Projektowanie maszyn dla górnictwa odkrywkowego

Transkrypt

1 Projektowanie maszyn dla górnictwa odkrywkowego Maszyny dla potrzeb górnictwa odkrywkowego charakteryzuj¹ siê imponuj¹cymi rozmiarami: d³ugoœæ oko³o 200 metrów, waga ton. Maszyny wykonuje siê wy³¹cznie na indywidualne zamówienie. Czas wykonania urz¹dzenia to oko³o dwóch lat, cena poni ej 2 mln USD. W Polsce takie maszyny wykonuje siê w SKW. Jak? OdpowiedŸ znajd¹ Pañstwo w niniejszym artykule. Struktura procesu projektowego Pe³ne wykorzystanie mo liwoœci zespo³u projektowego firmy SKW realizowane jest w ramach struktury zadaniowej cechuj¹cej siê brakiem formalnej hierarchii organizacyjnej wewn¹trz zespo³u projektantów. Nowoczesny uk³ad organizacyjny, w którym procesy, a nie struktury organizacyjne, determinuj¹ dzia³ania pracowników stawia wysokie wymagania dla personelu co do wszechstronnoœci i wewnêtrznej dyscypliny. Z drugiej strony stwarza bardzo du e mo liwoœci indywidualnego rozwoju, kszta³towania stylu pracy i doboru w³aœciwych i wygodnych narzêdzi. Nadrzêdn¹ rolê czynnika porz¹dkuj¹cego dzia³ania pracowników pe³ni proces projektowy wymuszaj¹cy harmonogramy dzia³añ poszczególnych uczestników procesu. Z kolei wszyscy uczestnicy dzia³aj¹ w ramach okreœlonych procedur, które porz¹dkuj¹ zakresy analiz wytrzyma³oœciowych i projektowych na poszczególnych etapach tego procesu. Punktem wyjœcia do prac analitycznych s¹ za³o enia projektowe, przepisy i normy oraz szereg innych czynników zale nych od etapu prac. W celu prowadzenia powy szych analiz opracowywane s¹ modele konstrukcji dostosowane stopniem szczegó³owoœci do zasobu posiadanej informacji na danym etapie i mo liwoœci posiadanych narzêdzi w postaci oprogramowania. Efektem Rys. 1 39

2 dokonanie integracji posiadanego oprogramowania w sposób umo liwiaj¹cy usankcjonowanie wypracowanych metod dzia³ania oraz procedur analitycznych. Rys. 2 koñcowym prac projektowych na danym etapie jest dokumentacja ilustruj¹ca przyjête rozwi¹zania i uwzglêdniaj¹ca wyniki analiz w czterech podstawowych obszarach: wytrzyma³oœci doraÿnej, trwa³oœci zmêczeniowej, statecznoœci globalnej i lokalnej oraz dynamice. Szczegó³owy opis poszczególnych elementów procesu projektowego zawarto w artykule [1], natomiast na rys.1 przedstawiono ogóln¹ strukturê procesu projektowego konstrukcji noœnych maszyn dla górnictwa odkrywkowego z wyodrêbnieniem podstawowych etapów realizacji obiektu, przedstawieniem u ywanych modeli analitycznych oraz zakresem prac na ka dym z etapów. Rys. 3 Sprawy siê komplikuj¹ W procesie rozwoju typowego biura projektowego, w miarê mo liwoœci finansowych, wzbogacane s¹ zasoby wspomagaj¹cych pracê projektantów narzêdzi programowych, zarówno z grupy programów handlowych, jak i tworzonych indywidualnie. Wobec braku jednolitej formy przygotowania danych czy nawet jednolitej filozofii pracy z programami zachodzi niebezpieczeñstwo, e zgromadzone oprogramowanie, choæ efektywne w odniesieniu do pojedynczych prac, dezorganizuje pracê ca³ego zespo³u projektantów, poch³aniaj¹c si³y na powielanie prac zwi¹zanych z modelowaniem, porównywaniem wyników, testowaniem nowych wersji programów, adaptacj¹ œrodowiska sprzêtowego do nowych programów, eliminacj¹ kolizji programowych itp. W sytuacji kiedy podstawowym narzêdziem projektanta jest oprogramowane stanowisko komputerowe stanowi¹ce now¹ jakoœæ w zakresie opracowywania dokumentacji, celowe jest poszukiwanie innych dróg podniesienia efektywnoœci projektowania ni proste zwiêkszanie nak³adu pracy lub usprawnianie czynnoœci manualnych. Na podstawie