Przejawy dyskryminacji osób z niepełnosprawnością ruchową

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Przejawy dyskryminacji osób z niepełnosprawnością ruchową"

Transkrypt

1 Przejawy dyskryminacji osób z niepełnosprawnością ruchową Piotr Todys Tekst opracowany na II seminarium specjalistyczne pt. Niepełnosprawność ruchowa i intelektualna, jako przesłanki dyskryminacji w ramach Specjalistycznej Szkoły Facylitacji Społecznej na rzecz Przeciwdziałania Dyskryminacji poziom zaawansowany Seminaria odbywają się w ramach projektu Sieć na rzecz promowania równości i różnorodności w działaniach administracji publicznej Równość i Różnorodność praktycznie realizowanego przez Fundację Fundusz Współpracy i Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 1. O KIM MOWA? Osoby niepełnosprawne lub przewlekle chore stanowią ponad 15% ogółu ludności Unii Europejskiej. W 2020 roku co czwarty Polak będzie miał ponad 60 lat. Z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku wynika, że w Polsce jest prawie 5,5 mln osób niepełnosprawnych. Z tej liczby około 4,5 mln to osoby niepełnosprawne prawnie, czyli mające aktualne orzeczenie o niepełnosprawności. Oznacza to, że, w zależności o definicji niepełnosprawności, w Polsce niepełnosprawni stanowią od 11% do 14% ludności. Nie wiadomo, jaki procent stanowią osoby niesprawne ruchowo; przyjmuje się, że jest ich około 10% ogólnej liczby osób niepełnosprawnych. Liczba ta rośnie, jeśli przyjąć, że niepełnosprawność ruchowa wraz z wiekiem dotyka większości mieszkańców naszego kraju. Osoby z niepełnosprawnością są gorzej wykształcone niż reszta społeczeństwa. W 2010 roku osoby ze średnim wykształceniem stanowiły prawie 34% populacji niepełnosprawnych; w przypadku osób sprawnych odsetek ten wynosi 54%. Wykształceniem wyższym pochwalić może się ponad 6% niepełnosprawnych; wśród osób sprawnych jest to poziom ponad 19%. Sytuacja społeczno-ekonomiczna jest pochodną sytuacji zawodowej. W 2010 roku pracowało prawie 22% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym. Wśród osób sprawnych ten odsetek jest prawie dwa razy większy. Kogo uznajemy za niepełnosprawnego zależy od przyjętej definicji. W medycznym ujęciu niepełnosprawności ograniczenia, na jakie natrafiają niepełnosprawni, są konsekwencją choroby lub urazu. Właściwym lekarstwem na niepełnosprawność jest nomen omen działanie medyczne, ewentualnie rehabilitacja. Niepełnosprawność w tym ujęciu jest niejako osobistą sprawą czy problemem konkretnej osoby i widziana jest w kontekście pacjent system opieki medycznej. W modelu społecznym niepełnosprawność występuje na styku osoby z niepełnosprawnościami i społeczności. Patrząc szeroko, można niepełnosprawność widzieć w kategoriach takich jak: uprzedzenia innych osób, bariery techniczne i architektoniczne, niedostosowany transport publiczny, ograniczony dostęp do informacji, ograniczenia na rynku pracy. Taka definicja niepełnosprawności zakłada, że jej źródła znajdują się nie w jednostce, ale w otoczeniu społecznym. Jednocześnie zmiana otoczenia, czy to nastawienia ludzi czy zmiany techniczne, mogą niepełnosprawność rekompensować i zmniejszać jej dolegliwości. 2

3 Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2001 roku zdefiniowała pojęcie niepełnosprawności w następujący sposób: niepełnosprawność (ang. disability) rozumie się jako wielowymiarowe zjawisko wynikające ze wzajemnych oddziaływań między ludźmi a ich fizycznym i społecznym otoczeniem. Niepełnosprawność to szeroki termin, obejmujący także uszkodzenia, ograniczenia aktywności i ograniczenia uczestnictwa. W klasyfikacji tej podano szczegółowe definicje niepełnosprawności, np. osoby niepełnosprawne fizycznie, osoby z niepełnosprawnością sensoryczną oraz zdefiniowano takie pojęcia jak, np.: aktywność wykonywanie zadań lub czynności przez daną osobę; ograniczenie aktywności oznacza trudności, których człowiek może doświadczać podczas podejmowania aktywności; uczestnictwo zaangażowanie człowieka w sytuacje życiowe; ograniczenia uczestnictwa problemy, których dana osoba może doświadczać, angażując się w sytuacje życiowe. W przyjętych w 1993 roku przez ONZ Standardowych Zasadach Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych odnaleźć można terminy: niepełnosprawność - obejmującą wiele ograniczeń funkcjonalnych, występujących w każdym społeczeństwie i w każdym kraju na świecie. Niepełnosprawność może być fizyczna, intelektualna lub polegać na dysfunkcji zmysłów; może wynikać z choroby somatycznej lub choroby umysłowej. Wymienione zaburzenia, sytuacje lub choroby mogą mieć charakter stały lub przejściowy. upośledzenie - oznaczające utratę lub ograniczenie możliwości uczestniczenia w życiu społeczeństwa w tym samym stopniu, co inni obywatele. Termin ten wskazuje na konflikt pomiędzy osobą niepełnosprawną a jej środowiskiem. Celem tego terminu jest zwrócenie uwagi na braki w środowisku i w wielu zorganizowanych działaniach społecznych, dotyczących na przykład informacji, komunikacji międzyludzkiej i edukacji, które uniemożliwiają osobom niepełnosprawnym uczestnictwo na równych zasadach. 3

