Barbara Jacennik. Rok: Wydawnictwo: Miejsce wydania:
|
|
- Kamila Wójcik
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Barbara Jacennik Rok: Wydawnictwo: Miejsce wydania: Zgodnie z definicją czołowego przedstawiciela marketingu społecznego Alana Andreasena (1995, s.7): "Marketing społeczny polega na zastosowaniu technik marketingu komercyjnego do analizy, planowania, realizacji i oceny programów oddziałujących na intencjonalne zachowania wybranych grup odbiorców, w celu poprawy dobrostanu jednostek oraz kondycji społeczeństwa". Dziedzina ta ma już ponad dwudziestoletnią historię w krajach Ameryki Północnej i Europy Zachodniej. Wydawany jest kwartalnik specjalistyczny (Social Marketing Quarterly) oraz organizowane są doroczne konferencje (Innovations in Social Marketing). W ostatnich latach działania z zakresu marketingu społecznego rozprzestrzeniają się również w Polsce, głównie jako kampanie medialne inicjowane przez osobowości życia publicznego oraz organizacje rządowe i pozarządowe przy współpracy agencji reklamowych. Postaci, które szczególnie odznaczyły się na tym polu to m.in. Witold Zatoński, Jerzy Owsiak, Barbara Labuda, Jolanta Kwaśniewska. Spośród organizacji wymienić można przykładowo: Komendę Główną Policji, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Fundację Promocji Zdrowia. Działania te często jeszcze odbiegają od zazwyczaj dobrze finansowanych kampanii społecznych w krajach zachodnich, nie brak im natomiast dobrej woli, dobrowolnych nakładów sił i środków oraz dobrych pomysłów. Warto wspomnieć o takich znaczących kampaniach, jak: "Rzuć palenie razem z nami", "Orkiestra Świątecznej Pomocy" czy "Alkohol kradnie wolność". To tylko niektóre przykłady kampanii wskazujące, że marketing społeczny, jak wiele innych trendów z Zachodu, ma szansę rozwijania się w Polsce. Warto więc przyjrzeć się nieco koncepcjom i metodom cechującym tę dziedzinę oraz zastanowić się nad perspektywami jej rozwoju w Polsce. Koncepcje i metody marketingu społecznego Zachowania, na które próbuje wpływać marketing społeczny to "przywary" jednostek kosztowne dla nich samych i społeczeństwa: jazda samochodem z nadmierną prędkością, używanie narkotyków, niezdrowe odżywianie się itp. Marketing społeczny ma zastosowanie zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Specjaliści amerykańscy bądź kanadyjscy są często zatrudniani przy planowaniu kampanii w krajach azjatyckich lub afrykańskich. Mogą to być kampanie na rzecz wyrównania startu życiowego kobiet, antykoncepcji bądź szczepień profilaktycznych. Warto wspomnieć, że w Polsce dziedziną zbliżoną do marketingu społecznego, a mającą już u nas pewne tradycje, jest promocja zdrowia (Słońska, 1994; Ostrowska, 1999). 1 / 15
2 W literaturze naukowej i profesjonalnej rozróżnia się dwa znaczenia terminu "marketing społeczny": (a) działania marketingowe nastawione na zmianę społecznie szkodliwych zachowań oraz (b) wspieranie celów społecznych w ramach marketingu komercyjnego. Pierwsza odmiana marketingu społecznego to programy i kampanie, których głównym celem jest stymulowanie zmian zachowań w społeczeństwie w celu promocji zdrowia, prewencji zachowań patologicznych, promocji akcji charytatywnych itp. Ta forma marketingu społecznego jest realizowana przez organizacje rządowe lub pozarządowe. Druga forma to marketing społeczny w ramach marketingu komercyjnego. Celem nadrzędnym działalności są tu cele marketingowe, np. budowanie wizerunku firmy lub marki. Celem pośrednim jest sponsorowanie działalności społecznej niezwiązanej wprost ze sprzedażą produktu. Jest to innymi słowy "marketing społecznie odpowiedzialny". Tego typu działalność społeczna w marketingu komercyjnym ma tendencję wzrostową w krajach zachodnich. W artykule zajmę się przede wszystkim tą pierwsza formą marketingu społecznego. Przyjrzyjmy się nieco jej podstawom teoretycznym. Marketing społeczny wykorzystuje podstawowe pojęcia i teorie marketingu. Odbiorca programów czy kampanii to konsument. Celem działalności jest nie sprzedaż produktu, lecz zmiana zachowań. Istotnym pojęciem marketingowym przeniesionym do marketingu społecznego jest pojęcie zachowania wysokiego zaangażowania - jest to zachowanie cechujące się wysokim ryzykiem finansowym lub społecznym (np. kupno drogiego samochodu lub ufarbowanie włosów na rudo). Wymaga ono wysokiego zaangażowania przy podejmowaniu decyzji. W marketingu jest to zazwyczaj decyzja kupna, w marketingu społecznym np. decyzja o zaniechaniu pewnych zachowań. Przykładowo rzucenie palenia może się wiązać z ryzykiem zmiany wyglądu wskutek przybrania na wadze. Kampanie marketingowo-społeczne są skierowane do wybranych grup docelowych. Komunikaty kampanii kształtuje się po uprzednim rozpoznaniu danego segmentu "rynku", do którego jest skierowany program czy kampania społeczna. Wymaga to badań sondażowych odbiorców i ustalenia ich profili psychograficznych (np. Dutta, Youn, 1999; Hornik, Duyck Woolf, 1999). Jest to tzw. segmentacja psychograficzna lub segmentacja wg stylów życia. Dokonuje się jej za pomocą badania stylów życia, określanych na podstawie danych o zajęciach, zainteresowaniach i opiniach (AIO activities, interests and opinions) próbek statystycznych gospodarstw domowych. Na tej podstawie przeprowadza się klasyfikację docelowych odbiorców w grupy o zbliżonych profilach AIO. Profile stylów życia przedstawiają bogaty opis zainteresowań, zwyczajów korzystania z mediów, sposobów spędzania wolnego czasu itp. Te informacje umożliwiają przygotowywanie przekazów, które przemawiają do określonych grup docelowych oraz planowanie programu/kampanii w taki sposób, by te przekazy trafiły do wybranego segmentu odbiorców w odpowiednim miejscu, czasie i z odpowiednią częstotliwością. Kampanie marketingowe często wykorzystują istniejące już wyniki badań społecznych i marketingowych, rzadziej bazują na badaniach przeprowadzanych specjalnie na potrzeby danej kampanii. Segmentacja psychograficzna i skierowanie przekazów do wybranych grup odbiorców, a nie do odbiorcy masowego, odróżnia marketing społeczny od innych kierunków zajmujących się promocją zdrowych zachowań. Jak wiele marketing społeczny zawdzięcza marketingowi komercyjnemu widać na przykładzie często cytowanych analogii. Podstawowy zestaw pojęć w marketingu służący do konceptualizacji kampanii marketingowych to tzw. mieszanka marketingowa. W jej skład 2 / 15
3 wchodzą cztery pojęcia, tzw. 4 "P" produkt (product), miejsce (place), cena (price), promocja (promotion). W marketingu społecznym często mówi się o promowanym zachowaniu jako o produkcie. Uznaje się, że zmiana zachowania przez odbiorcę programu musi się wiązać z pewnymi osobistymi korzyściami i kosztami. Promowane zachowania muszą być łatwe do podjęcia, co wiąże się z ich dostępnością, np. punkty szczepień muszą być odpowiednio zlokalizowane. Ponadto promowane zachowanie musi być odpowiednio rozreklamowane nie tylko przez środki masowego przekazu, ale również ustny przekaz, np. przez pracowników służby zdrowia lub innych przeszkolonych liderów opinii społecznej. Ważnym elementem marketingu społecznego jest stawianie odbiorcy programu czy kampanii na pierwszym miejscu i próba przyjęcia jego punktu widzenia. Marketerzy społeczni odnoszący największe sukcesy, planując programy lub kampanie, starają się przyjąć "perspektywę konsumenta" (customer mind-set). Wychodzą od potrzeb i pragnień docelowej grupy odbiorców, a nie od potrzeb i pragnień organizacji odpowiedzialnej za program. Odwrotna perspektywa "z punktu widzenia organizacji", a nie odbiorcy-konsumenta, może przyczynić się do porażki programu, jeśli nie utrafi on w potrzeby i pragnienia odbiorców. W tym kontekście zrozumiała staje się potrzeba opracowywania profili stylów życia planowanej grupy docelowej. Charakterystyczne dla podejścia marketingu społecznego jest stosowanie różnorodnych metod badawczych, nie tylko badań ankietowych, oraz przeprowadzanie badań w ciągu całego trwania projektu nie tylko na początku i na końcu (Andreasen, 1995). Uważa się, że trudne żądania, które wysuwa marketing społeczny wobec odbiorców, będą bardziej skuteczne, jeśli twórcy programu lub kampanii wsłuchają się uważnie w to, co mają do powiedzenia docelowi odbiorcy. Badania w marketingu społecznym przebiegają w trzech etapach: 1. Badania formatywne badania rynku na etapie tworzenia strategii kampanii lub programu. 2. Testowanie wstępne (pretesting) testowanie elementów strategii przed realizacją programu/kampanii w terenie. 3. Monitorowanie i ewaluacja badanie programu w trakcie realizacji w celu ewentualnego poprawienia jego skuteczności i efektywności. Prowadzenie badań na różnych etapach programu nie jest niczym nowym w stosowanych naukach społecznych. Specjaliści marketingu społecznego podkreślają jedynie, że badania te muszą pozostawać w ścisłym związku z podejmowanymi decyzjami dotyczącymi strategii programu i być efektywne z punktu widzenia kosztów. Do podjęcia decyzji o kształcie programu nie zawsze potrzebne są kosztowne badania ankietowe. Czasami wystarczą badania jakościowe, np. wywiady grupowe (Andreasen, 1995; Nikodemska-Wołowik, 1999). Poza marketingiem komercyjnym, marketing społeczny czerpie również z psychologii i innych nauk społecznych, wykorzystując zwłaszcza teorie modyfikacji zachowań oraz koncepcje psychologii zdrowia. Trudno byłoby omówić je wszystkie w tym artykule. Warto wspomnieć 3 / 15