kilkuletnich doœwiadczeñ mo na stwierdziæ, e du o czasu poch³ania powielanie pewnych prac wobec niemo noœci przeniesienia wyników uzyskanych w jednym etapie procesu projektowego do nastêpnego b¹dÿ z jednej formy analizy wytrzyma³oœciowej do innej. Ponadto pracoch³onnym etapem dzia³añ jest opracowywanie dokumentacji w koñcowej formie edytorskiej. Trzeba coœ wybraæ Analizuj¹c rozwi¹zania wdro one w innych biurach projektowych, oceniono, e mo liwe s¹ dwie drogi podniesienia efektywnoœci wykorzystania oprogramowania: przejœcie wszystkich uczestników procesu projektowego na jednolity system opracowywania projektów, bazuj¹cy na silnym, zintegrowanym pakiecie (ProEngineer, I-DEAS); Du e jest z³e! Dokonana w po³owie lat 90. lokalizacja du ych systemów CAD na komputery klasy PC zaowocowa³a zainteresowaniem biur projektowych systemami tego typu. Pomimo wysokich kosztów inwestycyjnych zak³adano, e korzyœci z zastosowania silnego narzêdzia modelowania 3D z wszechstronnymi mo liwoœciami sporz¹dzania gotowej dokumentacji warsztatowej i rozleg³ym systemem zarz¹dzania projektem bêd¹ stanowi³y now¹ jakoœæ w zakresie efektywnoœci projektowania. Efekt taki uzyskano niew¹tpliwie w firmach, które w ca³oœci przesz³y na ten system pracy, i to najczêœciej w skojarzeniu z procesem wytwarzania wspomaganym komputerowo (CAM). Z kolei w warunkach firm, które zakupi³y pojedyncze stanowiska wyposa one w du e pakiety projektowe nie uzyskano znacz¹cego przyrostu efektywnoœci. Równoczeœnie napotkano na problemy zwi¹zane ze zintegrowaniem takiego systemu z innymi programami u ytkowanymi w firmie lub te nie potrafiono ukszta³towaæ odpowiedniego stylu pracy z takim pakietem. Przejœcie na jednolity system projektowania bazuj¹cy na pakietach zintegrowanych typu ProEngineer lub I-DEAS wi¹ e siê z powa nym wydatkiem i wymaga d³ugiego okresu wdro enia do momentu osi¹gniêcia efektów adekwatnych do poniesionych kosztów. W sytuacji firmy SKW przewidywano ponadto nastêpuj¹ce trudnoœci z pe³nym wykorzystaniem mo liwoœci takiego pakietu: koniecznoœæ modelowania 3D ju na etapie za³o eñ i projektów koncepcyjnych, co wyd³u a proces przygotowania oferty nie daj¹c znacz¹cego przyrostu jakoœci; otoczenie firmy SKW, zarówno polskie, jak i zagraniczne, nie pos³uguje siê na co dzieñ adnym z tych pakietów, co wymaga koñcowej adaptacji dokumentacji do wymagañ inwestora oraz producenta; znaczn¹ czêœæ opracowywanej dokumentacji w SKW stanowi konstrukcja stalowa, która wymaga pracoch³onnego wymiarowania, oznaczania spoin oraz pozycjonowania, natomiast w ograniczonym stopniu wymagane jest modelowanie 3D. 40

3 Powy sze czynniki skojarzone z wysokim kosztem inwestycji i utrzymania silnego pakietu CAD sprawi³y, e w chwili obecnej nie zdecydowano siê na tak powa n¹ zmianê systemu projektowania. Narzêdzia CAx Wszystkie procedury realizowane w procesie projektowym, niezale nie od etapu, wspomagane s¹ komputerowo. Ró norodnoœæ analiz oraz wymagañ co do ostatecznej formy dokumentowania wyników poci¹ga za sob¹ koniecznoœæ stosowania szerokiej gamy oprogramowania. Oprogramowanie bêd¹ce w dyspozycji projektantów firmy SKW mo na podzieliæ na 3 grupy: programy standardowe, specjalizowane programy handlowe, specjalistyczne programy jednostkowe. Programy standardowe to powszechnie u ywane, dostêpne w handlu produkty: edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, program do tworzenia grafiki i przetwarzania obrazów, program rysunkowy pe³ni¹cy funkcjê deski kreœlarskiej. Programy tej grupy dostêpne s¹ na ka dym stanowisku projektowym i s³u ¹ do opracowywania dokumentacji w ostatecznej formie. W zwi¹zku z tym, e wielu inwestorów wymaga dostarczenia dokumentacji w formie elektronicznej przy wyborze konkretnych produktów, kierowano siê przede wszystkim ich popularnoœci¹. Z koniecznoœci wybrano wiêc jako edytor i arkusz kalkulacyjny elementy pakietu MS Office, jako program graficzny CorelDraw oraz jako program rysunkowy AutoCAD. Wspóln¹ cech¹ tych programów jest szeroka gama oferowanych funkcji przy jednoczeœnie zadowalaj¹cym poziomie jakoœci realizacji funkcji podstawowych. Ponadto s¹ one bardzo mocno osadzone w œrodowisku MS Windows, co, przynajmniej teoretycznie, integruje je ze sob¹. Podstawowe zadania realizowane z wykorzystaniem powy szego oprogramowania to opracowywanie rysunków warsztatowych, opisów i wykazów materia³owych. Ponadto program rysunkowy spe³nia poprawnie rolê kalkulatora graficznego umo liwiaj¹cego prowadzenie analiz geometrycznych, przygotowanie szkiców i rysunków z³o eniowych oraz wstêpne przygotowanie parametrów geometrycznych do opracowywania modeli obliczeniowych. Program ten znajduje zastosowanie na wszystkich etapach procesu projektowego, praktycznie zastêpuj¹c deskê kreœlarsk¹. Uniwersalnym i wygodnym narzêdziem jest równie arkusz kalkulacyjny wykorzystywany do prowadzenia schematu statecznoœci maszyny a do jego ostatecznej edycji w formie dowodu statecznoœci oraz umo liwiaj¹cy przygotowywanie danych do systemów obliczeniowych. Specjalizowane programy handlowe wykorzystywane w firmie SKW to przede wszystkim systemy analizy wytrzyma³oœciowej oraz modelowania 3D. Pakiety tego typu zainstalowano na wydzielonych, ogólnie dostêpnych stanowiskach komputerowych. MES Ka dy system analizy wytrzyma- ³oœciowej opartej na MES zawiera wydzielone lub zintegrowane modu³y przygotowania danych (preprocesor), analizy numerycznej (solver), oraz wizualizacji i edycji wyników (postprocesor). Du e pakiety obliczeniowe dostêpne na rynku (ANSYS, I-DEAS) oferuj¹ bardzo szeroka gamê mo liwoœci analitycznych w ró nych dziedzinach, niekiedy odleg³ych od zagadnieñ dotycz¹cych analizy strukturalnej stanowi¹cej podstawowe narzêdzie w obliczeniach konstrukcji noœnych maszyn podstawowych. Uzasadnia to wysok¹ cenê zakupu i utrzymania tych pakietów. Ich wad¹ jest pewna zamkniêtoœæ utrudniaj¹ca pozyskiwanie modeli i wyników z innych pakietów. Bior¹c pod uwagê mo liwoœci wspó³pracy z innymi oœrodkami (np. IKEM PWr) w zakresie analiz obliczeniowych, w pewnych szczególnych obszarach zdecydowano siê na wybór programu EMAP oferuj¹cego w za³o eniu du ¹ otwartoœæ na inne systemy MES oraz efektywny import modeli z popularnych systemów 3D. Jako solver wybrano popularny system NASTRAN powszechnie akceptowany przez rzeczoznawców na ca³ym œwiecie. Ponadto program ten œciœle wspó³pracuje z pre- i postprocesorem EMAP. SAS Handlowe pakiety analizy strukturalnej oferuj¹ du e mo liwoœci w zakresie ogólnych zasad wytrzyma³oœci, natomiast nie s¹ ukierunkowane bran owo. Dotyczy to zarówno filozofii wymiarowania (metoda naprê eñ dopuszczalnych lub stanów granicznych), jak i szczegó³owych ustaleñ, zw³aszcza w zakresie trwa³oœci zmêczeniowej. Koniecznoœæ formalnego wykazania poprawnoœci wymiarowania konstrukcji i zgodnoœci z normami specjalistycznymi w procesie dopuszczenia maszyny do eksploatacji, zarówno w Polsce, jak i za granic¹, sprawia, e celowe jest opracowanie specjalistycznych programów jednostkowych dostosowanych œciœle do potrzeb bran owych. W firmie SKW opracowano w pocz¹tkach lat 90. pakiet programów SAS (system analizy statycznej) do