ZBIEŻNE ŚCIEŻKI do nowej wiedzy. LabforCulture Kennisland Knowledgeland

Transkrypt

1 ZBIEŻNE ŚCIEŻKI do nowej wiedzy LabforCulture Kennisland Knowledgeland

2

3 ZBIEŻNE ŚCIEŻKI do nowej wiedzy

4 ISBN Koncepcja: Katherine Watson Autor: Martijn Arnoldus Współpraca: Ken Arnold, Olivier Schulbaum and Floor van Spaendonck Koordynacja publikacji i produkcja: Nicola Mullenger Redakcja wersji angielskiej: Vicky Anning Tłumaczenie na język polski: Joanna Krawczyk Projekt okładki: Ashley Grandisch Projekt publikacji: Rabiah Nasar-Ullah Wydawca: LabforCulture Obsługa POD: OpenMute Projekt Zbieżne Ścieżki został zrealizowany dzięki finansowemu wsparciu Riksbankens Jubileumsfond, Stiftelsen framtidens kultur I Holenderskiemu Ministerstwu Edukacji, Kultury i Nauki Dziękujemy Röhsska Design Museum, Göteborg i Promoting a Creative Generation, conferencji w ramach szwedzkiej prezydencji w Unii Europejskiej. Publikacja jest objęta licencją Creative Commons 3 Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported. Może być kopiowana, rozpowszechniana i używana w tekstach i tłumaczeniach nie mających celów komercyjnych. Przeczytaj pełny tekst licencji:

5 Spis treści Wstęp Przewodnik po publikacji 1 Królestwo chaosu 2 Cyfrowy paradygmat a sektor kultury 3 Dostęp 4 Działalność kuratorska 5 Działalność ekspercka 6 Cel 7 Zaufanie 8 To, co przed nami Przypisy Appendix

6 Wstęp Technologia przyniosła zasadniczą zmianę w naszym społeczeństwie zmianę, którą możemy nazwać zmianą cyfrową. Ta zmiana to coś więcej niż tylko nowe narzędzia internetowe, lepszą wydajność, szybsze tempo, czy większą liczba informacji. Technologia zmieniła to, jak myślimy. Cyfrowa zmiana odnosi się do nowych sposobów pracy, nowych poziomów refleksji, nowych podejść do rozwiązywania problemów, i w rezultacie, nowych sposobów budowania i dzielenia się wiedzą. Technologia również zmienia znany nam linearny łańcuch kreacji kulturalnej, dystrybucji i uczestnictwa. W miarę jak stajemy się coraz mniej linearni, coraz więcej ścieżek staje się dostępnych dla nas.. Zbieżne ścieżki do nowej wiedzy to inicjatywa LabforCulture mająca na celu zbadanie jak na nasze budowanie wiedzy wpływa zmiana cyfrowa, i jak sektor kultury powinieni na tę sytuację reagować. Pojęcie konwergencji odnosi się do myslenia w interdyscyplinarnym, międzypokoleniowym, międzynarodowym i międzyeksperckim kontekście, i do budowania wielowymiarowego obrazu rzeczywistości. Poszczególne sfery naszej wiedzy nie powinny być od siebie odseparowane; powinny raczej współdziałać i przenikać się na wielu poziomach. Powinny się nawzajem uzupełniać i wzbogacać, tak, aby przestrzeń między nimi stała się miejscem komunikacji i wymiany. LabforCulture to platforma internetowa, mająca dwa główne cele: 1) zapewnienie aktualnych informacji na temat kultury w całej Europie, 2) zachęcanie sektora kultury do bardziej eksperymentalnego podejścia do internetowych narzędzi współpracy. LabforCulture chce łaczyć ludzi i informacje. W naszym cyfrowym świecie nie oznacza to już zwykłego dostarczania informacji; chodzi raczej o umożliwianie ludziom nadawania wartości informacjom, tworzenie przestrzeni, gdzie żywa informacja zmienia się w wiedzę. Kennisland (Knowledgeland) to nasz inspirujący partner działający przy tej inicjatywie. Kennisland to sieć partnerów, nastawionych na badanie implikacji gospodarki opartej na wiedzy i opracowywanie metod na reagowanie na nią w społeczeństwie. Kennisland rzekłada to na konkretne działania i wspiera uczenie przez doświadczenie w procesie transformacji. jak reagować na to, jak społeczeństwo. Poza myśleniem, Kennisland również przekłada to na konkretne działania, i wspiera uczenie się przez działanie. Mamy nadzieję, że refleksje i kierunki działania opisane w tej publikacji będą inspiracją do szukania dalszych ścieżek i nowych rozwiązań. Katherine Watson Dyrektor LabforCulture 4

