2) Wyróżnia się interes faktyczny, interes publiczny (społeczny) i interes prawny.

Transkrypt

1 UDZIAŁ SPOŁECZNY W PRAWIE KRAJOWYM 1. UWAGI OGÓLNE 1) Podstawowym kryterium, według którego przepisy regulują udział w postępowaniu administracyjnym jest rodzaj interesu, który ma być realizowany przez podmiot biorący udział w sprawie. 2) Wyróżnia się interes faktyczny, interes publiczny (społeczny) i interes prawny. 3) Od tego, któremu z nich ustawodawca w danym postępowaniu przyznaje prymat zależy krąg podmiotów, które mogą brać czynny udział w postępowaniu. Dokonując wyboru w tym zakresie ustawodawca kieruje się z jednej strony względami tzw. ekonomiki procesowej (możliwość zrealizowania celu postępowania przy użyciu jak najprostszych środków prawnych) oraz uwarunkowaniami prawno-systemowymi (konieczność dania ochrony innym podmiotom, zagwarantowanej w innych przepisach prawa krajowego lub w prawie wspólnotowym). Jeżeli z charakteru danego postępowania wynika, że korzystnie na osiągnięcie jego celu wpłynie ograniczenia kręgu podmiotów biorących udział w postępowania, bez zasadniczej szkody dla interesów tych podmiotów,, to się go ogranicza, jeśli cel postępowania wymaga poddania danej decyzji szerokim konsultacjom to wprowadza się mechanizmy, które stwarzają tym konsultacjom ramy prawne. Najszerszy krąg uczestników bierze udział w postępowaniach, w których wystarczy wykazanie interesu faktycznego (w praktyce czynne przystąpienie do sprawy, dokonanie czynności procesowych, np. złożenie wniosku). W większości postępowań administracyjnych wyznacznikiem prawa do brania czynnego udziału w sprawie jest posiadanie interesu prawnego, czyli istnienie prawnej zależności między naszym własnym prawem lub obowiązkiem (wynikającym z konkretnego przepisu prawa), a postępowaniem. Udział organizacji społecznych działających w interesie innym, niż prawny zależy z kolei od tego, czy reprezentują one interes publiczny. 4) W klasycznym postępowaniu administracyjnym, uregulowanym w kodeksie postępowania administracyjnego biorą udział strony (posiadające interes prawny), a mogą brać udział uczestnicy na prawach strony (min. organizacje społeczne), działający w interesie społecznym (publicznym). Zasady udziału w postępowaniu stron i uczestników na prawach strony regulują przepisy art k.p.a. 5) W prawie ochrony środowiska obok modelu klasycznego funkcjonują również postępowania, w których udział może wziąć każdy zainteresowany (postępowania z udziałem społeczeństwa w sensie ścisłym), a także postępowania, w których mogą brać udział wyłącznie strony (w których udział organizacji społecznych reprezentujących społeczeństwo (pars pro toto) jest wyłączony mocą przepisów szczególnych). 6) Postępowania, w których udział może wziąć każdy zainteresowany (postępowania z udziałem społeczeństwa w sensie ścisłym) stanowi integralny aspekt demokracji i jest jednym z podstawowych elementów budowy społeczeństwa obywatelskiego, czemu służy włączanie społeczeństwa do działań politycznych i procesów decyzyjnych w sprawach związanych z ochroną środowiska 1. 1 Z. Bukowski, Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej, Wydawnictwo C.H. Beck 2007, s

2 7) W sensie ścisłym udział społeczny polega na stworzeniu prawnej możliwości uczestnictwa w specjalnym postępowaniu toczącym się w ramach postępowania administracyjnego (w przypadku decyzji administracyjnych) lub legislacyjnego (w przypadku planów i programów) podmiotowi, który nie musi wykazywać żadnego interesu i ma prawo składania uwag i wniosków. W sensie szerokim udział społeczny to także udział w postępowaniu podmiotów występujących w interesie publicznym oraz udział stron postępowania (legitymujących się interesem prawnym). 2

3 2. POSTĘPOWANIA, W KTÓRYCH UDZIAŁ MOŻE BRAĆ KAŻDY ZAINTERESOWANY 1) Każdy może wziąć udział w postępowaniu z udziałem społeczeństwa, o którym mowa w art ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 2. Ustawa reguluje postępowanie z udziałem społeczeństwa w osobnym Dziale III zatytułowanym Udział społeczeństwa w ochronie środowiska, składającym się z czterech rozdziałów. Pierwszy rozdział zawiera przepisy ogólne, mające zastosowanie do wszystkich pozostałych postępowań uregulowanych w tym dziale. Dalsze rozdziały regulują kolejno: udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji (Rozdział 2, przepisy art ), udział społeczeństwa w opracowywaniu dokumentów (Rozdział 3, przepisy art ) oraz uprawnienia organizacji ekologicznych (Rozdział 4, art. 44). a) Postępowanie z udziałem społeczeństwa prowadzi się przed wydaniem decyzji wymagających udziału społeczeństwa, jeśli przepis szczególny, regulujący procedurę wydawania danej decyzji przewiduje taki udział. b) Przed wydaniem decyzji wymagających udziału społeczeństwa organ administracji właściwy do ich wydania bez zbędnej zwłoki podaje do publicznej wiadomości informacje o: - przystąpieniu do przeprowadzania oceny oddziaływania na środowisko, - wszczęciu postępowania, - przedmiocie decyzji, która ma być wydana w sprawie, - organie właściwym do wydania decyzji oraz organach konsultujących, - możliwościach zapoznania się z wnioskiem o wydanie decyzji wraz z załącznikami, wymaganymi przez przepisy postanowieniami organu właściwego do wydania decyzji, wymaganymi przez przepisy stanowiskami innych organów, jeżeli te stanowiska są dostępne w terminie składania uwag i wniosków, - o możliwości i sposobie składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie miejsce i 21-dniowy termin ich składania. c) W postępowaniu z udziałem społeczeństwa każda osoba zainteresowana ma prawo wnieść w przewidzianym terminie uwagi i wnioski, a więc wypowiedzieć swoje poglądy, zwrócić się o uwzględnienie proponowanych przez siebie zmian lub wyrazić protest przeciwko rozstrzygnięciom, jakie ma zawierać decyzja. d) Zgłoszone wnioski i uwagi mają wyłącznie charakter konsultacyjny. Organ prowadzący postępowanie nie jest nimi związany i podjęte przez ten organ rozstrzygnięcie nie musi być zbieżne z poglądami większości osób zgłaszających wnioski i uwagi, chociaż, co należy podkreślić w przypadku nieuwzględnienia wniosków i uwag zgłoszonych w trakcie postępowania z udziałem społeczeństwa uzasadnienie decyzji musi wskazywać przesłanki, jakimi kierował się organ prowadzący postępowanie rozstrzygając odmiennie, niż oczekiwali uczestnicy konsultacji społecznych. W przypadku uwzględnienia zgłoszonych uwag i wniosków, organ powinien również wyjaśnić, dlaczego uznał to uwzględnienie za celowe. e) W toku postępowania z udziałem społeczeństwa organ prowadzący postępowanie może, ale nie musi przeprowadzić rozprawę administracyjną otwartą dla społeczeństwa. 2 Ustawa z dnia r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008r., Nr 199, poz. 1227), dalej powoływana jako UOOŚ 3