4 przykładowo jedną znaczącą koncepcję szeroko wykorzystywaną w marketingu społecznym. Jest nią Transteoretyczny Model Zmiany Zachowań (Prochaska, DiClemente, 1983; za: Greenlee, Suprenant, 1999; Velier, Prochaska, Fava, Norman, Redding, 1998). W tym ujęciu zmiana zachowania to progresywne przejście przez 5 etapów gotowości do zmiany zachowania: 1. Przed rozważaniem zmiany zachowania (pre-contemplation) jednostka nie bierze pod uwagę zmiany zachowania w najbliższej przyszłości, zazwyczaj określanej jako najbliższe 6 miesięcy. Może to dotyczyć osób, które są niedoinformowane na temat skutków danego zachowania lub osób, które podejmowały wcześniejsze nieudane próby. 2. Rozważanie zmiany zachowania (contemplation) jednostka poważnie zastanawia się nad zmianą zachowania np. w ciągu najbliższych 6 miesięcy. Dotyczy to osób świadomych pozytywów i negatywów danego zachowania i wahających się pomiędzy dwoma biegunami. Ten stan niezdecydowania i wahania może trwać przez dłuższy okres. 3. Przygotowanie (preparation) jednostka próbowała zmienić zachowanie w ciągu ostatniego roku oraz poważnie zastanawia się nad zmianą zachowania w ciągu najbliższego miesiąca. Osoby w tym stadium zwykle mają już pewien plan działania i są dobrymi kandydatami do udziału w programach terapii uzależnień, odchudzania itp. 4. Działanie (action) jednostka zmieniła swoje zachowanie w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Zazwyczaj jest to określane wg mierzalnego kryterium, np. dla palaczy jest nim całkowite zaprzestanie palenia; w przypadku diety niskotłuszczowej nie więcej niż 30% kalorii w diecie pochodzi z tłuszczów. 5. Utrwalanie (maintenance) jednostka utrzymała zmianę zachowania przez okres dłuższy niż pół roku. W tym stadium stara się zwalczać pokusę nawrotu szkodliwego zachowania, jej wiara w możliwość utrzymania zmiany zachowania rośnie. Działania marketingowo-społeczne muszą być dostosowane do etapu zmiany zachowania, na jakim aktualnie znajdują się odbiorcy z grupy docelowej. Na etapie poprzedzającym rozważanie zmiany odbiorcy nie traktują proponowanego zachowania jako mającego związek z ich potrzebami lub pragnieniami. Dzieje się tak zazwyczaj z dwóch powodów: albo konsumenci nie są świadomi nowego zachowania, albo sądzą, że takie zachowanie nie jest dla nich właściwe. Często nowe zachowanie jest postrzegane jako sprzeczne z uznawanymi wartościami, np. religijnymi. Jest to sytuacja trudna do rozwiązania, gdyż odbiorcy są wówczas skłonni wybiórczo ignorować lub blokować komunikaty marketingu społecznego na temat zagadnień, które ich nie dotyczą. Techniki, które można wówczas wykorzystywać to edukacja bezpośrednia, kampanie medialne bądź wsparcie mediów. Na następnych etapach zmiany zachowania postępowanie może być konsekwencją działania szeregu czynników lub być wspierane przez czynniki, z których najważniejsze to: postrzegane korzyści, postrzegane wpływy otoczenia społecznego oraz postrzegana kontrola nad zachowaniem. Aby skłonić odbiorców do przejścia z etapu rozważania na etapy działania i utrzymania zachowania, programy marketingu społecznego muszą być nastawione na 4 / 15
5 zwiększenie postrzeganych korzyści, zmniejszenie postrzeganych kosztów, zwiększenie postrzeganego nacisku społecznego oraz zwiększenie postrzeganej kontroli nad zachowaniem. Gdy odbiorca zdecydował się na pierwsze próby zmiany zachowania (etap działania), wówczas modele behawioralne nabierają większego znaczenia od modeli poznawczych. Aby podtrzymać nowe wzorce zachowań, konsumenci muszą czuć się wzmacniani. Powinni również odbierać komunikaty przypominające o korzyściach z nowego zachowania, tak by na stałe weszło ono do ich repertuaru zachowań, a poprzedni sposób zachowania wygasł. Warto wspomnieć, że jakkolwiek podejście do zachowań zdrowotnych w marketingu społecznym jest praktyczne - nastawione na uzyskanie zmiany wąsko zdefiniowanych zachowań to jednak zarówno teoretycy, jak i praktycy tej formy oddziaływań zgadzają się, że sferę zachowań zdrowotnych warunkuje cały systemem czynników, z których jedynie część jest związana z jednostką, a jeszcze mniejsza część to zachowania w pełni intencjonalne. W tym miejscu podejście marketingowo-społeczne łączy się z podejściem promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Po tym skrótowym przeglądzie koncepcji i metod marketingu społecznego zastanówmy się nad głównym przedmiotem artykułu, tzn. perspektywami rozwoju tej formy działalności w Polsce. Jakie były warunki, które doprowadziły do rozwoju marketingu społecznego na Zachodzie, a jaka jest specyfika warunków polskich? Porównanie warunków powstania marketingu społecznego w krajach zachodnich z warunkami istniejącymi w Polsce postaram się, w miarę możliwości, wesprzeć danymi z badań empirycznych lub tezami z prac naukowych o charakterze przeglądowym. Tam, gdzie nie udało mi się odnaleźć odpowiednich badań lub opracowań na poparcie obserwacji i przemyśleń własnych, rozważania moje będą miały charakter hipotez do sprawdzenia w ewentualnych badaniach. Przesłanka pierwsza: jakość życia jako wartość społeczna Przesłanka pierwsza to zespół warunków skupionych wokół zagadnienia jakości życia jako społecznie uznawanej wartości. Kolejno omawiane warunki to: (a) wysunięcie na plan pierwszy jakości życia jako wartości społecznej; (b) poczucie współzależności między życiem własnym a życiem innych; (c) widzenie otoczenia fizycznego i społecznego jako źródła dobrostanu; (d) przekonanie o możliwości pozytywnych przemian w zachowaniach społecznych; (e) przekonanie o możliwości wpływania jednostki na przemiany społeczne. Wyczerpujące omówienie tego, w jakiej mierze powyższe warunki są spełnione w Polsce to temat na książkę, dlatego też w tym artykule pokuszę się jedynie o rozważania zawierające robocze wnioski do dalszej dyskusji. Wydaje się, że istotnym warunkiem powstania marketingu społecznego w krajach rozwiniętych było wysunięcie na plan pierwszy jakości życia jako wartości organizującej zarówno myślenie jednostkowe, jak i społeczne. W dyskursie społecznym termin quality of life w języku angielskim występuje częściej niż standard(s) of living (poziom życia). Przykładowo przegląd tekstów internetowych za pomocą wyszukiwarki Google.com wykazał cytowań dla koniunkcji słów quality i life, cytowań dla słów standard i living oraz dla koniunkcji 5 / 15
6 standards i living. Aż wskazań tekstów dla standard of living pokrywało się z tekstami zawierającymi standards of living, co sugeruje, że tekstów zawierających wyrażenie quality of life jest rzeczywiście więcej w Internecie. Podobne przeszukiwanie dla słów polskich jakość życia dało rezultat 378 cytowań oraz 1820 dla słów poziom życia. Próby z różnymi wariantami ortograficznymi dały około 20 cytowań dla słów jakość życia i 720 dla poziom życia. Aczkolwiek te dane tekstowe nie są zbyt dokładne, wydają się jednak wskazywać na większą częstotliwość wyrażeń quality of life niż standard(s) of living w tekstach angielskich. Odwrotnie, w tekstach polskich widać wyraźną przewagę częstotliwości wyrażenia poziom życia nad wyrażeniem jakość życia. Wydaje się to wskazywać na pewną istotną różnicę w dyskursie społecznym pomiędzy Polską a krajami angielskojęzycznymi Ameryki Północnej i Europy polegającą na przedkładaniu jakości życia nad jego poziom. Oczywiście obydwa wymiary są skorelowane i w dużym stopniu poziom życia może determinować jego jakość. Jednak jakość życia to nie tylko "ile zarabiam, czego się dorobiłem", ale również "w jakim kraju żyję". Za dochód własny odpowiedzialna jest przede wszystkim jednostka, natomiast na jakość życia wpływa w dużej mierze otoczenie społeczne i fizyczne. Przedkładanie jakości życia nad jego poziom może wiązać się ze wzmożonym poczuciem współzależności między życiem własnym a życiem innych a co za tym idzie z większym poczuciem odpowiedzialności za innych. Stąd już tylko krok lub dwa do marketingu społecznego. Marketing społeczny ma rację bytu wówczas, gdy społeczeństwo dostrzega, że poprawy bytu jednostkowego nie można uzyskać wyłącznie poprzez poprawę sytuacji materialnej; konieczna jest również poprawa stanu otoczenia fizycznego i społecznego. W społeczeństwach, które dostrzegają istnienie tej fundamentalnej różnicy pomiędzy "jakością" a "poziomem" życia, wszelkie działania mające na celu podniesienie tej jakości są łatwiej akceptowane oraz częściej podejmowane samorzutnie