4 2. JAK MÓWIMY O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W języku polskim można znaleźć wiele określeń dotyczących niepełnosprawności. Garbus, inwalida, kaleka, kulawy, paralityk, platfus, kuternoga to tylko kilka opisujących niepełnosprawność ruchową. Trudno określenia te uznać za pozytywne. Słowo kaleka było w użyciu jeszcze na początku XX wieku i było podstawowym pojęciem rehabilitacji i pedagogiki specjalnej; dziś używane jest raczej w znaczeniu negatywnym, dla określenie kogoś niezaradnego, niezręcznego. Innym popularnym określeniem osób niesprawnych ruchowo był termin inwalida. Inwalida za słownikiem języka polskiego to człowiek, który utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy. Z łaciny invalidus to człowiek słaby, schorowany, bez wartości. Słowo inwalida pojawia się czasem w towarzystwie określenia wojenny. Inwalida wojenny, czyli żołnierz, który utracił zdrowie lub uległ kalectwu podczas działań wojennych ten, który poświęcił swoje zdrowie dla ratowania ojczyzny, to pierwsze w historii pozytywne skojarzenie z niepełnosprawnością. Ma ono wyraz w nazwie placu poświęconego takim bohaterom Plac Inwalidów w Warszawie czy Hotel des Invalides w Paryżu. Hotel Inwalidów to pierwsze na taką skale działanie mające na celu wspieranie weteranów, będące alternatywą dla żebractwa. Od początku istnienia, w XVII wieku, służył jako szpital i pensjonat dla inwalidów wojennych. W swoich salach mógł pomieścić około czterech tysięcy chorych i rannych. Symbolicznie inwalidzi zostali docenieni, gdy w Hotelu des Invalides spoczęły włoki Cesarza Napoleona. Zupełnie niedawno, bo w latach tych XX wieku w użycie weszło słowo niepełnosprawny. Zgodnie ze słownikową definicją niepełnosprawny to nieosiągający pełnej sprawności fizycznej lub psychicznej. Termin ten zastąpił w dużym stopniu stosowane wcześniej słowo inwalida. Pokonanie w czasie i społecznym odbiorze drogi od kaleka, poprzez inwalida, do niepełnosprawny zajęło kilka wieków. Obecnie używa się terminu osoba niepełnosprawna lub osoba z niepełnosprawnością, by wyraźnie odejść od opisywania istoty ludzkiej jedynie przez prymat jej sprawności. 4

5 3. PRZEJAWY DYSKRYMINACJI Stanowienie prawa Panująca powszechnie opinia głosi, że rozwiązania stosowane w polskim systemie prawnym chronią w wystarczający sposób prawa osób z niepełnosprawnościami. Mówi się, że prawo jest wystarczająco skuteczne, by dbać o interesy tej grupy głównym mankamentem istniejących rozwiązań jest ich niestosowanie. Słabe stanowienie prawa, nieprzestrzeganie przepisów, swobodne traktowanie zapisów ustawowych, niestaranność instytucji publicznych we wdrażaniu rozwiązań legislacyjnych jest, niestety, bardzo częstą praktyką. W Ustawie z dnia 3 grudnia 2010 roku o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania zakazuje się nierównego traktowania m. in. w zakresie dostępu i warunków korzystania z zabezpieczenia społecznego, usług mieszkaniowych, jednak w katalogu wymienionych grup nie ma osób niepełnosprawnych. W tej samej ustawie zakazuje się nierównego traktowania osób fizycznych w zakresie opieki zdrowotnej oraz oświaty i szkolnictwa wyższego i znów ustawodawca pominął niepełnosprawnych. Bardzo trudno zrozumieć, dlaczego ustawodawca wprowadził takie wyłączenia. Polska do dzisiaj nie ratyfikowała Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 2006 roku. 23 grudnia 2010 roku Konwencja została ratyfikowana przez Unię Europejską, a w 2007 roku została podpisana przez Polskę. Celem dokumentu jest promowanie, ochrona oraz umożliwienie osobom niepełnosprawnym nieograniczonego dostępu do wszystkich fundamentalnych swobód i praw. Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych wymienia szereg praw fundamentalnych, między innymi takich, jak: poszanowanie godności, równość, niedyskryminacja, wolność i bezpieczeństwo osobiste, mobilność, wolność ekspresji, wolność poruszania się, dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej. Wydaje się, że polski rząd boi się finansowych konsekwencji, jakie niosłoby ratyfikowanie Konwencji. Innym przykładem jest nie egzekwowanie prawa budowlanego. Od kilkunastu lat istnieją w polskim prawie rozwiązania zobowiązujące inwestorów do budowania dostosowanych obiektów użyteczności publicznej. Jednak praktyka jest zupełnie inna. Nadal powstaje wiele budynków niedostosowanych do potrzeb osób mających utrudnione poruszanie się. 5

6 Budynki są najeżone schodami, wejścia bronione są przez ciężkie drzwi, stosuje się drzwi obrotowe, brak jest wind dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich czy o kulach są to bariery nie do przebycia. Często dostosowanie budynków kończy się na wejściu do nich. Brak jest dostosowania wewnętrznych ciągów komunikacyjnych, np.: różnice poziomów łączone są za pomocą schodów. Często brak jest dostosowanych toalet. Komunikacja publiczna Innym rażącym przykładem dyskryminacji jest niedostosowana komunikacja publiczna, tak na poziomie taboru, jak infrastruktury. Przytłaczająca większość pociągów w Polsce, praktycznie 100%, nie jest w stanie obsłużyć klientów niesprawnych ruchowo. Dostanie się do wagonu czy skorzystanie z toalety jest praktycznie niemożliwe. W większości przypadków podróż możliwa jest jedynie przy samym wejściu, tuż obok drzwi do toalety. Raport NIK dotyczący infrastruktury dworców kolejowych pokazuje gigantyczną skalę zaniedbań. Zarządzający dworcami nie podejmowali praktycznie żadnych działań zmierzających do zapewnienia odpowiednich warunków obsługi osób niepełnosprawnych. Tylko nieliczna grupa 11 dworców (4,9% obiektów czynnych) spełniała podstawowe kryteria dostępności dla tej grupy pasażerów. W obszarze pozostałych dworców czynnych (214 z 223) występowały bariery architektoniczne i transportowe, częściowo lub całkowicie uniemożliwiające osobom niepełnosprawnym dotarcie do budynków i peronów oraz korzystanie ze świadczonych na ich obszarze usług. Przede wszystkim niedostosowane były parkingi oraz toalety. Korzystanie z komunikacji miejskiej jest w praktyce także niemal niemożliwe. Autobusy i tramwaje w skali kraju są praktycznie niedostosowane. Brak w nich informacji świetlnej i głosowej. Przystanki pociągów, autobusów i tramwajów są w większości niedostosowane. Podobnie sytuacja wygląda w autobusowej komunikacji krajowej. Rozwiązania techniczne Postęp techniczny wykorzystywany nierozważnie w dużej mierze obraca się przeciw osobom niepełnosprawnym i starszym. Bankomaty ułatwiające życie są nie do obsługi dla osób niesprawnych ruchowo. 6

