Muszka plamoskrzydła Drosophila suzukii SWD już w Polsce

Transkrypt

1 1 Skierniewice, Muszka plamoskrzydła Drosophila suzukii SWD już w Polsce W ostatnich latach w wielu krajach europejskich (Hiszpania, Francja, Austria, Szwajcaria, Włochy, Słowenia, Chorwacja, Niemcy, Węgry, Anglia etc.) na roślinach sadowniczych (borówka wysoka, malina, jeżyna, truskawka, porzeczka, morela, brzoskwinia, czereśnia, wiśnia, śliwa) pojawił się nowy i bardzo ekspansywny szkodnik, którym jest muszka plamoskrzydła (Drosophila suzukii). Atakuje ona tylko owoce zdrowe, nieuszkodzone, kiedy osiągają dojrzałość zbiorczą. W ramach Programu Wieloletniego Zadanie 1.7, finansowanego przez MRiRW, w Instytucie Ogrodnictwa w latach przeprowadzono monitoring D. suzukii w Polsce. W pierwszych dwóch latach jego prowadzenia nie wykryto much SWD w pułapkach, natomiast w końcu sezonu wegetacyjnego 2014, w pułapkach zlokalizowanych w zachodniej i południowej części Polski muchy te zostały odłowione (Łabanowska i Piotrowski, 2015 / TMJ). Choć liczba odłowionych osobników obydwu płci nie była wysoka, to przy średniej płodności samic ponad 300 sztuk jaj składanych w ciągu życia, oraz możliwości rozwoju wielu pokoleń w sezonie (nawet 13) stwarza ona poważne zagrożenie dla naszych upraw, tym bardziej, że zima 2014/2015 przebiega łagodnie. Zalecenia dla praktyki na najbliższy sezon Identyfikacja SWD to mucha z czerwonymi oczami, o skrzydłach rozpiętości 5-6 mm, samica ma wielkość 3,2-3,4 mm, natomiast samiec jest nieco mniejszy 2,6-2,8 mm. Jej ciało ma barwę żółtawą do brązowej, a na odwłoku widoczne są ciemne pasy. Jaja D. suzukii są przezroczyste lub mlecznobiałe długości 0,4-0,6 mm i średnicy 0,2 mm, posiadają dwie rurki oddechowe. Są one składane do owoców i w nich wylęgnięte larwy przechodzą kolejne stadia rozwojowe. Larwy są mlecznobiałe i dorastają do 6,0 mm długości. Natomiast poczwarki są cylindryczne, czerwono-brązowe, długości do 3,5 mm i szerokości 1,2 mm z dwoma małymi wyrostkami na końcu. Przepoczwarczenie SWD może odbywać się na wewnątrz lub na zewnątrz owocu. Samce tego gatunku są dość łatwe do oznaczenia, ze względu na obecność czarnych plam w dolnej części skrzydeł, które można dostrzec nawet bez pomocy lupy czy binokularu (fot. 1). Kolejną cechą rozpoznawczą męskiego osobnika SWD są czarne grzebienie na łączeniach segmentów

2 2 przednich odnóży (fot. 2.), jednak aby je dostrzec trzeba skorzystać z mikroskopu stereoskopowego. Identyfikacja samic także wymaga użycia takiego sprzętu, gdyż nie posiadają one charakterystycznych cech widocznych u samca, natomiast wyposażone są w silne, ząbkowane pokładełko, którym nacinają skórkę owocu podczas składania jaj do jego wnętrza (fot. 3.). M. Tartanus W. Piotrowski Fot. 1. Samiec plamki na skrzydłach Fot. 2. Samiec grzebienie na odnóżach W. Piotrowski W. Piotrowski Fot. 3. Samica i jej pokładełko W przypadku problemów z identyfikacją zapraszamy do kontaktu z poniżej podanymi osobami, autorami niniejszego opracowania. 2. Monitoring SWD jest trudniejszy do prowadzenia w gospodarstwach mniejszych obszarowo, o zróżnicowanej strukturze roślin uprawnych i żywicielskich oraz w przypadku uprawy gatunków roślin (odmian), których owoce są zbierane wielokrotnie np. borówki, truskawki, maliny. Monitoring SWD powinien być prowadzany przez wszystkich plantatorów (także w ogrodach działkowych), gdyż tylko wczesne wykrycie szkodnika, pozwoli na podjęcie działań ograniczających jego liczebność i powodowane przez niego straty gospodarcze. Na początku sezonu najlepiej jest zawiesić pułapki w sąsiadujących z uprawą żywopłotach, refugiach czy lasach. Pułapki na takich nieużytkowanych rolniczo terenach

