pasterskiej. Resztki lasów stanowiące 10% pierwotnego drzewostanu / liściaste, mieszane, dębowe z dębem korkowym / pozostały w górach, głównie w

Transkrypt

1 W krajach słońca, wina, flamenco i corridy Hiszpania - Portugalia - Hiszpania Wycieczka bibliotekarzy Politechniki Łódzkiej 20 maja - 3 czerwca 2005 r. I znowu to samo! I który to już raz? Nie mogliśmy się doczekać, kiedy poniesie nas w daleki świat. Propozycji wyjazdu było wiele, prawie tyle, ilu uczestników naszych wypraw. Marzyły nam się miejsca pełne słońca, błękitnego nieba, piaszczystych plaż, pięknych krajobrazów, ale i ciekawych zabytków. Ostatecznie wybraliśmy wycieczkę objazdową po Hiszpanii i Portugalii na trasie: Gerona / Tossa de Mar / - Saragossa - Burgos - Leon - Santiago de Compostella - Fatima - Lizbona - Toledo - Madryt - Walencja -Tossa de Mar / Gerona / z fakultatywnymi wycieczkami do Barcelony i Montserrat. Hiszpania / España /, Królestwo Hiszpanii / Reino Español /, państwo na Półwyspie Iberyjskim / Pirenejskim /, zajmujące 85% jego powierzchni i graniczące z Portugalią, Francją, Andorą, Gibraltarem i Marokiem. Do Hiszpanii należą ponadto Baleary, Wyspy Kanaryjskie i miasta Ceuta oraz Melilla w Afryce Północnej. Granice lądowe stanowią zaledwie 1 / 8 granic; a reszta to 3144 km wybrzeża Oceanu Atlantyckiego i Morza Śródziemnego. Obszar Hiszpanii to km 2, i jest to trzecie po Rosji i Francji, państwo pod względem powierzchni w Europie. Cieśnina Gibraltarska ma w najwęższym miejscu 13 km. Gibraltar, należący do Wielkiej Brytanii od 1713 r., to 6 km 2 skalistego wybrzeża. Hiszpania, to po Szwajcarii, najwyżej położony kraj w Europie; 58% jej powierzchni leży powyżej 600 m n.p.m. W Sierra Nevada leży najwyższy szczyt Półwyspu - Mulhacén m n.p.m. Wnętrze Półwysputo Meseta / Central /, czyli płaskowyż stanowiący o jego wyżynnym charakterze,ograniczony górami: Kantabryjskimi, Iberyjskimi i Sierra Morena. Płaskowyż jest pocięty głębokimi dolinami rzek: Tag i Duero. Porasta go skąpa roślinność - zarośla typu makia / makchia- wiecznie zielone, twardolistne zarośla w wilgotniejszych miejscach, składające się głównie z mirty, wrzośców, skarlałych drzew i wielu gatunków aromatycznych roślin zielnych / i tomillar / zarośla wiecznie zielonych ostrolistnych i aromatycznych półkrzewów, obejmujące głównie rodziny wargowych np. macierzanka, lawenda, rozmaryn, szałwia; tomillar jest typem makii /. Makia jest wtórnym typem roślinności, powstałym po wycięciu lasów i po niewłaściwie prowadzonej gospodarce 1

2 pasterskiej. Resztki lasów stanowiące 10% pierwotnego drzewostanu / liściaste, mieszane, dębowe z dębem korkowym / pozostały w górach, głównie w północnej, wilgotnej części Hiszpanii i w południowo-zachodniej. Obecnie lasy zajmują zaledwie 13% powierzchni kraju. Hiszpania to kraj kontrastów, w tym także klimatycznych. Północny zachód to najwilgotniejsza część Półwyspu. Reszta to tereny suche z trudnymi warunkami, gdzie opady występują sporadycznie. Na obszarach suchych jest duże nasłonecznienie, lata są tutaj gorące, a zimy surowe. Występuje duże zróżnicowanie temperatur i wysokości opadów. W Pirenejach zaś śnieg może leżeć przez cały rok. Najbardziej urodzajne ziemie są na nadmorskich równinach i w dolinie rzeki Gwadalkiwir. W Hiszpanii uprawia się winorośl, pszenicę, ryż, bawełnę, daktyle, bananowce, owoce cytrusowe, pomidory, truskawki, melony i oczywiście oliwki. Hiszpania ma ponoć 190 mln drzew oliwnych i jest drugim na świecie producentem oliwek. W produkcji wina Hiszpania zajmuje trzecie miejsce w Europie. 65% dochodu narodowego pochodzi z turystyki. Hiszpanię odwiedza corocznie ok. 57 mln turystów, co daje jej pierwsze miejsce w świecie. Dochody z turystyki i środki unijne pomogły sfinansować budowę autostrad i dróg / km dróg samochodowych i km dróg kolejowych / oraz przemysł lokalny. Hiszpania to także przemysł, np. produkcja samochodów to 5 miejsce na świecie, przemysł stoczniowy 6. Hiszpania posiada liczne i bogate złoża surowców naturalnych m. in. węgiel kamienny, rudy żelaza oraz złoża rtęci / drugie miejsce na świecie w jej wydobyciu /. 40% produkowanej energii elektrycznej pochodzi z elektrowni wodnych, a 16% z elektrowni jądrowych. Hiszpania liczy 43 mln ludności; w tym 3 mln stanowią sezonowi pracownicy i uchodźcy. Podział administracyjny to 17 regionów autonomicznych / comunidades autónomas /, skupiających 50 prowincji. Średnia gęstość zaludnienia to 79 osób na km 2. Miasta zamieszkuje ok. 78% ludności. Hiszpania jest wprawdzie uważana za państwo jednolite narodowościowo, ale istnieją odziedziczone z przeszłości poczucia odmienności lub tendencji wręcz separatystycznych mieszkańców niektórych regionów. Dominującą religią jest katolicyzm, wyznawany przez 95% lub według niektórych źródeł przez 99% mieszkańców kraju. Święto narodowe to 12 października / odkrycie Ameryki w 1492 r. /. Stolicą jest Madryt. Językiem urzędowym jest hiszpański; w niektórych regionach równorzędnie kataloński, baskijski, galicyjski. Historia Półwyspu i samej Hiszpanii, jest jak prawie zawsze każdego kraju, bardzo stara i mocno zagmatwana. Były okresy łączenia się i podziałów, rozkwitu i upadku, swobody i utraty niezależności. Trudno te wszystkie wydarzenia i daty zapamiętać. Na pewno utkwiły nam w pamięci niektóre. W starożytności byli Iberowie i Celtowie, kolonie fenickie i greckie, było panowanie Rzymu. W V w. n.e. państwo Wizygotów. 711 r. to podbój Półwyspu przez muzułmanów i początek 700-letniego 2

3 rozkwitu kultury mauretańskiej i oczywiście początek rekonkwisty / wypierania Maurów i uwolnienia od nich Hiszpanii /, trwającej do 1492 r. Zdobycie przez Cyda Walencji i wyparcie z niej Maurów to rok1094. Chrześcijański podbój Kordoby i Sewilii ok r. / Grenada nadal w rękach Maurów /. W poł. XIV w. / ok r. / przez Europę przeszła epidemia, tzw. czarna śmierć, która zabiła 1 / 3 ludności Hiszpanii. Pod koniec XIV w. miało miejsce prześladowanie hiszpańskich Żydów. W 1479 r. zjednoczyły się Aragonia i Kastylia i był to początek panowania królów katolickich - Izabeli I Katolickiej i Ferdynanda II Katolickiego. Podczas ich panowania wzmocniono władzę królewską, ustanowiono inkwizycję, wygnano ok. 15 tys. Żydów, przejęto Grenadę z rąk Maurów i objęto patronat nad wyprawami Krzysztofa Kolumba. Od wyprawy Krzysztofa Kolumba i odkrycia Ameryki w 1492 r. podboje Hiszpanów w Ameryce. Wiek XVI uczynił z Hiszpanii potęgę morską, zdobywającą kolejne terytoria zamorskie, a Ignacy Loyola założył zakon Jezuitów. Potem były lata panowania dynastii Habsburgów, Burbonów, wojny napoleońskie, zdobycie niepodległości przez większość kolonii hiszpańskich w Ameryce, druga republika / od 1931 r. /, wojna domowa / /, dyktatura Franco do 1975 r. Kolejne lata to demokratyzacja kraju i uzyskiwanie autonomii przez regiony historyczne. W 1986 r. Hiszpania została przyjęta do Unii Europejskiej, a od 1 stycznia 2002 r. wraz z 11 państwami członkowskimi wprowadziła do powszechnego obiegu euro. Dzień 1 / 20 maja, piątek / Dwa busy zbierają uczestników wycieczki od godz Około godz jesteśmy na lotnisku w Warszawie w hali odlotów. Ze stanowiska biura podróży Triada odbieramy bilety, odprawiamy bagaż. Czas do odlotu wypełniamy odpoczynkiem przy kawie albo herbacie, bądź robiąc ostatnie zakupy. O godz liniami lotniczymi Centralwings odlatujemy do Gerony Podróż trwa ok. 3 godz. Jest noc, więc większość uczestników lotu śpi i tylko nieliczni oglądają piękne, nocne widoki rozgwieżdżonego nieba lub ziemi z lotu ptaka. Dzień 2 / 21 maja, sobota / Ok. godz lądujemy w Geronie / katalońskie Girona, starożytne Gerunda /, mieście u stóp wschodnich Pirenejów. Hiszpania, a właściwie Katalonia, powitała nas ciepłym, parnym powietrzem, nocną ciszą i migocącymi na niebie gwiazdami. Odprawa paszportowa, odebranie bagażu i wyjazd autokarem do Tossa de Mar do hotelu Tossa Beach Hotel. Ok. godz byliśmy w hotelu, gdzie mieliśmy czas właściwie tylko na odświeżenie się i krótką drzemkę. O godz.8.00 śniadanie, a o 9.00 wyjazd do Saragossy i bardzo długa droga 3