przez obywateli. Jakość życia wydaje się być jedną wiążącą wartością motywującą zachowania tak różne, jak kupowanie zdrowej żywności i protesty przeciw ścinaniu drzew. Warto wspomnieć o relacji pomiędzy zespołem przekonań na temat jakości życia a przekonaniami na temat zdrowia i zachowań zdrowotnych. Badania w zakresie psychologii i socjologii zdrowia obecnie zgodnie wskazują, że medycyna naprawcza jest odpowiedzialna tylko częściowo za stan zdrowia społeczeństwa. Według ustaleń raportu Lalonde'a (1978) i późniejszych oszacowań do czynników warunkujących "pole zdrowia" człowieka należą: czynniki genetyczne 5-15%, środowisko fizyczne 5-10%, środowisko społeczne 20-25%, styl życia 50%, medycyna naprawcza 10-20% (za: Sadowski, 1994). Świadomość istotności wpływu czynników środowiskowych na zdrowie nie jest tak powszechna w Polsce jak w krajach, w których marketing społeczny ma już ugruntowaną pozycję. Prawidłowe funkcjonowanie służby zdrowia oraz dobre warunki materialne wydają się nadal pierwszymi warunkami zdrowia i jakości życia w Polsce, natomiast postrzeganie całości otoczenia społecznego jako potencjalnego źródła "dobrostanu" nie jest jeszcze powszechne. Kolejny warunek rozwoju marketingu społecznego wiąże się z tym, że nie wystarczy wiedzieć, co wpływa na jakość życia; trzeba również wierzyć w możliwość wywołania pozytywnych zmian w otoczeniu. Konieczny jest więc pewien optymizm w zakresie dynamiki społecznej, wiara, że możliwe są zmiany obyczajów i zachowań społecznych na lepsze. Ważna jest też atrybucja źródeł tych zmian. 6 / 15
7 Społeczeństwa typu amerykańskiego wydają się doceniać możliwość inicjowania przemian wewnątrz lub "z dołu" społeczeństwa. Znamienna jest tu niedawna pozycja na liście bestsellerów pracy The tipping point (Gladwell, 2000). W ujęciu autora przemiany społeczne następują tak jak powstaje epidemia; jest to proces, który może być sprowokowany przez swoisty "wirus", może to być nowa idea, zachowanie lub produkt rozpowszechniające się w społeczeństwie na kształt swoistej epidemii. Przysłowiowy motyl w Brazylii może wywołać huragan w innej części globu. W sferze życia społecznego presja społeczna prowadząca do zmiany regulaminów linii lotniczych w zakresie dopuszczalności palenia papierosów na pokładzie samolotów może, wskutek potęgowania się zmian systemowych i zmian w świadomości społecznej, doprowadzić do zmiany w zachowaniach zdrowotnych większości społeczeństwa (Action on Smoking and Health, 1999). Można postawić hipotezę, że tzw. "przeciętny obywatel" przypisuje źródła przemian obyczajów w Polsce głównie czynnikom "systemowym". Społeczeństwo może się przyczynić do przemian, ale w drodze zmian ustroju, równolegle ze zmianami "systemu". Przyczyny "systemowe" to inaczej czynniki "odgórne", zależne od aktualnych władz, lub zewnętrzne wynikające ze stosunków międzynarodowych. W opinii społecznej winnym zmian negatywnych może być zarówno "zły system" (kolejne rządy, parlament), który nie daje sobie rady z przestępczością oraz dopuścił do zubożenia części społeczeństwa, jak i czynniki zewnętrzne. Wpływy zewnętrzne to okupant, który zmusił Polaków do spekulacji, oraz narzucony Polsce system komunistyczny, który dokończył dzieła demoralizacji społecznej. Pewne przesłanki na poparcie hipotezy, że w polskim dyskursie społecznym winą za wiele patologii społecznych obarcza się tzw. "system", znajdują się w dalszej części tekstu. Nie natrafiłam jednak w publikowanych źródłach na bezpośrednie wsparcie tej hipotezy, pozostaje więc ona propozycją badawczą. Przypisywanie źródła przemian społecznych czynnikom "systemowym" oraz fatalizm co do losów i kondycji społeczeństwa mogą być cechą szczególną starszych pokoleń Polaków. Jak wiadomo z badań na temat wyznaczników dobrostanu psychologicznego (Czapiński, 1994), predyktorem symptomów depresji w Polsce jest w ponad 40% wiek. Na pesymizm osób starszych w Polsce może się składać wiele aspektów, wydaje się jednak prawdopodobne, że widzenie najnowszej historii jako ciągu radykalnych transformacji, na który "szary obywatel" nie ma wpływu, jest istotnym elementem tego światopoglądu. Paradoksalnie, wysuwane tu hipotezy są zgodne z autostereotypem Polaka jako wiecznego powstańca i buntownika przeciwstawiającego się zmianom przychodzącym z zewnątrz. Jak pisze Bobryk (1997) w swej pracy na temat nieświadomości zbiorowej Polaków: "Polacy od wielu pokoleń mieli do czynienia z władzą, organizacją państwową, a często i prawem narzuconym z zewnątrz. Z rządem i państwem, z którym nie chcieli i nie mogli się identyfikować" (s. 236). Alternatywą wobec zmian narzuconych "z góry" lub "z zewnątrz" wydawał się akt buntu w formie powstania albo masowego ruchu społecznego. Na "zryw narodowy" jednak nie każdy i nie zawsze jest gotów. Przeciętna jednostka, jeśli zdobędzie się na włączenie do masowego ruchu o charakterze powstańczym lub rewolucyjnym, robi to raz w życiu. Postawą antytetyczną do takiego pełnego zaangażowania może być bierność oparta na rozumowaniu typu: "Człowiek sam nic nie 7 / 15
8 zdziała". Zgodnie ze wspomnianym autostereotypem powstańca w myśleniu części społeczeństwa polskiego może występować dychotomiczne postrzeganie przemian. Przemiany społeczne i polityczne w pamięci obecnych pokoleń osób dorosłych następowały zgodnie z zasadą "wszystko albo nic", a więc w sposób gwałtowny, w drodze powstania lub masowego ruchu społecznego, a nie stopniowo i narastająco. Jednocześnie radykalne zmiany typu rewolucyjnego (reformatorskiego?) kojarzą nam się z walką i ponoszeniem kosztów społecznych. Na poparcie tego faktu można podać chociażby dane dotyczące stopnia akceptacji transformacji ustrojowej w Polsce obecnie zaledwie 8% społeczeństwa akceptuje transformację. Co ciekawe, wskaźnik stopnia akceptacji transformacji spadł w roku 2000, a więc po wprowadzeniu reformy służby zdrowia, aż o 20%. Wydaje się to wskazywać, że "systemowe" zmiany, czy to polegające na reformie, czy na transformacji ustrojowej, kojarzą się nam podobnie i jak wskazują wspomniane badania obecnie są oceniane pesymistycznie. Otwartym pozostaje pytanie o ocenę społeczną drugiego krańca kontinuum przemian społecznych, to znaczy zmian następujących wskutek działań edukacyjnych, zmian przepisów lub redystrybucji funduszy publicznych, a więc bezkrwawo i stopniowo. Być może tych zmian nie zauważamy i nie doceniamy. Oprócz optymizmu co do możliwości pozytywnych zmian społecznych warunkiem marketingu społecznego jest również aktywna postawa jednostek. Oddziaływanie marketingu społecznego opiera się na mobilizowaniu społeczeństwa do podejmowania prób zmiany własnych zachowań zdrowotnych lub wpływania na zachowania innych. Koniecznym warunkiem jest tu wiara w to, że przeciętny obywatel może wpływać na swoje otoczenie społeczne, w tym na zachowania innych współobywateli. Ten wpływ może przybierać formę udziału w wyborach, zawieszenia plakatu dotyczącego szkodliwości palenia w miejscu pracy czy darowizny na rzecz fundacji zajmującej się promocją zdrowego trybu życia. Dwa ostatnie przykłady dotyczą bezpośrednio marketingu społecznego. Społeczeństwa zachodnie typu amerykańskiego cechuje wysokie oczekiwanie co do możliwości kontroli jednostki nad otoczeniem społecznym. Umożliwia to system prawny, działanie mediów, ale również i obyczaj społeczny, który nakazuje pilnować, by tax dolar (pieniądz podatnika) nie szedł na marne. Te wysokie oczekiwania w zakresie wpływu jednostki i chęć zabezpieczenia swego prawa do tego wpływu dobrze ilustrują amerykańskie wybory prezydenckie w roku Walka o zliczanie głosów to nie tylko sprawa wyboru konkretnej osoby, ale i kwestia uszanowania prawa do głosowania poszczególnych obywateli. To, że przekonanie o możliwości wpływania na najbliższe otoczenie społeczne u przeciętnego obywatela polskiego jest słabe, obrazują ostatnie wybory do władz warszawskiej gminy Centrum z frekwencję wyborczą na poziomie 22,74% (Rada Gminy) i 22,75% (rady dzielnic). Tutaj warto zacytować J. Czapińskiego, który w wywiadzie z sierpnia 2000 roku na temat postaw społeczno-politycznych Polaków stwierdził: "Polacy nie mają duszy obywatelskiej. Specjalnie ich nie interesuje, kto jest wójtem czy burmistrzem, a kto zasiada w radzie. Interesuje ich, żeby była woda, gaz, wywiezione śmieci. W wyborach do samorządów lokalnych uczestniczy znacznie mniej obywateli niż w prezydenckich". Na podobne zjawisko wskazują dane Polskiego Generalnego Sondażu Społecznego z 1997 roku (Cichomski i in., 8 / 15
