielkiej Brytanii. Planuje się uruchomienie w najbliższym czasie następnych pięciu: na Alasce, w Korei Południowej, Nowej Zelandii, RPA i na Tahiti (rys. 3). Częstotliwości na razie dwie. Sygnał satelitarny, który dociera z satelity do odbiornika, jest bardzo skomplikowany (rys. 4). Składa się on z dwóch podstawowych częstotliwości: tzw. L1 = 1575,42 MHz i L2 = 1227,60 MHz, na które nałożone są specjalne kody C/A i P oraz pakiet dodatkowych informacji. Pomiar prowadzony na dwóch częstotliwościach jest praktycznie wolny od wpływu refrakcji jonosferycznej. Refrakcję niższych warstw atmosfery troposfery eliminuje się poprzez automatyczne wprowadzanie poprawek obliczanych na podstawie przyjętego modelu atmosfery. Kody zawarte w sygnale satelitów wykorzystywane są do pomiaru odległości (tzw. pseudoodległości) satelity od anteny odbiornika. Kod P (precise protected) jest precyzyjny, ale dostępny tylko dla uprawnionych użytkowników, zaś kod C/A (coarse aquisition clear access) ogólnie dostępny, ale mniej dokładny. Bahrain Wyspy Wniebowstąpienia RPA Ośrodek Dowodzenia Stacja monitorująca Stacja NGA Planowana stacja NGA Rys. 3. Lokalizacja stacji kontrolnych GPS Pakiet informacji wysyłany w sygnale satelitarnym zawiera między innymi elementy orbit wszystkich satelitów GPS, poprawki zegarów pokładowych oraz dane o jakości sygnału. Degradacje sygnału. Z chwilą wprowadzenia pełnej operacyjności systemu GPS zastosowano również dwa rodzaje wcześniej zapowiadanej celowej degradacji sygnału satelitów powodującej zmniejszenie dokładności wyznaczeń bezwzględnej pozycji. W ten sposób Ośrodek Dowodzenia ogranicza korzystanie z GPS przez nieupoważnionych użytkowników. I tak selective availability (SA) polega na zniekształceniu poprawki zegarów satelitów GPS i ograniczeniu dokładności Częstotliwość L1 1575,42 MHz Kod C/A 1,023 MHz Depesza nawigacyjna 50 MHz Kod P 10,23 MHz Diego Garcia Częstotliwość L2 1227,6 MHz Korea Australia Kwajalein Nowa Zelandia Rys. 4. Struktura sygnału satelitów GPS elementów orbit zawartych w sygnale satelitarnym. Natomiast istotą anti-spoofing (A-S) jest zaprzestanie emisji kodu precyzyjnego P i zastąpienie go innym tajnym wojskowym kodem Y. Degradacja selective availability została decyzją władz amerykańskich zniesiona 2 maja 2000 r. Obecnie emitowany sygnał GPS jest zatem od niej wolny. Oba rodzaje degradacji powodowały znaczne (kilkakrotne) zmniejszenie dokładności określenia pozycji bezwzględnej wyznaczanego punktu. Jeśli natomiast chodzi o pozycję względną, to degradacja selective availability miała niewielki wpływ na wyznaczanie różnicy współrzędnych, podczas gdy degradacją anti-spoofing obarczone są wszystkie precyzyjne urządzenia GPS z możliwością odbioru kodu P. Najnowsze instrumenty mają jednak specjalne oprogramowanie wewnętrzne pozwalające na obróbkę odbieranego kodu Y. I choć go nie rozumieją, to wykorzystując pewne wspólne elementy obu kodów, pozwalają osiągnąć taki wynik, jakby pomiar był wykonywany z użyciem kodu P. Stosowane są tu najczęściej metody opracowania sygnału nazywane cross-corellation lub Z-tracking. Aby w przyszłości uniknąć komplikacji z korzystaniem przez użytkowników cywilnych z istniejącego sygnału wojskowego Y, administratorzy systemu GPS zamierzają wprowadzić dla nich w roku 2006 trzeci sygnał L5 (1176,45 MHz). CDN. Prof. Janusz Śledziński jest pracownikiem naukowym Instytutu Geodezji Wyższej i Astronomii Geodezyjnej Politechniki Warszawskiej Sygnał L1 Sygnał L2 4 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005

5 kraj ASG powiększa zasięg Kolejny element Aktywnej Sieci Geodezyjnej (ASG-PL) powstanie na Mazowszu, a do jego budowy przystępuje właśnie Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego. S ystem ma być wielofunkcyjny, co umożliwi korzystanie z niego zarówno przy precyzyjnych pomiarach geodezyjnych, jak i w nawigacji. Sieć zapewni funkcje lokalizacyjne i nawigacyjne na trzech poziomach dokładności (patrz tab.), która uzależniona będzie od rodzaju usługi wybranej przez użytkownika. Przez pierwsze lata planowane jest wykorzystanie przez ASG sygnałów emitowanych przez amerykańskie satelity Navstar GPS, w przyszłości także przez europejski system nawigacji satelitarnej Galileo. Realizację projektu podzielono na dwie fazy. W pierwszej uruchomione zostaną stacje obejmujące swym zasięgiem aglomerację warszawską (rys.). Tym samym można będzie wykorzystać infrastrukturę od dawna funkcjonujących stacji referencyjnych w: Borowej Górze (IGiK), Nowy Dwór Maz. WAT Borowa Góra CBK Józefosław Nazwa usługi/ sposób opracowania danych ASG-PL NAVGIS/ czas rzeczywisty (on-line) ASG-PL NAVGEO/ czas rzeczywisty (on-line) Mińsk Maz. Etap I. Lokalizacja i zasięg (25 km) stacji referencyjnych Warszawie (CBK PAN Mokotów, WAT Bemowo) oraz Józefosławiu k. Warszawy (Politechnika Warszawska). Trzy z nich już współpracują ze śląskim segmentem sieci ASG-PL. Druga faza projektu obejmie budowę pozostałych Co to jest ASG? Na podstawie danych obserwacyjnych uzyskanych z sieci stacji referencyjnych GPS system informatyczny dostarcza użytkownikom informacji na temat pozycji lub trasy przejazdu w czasie rzeczywistym w trybie pracy ciągłej (on- -line) lub w tzw. postprocessingu. Sieć tego typu tworzona jest od 2001 r. w województwie śląskim. Pracuje tam obecnie 6 bezobsługowych dwuczęstotliwościowych stacji referencyjnych, które swym zasięgiem pokrywają całe województwo (oraz 12 współpracujących w różnych częściach Polski). Dane zarejestrowane przez odbiorniki GPS z tych stacji transmitowane są w cyklach godzinnych do centrum obliczeniowego sieci w Katowicach. Użytkownik może za pomocą internetu uzyskać dane z tych stacji lub przesłać własne pliki obserwacyjne do opracowania przez centrum. Sieć działa w trybie 24/7. (oprac. red.) tacji planów rozwoju europejskiej sieci stacji referencyjnych (EUPOS). Trzy podstawowe elementy systemu projektu mazowieckiego to: stacje referencyjne, segment do zarządzania i redystrybucji obserwacji, segment użytkownika. P o d s t a wow y m z a d a- niem ASG-PL będzie zapewnienie danych obserwacyjnych dla postprocessingu i danych korekcyjnych DGNSS do wyznaczania pozycji w czasie rzeczywistym. Posłużą one m.in. do zakładania i aktualizacji sieci geodezyjnych, geodezyjnej ob- Częstotliwość zliczania Dokładność pomiaru 3-5 s 0,5-3 m 1 s 2 cm Format danych RTCM SC 104 v. 2.0 RTCM SC 104 v. 2.3 ASG-PL