The clinical and radiographic diagnosis of vertical root fractures (VRFs) is often

Transkrypt

1 Basic Research Technology Comparison of Five Cone Beam Computed Tomography Systems for the Detection of Vertical Root Fractures Bassam Hassan, BDS, MSc,* Maria Elissavet Metska, DDS, MSc, Ahmet Rifat Ozok, DDS, PhD, Paul van der Stelt, DDS, PhD,* and Paul Rudolf Wesselink, DDS, PhD Abstract Introduction: This study compared the accuracy of cone beam computed tomography (CBCT) scans made by five different systems in detecting vertical root fractures (VRFs). It also assessed the influence of the presence of root canal filling (RCF), CBCT slice orientation selection, and the type of tooth (premolar/molar) on detection accuracy. Methods: Eighty endodontically prepared teeth were divided into four groups and placed in dry mandibles. The teeth in groups Fr-F and Fr-NF were artificially fractured; those in groups control-f and control-nf were not. Groups Fr-F and control-f were rootfilled.cbctscansweremadeusingfivedifferent commercial CBCT systems. Two observers evaluated images in axial, coronal, and sagittal reconstruction planes. Results: There was a significant difference in detection accuracy among the five systems (p = ). The presence of RCF did not influence sensitivity (p = 0.16), but it reduced specificity (p = 0.003). Axial slices were significantly more accurate than sagittal and coronal slices (p = ) in detecting VRF in all systems. Significantly more VRFs were detected among molars than premolars (p = ). Conclusions: RCF presence reduced specificity in all systems (p = 0.003) but did not influence accuracy (p = 0.79) except in one system (p = 0.012). Axial slices were the most accurate in detecting VRFs (p = ). (J Endod 2010;36: ) Key Words Cone beam computed tomography scan, diagnosis, root canal filling, vertical root fracture From the Departments of *Oral and Maxillofacial Radiology and Cariology Endodontology Pedodontology, Academic Centre for Dentistry Amsterdam, Amsterdam, The Netherlands Bassam Hassan and Maria Elissavet Metska contributed equally to this manuscript. Address requests for reprints to Dr Ahmet Rifat Ozok, Department of Cariology Endodontology Pedodontology, Academic Centre for Dentistry Amsterdam (ACTA), Louwesweg EA Amsterdam, The Netherlands. address: r.ozok@acta.nl /$0 - see front matter Copyright ª 2010 by the American Association of Endodontists. All rights reserved. doi: /j.joen The clinical and radiographic diagnosis of vertical root fractures (VRFs) is often complicated. A local deep pocket, dual sinus tracts, and a halo type of lateral radiolucency are among the symptoms (1 8). Often these symptoms are not convincing to justify tooth extraction, which usually is the elected treatment because the prognosis of VRFs is poor. Therefore, the exact diagnosis of a VRF is crucial to avoid erroneous extraction. However, because of the two-dimensional nature of periapical radiographs (PRs) and the inherent superimposition projection artifacts, visualizing a VRF is difficult, especially when the fracture line is mesiodistally oriented (9). The presence of a VRF is only confirmed by direct visualization (10). This may sometimes be accomplished by means of a surgical diagnostic flap, which is quite invasive. Cone beam computed tomography (CBCT) scans specifically designed for the maxillofacial region have become largely accessible to clinicians and have replaced conventional computed tomography scans for dentomaxillofacial applications because of their reduced radiation dose and installation and maintenance costs (11 13). Prototype flat-panel CBCT systems were found useful in detecting VRFs (14, 15). Those systems, however, cannot be used to scan patients. Recently, a CBCT system was found more accurate than PR in detecting VRFs in root-filled teeth (16). The superiority of CBCT over PR is primarily because of the high contrast and three-dimensional nature of tomographic imaging, which permits direct visualization of fracture lines otherwise masked in PR. Several dentomaxillofacial CBCT systems are currently on the market. Those systems differ from each other in detector design, patient scanning settings, and data reconstruction parameters (17 21). Several scanning and reconstruction factors including scan field of view (FoV) selection and voxel size, the number of basis projections (acquisitions) used for reconstruction, and image artifacts have significant influence on image quality in CBCT. CBCT systems vary in their image quality and ability to visualize anatomic structures (22 27). This variation is most prominent with small and delicate anatomic structures such as periodontal ligament and trabecular bone (28).It is, therefore, probable