7 Przewodnik po publikacji Na projekt Zbieżne ścieżki do nowej wiedzy złożyła się seria trzech internetowych debat oraz jednodniowy Okręgły Stół, zorganizowany 28 lipca 2009 roku w Goteborgu w Szwecji. W debatach uczestniczyli zaproszeni eksperci oraz społeczność LabforCulture. Ich spotkanie miało na celu podzielenie się spostrzeżeniami, i dyskusja na temat produkcji, dzielenia się i regulacji prawnych dotyczących wiedzy. Spotkania w ramach Okrągłego Stołu zbiegły się w czasie z konferencją Promoting a Creative Generation, zorganizowaną z okazji szwedzkiej prezydencji w Unii Europejskiej. Koneferncja powstała w kontekście Europejskiego Roku Kreatywności i Innowacji. 1 (W obradach Okrągłego Stołu udział wzięło 40 reprezentantów fundacji, rządów, organizacji kulturalnych i miedzysektorowych oraz przedsiębiorstw związanych z kulturą i sztuką). Niniejsza publikacja prezentuje refleksje na temat rozmów, toczonych zarówno online, odbywających się w czasie Okrągłego Stołu, jak i towarzyszących tym wydarzeniom. Nie jest ona jednak streszczenim lub raportem z przeprowadzonych debat. Publikacja ma na celu rozwinięcie rozmów zainicjowanych online i w Goteborgu. Główne pytanie, przyświecające wszystkim rozmowom, brzmi: jakie są kluczowe kwestie, którymi należy się zająć w ramach, i poprzez działania polityki kulturalnej, w jak najszerszym jej rozumieniu? Publikacja ta została więc zbudowana wokół pięciu przewodnich tematów, zawiera cytaty z rozmów i komentarze do nich, i jest wzbogacona praktycznymi przykładami i odnośnikami do dalszej lektury. Pełny zapis debat, oraz dodatkowe materiały można znaleźć na internetowej platformie projektu na której będą mieli Państwo możliwość kontynuować dzielenie się wiedzą i poszerzania jej granic. Zważywszy na szeroki zakres sektora kultury, zarówno debaty, jak i publikacja skupiają się na instytucjach kultury (muzea, achiwa, instytucje dziedzictwa narodowego, teatry), a nie na jego twórcach (artyści). Publikacja ta autorstwa Martijna Arnoldusa, starszego doradcy w sekcji kreatywnej ekonomii i otwartej zawartości w Kennislland (Holandia), powstała przy współudziale Kena Arnolda, szefa działu programów publicznych w The Wellcome Trust (Wielka Brytania); Oliviera Schulbauma, producenta kulturalnego, współzałożyciela Platoniq (Hiszpania); i Floor van Spaendonck, dyrektorki Virtueel Platform (Holandia) pokazuje w którą stronę idziemy, i jak ta droga może wyglądać w przyszłości, 1 5