POSGEO/postprocessing 1 s 1 cm RINEX 2.1 Usługi dostępne w systemie wyznaczania pozycji ASG-PL województwa mazowieckiego 6 stacji na terenie województwa (Ciechanów, Myszyniec, Ostrów Mazowiecka, Płock, Radom, Sochaczew). Ich lokalizacja pokrywa się z propozycjami GUGiK przedstawionymi przy okazji prezen- sługi inwestycji, wspierania transportu drogowego, działania służb ratowniczych, policji, straży pożarnej i szeroko rozumianej nawigacji. Współrzędne stacji referencyjnych oraz punktów pomiarowych będą wyznaczane w układzie ETRF 89 oraz przeliczane do układów państwowych stosowanych w Polsce. Zasady realizacji systemu precyzyjnego wyznaczania pozycji na terenie województwa mazowieckiego zostały zaakceptowane przez samorząd województwa i są obecnie przedmiotem uzgodnień z głównym geodetą kraju, instytucjami naukowo-badawczymi oraz powiatami. ANDRZEJ GŁAŻEWSKI BIURO GEODETY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO oprogramowanie SKI do postprocessingu, platforma Windows (Leica) projekt budowy sieci stacji referencyjnych GPS CORS (USA) 1993 wystrzelenie 3 satelitów GLONASS; program budowy systemu przeniesiono do rosyjskich sił kosmicznych start 6 satelitów Navstar GPS; amerykańska administracja ds. lotnictwa zatwierdza wykorzystanie GPS przez cywilnych operatorów lotniczych pierwszy przenośny odbiornik GPS z przewijanymi mapami (Garmin) pierwszy odbiornik RTK GPS (Trimble) uruchomienie w Polsce pierwszej permanentnej referencyjnej stacji GPS w Józefosławiu (Politechnika Warszawska) 1994 ostatni satelita Navstar GPS z Bloku II; pełna konstelacja 24 satelitów i operacyjne działanie systemu potwierdzone przez US Air Force; wprowadzenie degradacji sygnału SA; dokładność bezwzględnego wyznaczania pozycji dla użytkowników cywilnych ok. 100 m wyznaczenie Federalnej Komisji ds. Danych Geograficznych (FDGC) do koordynacji budowy bazy danych przestrzennych w USA (także pozyskanych za pomocą GPS); Departament Transportu odpowiedzialny za cywilne aspekty rozwoju GPS zapowiedź budowy systemu WAAS mającego na celu polepszenie odbioru sygnału GPS dla użytkowników cywilnych głównie lotnictwa (USA) wystrzelenie 9 satelitów GLONASS najtańszy odbiornik GPS kosztuje 300 dolarów uruchomienie w Polsce 2 permanentnych stacji GPS, Lamkówko (ART Olsztyn), Borowa Góra (PAN) Subiektywne Kalendarium GPS NAWI Nr 1 (3) Styczeń

6 techno Punktualne tramwaje C I Ą G D A L S Z Y Z E S. 1 Składa się ono z czterech elementów: zewnętrznych anten radiowej i GPS umieszczonych na dachu pojazdu (fot. 1), radiotelefonu (fot. 2), za pomocą którego wysyłane są dane, a motorniczy ma możliwość komunikacji głosowej z centrum dyspozytorskim, odbiornika GPS (fot. 2), który służy do określania aktualnej pozycji składu tramwajowego w mieście, panela wskaźnikowego (fot. 3), na którym wyświetlane są dane o zgodności jazdy z rozkładem (punktualny, opóźniony, przyspieszony) oraz komunikaty z centrali ruchu. Informacje z odbiornika GPS (pozycja i czas) pozwalają obliczyć odchyłkę od rozkładu jazdy, która następnie wysyłana jest do centrum dyspozytorskiego. Urządzenie przewoźne zostało tak skonstruowane, aby ingerencja motorniczego w jego działanie była jak najmniejsza zautomaty zowano przełączanie kanałów, przechodzenie na kanał foniczny oraz podsłuch kabiny motorniczego. Transmisja danych Za przepływ danych oraz utrzymanie komunikacji głosowej między pojazdami a centrum dyspozytorskim odpowiada centrum komunikacyjne podzielone na centrum transmisji danych i centrum łączności fonicznej. Na ostatnim piętrze Błękitnego Wieżowca przy placu Bankowym umieszczono dwie bezobsługowe stacje bazowe foniczną i transmisji danych. Na dachu tego budynku zainstalowana jest także antena radiowa. Bardzo istotną cechą systemu jest to, że zespół nadawczo-odbiorczy w pojeździe przełączany jest na kanał foniczny za pomocą zdalnego rozkazu dyspozytora. Wciskając przycisk, motorniczy wysyła tylko sygnał o chęci podjęcia rozmowy. Wyjątkiem jest tzw. tryb alarmowy, w którym urządzenie przewoźne przechodzi na kanał foniczny bez konieczności uzyskania akceptacji dyspozytora. Centrum dowodzenia W centrum dyspozytorskim, prowadzącym nadzór nad ruchem nawet 360 tramwajów jednocześnie, pracuje komputer ze specjalnym oprogramowaniem, do którego przesyłane są dane z pojazdów. Transmisja danych realizowana jest w trybie odpytywania. Urządzenie przewoźne odpowiada depeszą zawierającą m.in. numer taborowy tramwaju, dane lokalizacyjne GPS, odchylenie od rozkładu jazdy na poszczególnych przystankach. Depesza taka wysyłana jest do centrum drogą cyfrową na dwóch kanałach radiofonicznych. Do systemu wprowadzono także wcześniej pomierzone współrzędne wszystkich przystanków tramwajow ych w Warszawie. Aby informacja o położeniu tramwaju była bardziej dokładna (GPS zapewnia około 20 m), do urządzenia przewoźnego dociera sygnał o otwarciu drzwi na przy- Zakłady eksploatacyjne R4 Żoliborz R3 Mokotów R2 Praga Schemat sieci łączności w Systemie Nadzoru Ruchu Tramwajów Centrum komunikacyjne Antena Stacja bazowa foniczna Stacja bazowa transmisji danych Satelity GPS R1 Wola Centrum nadzoru ruchu Stanowisko dyspozytorskie Stanowisko zakładowe Komputer centralny Tramwaje (441) 6 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005

7 stanku. Następnie wyniki pomiaru GPS dopasowywane są do współrzędnych najbliższego przystanku i przesyłane do dyspozytora. Tam na ekranie monitora wyświetlana jest na tle planu sieci tramwajowej pozycja wszystkich pojazdów z rozróżnieniem ich statusu (punktualny, opóźniony, przyspieszony, oczekujący na pętli). Operator może powiększać obraz, wybrać poszczególne linie, pojazdy i uzyskać o nich szczegółowe informacje (fot. 4). Możliwe jest także zaprezentowanie tych danych w p o s t a c i t a b e l i. W każdej chwili możliwe jest zestawienie przez dyspozytora połączenia fonicznego z dowolnym tramwajem. System pozwala na przeprowadzenie 60-sekundowej rozmowy, w razie potrzeby przedłużanej przez dyspozytora. Dlatego, oprócz komputera, stanowisko posiada także adapter do łączności fonicznej z motorniczymi i służbami miejskimi oraz linię telefoniczną wraz z modemami. Po zakończeniu połączenia głosowego urządzenie przewoźne automatycznie powraca do pracy w kanale transmisji danych. Dyspozytor Dariusz Krasowski System Nadzoru Ruchu Tramwajów (SNRT 2000) Realizację skomputeryzowanego systemu nadzoru ruchu w Tramwajach Warszawskich Sp. z