obliczeñ wytrzyma³oœciowych belkowych konstrukcji noœnych maszyn podstawowych, obejmuj¹cy nastêpuj¹ce modu³y: edycja i kontrola danych wejœciowych, wizualizacja struktur, analiza numeryczna, superpozycja obci¹ eñ i kojarzenie ich w stany, aktywny edytor wyników z kontrol¹ statecznoœci lokalnej i wymiarowaniem styków œrubowych. Podobne systemy posiada³y w swoim czasie wszystkie znacz¹ce biura projektowe w bran y, zarówno w Polsce, jak i na œwiecie. Pakiet ten, opracowany przez projektantów konstrukcji noœnych, cechuje du a efektywnoœæ, która znakomicie rekompensuje brak uniwersalnoœci. Realizuje on bowiem dok³adnie te funkcje, których potrzebuje projektant, dostarczaj¹c wyników w ostatecznej formie. Rozwijany, udoskonalany i dostosowywany do nowych œrodowisk programowych specjalistyczny program stanowi dzisiaj silne i efektywne narzêdzie. Szczególnie u yteczne jest bezpoœrednie w³¹czenie do pakietu wymagañ bran owych norm projektowych (DIN, ISO, TGL). Podstawow¹ wad¹ programu jest uproszczony interfejs u ytkownika, niewielkie i ma³o efektowne mo liwoœci wizualizacji, zamkniête œrodowisko programowe. Oprogramowanie zintegrowane Celem prac integruj¹cych posiadane narzêdzia projektowe by³o uzyskanie bezpoœredniej transmisji danych pomiêdzy programami w celu maksymal- 41

4 nego wykorzystania ich mo liwoœci. Wykorzystano przy tym w du ym stopniu fakt posiadania kodu Ÿród³owego programu do analizy struktur belkowych SAS oraz szerokie mo liwoœci importu danych, jakie oferuje program EMAP. Komunikacjê pomiêdzy wszystkimi stanowiskami projektowymi oparto na nieskomplikowanej sieci pracuj¹cej w systemie peer-to-peer, która ponadto umo liwia pe³ne wykorzystanie posiadanych urz¹dzeñ peryferyjnych. W efekcie poprzez opracowanie odpowiednich formatów emisji danych z programu do obliczeñ konstrukcji prêtowych uzyskano nastêpuj¹ce dodatkowe mo liwoœci: modeli konstrukcji belkowych opracowanych do analizy zmêczeniowej programem SAS, analiza, z wykorzystaniem programu NASTRAN, globalnej statecznoœci i odpornoœci dynamicznej konstrukcji prêtowych w oparciu o modele opracowane dla celów analizy trwa³oœci zmêczeniowej i statecznoœci lokalnej w programie SAS, wyników powy szych analiz, generowanie programem SAS ekstremalnych, z punktu widzenia wybranego elementu konstrukcji, skojarzeñ obci¹ eñ w celu wykorzystania ich do analiz zmêczeniowych konstrukcji pow³okowych prowadzonych programem NASTRAN, rozk³adu ekstremalnych amplitud naprê eñ w celu oceny trwa³oœci zmêczeniowej konstrukcji pow³okowych, edycja programem AutoCAD rysunków modeli i wyników analizy konstrukcji belkowych. Ponadto oczywiœcie w pe³ni wykorzystywane s¹ wbudowane w programy handlowe mo liwoœci importu i eksportu danych: wykorzystanie rysunków programu AutoCAD do tworzenia obiektów 3D systemu Mechanical Desktop, bezpoœrednie wykorzystanie rysunków stworzonych w programie AutoCAD do tworzenia modeli geometrycznych w programie EMAP, bezpoœrednie wykorzystanie modeli geometrycznych 3D stworzonych w systemie Mechanical Desktop do tworzenia modeli obliczeniowych w programie EMAP. Dlaczego LT Zakup AutoCAD-a LT uzasadniony by³ du ¹ powszechnoœci¹ AutoCAD-a w bran y mechanicznej, a co za tym idzie mo liwoœci¹ wymiany dokumentacji elektronicznej z producentami i klientami. Ponadto wszyscy konstruktorzy posiadali umiejêtnoœæ pracy w tym systemie. W rachubê wchodzi³o wy³¹cznie jednorazowe przejœcie ca³ego zespo³u projektowego na projektowanie wspomagane komputerowo. Zakup kilkunastu stanowisk wraz z oprogramowaniem dla du ego systemu