that different CBCT systems vary in their ability to detect VRFs because the fractures are small. The influence of the presence of root canal filling (RCF) on VRF visibility could also vary among the different scanners. Additionally, the selection of the reconstruction plane (axial, sagittal, or coronal) used for the detection or the type of tooth could have an influence on VRF detection. This study aimed to compare the accuracy of five clinical CBCT systems for detecting VRFs in endodontically prepared teeth and to assess the influence of the presence of a RCF, slice orientation selection, and the type of tooth on accuracy for detecting VRF in each system. Material and Methods Sample Preparation We used the method described by Hassan et al (16). Briefly, 40 extracted premolars and 40 molars were inspected on a stereomicroscope (Wild Photomakroscop M400; Wild, Heerbrugg, Switzerland) for the absence of VRFs. Endodontically prepared root canals (size F3, ProTaper; Dentsply Maillefer, Tulsa, OK) were divided into two experimental (Fr-F and Fr-NF) and two control groups (control-f and control-nf). Each group consisted of 10 premolars and 10 molars (n = 20). The teeth were decoronated to eliminate a bias of enamel fractures. 126 Hassan et al. JOE Volume 36, Number 1, January 2010

2 Basic Research Technology Figure 1. An example of an axial cross-section showing a vertical root fracture line (arrow) in an endodontically filled root (row A) and in a nonfilled root (row B). CBCT systems from left to right: (1) Next Generation i-cat, (2) Scanora 3D, (3) NewTom 3G, (4) AccuiTomo MTC-1, and (5) Galileos 3D. The roots in groups Fr-F and Fr-NF were vertically fractured using the method described by Hassan et al (16). The fractured teeth in these two groups were inspected again under the stereomicroscope to confirm the presence of VRFs. Fracture line orientation (buccolingual or mesiodistal) was also recorded. A well-fitting gutta-percha cone was inserted in the canals of groups Fr-F and control-f. One investigator, who was not involved in the observation, coded the teeth and fixed them with agar-agar (Merck, Darmstadt, Germany) in premade sockets bilaterally in the posterior region in 10 dry human mandibles, which were coated with three layers of dental wax (Tenatex Red; Kemdent, Swindon, UK) buccally and lingually to provide some level of soft-tissue simulation. Radiographic Scans The sample was scanned using five CBCT systems according to the protocols recommended by the manufacturer. The CBCT systems were NewTom 3 G (QR SLR, Verona, Italy), Next Generation I-CAT (Imaging Sciences International, Hatfield, PA), Galileos 3D (Sirona Germany, Bensheim, Germany), Scanora 3D (Soredex, Tuusula, Finland), and 3D AccuiTomo-xyz (J. Morita, Kyoto, Japan). System specifications and scan settings are shown in Table 1. The scanned data were exported in DICOM 3 file format. Data Analysis The axial, coronal, and sagittal tomographic slices of the datasets were created in Amira image analysis software (V4.2.0; Visage imaging, Carlsbad, CA). Two blinded and calibrated experienced endodontists assessed the images on each slice orientation independently. The calibration included training on the radiographic features of VRF on CBCT scans. The visibility of a radiolucent fracture line crossing the root either completely or partially on at least two consecutive slices was the main radiographic feature for detecting a VRF (16). Images were displayed on a 21-inch flat-screen panel (Philips Brilliance, Best, The Netherlands). Each observer assessed the presence of VRF on a dichotomous scale (fractured/not-fractured). A separate score for detecting VRF was obtained for each slice orientation (axial, sagittal, and coronal). The root was considered fractured when a fracture line was detected on any one of the three slices. Statistical Analysis The data were analyzed on SPSS software (v16.0; SPSS Benelux, Gorinchem, The Netherlands). The radiographic measurements were compared with the gold standard (physical observations) using a two-sided chi-square test to determine the sensitivity and specificity of each system in detecting VRFs. A univariate analysis of variance test assessed the influence of the choice of CBCT system, the presence of an RCF, reconstruction slice orientation (axial, coronal, or sagittal), and the effect of tooth type (premolar or molar) on the detection accuracy of VRF. Additionally, the influence of VRF line orientation (buccolingual or mesiodistal) was also assessed. A Cohen kappa measured the overall and per system agreement between the two observers. The alpha value was set to Results The kappa agreement measure, sensitivity, specificity, and accuracy results for the