o.o. rozpoczęto w roku Początkowo zdecydowano się na rozwiązania izraelskiej firmy Tadiran. W 1995 roku uruchomiono go w 35 składach, a z końcem roku 1996 w 400. W roku 1999 konieczna była modyfikacja systemu w związku z problemem roku Ostatecznie warszawska firma Infotron opracowała aplikację komputerową, wprowadzono nowe urządzenia do tramwajów, a w dalszym etapie stworzono moduł komunikacyjny dla przesyłania danych i połączeń fonicznych. Autorskie opracowanie nazwano Systemem Nadzoru Ruchu Tramwajów 2000 (SNRT 2000). Obecnie pracą SNRT 2000 steruje komputer z systemem operacyjnym Open Ku ogólnemu pożytkowi SNRT 2000 został skonstruowany głównie z myślą o zarządzaniu taborem tramwajowym. Do centrum dyspozytorskiego natychmiast docierają informacje z całego miasta. Dzięki temu, że pozycja każdego tramwaju jest znana, dyspozytor w przypadku awarii może szybko podejmować decyzje. Widzi na przykład, z którymi tramwajami trzeba się połączyć i nakazać im zmianę trasy, by zapobiec powstaniu korka. Informacje z GPS-u pozwalają na bieżący pomiar zgodności ruchu tramwajów z rozkładem jazdy. Ciekawostką jest, że do momentu zainstalowania systemu tramwaje jeździły za szybko. Obecnie punktualność w Warszawie osiągnęła poziom 95%. Wszystkie informacje o zmianach w rozkładzie jazdy są zbierane każdego dnia do bazy danych, która służy do rozliczeń kursowania tramwajów przed ZTM. Niewątpliwie SNRT 2000 zwiększa bezpieczeństwo zarówno pasażerów, jak i pracy motorniczych. Połączenie foniczne z centralą ruchu pozwala rozwiązywać przeróżne problemy pojawiające się w tramwajach. Od tych błahych, jak poszukiwanie pozostawionej w wagonie torebki, po bardzo poważne, jak zasłabnięcie pasażera czy akty wandalizmu. Dysponujący radiotelefonem motorniczy może również informować o wypadkach w mieście, a pracownik centrali przekazywać je dalej do właściwych służb (policja, pogotowie, straż pożarna itp.). SNRT może być w przyszłości podstawą stworzenia systemu dynamicznego informowania pasażerów na przystankach o bieżących przyjazdach i odjazdach oraz relacjach przesiadkowych. Miejmy nadzieję, że stolica wzbogaci się o ten pożyteczny system już powszechnie obecny w państwach Europy Zachodniej. TEKST I ZDJĘCIA MAREK PUDŁO VMS i specjalnym oprogramowaniem dyspozytorskim. Dane o położeniu każdego składu w określonym czasie pochodzą z jednoczęstotliwościowego (kod C/A) 8-kanałowego modułu GPS Trimble Lassen SK-II, a komunikacja odbywa się z wykorzystaniem binarnego protokołu TSIP (Trimble Standard Interface Protocol). Do transmisji danych, do i z centrali ruchu, zastosowano konwencjonalny radiotelefon FM. Do modułu głównego podłączone są dwie anteny: radiowa oraz miniaturowa GPS (Trimble 3V Antena GPS P/N ), a także pulpit motorniczego ZPM200 z wyświetlaczem i klawiaturą. W 60 z 441 jeżdżących w Warszawie pociągów tramwajowych działa sprzęt najnowszej generacji. System jest na bieżąco modernizowany dekret prezydenta Rosji o cywilnym wykorzystaniu GLONASS ESA zapowiada rozwój cywilnego satelitarnego systemu nawigacyjnego opartego na GPS wystrzelenie 9 satelitów GLONASS pierwszy system GPS do nawigacji (3D) maszynami budowlanymi (Trimble) odbiornik nawigacyjny GPS zintegrowany z sonarem i mapą elektroniczną (Lowrance) 40 tys. odbiorników GPS na wyposażeniu armii USA początek budowy niemieckiej sieci stacji referencyjnych GPS (SAPOS) 1996 propozycja rządu rosyjskiego wykorzystania GLONASS do nawigacji lotniczej zakończenie pracy systemu TRANSIT powstanie Dassault Sercel Navigation Positioning (Francja) pierwszy komercyjny odbiornik dwusystemowy GPS/GLONASS 12-kanałowy ręczny odbiornik GPS (Lowrance) sieć referencyjna GPS w USA (CORS) liczy 50 stacji ESA, Komisja Europejska i Eurocontrol podpisały porozumienie nt. budowy systemu nawigacji satelitarnej EGNOS (europejski odpowiednik WAAS) wystrzelenie pierwszego satelity geostacjonarnego GOES systemu Cospas-Sarsat uruchomienie w Polsce 2 permanentnych stacji GPS, Wrocław (AR), Borowa Góra (IGiK) 1997 nieudany start pierwszego satelity Navstar GPS w Bloku IIR (w założeniach 21 satelitów z systemem AUTONAV do nawigacji bez kontaktu z centrum naziemnym, satelity wzajemnie się komunikują i lokalizują) pierwszy odbiornik GPS/GLONASS z RTK Subiektywne Kalendarium GPS NAWI Nr 1 (3) Styczeń

8 Europa Polska może dołączyć do Galileo Rozpoczęty w 1999 r. program Galileo ma dostarczać europejskiej gospodarce nowych impulsów do rozwoju, a zarazem zagwarantować Europie niezależność technologiczną w obszarze nawigacji satelitarnej. Na budowę systemu przeznaczono 1,2 mld euro, w tym na same konkursy 6. Programu Ramowego 100 mln euro. Niestety, mimo sporego potencjału naukowego i technicznego polskie jednostki są tylko w niewielkim stopniu zaangażowane w projekty Galileo. N asz skromny udział wynika z braku rozwiniętych kontaktów z potencjalnymi partnerami z Europy Zachodniej, którzy nie są wystarczająco poinformowani o polskich możliwościach. Aby temu zaradzić, Punkt Informacyjny Galileo Polskiego Biura ds. Przestrzeni Kosmicznej oraz realizatorzy projektu Galilean zorganizowali 30 listopada Dzień europejskiej współpracy w nawigacji satelitarnej (Warszawa, Centrum Badań Kosmicznych PAN). Wzięło w nim udział blisko 100 przedstawicieli polskiego i zagranicznego przemysłu związanego z nawigacją satelitarną oraz środowiska naukowego. Płaszczyzną takiej współpracy może być OREGIN utworzone w lutym 1999 r. stowarzyszenie skupiające obecnie ok. 250 podmiotów przemysłowych i naukowo- -badawczych zajmujących się wyposażeniem i usługami bazującymi na nawigacji satelitarnej. Zadaniem tej organizacji jest także wspieranie budowy systemu Galileo oraz standaryzacja usług i produktów na nim opartych. OREGIN stanowi forum wymiany informacji i doświadczeń między członkami pochodzącymi z wielu państw europejskich. Stara się identyfikować nowe możliwości rynkowe i podejmować kroki niezbędne do ich pomyślnego rozwoju. Wykorzystuje zarówno bogate doświadczenie wiodących grup przemysłowych, jak i innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw, które są jego członkami, aby jak najlepiej promować interesy europejskiego sektora kosmicznego. Dostarcza członkom wszelkie aktualne informacje o postępach rozwoju Galileo i planowanych oraz realizowanych projektach. Stowarzyszenie jest otwarte dla wszystkich europejskich podmiotów przemysłowych i naukowo-badawczych. Uczestnictwo