4 f) Art. 2 ust. 1 i art. 4 ust. 2 dyrektywy EIA 3 nakładają obowiązek przeprowadzenia powtórnego postępowania w sprawie OOŚ z udziałem społeczeństwa, jeżeli w przypadku wieloetapowego postępowania w sprawie wydania zezwolenia, w trakcie etapu drugiego okazuje się, że przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na środowisko, w szczególności z powodu jego charakteru, rozmiaru lub lokalizacji. W celu transpozycji tych regulacji do prawa krajowego, nowa ustawa wprowadziła mechanizm powtórnej OOŚ, przeprowadzanej już po wydaniu decyzji środowiskowej. Powtórną OOŚ prowadzi się dla decyzji wyraźnie w ustawie wskazanych, tj. dla pozwolenia na budowę, decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych oraz decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Ma to miejsce wyłącznie w ściśle określonych przypadkach: - jeżeli konieczność przeprowadzenia OOŚ została stwierdzona przez organ właściwy do wydania decyzji środowiskowej, - na wniosek podmiotu planującego podjęcie realizacji przedsięwzięcia, złożony do organu właściwego do wydania decyzji, - jeżeli organ właściwy do wydania decyzji stwierdzi, że we wniosku o jej wydanie zostały dokonane zmiany w stosunku do wymagań określonych w decyzji środowiskowej. W przypadku powtórnej OOŚ organ właściwy do wydania decyzji jest obowiązany zapewnić udział społeczeństwa, przy czym organem właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków jest w tej sytuacji Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ). g) art. 96 i 97 UOOŚ przewidują obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszary Natura 2000, jeżeli przedsięwzięcie inne niż mogące znacząco oddziaływać na środowisko, dla którego ma być wydana decyzja: - nie jest bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynika z tej ochrony i - może ono znacząco oddziaływać na obszar Natura Przez ocenę oddziaływania na obszar Natura 2000 rozumie się OOŚ ograniczoną do badania oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura Ustawa wylicza w art. 96 ust. 2 przykładowe decyzje, których wydanie może być poprzedzone przeprowadzeniem oceny oddziaływania na obszar Natura Są to m.in. pozwolenia wodnoprawne, zezwolenie na usunięcie drzew i krzewów, pozwolenie na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń na polskich obszarach morskich. Należy wyraźnie podkreślić, że to wyliczenie ma jedynie charakter przykładowy, a obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszary Natura 2000 istnieje zawsze, jeżeli zachodzą wyżej wskazane przesłanki. Postanowienie o obowiązku lub braku obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 wydaje RDOŚ. Postanowienia o braku obowiązku przeprowadzania oceny nie można zaskarżyć. W przypadku, jeżeli RDOŚ stwierdzi obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, organ właściwy do wydania decyzji jest obowiązany 3 Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia r. w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. WE L 175 z z późn. zm.). 4 Nie należy tego mylić ze znaczącym negatywnym oddziaływaniem na obszar Natura 2000, przez które art. 3 ust. 1 pkt 15 UOOŚ rozumie oddziaływanie mogące pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków, dla których zostały wyznaczone obszary Natura 2000, wpłynąć negatywnie na te gatunki lub pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. 4

5 przeprowadzić postępowanie z udziałem społeczeństwa. Natomiast złożone w tym postępowaniu uwagi i wnioski będzie rozpatrywał RDOŚ. h) w postępowaniu w sprawie wydania decyzji środowiskowej dla przedsięwzięcia realizowanego na terenach zamkniętych, organ właściwy do wydania decyzji może postanowieniem wyłączyć stosowanie przepisów o postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli zastosowanie tych przepisów mogłoby mieć niekorzystny wpływ na cele obronności i bezpieczeństwa państwa. Możliwości wyłączenia stosowania przepisów o postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa nie ma w przypadku, gdy zachodzą przesłanki do przeprowadzenia powtórnej OOŚ. i) UOOŚ nie spełniła wszystkich pokładanych w niej nadziei. Przede wszystkim nie zapewniono możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie określenia obowiązku przeprowadzenia OOŚ dla przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko oraz przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 (tzw. procedura screeningu). Niebędący stronami członkowie zainteresowanej społeczności oraz organizacje ekologiczne nadal nie mają możliwości zaskarżenia postanowienia o braku potrzeby przeprowadzania OOŚ obowiązek uzasadnienia takiego postanowienia nie może zostać uznany za wystarczający środek dyscyplinujący organ. Ustawodawca zrezygnował też z wprowadzenia obowiązkowej rozprawy administracyjnej w sprawach budzących szczególne kontrowersje. Ponadto wskazany w art. 33 ust. 1 pkt. 7 UOOŚ termin 21 dni na składanie uwag i wniosków nadal nie transponuje prawidłowo przepisów dyrektywy 85/337/EWG 5. Zgodnie z art. 6 ust. 6 dyrektywy Przewidziane zostaną rozsądne ramy czasowe dla różnych faz, dające wystarczającą ilość czasu dla poinformowania społeczeństwa oraz zainteresowanej społeczności, aby przygotowały i skutecznie uczestniczyły w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska (...). W większości postępowań OOŚ występuje bardzo obszerna dokumentacja. Przejęty z POŚ nieprzywracalny i niepodlegający przedłużeniu termin na złożenie uwag i wniosków w postępowaniu z udziałem społeczeństwa nadal nie pozwala społeczeństwu na przygotowanie się i skuteczne uczestniczenie w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska. 2) Zgodnie z art. 44 ust. 1 UOOŚ organizacje ekologiczne, które powołując się na swoje cele statutowe zgłoszą chęć uczestniczenia w określonym postępowaniu wymagajacym udziału społeczeństwa uczestniczą w nim na prawach strony. a) Ustawa znosi dotychczasowe ograniczenia udziału organizacji społecznych w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. Obecnie złożenie przez organizację społeczną wniosków i uwag nie jest warunkiem nabycia przez tą organizację statusu uczestnika postępowania. b) Organizacja ekologiczna ma prawo wniesienia odwołania od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, nawet gdy nie brała ona udziału w postępowaniu przed organem pierwszej instancji. W takiej sytuacji wniesienie odwołania jest równoznaczne ze zgłoszeniem chęci uczestniczenia w postępowaniu; w postępowaniu przed organem odwoławczym organizacja uczestniczy już na prawach strony. 5 Dyrektywa Rady z dnia w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne 85/337/EWG, Dz. U. UE. L 175 z str. 40, ze zmianami. 5