4 przed nami - ok. 700 km jazdy autokarem. Autokar jest piętrowy, a uczestników wycieczki 68 / nasza paczka liczyła 28 osób /. Podczas przejazdu niektórzy odsypiali trudy nocy, inni obserwowali zmieniający się za oknem krajobraz, zauważając podobieństwo do krajobrazu Krety, którą zwiedziliśmy w 2003 r. Zza szyb autokaru patrzyliśmy na ziemię uprawną, ale niezbyt urodzajną, o kolorach od rdzawej poprzez różne odcienie brązu aż do prawie czerwonej. Wokoło tereny pagórkowato-górzyste, na których wielkim wysiłkiem ludzkich rąk równiutkimi rzędami posadzone, aż po horyzont, wielkie plantacje winorośli, drzew oliwnych czy korkowych. A pośród roślinności plątanina urządzeń systemów nawadniających. Deszcze są tu rzadkością, więc bez podlewania nie będzie plonów. Od czasu do czasu pojawiały się większe skupiska zieleni lub niewielkich lasów, dla nas zupełnie niesamowitych, bowiem obok sosen rosły palmy. Gdzieniegdzie można było ujrzeć bociana i wtedy czuliśmy się bardziej swojsko. Bociany to charakterystyczny element Półwyspu Iberyjskiego. Wracają z południowej Afryki przez Gibraltar do swoich gniazd. Na skutek rozwoju i unowocześniania rolnictwa skurczyły się tereny łowieckie tych ptaków i dlatego nierzadkie są widoki bocianów przeszukujących wysypiska śmieci. Krajobraz, mimo że malowniczy i zupełnie inny niż nasz, wydawał się niezbyt przyjazny człowiekowi. Drogi są bezpieczne i dobre, dużo na nich wiaduktów, mostów, kładek o różnorodnej architekturze. Podczas długich godzin podróży część wycieczkowiczów udzielała się towarzysko, poznając współuczestników wyprawy, opowiadając dowcipy i częstując się krajowymi zapasami. Podróż przerywana była postojami. Chętnie prostowaliśmy nogi i chłonęliśmy nowe doznania na nowym i jeszcze nieznanym nam skrawku ziemi. Nie było upału, o czym świadczą widoczne na zdjęciach, nasze ubrania; można nawet stwierdzić, że było chłodno, czyli pogoda dobra na zwiedzanie. Saragossa / Zaragoza / - miasto w północno-wschodniej Hiszpanii, przy ujściu rzek Huerva i Gallego do Ebro, ośrodek przemysłowy / środki transportu, spożywczy, chemiczny, skórzano-obuwniczy /, handlowy, naukowy / uniwersytet z 1474 r., akademia wojskowa /, kulturalny i oczywiście turystyczny; liczy ponad 600 tys. mieszkańców i jest stolicą regionu Aragonia i prowincji Saragossa. Aragonia / Aragón / to region autonomiczny i kraina historyczna w północno-wschodniej Hiszpanii. Na północy jej granicą są Pireneje, na południu Góry Iberyjskie. Środkowa część Aragonii to pagórkowata Kotlina Aragońska, przez którą płynie rzeka Ebro i jej dopływy. Podstawą gospodarki jest rolnictwo oparte na sztucznym nawadnianiu. W górach wypasa się owce. Historia Saragossy zaczyna się ok. 25 r. p.n.e. wraz z przybyciem Rzymian, którzy założyli osadę Cesaraugusta. W jej dzieje 4

5 wpisywali się kolejno Wandalowie, Swewowie, Wizygoci, a w 714 r. podbili ją na 400 lat Maurowie i nadali nazwę Medina Albaida Sarakosta. Przez pewien czas pozostawał na służbie u mauretańskich władców Saragossy kastylijski rycerz Rodrigo Díaz de Vivar, któremu Mauretanie nadali przydomek Cyd / jego słynny koń to Babieka lub Bawieka /. Życie Cyda było bardzo ciekawe i pełne niezwykłych przygód. Miasto znakomicie się wówczas rozwijało i było ważnym ośrodkiem kulturalnym. Obok siebie żyli muzułmanie, chrześcijanie i Żydzi. W 1118 r. została odbita z rąk muzułmanów przez Alfonsa I Walecznego i stała się stolicą Aragonii. Dalej się rozwijała, a jej nazwa została zmodyfikowana przez Hiszpanów w języku aragońskim i kastylijskim na Zaragoza. Rozwój Saragossy zostaje przerwany przez wojny napoleońskie w latach Wojska Napoleona zdobyły miasto / u boku Francuzów walczyły oddziały polskiej Legii Nadwiślańskiej pod dowództwem J. Chłopickiego /, a połowa ludności zginęła. W czasie hiszpańskiej wojny domowej / / opanowana przez wojsko generała Franco. W 1937 r. w sierpniu i wrześniu była tu prowadzona operacja wojsk republikańskich, w której wyróżniła się polska XIII Brygada im. Jarosława Dąbrowskiego. W Saragossie zachowało się sporo cennych zabytków architektonicznych, skupionych w pobliżu długiego placu Plazza del Pilar, leżącego między rzeką Ebro i starą dzielnicą. Przejechaliśmy ulicami miasta w pobliże mostu Puente de Piedra podziwiając różne budowle, place, ulice, rośliny, a wśród nich kwitnące fioletowo jacarandy / drzewa trochę przypominające liśćmi nasze akacje /. Most Puente de Piedra to siedmiołukowa budowla z XV w. nad rzeką Ebro. Wejścia na most strzegą dwa lwy z dwóch wysokich kolumn. Po prawej stronie widoczna bazylika Nuestra Señora del Pilar. Most jest malowniczy, a panorama starej części Saragossy piękna. Robiąc zdjęcia i filmując spacerowaliśmy po moście dość długo. Następny nasz cel to stara katedra La Catedral del Salvador / La Seo /. Katedra była budowana bardzo długo, bo od 1189 r. do 1520 r. / niektóre źródła podają lata: /. Tak długi okres budowy zaowocował wymieszaniem stylów, m. in. stylu romańskiego / jego pozostałością jest kilka okien /, gotyku, stylu mauretańskiego, baroku. Charakterystycznymi elementami są: fasada z 1786 r. i wysoka dzwonnica z 1683 r. Elewacje boczne przyciągają uwagę niezwykłą misternością barwnych dekoracji ceglano-kaflowych, wykonanych w osobliwym stylu mudejar. Mudejar to styl architektoniczny i dekoracyjny stworzony przez Mudejarów, czyli muzułmanów, którzy pozostali na terenach zdobytych przez chrześcijan. Styl ten charakteryzował się bogatymi i barwnymi orientalnymi dekoracjami i ornamentami wykonanymi z ceramiki, w stiuku, cegle i drewnie. Również w rzemiośle artystycznym ten styl był popularny. Największy rozkwit stylu mudejar to wieki XIV - XV. Według znawców tematu Saragossa może pochwalić się 5