3 3 należy zawieszać około metr na ziemią i nie powinny być one wystawione na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Uprawy zlokalizowane w sąsiedztwie w/w obiektów są zdecydowanie bardziej narażone na ryzyko wystąpienia SWD na plantacji, w porównaniu z tymi, które znajdują się w sąsiedztwie np. zbóż: pszenica, żyto, jęczmień, a także ziemniaków. Trzeba podkreślić, że także bardzo niekorzystnym sąsiedztwem są wiśnie i czereśnie, gdyż lepkie substancje wydzielane przez miodniki znajdujące się na ich liściach stanowią pożywienie dla SWD, w czasie gdy nie ma innego pokarmu lub owoców w terenie. Na początku sezonu wegetacyjnego pułapki nie powinny być umieszczane bezpośrednio na plantacjach roślin uprawnych, gdyż mogą one przywabiać SWD. Dopiero po odłowieniu większej liczby much na sąsiadującym terenie (refugia, lasy itp.), powinno się rozpocząć monitoring na plantacji. Należy umieścić co najmniej dwie pułapki na gatunku rośliny/odmianie, których owoce dojrzewają w tym samym czasie, zawieszając je od zacienionej strony rzędu. Podczas monitoringu prowadzonego w Polsce w latach najbardziej efektywne okazały się pułapki i płyn wabiący przygotowane przez firmę ICB Pharma z Jaworzna ( a udoskonalone w ramach współpracy z Instytutem Ogrodnictwa w Skierniewicach. Pułapki i płyn wabiący będą dostępne w 2015 roku (fot. 4, 5.). W. Piotrowski Fot. 4. Pułapka do monitoringu D. suzukii. W. Piotrowski Fot. 5. Płyn wabiący D. suzukii. Pułapki należy zawieszać w sadach na wysokości 1,0-1,5 m nad ziemią, na plantacji krzewów owocowych na wysokości owocowania, a w przypadku polowej uprawy truskawki bezpośrednio nad ziemią, w taki sposób, by nie były uszkadzane przez belkę opryskiwacza. W uprawach tunelowych truskawek zawiesza się je w rzędzie na wysokości około 10 cm nad roślinami. Pułapki należy kontrolować raz w tygodniu, przelewać płyn z odłowionymi owadami przez gęste sitko (okazy poddać identyfikacji) i

4 4 odzyskany płyn wlać ponownie do pułapki, uzupełniając go do wymaganego poziomu, zaznaczonego wcześniej na powierzchni pułapki. Natomiast co 2 tygodnie należy całkowicie wymienić płyn wabiący (atraktant), pamiętając, by zabrać go z pola w zamkniętym pojemniku (np. butelka plastikowa). Zużyty płyn najlepiej skutecznie zutylizować. Absolutnie nie wolno wylewać płynu z pułapki na ziemię, gdyż nadal, choć słabiej, będzie on wabił SWD. 3. Masowe odłowy jeżeli podczas monitoringu muszki plamoskrzydłej, wykryto ją w pułapkach zawieszonych w pobliżu plantacji (np. jeśli sąsiaduje ona z lasem), to pułapki przeznaczone do masowego odłowu/monitoringu szkodnika zawiesza się wzdłuż granicy między plantacją a lasem co 2,0 m, aby owady, które będą kierowały się na plantację zostały zwabione przez płyn wabiący. Mimo to, konieczne jest zawieszenie pułapek na skraju uprawy, od strony lasu, by monitorować obecność szkodnika na plantacji. Po odłowieniu pierwszych osobników, w celu ograniczenia dalszej inwazji, wskazane jest zastosować co najmniej pułapek na ha plantacji w celu masowego odławiania nalatujących much szkodnika. Efektywność takiego odłowu, w zależności od liczebności szkodnika i czynnika wabiącego, może osiągać poziom %. 4. Przestrzeganie higieny uprawy zbieranie wszystkich owoców z plantacji zarówno z roślin jak i z gleby pod nimi, po to aby nie wabiły muszek Drosophila suzukii. Pozostawione na plantacji owoce są idealnym miejscem do składania jaj przed samice SWD. Szacuje się, że w przypadku owoców miękkich 15-20% owoców w plonie to odpady, które należy zbierać i zamykać np. w szczelnych plastikowych skrzynio-paletach z zamykaną pokrywą lub beczkach i poddać fermentacji. W takich warunkach owoce sfermentują w ciągu dwóch tygodni i dopiero po tym czasie można je wywieść na pole i zmieszać z glebą przy pomocy narzędzi mechanicznych. Dodatkowo, jeśli opakowania używane w handlu wracają do plantatora /eksportera to należy niezwłocznie sprawdzić ich czystość i w razie potrzeby dokładnie umyć, gdyż nawet niewielka ilość owoców (lub resztki soku) znajdujące się na ścianach opakowań mogą wabić SWD oraz umożliwić składania jaj. 5. Zwiększenie częstotliwości zbioru owoców w przypadku borówek, malin czy truskawek jeśli owoce będą częściej zbierane, to na roślinach będzie mniej owoców dojrzałych, w które samice Drosophila suzukii składają jaja. Wcześniejsze rozpoczęcie