9 1999) dotyczące stopnia akceptacji różnych twierdzeń na temat wpływu obywateli na politykę. Z twierdzeniem "Ludzie tacy jak ja nie mają nic do powiedzenia, jeśli chodzi o działanie rządu" zgodziło się aż 73,9% respondentów. Nowszych danych na ten temat dostarczają wyniki sondażu Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS, 2000, styczeń). Aż 82% respondentów odpowiedziało negatywnie na pytanie: "Czy Pana(i) zdaniem, ludzie tacy jak Pani(i) mają wpływ na sprawy kraju?". W przypadku administracji lokalnej poczucie wpływu było większe, przykładowo w odniesieniu do "powiatu i gminy, w którym mieszkają" 67% badanych wybrało odpowiedź negatywną. Polski wyborca, z jednej strony, nie wydaje się przykładać dużej wagi do jednostkowego głosu w wyborach (por. dane dotyczące frekwencji wyborczej), z drugiej zaś obarcza wybrane władze dużą odpowiedzialnością. Przykładem mogą być odpowiedzi respondentów na pytanie, kto powinien decydować o środowisku naturalnym. Wyniki PGSS z 1993 roku wykazały, że 67,3% ankietowanych uważa, że to rząd powinien decydować, w jaki sposób chronić środowisko, nawet jeśli kłóci się to z prawem ludzi do samodzielnego decydowania o tym, co i jak będą robić (Cichomski i in., 1999). Również znaczące są tu odpowiedzi na pytanie: "A co sądzi Pan(i) o rządzie, czy ma on za dużo, czy też za mało władzy?" zadawane w 1997 roku. Odpowiedź: "mniej więcej tyle władzy, ile powinien" wybrało 44,6% respondentów, a odpowiedzi "za mało władzy" i "o wiele za mało władzy" 13,1%. Dane te sugerują tendencję do przerzucania "w górę" odpowiedzialności za to, co się dzieje w otoczeniu fizycznym i społecznym wyborców. Duże oczekiwania wobec władzy państwowej dają się również zauważyć w sondażu opinii publicznej z grudnia 1999 roku (CBOS, 2000 maj) na temat wzajemnych obowiązków państwa i obywatela. Według 99% respondentów obowiązkiem państwa powinno być zapewnienie każdemu obywatelowi bezpieczeństwa i ochrony przed przestępczością; 85% opowiedziało się za tym, że obowiązkiem państwa jest zapewnienie każdemu stałej pracy, a 55% zapewnienie każdemu obywatelowi dobrobytu. Przesłanka druga: rozwój mediów i komunikacji marketingowej Druga przesłanka marketingu społecznego na Zachodzie to intensywny rozwój mediów i komunikacji marketingowej stwarzający odpowiednie warunki techniczne i kulturowe. Ostatnie lata przyniosły również istotny rozwój mediów i komunikacji marketingowej w Polsce. W 1999 roku Polska z wydatkami 1,9 mld USD znalazła się na 21. miejscu w rankingu rynków reklamowych. W opinii niektórych publicystów rynek reklamy w Polsce jest już "dojrzały" i obecnie obserwuje się obniżenie tempa wzrostu wydatków na reklamę (Matyjek, 2000a, 2000b). Przesłanka trzecia: potrzeba poprawy wizerunku przemysłu reklamowego Trzeci istotny element, który przyczynił się do rozwoju marketingu społecznego to istniejąca w przemyśle reklamowym potrzeba poprawy swego wizerunku w odbiorze społecznym. Reklama społeczna (centralny element marketingu społecznego) chcąc nie chcąc spełnia funkcję listka figowego reklamy podnosi ocenę wszelkiej działalności reklamowej w oczach odbiorców. Wiąże się to z pojęciem społecznie odpowiedzialnej działalności gospodarczej (por. drugie 9 / 15
10 znaczenie marketingu społecznego). W Polsce też dostrzega się już potrzebę poprawy wizerunku reklamy. Po pierwszym okresie zachłystywania się reklamą postawy krytyczne osiągnęły pewien stały poziom (Maison, 1998). Wiele firm dostrzega znaczenie reklamy społecznej dla poprawy wizerunku reklamy w ogóle. Zwłaszcza firmy reklamy zewnętrznej udostępniają nośniki reklamy dla działań marketingowo-społecznych (np. plakaty "Narkotyki nie biorę", "Służy do grania nie do zabijania"). Również w marketingu komercyjnym można zaobserwować zwrócenie się ku reklamom budującym pozytywny wizerunek marki i produktu (Hendler, 1998) oraz rozwój sponsoringu akcji charytatywnych (np. niedawna akcja zbierania funduszy na dziecięce centrum oparzeniowe). Przesłanka czwarta: źródła finansowania Czwarty czynnik to źródła finansowania. Nawet najtańsza kampania marketingu społecznego wiąże się z pewnymi kosztami, które ktoś musi ponieść. Może to być np. silna fundacja zbudowana na darowiznach testamentowych; dobrze prosperująca sieć agencji reklamowych, której zależy na nagłośnieniu w prasie; organizacje rządowe, których działalność obejmuje wpływanie na zmianę zachowań. Ta podstawa finansowa marketingu społecznego dopiero się rozwija. Zaangażowanie organizacji rządowych jest raczej nieśmiałe. Być może firmy komercyjne staną się motorem marketingu społecznego jako działalności nadbudowanej nad marketingiem komercyjnym. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że sponsoring komercyjny będzie wspierał różnorodne formy marketingu społecznego, a nie jedynie działalność charytatywną, która w dużej mierze nastawiona jest na naprawianie skutków problemów społecznych, nie zaś na prewencję zachowań prowadzących do tych problemów. Przesłanka piąta: odbiorcy otwarci na komunikaty marketingowo-społeczne Piąty czynnik to wreszcie odbiorcy otwarci na komunikaty marketingowo-społeczne, z określonym prospołecznym i prozdrowotnym nastawieniem, uznający, że "jakość życia" zależy od całości otoczenia społecznego. Światopogląd ten obejmuje dążenie do poprawy jakości zarówno życia własnego, jak i życia innych poprzez działania prozdrowotne, ochronę środowiska i działalność charytatywną. Zastanówmy się nad tą formą marketingu społecznego, której celem jest zbieranie funduszy na cele społeczne. Jak ustosunkowują się Polacy do darowizn? Motywy pro publico bono drzemią na pewno w każdym z nas. Jednak większość Polaków uważa się nadal za tych, którym należy się pomoc, a nie za tych, których stać na pomaganie. Niesienia pomocy potrzebującym oczekujemy przede wszystkim od rządu i powołanych do tego instytucji oraz Kościoła, a w drugiej kolejności od przedsiębiorców i osób zamożnych (CBOS, 1998; za: Matyjek, 1999). Ma to zresztą istotne podstawy ekonomiczne, gdyż jak wiadomo z badań, tylko kilkanaście procent gospodarstw uważa swoje warunki życia za co najmniej dobre (Marody, 1998). Zapewne względy psychologiczne, kulturowe i ekonomiczne wpływają na to, że najpopularniejszą formą darowizny było dotychczas dawanie "na tacę". Od kilku lat obserwujemy jednak popularyzację innych form ofiarności. Orkiestra Świątecznej Pomocy skutecznie zmienia nasze zwyczaje związane z darowiznami. Myślę o publicznym charakterze tych zachowań (noszenie 10 / 15
11 serduszek na znak swej dobroczynności) oraz o świąteczno-rodzinnej atmosferze, która towarzyszy działaniom Orkiestry. Ważne jest również włączanie w tę akcję młodzieży i dzieci. Te ostatnie szczególnie chętnie demonstrują całemu światu swoje przyklejone czerwone serduszka. Według danych CBOS (2000 marzec) 61% ankietowanych przeznaczyła pieniądze na Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy, 51% zakupiło świecę wigilijną Caritasu, 31% nabyło kartki świąteczne, z których część pieniędzy przeznaczana jest dla osób potrzebujących pomocy. To, że postawy filantropijne powracają do obyczaju polskiego, można wykazać na przykładzie danych dotyczących wolontariatu (Czas na filantropię, 2000). W Polsce jest obecnie prawie 3 mln osób zarejestrowanych w ośrodkach Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu. Wolontariusze to przede wszystkim ludzie młodzi 65%, emeryci stanowią 20%, a 15% to osoby pracujące. Przesłanka szósta: istnienie autorytetów osobowych lub instytucji Szósty ważny czynnik to istnienie autorytetów osobowych lub instytucji mogących udzielić wiarygodności działaniom marketingowo-społecznym. Mogą to być lekarze, wysocy urzędnicy państwowi znani z mediów, wyspecjalizowane organizacje rządowe i pozarządowe (np. amerykańska Food and Drug Administration), wreszcie osobowości medialne (np. Bill Cosby, Oprah Winfrey). W kampanii "Rzuć palenie razem z nami" osobowości publiczne, a ostatnio również zwykli palacze prezentowali swoje doświadczenia związane z rzucaniem palenia w listopadowych numerach Gazety Wyborczej. Jest to dobry przykład wykorzystania autorytetów lub świadectw osobowych w marketingu społecznym. Osobiście uważam, że w przypadku nikotynizmu osoba sławna nie jest dobrym nadawcą. Mechanizm identyfikacji może nie działać w przypadku demarketingu szkodliwych produktów tak jak w przypadku reklamy komercyjnej. Łatwo jest kupić buty Nike i w ten sposób upodobnić się nieco do sławnego sportowca, trudniej rzucić palenie tym bardziej, że nawet ludzie wybitni muszą walczyć z tym nałogiem przez wiele lat. Natomiast świadectwa "szarych ludzi", jeśli są zajmujące i konkretne, mogą uruchomić właściwe mechanizmy identyfikacji i naśladownictwa. Wnioski na temat autorytetów poszczególnych instytucji w życiu publicznym oraz osób reprezentujących te instytucje można wyciągać z różnych źródeł. Pewnych informacji na temat przypisywania autorytetu politykom, instytucjom państwowym i społecznym w Polsce dostarcza badanie Bobryka (1997). Badanie wykonane metodami projekcyjnymi przed klęską wyborczą Lecha Wałęsy i po niej wykazało niskie wskaźniki spostrzegania osobowego (świadomość, aktywność, odpowiedzialność moralna uczestnika sytuacji społecznej) i identyfikacji z przedstawicielami władzy (policjanci) i polityki (Wałęsa) oraz wysokie wskaźniki wspomnianych wymiarów w odniesieniu do przedstawiciela Kościoła (ksiądz). Wnioski na temat autorytetów instytucjonalnych można wyciągać z sondaży socjologicznych. Ponieważ tych źródeł jest bardzo dużo, podam tylko jeden przykład. W kwestionariuszu PGSS zadawane są corocznie pytania o zaufanie do poszczególnych kategorii instytucji. W 1997 roku odpowiedź "mam pełne zaufanie" w odniesieniu do Kościoła katolickiego wybrało 48,3% respondentów, a "umiarkowane zaufanie" 40,2% (Cichomski i in., 1999). W przypadku pozostałych instytucji życia społecznego, np. policji, rządu, szkolnictwa i systemu kształcenia, służby 11 / 15