6 c) Organizacji ekologicznej służy skarga do sądu administracyjnego od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji także, gdy nie brała ona udziału w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. d) Status organizacji ekologicznej jako uczestnika na prawach strony nie wymaga potwierdzenia w odrębnym postanowieniu organu prowadzącego postępowanie OOŚ. 3) Kluczowym postępowaniem, w którym brane są pod uwagę kwestie środowiskowe i w którym szeroko określono udział społeczny, zapewniając w nim udział każdemu zainteresowanemu jest postępowanie w sprawie OOŚ. a) Wymóg zapewnienia udziału społecznego w postępowaniu OOŚ wynika z art. 6 ust. 2 dyrektywy EIA. b) Zgodnie z art. 79 UOOŚ organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, w ramach którego przeprowadza OOŚ. Co do zasady możliwość udziału społeczeństwa powinna być zapewniona w odniesieniu do przedsięwzięć realizowanych na terenach zamkniętych. Ponadto art. 90 ust. 2 pkt 1 UOOŚ przewiduje udział społeczeństwa w postępowaniu, w którym dokonywana jest powtórna OOŚ, natomiast art. 98 ust. 4 UOOŚ w postępowaniu, w którym prowadzona jest ocena oddziaływania na obszar Natura Postępowanie z udziałem społeczeństwa uregulowane w przepisach art UOOŚ tworzy więc podstawy prawne dla udziału społeczeństwa jedynie w tych sprawach z zakresu postępowań OOŚ, w których udział społeczeństwa został wyraźnie przewidziany przepisem szczególnym. 4) Przepisy o udziale społeczeństwa określone w art UOOŚ stosuje się także w postępowaniu, którego przedmiotem jest wydanie pozwolenia zintegrowanego 6 lub decyzji o zmianie pozwolenia zintegrowanego dotyczącej istotnej zmiany instalacji (art. 218 POŚ). a) Wymóg zapewnienia udziału społecznego w postępowaniu w sprawie pozwolenia zintegrowanego wynika z art. 15 ust. 1 dyrektywy IPPC 7. b) Należy zwrócić uwagę, iż w postępowaniu w sprawie wydania pozwolenia zintegrowanego, analogicznie jak w przypadku innych pozwoleń emisyjnych zgodnie z art. 185 ust. 2 POŚ nie stosuje się art. 31 k.p.a. W przeciwieństwie do pozostałych postępowań w sprawie pozwoleń emisyjnych w omawianym przypadku udział organizacji ekologicznych będzie możliwy, po zgłoszeniu 6 Szczególne pozwolenie na korzystanie ze środowiska, obejmujące różne strefy oddziaływania na środowisko, zezwalające łącznie na: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (zastępuje w tym zakresie pozwolenie wodnoprawne), na wytwarzanie odpadów. Wymagane w przypadku prowadzenia instalacji, która, ze względu na rodzaj i skalę wykonywanej działalności, może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska w całości. Oceny skali zagrożenia, wymagającego wydania pozwolenia zintegrowanego dokonuje się na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2002 r., Nr 122, poz. 1055). 7 Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (Dz. Urz. WE L 257 z , s. 80, z póżn. zm.). 6

7 przez te organizacje chęci uczestniczenia w postępowaniu, z powołaniem się na cele statutowe organizacji. c) W przypadku innych podmiotów niż organizacje ekologiczne (w tym osób fizycznych, nie będących stronami) będą one mogły wziąć udział w konsultacjach społecznych to jest złożyć w przewidzianym terminie wnioski i uwagi odnośnie pozwolenia zintegrowanego na analogicznych zasadach jak w postępowaniu OOŚ. 5) Innym postępowaniem, w którym obligatoryjnie stosuje się art UOOŚ jest postępowanie w sprawie wydania zgody na zamknięte użycie organizmów genetycznie zmodyfikowanych (art. 29 ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych 8 ). Wprowadzenie wymogu konsultacji społecznych w przedmiotowym postępowaniu jest konsekwencją transpozycji do prawa krajowego art. 9 dyrektywy 2001/18/WE 9. 6) Z art. 7 i 8 Konwencji z Aarhus 10 i przepisów dyrektywy 2003/35/WE 11 wynika obowiązek zapewnienia społeczeństwu udziału także w postępowaniach legislacyjnych, a więc mających za przedmiot opracowywanie i przyjmowanie planów, programów oraz wytycznych polityk mających znaczenie dla środowiska, a także w postępowaniach dotyczących przygotowywania przepisów wykonawczych lub procedur obowiązujących aktów normatywnych. Wykonując zobowiązania wynikające z tych aktów prawnych polski ustawodawca także w postępowaniach w sprawie przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przewidział obligatoryjny udział społeczeństwa. Zgodnie z art. 46 i 47 UOOŚ społeczeństwo ma zagwarantowany udział w opracowywaniu: a) projektu koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, projektów planów zagospodarowania przestrzennego oraz projektu strategii rozwoju regionalnego, a także we wprowadzaniu zmian do tych dokumentów, b) projektów polityk, strategii, planów lub przepisów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, c) projektów polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w punkcie poprzednim, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura Ustawa z r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. z 2007 r., Nr 36, poz. 233, z późn. zm.), dalej powoływana jako ustawa o GMO. 9 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z dnia r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG (Dz. Urz. WE L 106 z ). 10 Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska podpisana w Aarhus r. Polska ratyfikowała Konwencję w ustawie z dnia r. o ratyfikacji Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. z 2001 r., Nr 89, poz. 970). 11 Dyrektywa 2003/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie udziału społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości (Dz. Urz. WE L 156 z dnia ). 7

8 lub nie wynikają z tej ochrony, jeżeli realizacja postanowień tych polityk, strategii lub programów może spowodować znaczące oddziaływanie na ten obszar, d) dla innych niż wyżej wymienione projektów dokumentów, jeżeli organ opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, że wyznacza on ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko i realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko. POŚ gwarantuje ponadto udział społeczeństwa w opracowywaniu projektów: a) polityki ekologicznej państwa (art. 15 ust. 3), b) wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska (art. 17 ust. 4), c) programów ochrony powietrza mających na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji (jednej lub wielu) w powietrzu (art. 91 ust. 9), d) programów działań dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, a których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego (art. 119 ust. 2a), e) zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, opracowywanego przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej dla terenu narażonego na skutki awarii przemysłowej, położonego poza zakładem o dużym ryzyku (art. 265 ust. 7). Ustawa o ochronie przyrody 12 przewiduje udział społeczeństwa w opracowywaniu projektu: a) planu ochrony parku narodowego, parku krajobrazowego i rezerwatu (art. 19 ust. 1a), b) planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (art. 28 ust. 4), c) krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z projektem programu działań (art. 111 ust. 1a). Prawo wodne przewiduje udział społeczeństwa przy opracowywaniu: a) projektu programu wodno- środowiskowego kraju (art. 119 ust. 1a), b) projektu planu ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego (art. 119 ust. 6a), c) warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz warunków korzystania z wód zlewni (art. 120 ust. 2), Więcej na temat udziału społecznego w postępowaniach legislacyjnych Raport. Jakość konsultacji społecznych w Polsce. Krajowa praktyka a uwarunkowania prawne, WWF Polska 2007, s Ustawa z dnia r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880, z późn. zm.)