w sieci jest bezpłatne, rejestracji można dokonać on-line na stronie Wspieraniem przemysłu kosmicznego zajmuje się także Galileo Services zrzeszająca obecnie 16 jednostek z 11 krajów. Organizacja ta koordynuje działalność członków i wymianę informacji, odgrywając istotną rolę w pracach nad koncepcjami rozwoju systemu. Wiceprezes Galileo Services, Gard Ueland z firmy Kongsberg Podczas spotkania w CBK swoje projekty przedstawili także reprezentanci 5 polskich podmiotów zajmujących się transferem czasu (CBK PAN), transportem wodnym (Akademia Morska w Szczecinie), bezpieczeństwem transportu (PIAP), teletransmisją danych DGPS/RTK za pośrednictwem GSM/GPRS (Uniwersytet Warmińsko- -Mazurski) i usługami telematycznymi (AutoGuard). W dyskusji nasi przedsiębiorcy i naukowcy zwracali uwagę na problemy, jakie napotykają w realizacji swoich projektów i wchodzeniu na rynek europejski, oraz wspólnie zastanawiali się nad sposobami ich przezwyciężania. Z kolei zachodni partnerzy wskazywali na brak wiedzy o polskim potencjale jako główną przeszkodę w nawiązywaniu kontaktów. Rozwiązaniem tej kwestii mogłaby być szersza promocja naszych osiągnięć na forum europejskim i uczestnictwo w sieciach wymiany informacji i poszukiwania partnerów, takich jak OREGIN czy nasz polski Punkt Informacyjny Galileo. Seatex, podkreślił, że organizacja jest zainteresowana pozyskaniem nowych członków i współpracą z partnerami z Europy środkowowschodniej. P odobny charakter ma realizowany przez Komisję Europejską projekt NAVOBS. Zmierza on do skonsolidowania europejskiego sektora małych i średnich przedsiębiorstw wykorzystujących infrastrukturę kosmiczną w działalności rynkowej, zwłaszcza w ta- kich dziedzinach, jak nawigacja satelitarna, teledetekcja i telekomunikacja. P o krótkim przeg l ą d z i e d z i a - ł a ń p o d e j m o w a n y c h w pierwszym i drugim konkursie Galileo w 6. Programie Ramowym Marie Laure Mathieu z FDC omówiła perspektywy i możliwości współpracy w trzecim konkursie oraz w projektach planowanych w 7. PR. Następnie przedstawiciele przemysłu prezentowali osiągnięcia w dziedzinie: budowy odbiorników (Septentrio), transportu wodnego (Kongsberg Seatex), zastosowań telematyki w kolejnictwie (Bombardier Transportation), wykorzystywania GNSS w kolejnictwie i lotnictwie (INECO-TI- FSA), technologii satelitarnego wyznaczania pozycji (Alcatel Space), konstrukcji nadajników sygnałów GNSS (Spirent Communications), analizy rynków usług opartych na pozycjonowaniu (Logica CMG). inavsat oraz Eurely dwa konsorcja ubiegające się o koncesję na zarządzanie systemem Galileo prześcigały się w prezentowaniu perspektyw jego rozwoju. Wszyscy podkreślali zainteresowanie znalezieniem partnerów z Polski i wskazywali konkretne obszary możliwej współpracy. Więcej o konferencji na stronie: ANNA KOBIERZYCKA PUNKT INFORMACYJNY GALILEO PRZY CENTRUM BADAŃ KOSMICZNYCH PAN ZAJMUJE SIĘ PROMOCJĄ ROZWOJU I WYKORZYSTANIA NAWIGACJI SATELITARNEJ, PROWADZĄC AKCJE INFORMACYJNE, WSPIERAJĄCE I DORAD- CZE NA TEMAT PROGRAMU GALILEO. 8 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005

9 GPS na jacht Odbiornik GPS stał się podstawowym urządzeniem do nawigacji wodnej. O sprzęcie wykorzystywanym na dużych jednostkach pisaliśmy miesiąc temu. Tym razem galeria odbiorników przydatnych na żaglówkach, jachtach, średniej wielkości kutrach rybackich, a nawet na... rowerach wodnych. Fot. AP sprzęt O dbiorniki do nawigacji wodnej to głównie urządzenia jednoczęstotliwościowe, kodowe, z możliwością odbioru poprawek WAAS/ EGNOS. Nie na le ż y się więc spodziewać dokładności centymetrowych, bo i takie w tym przypadku nie są potrzebne. Przy żegludze na otwartym akwenie wystarczy pomiar autonomiczny GPS (15-20 m), natomiast przy przejściu przez śluzę lub wejściu do portu przyda się DGPS lub ewentualnie EGNOS, dzięki którym dokładność wzrasta do 1-3 m. Niektóre odbiorniki przystosowane są do współpracy z antenami zewnętrznymi. Jest to bardzo istotna zaleta. Jeśli zamontujemy antenę na maszcie, to informacja o pozycji będzie i dokładniejsza, i o wiele pewniejsza. By wystawiane na niekorzystne warunki atmosferyczne odbiorniki były jak najmniej zawodne, producenci zdecydowali się umożliwić ich zasilanie z zewnątrz. Niektóre urządzenia są nawet pozbawione baterii wewnętrznej. Na szczęście można je zasilać prądem V. Podczas krótkich rejsów sprawdzi się więc zwykły akumulator samochodowy. W spółczesne odbiorniki GPS, oprócz typowych funkcji rejestracyjnych, posiadają możliwość wprowadzania punktów planowanej trasy, obliczania kursu na te punkty z uwzględnieniem poprawek za dryf czy znos, zapisywania śladu (przebytej trasy). Wszelkie odstępstwa od zaplanowanej podróży mogą być sygnalizowane alarmem dźwiękowym. Niestety, same urządzenia GPS nie wiedzą, czy na kursie są mielizny, podwodne skały lub wraki. Dlatego przy nawigowaniu na większych akwenach niezbędne stają się elektroniczne mapy szczegółowe (BlueChart, MapSend BlueNav Charts), które wgrywa się do pamięci odbiornika. Mogą one obejmować dowolny obszar z naniesioną linią brzegową, głębokościami i zagrożeniami podwodnymi. Bardziej zaawansowane odbiorniki GPS posiadają duże wysokorozdzielcze ekrany (monochromatyczne lub kolorowe). Ich rozmiar pozwala na równoczesne wyświetlanie informacji z GPS i na przykład z dołączonej echosondy lub innego sensora. Nawiasem mówiąc, echosonda jest dobrym sposobem zabezpieczenia się przed niespodziankami. Porównując głębokość na mapie z odczytem z tego urządzenia można kontrolować poprawność wyznaczanej przez GPS pozycji. Echosonda będzie także przydatna dla amatorów wędkowania, ponieważ pozwala wykrywać ławice ryb. Droższe odbiorniki GPS są w nią wyposażone standardowo. D obra praktyka nawigacyjna mówi jednak, że należy dublować metody wyznaczania pozycji. Kreślenie na mapie namiarów, zliczanie drogi za pomocą tradycyjnych logów, określanie pozycji według znaków nawigacyjnych (latarnie morskie, stawy, pławy itp.) z wykorzystaniem map morskich, locji, tablic nawigacyjnych i spisów świateł nawigacyjnych to umiejętności, które powinien posiadać każdy szanujący się żeglarz. Jeśli tak nie jest, to prowad z ąc nawigację na podstawie wskazań GPS, należy przynajmniej co godzinę uzupełniać dziennik jachtowy nanosić na mapę pozycję, wpisując obok czas i stan logu (przebytą drogę). Gdy naniesiemy współrzędne z odbiornika GPS na mapę i widzimy, że nasza jednostka