6 najlepszymi budowlami w stylu mudejar. Podziwiając barwy i sztukę wykonania poszczególnych ornamentów, robimy dużo zdjęć, filmujemy i powoli udajemy się do następnego obiektu, przechodząc obok oryginalnej fontanny i takiegoż pomnika i tu pojawiły się już pierwsze wzmianki o Goyi. Basilica de Nuestra Señora del Pilar / Bazylika Matki Bożej na Kolumnie / to katedra zbudowana w latach / 1761, zaprojektowana przez Francisa Herrerę Młodszego, a zakończona przez Venturę Rodrigeza. Bazylika ma 3 nawy, 4 narożne wieże, 11 kopuł, a jej wymiary to 130 x 65 m. We wnętrzu uwagę przyciąga piękny ołtarz z ozdobną galeryjką. Na suficie freski Goyi. W katedrze są również freski Velázqueza. Katedra jest celem pielgrzymek, a główny przedmiot kultu to figurka Maryi / Virgen de Pilar / wielkości 30 cm z XVI w. Figurka jest umieszczona na jaspisowej kolumnie mierzącej półtora metra i znajduje się w bocznej kaplicy. Z figurką związana jest legenda o apostole Jakubie Starszym. Kiedy zwątpił w efekty swej pracy na Półwyspie Iberyjskim, objawiła mu się w 40 r. Matka Boża na alabastrowej kolumnie. W tym miejscu Jakub wybudował kościółek, nazwany imieniem Matki Bożej na Kolumnie i otaczany ciągle rosnącym kultem. Figurka jest największą świętością Aragonii i ma codziennie zmienianą długą szatę / mantę /. Cudowna figura to dla wielu turystów, głównie pielgrzymów, najciekawsza część świątyni. Za katedrą obejrzeliśmy resztki murów, pozostałych z rzymskiego okresu dziejów miasta. Z tego okresu pochodzą również dość duże ruiny teatru, które zostały tak przystosowane, że odbywają się w nich spektakle. W pobliżu zachowały się resztki łaźni rzymskich. Po tak intensywnym zwiedzaniu wsiedliśmy do naszego autokaru i odjechaliśmy w kierunku Burgos na nocleg do hotelu La Brujula. Po zakwaterowaniu w hotelu, odświeżeniu się i chwili wypoczynku, udaliśmy się na obiadokolację. Po posiłku, jak zwykle, rekonesans po najbliższej okolicy, a potem towarzyskie podsumowanie dnia w pokojach przy dobrym hiszpańskim winie, ale nie za długo, bowiem dzień następny zawierał również bardzo bogaty program zwiedzania i trzeba było wcześnie wstać. Dzień 3 / 22 maja, niedziela / Śniadanie o godz. 7.30, o 9.00 wyjazd do Burgos. Burgos - miasto w północnej Hiszpanii nad rzeką Arlanzón / dorzecze Duero /, ośrodek administracyjny rolniczej prowincji Burgos. Liczy ok. 170 tys. mieszkańców; centrum przemysłu spożywczego, handlowego, metalowego, chemicznego, papierniczego i turystycznego. Historia miasta zaczyna się ok. 856 r. Od XI do XIII w. główny ośrodek polityczny Kastylii i miejsce, gdzie koronowali się królowie Kastylii i Leonu / od zjednoczenia w 1037 r. aż do zakończenia rekonkwisty w 1492 r. / i obradowały Kortezy oraz miało swoją siedzibę arcybiskupstwo. Rodzinne miasto kastylijskiego rycerza 6

7 Cyda - właściwie Rodrigo Díaz de Vivar / /, bohatera najstarszego poematu w języku kastylijskim El Cantar del Mio Cid / Pieśń o moim Cydzie / z ok r. Arabski przydomek El Cid / Pan / i chrześcijański Campeador / Bojownik / zyskał dzięki wielkiej waleczności i zwycięstwom nad Maurami w okolicach Walencji. Cyd był uważany za hiszpańskiego bohatera narodowego i ideał rycerza chrześcijańskiego. Koń Cyda nazywał się Babieka / Bawieka /. W XV-XVI w. miasto bogaciło się na kwitnącym tutaj handlu wełną i przeznaczało te dochody na rozwój sztuki i architektury. Podczas wojen napoleońskich w 1808 r. Francuzi rozgromili pod Burgos armię hiszpańską, a w 1812 r. miasto było oblegane przez Wellingtona, który bronił Hiszpanów przed Francuzami. Ironia historii! W latach , czyli w czasie wojny domowej, siedziba władz frankistowskich z główną kwaterą generała Franco. Burgos przywitało nas chłodnym porankiem. Zwiedzanie zaczęliśmy od miejskiej bramy zachodniej, najokazalszej i najpiękniejszej, a noszącej nazwę Arco de Santa Maria. Brama była kiedyś częścią murów miejskich, pełnych rozmaitych wież i wieżyczek, a w 1536 r. na powitanie cesarza Karola V ozdobiono ją rzeźbami wybitnych osobistości; m.in. cesarza, archanioła Michała i oczywiście Cyda. Do bramy przylegają dwie półokrągłe wieże, w których mieści się muzeum archeologiczne. Przez bramę poszliśmy do katedry. Stojąca na wzgórzu Katedra Santa Maria w Burgos uważana jest za najbardziej gotycką z hiszpańskich katedr. Inspirację do jej budowy stanowiły katedry północnej Francji i doliny Renu. Budowę katedry rozpoczęto w 1221 r. z polecenia króla Ferdynanda III Świętego i biskupa Mauricia, została poświęcona w 1230 r., a ukończona dopiero w XVI w. Jest to trzecia pod względem wielkości w Hiszpanii, po Sewilii i Toledo, katedra. Do budowy katedry użyto białego wapienia przypominającego marmur. Jest to trzynawowa bazylika z transeptem, czyli poprzeczną nawą na planie krzyża, obejściem chóru, wieloma kaplicami i zewnętrznymi oraz wewnętrznymi schodami. Nawy są przykryte sklepieniami krzyżowymi. Nad skrzyżowaniem naw powstała ośmiokątna kopuła, będąca arcydziełem sztuki dekoracyjnej w stylu plateresk. Dwie 84-metrowe zachodnie wieże katedry są zwieńczone pięknymi, ażurowymi hełmami, wykonanymi w latach przez mistrza Hansa z Kolonii. Hełmy o wysokości 28 m są wykonane z jasno błyszczącego żółtawego kamienia. Te wieże wraz z hełmami są widoczne z daleka i stanowią znak rozpoznawczy Burgos. Prace przy katedrze były prowadzone aż do XVI w. przez architektów z Nadrenii, Burgundii i Flandrii, którzy stworzyli dzieło niepowtarzalne i finezyjne. Budowla łączy elementy gotyku płomienistego, stylu mudejar i plateresco / XVI-wieczny hiszpański styl zdobień architektonicznych, charakteryzujący się bogatą pozłacaną ornamentyką; od platero - złotnik /. Ogrom katedry trudno jest objąć z bliska, ale za to można podziwiać 7

8 misterność wszystkich jej detali. Podziwianie katedry zaczęliśmy od głównego portalu / Puerta Principal / na fasadzie zachodniej, gdzie znajduje się piękna rozeta, a nad nią osiem posągów królów. Na wschodniej stronie kościoła jest piękny dwupiętrowy krużganek, a na południowym portalu / Puerta del Sarmental z 1230 r. / znajduje się Chrystus i czterej ewangeliści. Pomiędzy wieżami o ażurowych hełmach znajdują się posągi pierwszych królów Kastylii. Wnętrze katedry zdobili: Felipe Bigarny z Burgundii i Gil de Siloé z Flamandii. Wewnątrz katedry mnóstwo rozmaitych wizerunków, posągów, płaskorzeźb, malowideł i innych cudeniek architektonicznych, że z nadmiaru wrażeń kręci się w głowie i trzeba dobrze tą głową się nakręcić, żeby na wszystko choć rzucić okiem i żeby jak najwięcej utkwiło nam w pamięci. Na pewno zapamiętamy wspaniałe renesansowe Złote Schody / Escalera Dorada / Diega de Siloé z lat , skrzyżowanie naw, gdzie pod ażurową kopułą wbudowaną w ośmioboczną wieżę, znajdują się prochy Cyda i jego żony Jimeny, największą kaplicę Capilla de Condestable / /, gdzie pod ażurowym sklepieniem stoi nagrobek Wielkiego Konstabla i jego żony, kaplicę Capilla de Presentación / / z gwiaździstym sklepieniem, no i oczywiście szczególnie osobliwą i tajemniczą kaplicę Capilla del Santisimo Cristo, gdzie stoi sławny Cristo de Burgos, stary krucyfiks z XIV w., przedstawiający bardzo realistyczny wizerunek Chrystusa, pokryty bawolą skórą / niektórzy twierdzą, że jest to skóra ludzka /, przybrany prawdziwymi ludzkimi włosami i paznokciami. W kaplicy Capilla de Santa Tecla, z niesamowitą ilością ornamentów, znajduje się chrzcielnica z XII w. i figura, zwana papamosca, czyli łapiąca muchy ; figura ta otwiera i zamyka usta o każdej pełnej godzinie z precyzją dokładnego zegara. Pośrodku prezbiterium znajduje się grób zmarłego w 1240 r. biskupa Mauricia. Jesteśmy oczarowani tym arcydziełem sztuki gotyckiej, pięknem, które mogliśmy podziwiać i zabranymi stąd wrażeniami. Po wyjściu na zewnątrz musieliśmy trochę ochłonąć, by jeszcze raz popatrzeć na katedrę, a potem oglądaliśmy średniowieczne narzędzia tortur, zgromadzone obok katedry, gdzie co odważniejsi wycieczkowicze fotografowali się na szubienicy lub w dybach. Obok na wiązce siana pasły się osiołki. Przed katedrą mnóstwo rozmaitych straganów z miejscowym jadłem i smakołykami oraz wyrobami tutejszej kultury. Oczywiście chętnie buszowaliśmy wśród straganów, kupując to i owo, zarówno na pożytek ciała, jak i duszy, nasz własny i naszych bliskich. Opuszczając plac katedralny przeszliśmy ponownie przez bramę Arco de Santa Maria i aleją charakterystycznie przyciętych drzew / platanów? / udaliśmy się dalej, aby spojrzeć jeszcze na wspaniały pomnik Cyda na koniu, pożegnać piękne Burgos i udać się autokarem w dalszą drogę do miasteczka Leon. 8