8 1 Królestwo chaosu Od rewolucji w rolnictwie czy wynalezienia prasy drukarskiej, ludzkość przeżywała okresy, gdy nowe sposoby gromadzenia i dzielenia się wiedzą wypierały stare. Najnowsza zmiana jest tak znacząca, że nazywana jest nowym paradygmatem cyfrowym. Nie jest to coś, czego powinniśmy się obawiać. Jak mówi John Newbigin, dziennikarz i konsultant w dziedzinie przedsiębiorczości kulturalnej, wraz z każdą poprzednią zmianą kulturalną musiało pojawiać się poczucie nastania całkowitego chaosu, i wydaje się, że teraz doświadczamy tej sytuacji ponownie. Ludzie mają wcześniej niespotykany dostęp do wiedzy. Możemy odnieść wrażenie, że zapanowała anarchia, i nie wiemy dokąd to wszystko zmierza. Ale pocieszeniem dla nas powinna być myśl, że historii świata widziała już w podobne sytuacje. 2 Tak więc, czym jest ten nowy paradygmat? Wszystko zaczęło się od cyfrowych technologii, które zrewolucjonizowały sposób, w jaki poznajemy, gromadzimy, dystrybuujemy i dzielimy się nowymi informacjami. Wśród najważniejszych zmian, które zaszły od tego czasu, są te wymienione w wyróżnionych boksach: 24/7 Ciągły dostęp Wiedza i informacje są dostępne cały czas, przez cały dzień. Internet, w odróżnieniu do bibliotek i archiwów, nigdy się nie zamyka. Nieskończona mobilność Technologia cyfrowa umożliwia dotarcie do najdalszych zakątków świata w kilka mikrosekund. Multi-platforma Mobilnośc technologii umożliwia nowy styl pracy i życia. Technologie cyfrowe są zawsze obecne, a dzięki telefonom komórkowym i mobilnemu internetowi, możmy kontaktować się z rzeczywistością online w każdym miejscu, i o każdej porze. Nieograniczone przetwarzanie W świecie cyfrowym tworzenie idealnych kopii wymaga jedynie kliknięcia myszką. Tak naprawdę funkcjonowanie Internetu i innych cyfrowych narzędzi polega na ciągłym kopiowaniu. Internet to jedna, wielka kopiarka, i jest świetna w tym, corobi. Praktycznie bezkosztowo Za wyjątkiem kosztów energii, koszty reprodukowania i dystrybucji informacji w świecie cyfrowym są zredukowane do minimum. 3 Bez filtra Będąc siecią bez wyraźnego centrum, Internet nie posiada głównego filtra kontrolującego przepływ informacji. W rezultacie, każdy może publikować, i docierać do szerokiej publiczności w Internecie. Demokratyzacja dostępu Teoretycznie rozwój Internetu zaowocował nowymi możliwościami dostępu do wiedzy i informacji. Mimo, iż technologie cyfrowe mają swoje własne bariery dostępu (użytkownik musi wiedzieć jak ich używać), Internet skutecznie poradził sobie z wieloma analogowymi przeszkodami w dostępnie do informacji. 2 John Newbigin, Converging Pathways to New Knowledge Round Table, Goteborg; sesja poranna, 28 lipca Koszty energii nie powinny być ignorowane z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, mimo iż zużycie energii na poziomie jednostkowym może być bardzo niskie, całkowite zużycie energii przez Internet jest bardzo duże. Po drugie, zaporowy koszt energii jest głównym powodem braku dostępu do technologii cyfrowych w krajach rozwijających się. 6 Tempo zmian Technologie cyfrowe umożliwiają dużo szybszą adaptację, adopcję, tworzenie i przetwarzanie wiedzy i informacji. To, co teraz jest nowe, za kilka godzin może zniknąć z cyfrowego świata.