9 3. POSTĘPOWANIA, W KTÓRYCH MOGĄ BRAĆ UDZIAŁ TYLKO PODMIOTY POSIADAJĄCE INTERES PRAWNY (STRONY) ORAZ ORGANIZACJE SPOŁECZNE WYSTĘPUJĄCE W INTERESIE PUBLICZNYM (JAKO UCZESTNICY POSTĘPOWANIA NA PRAWACH STRONY) W praktyce organizacje ekologiczne, organizacje społeczne inne niż ekologiczne (np. organizacje konsumenckie), jak i indywidualne osoby zainteresowane udziałem w rozwiązywaniu problemów środowiskowych najczęściej biorą udział w postępowaniach, które dotyczą tych spraw na zasadach określonych w k.p.a. 1) Udział stron w postępowaniu administracyjnym a) W myśl przepisów k.p.a. osoby fizyczne mogą brać udział w postępowaniu administracyjnym wówczas, jeśli są jego stronami. Stroną w rozumieniu art. 28 k.p.a. jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. b) Pojęcie interesu prawnego wielokrotnie było przedmiotem wykładni polskich sądów administracyjnych: - Konstruując definicję strony w art. 28 k.p.a. ustawodawca posłużył się terminem interesu prawnego, a zatem nie jakiegokolwiek interesu. Interes, jakim legitymować się powinien podmiot, chcący występować w roli strony postępowania administracyjnego, musi mieć charakter prawny, a więc musi istnieć norma prawna, przewidująca w określonym stanie faktycznym i w odniesieniu do określonego podmiotu możliwości wydania przez organ decyzji lub podjęcia czynności. Dodatkowo wskazać należy, że interes ten musi mieć charakter realny w danej dacie., (wyrok WSA w Warszawie z r., III SA/Wa 373/04, LEX nr ), - Mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym znaczy to samo, co ustalić przepis prawa powszechnie obowiązującego, na podstawie którego można skutecznie żądać czynności organu z zamiarem zaspokojenia jakiejś potrzeby, albo żądać zaniechania lub ograniczenia czynności organu sprzecznych z potrzebami danej osoby., (wyrok NSA z dnia r. (I SA 1748/85, niepubl.), - Cechami interesu prawnego jest to, że jest on indywidualny, konkretny, aktualny, sprawdzalny obiektywnie, a jego istnienie znajduje potwierdzenie w okolicznościach faktycznych, będących przesłankami zastosowania przepisu prawa materialnego. Postępowanie administracyjne dotyczy interesu prawnego konkretnej osoby wówczas, gdy w tym postępowaniu wydaje się decyzję, która rozstrzyga o prawach i obowiązkach tej osoby, lub rozstrzygnięcie o prawach i obowiązkach innego podmiotu wpływa na prawa i obowiązki tej osoby. Inaczej mówiąc - przymiot strony w postępowaniu administracyjnym ma osoba, której dotyczy bezpośrednio to postępowanie lub w którym może być wydane orzeczenie godzące w jej prawem chronione interesy poprzez ograniczenie lub uniemożliwienie korzystania z przysługujących jej praw., (wyrok NSA z dnia r., II OSK 310/05, LEX nr ), - Interes prawny powinien rzeczywiście istnieć w dacie stosowania norm prawa administracyjnego. Nie może to być interes tylko przewidywany w przyszłości ani też hipotetyczny., (wyrok NSA z dnia r., IV SA 1132/00, niepubl.). - Zdarzenia prawne, a w pewnym sensie nawet niepewne, nie mogą stanowić o interesie prawnym, a jedynie o interesie faktycznym, który nie daje uprawnień strony., (wyrok NSA z dnia r., I SA 1710/00, niepubl.), 9

10 - Podmiot ma interes prawny w postępowaniu, jeżeli pomiędzy jego sytuacją prawną, a przedmiotem postępowania istnieje - uzasadnione treścią normy prawa materialnego - realne, rzeczywiste powiązanie, czyniące go zainteresowanym tym postępowaniem i w konsekwencji uprawnionym do udziału w nim w charakterze strony. Nie jest zatem legitymowany do występowania w postępowaniu administracyjnym w charakterze strony ten, kto uzasadnia swój interes prawny zdarzeniami i okolicznościami przewidywanymi, takimi które według jego zamiarów wystąpią dopiero w przyszłości., (wyrok NSA z dnia r., II GSK 163/06, LEX nr ). Upraszczając można stwierdzić, że stroną jest ten, kto występuje we własnej, indywidualnej sprawie dotyczącej rzeczywistej kwestii materialnej, którą określa konkretny przepis prawa. c) Stroną postępowania może być również organizacja społeczna, jeśli sprawa dotyczy jej własnego interesu prawnego lub obowiązku. d) Zgodnie z art. 10 k.p.a. strona postępowania ma prawo brać czynny udział w każdym stadium postępowania. Do najważniejszych uprawnień procesowych stron należą: - prawo do żądania wszczęcia postępowania oraz do bycia poinformowanym o wszczęciu postępowania na wniosek innej strony lub z urzędu, - prawo do wycofania wniosku o wszczęcie postępowania (prawo żądania umorzenia postępowania), - prawo do bycia informowanym o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego, - prawo do działania przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania, - prawo do złożenia zażalenia na niezałatwienie sprawy w ustawowym terminie, - prawo do przeglądania akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów (kserokopii, zdjęć cyfrowych) w każdym stadium postępowania, - prawo żądania uwierzytelnienia sporządzonych przez siebie odpisów z akt sprawy oraz prawo do żądania wydania uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione ważnym interesem strony, - prawo składania wniosków dowodowych (o przeprowadzenie danego dowodu, np. z dokumentu, z oględzin, z opinii biegłego) oraz prawo składania dowodów (dokumentów, opinii ekspertów), - prawo do bycia zawiadomionym o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem, - prawo brania udziału w przeprowadzeniu dowodu, w tym prawo zadawania pytań świadkom, biegłym i stronom oraz prawo składania wyjaśnień, - prawo do czynnego udziału w rozprawie: składania wyjaśnień, zgłaszania żądań, propozycji i zarzutów oraz przedstawiania dowodów na ich poparcie, a także wypowiadania się co do wyników postępowania dowodowego, - prawo do zawarcia ugody administracyjnej, - prawo żądania zawieszenia postępowania oraz podjęcia postępowania zawieszonego, - prawo wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań przed wydaniem decyzji, - prawo do brania czynnego udziału w postępowaniach wpadkowych 14, dotyczących uzgodnienia lub zaopiniowania decyzji, która ma być wydana w postępowaniu głównym, 14 Postępowania wpadkowe, dotyczą rozpatrzenia kwestii procesowych w postępowaniu głównym. W postępowaniach 10