powinna znajdować się w zasięgu świateł latarni morskiej, warto wyjść na pokład i sprawdzić, czy rzeczywiście tak jest. Bo elektronika, jak to elektronika, lubi płatać figle. MAREK PUDŁO pierwszy ręczny odbiornik GPS w cenie poniżej 100 dolarów (Magellan) 1998 Departament Obrony USA zapowiada uruchomienie dodatkowego cywilnego pasma na częstotliwości L2 Unia Europejska zapowiada budowę europejskiego systemu nawigacji satelitarnej (Galileo odpowiednik GPS) start 3 satelitów GLO- NASS połączenie telefonu komórkowego i GPS (Garmin) pierwszy dwuczęstotliwościowy odbiornik GPS z funkcją RTK (Ashtech) uruchomienie szwedzkiej sieci 21 stacji referencyjnych GPS (SWEPOS) uruchomienie systemu WAAS (2 satelity stacjonarne, 2 stacje kontrolne, dokładność lokalizacji 3 m, obszar USA i Kanady) 1999 Unia Europejska i ESA podpisały kontrakt na opracowanie wstępnego projektu budowy systemu Galileo (koszt budowy ok. 3,2 mld euro) Magellan Systems przejmuje Ashtech Corp., powstaje Magellan Corporation (USA) pierwszy odbiornik GPS RTK dostosowany do odbioru sygnałów WAAS/EGNOS (Trimble) wystrzelenie japońskiego satelity systemu MSAS (odpowiednik WAAS) kolejny satelita Navstar GPS w kosmosie 2000 decyzja prezydenta USA o wyłączeniu degradacji sygnału GPS (SA); cywilna dokładność wyznaczania pozycji 10 m otwarcie biura programu Galileo w Brukseli; zapowiedź uruchomienia systemu w 2008 r. kolejne 3 satelity GLO- NASS start 2 satelitów Navstar GPS Subiektywne Kalendarium GPS NAWI Nr 1 (3) Styczeń

10 Marka Garmin Garmin Garmin Garmin Model GPS 152 GPSMap 162 GPSMap 172C GPSMap 276C PRZEZNACZENIE żegluga żegluga żegluga, nawigacja samochodowa żegluga, nawigacja samochodowa LICZBA KANAŁÓW CZĘSTOTLIWOŚĆ OKREŚLANIA POZYCJI [Hz] DOKŁADNOŚĆ GPS (pozycja [m]/kurs [ ]) <15 (95% czasu pracy)/b.d. <15 (95% czasu pracy)/b.d. <15 (95% czasu pracy)/b.d. <15 (95% czasu pracy)/b.d. DGPS (pozycja [m]/kurs [ ]) 3-5 (95% czasu pracy)/b.d. 3-5 (95% czasu pracy)/ b.d. 3-5 (95% czasu pracy)/ b.d. 3-5 (95% czasu pracy)/ b.d. EGNOS (pozycja [m]/kurs [ ]) <3 (95% czasu pracy)/b.d. <3 (95% czasu pracy)/ b.d. <3 (95% czasu pracy)/ b.d. <3 (95% czasu pracy)/ b.d. CZAS INICJALIZACJI (start zimny/ciepły/reaktywacja) [s] 300/45/15 300/45/15 300/45/15 300/45/15 PAMIĘĆ wielkość [MB]/możliwość rozszerzenia 1,4/nie 2,8/nie do 128/tak do 256/tak STANDARDOWE PORTY WEJŚCIA-WYJŚCIA RS-232 z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Garmin RS-232 z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Garmin 2 x RS-232 z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Garmin 2 x RS-232, USB z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Text, Garmin WYŚWIETLACZ rozdzielczość [piksele] 100 x x x x 480 kolorowy/monochromatyczny monochromatyczny monochromatyczny kolorowy kolorowy podświetlany tak tak tak tak POLSKIE MENU nie nie nie tak ANTENA możliwość podłączenia anteny zewnętrznej tak tak tak tak ZASILANIE liczba i typ baterii/czas pracy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy akumulator Ni-MH/16 h zasilanie zewnętrzne tak tak tak tak FUNKCJE NAWIGACYJNE liczba tras do zaplanowania maks. liczba punktów trasy do zaplanowania maks. liczba zapamiętanych śladów maks. liczba zapamiętanych punktów śladu kompas tak tak tak tak echosonda nie opcja opcja opcja zdefiniowane układy współrzędnych ponad 100 ponad 100 ponad 100 ponad 100 możliwość def. ukł. współrz. przez użytkownika tak tak tak tak wbudowana mapa (rodzaj, skala, obszar) baza MarinePOI bazowa świata bazowa świata bazowa świata zapisywanie map zewn. w pamięci odbiornika nie tak tak tak komputer podróżny (funkcje) dane astronomiczne funkcja alarmu średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu, płytkiej i głębokiej wody, pracy DGPS wskazówki nawigacyjne (graficzne/głosowe) graficzne graficzne graficzne graficzne inne brak danych brak danych transmisja sygnałów DSC do radiotelefonów VHF, współpraca z echosondą wyznaczanie trasy dojazdu, współpraca z echosondą, transmisja sygnałów DSC do radiotelefonów VHF ODPORNOŚĆ NA WARUNKI ZEWNĘTRZNE stopień pyło- i wodoszczelności IPX7 IPX7 IPX7 IPX7 temperatura pracy [ C] -15 do do do do +70 WYMIARY (dł. x szer. x wys.) [mm] 134 x 125 x x 152 x x 157 x x 86 x 57 WAGA [g] AKCESORIA STANDARDOWE uchwyt mocujący, okablowanie, antena zewn. uchwyt mocujący, okablowanie uchwyt mocujący, okablowanie, antena zewn. uchwyt, okablowanie, oprogr. T&WM, ładowarka GWARANCJA [lata] CENA NETTO ZESTAWU STANDARDOWEGO [zł] DYSTRYBUTOR Excel Systemy Nawigacyjne Excel Systemy Nawigacyjne Excel Systemy Nawigacyjne Excel Systemy Nawigacyjne 10 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005

11 Marka Garmin Garmin Garmin Garmin Model GPSMap 182C GPSMap 178C Sounder GPSMap 232 GPSMap 188C Sounder PRZEZNACZENIE żegluga żegluga żegluga żegluga LICZBA KANAŁÓW CZĘSTOTLIWOŚĆ OKREŚLANIA POZYCJI [Hz] DOKŁADNOŚĆ GPS (pozycja [m]/kurs [ ]) <15 (95% czasu pracy)/ b.d. <15 (95% czasu pracy)/ b.d. <15 (95% czasu pracy)/ b.d. <15 (95% czasu pracy)/ b.d. DGPS (pozycja [m]/kurs [ ]) 3-5 (95% czasu pracy)/ b.d. 3-5 (95% czasu pracy)/ b.d. 3-5 (95% czasu pracy)/ b.d. 3-5 (95% czasu pracy)/ b.d. EGNOS (pozycja [m]/kurs [ ]) <3 (95% czasu pracy)/ b.d. <3 (95% czasu pracy)/ b.d. <3 (95% czasu pracy)/ b.d. <3 (95% czasu pracy)/ b.d. CZAS INICJALIZACJI (start zimny/ciepły/reaktywacja) [s] 300/45/15 300/45/15 300/45/15 300/45/15 PAMIĘĆ wielkość [MB]/możliwość rozszerzenia do 128/tak do 128/tak do 128/tak do 128/tak STANDARDOWE PORTY WEJŚCIA-WYJŚCIA RS-232 z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Garmin 2 x RS-232 z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Text, Garmin RS-232 z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Garmin RS-232 z formatami NMEA 0183, RTCM 104, Garmin WYŚWIETLACZ rozdzielczość [piksele] 234 x x x x 320 kolorowy/monochromatyczny kolorowy kolorowy monochromatyczny kolorowy podświetlany tak tak tak tak POLSKIE MENU nie nie nie nie ANTENA możliwość podłączenia anteny zewnętrznej tak tak tak tak ZASILANIE liczba i typ baterii/czas pracy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy zasilanie zewnętrzne tak tak tak tak FUNKCJE NAWIGACYJNE liczba tras do zaplanowania maks. liczba punktów trasy do zaplanowania maks. liczba zapamiętanych śladów maks. liczba zapamiętanych punktów śladu kompas tak tak tak tak echosonda opcja tak opcja tak zdefiniowane układy współrzędnych ponad 