9 León - miasto nad rzeką Bernesga / dorzecze Duero / w północnej Hiszpanii w regionie Kastylia-León, stolica prowincji León - ok. 150 tys. mieszkańców; ośrodek kulturalny, turystyczny i handlowy z rozwiniętym przemysłem spożywczym, chemicznym, włókienniczym i rolniczym. Miasto leży na szlaku pielgrzymek do Santiago de Compostela na przedgórzu Gór Kantabryjskich. Historia miasta zaczęła się w 68 r. n.e. od obozu siódmego legionu rzymskiego, który założył tu swoją stałą siedzibę. Stąd nazwa miast od łac. Legio Septima Gemina. Wokół obozu rozwinęło się miasto. Ważniejsze wydarzenia z bogatej i zawiłej historii miasta to jego zajęcie przez Wizygotów w 540 r., w 712 r. zdobycie przez Maurów, od 924 r. ośrodek rekonkwisty, w 988 r. zdobycie i zniszczenie przez Almanzora, w latach stolica Królestwa León. W 1230 r. Ferdynand III Kastylijski wyparł Maurów i zjednoczył León i Kastylię, ale od XIII do XIX w. znaczenie miasta malało i jego upadek stał się faktem. W latach wojny domowej miasto opowiedziało się po stronie generała Franco. W León jest sporo zabytków, ale my skupiliśmy się głównie na dwóch najcenniejszych zabytkach: romańskiej bazylice San Isidoro i gotyckiej katedrze Santa Maria de la Regla. San Isidoro to romańska kolegiata z XI, XII-XVIII w. wbudowana w mury miejskie, mieszczą się w niej relikwie Św. Izydora / Isidorus Hispalensis ok r. /, uczonego i biskupa Sewilli od 599 r., autora m. in. encyklopedii powszechnej, kanonizowanego w 1598 r. Od południowej strony w podziemiach kolegiaty znajduje się utworzone przez Ferdynanda I mauzoleum królewskie / Panteón de Los Reyes, / z 23 grobami królów i królowych Kastylii i Leónu. Nad panteonem jest skarbiec kryjący m. in. relikwie Św. Izydora i Św. Pelagiusza. We wnętrzu bazyliki na sklepieniach i łukach piękne romańskie freski ze znakami zodiaku i scenami biblijnymi. Z kolegiaty udaliśmy się na starówkę, gdzie przyjrzeliśmy się budynkowi banku / Casa de Botines /, zaprojektowanemu przez Antonia Gaudiego. Nieopodal znajduje się jego pomnik-ławeczka, gdzie chętnie siadamy obok sławnego architekta i robimy zdjęcia lub filmujemy. Zwracamy jeszcze uwagę na inne budynki związane z Gaudim, podziwiamy ratusz miejski z XVII w. i romański kościół Nuestra Señora del Mercado. Zwiedzanie katedry było zaplanowane na godz , więc mieliśmy dużo wolnego czasu i wielu z nas różnie go spędziło. Było chłodno, ale słonecznie, w zacisznych miejscach bardzo ciepło, więc udaliśmy się na spacer po zakątkach Leónu, odkrywając ich uroki, piękno starych budowli i obserwując życie codzienne tutejszych mieszkańców. Nasze spostrzeżenia były ciekawe; patrzyliśmy na spokój tubylców, bez pośpiechu podążających do swoich zajęć, a senna atmosfera miasta i nam się udzieliła. Żeńska część wycieczki / i nie tylko! / ciekawie spoglądała na dziewczyny i kobiety, na ich stroje, fryzury, makijaże i wszystkie zauważyłyśmy, że podczas 9

10 chłodniejszego dnia większość pań Leonek chodzi już w kozakach! A gdzie ta gorąca hiszpańska krew! Obejrzałyśmy wiele sklepowych wystaw, zajrzałyśmy do sklepów, porównałyśmy ceny i wyszło, że w Polsce jest podobnie. Potem zasiedliśmy w różnych kawiarniach, restauracjach, barach, by odpocząć przy posiłku, kawie i piwie. I tu spotkaliśmy się z ciekawym zjawiskiem. Hiszpanie nie chcieli rozmawiać w innym języku niż ich i podczas zamawiania z menu / la carta / wychodziły zabawne sytuacje, gdyż najczęściej pokazywaliśmy palcem, co chcemy zamówić lub otwieraliśmy rozmówki polsko-hiszpańskie i czytaliśmy. Następne zamówienia szły nam już całkiem, całkiem... Nauczyliśmy się np., że piwo to cerveza / serweca /, a kufel piwa to una caña, woda niegazowana to sin gas, a gazowana to con gas, gaseosa to lemoniada, café con leche - duża kawa pół na pół z mlekiem, a café solo to czarna kawa. Gorzej było z herbatą, gdyż zwykle zamiast czarnej otrzymywaliśmy rumiankową / manzanilla / lub inną ziołową. Tapas lub paella też znalazły swoich smakoszy. Desery zaś były wybierane... palcem. Czas naglił, więc po zaspokojeniu potrzeb ciała, w celu zaspokojenia potrzeb ducha udaliśmy się na zwiedzanie katedry. Katedra Santa Maria de la Regla jest zaliczana do najznakomitszych gotyckich katedr hiszpańskich na czwartym miejscu po: Burgos, Toledo i Sewilli. Jest budowlą nawiązującą do gotyku francuskiego / katedry w Reims, Amiens, Chartres /, a znawcy gotyku podkreślają, że jest to stylistyczna czystość w tym naśladownictwie. Jej budowa rozpoczęta w 1254 r. trwała aż do XV w., a pierwszym wymienianym architektem był Enrique, który budował również katedrę w Burgos. Zbudowana jest na planie krzyża łacińskiego, z piaskowca o złotawej barwie, który ulega erozji pod wpływem zanieczyszczonego powietrza. Ma 91 m długości i 39 m wysokości. Katedra w León słynie z zachowanych wspaniałych witraży o łącznej powierzchni 1800 m 2. Witraże znajdują się w trzech ogromnych rozetach, 125 wielkich oknach i 57 mniejszych, pochodzą z czasów od XIII do XX w.; a jest ich ponad 700. Najstarsze witraże z XIII w. znajdują się w rozecie / jej średnica to 8 m / fasady zachodniej. Tematyka witraży jest różnorodna, bowiem zawiera elementy roślinne / liście, kwiaty, owoce/, sceny biblijne, z życia świętych, z polowań, a także bardzo ciekawe sceny ze średniowiecznego życia. Witraże mienią się przeróżnymi kolorami, rozświetlanymi dodatkowo igrającymi po nich promieniami słońca, a wówczas wnętrze katedry staje się jasne i przytulne, ale kiedy słońce schowa się choć na chwilę lub oświetli tylko jedną ze ścian, w katedrze zmienia się nastrój, witraże przybierają ciemniejsze barwy i wtedy czujemy powagę i znaczenie tego miejsca. Przewodnik zwraca uwagę na nowy ołtarz główny, w którym jest 5 oryginalnych obrazów z 1427 r. Nicolása Francésa, na srebrny relikwiarz i na kaplicę Capilla de la Virgen Blanca, gdzie stoi oryginalna gotycka figura uśmiechniętej 10