7 Osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich w wielu przypadkach nie są w stanie do nich dotrzeć. Bankomaty są zbyt wysoko, w głębokich wnękach, w pomieszczeniach ze schodami. Miniaturyzacja powoduje, że urządzenia techniczne, jak choćby telefony komórkowe z małymi klawiaturami i nieczytelnymi wyświetlaczami, stają się niedostępne dla osób mniej sprawnych fizycznie. Mała czcionka w drukach reklamowych, folderach czy instrukcjach obsługi staje się kolejną przeszkodą. Coraz częściej szczegóły wielu ofert można znaleźć jedynie w internecie lub uzyskać za pomocą poczty elektronicznej. Choć wiadomo, że osoby z niepełnosprawnością to jedna z największych grup społecznych zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Oferty usług Coraz więcej usług kierowanych jest do osób młodych i super sprawnych. Banki nie chcą udzielać pożyczek, kredytów, wystawiać kart kredytowych i wydawać zgody na zakupy na raty osobom starszym i niepełnosprawnym mimo udokumentowanego dochodu. Firmy ubezpieczeniowe ograniczają swoją ofertę dla osób z tych dwóch grup. Osoby starsze i niepełnosprawne mają trudności w zakupie ubrań czy obuwia właściwego do ich potrzeb. Prawa obywatelskie Jaskrawym przykładem dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami jest utrudnianie dostępu do punktów wyborczych. Zgodnie ze znowelizowanym w 2011 roku Kodeksem Wyborczym, co najmniej 1/5 lokali obwodowych komisji wyborczych w każdej gminie powinna być dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Zgodnie z informacjami Państwowej Komisji Wyborczej, podczas ostatnich wyborów w Polsce było ponad 24 tys. obwodów wyborczych, dostosowanych zostało zaś ponad 7 tys. czyli powyżej 28%. Jednak to tylko pozornie dobre wiadomości. Nadal niedostosowanych jest ponad 70% wszystkich lokali, głosowanie w dostępnym lokalu wiąże się często z koniecznością przeniesienia się do innego obwodu wyborczego, a dostosowuje się lokale głównie w dużych miastach. Instytucja głosowania przez pełnomocnika oznacza ujawnienie preferencji wyborczych i może stanowić usprawiedliwienie dla tych samorządów, które nie spieszą się z dostosowywaniem lokali. 7

8 Ochrona zdrowia Polska służba zdrowia nie jest przystosowana do świadczenia usług osobom niesprawnym ruchowo, w tym osobom starszym. Brakuje lekarzy geriatrów, są województwa, gdzie nie ma osób z taką specjalnością. Narodowy Fundusz Zdrowia nie jest w stanie uwzględnić specyfiki wynikającej z odrębnego podejścia do leczenia osób starszych i niepełnosprawnych - potrzeby dłuższej hospitalizacji, występowania złożonych i wieloczynnikowych schorzeń, zaangażowania w proces diagnozowania i leczenia większej niż zwykle liczby specjalistów. Skutkuje to niedoszacowaniem kosztów leczenia w obu tych grupach. Brakuje programów profilaktycznych i prewencyjnych. Zdarza się, że lekarze nie kierują osób starszych na kompleksowe badania, oszczędzają na profilaktyce. Wiek czy niepełnosprawność staje się wyłączną podstawą diagnozy może to prowadzić do nierozpoznania wielu chorób. Osoby starsze mają do czynienia z ograniczeniami wiekowymi w dostępie do specjalistycznych badań, np.: badań prostaty czy mammografii. Ograniczeniom podlega także dostęp do usług z zakresu rehabilitacji. Zdarzają się też rezygnacje z przeprowadzenia specjalistycznego zabiegu ze względu na wiek pacjenta, np.: wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego. Brakuje także mobilnych gabinetów medycznych dla osób unieruchomionych w domu. Niedostępne są mobilne usługi stomatologiczne czy ginekologiczne. Starość czy niepełnosprawność są traktowane jako rodzaj nieuleczalnej choroby. Stereotypowe widzenie ról społecznych Stereotypy, jakimi posługujemy się w codziennym życiu, zawężają role, jakie pozwalamy odgrywać innym aktorom społecznej rzeczywistości. W Polsce dominują dwa sposoby widzenia osób niepełnosprawnych: bohater, zdobywca bieguna, Mount Everest oraz biedny, nieradzący sobie w codziennym życiu, godny litości. Obie perspektywy nie pozwalają na nawiązanie równorzędnych, partnerskich relacji z taką osobą. Skośna relacja w tym przypadku skutkuje paternalizmem albo bałwochwalstwem. Także język, jakim posługujemy się w opisie rzeczywistości, staje się narzędziem kreowania świata społecznego. Wobec osób starszych stosuje się także określenia, które dalekie są od okazywania szacunku wobec innych istot ludzkich. 8