11 - prawo do otrzymania postanowień i decyzji na piśmie, - prawo do składania zażaleń na postanowienia, co do których k.p.a. przewiduje taką możliwość, - prawo do żądania wstrzymania natychmiastowego wykonania decyzji, - prawo do wniesienia odwołania od decyzji i brania czynnego udziału także w tym stadium postępowania (w postępowaniu przed organem II instancji), - prawo do złożenia skargi na decyzję organu II instancji do wojewódzkiego sądu administracyjnego i prawo udziału w postępowaniu sądowo-administracyjnym na zasadach określonych w ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi 15, - prawo zaskarżenia decyzji ostatecznej w jednym z nadzwyczajnych trybów postępowania (w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, w sprawie wznowienia postępowania) oraz prawo brania czynnego udziału w tych postępowaniach. e) Status strony nie wymaga potwierdzenia w żadnym rozstrzygnięciu organu prowadzącego postępowanie. Nie wydaje się ani postanowienia, ani decyzji o dopuszczeniu strony do udziału w postępowaniu. f) Pominięcie strony w postępowaniu stanowi bezwzględną przesłankę odwoławczą (wykazanie tego faktu w odwołaniu od decyzji stanowi przesłankę uzasadniającą uchylenie decyzji). g) W przypadku kiedy upłynął termin do złożenia odwołania strona, która nie brała udziału w postępowaniu bez własnej winy może złożyć wniosek o wznowienie postępowania i uchylenie decyzji (art pkt 4 k.p.a.) 2) Udział organizacji społecznych w postępowaniu administracyjnym a) Na podstawie art. 31 k.p.a. organizacje społeczne mogą brać udział w postępowaniu administracyjnym także jako uczestnicy postępowania na prawach strony. b) O ile w przypadku występowania przez organizacje społeczne w charakterze strony podstawą jest interes własny, mający oparcie w obowiązujących przepisach (interes prawny), to podstawą udziału na podstawie art. 31 k.p.a. jest występowanie w interesie społecznym (publicznym). c) Z art. 31 k.p.a. wynika dla organizacji społecznej kilka uprawnień: - na podstawie 1 pkt 1 organizacja społeczna ma możliwość żądania wszczęcia postępowania w sprawie innej osoby, - na podstawie 1 pkt 2 - dopuszczenia do udziału w toczącym się postępowaniu, - na podstawie 4 organizacja społeczna może żądać zawiadomienia jej o postępowaniach dotyczących innej osoby, w których ze względu na ich przedmiot może być ona zainteresowana udziałem w tym postępowaniu, - na podstawie 5 organizacja społeczna, która nie uczestniczy w postępowaniu na prawach strony, może za zgodą organu administracji publicznej przedstawić temu wpadkowych wydaje się postanowienia, postępowania główne kończy się decyzją. Postępowania Wpadkowe inne, niż postępowanie uzgodnieniowe, to np. dotyczące rozpatrzenia wniosku o zawieszenie postępowania, dotyczące rozpatrzenia wniosku o jego umorzenie, dotyczące wniosku o wydanie z akt sprawy odpisu dokumentów, w sprawie wniosku o przeprowadzenie zgłoszonego dowodu, itd. 15 Ustawa z dnia r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. (Dz.U. z 2002 r., Nr 153, poz. 1270, z późn. zm.). 11

12 organowi swój pogląd w sprawie, wyrażony w uchwale lub oświadczeniu jej organu statutowego. d) Możliwość realizacji powyższych uprawnień zależy od tego, czy w danej sprawie są one uzasadnione celami statutowymi organizacji i interesem społecznym (publicznym). e) Podobnie jak pojęcie interesu prawnego pojęcie interesu społecznego na gruncie k.p.a. nie zostało zdefiniowane. f) Organy administracji publicznej odmawiając dopuszczenia organizacji społecznych do udziału w postępowaniach nagminnie powołują się na istnienie rzekomej opozycji: inwestor (którego zamiar leży w ważnym interesie społecznym) organizacja ekologiczna (która występuje w interesie indywidualnym, a jeśli w społecznym, to nieistotnym). Pogląd taki wydaje się administracyjnym stereotypem, który organizacje ekologiczne powinny rewidować zaskarżając (w formie zażalenia) w toku instancji postanowienia odmawiające dopuszczenia ich do udziału w postępowaniach. g) Realizacja zasady kontroli społecznej w postępowaniach w sprawie ochrony środowiska bez żadnych wątpliwości leży w interesie społecznym, co podkreślały wielokrotnie polskie sądy administracyjne: - WSA w Warszawie w wyroku z dnia r. (IV SA/Wa 741/06, LEX nr ): Wykluczyć należy generalne założenie, jakoby sprzeczne z interesem publicznym byłoby dopuszczenie organizacji społecznej, która sprzeciwia się realizacji budynku mieszkalnego wielorodzinnego, przez sam wzgląd na okoliczność, iż szeroko rozumiany interes publiczny może przemawiać za jego budową. W interesie publicznym pozostaje bowiem zarówno wspieranie sprawnej realizacji budownictwa wielorodzinnego jak i zapewnienie, we właściwym zakresie, ochrony środowiska, w tym standardów jego jakości. W pewnych przypadkach realizacja obu celów może pozostawać w sprzeczności. Wobec jednak faktu, iż oba cele można uznać za publiczne, generalnie w postępowaniu możliwe jest rozważenie udziału organizacji reprezentującej każdy z tych przeciwstawnych interesów., - NSA w wyroku z dnia r. (II SA 2464/00, LEX nr 81984): Treść pojęcia interesu społecznego jest bowiem ciągle zmieniającą się kompozycją różnorodnych wartości społeczeństwa w określonym czasie. Udział organizacji społecznej musi odpowiadać wymaganiom racjonalnie pojmowanej kontroli społecznej nad postępowaniem administracyjnym, - NSA w wyroku z dnia r. (II SA/Gd 790/98, LEX nr 44215): Instytucja podmiotów na prawach strony wprowadzona do k.p.a. kolejnymi nowelizacjami miała służyć wzmożeniu ochrony interesu społecznego i praworządności.. h) Dopuszczenie organizacji społecznej do udziału w toczącym się postępowaniu uwarunkowane jest wydaniem przez organ prowadzący postępowanie stosownego postanowienia. i) Postanowienie o dopuszczeniu organizacji społecznej do udziału w postępowaniu wymaga doręczenia organizacji społecznej, dopiero od chwili jego doręczenia organizacja społeczna korzysta z praw strony w postępowaniu. j) Istnieją wątpliwości, czy można uznać za skuteczne dorozumiane dopuszczenie organizacji społecznej do udziału w postępowaniu, to jest sytuację, kiedy organ prowadzący postępowanie przyjmuje kolejne wnioski organizacji społecznej i je uwzględnia, doręcza 12