11 Białej Madonny z ok r., przypisywana mistrzowi Enrique. Muzeum katedralne zawiera wiele wspaniałych dzieł. Na zewnątrz katedry można podziwiać XIII-wieczne rzeźby portali, krużganki z XIII i XIV w. z gotyckimi freskami. Ostatnie spojrzenia na monumentalną budowlę i znów udajemy się do autokaru, by stąd odjechać w kierunku Santiago de Compostella. Podróż do następnego hotelu w San Simon upływa, jak zwykle, wesoło, przy pogaduszkach, żartach i dobrym hiszpańskim winie. Na miejsce docieramy dosyć późno ok Wieczór powitał nas chłodem, ale za to przy kolacji, która trwała od godz do 24.00, było niezwykle gorąco. Dobre jedzenie i dobre wino, a przede wszystkim znakomite humory i nastrój pozwoliły na świetną zabawę. Niektóre z naszych koleżanek wpatrywały się z uwielbieniem w obsługujących nas przystojnych Hiszpanów, koledzy zaś w urocze Hiszpanki; a jeden z nich, niejaki Dżordżyk vel Mister Roleks, nazwany tak podczas ubiegłorocznej wycieczki do Egiptu, zakochał się w pięknej młodej señoricie o imieniu Merlin i chciał nas nawet opuścić, przynajmniej tego wieczoru. Nic z tego nie wyszło, ale kolega zyskał nowy przydomek - Casanova Wycieczkowy Pierwszy. Na nocny spoczynek udaliśmy się bardzo późno, ale następnego dnia nie musieliśmy tak wcześnie wstawać, gdyż zostawaliśmy na nocleg w tym samym hotelu Complejo San Simon, a więc odpadało ranne pakowanie walizek. Dzień 4 / 23 maja, poniedziałek / Śniadanie o godz Wyjazd na zwiedzanie z panią przewodnik o godz Santiago de Compostela - miasto w pn.-zach. Hiszpanii, na zachodnim pogórzu Gór Kantabryjskich, w prowincji La Coruña, ok. 30 km od wybrzeża Oceanu Atlantyckiego, stolica regionu Galicia, ok. 100 tys. mieszkańców. Miasto jest głównym ośrodkiem kulturalnym, turystycznym i pielgrzymkowym Galicji. Jest tu rozwinięty przemysł spożywczy, włókienniczy, skórzany i rzemiosło artystyczne. Jest jednym z najpiękniejszych średniowiecznych miast w Europie i trzecim świętym miejscem dla chrześcijaństwa po Jerozolimie i Rzymie. Jest tu 46 kościołów i kaplic, uniwersytet i arcybiskupstwo. Miasto związane jest z kultem apostoła Św. Jakuba Starszego / hiszp. Sant Iago /, jednego z dwunastu apostołów i jednego z pierwszych chrześcijańskich męczenników. Podobno miał on przybyć w celach misyjnych do Hiszpanii, kierując się Drogą Mleczną, która później została nazwana Drogą Św. Jakuba i stała się szlakiem pielgrzymkowym. Po powrocie do Jerozolimy został ścięty w 44 r. z rozkazu Heroda Agrypy I. Jego ciało zostało przewiezione do północno-zachodniego brzegu Hiszpanii i tam pochowane. Szlak, z wieloma schroniskami po drodze, jest oznakowany muszlami i żółtymi strzałkami. Wędrują po nim pielgrzymi, 11

12 których głównymi atrybutami są kostury, a ponadto podwinięte filcowe kapelusze z umieszczonymi na nich muszlami małży i zgrzebne ubrania oraz tykwy do noszenia wody. Muszla przegrzebka była atrybutem Św. Jakuba Starszego. Muszle zbierali pielgrzymi wędrujący brzegiem morza, a po dotarciu do Compostela nabierały one sakralnego charakteru i podobnie, jak medaliki, miały właściwości cudotwórcze. Pielgrzymi są nazywani kokijardami, od hiszpańskiego la coquille - muszla. Do Santiago de Compostela wiedzie kilka pielgrzymkowych dróg / po hiszpańsku camina /, ale za główny uważa się tzw. Drogę Francuską, prowadząca przez przełęcz Roncesvalles / 1057 m n.p.m /, która łączy się z Drogą Aragońską, prowadzącą od przełęczy Somport / 1640 m. n.p.m /. Obie drogi łączą się w Puente la Reina. Po dotarciu do Compostela wierni, którzy ostatnie 100 km przebyli pieszo, konno lub rowerem, otrzymują w jednej z kaplic tzw. kompostelę, czyli pisemne potwierdzenie odbycia pielgrzymki. Nazwa miasta, według legendy, pochodzi od łacińskiego campus stella - pole gwiazdy. Biskup Irii, lub według innego podania, pustelnik Palejo, został doprowadzony tu przez gwiazdę i w 830 r. odkrył grób apostoła Św. Jakuba Starszego. Podobno w 844 r. Św. Jakub ukazał się cudownie w zbroi na koniu w bitwie pod Clavijo i wojska chrześcijańskie pokonały Maurów, a on sam został patronem rekonkwisty i otrzymał przydomek Matamor - pogromca Maurów. W bojach z Maurami chrześcijanie używali okrzyków: San Jago i San Tiago. Apostoł stał się patronem Hiszpanii i ma swoje święto 25 lipca; szczególnie uroczyście obchodzone, gdy przypada w niedzielę. Podobno co roku do Compostela przybywa ok. 10 mln pielgrzymów. Szlak pielgrzymów ma ok. 750 km długości; mija się po drodze ok. 120 miejscowości i ok zabytkowych budowli. W 896 r. król Asturii Alfons II Wielki wybudował nad grobem bazylikę. Od początku IX w. miasto było siedzibą biskupstwa. W 997 r. miasto zdobył i zniszczył Almanzor. Od 1120 r. siedziba arcybiskupstwa. Zakon rycerski Santiago de Compostela został założony w 1161 r. w celu ochrony pielgrzymów i opieki nad nimi. Miasto szczyci się wieloma wspaniałymi zabytkami: kościołami, w tym bardzo starymi, bo z XII w. np. romańska bazylika Santa Maria del Sar, domami, pałacami, placami, klasztorami, no i oczywiście tym najważniejszych zabytkiem, majestatyczną katedrą Świętego Jakuba z lat , zbudowaną przez mistrza Bernharda na miejscu pierwotnej bazyliki z IX w., a zniszczonej przez Maurów. W późniejszych wiekach katedra była wielokrotnie przebudowywana; zwłaszcza barok zmienił ją zewnętrznie w XVII i XVIII w. Na szczęście natomiast wnętrze zachowało swój pierwotny wygląd. Dwie wysokie wieże katedry, mierzące po 74 m górują nad miastem i okolicą, a można je dostrzec z bardzo daleka. Od południowej strony jest wieża zegarowa / Torre de Reloj / z lat z jednym z największych dzwonów / średnica 2,5 m / świata, 12

13 słyszalnym z odległości 20 km. Bazylika jest trójnawowa z trójnawowym transeptem i wieloma kaplicami. Przed katedrą na ogromnym placu Praza do Obradoiro, który jest sercem starówki, a którego wschodnią część zajmuje katedra, gromadzą się tłumy pielgrzymów i turystów z całego świata, zaś rozmowy są prowadzone w różnych językach, czasem bardzo egzotycznych. Już pierwsze ogólne spojrzenie na katedrę dostarcza niesamowitych wrażeń. Katedra posiada wiele nadbudówek i jest bogato ozdobiona rzeźbami, a jej fasada z dwiema wieżami jest piękna. Fasada zakrywa najstarszą zachowaną część świątyni / Catedral Vieja /. Do bazyliki wchodzi się po szerokich schodach. Wnętrze katedry wykonane z granitu przedstawia styl wczesnoromański. Centralne miejsce zajmuje bogato udekorowany grób Św. Jakuba. Wzrok przyciąga wspaniały romański Portyk Chwały / Pórtico da Gloria / z lat / dzieło mistrza Mateo / ; pierwotne wejście do katedry. Portyk jest bogato rzeźbiony prawie 200 postaciami biblijnymi z Chrystusem pośrodku. Poniżej siedzi św. Jakub, a centralna kolumna wyobraża Drzewo Jessego., na którym widać wgłębienia i ślady powstałe po dotykach rąk milionów pielgrzymów, dziękujących w ten sposób za szczęśliwe przybycie. W pobliżu należy dotknąć czoła figury Santo dos Croques / święty od guzów /, zwróconej ku ołtarzowi, skulonej postaci u podstawy środkowego filara, a zyska się ponoć mądrość i szczęście. Przez Portyk Chwały wchodzi się do nawy głównej o kolebkowym sklepieniu na wysokości 22 m. Nawa jest potężną jedenastoprzęsłową halą. Nawy boczne mają sklepienia krzyżowe. Wnętrze katedry jest spowite ciągłym mrokiem, ponieważ nie ma strefy okien górnych, a wielkie okna naw bocznych nie wpuszczają wiele światła. Ołtarz główny to piękne barokowe dzieło z XIII-wieczną figurą siedzącego św. Jakuba. Za ołtarz można wspiąć się po schodkach, co też uczyniliśmy, i z bliska zobaczyliśmy słynną figurę. Wielowiekowa tradycja nakazuje, aby ramieniem objąć szyję świętego i ucałować srebrny płaszcz wysadzany drogocennymi kamieniami. W krypcie pod ołtarzem, w grobowcu w obrębie fundamentów z IX w., spoczywają szczątki św. Jakuba i jego dwóch uczniów Teodora i Atanazego. W katedrze przyciąga uwagę, zawieszona pod kopułą, gigantyczna srebrna kadzielnica / Botafumeiro / o wysokości 2 m i wadze 80 kg. Nazwa kadzielnicy pochodzi od słów botar, co w języku galicyjskim oznacza wyrzucać i fumeiro od fume, czyli dym. Jest to prawdopodobnie największa kadzielnica na świecie. W dni wielkich uroczystości zostaje przymocowana na specjalnych hakach, a co najmniej ośmiu silnych mężczyzn może ją wprawić w ruch. Oglądanie wnętrza katedry jest bardzo ekscytujące, ale trzeba na to bardzo dużo czasu. Każdemu z uczestników wycieczki podoba się coś innego, inny szczegół przyciąga uwagę. Należy podkreślić, że wszystkie detale wykonano z niezwykłą precyzją i dokładnością, wszystkie biblijne postaci 13