9 Publiczne używanie przez funkcjonariuszy służb publicznych wobec niespokrewnionych osób określeń w rodzaju: dziadziu, babciu są przykładem deprecjonowania osób starszych i niewłaściwego skracania dystansu. Zdarzające się odsyłanie w urzędach osób starszych i niedołężnych, proponowanie im, by przyszły z młodszymi krewnymi w celu załatwienia sprawy, jest kolejnym przykładem zachowań dyskryminujących. Pozorna integracja dyskryminujące rozwiązania specjalnie dedykowane osobom niepełnosprawnym W Polsce istnieją rozwiązania, które działają sprzecznie z założeniami przyjętymi przez ustawodawcę. Osoby, którym brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego chronione są przed zwolnieniem. Jednak paradoksalnie przepis ten powoduje, że pracodawcy unikają zatrudniania takich osób. Pozbawianie świadczenia rentowego osób niepełnosprawnych, gdy podejmą pracę i osiągną określone zarobki, przez lata demotywowało do poszukiwania pracy. Od 1 stycznia 2012 osoba pobierająca rentę socjalną czy z tytułu niezdolności do pracy będzie mogła zarobić 70 proc. średniej krajowej czyli 2356,30 zł brutto bez utraty świadczenia. Wiele osób niepełnosprawnych bało się podejmować pracę ze strachu o utratę świadczenia na zawsze. Jednocześnie wiadomo, że koszty życia osób niepełnosprawnych są większe niż sprawnych i renta w pewnym stopniu może te koszty rekompensować. Osoby z niepełnosprawnościami do niedawana miały zagwarantowany ustawowo zmniejszony dobowy i tygodniowy wymiar czasu pracy (z zachowaniem wynagrodzenia jak w pełnym wymiarze pracy), dodatkową przerwę w pracy na gimnastykę usprawniającą, zakaz pracy w nocy i w nadgodzinach, dodatkowy urlop wypoczynkowy (10 dni), płatne zwolnienie na turnus rehabilitacyjny. Na skutek takich zapisów wydajność pracowników niepełnosprawnych w porównaniu z innymi pracownikami jest z założenia niższa o co najmniej 20%. Takie uprawnienia powodują, że zatrudnianie niepełnosprawnych jest utrudnione w zmianowym systemie pracy, powoduje konieczność zatrudniania dodatkowych pracowników, może powodować konflikty w zespole pracowniczym. Innym przykładem działań pozornie niedyskryminujących mogą być rozwiązania dostępności budynków dla osób poruszających się na wózkach. 9

10 Często zdarza się, że dostosowane wejścia są umiejscawiane z tyłu budynku lub w innym miejscu, niż ogólnie dostępne dla wszystkich pozostałych osób. Osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich niejednokrotnie dostają się do budynków tą samą drogą co dostawcy towarów. Dyskryminacja na rynku pracy Dyskryminacja ze względu na wiek i co za tym idzie często ze względu na niepełnosprawność, na rynku pracy zdarza się już po ukończeniu 40. roku życia. Podobnie rzecz ma się z osobami niepełnosprawnymi. Wśród pracodawców pokutuje opinia, że starsi czy niepełnosprawni pracownicy są mniej wydajni, częściej chorują, są gorzej wyedukowani. Nadal można znaleźć ogłoszenia, w których określona jest wyraźna granica wiekowa zatrudnienia. W przypadku zwolnień grupowych to właśnie starsi pracownicy są częściej zwalniani. Stopa aktywności zawodowej osób w przedziale lata wynosi w Polsce zaledwie 26,2%, i jest jedną z najniższych w Europie. Odpowiednio: w Szwecji wynosi 69,1%, w Wielkiej Brytanii 56,2%, w Niemczech 41,8%. Psychologiczne aspekty dyskryminacji osób niepełnosprawnych Etykietki i stereotypy, które stosowane są wobec osób niepełnosprawnych potrafią skutecznie przekonać ich, że jako osoby są niewiele warci i niepotrzebni. Zapisy znajdujące się w orzeczeniach o niepełnosprawności (wystawianych przez ZUS czy Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności) w rodzaju: żadna praca, zatrudnienie - nie dotyczy, całkowicie niezdolny do pracy skutecznie przekonują samych niepełnosprawnych, że właściwie mają zakaz pracy i nie są w stanie funkcjonować samodzielnie bez pomocy innych osób. Tak wystawione swego rodzaju cenzurki poparte autorytetem poważnych państwowych instytucji są w stanie skutecznie zniechęcić do jakiejkolwiek aktywności. Czarny humor dyskryminacyjny Coraz częściej w miejscach użyteczności publicznej można spotkać specjalnie dostosowane toalety dla osób z niepełnosprawnościami. Bywa tak, że specjalnie dostosowana toaleta znajduje się w części np.: tylko dla kobiet, tak jakby niepełnosprawni byli tylko jednej płci lub byli tej płci pozbawieni jak małe dzieci. 10

11 Często dostosowane toalety są zamknięte na klucz, a klucz znajduje się w recepcji, piętro niżej lub w niedostosowanej części budynku. W jednym z centrów handlowych toaleta dla osób niepełnosprawnych nie jest zamykana od wewnątrz ze względu na bezpieczeństwo znajdujących się w niej osób. Drzwi wejściowe otwierają się dokładnie na wprost muszli klozetowej. W jednym z warszawskich urzędów przyschodowy podnośnik dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich zamknięty jest na klucz, by osoby sprawne nie mogły z niego korzystać. Klucz do podnośnika jest w recepcji na parterze, a informacja o tym przyczepiona jest do podnośnika znajdującego się na pierwszym piętrze. 4. POLSKIE I ZAGRANICZNE PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ PRZEŁAMUJĄCYCH DYSKRYMINACJĘ Podejmowane są różne inicjatywy mające na celu przeciwdziałanie dyskryminacji osób niepełnosprawnych. W Warszawie z inicjatywy Uniwersytetu Warszawskiego prowadzone były szkolenia wszystkich kierowców komunikacji miejskiej (w sumie około 3,5 tysiąca osób). Miały one na celu dostarczenie wiedzy pomocnej przy obsłudze niepełnosprawnych klientów. Poza zdobytą wiedzą dotyczącą osób z niepełnosprawnościami, kierowcy doskonalili swoje umiejętności związane z obsługą wszystkich klientów. W Hamburgu działa hotel, który jest jednocześnie domem opieki społecznej dla seniorów. Goście hotelowi i osoby starsze korzystają z takich wspólnych przestrzeni jak stołówka, kawiarnia, ogród, sala gimnastyczna. Działanie tego hotelu doskonale przełamuje izolację osób starszych, a także daje szansę na coraz już rzadszą we współczesnym świecie możliwość kontaktu z osobami starszymi. W Urzędzie Dzielnicy Warszawa Wola realizowany był program zatrudniania osób chorych na schizofrenię. Władze Dzielnicy wspólnie ze Stowarzyszeniem Dom Pod Fontanną zatrudniły kilka niepełnosprawnych osób do obsługi interesantów w Biurze Obsługi Klienta, czyli na pierwszej linii kontaktu Urzędu z mieszkańcami. Okazało się, że przy pewnym wsparciu osoby chore mogą być wartościowymi pracownikami, a przy tym przełamano wśród kolegów i koleżanek z pracy stereotyp osoby chorej psychicznie. W jednym z niemieckich miast działa przedszkole, w którym poza zwykłą obsługą pracują przyszywani dziadkowie i babcie. 11