CAD, np. ProEngineer, oznacza³ wydatek znacznie przekraczaj¹cy mo liwoœci finansowe firmy. Cena AutoCAD-a LT i wymagania sprzêtowe s¹ zbli one do typowego pakietu biurowego, np. MS Office, co umo liwia istotne obni enie jednorazowo ponoszonych kosztów. Wstêpnie za³o ono, e posiadany system CAD umo liwi wy³¹cznie opracowywanie dokumentacji konstrukcyjnej w ostatecznej formie edytorskiej. Taka koncepcja wdro enia zak³ada³a wiêc opanowanie narzêdzia rysunkowego, które nie umo liwia pracy w 3D oraz wykorzystania specjalizowanych nak³adek i nie bêdzie narzêdziem projektowym. W ci¹gu dwóch lat intensywnego u ytkowania programu AutoCAD LT stworzono ok rysunków konstrukcyjnych, w du ej czêœci w formacie A0. W oparciu o samodzielnie opracowane biblioteki spoin, stylów wymiarowania, oznaczeñ przekrojów, elementów normowych usprawniono sposób wykonywania dokumentacji, zachowuj¹c tradycyjny jej charakter wypracowany na desce kreœlarskiej i ceniony przez u ytkowników tej dokumentacji. Nale y podkreœliæ, e w czasie u ytkowania programu AutoCAD LT w opisanym powy ej zakresie nie napotkano na adne uci¹ liwe ograniczenia w porównaniu do pe³nej wersji programu AutoCAD. Program wykazywa³ siê du ¹ stabilnoœci¹ pracy na ró norodnym sprzêcie. W praktyce Praktyczne wykorzystywanie mo liwoœci wspó³pracy poszczególnych programów rozpoczêto przy opracowywaniu projektu wstêpnego koparki KW -700 dla KWB Turów. Pe³ne efekty wynikaj¹ce z integracji bêd¹cych w dyspozycji projektantów SKW programów ujawni³y siê przy opracowywaniu projektu wstêpnego zwa³owarki ZGOT dla KWB Be³chatów. Analiza projektowo-wytrzyma³oœciowa nadwozia zwa³owarki wraz z podwoziem przebiega³a w nastêpuj¹cych etapach: 1. Opracowanie projektu koncepcyjnego sylwetki maszyny (AutoCAD). 2. Utworzenie siatki wêz³ów i belek w programie SAS na podstawie rysunku AutoCAD. 3. Utworzenie i kontrola zestawu obci¹ eñ konstrukcji (SAS). 4. Opracowanie koncepcji konstrukcji platformy obrotowej (AutoCAD). 5. Utworzenie modelu geometrycznego i pow³okowego platformy obrotowej w programie EMAP na podstawie zaimportowanych rysunków AutoCAD-a. 6. Analiza konstrukcji nadwozia w zakresie wytrzyma³oœci doraÿnej, zmêczeniowej i statecznoœciowej (program SAS). 7. Edycja programem AutoCAD rysunków modeli utworzonych w programie SAS. 8. Po³¹czenie w programie EMAP modelu belkowego nadwozia z programu SAS z modelem pow³okowym konstrukcji platformy (rys. 2 i 3). 9. Wyznaczenie w programie SAS skojarzenia obci¹ eñ prowadz¹cego do ekstremalnych naprê eñ punktów w³¹czenia nadwozia do platformy i wczytanie ich do programu EMAP. 10. Analiza strukturalna programem NASTRAN w zakresie statycznym, statecznoœciowym i dynamicznym ca³oœciowego modelu belkowo-pow³okowego nadwozia. 11. Wyznaczenie programem EMAP amplitud naprê eñ w konstrukcji platformy dla obci¹ eñ ekstremalnych w celu oceny trwa³oœci zmêczeniowej (rys. 4). 42

5 12. Po³¹czenie modelu belkowopow³okowego nadwozia z modelem pow³okowym konstrukcji stalowej podwozia w celu oceny warunków wspó³pracy obu zespo³ów w rejonie ³o a kulowego (rys. 5). Przejœcie z jednego etapu do drugiego nastêpowa³o w oparciu o automatyczn¹ transmisjê danych i wyników z ingerencj¹ projektanta jedynie w zakresie korygowania modeli w celu poprawienia dok³adnoœci obliczeñ. Nale y podkreœliæ, e poszczególne etapy obejmowa³y z³o one prace projektowo-obliczeniowe maj¹ce na celu doskonalenie konstrukcji i by³y wykonywane przez projektantów konstrukcji stalowych, a programy obliczeniowe by³y tylko narzêdziem projektowym. przyjêto uruchomienie trzech