9 Są to najważniejsze cechy cyfrowych technologii i ich wpływu na naszą rzeczywistość. Jednakże nowy paradygmat nie dotyczy wyłącznie bezosobowej, technologicznej charakterystyki. Tak naprawdę, najważniejsza zmiana to ta jak pozycjonujemy siebie samych w relacji do informacji i poprzez dodawania znaczenia informacjom do wiedzy. To własnie, w dużym skrócie, jest nowym paradygmatem w jego najpełniejszym sensie. Ostatnie debaty na ten temat pokazują, że cyfrowy paradygmat nie jest tak dobrze rozumiany, jak czysto technologiczne oblicze zmiany cyfrowej. Refleksja na temat paradygmatu cyfrowego, i jego (praktycznego) wpływu na nasze społeczeństwo, będzie bez wątpienia tematem numer jeden w pracy przywódców, myślicieli i twórców polityki kulturalnej w najbliższych latach. Trzy obserwacje Jeśli zmiana paradygmatu opiera się na tym, jak ludzie pozycjonują się w ralcji do informacji i wiedzy, należy zadać sobie pytanie co oznacza to w praktyce. Możemy zaobserwować trzy prawidłowości. Po pierwsze, w dziesiejszych czasach ludzie są zalewani informacjami. Pojemność informacyjna Internetu, działającego na zasadzie 24/7 zawsze dostępny, jest w praktyce nieograniczona. W ostatnim dziesięcioleciu zaobserwowaliśmy eksplozję ilości informacji pojawiającej się zasięgu ręki, co jest wynikiem braku górnej granicy pojemności i praktycznie bezkosztowej pracy Internetu. W związku z tym stajemy twarzą w twarz z dużo większą ilością zróżnicowanych informacji niż kiedykolwiek w historii ludzkości. Podczas Okrągłego Stołu w Goteborgu, Ken Arnold (Wellcome Trust, Londyn, Wielka Brytania) określił to zjawisko jako niebezpieczne dla zdrowia psychicznego. W rezultacie, ludzie muszą określić w jaki sposób oceniają i wybierają informacje, które są dla nich ważne w danym momencie Po trzecie, technologie cyfrowe wyposażają ludzi w narzędzia, dzięki którym mogą być oni w znacznie większym stopniu niż dotychczas zaangażowani w procesy tworzenia, produkcji, dzielenia się, adaptacji i dystrybucji informacji. Liczba prywatnych blogów już dawno przewyższyła liczbę tradycyjnych mediów. Narzędzia do komentowania, tak samo jak fora internetowe, są używane jako środki ekspresji opinii przez miliony osób na całym świecie. Miliony profili na portalach społecznościowych informują nie tylko o sprawach zawodowych ich użytkowników, ale również o ich życiu osobistym. Dotychczasowy przepływ informacji i łańcuch wartości gubią swój linearny charakter. Co więcej, ludzie są coraz bardziej zaangażowani w alokację znaczenia informacji. Możemy to nazwać aspektem cyfrowych technologii zwiekszającym zakres ludzkiej odpowiedzialności i możliwości. Ludzie mają większą możliwość uczestnictwa we wszystkich etapach budowania i dzielenia się wiedzą, i możliwość ta jest przez nich wykorzystywana. Pamiętając o tych trzech obserwacjach, dobrze jest jednak pamiętać, iż nowy, cyfrowy paradygmat nie zmienił wszystkiego. Przyswajanie i budowanie wiedzy wciąż jest powiązane z procesami kognitywnymi (uczenie się, komunikowanie, interpretowanie informacji), które są uwarunkowane kulturowo. To tutaj zadawać będziemy sobie najważniejsze pytania, dotyczące wyzwań i możliwości, których doświadczać będzie sektor kultury i poityka kulturalna w najbliżym czasie. Druga obserwacja jest ściśle powiązana z pierwszą: ludzie są obecnie konfrontowani z mnogością możliwości. Być może to właśnie z powodu braku centralnego filtra, technologie cyfrowe i Internet pozwalają na zróżnicowane, pluralistyczne, płynne źródła wiedzy i informacji. W przeszłości, informacja i jej źródło były zazwyczaj sciśle ze sobą związane: ludzie wiedzieli, skąd pochodziła dana informacja. W porównaniu z dniem dzisiejszym, w przeszłości liczba twórców, dystrybutorów i wydawców informacji była ograniczona. W łańcuchu wartości produkcji, dystrybucji i konsumpcji, zauważalna była rola strażników, którzy byli w stanie, przynajmniej do pewnego stopnia, kontrolować przepływ informacji. Technologie cyfrowe i Internet stały się wyzwaniem dla dawnych praktyk, i tak więc ludzie muszą teraz określić w jaki sposób oceniają i wybierają informacje, która są dla nich ważne w danym momencie. 7

10 2 Cyfrowy paradygmat a sektor kultury Prawdopodobnie jak wiele innych osób, czuję mieszankę ekscytacji i zakłopotania, a czasem nawet niepokoju. Czuję, że dzieje się coś całkowicie nowego, bardzo dużego i do tej pory, i że odkrywa to przed nami zupełnie nowe możliwości. Ale czuję też, w mniej optymistycznej wersji, że niestety zostanę pominięty. 4 Ken Arnold Szef programów publicznych The Wellcome Trust, Wielka Brytania Nowy paradygmat cyfrowej kultury przynosi do sektora kultury zarówno wielkie nadzieje, jaki i niepokój. Z jednej strony, praktycy kultury nie do końca wiedzą, co się dzieje w sektorze cyfrowym. Na przykład, niewiele muzeów i innych instytucji dziedzictwa narodowego jest przekonanych, że w pełni dostosowały się do funkcjonowania w świecie cyfrowym. Rzeczywiście, pomimo wielu eksperymentów z digitalizacją kolekcji i usługami online, nie wykształciła się jeszcze taka praktyka, która odpowiedziałaby na wyzwania, które przynosi ze sobą nowy cyfrowy paradygmat. 5 Z drugiej strony, nowy paradygmat cyfrowy przynosi sektorowi kultury nową rolę lidera. Siła działałności artystycznej i kulturalnej zawsze zasadzała się na nadawaniu znaczenia istniejącym już informacjom, komunikowaniu się i poddawaniu znaczeń refleksji. Głównym zadaniem sektora kultury było, i jest nadal, odkrywanie i dostarczanie alternatywnych metod odnoszenia się do starych, i nowych informacji. Zważywszy na jego niezmienie silne strony, sektor kultury może pełnić niezastąpioną rolę w pomaganiu ludziom ustosunkowywać się do informacji. Innymi słowy, sektor kultury jest naturalnym, oczywistym kandydatem do bycia pomocnikiem w (a) redefiniowaniu sposobu, w jaki ludzie oceniają i wybierają informacje, i (b) redefiniowaniu sposobu w jaki ludzie oceniają i wybierają źródła informacji, a także w zachęcaniu ludzi do (c) uczestnictwa w budowaniu i dzieleniu się wiedzą na wszytskich poziomach. W rezultacie sektor kultury musi zmierzyć się z dwiema stonami jednego medalu. Jedna strona to konieczność zmierzenia się z wyzwaniami i trudnościami, na które wraz z adaptowaniem się do nowego paradygmatu napotyka się sektor kultury. Sektor kultury (zarówno artyści, jaki i instytucje) muszą zdać sobie sprawę z nowego paradygmatu, i nauczyć się wykorzystywania nowych, cyfrowych technologii. Druga strona medalu reprezentuje cyfrowe możliwości, które nowy paradygmat otwiera przed sektorem kultury. Od czego jednak zacząć? W lipcu 2009 roku Labforculture zaprosiło twórców i teoretyków kultury, reprezentujących różne dziedziny nauki i sztuki, do udziału w trzech internetowych debatach i Okrągłym Stole, który odbył się w Röhskka Design Museum w Goteborgu w Szwecji. Rozmowy przeprowadzone z tej okazji, pozwoliły na odkrycie i przeanalizowanie wielu ważnych z punktu widzenia cyfrowego paradygmatu wyzwań i możliwości. 8 4 Ken Arnold, Okrągły Stół w ramach projektu Zbieżne ścieżki do nowej wiedzy, sesja poranna, 28 lipca DEN/Kennisland (2010), Business model innovation for the cultural heritage sector, 6