12 zdrowia, pierwszą opcję odpowiedzi wybrało znacznie mniej respondentów. Jak widać istotność autorytetu Kościoła katolickiego w Polsce jest niekwestionowana. Przesłanka siódma: przepisy prawne bądź regulaminy Siódmym, ale wcale nie najmniej ważnym czynnikiem są przepisy prawne bądź regulaminy. Jedna z metod marketingu społecznego to podejście regulacyjne, polegające na wywieraniu nacisku na prawodawców bądź wyborców w celu poparcia określonych przepisów (Smith, 1997). Przykładowo w Kanadzie przepisy antynikotynowe zaostrzano z roku na rok, obejmując nimi coraz większą liczbę linii autobusowych, samolotowych, pracodawców i lokali. Oczywiście, przepisy muszą być realistyczne i egzekwowalne oraz odpowiednio podane do publicznej wiadomości. W Polsce, niestety, istnieje wiele przepisów nagminnie ignorowanych z wyżej wspomnianych względów. Przesłanka ósma: oparcie działań marketingu społecznego w instutucjach i organizacjach państwowych Ósmy czynnik to oparcie działań marketingu społecznego w silnych instytucjach i organizacjach państwowych służbie zdrowia, policji, szkolnictwie, administracji państwowej. Apele i komunikaty kampanii marketingu społecznego nie mogą być "wołaniem na puszczy" w rodzaju: "Zaprzestań używania narkotyków, bo to szkodzi!". Przeciwdziałanie skomplikowanym problemom społecznym może być skuteczne jedynie przy kompleksowych działaniach, w których kampania medialna jest tylko jednym z elementów. Zniechęcanie do stosowania narkotyków musi być wsparte alternatywą innych atrakcyjnych sposobów spędzania wolnego czasu, jak również zagrożone dotkliwymi sankcjami. Niestety, reformy szkolnictwa, służby zdrowia, administracji terytorialnej i kilkakrotna restrukturyzacja policji spowodowały, że szereg podstawowych instytucji życia publicznego jest w stadium ciągłej "systemowej" reorganizacji, co nie sprzyja ich skutecznemu funkcjonowaniu. Szersza ocena owego warunku marketingu społecznego wykracza jednak poza ramy tego artykułu. Wnioski Jakie są perspektywy marketingu społecznego w Polsce? Zarysowałam szereg zarówno negatywnych, jak i kilka pozytywnych przesłanek. Trudno mi pokusić się o jednoznaczny bilans i nie to było celem tego artykułu. Odpowiedź na pytanie o perspektywy marketingu społecznego w Polsce jest złożona, zależy od wielu warunków. Pewne przesłanki stosowania tej formy wpływu społecznego w Polsce już istnieją, inne są w trakcie powstawania. Wysunęłam pewne hipotezy dotyczące specyfiki społeczeństwa polskiego i możliwości rozwoju marketingu społecznego w polskich warunkach. Mam nadzieję, że zarówno życie, jak i wyniki przyszłych badań potwierdzą moje oczekiwania co do możliwości rozwoju tej dziedziny w Polsce. Pewne podstawy do optymizmu daje prawdopodobny kierunek przemian w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Już sam proces integracji na szczeblu prawno-administracyjnym będzie wymagał szeregu kampanii informacyjnych zbliżonych do marketingu społecznego (niektórzy uważają wspieranie organizacji rządowych i samorządowych działaniami medialnymi za przykład marketingu społecznego). Ponadto adaptacja stylu życia, wzorców kulturowych, 12 / 15
13 reguł funkcjonowania społeczności lokalnych do tych obowiązujących w Europie Zachodniej będzie znakomitym polem do popisu dla entuzjastów marketingu społecznego, a tych, jak sądzę, w agencjach reklamowych i organizacjach pozarządowych nie brakuje. Niektóre zadania administracji państwowej związane z przygotowaniami do wejścia do Unii Europejskiej będą również mogły być realizowane z wykorzystaniem koncepcji i metod marketingu społecznego. Artykuł opublikowano w kwartalniku " Nowiny Psychologiczne " Bibliografia - Action on Smoking and Health (1999). No-smoking airline flights. Uzyskano z sieci WWW: - Andreasen, A.R. (1995). Marketing social change. San Francisco: Jossey-Bass. - Bobryk, J. (1997). Podsumowanie: nieświadomość zbiorowa Polaków w okresie transformacji ustrojowej. W: I. Kurcz, J. Bobryk (red.): Percepcja i interpretacja społecznej i politycznej sytuacji w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN. - Centrum Badania Opinii Społecznej (2000 styczeń). Poczucie reprezentacji interesów i wpływu na sprawy publiczne. (Komunikat nr 8). Uzyskano z sieci WWW: - Centrum Badania Opinii Społecznej. (2000 marzec). Dobroczynność dzieło pomocy potrzebującym. (Komunikat nr 41). Uzyskano z sieci = - Centrum Badania Opinii Społecznej. (2000 maj). Obowiązki państwa wobec obywatela i obywatela wobec państwa. (Komunikat nr 73). Uzyskano z sieci WWW: - Cichomski, B., Morawski, P., Zieliński, M., Jerzyński, T. (1999). Polski generalny sondaż społeczny: skumulowany komputerowy zbiór danych Warszawa: Instytut Studiów Społecznych, Uniwersytet Warszawski. - Czapiński, J. (1994). The anchorage of the Polish soul: Social indicators of psychological well-being in the systemic transformation period. Polish Psychological Bulletin, 25(3), Czas na filantropię (2000 grudzień). E-Businessman. Uzyskano z sieci WWW: - Dutta, M.J., Youn, S. (1999). Profiling healthy eating consumers: A psychographic approach to social marketing. Social Marketing Quarterly, 4, Gladwell, M. (2000). The tipping point: How little things can make a big difference. Boston: 13 / 15
14 Little Brown. - Greenlee, T., Surprenant, C. (1999) The transtheoretical model of behavior change: An empirical investigation. Social Marketing Quarterly, 3, Hendler, A. (1998 sierpień). Zajrzeć w duszę konsumenta. Businessman Magazine, Heszen-Niejodek, I. (1995). Promocja zdrowia próba systematyzacji z perspektywy psychologa. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 2(5-6), Hornik R., Duyck Woolf, K. (1999). Using cross-sectional surveys to plan message strategies. Social Marketing Quarterly, 2, Kernan, J.B., Domzal, T.J. (1997). Hippocrates to Hermes: The postmodern turn in public health advertising. W: M.E. Goldberg, M. Fishbein, S.E Middlestadt (red.): Social marketing: Theoretical and practical perspectives. London: Lawrence Erlbaum. - Maison, D. (1998). Polak wobec reklamy. Aida Media, 8, Marody, M. (1998) Zmiana systemowa jako źródło stresu społecznego. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 5(15), Matyjek, Z. (1999, 29 listopada). Filantropia to jest to. Gazeta Wyborcza, Matyjek, Z. (2000a, 7 lutego). Dojrzały rośnie wolniej. Gazeta Wyborcza, Matyjek, Z. (2000b, 5 czerwca). Rośnie, ale słabo. Gazeta Wyborcza, Nikodemska-Wołowik, A.M. (1999). Jakościowe badania marketingowe. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. - Ostrowska, A. (1997). Prozdrowotne style życia. Promocja zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 4(10-11), Ostrowska, A. (1999). Styl życia a zdrowie. Z Zagadnień promocji zdrowia. Warszawa: IFiS PAN. - Sadowski, Z. (1994). Promocja zdrowia - szansa i konieczność. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 3-4, Slater, M., Flora, J. (1994). Is health behavior consumer behavior? Health behavior determinants, audience segmentation, and designing media health campaigns. W: E.M. Clark, T.C. Brock, D.W. Stewart (red.): Attention, attitude, and affect in response to advertising. Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum. 14 / 15
15 - Słońska, Z. (1994). Promocja zdrowia zarys problematyki. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 1(1-2), Smith, W.A. (1997). Social marketing: Beyond the nostalgia. W: M.E Goldberg, M. Fishbein, S.E. Middlestadt (red.): Social marketing: Theoretical and practical perspectives. London: Lawrence Erlbaum. - Velier, W.F., Prochaska, J.O., Fava, J.L., Norman, G.J., Redding, C.A. (1998). Smoking cessation and stress management: Applications of the transtheoretical model of behavior change. Homeostasis, 38, (Artykuł dostępny w uaktualnionej wersji: 15 / 15
1.6. Rozwój Społecznej Odpowiedzialności Biznesu w Polsce i na świecie
1.6. Rozwój Społecznej Odpowiedzialności Biznesu w Polsce i na świecie Społeczna Odpowiedzialność Biznesu, jako pochodna marketingu stanowi formę oddziaływania biznesu na społeczeństwo z jednoczesnym czerpaniem
Bardziej szczegółowoZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ
ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ A. DLA KIERUNKU DZIENNIKARSTWO I KOMUNIKACJA SPOŁECZNA I. Wiedza o mediach 1. Funkcje mediów.