14 są pełne ekspresji, a prawie o każdej z nich można opowiadać legendy. Po wyjściu na zewnątrz podziwiamy Bramę Złotników / Porta das Praterias / z 1120 r., bogato zdobioną figurami o tematyce religijnej. Przewodnik opowiada jeszcze ciekawą historię o dzwonniku mieszkającym całe życie na dachu katedry i pokazuje jego domek. Dzwonnik był jednocześnie krawcem, więc klienci do miary musieli się wspinać do niego na górę. Katedra otoczona jest placami i dlatego można jej piękno podziwiać z różnych stron. Wtedy też zauważamy, że miejscami jest porośnięta zielonym mchem i że wyrastają na niej małe drzewka. Po obejrzeniu katedry był czas wolny, a każdy z nas zagospodarował go inaczej. W pobliżu katedry zachwyciliśmy się romantycznym placem / Praza das Praterias / z XVIIwieczną Fontanną Koni; zwróciliśmy uwagę na Hostal de los Reyes Católicos, wybudowany w latach szpital i zajazd dla ubogich pielgrzymów. Został zbudowany wokół czterech patio z arkadami i fontannami. Należy do największych hoteli świata, a bywa nazywany luksusową gospodą / po hiszpańsku parador /. Podzieleni na niewielkie grupki rozeszliśmy się szukając ciekawych miejsc. Miasteczko położone na wzgórzach rozrasta się coraz bardziej przez powstające wkoło nowe bloki. Spacerując wąskimi, krętymi uliczkami, raz w dół, raz w górę, zauważamy, że Santiago to niezwykle urokliwe i bardzo piękne miasteczko. Najstarsza część Santiago jest nieduża. Domy z granitowymi murami często porastają zielonkawe mchy. Oddychamy atmosferą średniowiecza, poddając się nieco sennemu, dziwnemu i spokojnemu nastrojowi. W oknach restauracji zauważamy wystawy z akwariami pełnymi żywych jeszcze krabów, ośmiornic i innych owoców morza, które za chwilę mogły pojawić się na stołach gości. To specjalność Galicji. Kawiarenki i restauracje są pełne turystów. Przyjemna woń miejscowych przysmaków wabi nas niemiłosiernie. W jednej z takich restauracji dosyć dużą grupą siadamy do obiadu i zasłużonego odpoczynku. Rozkoszujemy się dobrym jedzeniem, jeszcze lepszym winem i chłodem, który zapewnia klimatyzacja. Na koniec deser. Potem znów idziemy na zwiedzanie, spacery i kupowanie pamiątek. Sklepów, sklepików i kolorowych kramów z pamiątkami jest bardzo dużo i dosłownie wszędzie. Gdzieniegdzie można spotkać artystów i sztukmistrzów poprzebieranych w dawne stroje; nawet można było sfotografować się z samym św. Jakubem. Wokół panuje gwar. Turyści targując się i śmiejąc kupują pamiątki, a są to najczęściej muszle, wisiorki, figurki, laski, obrazki, itp. Błądząc po starych zaułkach trafiamy na pełne dostojeństwa tereny uniwersyteckie, zauważamy piękną zieleń w centrum miasta. Czas ponagla i udajemy się do przykatedralnego muzeum, w którym można dokładnie poznać dzieje miasta, historię budowy katedry i obejrzeć bogate zbiory malarstwa europejskiego. Pełni wrażeń duchowych i cielesnych idziemy wolno do autokaru, by odjechać do hotelu. 14

15 Po odpoczynku i obiadokolacji czekała nas wesoła i szalona zabawa na imieninach naszej uroczej koleżanki, jutrzejszej solenizantki. W niewielkim hotelowym pokoiku zmieściła się cała nasza paczka; siedzieliśmy na łóżkach, podłodze, szafkach, no i oczywiście na czyichś kolanach. Raczyliśmy się hiszpańskimi trunkami i południowymi owocami, w tym już truskawkami, opowiadaliśmy dowcipy, śpiewaliśmy głośno wszystkie znane nam biesiadne, i nie tylko, piosenki. Solenizantka wystąpiła na uroczystości we wspaniałym wianku uplecionym z pięknych różnokolorowych kwiatów. Wcześniej oczywiście połowa grupy biegała po tutejszych łąkach, by wszystkie te zielne piękności zdobyć, a potem upleść wianek. Prym na tym szaleńczym wieczorze wiedli: uduchowiona solenizantka, wyglądająca niczym nifma, wraz ze swoim mężem, dbającym o uciechy ciała i nasz Wycieczkowy Casanova I, czyli egipski Dżordżyk vel Mister Roleks. Słowa nie oddadzą pełni tego, co się tam działo; należy to koniecznie obejrzeć na wycieczkowym filmie lub fotografiach. Po tak intensywnych przeżyciach udaliśmy się na spoczynek, by słodko zasnąć w objęciach Morfeusza. Dzień 5 / 24 maja, wtorek / Pobudka o godz. 7.00, o 7.30 śniadanie, o 8.30 wyjazd do Fatimy. Ranek nie był zbyt miły dla większości z nas. Tupot białych mew w głowach to pestka, ale rozstanie podczas śniadania z pięknymi ciemnookimi kelnerkami i kelnerami to dopiero siurpryza. Czas naglił i trzeba było zostawić za sobą Santiago, wsiąść do autokaru i wyruszyć w dalszą podróż. Niektórzy odsypiali szalony wieczór, inni leczyli ból głowy, ale byli i tacy, którzy patrzyli dookoła podziwiając piękno krajobrazu migającego zza szyb autokaru. Przyzwyczailiśmy się już do szerokich wygodnych dróg i rozległych przestrzeni. Podczas przejazdu są krótkie postoje na zjedzenie posiłku i rozprostowanie nóg. Po paru godzinach jazdy jesteśmy w Portugalii; granicy wyraźnie zaznaczonej nie ma i tylko przewodnik poinformował nas, że właśnie przekroczyliśmy granicę hiszpańsko-portugalską. Portugalia Niepodległa republika została proklamowana 5 października 1910 roku. Republika Portugalska / República Portuguêsa / lub krótko Portugalia / Portugal / to państwo w zachodniej części Europy Południowej na południowym zachodzie Płw. Iberyjskiego nad Oceanem Atlantyckim i na położonych na nim archipelagach Azory / Açores / i Madera / Madeira /. Jest to najdalej wysunięte na zachód państwo Europy. Od północy i wschodu graniczy tylko z jednym sąsiadem - Hiszpanią i ta granica lądowa to 1214 km. Granicę zachodnią i południową stanowią wody Oceany Atlantyckiego o długości 1793 km. 15