11 Zidentyfikowano pięć głównych tematów, które muszą być wzięte pod uwagę przez osoby zajmujące się kulturą: dostęp, działalność kuratorska i ekspercka, cel i zaufanie. Tematy te zostaną szczegółowo zaprezentowane w dalszej części niniejszej publikacji. Nie zakładamy, że jesteśmy w stanie zaprezentować wyczerpującą listę wszystkich tematów, które w tym kontekście powinny być podjęte, ani że przedstawiona przedz nas klasyfikacja jest jedyną właściwą. Wierzymy jednak, że wybrane przez nas tematy są niezwykle ważne dla sektora kultury i tworzenia polityki kulturalnej i wszystkie wiążą się nierozerwalnie z podstawowymi wartościami działalności sektora kultury. Każdy z wybranych tematów został opracowany według tego samego schematu, i zaczyna się od krótkiej notki na temat związku omawianego tematu z nowym paradygmatem, za którą idzie opis wyzwań, jakie ten temat stawia sektorowi kultury. Zakończenie przedstawia kuszące możliwości i praktyczne przykłady. Göran: Jednym z pytań, które cofa nas krok wstecz, jest pytanie o to, czy sektor kultury jest gotowy na nową definicję uczestnika w kontekście otwierania się na nowe, społeczne media i produkt wynikający ze współpracy producenta i użytkownika. Maaike: Określenie odwiedzający wciąż brzmi w moim przekonaniu bardzo pasywnie. Zauważamy już trend, w którym w naszych odwiedzajacych chcemy widzieć partnerów, a nie biernych użytkowników. Globalarts: Göran, czy chcesz więc powiedzieć, że widownia to aktywna społeczność ze swoją własną osobowością? Göran: Tak, w związku z tym, że byłem związany z sektorem szkolnictwa wiem, że należy włączać ludzi w aktywny process, powiedzmy, uczenia się. Rozmowa odbyła się w ramach serii debat internetowych Zbieżnych Ścieżek. W pierwszej debacie, zatytułowanej Budowanie wiedzy w XXI wieku, gościem głównym była Maaike Toonen z Dutch National Archive. Ten wyimek prezentuje wymianę spostrzerzeń miedzy dwoma uczestnikami rozmawiającymi online: Göranem i Globalarts. 9