12 Dzieci mają bezpośredni kontakt z osobami starszymi, często nie mając już własnych dziadków. Mogą czerpać z życiowego doświadczenia i spokoju osób starszych, jednocześnie osoby starsze mają możliwość bycia aktywnymi i czują się potrzebne. W ramach Programu Rozwoju Bibliotek Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego prowadzone były szkolenia pracowników bibliotek w dziedzinie obsługi niepełnosprawnego klienta. Biblioteki często są jedyną instytucja kultury na terenie gminy i przygotowani pracownicy mają duże szanse na angażowanie osób niepełnosprawnych. Efekt integracyjny szkolenia osiągano także poprzez zespół trenerski złożony z osoby sprawnej i niepełnosprawnej. Ciekawy sposób na pokazywanie absurdów życia osoby niepełnosprawnej, ale też działań dyskryminacyjnych znalazł Marek Sołtys Szalony Wózkowicz. Marek Sołtys zamieszcza w Internecie filmy pokazujące, jak trudno żyje się w wielkim mieście osobie poruszającej się na wózku. Wszystko to pokazane z humorem i dużym dystansem do siebie. Jedna z akcji nosi tytuł Kaleka czy COOL-awy. Gra słów pokazuje jak można próbować odczarować wizerunek osoby niepełnosprawnej za pomocą językowych skojarzeń. Koncepcją świetnie przeciwdziałającą dyskryminacyjnemu myśleniu jest Uniwersalne Projektowanie. Jest to taki sposób podejścia do planowania i projektowania - tak produktów, urządzeń, jak i otoczenia - przestrzeni publicznej, by były one dostępne dla wszystkich użytkowników w jak największym stopniu. To pomysł mający na celu promowanie społeczeństwa włączającego wszystkich obywateli niezależnie od ich sprawności. Jednym z celów Uniwersalnego Projektowania jest promowanie równości i zapewnienie pełnego uczestnictwa w życiu społecznym osobom z niepełnosprawnościami poprzez usuwanie istniejących barier i zapobieganie powstawaniu nowych. 5. PODSUMOWANIE Konieczne wydaje się kształtowanie i promocja pozytywnego wizerunku osób niepełnosprawnych. Tak wśród samych zainteresowanych, jak w odbiorze społecznym. Kultura masowa zdominowana jest przez kult ludzi wiecznie młodych i super sprawnych. Inni, w tym starsi i z niepełnosprawnościami, postrzegani są jako nieproduktywni, mało aktywni, niepotrzebni. 12

13 W zasadzie jedynie konsumenci postrzegani są jako ważni i potrzebni. Osoby starsze i niepełnosprawne dysponujące mniejszą siła nabywczą nie są atrakcyjni dla mediów i rynku. Także oferta rozrywki kierowana jest do tych młodszych i sprawniejszych. Inni pozostają poza obrębem jej zainteresowania. Europejska kultura zdaje się zapominać, że starość czy mniejsza sprawność jest nieodzowną cechą ludzkiej egzystencji. Stąd tak bardzo jesteśmy bezbronni w momencie przejścia na emeryturę czy zmniejszenia lub zaprzestania aktywności ze względu na niepełnosprawność. Wraz ze wzrastającą liczbą osób starszych i niepełnosprawnych coraz większym problemem dla państwa będzie finansowe wpieranie osób, które nie są w stanie samodzielnie sprostać wyzwaniom współczesności. Ważne też wydaje się edukowanie ludzi do pogodzenia się z ze stanem, w jakim się znaleźli i przeciwdziałanie ich samowykluczaniu się ze społeczeństwa. Wiele do zrobienia mają w tej dziedzinie organizacje pozarządowe i celowe jest, by były w tym wspierane przez państwo i samorząd lokalny. Konieczna jest też współpraca z mediami. Ważne jest, by zmieniać stereotypowe widzenie niepełnosprawności: pokazywać ludzi z ich pasjami, aktywnościami. Jednocześnie by obrazy te miały wymiar normalności, a nie tylko postaw heroicznych czy takich, nad którymi można się jedynie litować. Same osoby niepełnosprawne mogą sporo dla siebie zrobić pod warunkiem, że opuszczą getto, w którym same się zamykają. Nieodzowne jest szukanie sojuszników i włączanie się w walkę z dyskryminacją wespół z innymi dyskryminowanymi grupami, tak jak to np.: ma miejsce na forum Koalicji na rzecz równych szans. 13

14 Organizacje pozarządowe: Akademia Rozwoju Filantropi w Polsce Fundacja Aktywnej Rehabilitacji Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Fundacja TUS Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego Koalicja na rzecz równych szans Pomorska Fundacja Sportu i Turystyki Osób Niepełnosprawnych "Keja" Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji Towarzystwo Przyjaciół Szalonego Wózkowicza Przy przygotowywaniu tekstu korzystałem z następujących materiałów: Eurostat; Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej; GUS; raport SMG/KRC - Osoby Niepełnosprawne Na Rynku Pracy; Podejście historyczne i językowe do pojęć niepełnosprawny oraz niepełnosprawność - oprac. Renata Niecikowska, Warszawa grudzień 2006 r.; Opis Prawnych podstaw definicji niepełnosprawności - oprac. Renata Niecikowska, Warszawa grudzień 2006 r.; Rekomendacje do polityki społecznej państwa dotyczącej osób nie pełnosprawnych, Fundacja Pomocy Ludziom Niepełnosprawnym, Warszawa 2008; Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych; Uwagi Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego (PTPA) do Projektu ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania; Raport Departamentu Komunikacji I Systemów Transportowych Najwyższej Izby Kontroli - Informacja o wynikach kontroli stanu technicznego i przygotowania kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasażerów - Warszawa październik 2008; Praktyczny poradnik savoir vivre wobec osób niepełnosprawnych ; Projektowanie uniwersalne. Objaśnienie koncepcji 14