5 5 zbioru owoców tj. zanim osiągną one dojrzałość zbiorczą i kiedy są mniej podatne na atak SWD jest też godnym polecenia rozwiązaniem. 6. Sortowanie owoców w przypadku obecności SWD na plantacji zaleca się sortowanie owoców, podczas zbioru i/lub po zbiorze. Jest to jednak bardzo pracochłonne i kosztowne, zwłaszcza w przypadku owoców miękkich, wymaga wysokich kwalifikacji i uwagi osób zbierających i przeglądających owoce (umiejętność rozpoznawania owoców uszkodzonych). Ta metoda była wdrażana podczas zbioru owoców borówki amerykańskiej we Włoszech w 2013 roku i w ten sposób udało się zebrać przynajmniej część plonu kwalifikującego się do handlu. Uszkodzone owoce zbierano do innych pojemników i utylizowano. W przypadku czereśni w USA wykonano maszynę do sortowania owoców na obecność uszkodzeń skórki, w tym uszkodzonej podczas składania jaj przez samice SWD. 7. Monitorowanie uszkodzonych owoców i larw zarówno przed jak i po zbiorze oraz przed wysłaniem owoców na rynek, powinny być one sprawdzone na obecność larw SWD, gdyż sprzedaż owoców z larwami spowoduje utratę wiarygodności i reputacji producenta/dostawcy. W przypadku wykrycia D. suzukii w pułapkach warto przeprowadzać lustracje plantacji w poszukiwaniu uszkodzonych owoców. Szczególną uwagę powinny wzbudzić owoce ze zranieniami, na których tkanka wokół nich zapada się (fot. 6, 7). Dodatkowo takie uszkodzenia są wrotami dla patogenów grzybowych (np. szarej pleśni), powodujących stopniowe gnicie owoców. B.H. Łabanowska B.H. Łabanowska Fot. 6, 7. Owoce uszkodzony przez D. suzukii, plantacja we Włoszech. Uszkodzone owoce można także zebrać, włożyć do szklanego lub plastikowego pojemnika i przykryć szczelnie gazą. Jeśli w owocach znajdują się jaja lub larwy (fot. 8)

6 6 to w przypadku przetrzymywania ich w temperaturze pokojowej w ciągu kilku dni powinny pojawić się osobniki dorosłe, które można łatwo zidentyfikować. B.H. Łabanowska Fot. 8. Larwa D. suzukii na powierzchni owocu borówki (Włochy, 2014). Z kolei w celu sprawdzenia jakości owoców, należy pobrać próbkę co najmniej 100 losowo wybranych, dojrzałych owoców, z każdej przewidzianej do zbioru odmiany lub partii owoców z chłodni. Jeśli plantacja sąsiaduje z lasem to owoce należy zbierać z obrzeża plantacji od strony źródła nalotu szkodnika. Owoce należy włożyć do plastikowych lub szklanych, przezroczystych pojemników, bądź torby foliowej i lekko zgnieść ręką, następnie do torby lub pojemnika należy wlać roztwór ciepłej wody i cukru (170 g cukru na 1,0 L wody), całość wymieszać i pozostawić na 10 minut, następnie dodać kilka kropel środka przeciw pieniącego zmieszać i odstawiać na 10 minut. Jeśli larwy są obecne w próbie owoców będą one unosić się w pulpie. 8. Odporność SWD rozwija wiele pokoleń w sezonie (do 13 w zależności od temperatury), jest gatunkiem wielożernym, ma wielu żywicieli zarówno wśród roślin uprawnych jak i dziko rosnących (np. borówka amerykańska, malina, czereśnia, bez czarny, jeżyna, borówka brusznica - czarna jagoda, poziomka, jemioła, morwa). Refugia są znakomitym miejscem dla rozwoju i przeżycia SWD. Ze względu na wielopokoleniowość szkodnika oraz konieczność powtarzania zabiegów (nawet 10 razy w sezonie) środkami ochrony roślin np. w USA przeprowadzono badania w warunkach laboratoryjnych i wyselekcjonowano rasę odporną na pyretrynę stosowaną do zwalczania szkodnika. Dodatkowo zwalczając SWD zapomina się o innych szkodnikach, które są redukowane przy tak zwanej okazji. Badania wykazały, że w wyniku wielokrotnych zabiegów zwalczających D. suzukii, pojawiły się rasy przędziorków, mszyc oraz szkodników minujących liście odporne na stosowane insektycydy. W sytuacjach