Bardziej szczegółowoAnna Kozłowska, Reklama. Techniki perswazyjne, OW SGH, Warszawa 2011
Anna Kozłowska, Reklama. Techniki perswazyjne, OW SGH, Warszawa 2011 Ze wstępu do książki Reklama to nieodłączny element naszego życia codziennego - jest obecna wszędzie (na ulicy, w pracy, w szkole, w
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ OPINIA PUBLICZNA NA TEMAT SONDAŻY BS/55/2004 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2004
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoKOMUNIKATzBADAŃ. Poczucie wpływu na sprawy publiczne NR 95/2017 ISSN
KOMUNKATzBADAŃ NR 95/2017 SSN 2353-5822 Poczucie wpływu na sprawy publiczne Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie fragmentów oraz danych
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... 9 KOMUNIKACJA MARKETINGOWA UCZELNI WYŻSZEJ... 11 ZNACZENIE MARKI W KOMUNIKACJI MARKETINGOWEJ UCZELNI WYŻSZEJ...
Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I KOMUNIKACJA MARKETINGOWA UCZELNI WYŻSZEJ... 11 Rozdział II ZNACZENIE MARKI W KOMUNIKACJI MARKETINGOWEJ UCZELNI WYŻSZEJ... 33 Rozdział III ROLA SERWISU INTERNETOWEGO UCZELNI
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR VI / 27 / 2011 RADY GMINY CZERNIKOWO. z dnia 22 lutego 2011 r.
UCHWAŁA NR VI / 27 / 2011 RADY GMINY CZERNIKOWO z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii Na podstawie art.
Bardziej szczegółowoPromocja i techniki sprzedaży
Promocja i techniki sprzedaży Specjalność stanowi zbiór czterech kursów specjalnościowych umożliwiających studentom nabycie profesjonalnej wiedzy i szerokich umiejętności w zakresie promocji i technik
Bardziej szczegółowo, , POLACY I PAPIEROSY. CZY RESTRYKCYJNE PRAWO JEST SKUTECZNE? WARSZAWA, SIERPIEŃ 96
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoStosunek Polaków do reklamy
1 Stosunek Polaków do reklamy Rzeczowo o reklamie Celem reklamy jest przekazywanie informacji o produktach i rozwiązaniach ułatwiających nam życie. Dzięki reklamie można dowiedzieć się co, po co i za ile
Bardziej szczegółowoPolacy o samorządzie, władzach lokalnych oraz zaangażowaniu w funkcjonowanie społeczności lokalnej. Prezentacja wyników badań
Polacy o samorządzie, władzach lokalnych oraz zaangażowaniu w funkcjonowanie społeczności lokalnej Prezentacja wyników badań Informacja o wynikach badań Prezentowane wyniki pochodzą z badań ogólnopolskich
Bardziej szczegółowoWizerunek organizacji pozarządowych. najważniejsze fakty 16% 24% 13% 37% Wizerunek organizacji pozarządowych 1
Wizerunek organizacji pozarządowych najważniejsze fakty 24% 16% 13% 37% Wizerunek organizacji pozarządowych 1 Kiedy Polacy słyszą organizacja pozarządowa to myślą 79% 77% zajmują się głównie pomaganiem
Bardziej szczegółowoZarządzanie marketingiem w przedsiębiorstwie
Zarządzanie marketingiem w przedsiębiorstwie Opis specjalności: Celem specjalności Zarządzanie marketingiem w przedsiębiorstwie jest wykształcenie specjalistów posiadających kompetencje pozwalające im
Bardziej szczegółowoWarszawa, wrzesień 2011 BS/106/2011 FREKWENCJA WYBORCZA: DEKLARACJE A RZECZYWISTOŚĆ
Warszawa, wrzesień 2011 BS/106/2011 FREKWENCJA WYBORCZA: DEKLARACJE A RZECZYWISTOŚĆ Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 13 stycznia 2011 roku Fundacja Centrum Badania
Bardziej szczegółowoZadowolenie z życia KOMUNIKAT Z BADAŃ. ISSN Nr 6/2019. Styczeń 2019
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 6/19 Zadowolenie z życia Styczeń 19 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie fragmentów oraz danych empirycznych
Bardziej szczegółowo629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 REKLAMA W GOSPODARCE OKRESU TRANSFORMACJI WARSZAWA, SIERPIEŃ 1993
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoPozycjonowanie. Co to takiego?
Pozycjonowanie Co to takiego? WSTĘP SEO to akronim angielskiej nazwy Search Engine Optimization, czyli optymalizacja witryn internetowych pod kątem wyszukiwarek. Pozycjonowanie w uproszczeniu skupia się
Bardziej szczegółowo, , WYSUWANIE WZAJEMNYCH OSKARŻEŃ - GRA WYBORCZA CZY PRZEJAW PATOLOGII ŻYCIA POLITYCZNEGO?
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 69-35 - 69, 68-37 - 04 61-07 - 57, 68-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.4 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 69-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoRealizacja działań związanych z przystąpieniem do programu SZKOŁY PROMUJĄCE ZDROWIE
Realizacja działań związanych z przystąpieniem do programu SZKOŁY PROMUJĄCE ZDROWIE Zdrowie człowieka jest wartością, zasobem i środkiem do codziennego życia. Dzięki niemu możemy realizować swoje marzenia,
Bardziej szczegółowoZałącznik do Uchwały Nr XX/90/08 Rady Powiatu w Wąbrzeźnie z dnia 29 września 2008r. Powiatowy Program Aktywności Lokalnej na lata
Załącznik do Uchwały Nr XX/90/08 Rady Powiatu w Wąbrzeźnie z dnia 29 września 2008r. Powiatowy Program Aktywności Lokalnej na lata 2008-2013 Wąbrzeźno, wrzesień 2008 -2- Spis treści Wstęp Rozdział 1. Nawiązanie
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XXXIII/247/2017 RADY MIEJSKIEJ W ŻYWCU. z dnia 23 lutego 2017 r.
UCHWAŁA NR XXXIII/247/2017 RADY MIEJSKIEJ W ŻYWCU z dnia 23 lutego 2017 r. w sprawie przyjęcia Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Żywca na 2017-2020 Na podstawie art.7 ust.1 pkt 5, art. 18 ust.2
Bardziej szczegółowoKompetencje obywatelskie uczniów w Polsce i Unii Europejskiej. Warszawa-Poznań, marzec 2011 r.
Kompetencje obywatelskie uczniów w Polsce i Unii Europejskiej Warszawa-Poznań, marzec 2011 r. Porządek prezentacji I. Co wiemy w badań? I. Co wiemy z doświadczeń? I. Co robić? II. Co proponuje UE? 2 Kompetencje
Bardziej szczegółowoKorupcja w Polsce. Korupcja w Polsce. TNS Wrzesień 2015 K.060/15
Informacja o badaniu Korupcja była i jest jednym z najpoważniejszych problemów w wielu krajach, w wielu środowiskach. Czy Polacy postrzegają to zjawisko jako powszechne w Polsce? Jakiego rodzaju sprawy
Bardziej szczegółowoWarszawa, styczeń 2011 BS/12/2011 O STANIE SZKOLNICTWA WYŻSZEGO I ŹRÓDŁACH JEGO FINANSOWANIA
Warszawa, styczeń 2011 BS/12/2011 O STANIE SZKOLNICTWA WYŻSZEGO I ŹRÓDŁACH JEGO FINANSOWANIA Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 4 lutego 2010 roku Fundacja Centrum
Bardziej szczegółowo, , WYBORY PREZYDENCKIE - PREFERENCJE POD KONIEC CZERWCA 95 WARSZAWA, LIPIEC 95
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XII/78/2008. RADY GMINY CZERNIKOWO z dnia 03 marca 2008 roku
UCHWAŁA NR XII/78/2008 RADY GMINY CZERNIKOWO z dnia 03 marca 2008 roku w sprawie gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w gminie Czernikowo Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt
Bardziej szczegółowoP R O G R A M Współpracy Gminy Miasta Chełm z organizacjami pozarz dowymi i innymi podmiotami prowadz cymi działalno ytku publicznego na 2006 rok.
P R O G R A M Współpracy Gminy Miasta Chełmży z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na 2006 rok. WSTĘP Rozwój Chełmży i poprawa warunków życia mieszkańców
Bardziej szczegółowoOpinia Polaków dotycząca umowy TTIP
Raport TNS Polska dla Ambasady Brytyjskiej w Warszawie Spis treści 1 Informacje o badaniu 3 2 3 Globalizacja 7 4 Podsumowanie i wnioski 5 Transatlantyckie Partnerstwo w zakresie Handlu i Inwestycji 12
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ BS/30/24/95 INSTYTUCJE PUBLICZNE W OPINII SPOŁECZEŃSTWA KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LUTY 95
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 6 69, 62 04 6 07 57, 62 90 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT. 00 3 W A R S Z A W A TELEFAX 6 9 INTERNET: http://www.cbos.pl Email: sekretariat@cbos.pl
Bardziej szczegółowoim. św. JADWIGI KRÓLOWEJ POLSKI W WITONI Sobą być, zdrowo żyć
PROGRAM PROFILAKTYCZNY GIMNAZJUM im. św. JADWIGI KRÓLOWEJ POLSKI W WITONI Sobą być, zdrowo żyć Witonia, 09.09.2014r. Program Profilaktyki Gimnazjum w Witoni im. św. Jadwigi Królowej Polski opisuje wszelkie
Bardziej szczegółowoGeneracja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy
Generacja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy Raport z badania Szymon Góralski Wrocław, 2013 ul. Więzienna 21c/8, 50-118 Wrocław, tel. 71 343 70 15, fax: 71 343 70 13, e-mail: biuro@rrcc.pl,
Bardziej szczegółowoKOMENDA GŁÓWNA ŻANDARMERII WOJSKOWEJ
KOMENDA GŁÓWNA ŻANDARMERII WOJSKOWEJ ZARZĄD PREWENCJI ODDZIAŁ PROFILAKTYKI ZATWIERDZAM MINISTER OBRONY NARODOWEJ Tomasz SIEMONIAK PROGRAM ŻANDARMERII WOJSKOWEJ DOTYCZĄCY OGRANICZANIA PALENIA TYTONIU W
Bardziej szczegółowo, , PREFERENCJE W II TURZE WYBORÓW PRZED DEBATAMI TELEWIZYJNYMI WARSZAWA, LISTOPAD 1995
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ KORUPCJA, NEPOTYZM, NIEUCZCIWY LOBBING BS/2/2004 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, STYCZEŃ 2004
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoWarszawa, maj 2014 ISSN NR 62/2014
Warszawa, maj 2014 ISSN 2353-5822 NR 62/2014 OCENY ZMIAN W RÓŻNYCH WYMIARACH ŻYCIA SPOŁECZNEGO I POLITYCZNEGO W POLSCE PO ROKU 1989 Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku
Bardziej szczegółowo, , POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W OPINII SPOŁECZNEJ WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 95
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoWarszawa, październik 2009 BS/140/2009 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI
Warszawa, październik 00 BS/0/00 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI CBOS, wspólnie z ośrodkami badania opinii społecznej z innych państw, uczestniczy w programie World Public Opinion. Jest to program
Bardziej szczegółowoROZWÓJ INNOWACYJNOŚCI I AMBITNEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI 1
ROZWÓJ INNOWACYJNOŚCI I AMBITNEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Anna Macko Centrum Psychologii Ekonomicznej i Badań Decyzji WSPiZ im. L. Koźmińskiego ROZWÓJ INNOWACYJNOŚCI I AMBITNEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI 1 Ambitna przedsiębiorczość
Bardziej szczegółowoPolski sukces 1989-2014. Tytuł prezentacji Dokonania i perspektywy
Polski sukces 1989-2014. Tytuł prezentacji Dokonania i perspektywy Wyniki badania ankietowego Dr Jarosław Górski Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego Europejski Instytutu Marketingu Miejsc
Bardziej szczegółowoMiejski Ośrodek Pomocy Społecznej ul. Kolejowa 5, Nidzica tel. (89) , fax (89)
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej ul. Kolejowa 5, 13-100 Nidzica tel. (89) 625 29 14, fax (89) 625 81 53 e-mail: mops@nidzica.pl W Gminie Nidzica realizacją działań na rzecz rodzin zajmuje się Miejski
Bardziej szczegółowoWarszawa, kwiecień 2013 BS/45/2013 CZY POLACY SKORZYSTAJĄ Z ODPISU PODATKOWEGO NA KOŚCIÓŁ?