Reintegracja zawodowa osób z niepełnosprawnościami a działania podejmowane przez śląskie samorządy

Reintegracja zawodowa osób z niepełnosprawnościami a działania podejmowane przez śląskie samorządy Reintegracja zawodowa osób z niepełnosprawnościami a działania podejmowane przez śląskie samorządy Jakie działania na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej osób z niepełnosprawnościami mogą podejmować

Bardziej szczegółowo

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ. Anna Lach-Gruba

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ. Anna Lach-Gruba NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ Anna Lach-Gruba NIEPEŁNOSPRAWNOSĆ Pojęcie osoby niepełnosprawnej wprowadziła uchwalona 9 grudnia 1975r. przez Ogólne Zgromadzenie ONZ - Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych. Prawa przedstawione

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich z realizacji przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych

Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich z realizacji przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich z realizacji przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych Konferencja podsumowująca badania pt. Polityka publiczna wobec osób

Bardziej szczegółowo

Zasada niedyskryminacji w projektach RPO WŁ Prowadzący: Michał Rutkowski. Łódź, listopad 2018 r.

Zasada niedyskryminacji w projektach RPO WŁ Prowadzący: Michał Rutkowski. Łódź, listopad 2018 r. Zasada niedyskryminacji w projektach RPO WŁ 2014-2020 Prowadzący: Michał Rutkowski Łódź, listopad 2018 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego Spis treści

Bardziej szczegółowo

Walka z dyskryminacją osób niepełnosprawnych jest NASZĄ wspólną sprawą.

Walka z dyskryminacją osób niepełnosprawnych jest NASZĄ wspólną sprawą. 1 EUROPEJSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 1997 2007: 10 lat walki o prawa osób niepełnosprawnych Walka z dyskryminacją osób niepełnosprawnych jest NASZĄ wspólną sprawą. W roku 1997 europejskie i krajowe

Bardziej szczegółowo

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ JAKO KWESTIA SPOŁECZNA. Paulina Łajdanowicz

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ JAKO KWESTIA SPOŁECZNA. Paulina Łajdanowicz NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ JAKO KWESTIA SPOŁECZNA Paulina Łajdanowicz DEFINICJA Długotrwały stan występowania pewnych ograniczeń w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są na skutek

Bardziej szczegółowo

Prezentacja projektu Śląskie bez barier oraz wymogów, jakie wynikają z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i powinny zostać wdrożone w

Prezentacja projektu Śląskie bez barier oraz wymogów, jakie wynikają z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i powinny zostać wdrożone w Prezentacja projektu Śląskie bez barier oraz wymogów, jakie wynikają z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i powinny zostać wdrożone w województwie Śląskie bez barier Okres realizacji: 1.04.2017

Bardziej szczegółowo

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Załącznik do Uchwały Nr Rady Miejskiej Leszna z dnia MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH na lata 2014-2016 1 OPIS PROBLEMU Niepełnosprawność, zgodnie z treścią ustawy o rehabilitacji

Bardziej szczegółowo

PRZEMOC NA RÓŻNYCH ETAPACH ROZWOJU CZŁOWIEKA. Część III. Przemoc wobec osób niepełnosprawnych

PRZEMOC NA RÓŻNYCH ETAPACH ROZWOJU CZŁOWIEKA. Część III. Przemoc wobec osób niepełnosprawnych PRZEMOC NA RÓŻNYCH ETAPACH ROZWOJU CZŁOWIEKA Część III Przemoc wobec osób niepełnosprawnych 1 DEFINICJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Najszersza definicja niepełnosprawności zawarta została w konwencji Narodów zjednoczonych

Bardziej szczegółowo

Rozumienie niepełnosprawności jako kwestii praw człowieka

Rozumienie niepełnosprawności jako kwestii praw człowieka Rozumienie niepełnosprawności jako kwestii praw człowieka Maria Król POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym Krok za krokiem w Zamościu 1 Konwencja ONZ/Preambuła/

Bardziej szczegółowo

Niedyskryminacja i dostępność projektów

Niedyskryminacja i dostępność projektów Niedyskryminacja i dostępność projektów DWA PODEJŚCIA DO NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Model medyczny (tradycyjny) Model interakcyjny (społeczny) DWA PODEJŚCIA DO NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Model medyczny skupia się na niepełnosprawności

Bardziej szczegółowo

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W MIEŚCIE LESZNIE OPIS PROBLEMU Niepełnosprawność, zgodnie z treścią ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

Bardziej szczegółowo

Zatrudnienie osób niepełnosprawnych perspektywy wzrostu

Zatrudnienie osób niepełnosprawnych perspektywy wzrostu Scenariusz do indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI) z kluczowymi przedstawicielami organizacji pozarządowych, fundacji i stowarzyszeń aktywnie zajmujących się rehabilitacją społeczną i zawodową osób

Bardziej szczegółowo

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych Jakie prawa mają osoby niepełnosprawne? W czym Rzecznik może pomóc? Jak się skontaktować? Infolinia Obywatelska 800 676 676 BROSZURA_RPO_A5_20120927_1050.indd

Bardziej szczegółowo

II Dolnośląski Konwent Regionalny Organizacji i Środowisk Osób z Niepełnosprawnościami "Dostępność = niezależność"

II Dolnośląski Konwent Regionalny Organizacji i Środowisk Osób z Niepełnosprawnościami Dostępność = niezależność II Dolnośląski Konwent Regionalny Organizacji i Środowisk Osób z Niepełnosprawnościami "Dostępność = niezależność" Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych- główne wyzwania" Magdalena Kocejko Plan

Bardziej szczegółowo

Po co nam Konwencja?