7 7 zagrożenia należy prowadzić ochronę z wykorzystaniem preparatów z różnych grup chemicznych, a w pierwszej kolejności wprowadzać metody fizyczne ograniczające szkodnika. 9. Uprawy pod osłonami tunele są bardzo dobrym miejscem dla rozwoju SWD, gdyż zazwyczaj jest to monokultura, bez sąsiedztwa innych roślin żywicielskich dla D. suzukii (mało refugiów), z wyższą temperaturą nawet podczas zimy. Przykrywanie plantacji siatkami, może dać dobre efekty, ale wielkość oczek nie powinna być większa niż 0,6 x 0,8 mm (w warunkach klimatycznych Polski może to w zbyt dużym stopniu ograniczać ilość światła potrzebnego roślinom). Ponadto konieczne jest wchodzenie oraz wjazd na plantację w celu przeprowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych oraz zbioru owoców. Każdorazowe odkrywanie uprawy stwarza szanse na przedostanie się owadów pod siatkę. Trwają prace na wprowadzeniem śluzy powietrznej zainstalowanej na wejściu do uprawy pod osłoną. Mimo zastosowania siatek, konieczne jest prowadzenie monitoringu wewnątrz i na zewnątrz obiektu, gdyż siatkę można łatwo uszkodzić mechanicznie, co umożliwia przedostanie się szkodnika i spowodowanie nawet dużych strat, których producent się nie spodziewa. 10. Zwalczanie chemiczne powinno być ukierunkowane na zniszczenie form dorosłych, by nie dopuścić do złożenia jaj do dojrzewających owoców. W USA i innych krajach, gdzie szkodnik czyni znaczne szkody, wykonuje się 5-10 zabiegów zwalczających SWD w sezonie. W USA dozwolonych jest zdecydowanie więcej insektycydów niż w Europie, gdzie z rejestru wykreślono już liczne środki, nadal dozwolone w USA. Warto nadmienić, że rejestracje większości wycofanych preparatów nigdy nie zostaną wznowione na kontynencie europejskim. Konieczny jest także odpowiedni sprzęt do wykonywania zabiegów. Trzeba także uwzględnić fakt, że na plantacji mogą być obecne owady pożyteczne, w tym zapylające, które zbierają sok z owoców uszkodzonych przez SWD np. winogrona czy truskawki. W takiej sytuacji zastosowanie preparatu chemicznego, może okazać się dla nich niezmiernie szkodliwe. Według badań prowadzonych w Niemczech, pszczoły najbardziej intensywnie pracują od 9.00 do 19.00, a spadź zbierają od oraz pomiędzy Jeśli SWD wystąpi na plantacji dobrze jest także wykonać zabiegi ją zwalczające po zbiorze owoców.

8 8 Poniżej w tabeli 1 przedstawiono zestaw preparatów, które ewentualnie mogą być przydatne do zwalczania SWD w Polsce w oparciu o aktualną listę preparatów dozwolonych do ochrony roślin sadowniczych. Tabela 1. Insektycydy, które ewentualnie mogą być przydatne do zwalczania SWD. Nazwa handlowa Sherpa 100 EC Karate Zeon 050 CS Decis Mega 50 EW Decis Ogród 015 EW Decis 2,5 EC Substancja aktywna cypermetryna lambda-cyhalotryna deltametryna Grupa substancji aktywnej Efektywność zwalczania much SWD w badaniach polowych i laboratoryjnych w USA i EU (%) pyretroidy SpinTor 240 SC spinosad spinosyna Mospilan 20 SP* Stonkat 20 SP acetamiprid neonikotynoidy Calypso 480 SC* tiachlopryd Coragen 200 SC chlorantraniliprol antranilowy diamid *- zarejestrowane na borówkę w Polsce, Mospilan i Stonkat - karencja 14 dni, Calypso 21 dni Przy opracowaniu niniejszego materiału wykorzystano informacje z literatury zagranicznej oraz z dyskusji podczas spotkań na Konferencji we Włoszech maja w 2014 roku oraz w Niemczech 20 lutego 2015 roku. Autorzy opracowania: dr hab. Barbara H. Łabanowska, prof. IO Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych Pracownia Entomologii Tel Barbara.Labanowska@inhort.pl mgr Wojciech Piotrowski Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych Pracownia Entomologii Tel Wojciech.Piotrowski@inhort.pl