Warszawa, kwiecień 2013 BS/45/2013 CZY POLACY SKORZYSTAJĄ Z ODPISU PODATKOWEGO NA KOŚCIÓŁ? Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2013 roku Fundacja Centrum
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR V/21/2015 RADY GMINY GRABOWIEC. z dnia 25 marca 2015 r.
UCHWAŁA NR V/21/2015 RADY GMINY GRABOWIEC z dnia 25 marca 2015 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2015-2018
Bardziej szczegółowoForum Polityki Gospodarczej
Forum Polityki Gospodarczej Pozytywny wizerunek Śląska jako kluczowy element promocji gospodarczej regionu* Tadeusz Adamski Wydział Polityki Gospodarczej Urzędu Marszałkowskiego Katowice, 11 października
Bardziej szczegółowo1. Organizacje pozarządowe w gospodarce rynkowej... 11
Spis treści Wstęp... 7 1. Organizacje pozarządowe w gospodarce rynkowej... 11 1.1. Interdyscyplinarność badań naukowych organizacji pozarządowych... 11 1.2. Cechy i funkcje organizacji pozarządowych...
Bardziej szczegółowoOdnawialne źródła energii w opinii uczestników konferencji OZE w Opolu
Odnawialne źródła energii w opinii uczestników konferencji OZE w Opolu Grudzień 2011 1. Uwagi metodologiczne 1.1. Cel, problem i metody badania Celem badania było zapoznanie się z poglądami na kwestie
Bardziej szczegółowoUbóstwo kobiet badanie Eurobarometru wnioski dla Polski
Ubóstwo kobiet badanie Eurobarometru wnioski dla Polski 17% kobiet w UE znajduje się na granicy ubóstwa. Wyniki badania Eurobarometru przeprowadzonego we wrześniu 2009 roku, wskazują, że w każdej grupie
Bardziej szczegółowoCzy Polacy są altruistami?
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 3/8 Czy Polacy są altruistami? Marzec 8 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą. Wykorzystanie fragmentów oraz danych empirycznych
Bardziej szczegółowoRAPORT Z POLSKIEGO BADANIA PROJEKTÓW IT 2010
RAPORT Z POLSKIEGO BADANIA PROJEKTÓW IT 2010 Odpowiada na pytania: Jaka część projektów IT kończy się w Polsce sukcesem? Jak wiele projektów sponsorowanych jest przez instytucje publiczne? Czy kończą się
Bardziej szczegółowoPotencjał marketingowy mediów społecznościowych
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wydział Zarządzania mgr Iwona Lupa Potencjał marketingowy mediów społecznościowych Kraków, 23 luty 2018 Uzasadnienie podjętej problematyki Media społecznościowe: to obszar,
Bardziej szczegółowoPowrót do Europy Opinia społeczna po 20 latach demokracji
Konferencja prasowa Powrót do Europy Opinia społeczna po 20 latach demokracji Projekt realizowany we współpracy z: Projekt finansowany przez: Partnerem strategicznym Instytutu Spraw Publicznych jest Telekomunikacja
Bardziej szczegółowoOPINIE O PROTESTACH PIELĘGNIAREK WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2000
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółoworaport z badania przeprowadzonego na zlecenie firmy Danone i Forum Odpowiedzialnego Biznesu
Odpowiedzialny biznes to przede wszystkim uczciwe postępowanie raport z badania przeprowadzonego na zlecenie firmy Danone i Forum Odpowiedzialnego Biznesu Współcześnie coraz więcej mówi się na świecie
Bardziej szczegółowoWiedza i zachowania zdrowotne mieszkańców Lubelszczyzny a zmienne demograficzno-społeczne.
Michał Nowakowski Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny Instytut Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Luiza Nowakowska Samodzielna Pracownia Socjologii Medycyny Katedra Nauk Humanistycznych Wydziału
Bardziej szczegółowoPolskie fundacje korporacyjne - najważniejsze fakty Wyniki badania 2012
Polskie fundacje korporacyjne - najważniejsze fakty Wyniki badania 2012 Warszawa, listopad 2012 O badaniu i o prezentacji Najważniejsze informacje zebrane w badaniach: ilościowym i jakościowym (lipiec-wrzesień
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ JAK WYBIERAĆ WÓJTÓW, BURMISTRZÓW, PREZYDENTÓW MIAST? BS/17/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, STYCZEŃ 2002
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoPRAKTYKI ZAWODOWE KOMUNIKACJA PROMOCYJNA I KRYZYSOWA SPECJALNOŚĆ: KOMUNIKACJA PROMOCYJNA
PRAKTYKI ZAWODOWE KOMUNIKACJA PROMOCYJNA I KRYZYSOWA SPECJALNOŚĆ: KOMUNIKACJA PROMOCYJNA CEL PRAKTYK ZAWODOWYCH Praktyki zawodowe stanowią integralną część programu kształcenia studentów na kierunku komunikacja
Bardziej szczegółowoREGULAMIN SZKOLNEGO KLUBU WOLONTARIATU w Gimnazjum "Arka" i ChSP we Wrocławiu
REGULAMIN SZKOLNEGO KLUBU WOLONTARIATU w Gimnazjum "Arka" i ChSP we Wrocławiu Podstawa prawna Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. 2010 nr 234 poz.
Bardziej szczegółowoBadania opinii publicznej na temat politycznej reprezentacji kobiet 1.
Małgorzata Fuszara Badania opinii publicznej na temat politycznej reprezentacji kobiet 1. Poparcie dla projektu Przede wszystkim interesowało nas, jaki jest stosunek badanych do samego projektu ustawy,
Bardziej szczegółowoPROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA
PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA 2014 2020 1 Spis treści 1. Wstęp 3 2. Cele Programu Aktywności Lokalnej 5 3. Kierunki działań 6 4. Adresaci Programu 7 5. Metody wykorzystywane do realizacji
Bardziej szczegółowoPolscy konsumenci a pochodzenie produktów. Raport z badań stowarzyszenia PEMI. Warszawa 2013.
Polscy konsumenci a pochodzenie produktów.. Spis treści Wstęp 3 1. Jak często sprawdzacie Państwo skład produktu na etykiecie? 4 2. Jak często sprawdzacie Państwo informację o kraju wytworzenia produktu
Bardziej szczegółowoGminny Program Przeciwdziałania Narkomanii. na terenie Gminy Węgorzewo. na 2008 rok
Załącznik nr do uchwały nr XVIII//007 Rady Miejskiej w Węgorzewie z dnia 8 grudnia 007 roku Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na terenie Gminy Węgorzewo na 008 rok I. Wstęp II. Diagnoza problemu
Bardziej szczegółowo629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 KANDYDOWANIE W WYBORACH PREZYDENCKICH WYSOKICH URZĘDNIKÓW PAŃSTWOWYCH WARSZAWA, GRUDZIEŃ 95
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoWarszawa, styczeń 2015 ISSN NR 1/2015
Warszawa, styczeń 2015 ISSN 2353-5822 NR 1/2015 OCENY ROKU 2014 I PRZEWIDYWANIA NA ROK 2015 Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 14 stycznia 2014 roku Fundacja Centrum
Bardziej szczegółowoPolska Liga Walki z Rakiem. Międzynarodowe inspiracje
Polska Liga Walki z Rakiem Międzynarodowe inspiracje Stowarzyszenie Europejskich Lig Walki z Rakiem (ECL) www.europeancancerleagues.org Bruksela, Belgia info@europeancancerleagues.org ECL WIZJA: Europa
Bardziej szczegółowoUchwała Nr XXIX/218/12 Rady Miejskiej w Nowogrodźcu z dnia 20 grudnia 2012 r.