Po co nam Konwencja? Po co nam Konwencja? Promowanie, ochrona oraz umożliwienie wszystkim osobom niepełnosprawnym nieograniczonego korzystania ze wszystkich fundamentalnych swobód i praw człowieka oraz promowanie poszanowania

Bardziej szczegółowo

KPON ONZ: Cel, ogólne zasady i kluczowe koncepcje

KPON ONZ: Cel, ogólne zasady i kluczowe koncepcje Seminarium dla osób pracujących w wymiarze sprawiedliwości Kraków, 3-4 września 2013 r. Rozwój międzynarodowych standardów w zakresie niepełnosprawności KPON ONZ: Cel, ogólne zasady i kluczowe koncepcje

Bardziej szczegółowo

w sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Krakowskiej Wyższej Szkole Promocji Zdrowia z siedzibą w Krakowie

w sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Krakowskiej Wyższej Szkole Promocji Zdrowia z siedzibą w Krakowie ZARZĄDZENIE NR 132 Rektora Krakowskiej Wyższej Szkoły Promocji Zdrowia z siedzibą w Krakowie z dnia 19 września 2012 r. w sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Krakowskiej Wyższej Szkole

Bardziej szczegółowo

Równość szans i zasada niedyskryminacji. Akademia aktywności RPLD /16

Równość szans i zasada niedyskryminacji. Akademia aktywności RPLD /16 Równość szans i zasada niedyskryminacji Akademia aktywności RPLD.08.02.01-10-0028/16 1 Kwestię równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępność dla osób niepełnosprawnych oraz równość szans kobiet i

Bardziej szczegółowo

Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie niepełnosprawności

Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie niepełnosprawności Vademecum dla osób niepełnosprawnych - przewodnik zawodowy Część I. Podstawowe pojęcia Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie niepełnosprawności 1 SPIS TREŚCI: Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie

Bardziej szczegółowo

Kierunki polityki oświatowej państwa 2017/2018. Priorytet 6. PODNOSZENIE JAKOŚCI EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ W SZKOŁACH I PLACÓWKACH SYSTEMU OŚWIATY

Kierunki polityki oświatowej państwa 2017/2018. Priorytet 6. PODNOSZENIE JAKOŚCI EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ W SZKOŁACH I PLACÓWKACH SYSTEMU OŚWIATY Kierunki polityki oświatowej państwa 2017/2018. Priorytet 6. PODNOSZENIE JAKOŚCI EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ W SZKOŁACH I PLACÓWKACH SYSTEMU OŚWIATY Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa

Bardziej szczegółowo

WSPIERANIE RÓWNOŚCI PRZEZ KOMUNIKACJĘ

WSPIERANIE RÓWNOŚCI PRZEZ KOMUNIKACJĘ WSPIERANIE RÓWNOŚCI PRZEZ KOMUNIKACJĘ Jasne i publiczne komunikowanie równości na zewnątrz, jako ważnej wartości organizacji, nie tylko buduje jej wizerunek, ale także wzmacnia zwrotnie poparcie i zaangażowanie

Bardziej szczegółowo

Niepełnosprawni w Warszawie potrzeba integracji

Niepełnosprawni w Warszawie potrzeba integracji Niepełnosprawni w Warszawie potrzeba integracji Piotr Todys Komisja Dialogu Społecznego do Spraw Niepełnosprawności Fundacja Na Rzecz Transportowych Usług Specjalistycznych Dla Niepełnosprawnych Integracja

Bardziej szczegółowo

Prawo równości UE i Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych

Prawo równości UE i Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych Prawo równości UE i Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych Prof. Lisa Waddington, European Disability Forum, Chair in European Disability Law, Maastricht University Struktura

Bardziej szczegółowo

Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami. Postulaty ze Społecznego Raportu Alternatywnego z realizacji w Polsce Konwencji

Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami. Postulaty ze Społecznego Raportu Alternatywnego z realizacji w Polsce Konwencji Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami. Postulaty ze Społecznego Raportu Alternatywnego z realizacji w Polsce Konwencji Wrocław, 7 czerwca 2016 r. Dolnośląski Konwent Regionalny II Kongresu Osób

Bardziej szczegółowo

Dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami w świetle raportów Najwyższej Izby Kontroli

Dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami w świetle raportów Najwyższej Izby Kontroli DELEGATURA W POZNANIU Dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami w świetle raportów Najwyższej Izby Kontroli Konferencja z okazji Międzynarodowego Dnia Osób Niepełnosprawnych 3 grudnia 2012 r. NIK o problemach

Bardziej szczegółowo

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011)

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Definicja stosowana przez WHO przyjmuje, że do osób niepełnosprawnych

Bardziej szczegółowo

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. Podstawa prawna: Dz. U. z 2012 r. poz. 1169 - dokument ratyfikacyjny podpisany przez Prezydenta RP w dniu

Bardziej szczegółowo

Łomża, 02.07.2009 r. RADY MIEJSKIEJ ŁOMŻY

Łomża, 02.07.2009 r. RADY MIEJSKIEJ ŁOMŻY Łomża, 02.07.2009 r. MOPS-BZiRON - 0711-7 /09 PRZEWODNICZĄCY RADY MIEJSKIEJ ŁOMŻY Zgodnie z planem pracy Rady Miejskiej Łomży na 2009 rok przekazuję realizację Miejskiego programu działań na rzecz osób

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr VIII/55/2015 Rady Miasta Nowego Sącza z dnia 24 lutego 2015 r.

Uchwała Nr VIII/55/2015 Rady Miasta Nowego Sącza z dnia 24 lutego 2015 r. Uchwała Nr VIII/55/2015 Rady Miasta Nowego Sącza z dnia 24 lutego 2015 r. w sprawie: zatwierdzenia Powiatowego Programu Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2015-2020 w Mieście Nowy Sącz. Na

Bardziej szczegółowo

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. na lata

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. na lata Załącznik do Uchwały nr XXXIII/401/2017 Rady Miejskiej Leszna z dnia 02 marca 2017 roku MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH na lata 2017-2020 Leszno, luty 2017 OPIS PROBLEMU: Niepełnosprawność,

Bardziej szczegółowo

Wsparcie osób z niepełnosprawnościami w nowym okresie programowania 2014-2020. Warszawa, 23 marca 2015 r.