13 pisma w postępowaniu itp., mimo że nie wydał formalnie postanowienia o dopuszczeniu organizacji do postępowania 16. Wydaje się, że brak jest podstaw do takiego założenia. k) Warto zwrócić uwagę, że organizacja społeczna może przystąpić do postępowania także dopiero w II instancji. Wówczas jednak tylko organ odwoławczy jest właściwym do wydania rozstrzygnięcia co do dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w sprawie na prawach strony. Właściwość organu pierwszej instancji w kwestii rozpatrzenia wniosku organizacji społecznej o dopuszczenie do udziału w sprawie na zasadzie art k.p.a. kończy się z datą wydania decyzji rozstrzygającej sprawę administracyjną 17. l) Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania na wniosek organizacji społecznej oraz na postanowienie o odmowie dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu przysługuje zażalenie. Nie można się zgodzić ze twierdzeniem, często prezentowanym w postanowieniach odmawiających wszczęcia postępowania na wniosek organizacji społecznej oraz odmawiających dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w postępowaniu,, że ocena wystąpienia interesu społecznego została pozostawiona wyłącznemu uznaniu organu administracji, przed którym toczy się postępowanie. Wprawdzie pojęcie interesu społecznego nie zostało zdefiniowane w żadnej ustawie, ale jego interpretacja w każdej sprawie administracyjnej musi się odnosić do pewnych obiektywnych kryteriów, w tym wynikających z zasad ogólnych prawa krajowego i wspólnotowego, zwłaszcza z zasady partycypacji społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących istotnych kwestii środowiskowych. Brak ustawowej definicji interesu społecznego w żadnym wypadku nie upoważnia organu administracji do swobodnego i opartego wyłącznie na własnym uznaniu jego definiowania w danym postępowaniu. Dlatego też ewentualne stwierdzenie przez organ administracji, że brak interesu społecznego w udziale organizacji ekologicznej w konkretnym postępowaniu będzie podlegało pełnej kontroli instancyjnej 18. ł) Uprawnienia procesowe organizacji społecznych występujących jako podmioty na prawach strony kształtują się podobnie jak stron postępowania, z tą różnicą, iż pewnych czynności procesowych organizacja społeczna dokonywać nie może. Katalog tych czynności wiąże się z uprawnieniami opartymi na zasadzie dyspozycyjności stron postępowania. Wśród uprawnień procesowych niedostępnych dla organizacji społecznych można wymienić między innymi: - żądanie zawieszenia postępowania administracyjnego na podstawie art k.p.a. (zawieszenie fakultatywne), - żądanie umorzenia postępowania na podstawie art k.p.a. (umorzenie fakultatywne), 16 W orzecznictwie sądów administracyjnych funkcjonują w tym zakresie dwie odrębne linie orzecznicze. W wyroku z dnia r. NSA w Warszawie (II OSK 94/05, LEX nr ) stwierdził: Jeżeli organ administracji nie wydał wymaganego przez art k.p.a. formalnego postanowienia o dopuszczeniu do udziału w postępowaniu organizacji społecznej, jednakże przyjmował składane przez tę organizację oświadczenia, a także doręczał tej organizacji decyzje i postanowienia, to fakty te należy uznać jako dopuszczenie organizacji do udziału w postępowaniu administracyjnym. Z kolei w wyroku z dnia r. WSA w Warszawie (I SA/Wa 862/06, LEX nr ) wyraził pogląd odmienny: Sąd nie podziela stanowiska o możliwości istnienia dorozumianego postanowienia o dopuszczeniu organizacji społecznej do postępowania w sytuacji przyjmowania jej oświadczeń i doręczania jej decyzji i postanowień, bez formalnego postanowienia. 17 Wyrok WSA w Warszawie z r. (IV SA/Wa 324/07, LEX nr ). 18 K. Gruszecki, Udział organizacji ekologicznych w postępowaniu administracyjnym w sprawach ochrony środowiska, Państwo i Prawo 2002, Nr 2, s

14 - prawo zawarcia ugody (art. 114 kpa), - żądanie wznowienia postępowania w oparciu o podstawę określoną w art pkt 4 k.p.a. (strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu). 14

15 4. POSTĘPOWANIA W SPRAWACH Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA, W KTÓRYCH DOPUSZCZA SIĘ UDZIAŁ ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH 1) Ogólne zasady udziału organizacji społecznych określone w art. 31 k.p.a. mają zastosowanie we wszystkich postępowaniach administracyjnych (postępowaniach kończących się wydaniem decyzji administracyjnej). 2) Ogólnych zasad kształtujących udział organizacji społecznych w postępowaniu administracyjnym nie stosuje się jedynie w tych sprawach, w stosunku do których przepisy proceduralne wprost formułują taki wyjątek (stwierdzają, iż w danej sprawie nie stosuje się art. 31 k.p.a.). 3) Dopuszcza się udział organizacji społecznych w następujących postępowaniach z zakresu ochrony środowiska: a) z ustawy Prawo ochrony środowiska: - w sprawie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego z zakładu do środowiska (art. 115 a); ponieważ postępowanie w tej sprawie może być wszczęte wyłącznie z urzędu (art. 115 a ust. 5), organizacji społecznej nie przysługuje prawo do żądania wszczęcia postępowania, a jedynie żądanie dopuszczenia do już toczącego się postępowania oraz prawo do przedstawienia poglądu w sprawie (za zgodą organu prowadzącego postępowanie), - w sprawie decyzji o nałożeniu na prowadzącego instalację lub użytkownika urządzenia obowiązku prowadzenia w określonym czasie dodatkowych pomiarów wielkości emisji, jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych (art. 150 ust. 1); ponieważ postępowanie w tej sprawie może być wszczęte wyłącznie z urzędu (art. 150 ust. 4), organizacji społecznej nie przysługuje prawo żądania wszczęcia postępowania, a jedynie żądanie dopuszczenia do już toczącego się postępowania oraz prawo do przedstawienia poglądu w sprawie (za zgodą organu prowadzącego postępowanie), - w sprawie zgłoszenia instalacji mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko, z której emisja nie wymaga pozwolenia (art. 152 ust. 1), zgłoszenia rezygnacji z rozpoczęcia albo zakończenia eksploatacji instalacji (art. 152 ust. 6 pkt 1), zgłoszenia zmiany danych wskazanych w zgłoszeniu (art. 152 ust. 6 pkt 1), - w sprawie ustalenia wymagań w zakresie ochrony środowiska dotyczących eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia (art. 154 ust. 1), ponieważ postępowanie w tej sprawie może być wszczęte wyłącznie z urzędu (art. 154 ust. 3) organizacji społecznej nie przysługuje prawo żądania wszczęcia postępowania, a jedynie żądanie dopuszczenia do już toczącego się postępowania oraz prawo do przedstawienia poglądu w sprawie (za zgodą organu prowadzącego postępowanie), - w sprawie decyzji o nałożeniu na zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem obowiązku prowadzenia w określonym czasie dodatkowych pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku wprowadzanych w związku z eksploatacją tych obiektów, jeżeli przeprowadzone kontrole poziomów substancji lub energii w środowisku, które są emitowane w związku z eksploatacją obiektu, dowodzą przekraczania standardów jakości środowiska (art. 178 ust. 1); ponieważ postępowanie w tej sprawie może być wszczęte wyłącznie z urzędu (art. 178 ust. 4), organizacji społecznej nie przysługuje prawo żądania wszczęcia postępowania, a jedynie żądanie dopuszczenia do już 15