100 ponad 100 ponad 100 ponad 100 możliwość def. ukł. współrz. przez użytkownika tak tak tak tak wbudowana mapa (rodzaj, skala, obszar) bazowa świata bazowa świata bazowa świata bazowa świata zapisywanie map zewn. w pamięci odbiornika tak tak tak tak komputer podróżny (funkcje) dane astronomiczne funkcja alarmu średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu, płytkiej i głębokiej wody, pracy DGPS średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu średnia, chwilowa, maksymalna prędkość, liczniki czasu i przebytej drogi czasy wschodu i zachodu Słońca i Księżyca, tabele pływów strefa niebezpieczna, przybycia, zbliżania się, zejścia z kursu, kotwiczny, czasu, płytkiej i głębokiej wody, wykrytych ryb wskazówki nawigacyjne (graficzne/głosowe) graficzne graficzne graficzne graficzne inne transmisja sygnałów DSC do radiotelefonów VHF transmisja sygnałów DSC do radiotelefonów VHF brak danych transmisja sygnałów DSC do radiotelefonów VHF ODPORNOŚĆ NA WARUNKI ZEWNĘTRZNE stopień pyło- i wodoszczelności IPX7 IPX7 IPX7 IPX7 temperatura pracy [ C] -15 do do do do +70 WYMIARY (dł. x szer. x wys.) [mm] 160 x 157 x x 157 x x 187 x x 157 x 66 WAGA [g] AKCESORIA STANDARDOWE uchwyt mocujący, okablowanie, antena zewn. uchwyt mocujący, okablowanie, antena zewn. uchwyt mocujący, okablowanie, antena zewn. uchwyt mocujący, okablowanie, antena zewn. GWARANCJA [lata] CENA NETTO ZESTAWU STANDARDOWEGO [zł] DYSTRYBUTOR Excel Systemy Nawigacyjne Excel Systemy Nawigacyjne Excel Systemy Nawigacyjne Excel Systemy Nawigacyjne NAWI Nr 1 (3) Styczeń

12 Marka Magellan Magellan Magellan Magellan Model SporTrak Pro Marine Meridian Marine FX324 Map FX324 Map Color PRZEZNACZENIE żegluga żegluga żegluga żegluga LICZBA KANAŁÓW 12 GPS + 2 WAAS/EGNOS 12 GPS + 2 WAAS/EGNOS 12 GPS + 2 WAAS/EGNOS 12 GPS + 2 WAAS/EGNOS CZĘSTOTLIWOŚĆ OKREŚLANIA POZYCJI [Hz] DOKŁADNOŚĆ GPS (pozycja [m]/kurs [ ]) 7/1-5 7/1-5 7/1-5 7/1-5 DGPS (pozycja [m]/kurs [ ]) <1/1-5 <1/1-5 <1/1-5 <1/1-5 EGNOS (pozycja [m]/kurs [ ]) 3/1-5 3/1-5 3/1-5 3/1-5 CZAS INICJALIZACJI (start zimny/ciepły/reaktywacja) [s] 120/60/15 120/60/15 120/60/15 120/60/15 PAMIĘĆ wielkość [MB]/możliwość rozszerzenia 23/nie (karta SD)/tak (karta SD)/tak (karta SD)/tak STANDARDOWE PORTY WEJŚCIA-WYJŚCIA RS-232 RS-232 TNC (antena zewn.), 7 PIN (zasilanie), RS-232 TNC (antena zewn.), 7 PIN (zasilanie), RS-232 WYŚWIETLACZ rozdzielczość [piksele] 160 x x x x 240 kolorowy/monochromatyczny monochromatyczny monochromatyczny monochromatyczny kolorowy podświetlany tak tak tak tak POLSKIE MENU nie nie nie nie ANTENA możliwość podłączenia anteny zewnętrznej nie tak tak tak ZASILANIE liczba i typ baterii/czas pracy 2 x AA/16 h 2 x AA/16 h nie dotyczy nie dotyczy zasilanie zewnętrzne tak nie tak tak FUNKCJE NAWIGACYJNE liczba tras do zaplanowania maks. liczba punktów trasy do zaplanowania maks. liczba zapamiętanych śladów maks. liczba zapamiętanych punktów śladu kompas tak (elektroniczny) tak (elektroniczny) tak tak echosonda nie nie nie nie zdefiniowane układy współrzędnych możliwość def. ukł. współrz. przez użytkownika tak tak tak tak wbudowana mapa (rodzaj, skala, obszar) Europy z wybrzeżem Europy z wybrzeż. i drog. wod. Europy z wybrzeżem Europy z wybrzeżem zapisywanie map zewn. w pamięci odbiornika tak (format producenta) tak (format producenta) tak (format producenta) tak (format producenta) komputer podróżny (funkcje) dane astronomiczne prędkościomierz, licznik przebytej drogi, oczekiwany czas przybycia pozycja Słońca/Księżyca, wschód/zachód Słońca prędkościomierz, licznik przebytej drogi, oczekiwany czas przybycia pozycja Słońca/Księżyca, wschód/zachód Słońca prędkościomierz, licznik przebytej drogi, oczekiwany czas przybycia pozycja Słońca/Księżyca, wschód/zachód Słońca prędkościomierz, licznik przebytej drogi, oczekiwany czas przybycia pozycja Słońca/Księżyca, wschód/zachód Słońca funkcja alarmu punkt zbliżania się, przybycia, zejścia z kursu punkt zbliżania się, przybycia, zejścia z kursu punkt zbliżania się, przybycia, zejścia z kursu punkt zbliżania się, przybycia, zejścia z kursu wskazówki nawigacyjne (graficzne/głosowe) graficzne graficzne graficzne graficzne inne tabela pływów i prądów morskich brak danych tabela pływów i prądów morskich, odczyt danych z radaru tabela pływów i prądów morskich, odczyt danych z radaru ODPORNOŚĆ NA WARUNKI ZEWNĘTRZNE stopień pyło- i wodoszczelności IPX7 IPX7 IP67 IP67 temperatura pracy [ C] -10 do do do do +60 WYMIARY (dł. x szer. x wys.) [mm] 142 x 56 x x 74 x ,4 x 230 x ,4 x 230 x 61 WAGA [g] AKCESORIA STANDARDOWE okablowanie, pasek na rękę, baterie okablowanie, pasek na rękę, baterie uchwyt, płyta ochronna, antena zewnętrzna, okablowanie uchwyt, płyta ochronna, antena zewnętrzna, okablowanie GWARANCJA [lata] CENA NETTO ZESTAWU STANDARDOWEGO [zł] 1214* 1870* 1953* 3258* DYSTRYBUTOR INS Sp. z o.o. INS Sp. z o.o. INS Sp. z o.o. INS Sp. z o.o. *przy kursie 1 euro = 4,35 zł 12 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005

13 Nowa polityka GPS Ministrowie transportu Unii Europejskiej wydali 10 grudnia ub.r. pozwolenie na przejście do fazy budowy i wystrzelenia satelitów, stworzenia sieci naziemnych stacji kontrolnych oraz testowania europejskiego systemu nawigacji satelitarnej Galileo. W ciągu trzyletnich przygotowań, poza określeniem warunków technicznych, uzyskano zapewnienie sfinansowania projektu (w 2/3 z funduszy prywatnych), podpisano z USA umowę o interoperacyjności GPS i Galileo, zdefiniowano strukturę do zarządzania systemem oraz zadecydowano o integracji EGNOS i Galileo. Dokument potwierdza, że system nawigacyjny będzie oferował 5 serwisów ( otwarty, komercyjny, Safety of Life bezpie- świat Zielone światło dla Galileo czeństwo życia, Search and Rescue poszukiwanie i ratownictwo, rządowy). Zdaniem KE system Galileo umożliwi uruchomienie wielu odpłatnych usług (głównie w transporcie, ochronie środowiska, rolnictwie), co pozwoli pokrywać bieżące koszty utrzymania systemu (ok. 220 mln euro rocznie). Wiceprezydent KE Jacques Barrot Prezydent USA George W. Bush podpisał 15 grudnia ub.r. dyrektywę w sprawie Polityki wyznaczania pozycji, nawigacji i czasu (Positioning, Navigation and Timing Policy), aktualizującą dokument z 28 marca 1996 r. Nowa dyrektywa potwierdza znaczenie wyłączenia degradacji sygnału (SA) w 2000 r. Od tego czasu usługi związane z lokalizacją za pomocą GPS stały się czynnikami