12 3 Dostęp Użyte medium jest wiadomością samą w sobie. Sposób odkrywania ideii i informacji jest równie interesujący, co sama wiadomość. Zastanawiam się, co się dzieje, kiedy to wszystko już nie jest nowością. Czy już zawsze będziemy na nowo wymyślać sposoby zdobywania informacji? Medium jest komunikatem, wraz z globalną wioską, jest najsłynniejszym sformułowaniem użytym przez kanadyjskiego filozofa Marschalla McLuhana. Według niego, media, których używamy aby zakomunikować daną informację lub ideę, stają się automatycznie z nimi powiązane. Co za tym idzie, dominujące medium danego czasu kształtuje sposób w jaki ludzie tego czasu myślą. W przypadku Internetu i kultury cyfrowej, procesy (mechanizmy) pozwalające na destylowanie obrazów, słów, filmów i dźwięków z mnogości różnych źródeł, a następnie ich dystrybucję w całym Internecie, mogą być równie ważne, co zawartość wydestylowanego i dystrybuowanego materiału. W równym stopniu motywuje nas i przyciąga idea ciągłej dostępności materiału, co same obrazy, zdania i dźwięki, które w wielu przypadkach były dla nas dostępne wcześniej w książkach, nagraniach i muzeach. Różnica polega na tym, że jesteśmy przytłoczeni nadmiarem informacji, i że mniejszą uwagę zwracamy na pojedynczy komunikat, niż na fakt, iż informacja stała się dostępna bez ograniczeń, praktycznie dla wszystkich. Tak więc moja rozterka dotyczy pytania, czy jesteśmy skazani na ciągłe wynajdywanie nowych sposobów przekazywania obrazów, słów, dźwięków i innych materiałów? Czy musimy wciąż to robić, aby kontynuować to, co wydaje się być dla nas najlepsze? Czy już wkrótce będziemy musieli posługiwać się Web3, Web4, i tak dalej, a potem jeszcze nowszymi technologiami może takimi, które będą transmitować komunikaty wprost do naszych mózgów albo jeszcze innymi, niewyobrażalnymi teraztechnikami nasze zainteresowanie tym, co w zasadzie jest tą samą informacją i ideą, co kiedyś? Czy też może przyzwyczaimy się kompletnie do Internetu i używanych technologii cyfrowych, i jak to już wcześniej bywało, znudzimy się nimi, lub też to, co oferują, całkowicie nas zaspokoi. Może wtedy, stopniowo, staniemy się coraz bardziej zainteresowani głębią znaczenia i niuansami samej informacji? Ken Arnold Szef programów publicznych, The Welcome Trust, Wielka Brytania Wiele osób z sektora kultury zawsze uważało za swoje raison d être ułatwianie dostępu do wiedzy i informacji. Jednak nowy cyfrowy paradygmat powoduje, iż konwencjonalne metody dystrybucji i otwierania kolekcji dla publiczność stają pod znakiem zapytania. Ludzie przyzwyczaili się do traktowania Internetu jako drzwi do informacji, ale to nie tylko z powodu wyboru informacji i źródeł ludzie zwrócili się w stronę Internetu. Dzięki niemu są oni również aktywnie zaangażowani w proces dystrybucji i poszerzania dostępu do informacji. I nie chodzi tylko o możliwość dodawania swojej zawartości. Tak samo jest z dystrybucją treści. Weżmy na przykład technologię peer-to-peer (p2p). 7 Umożliwiła ona zdecentralizowaną, sieciową dystrybucję informacji na dotychczas niespotykaną skalę. Szacuje się (nie uwzględniając północnej Afryki), że ponad połowa działań podejmowanych w Internecie jest generowana przez sieci p2p. 8 Te nowe działania stanowią wyzwanie dla artystów i instytucji kultury na wiele sposobów. Po pierwsze, sytuacja, w której każdy może (i wiele osób to zrobi) uczynić informację dostępną, jest wciąż nowa dla większości sektora kultury. Ta sytuacja rodzi również pytania o kontrolę dostępu i dystrybucji. Przez długi czas, mechanizmy kontrolujące dostęp i dystrybucję były podstawą modeli biznesowych w sektorze kultury. W tym przypadku, modele biznesowe nie tylko odnoszą się do modeli generowania dochodu, ale również do sposobu w jaki operatorzy kultury organizują swoją pracę, i w jaki komunikują się z szeroką publicznością. Rosnąca liczba odbiorców aktywnie używających narzędzi upowszechniających informację, daje możliwość budowania wiedzy w sektorze kultury. Ta teza może być zilustrowana przez dwa przykłady: Wiki loves Art 9, pilotażowy projekt, wymyślony w USA i przeniesiony na grunt holenderski, to konkurs fotograficzny. Fotograficy (zarówno profesjonaliści, jak i amatorzy) zostali zaproszeni do sfotografowania eksponatów muzealnych, i umieszczenia zdjęć na Flickr.com i Wikipedii, używając do tego licencji Creative Commons w celu zapewnienia otwartego do nich dostępu. Użytkownicy mogą udostępniać swoje zdjęcia i dystrybuować je tak, jak chcą. W Holandii w projekcie Wiki loves Art uczestniczyło czterdzieści pięć muzeów, i prawie 5500 zdjęć zostało załączonych, otagowanych i skomentowanych przez międzynarodową publiczność. 10