five CBCT systems are summarized in Table 1. There was a statistically significant difference among the five scanners in their sensitivity for detecting VRF (p = ) and no statistically significant difference in their specificity (p = 0.17). There was a statistically significant difference in overall accuracy among the five systems (p = ) (Table 1). The presence of RCF did not influence sensitivity (p = 0.16), but it reduced specificity (p = 0.003). RCF did not reduce overall accuracy in detecting VRFs on CBCT scans (p = 0.79) except for the Galileos 3D system (p = 0.012). Axial slices were significantly more accurate than sagittal and coronal slices (p = ) in detecting VRFs in all systems (Table 1). Significantly more VRFs were detected among molars than premolars (p = ). There was no significant influence of VRF line orientation (buccolingual or mesiodistal) on detection accuracy (p = 0.21). The overall agreement between the observers was fair (k = 0.385). The agreement for the i-cat was good (k = 0.68), and it was better compared with those for other systems (Table 1). Discussion The Next Generation i-cat was the most accurate system, followed by the Scanora 3D. The other three systems were significantly less accurate in detecting VRFs. Possible explanations for the variation include JOE Volume 36, Number 1, January 2010 Comparing Five CBCT Systems for Detecting Vertical Root Fractures 127

3 Basic Research Technology TABLE 1. Scan and Reconstruction Settings for the Five CBCT Systems Molars Kappa Premolars RCF Sagittal coronal axial overall Specificity overall Sensitivity overall Voxel size (mm) Scan FoV (cm) Manufacturerdetector type kvp ma Scanner fair NewTom 3G AFP imaging- IIT/CCD* Imaging Sciences good Int-FPD Next Generation I-CAT Galileos 3D Sirona-IIT-CCD poor Scanora 3D Soredex-FPD moderate AccuiTomo-XYZ J.Morita-IIT/CCD fair Sensitivity, specificity, overall accuracy for the detecting vertical root fractures, and accuracy for root canal filled (RCF) teeth for tooth type (premolar or molar) per CBCT system. Kappa interobserver agreement per system. *Image Intensifier Tube/Charged Coupled Device. Flat-panel detector. differences in detector type and characteristics, scan FoV selection, and voxel size (which influence contrast and resolution) as well as systemspecific image artifacts. Based on detector design technology, current CBCT systems are categorized into the following groups: (1) image intensifier tube/ charged coupled device (IIT/CCD) combinations or (2) flat-panel detectors (FPDs) (29). It is reported that IIT/CCD detectors are inferior to FPD in terms of reduced dynamic range, contrast and spatial resolution, increased pixel noise, and image artifacts (30, 31). I-CAT and Scanora 3D are both FPD-based systems; the other three systems are IIT/ CCD based (Table 1). This might explain the superiority of those two systems to the other three. The influence of FoV selection during the scan is equally important. Broadly, based on FoV selections, CBCT systems are categorized into the following: (1) small (dental) volume usually used for scanning few teeth or one jaw; (2) medium (maxillofacial) volume covering both jaws, the maxillary sinus, and part of the nose; and (3) large (craniofacial) volume, which covers the entire maxillofacial region extending in some systems to the cranial vertex superiorly (17 21). FoV selection is directly related to voxel size and influences spatial and contrast resolution. Larger FoV selection provides less resolution and contrast in comparison with small FoV, and this directly influences the visibility of anatomic structures with CBCT (28 31). Some CBCT systems, such as Galileos 3D, provide a single-scan FoV selection of cm, which cannot be modified. Therefore, it was impossible to standardize the FoV and voxel size selections for all of the systems included in this study. However, an attempt was made to obtain the scans with comparable scan FoVs and voxel sizes as much as possible. The number of basis projections obtained during the scan, data reconstruction parameters (algorithms), and machine-specific image artifacts may also contribute to the variation among the systems (28-33). An image of low quality is difficult to be interpreted, and a definite diagnosis cannot be done easily. More false-positives and/or false-negatives arise, thus reducing the system s overall accuracy. This is a possible explanation for the fair and poor kappa scores, especially for the Galileos 3D system (Table 1). The presence of RCF reduced specificity in all systems, leading to more false-positive results (Table 1). Radiopaque materials such as gutta-percha cones create streak artifacts that mimic fracture lines (16). However, the