Uchwała Nr XXIX/218/12 Rady Miejskiej w Nowogrodźcu z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2013 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia
Bardziej szczegółowoOFERTA NA BADANIA I ANALIZY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH ORAZ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ
OFERTA NA BADANIA I ANALIZY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH ORAZ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ Stowarzyszenie Klon/Jawor to wiodąca polska organizacja zajmująca się badaniami sektora pozarządowego. Naszą
Bardziej szczegółowoPLAN PRACY WYCHOWAWCZEJ
PLAN PRACY WYCHOWAWCZEJ Klasa: 2B GIMNAZJUM Wychowawca: mgr Natalia Gaszczyk L.P. TEMAT LEKCJI CELE FORMY REALIZACJI TERMIN REALIZACJI 1. Wybór samorządu klasowego; ustalenie planu pracy zespołu klasowego.
Bardziej szczegółowoWarszawa, czerwiec 2013 BS/78/2013 ZAGROŻENIE TERRORYZMEM
Warszawa, czerwiec 2013 BS/78/2013 ZAGROŻENIE TERRORYZMEM Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2013 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej ul.
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFA 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoCERTYFIKAT JAKOŚCI CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ. Przyznawany przez Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL
CERTYFIKAT JAKOŚCI CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ Przyznawany przez Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL MISJA Certyfikat Jakości Centrum Aktywności Lokalnej (CAL) podkreśla sposób działania organizacji/instytucji
Bardziej szczegółowoSzanowni Państwo. Długość szkolenia do wyboru: 4h szkoleniowe (4x45 min.) 6h szkoleniowych (6x45 min.) 8h szkoleniowych (8x45 min.
Szanowni Państwo Katarzyna Kudyba Centrum Szkoleń Profilaktycznych EDUKATOR z Krakowa oferuje Państwu szkolenia które mają na celu zwiększenie i usystematyzowanie wiedzy pracowników Komisji Rozwiązywania
Bardziej szczegółowoDYNAMIKA NASTROJÓW POLITYCZNYCH POLAKÓW
Prof. dr hab. Paweł Ruszkowski Collegium Civitas, Warszawa DYNAMIKA NASTROJÓW POLITYCZNYCH POLAKÓW Wprowadzenie Badania CBOS są powtarzane co miesiąc, przeprowadzane na losowej próbie ogólnopolskiej, przez
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr IV/12/15 Rady Miejskiej Gminy Gryfów Śląski z dnia 27 lutego 2015 roku
UCHWAŁA Nr IV/12/15 Rady Miejskiej Gminy Gryfów Śląski z dnia 27 lutego 2015 roku w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na rok 2015. Na podstawie: art.
Bardziej szczegółowoOCHRONA ZDROWIA - POWINNOŚĆ PAŃSTWA CZY OBYWATELA? WARSZAWA, LUTY 2000
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoPoland ISSP 2006 Role of Government IV Questionnaire
Poland ISSP 2006 Role of Government IV Questionnaire Instytut Studiów Społ ecznych Uniwersytet Warszawski Stawki 5/7, 00-183 Warszawa, tel. 831-51-53; www.iss.uw.edu.pl PGSS 2008 P OLSKI G ENERALNY S ONDAŻ
Bardziej szczegółowoBRAND TRACKER. Przykładowe wyniki badania wizerunku marki sieci sklepów obuwniczych. Inquiry sp. z o.o.
BRAND TRACKER Przykładowe wyniki badania wizerunku marki sieci sklepów obuwniczych Inquiry sp. z o.o. O INQUIRY Od ponad 10 lat prowadzimy badania konsumenckie dla sieci detalicznych i centrów handlowych.
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XIII/66/11 RADY MIASTA JEDLINA ZDRÓJ. z dnia 30 grudnia 2011 r.
UCHWAŁA NR XIII/66/11 RADY MIASTA JEDLINA ZDRÓJ z dnia 30 grudnia 2011 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR V/18/10 RADY MIEJSKIEJ W KOŻUCHOWIE. z dnia 29 grudnia 2010 r.
UCHWAŁA NR V/18/10 RADY MIEJSKIEJ W KOŻUCHOWIE z dnia 29 grudnia 2010 r. w sprawie Programu współpracy w 2011 roku Gminy Kożuchów z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami Na podstawie art. 7 ust.1
Bardziej szczegółowoJakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać?
Jakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać? Jerzy Wilkin Wydział Nauk Ekonomicznych UW Seminarium: Good governance, 7.11.2013 Książka podsumowująca projekt badawczy (finansowany przez
Bardziej szczegółowoZarządzanie marketingiem i sprzedażą
Zarządzanie marketingiem i sprzedażą Specjalność stanowi zbiór 5 przedmiotów specjalnościowych umożliwiających studentom nabycie profesjonalnej wiedzy i szerokich umiejętności w zakresie zarządzania marketingiem
Bardziej szczegółowoKampanie społeczne opis metody
Kampanie społeczne opis metody Od końca XX wieku w Polsce zaczęło się pojawiać coraz więcej reklam i kampanii nowego rodzaju takich, które nie zachęcają do wyboru konkretnego produktu czy usługi danej
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoPrzedmowa... 7 1. System zarządzania jakością w przygotowaniu projektów informatycznych...11
Spis treści Przedmowa... 7 1. System zarządzania jakością w przygotowaniu projektów informatycznych...11 1.1. Wprowadzenie...11 1.2. System zarządzania jakością...11 1.3. Standardy jakości w projekcie
Bardziej szczegółowoU C H W A Ł A Nr XXVII / 235 / 09. Rady Gminy Spytkowice z dnia 30 kwietnia 2009 roku
U C H W A Ł A Nr XXVII / 235 / 09 Rady Gminy Spytkowice z dnia 30 kwietnia 2009 roku w sprawie uchwalenia Gminnego Systemu Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Na podstawie art.18 ust.1 pkt 15
Bardziej szczegółowoRaport z ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Zespole Szkół w Ozimku
Raport z ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Zespole Szkół w Ozimku Ozimek 2012 1 Spis treści: 1. Projekt ewaluacji wewnętrznej 2. Wyniki projektu 3. Zalecenia 4. Załączniki 2 1. PROJEKT EWALUACJI
Bardziej szczegółowo, , PREFERENCJE WYBORCZE W PAŹDZIERNIKU 96 WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 96
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoJak budować markę? Zestaw praktycznych porad
Budowa marki 2018 Jak budować markę? Zestaw praktycznych porad Kto jest kim w markowym zespole? Wybrany członek zarządu: pełni rolę sponsora projektu, ułatwia promocję projektu w organizacji i nadaje mu
Bardziej szczegółowoMłodzieżowe rady gmin jak zagwarantować ciągłość działania
Młodzieżowe rady gmin jak zagwarantować ciągłość działania Warsztat podczas konferencji: "Partycypacja - milowy krok do rozwoju lokalnego" (Kraków, 12.01.2016) Co to jest MRG, czyli Młodzieżowa Rada Gminy
Bardziej szczegółowoAktywnie konsultujemy lepiej współpracujemy. Warsztat prowadzi Mirosława Tomasik 01.12.2013
Aktywnie konsultujemy lepiej współpracujemy Warsztat prowadzi Mirosława Tomasik 01.12.2013 1 Konsultacje społeczne- cel Celem konsultacji społecznych jest nawiązanie dialogu pomiędzy mieszkańcami a władzą
Bardziej szczegółowoPodsumowanie wyników ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Szkole Podstawowej w Bruszewie w roku szkolnym 2012/2013
Podsumowanie wyników ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Szkole Podstawowej w Bruszewie w roku szkolnym 2012/2013 obszar: Funkcjonowanie szkoły lub placówki w środowisku lokalnym Bruszewo, dn. 24.06.2013r.
Bardziej szczegółowoNastroje społeczne Polaków
Październik 17 K.048/17 Informacje o badaniu Na początku października 17 r. Kantar Public (dawniej Zespół Badań Społecznych TNS Polska) przeprowadził badanie nastrojów społecznych. Polacy zostali zapytani
Bardziej szczegółowoKomentarz do wyników polskiej wersji badania Blanchard Corporate Issues 2011
Komentarz do wyników polskiej wersji badania Warszawa, maj 2011 r. 1.Wprowadzenie Badanie zostało zrealizowane metodą ankiety elektronicznej między 14 grudnia 2010 a 16 stycznia 2011. Polska wersja badania,
Bardziej szczegółowoDziennikarstwo i komunikacja społeczna studia niestacjonarne Seminaria dyplomowe w roku akademickim 2017/2018 Spis treści
Dziennikarstwo i komunikacja społeczna studia niestacjonarne Spis treści HARMONOGRAM SPOTKAŃ... 2 Dr hab. Wojciech Adamczyk... 3 Prof. zw. dr hab. Ryszard Kowalczyk... 4 Prof. UAM dr hab. Piotr Pawełczyk...
Bardziej szczegółowoWarszawa, maj 2014 ISSN NR 79/2014 STOSUNKI POLSKO-AMERYKAŃSKIE I WPŁYW POLITYKI STANÓW ZJEDNOCZONYCH NA SYTUACJĘ NA ŚWIECIE
Warszawa, maj 2014 ISSN 2353-5822 NR 79/2014 STOSUNKI POLSKO-AMERYKAŃSKIE I WPŁYW POLITYKI STANÓW ZJEDNOCZONYCH NA SYTUACJĘ NA ŚWIECIE Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii
Bardziej szczegółowoRola internetu w zakupach artykułów spożywczych
Warszawa, 14 września 2010 r. Informacja prasowa IAB Polska Rola internetu w zakupach artykułów spożywczych Wyniki badania przeprowadzonego dla IAB przez PBI wskazują, że internauci aktywnie interesują
Bardziej szczegółowoTechnikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu
Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Człowiek najlepsza inwestycja E-MARKETING
E-MARKETING Skuteczny marketing = skuteczna sprzedaż. Nasi klienci coraz więcej czasu spędzają w internecie i to tu szukają produktów i usług. Siła oddziaływania informacji umieszczonej w sieci jest ogromna.
Bardziej szczegółowo