rozwoju ekonomicznego, wpłynęły na poprawę bezpieczeństwa, a sam system stał się kluczowym składnikiem wielu sektorów gospodarki USA. Dyrektywa wskazuje na konieczność zmian w zarządzaniu GPS, tak by dostosować go do rosnących wymagań użytkowników. Fundamenty polityki USA w zakresie GPS są niezmienne i sprowadzają się do: zapewnienia stałego dostępu do serwisu precyzyjnego i sygnału czasu dla sił bezpieczeństwa USA i sprzymierzonych; zapewnienia stałego bezpłatnego dostępu do standardowego serwisu dla użytkowników cywilnych na całym świecie oraz do informacji niezbędnych dla rozwoju i budowy wyposażenia do obsługi GPS; poprawy możliwości zapobiegania wrogiemu wykorzystaniu GPS bez zakłócania cywilnego i komercyjnego dostępu poza strefą działań wojskowych (lub dla zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego Stanów Zjednoczonych); wprowadzenia lepszych zabezpieczeń systemu przed zakłóceniami; zapewnienia interoperacyjności cywilnego sygnału GPS z innymi systemami nawigacyjnymi; wprowadzenia nowych sygnałów dla cywilnych użytkowników. Dyrektywa ustanawia Komitet Wykonawczy ds. Pozycjonowania, Nawigacji i Czasu, który będzie nadzorowany przez Departament Obrony i Departament Transportu USA. Nowa instytucja będzie odpowiedzialna za strategiczne decyzje dotyczące polityki, architektury i potrzeb GPS oraz współdziałanie pomiędzy różnymi agendami rządowymi. JP Galileo stwierdził, że Galileo to bez wątpienia najlepszy europejski projekt technologiczny. Do końca lutego nastąpi wybór konsorcjum, które otrzyma koncesję na prowadzenie Galileo. Dotychczas na jego budowę wydano 1,1 mld euro, dalsze prace pochłoną 2,1 mld. System będzie w pełni operacyjny w 2008 r. Źródło: ESA Pierwsze 4 satelity Kilka dni po tym, jak 10 grudnia ub.r. ministrowie transportu UE dali zielone światło do rozpoczęcia kolejnej fazy programu Galileo, w Paryżu podpisano wstępny kontrakt na dostawę 4 pierwszych satelitów systemu. Zamówienie Europejskiej Agencji Kosmicznej o wartości 150 mln euro będzie realizowało konsorcjum Galileo Industries (EADS Astrium, Alcatel Space, Alenia Spazio, Galileo Sistemas y Servicios, Thales). Wartość całego kontraktu (dostawa 30 satelitów) wyniesie ok. 950 mln euro i zostanie on podpisany w br. Jest to drugi kontrakt w ramach fazy IOV (In-Orbit-Validation). W ramach pierwszego wykonywane są dwa satelity testowe. Źródło: Galileo Industries pierwsza wirtualna stacja referencyjna GPS (Trimble) zdefiniowanie systemu Galileo (30 satelitów, 3 orbity, waga satelity 650 kg) 2001 umieszczenie 3 satelitów GLONASS w kosmosie kolejny satelita Navstar GPS na orbicie powstaje Thales Navigation (Francja) najtańszy odbiornik GPS kosztuje 100 dolarów 2002 pierwszy sygnał wysłany przez EGNOS kolejne 3 satelity GLO- NASS na orbicie pierwszy ręczny komputer (PDA) wyposażony w funkcję GPS (ique 3600) projekt budowy europejskiej sieci 350 stacji referencyjnych EUPOS uruchomienie w Polsce ASG-PL (sieć 6 stacji referencyjnych w woj. śląskim) uruchomienie drugiej stacji permanentnej GPS w Józefosławiu 2003 powołanie JGU (kierownictwo programu budowy Galileo) rozpoczęcie budowy dwóch satelitów testowych systemu Galileo wystrzelenie 3 satelitów GLONASS (M), waga satelity 1415 kg; w systemie pracuje 11 satelitów następne 3 satelity Navstar GPS w kosmosie pierwszy certyfikowany odbiornik dla lotnictwa z GPS i WAAS (Garmin) 2004 start 3 satelitów Navstar GPS i 3 satelitów GLONASS niemiecka sieć SAPOS liczy 257 stacji uruchomienie stacji monitorującej EGNOS (RIMS) w Warszawie (PAN) w systemie Cospas-Sarsat pracuje 9 satelitów sieć ASG-PL składa się z 17 stacji referencyjnych obroty światowego rynku nawigacji satelitarnej wynoszą 15 mld dolarów Subiektywne Kalendarium GPS NAWI Nr 1 (3) Styczeń

14 nowości POLSKA Aktywna Sieć Geodezyjna ASG-PL, Centrum ASG-PL w Katowicach (polska sieć stacji referencyjnych) Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Warszawie (państwowy bank osnów geodezyjnych) Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjne Politechniki Warszawskiej w Józefosławiu Katedra Geodezji Satelitarnej i Nawigacji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Punkt Informacyjny Galileo przy Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie ŚWIAT Navigation Center US Coast Guard Centrum Nawigacji Amerykańskiej Straży Wybrzeża (dane nt. aktualnej konstelacji satelitów GPS) Naukowo-Informacyjne Centrum Koordynacyjne Ministerstwa Obrony Rosji (dane nt. aktualnej konstelacji satelitów GLONASS) Galileo europejski system nawigacji satelitarnej ESA, European Space Agency Europejska Agencja Kosmiczna IGS, International GPS Service Międzynarodowa Służba GPS (informacje na temat efemeryd satelitów GPS, GLONASS; parametry ruchu obrotowego Ziemi; stacje śledzące IGS) IERS, International Earth Rotation and Reference Systems Service Międzynarodowa Służba Ruchu Obrotowego Ziemi i Układów Odniesienia (parametry ruchu obrotowego Ziemi) ITRF, International Terrestial Reference Frame Międzynarodowy Ziemski System Odniesienia (parametry ziemskich układów odniesienia) EPN, EUREF Permanent Network europejska sieć stacji referencyjnych SAPOS, Satellitenpositionierungdienst der deutschen Landesvermessung sieć stacji referencyjnych niemieckiej służby geodezyjnej Resolution T do pomiaru czasu Nowy 12-kanałowy odbiornik GPS firmy Trimble przeznaczony jest do zastosowań, w których szczególną rolę odgrywa precyzyjny pomiar czasu. W wielu dziedzinach wykorzystanie urządzenia podającego precyzyjny czas GPS (lub UTC) było dotychczas niemożliwe z uwagi na cenę i wielkość tego typu instrumentów. Dokładny sygnał czasu ma szczególne znaczenie w infrastrukturze komunikacji bezprzewodowej i wpływa na wzrost wydajności przepływu danych w sieciach. Znajduje szczególne zastosowanie np. w kontrolowaniu przepływu danych w celu maksymalnego wykorzystania pasma nadawania, synchronizacji transmisji danych itp. We wcześniejszych aplikacjach stosowano anteny typu Smart. W przypadku USA i Rosja Delegacje z USA i Rosji spotkały się w Waszyngtonie (9-10 grudnia ub.r.), żeby omówić warunki współpracy pomiędzy satelitarnymi systemami nawigacyjnymi GPS i GLONASS. Powtórzono wcześniejsze postanowienie, że oba systemy będą dostarczały w sposób ciągły cywilne sygnały dla celów komercyjnych, naukowych i związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa. Obie strony będą dążyć do maksymalnego