instalacji sieciowych programu Inventor z pakietu AIS i ogólne podniesienie mo liwoœci sprzêtu. Jest to wystarczaj¹ce do kszta³towania wydzielonych z³o onych zespo³ów mechanicznych. Jako podstawowy warunek wyboru pakietu 3D przyjêto maksymaln¹ zgodnoœæ z programem AutoCAD w celu wykorzystania Aktualnie projektowana zwa³owarka ZGOT najwiêksza samojezdna maszyna wykonywana w Polsce. Wybór systemu......modelowania 3D zosta³ w pewnym stopniu zdeterminowany prac¹ projektantów w programie AutoCAD. W celu u³atwienia przep³ywu danych miêdzy systemami wybrano program Mechanical Desktop (produkt firmy Autodesk producenta AutoCAD-a), godz¹c siê na jego mankamenty w zakresie zaawansowanych mo liwoœci modelowania, natomiast zyskuj¹c na efektywnoœci projektantów przy pracy z systemem o podobnej do AutoCAD-a filozofii i interfejsie u ytkownika. Za wdro enie produktów Autodesk w SKW odpowiedzialna jest warszawska firma AutoR autoryzowany diler Autodesk: Teraz AIS! Jako kolejny skok jakoœciowy w sposobie projektowania przyjêto przejœcie do systemu kszta³towania wirtualnego modelu 3D konstrukcji i sprzê enie dokumentacji konstrukcyjnej z modelem. Wdro enie takiego sposobu pracy projektanta wymaga zasadniczej zmiany sprzêtu i oprogramowania i ³¹czy siê z wysokim kosztem. W pierwszym etapie posiadanego oprogramowania do koñcowej (czasoch³onnej) obróbki dokumentacji. Z opinii u ytkowników wynika³o, e program Inventor jest dostatecznie silny jako system 3D (dobre j¹dro, przyjazny interfejs). Ponadto pakiet AIS stanowi atrakcyjne skojarzenie 3 programów do ró nych zastosowañ. Od 2 lat u ytkujemy program Mechanical Desktop jako narzêdzie do modelowania przestrzennego konstrukcji maszynowych. Opracowane modele wykorzystywane s¹ bezpoœrednio do celów analizy MES elementami objêtoœciowymi oraz stanowi¹ punkt wyjœcia do opracowania dokumentacji koñcowej. Inventor ma stanowiæ kontynuacjê tej linii postêpowania. Podsumowanie Przyjêta koncepcja komputerowego wspomagania procesu projektowego wprowadzona w SKW odznacza siê efektywnoœci¹, niskim kosztem inwestycyjnym (ok. 20% kosztów zakupu handlowego systemu zintegrowanego) oraz du ¹ ³atwoœci¹ wdro enia bez naruszania stylu pracy projektantów i struktury procesu projektowego. Zakupione oprogramowanie do analiz strukturalnych zosta³o opanowane przez liczn¹ grupê projektantów, którzy w³¹czyli je do swojego zestawu narzêdzi wspomagaj¹cych projektowanie i twórczo wykorzystane do optymalizacji postaci konstrukcji noœnych. Techniczna realizacja po³¹czeñ programowych miêdzy systemami zrealizowana zosta³a przez projektantów posiadaj¹cych stosowne umiejêtnoœci informatyczne i dobrze znaj¹cych potrzeby wszystkich u ytkowników oprogramowania. Uzyskano w efekcie du e mo liwoœci przenoszenia danych pomiêdzy systemami w ramach ka dego etapu procesu projektowego oraz zapewniono ci¹g³oœæ przenoszenia danych przy przejœciu do kolejnego etapu. Przeprowadzona integracja narzêdzi projektowych, choæ nie jest w pe³ni zgodna z tendencjami œwiatowymi, które narzucaj¹ korzystanie z gotowych systemów analityczno-projektowych, nie zamyka drogi do wdro enia w przysz³oœci handlowego systemu CAD wykorzystuj¹cego posiadane programy jako modu³y dodatkowe. Jaros³aw Dêbliñski, Marek Kowalczyk SKW Biuro Projektowo Techniczne s.c. w Zgorzelcu Literatura [1] Kowalczyk M., Kszta³towanie spawanych konstrukcji noœnych maszyn podstawowych górnictwa odkrywkowego ewolucja procesu projektowania., IV Konwersatorium Bezpieczeñstwo oraz Degradacja Maszyn, Œlesin 2000, Wêgiel Brunatny wydanie specjalne. 43