16 toczącego się postępowania oraz prawo do przedstawienia poglądu w sprawie (za zgodą organu prowadzącego postępowanie), - w sprawie decyzji zobowiązującej podmiot prowadzący instalację do sporządzenia i przedłożenia przeglądu ekologicznego (art. 237), - w sprawie decyzji zarządzającej przeprowadzenie właściwych badań dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków poważnej awarii (art. 247 ust. 1 pkt 1), - w sprawie decyzji zakazującej lub ograniczającej korzystanie ze środowiska w razie wystąpienia poważnej awarii (art. 247 ust. 1 pkt 2), - w sprawach decyzji ustalających odpowiedzialność administracyjną za negatywne oddziaływanie na środowisko, pogorszenie stanu środowiska, użytkowanie instalacji lub wprowadzanie przez substancji lub energii do środowiska bez zezwolenia lub z naruszeniem warunków zezwolenia (art ); ponieważ postępowanie w tej sprawie może być wszczęte wyłącznie z urzędu (art. 375), organizacji społecznej nie przysługuje prawo żądania wszczęcia postępowania, a jedynie żądanie dopuszczenia do już toczącego się postępowania oraz prawo do przedstawienia poglądu w sprawie (za zgodą organu prowadzącego postępowanie) 19, b) z ustawy o ochronie przyrody 20 : - w sprawie decyzji zezwalającej na odstępstwa od zakazów obowiązujących w parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody (art. 15 ust. 3, 4 i 5), - w sprawie zezwolenia na pozyskiwanie roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową (art. 56), - w sprawie ustalenia i likwidacji stref ochrony ostoi oraz stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz stref ochrony ostoi oraz stanowisk grzybów objętych ochroną gatunkową (art. 60 ust. 3), - w sprawie zezwolenia na odstąpienie od zakazów obowiązujących w strefach ochrony ostoi oraz stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, strefach ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz strefach ochrony ostoi oraz stanowisk grzybów objętych ochroną gatunkową (art. 60 ust. 7), - w sprawie zezwolenia na przewożenie przez granicę państwa roślin i zwierząt należących do gatunków, podlegających ograniczeniom na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej, a także ich rozpoznawalnych części i produktów pochodnych (art. 61), - w sprawie zezwolenia na utworzenie i prowadzenie ogrodu botanicznego lub zoologicznego (art. 67 ust. 1) oraz jego cofnięcia lub zmiany (art. 68 ust. 1), - w sprawie zezwolenia na odstępstwa od zakazów posiadania i przetrzymywania oraz sprowadzania z zagranicy gatunków lub grup zwierząt niebezpiecznych zaliczonych do kategorii II (art. 73 ust. 4), - w sprawie zezwolenia na przeniesienie z ogrodu botanicznego lub ogrodu zoologicznego do środowiska przyrodniczego roślin lub zwierząt gatunków zagrożonych wyginięciem (art. 74 ust. 1), 19 Warto zwrócić uwagę, iż udział organizacji społecznych występujących w tym postępowaniu w interesie społecznym (na podstawie art. 31 k.p.a.) stanowi jedyne narzędzie kontroli społecznej, ponieważ zgodnie z wyrokiem WSA w Warszawie z r. (IV SA/Wa 1328/05, LEX nr ) Osoby trzecie, narażone na uciążliwe oddziaływanie podmiotu zobowiązywanego, z uwagi na brak uprawnień procesowych do wszczęcia postępowania w tym przedmiocie (brak uprawnienia do ochrony ich praw podmiotowych w tym trybie), nie mogą być stroną takiego postępowania w rozumieniu art. 28 k.p.a.. 20 Ustawa z dnia r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880, z późn. zm.). 16

17 - w sprawie zezwolenia na utworzenie i prowadzenie ośrodka rehabilitacji zwierząt oraz w sprawie cofnięcia takiego zezwolenia (art. 75 ust. 1 i ust. 5), - w sprawie zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości (art. 83), - w sprawie decyzji określającej warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych, oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych (art. 118); wydanie tej decyzji wymaga uprzedniego uzyskania decyzji środowiskowej, organizacja społeczna może więc już wcześniej wziąć udział w postępowaniu - w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, na podstawie art. 44 UOOŚ, - w sprawie zezwolenia na rozmnażanie zwierząt uzyskanych w wyniku krzyżowania i krzyżowania zwierząt objętych ochroną ścisłą i częściową oraz zwierząt łownych ze zwierzętami innych gatunków, a także zwierzętami z form i odmian hodowlanych oraz w sprawie cofnięcia takiego zezwolenia (art. 119a), - w sprawie zezwolenia na sprowadzanie do kraju roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym (art. 120 ust. 2), c) z ustawy Prawo wodne 21 : - w sprawie zwolnienia z zakazu lokalizowania na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią inwestycji zaliczanych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania (art. 40 ust. 3), - w sprawie zwolnienia z zakazu wykonywania robót oraz czynności, które mogą utrudnić ochronę przed powodzią na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią (tzw. tereny zalewowe ) oraz w sprawie decyzji nakazującej usunięcie drzew lub krzewów na tych obszarach (art. 83 ust. 2), - w sprawie zwolnienia z zakazu prowadzenia określonych działań zagrażających szczelności i stabilności wałów przeciwpowodziowych (art. 85 ust. 3), - w sprawie decyzji nakazującej usunięcie drzew lub krzewów z wałów przeciwpowodziowych (art. 85 ust. 4), d) z ustawy o odpadach 22 : - w sprawie zezwolenia na spalanie odpadów poza instalacjami lub urządzeniami (art. 13 ust. 4), ponieważ postępowanie w tej sprawie może być wszczęte wyłącznie z urzędu (art. 13 ust. 7), organizacji społecznej nie przysługuje prawo żądania wszczęcia postępowania, a jedynie żądanie dopuszczenia do już toczącego się postępowania oraz prawo do przedstawienia poglądu w sprawie (za zgodą organu prowadzącego postępowanie), - w sprawie decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi (art. 17 ust. 1 pkt 1), - w sprawie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych (art. 26), 21 Ustawa z dnia r. Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.). 22 Ustawa z dnia r. o odpadach (Dz.U. z 2007 r., Nr 39, poz. 251, z późn. zm.). 17