presence of RCF did not reduce overall detection accuracy except in the Galileos system, which was associated with many artifacts (Fig. 1). VRFs extend by definition longitudinally onto the root surface. Therefore, it is logical that a horizontal cross-section perpendicular to the VRF should provide the best detection. Indeed, axial slices were more accurate than coronal and sagittal ones in detecting VRFs in all systems (Table 1). The fracture line orientation had no significant influence on the detection accuracy. This corroborates a previous finding that CBCT is insensitive to VRF line orientation because of its three-dimensional nature (16). The study was limited to the CBCT systems that were accessible when this study was conducted. New models with different technical specifications appear on the market each year from the same or other manufacturers. Whether those CBCT systems or models would perform differently remains to be investigated. In conclusion, there is a large variation among the different CBCT systems in their ability to detect VRFs ex vivo possibly because of the detector characteristics of each system, FoV and voxel size selections, and other several CBCT-specific image artifacts. The presence of RCF reduced specificity in all systems, but it did not influence overall accuracy except in the Galileos 3D system. Axial slices are more accurate than sagittal and coronal for detecting VRFs. 128 Hassan et al. JOE Volume 36, Number 1, January 2010

4 Basic Research Technology Acknowledgment We would like to thank Dr Hans Verheij for his support with the statistical analysis and the following individuals and institutes for the CBCT scans: Dr R. Jacobs (Oral Imaging Centre, KULEUVEN University, Leuven, Belgium) for the Scanora 3D and the Accui- Tomo-xyz scans, Drs C. Politis and Sun Yi (Department of Oral and maxillofacial Surgery, St. John s Hospital, Gent, Belgium) for the Galileos 3D scans, and Dr H. De Jonge (Atrium Medical Centre, Heerlen, The Netherlands) for the I-CAT scans. References 1. Tamse A, Fuss Z, Lustig J, et al. Radiographic features of vertically fractured, endodontically treated maxillary premolars. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1999;88: Tamse A, Fuss Z, Lustig J, et al. An evaluation of endodontically treated vertically fractured teeth. J Endod 1999;25: Tamse A, Kaffe I, Lustig J, et al. Radiographic features of vertically fractured endodontically treated mesial roots of mandibular molars. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2006;101: Tamse A. Vertical root fractures in endodontically treated teeth: diagnostic. signs and clinical management. Endod Topics 2006;13: Krell KV, Rivera EM. A six year evaluation of cracked teeth diagnosed with reversible pulpitis: treatment and prognosis. J Endod 2007;33: Opdam NJ, Roeters JJ, Loomans BA, et al. Seven-year clinical evaluation of painful cracked teeth restored with a direct composite restoration. J Endod 2008;34: Shemesh H, van Soest G, Wu M-K, et al. Diagnosis of vertical root fractures with optical coherence tomography. J Endod 2008;34: Pitts DL, Natkin E. Diagnosis and treatment of vertical root fractures. J Endod 1983; 9: Rud J, Omnell K. Root fractures due to corrosion. Diagnostic aspects. Scand J Dent Res 1970;78: Moule AJ, Kahler B. Diagnosis and management of teeth with vertical root fractures. Aust Dent J 1999;44: Ludlow JB, Ivanovic M. Comparative dosimetry of dental CBCT devices and 64-slice CT for oral and maxillofacial radiology. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008;106: Cotton TP, Geisler TM, Holden DT, et al. Endodontic applications of cone-beam volumetric tomography. J Endod 2007;33: Loubele M, Bogaerts R, Van Dijck E, et al. Comparison between effective radiation dose of CBCT and MSCT scanners for dentomaxillofacial applications. Eur J Radiol 2009;71: Mora MA, Mol A, Tyndall DA, et al. In vitro assessment of local computed tomography for the detection of longitudinal tooth fractures. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007;103: Hannig C, Dullin C, Hülsmann M, et al. Three-dimensional, nondestructive visualization of vertical root fractures using flat panel volume detector computer tomography: an ex vivo in vitro case report. Int Endod J 2005;38: Hassan B, Metska ME, Ozok AR, et al. Detection of vertical root fractures in endodontically treated teeth by cone beam computed tomography. J Endod 2009; 35: Mozzo P, Procacci C, Tacconi A, et al. A new volumetric CT machine for dental imaging based on the cone-beam technique: preliminary results. Eur Radiol 1998;8: Kobayashi K, Shimoda S, Nakagawa Y, et al. in measurement of distance using limited cone-beam computerized tomography. Int J Oral Maxillofac Implants 