16 Portugalia ma kształt zbliżony do prostokąta, którego długość wzdłuż wybrzeża Atlantyku, czyli z północy na południe, wynosi 560 km, a średnia szerokość z zachodu na wschód to 180 km. Najwyższy punkt: wygasły wulkan Ponta do Pico na Azorach / 2351 m n.p.m. /; najniższy punkt: Ocean Atlantycki - 0 m. Powierzchnia kraju liczy 92,4 tys. km 2 i jest to 109 miejsce na świecie, ludność to ok.10,5 mln, co stanowi 76 miejsce na świecie; gęstość zaludnienia mieszk. / km 2. Portugalczycy stanowią 99% ludności, a Portugalia jest jednym z najbardziej jednolitych narodowościowo i etnicznie krajów Europy. 94% społeczeństwa to katolicy. Największe miasta to Lizbona / 2,8 mln / i Porto / 1,7 mln / mieszkańców. Portugalia dzieli się na 18 województw / distritos / i dwa regiony autonomiczne: Archipelag Azory i Archipelag Madera. W północnej części kraju panuje klimat wilgotny, w południowej śródziemnomorski, a na wyspach podzwrotnikowy. Ok. 70% pow. stanowi wyżyna Mesety Iberyjskiej. Najwyższy szczyt części portugalskiej kontynentu to Estrêla / 1993 m /. Największe rzeki to: Minho / hiszp. Miño /, Douro / hiszp. Duero /, Tejo / Tag /, Guadiana, Sado. Rzeki uchodzące do Atlantyku tworzą rozległe delty / estuaria /. Lasy zajmują 33% pow. kraju. Na północy są to lasy dębowo-bukowo-sosnowe; na południu lasów jest mało i są to głównie lasy dębowe z dębem korkowym i ostrolistnym. Na południu występują krzewiaste zarośla makii i garigu, a także duże plantacje eukaliptusa. Portugalia to jeden z najszybciej rozwijających się krajów w Europie. Główne dziedziny gospodarki to przemysł przetwórczy, włókienniczy, budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, turystyka. Portugalia słynie ze znanych w świecie gatunków win: Portwein, Madera, Moscatel, Porto. Zajmuje pierwsze miejsce na świecie w produkcji korka. Jest największym w Europie producentem eukaliptusowej pulpy drzewnej dla przemysłu papierniczego. Rośnie znaczenie turystyki; liczba turystów zwiększyła się ponad trzykrotnie i obecnie jest to ponad 10 mln rocznie. Historia Portugalii, podobnie jak każdego kraju, a zwłaszcza jej sąsiadki Hiszpanii, jest skomplikowana i zawiła. W starożytności były tu ludy iberyjskie i celtyckie; z czasem pojawili się Fenicjanie, Grecy i Kartagińczycy. Od II w. p.n. e. aż do V w. n.e. nad tymi ziemiami panowali Rzymianie. Nastąpiła romanizacja i chrystianizacja ludności oraz szybki rozwój cywilizacyjny. Po najeździe plemion germańskich na półwyspie panowali Swewowie i Wizygoci. Następnie pojawili się Arabowie. Chrześcijanie zaczęli prowadzić rekonkwistę wypierając Arabów z kolejnych ziem i miejscowości. Około 1249 r. Portugalia uzyskała obecny kształt terytorialny. Około 1255 r. przeniesiono z Coimbry do Lizbony stolicę kraju, a w latach powstał tu pierwszy portugalski uniwersytet. W latach pod panowaniem dynastii Aviz Portugalia przeżywała okres swojej największej świetności, ale poza półwyspem; bowiem tutaj rządziła Kastylia. Ekspansja Portugalii 16

17 skierowała się ku Afryce / zajęcie Ceuty w 1415 r. i w 1471 Tangeru / i na Atlantyk, gdzie wyprawy morskie zapoczątkowały epokę wielkich odkryć geograficznych. Portugalczycy zastosowali nowe techniki nawigacji i nowy typ statku - karawelę. Zdobywając kolejne zamorskie terytoria Portugalczycy kolonizowali je, zakładali twierdze, faktorie handlowe, rozwijali bardzo zyskowny handel złotem, cukrem, bawełną, przyprawami korzennymi i murzyńskimi niewolnikami. W 1494 r. Hiszpania i Portugalia zawarły w Tordesillas traktat, na mocy którego podzieliły między siebie odkrywane ziemie pozaeuropejskie. Portugalczycy dotarli do Indii, Chin i Japonii, monopolizując cały handel europejski ze wschodem. W 1500 r. odkryli Brazylię i rozpoczęli jej kolonizację. Portugalia to kraj żeglarzy, a najwięksi z nich to: książę Henryk Żeglarz / /, Gil Eannes /? Żył w czasach Henryka Żeglarza /, Bartolomeo Diaz / ok /, Ferdynand Magellan / ok /, Vasco da Gama / ok /, Pedro Alvares Cabral / ok.1467 / /. Najważniejsze kolonie portugalskie to: Angola, Mozambik, Gwinea Bissau, Wyspy Zielonego Przylądka, Timor, Makau, Brazylia. Do Portugalii napływały ogromne bogactwa / cukier, złoto, diamenty /. Kraj szybko się rozwijał, a wraz z gospodarką rozwijała się sztuka. Bogactwo kusi i Portugalia na jakiś czas dostała się pod rządy Hiszpanii. Zamorskie posiadłości portugalskie stały się łakomym kąskiem dla Anglików i Holendrów. Portugalia traciła monopol na handel ze wschodem i wpływy w Azji. W 1640 r. Portugalia ogłosiła niepodległość, którą Hiszpania uznała dopiero po długotrwałych walkach w 1668 r. Portugalia już nie odzyskała dawnej potęgi. W kolejnych wiekach pojawiały się inne ważne wydarzenia: wojny napoleońskie, utworzenie republiki w 1910 r., dyktatura Salazara od 1932 r., I i II wojna światowa, powrót demokracji w 1974 r. w wyniku obalenia dyktatury, znany jako Rewolucja Czerwonych Goździków / Revoluçao dos Cravos /. Po rewolucji 1974 r. większość kolonii portugalskich odzyskała niepodległość. Portugalia otworzyła się na Europę, w 1986 r. stała się członkiem Unii Europejskiej, nastąpił szybki rozwój gospodarczy i ogólne polepszenie bytu. Prawie w samo południe, bo o dojechaliśmy do Fatimy. Niebo było bezchmurne i nieprzyzwoicie błękitne, powietrze stało nieruchomo, żadnego podmuchu wiatru. Po wyjściu z klimatyzowanego autokaru poczuliśmy na sobie żar, który oblepiał nas niemiłosiernie i utrudniał oddychanie. Popijając zimne napoje ruszyliśmy w kierunku sanktuarium maryjnego. Przewodnik opowiedział o miasteczku, bazylice i przepowiedniach, a potem ruszyliśmy na samodzielne zwiedzanie. 17

18 Fatima - miasto w dystrykcie Santarém w środkowej Portugalii; jeden z trzech / obok Lourdes i Jasnej Góry / głównych ośrodków kultu maryjnego. Fatima leży ok. 50 km od Atlantyku. Jest miejscowością o strukturze wiejskiej. Ze względu na przybywających tu tłumnie pielgrzymów / w 2005 r. było ich prawie 5 mln / rozwija się dobrze działalność usługowa i handlowa. Fatima liczy ok. 8 tys. mieszkańców, posiada 10 tys. miejsc noclegowych, 15 domów zakonnych męskich i 50 żeńskich. Jej ranga religijna wiąże się z objawieniami Matki Bożej w 1917 r. Wtedy to Matka Boża ukazała się trójce dzieci: Łucji dos Santos / 10 lat /, Franciszkowi Marto / kuzyn Łucji, 9 lat /, Hiacyncie Marto / kuzynka Łucji, 7 lat /. Objawienia trwały od 13 maja do 13 października 1917 r. na polach Cova da Iria / Kotlina Pokoju /, należących do rodziny dos Santos. Młodym pastuszkom zostały przekazane trzy tajemnice fatimskie, dotyczące przyszłości świata. Ponadto dzieci miały modlić się za nawrócenie grzeszników i zakończenie wojny. W czasie objawień tylko Łucja rozmawiała z Matką Bożą, Hiacynta widziała Ją i słyszała, a Franciszek tylko widział. Wkrótce po objawieniach dwoje dzieci zmarło: 4 kwietnia 1919 r. Franciszek, a 20 lutego 1920 r. Hiacynta. Najdłużej, bo 97 lat, żyła jako karmelitanka bosa w klasztorze w Coimbrze, siostra Łucja de Jesus dos Santos. Zmarła 13 lutego 2005 r. Kościół katolicki uznał objawienia za cud w 1930 r. Papież Jan Paweł II beatyfikował Hiacyntę i Franciszka 13 maja 2000 r. Również podczas tej wizyty Jan Paweł II rozmawiał w cztery oczy z Łucją. Papież wielokrotnie podkreślał, że swoje ocalenie z zamachu 13 maja 1981 r. zawdzięcza Matce Bożej Fatimskiej. W latach w miejscu objawień wzniesiono bazylikę Matki Boskiej Różańcowej / podczas ostatniego objawienia 13 października 1917 r. Pani z nieba nazwała siebie Matką Boską Różańcową, prosiła o wybudowanie w tym miejscu kaplicy pod Jej wezwaniem i zaleciła codzienne odmawianie różańca /. Świątynia góruje nad całą okolicą i imponuje swą wielkością. Wieża neobarokowej bazyliki ma 65 m wysokości i jest zwieńczona ogromną koroną z brązu, przyozdobioną kryształowym krzyżem. Świątynia została wzniesiona z wapienia. Pomimo upału na zewnątrz, w środku bazyliki jest bardzo chłodno i panuje półmrok. Wnętrze bazyliki posiada piękne malowidła i witraże, ukazujące sceny widzenia; przy ołtarzu stoi kopia figurki Matki Boskiej Fatimskiej z Kaplicy Objawień. W kaplicach bocznych znajdują się groby Franciszka i Hiacynty. 19 lutego 2006 r. ciało siostry Łucji zostało przeniesione. z klasztoru karmelitanek w Coimbrze, gdzie zmarła, do sanktuarium w Fatimie. Zgodnie z jej ostatnią wolą, spoczęło u boku błogosławionych pastuszków Franciszka i Hiacynty. Po obejrzeniu wnętrza wychodzimy z przyjemnego chłodu na lejący się z nieba upał. Spacerujemy pod kolumnami bazyliki, oglądamy sceny Drogi Krzyżowej, patrzymy na zalany słońcem wielki plac przed sanktuarium; plac jest dwukrotnie 18