18 - w sprawie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych (art. 28 ust. 1), - w sprawie decyzji nakazującej posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania (art. 34 ust. 1), ponieważ postępowanie w tej sprawie może być wszczęte wyłącznie z urzędu (art. 34 ust. 2), organizacji społecznej nie przysługuje prawo żądania wszczęcia postępowania, a jedynie żądanie dopuszczenia do już toczącego się postępowania oraz prawo do przedstawienia poglądu w sprawie (za zgodą organu prowadzącego postępowanie), e) z ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów 23 : - w sprawie zezwoleń na przywóz odpadów na teren kraju, wywóz odpadów poza teren kraju oraz tranzyt odpadów przez teren kraju (art. 4), f) z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 24 : - w sprawie decyzji nakazującej właścicielom nieruchomości wykonanie obowiązków związanych z zapewnieniem utrzymanie czystości i porządku (art. 5 ust. 7), - w sprawie zezwolenia na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie: odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych, ochrony przed bezdomnymi zwierzętami, prowadzenia schronisk dla bezdomnych zwierząt, a także grzebowisk i spalarni zwłok zwierzęcych i ich części (art. 7 ust. 6), g) z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 25 : - w sprawie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (art. 51 ust. 1); w postępowaniu tym nie stosuje się art kpa, o zawiadamianiu przez organ organizacji społecznych, które mogą być zainteresowane udziałem w postępowaniu (art. 53 ust. 2); - w sprawie decyzji o warunkach zabudowy (art. 59 ust. 1), h) z tzw. specustawy o drogach 26 : - w sprawie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej (art. 11a ust. 1), i) z ustawy o transporcie kolejowym 27 : - w sprawie decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej (art. 9o ust. 1), j) z ustawy Prawo geologiczne i górnicze 28 : - w sprawie koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin, na wydobywanie kopalin ze złóż, na bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze (art. 15 ust. 1), - w sprawie zatwierdzenia projektu prac geologicznych (art. 33 ust. 1), k) z ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych 29 : 23 Ustawa z dnia r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz.U. z 2007 r., Nr 124, poz. 859). 24 Ustawa z dnia r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005 r., Nr 236, poz. 2008, z późn. zm.). 25 Ustawa z dnia r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r., Nr 80, poz.. 717, z późn. zm.). 26 Ustawa z dnia r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2003 r., Nr 80, poz. 721, z późn. zm.). 27 Ustawa z dnia r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94). 28 Ustawa o z dnia r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2005 r., Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.). 18

19 - w sprawie decyzji o wyłączeniu gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej (art. 11), - w sprawie decyzji o rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów zdewastowanych lub zdegradowanych (art. 22 ust. 1), l) z ustawy o scalaniu i wymianie gruntów 30 : - decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów (art. 27 ust. 3), ł) z ustawy o lasach 31 : - w sprawie decyzji o zmianie lasu na użytek rolny (art. 13 ust. 2), - w sprawie decyzji o uznaniu lasu za ochronny lub pozbawieniu go tego charakteru (art. 16 ust. 1 i ust. 1 a), - w sprawie decyzji nakazującej właścicielowi lasu niestanowiącego własności Skarbu Państwa wykonanie obowiązków polegających na trwałym utrzymywaniu lasów i zapewnieniu ciągłości ich użytkowania, bądź nakazującej wykonanie zadań zawartych w uproszczonym planie urządzenia lasu (art. 24), - m) z ustawy Prawo łowieckie 32 :w sprawie zezwolenia na dokonanie odstrzału lub odłowu zwierzyny w okresach ochronnych dla celów naukowych i dla odbudowy populacji, zasiedlania i reintrodukcji gatunków zwierzyny lub dla koniecznych działań w celach hodowlanych (art. 44 ust. 3), - w sprawie decyzji nakazującej dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego wykonanie odłowu lub odstrzału redukcyjnego zwierzyny (art. 45 ust. 1), n) z ustawy o ochronie zwierząt 33 : - w sprawie decyzji o czasowym odebraniu traktowanego niehumanitarnie zwierzęcia właścicielowi lub opiekunowi (art. 7 ust. 1 i ust. 2) 34, o) z ustawy o GMO: - w sprawie zezwolenia na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska w celach innych niż wprowadzanie do obrotu (art. 36), - w sprawie zezwolenia na wprowadzenie do obrotu produktów GMO (art. 41), - w sprawie zezwolenia na wywóz lub tranzyt produktów GMO (art. 51), p) z ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie 35 : - w sprawie decyzji uzgadniającej warunki przeprowadzenia działań naprawczych, zaproponowane przez podmiot korzystający ze środowiska (art. 13 ust. 3), - w sprawie decyzji nakładającej obowiązek przeprowadzenia działań zapobiegawczych i naprawczych na podmiot korzystający ze środowiska, który nie podjął takich działań (art. 15 ust. 1), 29 Ustawa z dnia r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1266, z późn. zm.). 30 Ustawa z dnia r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749, z późn. zm.16). 31 Ustawa z dnia r. o lasach (Dz.U. z 2005 r., Nr 45, poz. 435, z póżn. zm.). 32 Ustawa z dnia r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066, z późn. zm.). 33 Ustawa z dnia r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002, z późn. zm.). 34 W przypadkach niecierpiących zwłoki, gdy dalsze pozostawanie zwierzęcia u dotychczasowego właściciela lub opiekuna zagraża jego życiu upoważniony przedstawiciel organizacji społecznej, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, może odebrać mu zwierzę, zawiadamiając o tym niezwłocznie wójta (burmistrza, prezydenta miasta), celem podjęcia przez ten organ decyzji w przedmiocie odebrania zwierzęcia (art. 7 ust. 3). 35 Ustawa z dnia r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493). 19

20 r) ze specustawy o EURO : - decyzja o ustaleniu lokalizacji przedsięwzięcia EURO 2012 (art. 23). s) z ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji we wszystkich postępowaniach uregulowanych w tej ustawie 37. 4) Ustawa Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w art. 50 uzależnia uprawnienie do wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego przez organizację społeczną od wcześniejszego jej udziału w postępowaniu administracyjnym 38. Wyjątkiem od tej zasady jest regulacja art. 44 ust. 3 UOOŚ, przyznająca organizacji ekologicznej uprawnienie do wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, także gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. 5) Udział społeczny dotyczy wprawdzie problematyki partycypacji zainteresowanej społeczności w procesach decyzyjnych (planistycznych i wykonawczych) o charakterze administracyjnym, ale administracyjne prawo materialne i procesowe nie są jedynymi regulacjami, które określają jego podstawy prawne. Skuteczność udział społecznego wymaga często od przedstawicieli zainteresowanej społeczności znajomości procedur innych, niż administracyjna, np. procedury cywilnej. Tytułem przykładu można wskazać art. 323 POŚ. Zgodnie z przywołanym przepisem - jeżeli zagrożenie szkodą lub szkoda została bezpośrednio wywołana bezprawnym oddziaływaniem na środowisko organizacja ekologiczna może wystąpić z roszczeniem żądania od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione z żądaniem zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie. Powództwo oparte o art. 323 POŚ dochodzone jest przed sądem cywilnym, w oparciu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego Ustawa z dnia r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 (Dz.U. z 2007r., Nr 173, poz. 1219, z późn. zm.) 37 Ustawa z dnia r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2005 r., Nr 229, poz. 1954, z późn. zm.). 38 Wyrok NSA z r. (II FSK 536/05, LEX nr ). 39 Ustawa z dnia r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296, z późn. zm.). 20