2004;19: Araki K, Maki K, Seki K, et al. Characteristics of a newly developed dentomaxillofacial X-ray cone beam CT scanner (CB MercuRay): system configuration and physical properties. Dentomaxillofac Radiol 2004;33: Sukovic P. Cone beam computed tomography in craniofacial imaging. Orthod Craniofac Res 2003;6(suppl): discussion Arai Y, Tammisalo E, Iwai K, et al. Development of a compact computed tomographic apparatus for dental use. Dentomaxillofac Radiol 1999;28: Loubele M, Guerrero ME, Jacobs R, Suetens P, et al. A comparison of jaw dimensional and quality assessments of bone characteristics with cone-beam CT, spiral tomography, and multi-slice spiral CT. Int J Oral Maxillofac Implants 2007;22: Loubele M, Maes F, Schutyser F, et al. Assessment of bone segmentation quality of cone-beam CT versus multislice spiral CT: a pilot study. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2006;102: Loubele M, Maes F, Jacobs R, et al. Comparative study of image quality for MSCT and CBCT scanners for dentomaxillofacial radiology applications. Radiat Prot Dosimetry 2008;129: Mischkowski RA, Scherer P, Ritter L, et al. Diagnostic quality of multiplanar reformations obtained with a newly developed cone beam device for maxillofacial imaging. Dentomaxillofac Radiol 2008;37: Kwong JC, Palomo JM, Landers MA, et al. Image quality produced by different conebeam computed tomography settings. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2008;133: Bryant JA, Drage NA, Richmond S. Study of the scan uniformity from an i-cat cone beam computed tomography dental imaging system. Dentomaxillofac Radiol 2008; 37: Liang X, Jacobs R, Hassan B, et al. A comparative evaluation of dentomaxillofacial CBCT and MSCT image data Part I: on subjective image quality. Eur J Radiol 2009 Apr 30. [Epub ahead of print]. 29. Scarfe WC, Farman AG. What is cone-beam CT and how does it work? Dent Clin North Am 2008;52: Katsumata A, Hirukawa A, Okumura S, et al. Effects of image artifacts on gray-value density in limited-volume cone-beam computerized tomography. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007;104: Katsumata A, Hirukawa A, Okumura S, et al. Relationship between density variability and imaging volume size in cone-beam computerized tomographic scanning of the maxillofacial region: an in vitro study. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2009;107: Mora MA, Mol A, Tyndall DA, et al. Effect of the number of basis images on the detection of longitudinal tooth fractures using local computed tomography. Dentomaxillofac Radiol 2007;36: van Daatselaar AN, van der Stelt PF, Weenen J. Effect of number of projections on image quality of local CT. Dentomaxillofac Radiol 2004;33: JOE Volume 36, Number 1, January 2010 Comparing Five CBCT Systems for Detecting Vertical Root Fractures 129

5 Porównanie zdolności pięciu systemów tomografii komputerowej z wiązką stożkową do wykrywania pionowych pęknięć korzenia Bassam Hassan, Maria Elissavet Metska, Ahmet Rifat Ozok, Paul van der Stelt i Paul Rudolf Wesselink Abstrakt Wstęp: W niniejszym badaniu porównywano dokładność tomografii komputerowej z wiązką stożkową (CBCT) z zastosowaniem pięciu różnych systemów w wykrywaniu pionowych pęknięć korzenia (VRF). Oceniano również wpływ obecności wypełnienia kanału korzenia (RCF), wyboru orientacji warstw CBCT i typu zęba (przedtrzonowy/trzonowy) na dokładność wykrywania. Metody: Osiemdziesiąt przygotowanych endodontycznie zębów podzielono na cztery grupy i umieszczono w suchych żuchwach. Zęby z grup Fr-F i Fr-NF zostały sztucznie złamane; zęby z grup kontrolnych F i NF nie były łamane. W grupie Fr-F i grupie kontrolnej F wypełniono kanały korzeni. Obrazowania CBCT wykonano z zastosowanie pięciu dostępnych na rynku systemów CBCT. Dwóch obserwatorów oceniało obrazy w płaszczyznach rekonstrukcji osiowej, czołowej i strzałkowej. Wyniki: Stwierdzono znaczącą różnice w dokładności wykrywania pomiędzy badanymi pięcioma systemami (p = 0,00001). Obecność RCF nie miała wpływu na czułość (p = 0,16), ale zmniejszała swoistość (p = 0,003). Warstwy osiowe zapewniały znacząco większość dokładność w wykrywaniu VRF, niż warstwy strzałkowe i czołowe (p= 0,0001). Wykryto znacząco więcej VRF w zębach trzonowych, niż w przedtrzonowych (p = 0,0001). Wnioski: Obecność RCF zmniejszała swoistość we wszystkich systemach (p = 0,003), ale nie miała wpływu na dokładność (p = 0,79) z wyjątkiem jednego systemu (p = 0.012). Warstwy osiowe zapewniały największą dokładność wykrywania VRF (p = 0,0001). (J Endod 2010;36: ) Słowa kluczowe: Obrazowanie tomografii komputerowej z wiązką stożkową, rozpoznanie, wypełnienie kanału korzenia, pionowe pęknięcie korzenia Kliniczne i radiograficzne rozpoznanie pionowego pęknięcia korzenia (VRF) jest często skomplikowane. Objawy obejmują głęboką lokalną kieszonkę dziąsłową, podwójny przebieg zatoki i boczną przepuszczalność promieniowania typu halo (1-8). Często objawy te nie są na tyle przekonujące, aby uzasadnić usunięcie zęba, co stanowi zwykle leczenie z wyboru, jako że rokowanie w VRF jest złe. W związku z tym dokładne rozpoznanie VRF ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia zbędnego usunięcia zęba. Jednakże z uwagi na dwumiarowy charakter radiogramów okołowierzchołkowych (PR) i niemożliwe do uniknięcia nakładanie się artefaktów projekcji, wizualizacja VRF jest trudna, zwłaszcza przy przyśrodkowo-dystalnej orientacji szpary złamania (9). Obecność VRF można potwierdzić tylko bezpośrednią wizualizacją (10). Można tego niekiedy dokonać przez diagnostyczne chirurgiczne oddzielenie płata dziąsła, co jest metodą dość inwazyjną. Obrazowanie tomografii komputerowej z wiązką stożkową (CBCT) opracowane specjalnie do obszaru szczękowo-twarzowego stały się powszechnie dostępne dla lekarzy i zastąpiło w obrazowaniu tego obszaru konwencjonalną tomografię komputerową ze względu na mniejszą dawkę promieniowania, jak również mniejsze koszty instalacji i konserwacji (11-13). Prototypowe systemy CBCT z płaskim panelem okazały się przydatne w wykrywaniu VRF (14, 15). Systemów tych jednak nie można używać do obrazowania u pacjentów. Niedawno stwierdzono, że system CBCT wykrywa VRF w zębach z wypełnionymi kanałami z większą dokładnością, niż PR (16). Przewaga CBCT nad PR wynika głównie z dużego kontrastu i trójwymiarowego charakteru obrazowania tomograficznego, co umożliwia bezpośrednią wizualizację linii pęknięcia, która w PR byłaby zasłonięta. Aktualnie na rynku dostępnych jest kilka systemów CBCT do obrazowania uzębienia i obszaru szczękowo-twarzowego. Systemy te różnią się między sobą w zakresie konstrukcji detektora, ustawień skanowania pacjenta oraz parametrów rekonstrukcji danych (17-21). Na jakość obrazu w CBCT ma wpływ kilka czynników dotyczących skanowania i rekonstrukcji, w tym pole widzenia (FoV) skanu i rozmiar woksela, liczba podstawowych projekcji (akwizycji) użytych do rekonstrukcji i artefakty obrazu, Systemy CBCT różnią się również w zakresie jakości otrzymanego obrazu i zdolności do wizualizacji struktur anatomicznych (22-27). Zmienność ta jest najbardziej widoczna przypadku drobnych i delikatnych struktur, takich jak więzadło zębodołowo-zębowe czy kość

6 beleczkowa (28). To jest prawdopodobnie przyczyną, dla której różne systemy CBCT różnią się w zakresie zdolności do wykrywania VRF, ponieważ pęknięcia takie są bardzo małe. Wpływ obecności wypełniania kanału korzenia (RCF) na widoczność VRF również jest różny w różnych skanerach. Ponadto wpływ na wykrycie VRF może mieć wybór płaszczyzny rekonstrukcji (osiowa, strzałkowa lub czołowa) użytej do obrazowania lub typ zęba. Badanie to miało na celu porównanie dokładności pięciu klinicznych systemów CBCT w wykrywaniu VRF w endodontycznie przygotowanych zębach oraz ocenę wpływu obecności RCF, wyboru orientacji warstwy i typu zęba na dokładność wykrywania VRF w każdym systemie. Materiał i metody Przygotowanie próbki Użyliśmy metody opisanej przez Hassana i wsp. (16). W skrócie, 40 usuniętych zębów przedtrzonowych i 40 zębów trzonowych zbadano pod mikroskopem stereoskopowym (Wild Photomakroscop M400; Wild, Heerbrugg, Szwajcaria) pod kątem braku VRF. Endodontycznie przygotowane kanały korzeni (rozmiar F3, ProTaper; Dentsply Maillefer, Tulsa, OK) podzielono na dwie grupy eksperymentalne (Fr-F i Fr-NF) i dwie grupy kontrolne (control-f i control-nf). Każda gruba zawierała 10 zębów przedtrzonowych i 10 zębów trzonowych (n = 20). Z zębów usunięto korony w celu wyeliminowania fałszywych rozpoznań pęknięć szkliwa. Rycina 1. Przykład osiowego przekroju z widocznym pionowym pęknięciem korzenia (strzałka) w endodontycznie wypełnionym kanale (rząd A) i niewypełnionym kanale (rząd B). Systemy CBCT od lewej do prawej: (1) Next Generation i-cat, (2) Scanora 3D, (3) NewTom 3G, (4) AccuiTomo MTC-1 i (5) Galileos 3D. W korzeniach w grupach Fr-F i Fr-NF wykonano sztucznie pionowe pęknięcia metodą opisaną przez Hassana i wsp. (16). Pęknięte zęby z tych dwóch grup zostały ponownie zbadane pod mikroskopem stereoskopowym pod kątem obecności VRF. Odnotowano również orientację szpary złamania (policzkowo-językowa lub przyśrodkowo-dystalna). W kanałach w grupach Fr-F i control-f osadzono dobrze dopasowane ćwieki gutaperkowe. Jeden z badaczy, który nie brał udziału w obserwacji, oznaczył zęby numerami kodowymi i unieruchomił je agarem (Merck, Darmstadt, Niemy) we wstępnie przygotowanych gniazdach obustronnie w tylnych częściach 10 suchych ludzkich żuchw pokrytych trzema warstwami wosku dentystycznego (Tenatex