19 większy od placu Świętego Piotra w Rzymie. Plac przecina długa ścieżka / ok. 200 m /, zwana ścieżką pokuty; wielu pielgrzymów wędrując do Kaplicy Objawień, pokonuje ją na klęczkach odmawiając różaniec. Po prawej stronie bazyliki trafiamy do Kaplicy Adoracji, gdzie znajduje się Przenajświętszy Sakrament. Najważniejszym miejscem tej przestrzeni sakralnej / czyli sacrum / jest Kaplica Objawień z cudowną figurą Matki Boskiej Fatimskiej z koroną na głowie i różańcem w ręku. Figurka została wyrzeźbiona w cedrowym drewnie przez Jos Ferreirę Thendima w 1920 r. W koronie figurki umieszczono kulę, która zraniła Jana Pawła II podczas zamachu na jego życie 13 maja 1981 r. / zamach był dokładnie w dniu i godzinie pierwszego objawienia w Fatimie /. Kaplica, ze szkła i metalu, została wybudowana dokładnie w miejscu objawień. W kaplicy odprawiane są msze święte w różnych językach. Niedaleko jest ściana modlitw, gdzie można kupić i zapalić świece intencyjne. Ponieważ do rozpoczęcia mszy świętej o godz , w której chce uczestniczyć duża grupa osób, jest jeszcze sporo czasu, każdy szuka dla siebie czegoś ciekawego. Jedni idą do parku, by ochłonąć w ciszy i chłodzie pod rozłożystymi drzewami, inni siadają w licznych kawiarenkach, by ochłodzić się zimnymi napojami, albo wędrują wśród bardzo wielu straganów i sklepików z pamiątkami, by kupić jakiś drobiazg dla siebie i swoich bliskich. Potem udział w mszy świętej, której ceremonia jest trochę inna od naszej; udział w obrzędach biorą osoby świeckie. Po mszy wsiadamy do autokaru, by udać się jeszcze do miejscowej wytwórni win. W orzeźwiającym chłodzie zasiadamy przy dużych dębowych stołach, a miłe i ładne portugalskie dziewczyny zapraszają nas do degustacji rozmaitych win: białych, różowych i czerwonych, wytrawnych, półwytrawnych i słodkich. Na ściennym ekranie jest wyświetlany film o tradycjach produkcji wina, uprawie winorośli, rodzajach win. Atmosfera była bardzo miła, błyskały flesze aparatów, a nikt z nas nie liczył, ile wina zdążył zdegustować. Nogi zrobiły się ciut przyciężkawe, a i w głowie trochę zaszumiało. Mimo tego musieliśmy porzucić to przyjemne zajęcie, udać się do firmowego sklepu i zrobić zakupy. I to dopiero był ambaras i zamieszanie. Jaki wybór, jakie trunki! A przecież nie można nabyć wszystkiego! Bo i droga długa jeszcze przed nami, a może by tak zacząć trochę oszczędzać? Po długich wyborach i wahaniach każdy coś dla siebie znalazł. Największym powodzeniem cieszyło się chyba prawdziwe PORTO! Jest już popołudnie, słońce nie przypieka tak mocno i nasze samopoczucie jest wspaniałe. Radośni, pełni wrażeń i lekkiego jeszcze szumu w głowach wsiedliśmy do autokaru, by o godz odjechać w dalszą drogę, tym razem przez Lizbonę do hotelu Novotel w Setúbalu. Podróż upłynęła w sielskiej atmosferze. Częstowaliśmy się kanapkami i w dalszym ciągu degustowaliśmy zakupione trunki. Nasz ukochany Casanova Wycieczkowy I wypatrzył młodą, / ale pełnoletnią już! / 19

20 wycieczkowiczkę i nieustannie ją adorował. Ponieważ młoda dama podróżowała w asyście babci, więc nasz kolega adorował i babcię, żeby uzyskać jej przychylność. Kolega był tak rozanielony, że częstował winem i kanapkami wszystkich podróżujących autokarem, a później się okazało, że to były zapasy jego współtowarzysza, też bardzo miłego i dowcipnego. Śmiechu było co niemiara, ale to wszystko nie przeszkadzało w obserwacji migającego za oknami krajobrazu. Raz był to krajobraz wyżynno-górski, potem nizinny i znów pagórkowaty. Czasem był to teren z zaroślami typu makia, potem pojawiały się pasma lasu, a gdzie indziej znów plantacje wiecznie zielonego dębu korkowegoz poobdzieraną korą. Jednym słowem krajobraz był urozmaicony. Nie wiedzieć kiedy znaleźliśmy się w Lizbonie i wjechaliśmy na stosunkowo nowy, wspaniały most nazwany imieniem odkrywcy Vasco da Gama. Lizbona zyskała ten most z okazji wystawy EXPO 98. Most został oddany do użytku 9 marca 1998 r. Fachowcy określają, że jest to właściwie przeprawa mostowa o długości 17,2 km; w tym długość konstrukcji mostowych 12,3 km. Jest to największa budowla mostowa w Europie. Przeprawa jest usytuowana u ujścia Tagu i znajduje się w strefie żeglugi statków pełnomorskich. Konstrukcja jest zabezpieczona przed szkodliwym działaniem soli, a także musi być odporna na trzęsienia ziemi, bowiem Lizbona leży w strefie sejsmicznej. Most główny jest położony nad kanałem żeglownym Cala do Norte przy północnym brzegu ujścia Tagu. Konstrukcję stanowią żelbetowe przęsła podwieszone; centralne ma długość 420 m. Trudno opisywać wszystkie szczegóły techniczne, ale można jeszcze zwrócić uwagę na pylony mające wysokość 147 m i kształt litery H. Pylony opierają się na 88 palach żelbetowych, a każdy pal ma średnicę 2,2 m i średnią długość od 50 do 65 m. Most ma cztery wiadukty: północny ma długość 448 m i 11 przęseł, expo ma długość 672 m, centralny ma długość 6531 m, południowy ma długość 3825 m i 85 przęseł. Koszt budowy wyniósł 1 mld USD. Zużyte materiały to: m 3 betonu, t stali zbrojeniowej, t stali sprężającej, a powierzchnia deskowań to m 2. Po przejechaniu przez most skierowaliśmy się w stronę Setúbalu i naszego hotelu Novotel. Dotarliśmy tam przed godz. 20. I jak zwykle: przydział pokoju, zakwaterowanie, umycie się, chwila odpoczynku. O godz kolacja. Po kolacji zwiedzanie najbliższej okolicy, spotkania towarzyskie w pokojach i nocny odpoczynek. Setúbal to miasto przy ujściu rzeki Sado do Atlantyku, uzdrowisko, kąpielisko i port handlowy. Jest to trzeci co do wielkości port Portugalii po Lizbonie i Porto. Liczy ok. 120 tys. mieszkańców, ma rozwinięty przemysł stoczniowy, chemiczny, spożywczy, metalowy. Są tu ruiny starożytnego miasta rzymskiego, muzeum, kościoły i piękne Stare Miasto. 20