rozszerzenia kompatybilności tych systemów oraz powszechnej dostępności dla cywilnych użytkowników. Rozpoczęto wstępne rozmowy na temat podpisania porozumienia w sprawie współpracy między GPS i GLONASS. Źródło: usinfo.state.gov Rosja i Indie W czasie wizyty prezydenta Rosji w Indiach podpisano porozumienie w sprawie udziału tego kraju w systemie GLONASS. Rosja odświeża projekt będący alternatywą dla GPS i do udziału w nim zaprasza Indie. Pozytywna odpowiedź strony hinduskiej jest efektem opóźnienia w rozstrzygnięciu udziału tego kraju w projekcie Galileo. Źródło: SpaceDaily Czechy i ESA 24 listopada 2004 roku Petra Buzkova, czeska minister ds. oświaty, młodzieży i sportu, oraz Lars Freden, dyrektor ds. międzynarodowych ESA (fot.), podpisali w Pradze porozumienie, które nadaje temu krajowi status współpracownika ESA. Republika Czeska jest drugim państwem w Europie, któremu ESA taki status nadała (Węgry, Resolution T z uwagi na jego wymiary i niewielki pobór energii (3,3 V) możliwe jest zamontowanie go bezpośrednio w dedykowanym urządzeniu. Zastosowanie rozwiązania o nazwie Digital Signal Processor (zamiast chipów o funkcjach GPS) pozwala na uniezależnienie się od rozwiązań hardware owych. Odbiornik posiada funkcję Automatic-Self Survey gwarantującą precyzyjne wyznaczanie pozycji i zapewnia synchronizację czasu lepszą niż 15 nanosekund. Pracuje na częstotliwości L1 (serwis SPS, C/A), może korzystać z zewnętrznej anteny (5V) i transmitować dane zgodnie z protokołami NMEA i TSIP. świat 2003). Od tej chwili Czechy mogą uczestniczyć w prawie wszystkich programach i działaniach ESA. Stacja RIMS w Irlandii Źródło: Trimble Źródło: ESA W porcie lotniczym Cork w Irlandii uruchomiono 17 grudnia 2004 r. kolejną stację RIMS systemu EGNOS. Swym zasięgiem obejmie ona Irlandię i obszar Atlantyku. Jest to szczególnie istotne z uwagi na przebiegające w tym rejonie korytarze powietrzne. Zgodnie z planami w 2006 r. ma nastąpić integracja EGNOS z systemem zarządzania ruchem lotniczym. Źródło: ESA 14 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005

15 nowości imprezy Certyfikat TAWS dla Garmina Firma Garmin otrzymała certyfikat FAA pozwalający na dodanie TSO C151b systemu ostrzegawczego Terrain Awareness and Warning System (TAWS) do odbiorników GNS 530 i GPS 500. Dzięki temu seria Garmin 500 będzie dostarczała pilotom graficzne i dźwiękowe ostrzeżenia o terenie i przeszkodach na trasie lotu. Zależnie od wysokości samolotu TAWS wyświetla komunikaty w kolorze żółtym lub czerwonym. System radiowy umożliwia nadawanie dźwiękowych ostrzeżeń. Certyfikat FAA będzie wymagany pod koniec marca 2005 we wszystkich samolotach zarejestrowanych w USA, przewożących co najmniej 6 osób. GNS 530 i GPS 500 wyposażone w TAWS kosztują od 20 tys. dolarów. Źródło: Garmin Palmtop + GPS = PiN Firma Navman wypuściła niedawno na rynek nowego palmtopa połączonego z GPS-em. Urządzenie o nazwie PiN (Personal interactive Navigation) służy przede wszystkim do nawigacji samochodowej. Jest wyposażone w 12-kanałowy odbiornik GPS, określa położenie z dokładnością około 5 m i posiada pamięć 64 MB. PiN ma kolorowy wyświetlacz, a z komputerem można go połączyć przez port USB. Palmtop kosztuje około 600 euro. Źródło: Navman Miesięcznik SYSTEMY NAWIGACJI SATELITARNEJ GPS, Galileo, GLONASS Wydawca: Geodeta Sp. z o.o. Redakcja: Warszawa, ul. Narbutta 40/20, tel./faks (0 22) , , geodeta@atomnet.pl, Zespół redakcyjny: Katarzyna Pakuła-Kwiecińska (redaktor naczelny), Anna Wardziak (sekretarz redakcji), Jerzy Przywara, Bożena Baranek, Marek Pudło, Paulina Jakubicka Współpraca: Punkt Informacyjny Galileo Projekt graficzny: Jacek Królak. Redakcja techniczna i łamanie: Majka Rokoszewska. Korekta: Katarzyna Jakubowska Druk: Drukarnia Taurus Niezamówionych materiałów redakcja nie zwraca. Zastrzegamy sobie prawo do dokonywania skrótów oraz do własnych tytułów i śródtytułów. Za treść ogłoszeń redakcja nie odpowiada. icn 650 Navman icn 650 samochodowy system nawigacyjny z serii in-car-navigation łączy w sobie nowoczesne oprogramowanie i technologię GPS. Dostępne są mapy 16 państw europejskich. Można je zapisać w pamięci wewnętrznej urządzenia (w sumie 2 GB). 12-kanałowy odbiornik GPS pracuje na częstotliwości L1, z kodem C/A, wyznacza położenie z dokładnością rzędu 5 m. Koszt urządzenia wynosi około 1200 euro. Źródło: Navman Boje na ekranie Firma OrbImage wprowadziła nową linię produktów OrbBuoy. Są to, dryfujące boje, które mają pomóc rybakom w lokalizowaniu ich jednostek. Jest to możliwe dzięki wyznaczeniu pozycji na komputerowej mapie (SeaStar) za pomocą GPS i dwukierunkowej komunikacji poprzez sieć satelitarną Inmarsat D+. Źródło: OrbImage NAWIgator Staruszek i GPS We wschodniej Francji starszy motocyklista jadąc autostradą z prędkością 130 km/h spowodował wypadek, gdyż zastosował się do wskazówek pokładowego odbiornika GPS. Urządzenie nakazało mu natychmiast zawrócić i ten posłuchał..., na szczęście nie ucierpiał w wypadku. Według policji, to nie pierwszy taki przypadek, którego przyczyną było bezmyślne słuchanie poleceń GPS-u. Źródło: AFP STYCZEŃ 2005 ( ) USA, ION National Technical Meeting, San Diego, ( ) Wielka Brytania, 5. Konferencja GPS, Londyn, LUTY 2005 ( ) USA, GPSWireless 2005 The Mobile Information Markets Conference, San Francisco, MARZEC 2005 ( ) Niemcy, The Munich Satellite Navigation Summit 2005, Monachium, KWIECIEŃ 2005 ( ) Niemcy, Międzynarodowe Sympozjum nt. Certyfikacji Systemu i Serwisów Galileo CERGAL 2005, Brunszwik, MAJ 2005 (2-5.05) Fairfax (Virginia), 5. Konferencja i Warsztaty Integrated Communications Navigation and Surveillance (ICNS) /call.shtml ( ) Rosja, 12. Międzynarodowa Konferencja nt. Zintegrowanego Systemu Nawigacyjnego, Sankt Petersburg, LIPIEC 2005 ( ) Niemcy, Europejska Konferencja Nawigacyjna GNSS 2005, Monachium, LISTOPAD 2005 ( ) Szczecin, XI Międzynarodowa Konferencja N-T Inżynieria Ruchu Morskiego, Instytut Inżynierii Ruchu Morskiego tel. (0 91) lub jak zamawiać NAWI Aby otrzymywać NAWI bezpłatny dodatek miesięcznika GEODETA należy wypełnić i odesłać do redakcji kupon lub przekazać te same informacje na adres: geodeta@atomnet.pl Imię i nazwisko: Nazwa instytucji (jeśli wysyłka na adres służbowy): Kod pocztowy i miasto: Ulica: Telefon kontaktowy: Aby otrzymać NAWI wraz z GEODETĄ, należy wykupić prenumeratę GEODETY (szczegóły na NAWI Nr 1 (3) Styczeń

16 16 NAWI Nr 1 (3) Styczeń 2005