Red; Kemdent, Swindon, Wielka Brytania) po stronie językowej i policzkowej w celu zapewnienia pewnego stopnia symulacji tkanek miękkich. Skany radiograficzne Próbka została zeskanowana z zastosowaniem pięciu systemów CBCT zgodnie z protokołami zalecanymi przez ich producentów. Zastosowano następujące systemy CBCT: NewTom 3 G (QR SLR, Werona, Włochy), Next Generation I-CAT (Imaging Sciences International, Hatfield, PA< USA), Galileos 3D (Sirona Germany, Bensheim, Niemcy), Scanora 3D (Soredex, Tuusula, Finlandia) oraz 3D AccuiTomo-xyz (J. Morita, Kyoto, Japonia). Charakterystyka systemów i ustawienia skanowania przedstawione są w Tabeli 1. Dane obrazowe zostały wyeksportowane w formacie pliku DICOM 3. Analiza danych Osiowe, czołowe i strzałkowe warstwy danych tomograficznych utworzono przy użyciu oprogramowania do analizy obrazów Amira (V4.2.0; Visage imaging, Carlsbad, CA, USA). Obrazy z każdej orientacji warstw były oceniane niezależnie przez dwóch odpowiednio przeszkolonych endodontów w warunkach ślepej próby. Szkolenie obejmowało radiologiczne cechy VRF na skanach CBCT. Widoczność niecieniującej szpary pęknięcia przecinającej częściowo lub całkowicie korzeń na co najmniej dwóch kolejnych warstwach jest główną cechą radiograficzną umożliwiającą wykrycie VRF (16). Obrazy wyświetlano na 21-calowym monitorze płaskim (Philips Brilliance, Best,

7 Holandia). Każdy z obserwatorów oceniał obecność VRF korzystając z dwupunktowej skali (pęknięcie/brak pęknięcia). Każdą orientacje warstwy (osiowa, strzałkowa i czołowa) oceniano osobno pod kątem obecności VFR. Korzeń uważano za pęknięty w razie wykrycia szpary pęknięcia na co najmniej jednej z trzech warstw. Analiza statystyczna Dane analizowano z zastosowaniem oprogramowania SPSS (v16.0; SPSS Benelux, Gorinchem, Holandia). Pomiary radiograficzne porównywano ze złotym standardem (obserwacjami bezpośrednimi) z użyciem dwustronnego testu chi kwadrat w celu określenia czułości i swoistości każdego systemu w wykrywaniu VRF. Przy użyciu jednoczynnikowej analizy testu wariancji oceniano wpływ wyboru systemu CBCT, obecności RCF), wyboru orientacji płaszczyzny rekonstrukcji (osiowa, czołowa lub strzałkowa) CBCT i typu zęba (przedtrzonowy/trzonowy) na dokładność wykrywania VRF. Ponadto oceniano również wpływ orientację szpary VRF (policzkowojęzykowa lub przyśrodkowo-dystalna). Współczynnik kappa Cohena kappa został użyty do pomiaru zgodności oceny dwóch obserwatorów dla całego badania oraz dla poszczególnych systemów. Wartość alfa ustalono na 0,01. Wyniki Wartość współczynnika kappa, oraz wyniki czułości, swoistości i dokładności dla pięciu systemów CBCT przedstawiono w Tabeli 1. Stwierdzono statystycznie znamienną różnicę pomiędzy pięcioma aparatami w zakresie czułości wykrywania VRF (p = 0,0001), i brak statystycznie znamiennej różnicy w odniesieniu do ich swoistości (p = 0,17). Stwierdzono statystycznie znamienną różnicę w ogólnej dokładności pomiędzy badanymi pięcioma systemami (p = 0,0001) (Tabela 1). Obecność RCF nie miała wpływu na czułość (p = 0,16), ale zmniejszała swoistość (p = 0,003). Obecność RCF nie zmniejszała ogólnej dokładności wykrywania VRF na skanach CBCT (p = 0,79) z wyjątkiem systemu Galileos 3D (p = 0,012). Warstwy osiowe zapewniały znacząco większość dokładność w wykrywaniu VRF, niż warstwy strzałkowe i czołowe (p= 0,0001) we wszystkich systemach (Tabela 1). Wykryto znacząco więcej VRF w zębach trzonowych, niż w przedtrzonowych (p = 0,0001). Nie stwierdzono znaczącego wpływu orientację szpary VRF (policzkowo-językowa lub przyśrodkowo-dystalna) na dokładność wykrywania (p = 0,21). Ogólna zgodność ocen badaczy była dostateczna (k = 0,385). Zgodność dla systemu i-cat była dobra (k = 0,68) i była lepsza, niż dla pozostałych systemów (Tabela 1). Dyskusja System Next Generation i-cat okazał się najdokładniejszy; drugi pod względem dokładności był system Scanora 3D. Trzy pozostałe systemy były znacznie mniej dokładne w wykrywaniu VRF. Możliwe wyjaśnienia takiej zmienności obejmują różnice w typie i charakterystyce detektora obrazu, wybór FoV skanowania i rozmiar woksela (co ma wpływ na kontrast i rozdzielczość), jak również swoiste dla danego systemu artefakty obrazu. W zależności od technologii detektora obrazu, aktualnie dostępne systemy CBCT można podzielić na następujące grupy: (1) kombinacja wzmacniacza obrazu i matrycy ze sprzężeniem ładunkowym (IIT/CCD) lub (2) detektory płaskie (FPD) (29). Podaje się, że detektory IIT/CCD są gorsze od FPD w odniesieniu do zmniejszonego zakresu dynamicznego, kontrastu i rozdzielczości przestrzennej, zwiększonego szumu i artefaktów obrazu (30,31). Systemy I-CAT i Scanora 3D oparte są na technologii FPD; pozostałe trzy systemy wykorzystują technologię IIT/CCD (Tabela 1). Może to wyjaśniać przewagę tych dwóch systemów nad pozostałymi. Równie istotny jest wybór FoV podczas skanowania. W zależności od wyboru FoV, systemy CBCT można podzielić z grubsza na następujące grupy: (1) mała objętość (dentystyczna) stosowana zwykle do obrazowania kilku zębów lub jednej szczęki; (2) średnia objętość (szczękowo-twarzowa)