13 Drugi przykład pochodzi z nowojorskiego Brooklyn Museum, 10 (które, przy okazji, zainicjowało akcję Wiki loves Art w Stanach Zjednoczonych). W przypadku tego muzeum, otwarty dostęp nie oznacza jedynie dostępu do eksponatów (w postacji zdigitalizowanych obrazów), ale również do metadanych: podstawowych informacji w iinternecie. W 2009 roku Brooklyn Museum uruchomiło API Open Application Interface który jest zbiorem zasad i reguł budowania aplikacji komputerowych. W uproszczeniu, jest to podstawowe narzędzie, którego może użyć każdy, kto dysponuje odpowiednimi umiejętnościami programistycznymi, i chce dostać się do danych kolekcji muzeum. Z dostępnym API, osoby trzecie mogą budować aplikacje i serwisy, które z kolei będą obsługiwały kolekcję. W obu przykładach instytucja kulturalna eksperymentowała z nowymi sposobami otwierania dostępu widzów do informacji, i stymulowała ich do kreowania czegoś naprawdę nowego. Otwarty dostęp zakłada, że autor płaci za publikację, i praca jest dostępna bez ograniczeń. Zdefiniujmy, co oznacza bez ograniczeń : w moim przekonaniu, oznacza to, że jest dostępna do ostatniego użytkownika, nie oznacza to jednak, że nie trzeba za nią zapłacić. Nic do końca nie jest za darmo. 12 Harry Verwayen Starszy doradca Open Content, Kennisland, Holandia Drugim wyzwaniem dla instytucji kultury (głównie muzeów i archiwów) są problemy prawne, pojawiające się, gdy chcą one szerzej udostępnić swoje zbiory. Prawo autorskie może być dużą przeszkodą dla odblokowywania dostępu i wiedzy. Sektor kultury dysponuje wielkimi kolekcjami wiadomości z zakresu kultury, zgromadzonymi w fizycznej formie. Digitalizacja umożliwia informacji dopasowanie się do wymogów szerokiego dostępu i dystrybucji. Jednak w związku z ograniczeniami nakładanymi przez prawo autorskie, duża część informacji kulturalnych pozostaje poza zasięgiem sporej części ogółu użytkowników. Tak więc, nawet gdy instytucje czują potrzebę otwarcia się i udostępnienia swoich zasobów, bariery prawne mogą okazać się nie do sforsowania. Istnieją jednak dobre strony, z których sektor kultury może skorzystać. Jedną z głównych zalet sektora kultury, zawsze był, i wciąż jest, dostęp do grup, które w innym wypadku byłyby wykluczone artyści komunikują swoje idee wszystkim segmentom społeczeństwa, a muzea służą szerokiej publiczności (działa to oczywiście w dwie strony. Wystarczy spojrzeć na przepaść pomiędzy kulturą wysoką a popularną, aby zauważyć, że sektor kultury nie jest nastawiony tylko i wyłącznie na dostarczanie uniwersalnego dostępu do wiedzy.) Poprawa dostępu może być początkowo wdrażana na małą skalę, ale wykorzystując najnowsze możliwości technologiczne.przykładem może być londyńskie Tate 11, które stworzyło i-mapę, umożliwiającą osobom z problemami wzrokowymi poznawanie kolekcji muzeum. Ktoś mógłby powiedzieć, że i-mapa rozkłada dzieło sztuki, dostarczając jego szczegółów krok po kroku (tekst, nagranie, animacja, powiększone obrazy), ale w ten sposób osoby z problemami wzrokowymi mogą poznać pracę, krok po kroku, jako całość. 7 technologia p2p tjest najczęściej utożsamiana ze ściąganiem plików z sieci. Jej podstawą jest dzielenie się z innymi. Sieci p2p to zdecentralizowane struktury użytkowników, którzy tworzą swoje własne zasoby (takie jak przestzrń do magazynowania informacji etc) dostępne dla innych użytkowników. W sieciach p2p ich użytkownicy są zarówno dostarczycielami, jak i konsumentami. 8 Studium internetowe Poque (2009) 2008/2009). 9 Web link: Wiki loves Art Link: Brooklyn Museum, New York brooklyn-museum-collection-api/ 11 Link: Tate, Londyn 12 Zapożyczone z trzciej debaty internetowej Regulacja legislacja z udziałem Lodewijka Reijsa, moderatora; Heinera Holtappelsa, Netherlands Media Art Institute; i Harry ego Verwayena, Kennisland. 11