8 obejmująca obie szczęki, zatoki szczękowe i część nosa (3) dużą objętość (czaszkowo-twarzowa) obejmująca cały obszar szczękowo-twarzowy, obejmująca w niektórych systemach również szczyt czaszki (17-21). Wybór FoV jest bezpośrednio związany z wielkością woksela i wpływa na rozdzielczość przestrzenną i kontrastową. Wybór większego FoV wiąże się z mniejszą rozdzielczością i kontrastem, niż przy mniejszym FoV, co ma bezpośredni wpływ na obrazowanie struktur anatomicznych przez CBCT (28-31). Niektóre systemy CBCT, jak np.galileos 3D, mają ustawiony pojedynczą wielkość FoV 15 x 15 cm, której nie można zmienić. W związku z tym niemożliwe było ustandaryzowanie FoV i wielkości woksela dla wszystkich systemów objętych badaniem. Podjęto jednakże próbę wykonania skanów przy możliwie porównywalnych FoV i wielkościach wokseli. Do zmienności pomiędzy poszczególnymi systemami mogą się również przyczyniać: liczba projekcji podstawowych wykonanych podczas skanowania, parametry (algorytmy) rekonstrukcji danych oraz artefakty obrazu swoiste dla danego systemu (28-33). Obraz o słabej jakości jest trudny do interpretacji i niełatwo jest postawić na jego podstawie pewne rozpoznanie. Pojawia się więcej wyników fałszywie dodatnich i/lub fałszywie ujemnych, co zmniejsza ogólną dokładność systemu. Jest to przypuszczalne wyjaśnienie słabych i dostatecznych wartości współczynnika kappa, zwłaszcza przy systemie Galileos 3D (Tabela 1). Obecność RCF zmniejszała swoistość wszystkich systemów, prowadząc do większej liczby fałszywie dodatnich wyników (Tabela 1). Materiały radiocieniujące, takie jak ćwieki gutaperkowe, powodują powstawanie artefaktów w kształcie linii, które mogą być wzięte za szparę pęknięcia (16). Jednakże obecność RCF nie zmniejszyła ogólnej dokładności wykrywania z wyjątkiem systemu Galileos, w którym związana była z dużą liczbą artefaktów (Ryc. 1). Zgodnie z definicją VRF rozciąga się wzdłuż korzenia na jego powierzchni. W związku z tym logiczne jest, że przekrój poziomy, prostopadły do VRF, powinien zapewnić najpewniejsze wykrycie. Istotnie, warstwy osiowe zapewniały większość dokładność w wykrywaniu VRF, niż warstwy strzałkowe i czołowe we wszystkich systemach (Tabela 1). Orientacja szpary pęknięcia nie miała znaczącego wpływu na dokładność wykrywania. Potwierdza to wcześniejsze obserwacje, że obrazowanie CBCT jest niewrażliwe na orientację szpary VRF z uwagi na swój trójwymiarowych charakter (16). Badanie to było ograniczone do systemów CBCT, które były dostępne w czasie prowadzenia badania. Każdego roku na rynku pojawiają się nowe modele tych samych lub innych producentów, które mają inną charakterystykę techniczną. To, czy takie systemy czy modele CBCT działałyby inaczej, wymaga zbadania. Podsumowując, istnieją duże różnice pomiędzy różnymi systemami CBCT w zakresie ich zdolności do wykrywania VRF ex vivo, które przypuszczalnie wynikają z charakterystyki detektora każdego systemu, doboru FoV i wielkości woksela, oraz swoistych dla systemów CBCT artefaktów obrazów. Obecność RCF zmniejszała swoistość we wszystkich systemach, ale nie miała wpływu na ogólną dokładność z wyjątkiem systemu Galileos 3D. Warstwy osiowe zapewniają większość dokładność w wykrywaniu VRF, niż warstwy strzałkowe i czołowe.

9 TABELA 1. Ustawienia skanowania i rekonstrukcji pięciu systemów CBCT Skaner NewTo m 3G Next Generat ion Galileo s3d Scanora 3D AccuiT omo- XYZ Produce nt typ detektor a AFP imaging - IIT/CC D* Imagin g Science s Int- FPD Sirona- IIT- CCD Soredex -FPD J.Morit a- IIT/CC D kvp ma FoV skanu (cm) Rozmiar woksela (mm) Czułość ogólna Swoistoś ć ogólna ość ogólna ość osiowa ość czołowa ość strzałko wa ość z RCF ość - przedtrz onowce ość - trzonow ce 110 2,4 10x10 0,20 30, ,7 61,5 51,9 55,8 62,5 54,4 71,3 0,25 dostatec zny x16 0,25 77,5 91,3 84,4 84,4 65,7 68,2 81,3 78,8 90 0,68 dobry x15 0,30 18, ,8 51,9 53,8 48,8 51,9 47,5 56,3 0,03 słaby ,5x10 0,20 57, ,3 70,7 68,2 63,2 72,5 63,8 78,8 0,42 umiark owany 80 3,3 3x4 0,25 48,1 90,7 69,4 67,4 59,9 65,1 66,9 58,9 78,9 0,38 dostatec zny Wsp. kappa Czułość, swoistość, ogólna dokładność wykrywania pionowych pęknięć korzeniu i dokładność dla zębów z wypełnieniem kanału korzenia (RCF) wg typu zęba (przedtrzonowy lub trzonowy) z podziałem na systemy CBCT. Współczynnik kappa dla zgodności ocen obserwatorów osobno dla każdego systemu. * Wzmacniacz obrazu /matryca ze sprzężeniem ładunkowym. Detektor płaski