14 4 Działalność kuratorska To, co ważniejsze, to sytuacja w której, w kontekście nowego paradygmatu, każdy, w większym lub mniejszym stopniu, jest kuratorem, i nie jest to już funkcja zmonopolizowana przez instytucje kulturalne. Samplowanie muzyki i odnoszenie się do prac innych pokazuje, że wszyscy jesteśmy zaangażowani w proces łączenia rzeczy które zdobyliśmy z różnych źródeł. Podobnie jak w przypadku kwestii dostępu, odbiorcy nie tylko odkryli nowe sposoby zbierania informacji i zobywania wiedzy, ale również okazują zainteresowanie uczestnictwem w działaniach kuratorskich. Jednymi z głównych zadań podmiotów z sektora kultury (muzea, biblioteki, archiwa) jest wybieranie, zdobywanie, kolekcjonowanie i zachowywanie w jak najlepszym stanie (kulturalnych) informacji i wiedzy. Działalność kuratorska jest nierozerwalnie związana z sektorem kultury, i równie blisko związana z działalnością ekspercką (więcej w kolejnym rozdziale) kuratorzy to eksperci z zakresu treści kulturalnych w instytucjach kultury. Kultura cyfrowa stawia nowe wyzwania działalności kuratorskiej. Po pierwsze, zarówno instytucje kultury, jak i odbiorcy kultury, ryzykują bycie zalanymi informacjami dostępnymi w świecie cyfrowym. Ważne jest, aby zauważyć całe spektrum nowych metod i kanałów używanych przez odbiorców w celu gromadzenia i wybierania informacji i ich źródeł. Proces wyboru może polegać na zdaniu się na ślepy mechanizm, tak jak w przypadku wrzucenia w Google szukanego słowa lub sformułowania ( Czuję, że mam szczęście, co oznacza wybór jednego z setek wyników), lub też na metodach skojarzeniowych, podobnych do tych wprowadzonych przez Amazon ( klienci, którzy oglądali tę książkę, kupili również ). Ciekawa jest również nowa funkcja Googla: szukanie społecznościowe, pozwalające na znalezienie treści, którą dzieli się ze znajomymi z sieci społecznościowych i społeczności cyfrowych. Sektor kultury może dużo zyskać na zainteresowaniu kuratorstwem przejawianym przez odbiorców kultury. Przykładem interaktywnego procesu kuratorskiego są działania w Röhsska Design Museum 13 w Goteborgu. Muzeum włączyło 1500 członków Facebooka w decydowanie o tym, czy przyjąć eksponat w postaci futra z lamparta z 1950 roku. Dyrektor Muzeum Ted Hasselbom relacjonuje, jak znajoma instytucja doradzała odrzucenie prezentu, z uwagi na przepisy prawne dotyczące handlu futrami. Społeczność jednak zareagowała nadzyczaj pozytywnie, przy okazji podnosząc kwestię polityki muzeum w zakresie przyjmowania eksponatów. Rozgorzała ożywiona debata, w rezultacie której muzeum zdecydowało się przyjąć eksponat. To, że odczucia społeczności były traktowane poważnie, wydaje się być mniej ważne od faktu, że poprzez cały ten proces, museum otwarcie dzieliło się swoimi przemyśleniami i wątpliwościami dotyczącymi przyjęcia lub odrzucenia prezentu. Okrągły Stół wysnuł konkluzję, że kurator nie powinien odgrywać roli tego, który wybiera, ale kogoś, kto kształtuje dyskurs na temat tego, dlaczego takie a nie inne wybory zostały dokonane. Nowojorskie Brooklyn Museum 14 służy kolejnym przykładem na to, jak publiczność angażować się w proces kuratorowania. W 2008 roku muzeum zainicjowało akcję Click! A crowd-curated exhibition. Była to inspirowana książką Jamesa Surowieckiego The wisdom of crowds (2004) wystawa fotograficzna, zorganizowana przy pomocy osób odwiedzających muzeum, społeczności lokalnej i szerokiej publiczności. Wybór zdjęć na wystawę był dokonany w oparciu o odpowiedź na listę pytań, i głosowanie na potencjalne zdjęcia do wystawy. Wraz z wystawą zaprezentowano informacje o tym, jak różne grupy społeczne głosujących oceniały zdjęcia. W tym projekcie możemy zauważyć nie tyle debatę na temat logiki doboru ustanowionej przez publiczność, ale sam proces jako produkt. Kwestia procesu jest również ważna dla inicjatywy Gemeente Museum 15 w Den Haag w Holandii. Muzeum zaangażowało publiczność w budowanie znaczenia sformułowania porcelana z Delft, używanej póżniej jako definicja. 12