Wsparcie osób z niepełnosprawnościami w nowym okresie programowania 2014-2020. Warszawa, 23 marca 2015 r. Wsparcie osób z niepełnosprawnościami w nowym okresie programowania 2014-2020 Warszawa, 23 marca 2015 r. Kontekst programowania 2014-2020 Konieczność zapewnienia dostępności dla osób o różnych potrzebach

Bardziej szczegółowo

NIEPEŁNOSPRAWNO NIEPEŁNOSPRAWNO

NIEPEŁNOSPRAWNO NIEPEŁNOSPRAWNO NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ Skład grupy roboczej Niepełnosprawność 1. Agnieszka Deja, lider grupy roboczej Niepełnosprawność, Fundacja SYNAPSIS 2. Magda Bojarska, Fundacja Hej, koniku 3. Monika Kastory-Bronowska,

Bardziej szczegółowo

Bariery aktywności psychospołecznej osób z niepełnosprawnością mity i rzeczywistość

Bariery aktywności psychospołecznej osób z niepełnosprawnością mity i rzeczywistość Bariery aktywności psychospołecznej osób z niepełnosprawnością mity i rzeczywistość Kraków, 8.05.2014 Prof. Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie dr hab. Joanna Konarska 1 Elementy pojęcia niepełnosprawność

Bardziej szczegółowo

OBSZAR I - INFRASTRUKTURA I USŁUGI SPOŁECZNE

OBSZAR I - INFRASTRUKTURA I USŁUGI SPOŁECZNE OBSZAR I - INFRASTRUKTURA I USŁUGI SPOŁECZNE 1. Niewystarczająca liczba osiedlowych klubów seniora; 2. Niewystarczające zapewnienie osobom starszym i niepełnosprawnym transportu do placówek dziennego pobytu;

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE NR 5 REKTORA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO. z dnia 8 marca 2005 r.

ZARZĄDZENIE NR 5 REKTORA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO. z dnia 8 marca 2005 r. ZARZĄDZENIE NR 5 REKTORA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO z dnia 8 marca 2005 r. w sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Uniwersytecie Warszawskim Na podstawie art. 49 ust. 2 ustawy z 12 września

Bardziej szczegółowo

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna mgr Aneta Żurek zurek@womczest.edu.pl Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku

Bardziej szczegółowo

Status i ochrona osób z niepełnosprawnością w prawie międzynarodowym

Status i ochrona osób z niepełnosprawnością w prawie międzynarodowym Małgorzata Joanna Adamczyk Kolegium MISH UW Collegium Invisibile m.adamczyk@ci.edu.pl Status i ochrona osób z niepełnosprawnością w prawie międzynarodowym Ewolucja czy rewolucja? Zdobywanie przez osoby

Bardziej szczegółowo

Aktywność zawodowa drogą do samodzielności osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych Stopnie niepełnosprawności

Bardziej szczegółowo

Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Seminarium - Bezpieczna przyszłość

Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Seminarium - Bezpieczna przyszłość Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Seminarium - Bezpieczna przyszłość Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (Forum) powstało

Bardziej szczegółowo

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. na lata /PROJEKT/

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. na lata /PROJEKT/ Załącznik do Uchwały Nr.. Rady Miejskiej Leszna z dnia.. MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH na lata 2006-2007 /PROJEKT/ OPIS PROBLEMU Niepełnosprawność, zgodnie z treścią ustawy

Bardziej szczegółowo

PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W MIEŚCIE OPOLU na 2003 rok

PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W MIEŚCIE OPOLU na 2003 rok Załącznik do uchwały Nr XV/121/03 Rady Miasta Opola z dnia 26 czerwca PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W MIEŚCIE OPOLU na 2003 rok Zadania przeznaczone do wykonania w ramach programu działań

Bardziej szczegółowo

Aktywizacja osób starszych. Julia Sołyga

Aktywizacja osób starszych. Julia Sołyga Aktywizacja osób starszych Julia Sołyga Spis treści Liczba osób starszych w Polsce Jak osoby starsze spędzają czas wolny? Formy aktywności społecznej Aktywność społeczna, a wykształcenie Przynależność

Bardziej szczegółowo

Opracowała mgr Izabela Wilkos

Opracowała mgr Izabela Wilkos Opracowała mgr Izabela Wilkos Istota niepełnosprawności to ograniczenie funkcjonowania na różnym poziomie: - biologicznym medycznym; - indywidualnym ograniczenie aktywności i działania w życiu codziennym;

Bardziej szczegółowo

Dyskryminacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Piotr Michoń Katedra Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Dyskryminacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Piotr Michoń Katedra Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Dyskryminacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy Piotr Michoń Katedra Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych Rok 2011 Współczynnik

Bardziej szczegółowo

Ostateczna wersja produktu do wdrożenia. Projektodawca. Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną

Ostateczna wersja produktu do wdrożenia. Projektodawca. Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Ostateczna wersja produktu do wdrożenia Projektodawca Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Urząd pracy dostępny dla osoby z niepełnosprawnością intelektualną model naturalnej

Bardziej szczegółowo

Internet a rozwój społeczny i zawodowy osób z niepełnosprawnością

Internet a rozwój społeczny i zawodowy osób z niepełnosprawnością Konferencja einclusion przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu od pomysłu do realizacji Warszawa 06.07.2009 Internet a rozwój społeczny i zawodowy osób z niepełnosprawnością Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji

Bardziej szczegółowo

Opinie studentów pedagogiki na temat edukacji dziecka z niepełnosprawnościami w warunkach inkluzji

Opinie studentów pedagogiki na temat edukacji dziecka z niepełnosprawnościami w warunkach inkluzji Opinie studentów pedagogiki na temat edukacji dziecka z niepełnosprawnościami w warunkach inkluzji mgr Daria Szykowna Zakład Psychopatologii Dziecka Wydział Studiów Edukacyjnych Edukacja włączająca Edukacja

Bardziej szczegółowo

Stanowisko Koalicji na Rzecz Równych Szans z dnia 1 kwietnia 2010 r.

Stanowisko Koalicji na Rzecz Równych Szans z dnia 1 kwietnia 2010 r. Stanowisko Koalicji na Rzecz Równych Szans z dnia 1 kwietnia 2010 r. Przedstawiamy stanowisko Koalicji na Rzecz Równych Szans w sprawie toczących się prac legislacyjnych odnośnie zmiany Rozporządzenia

Bardziej szczegółowo

Projektodawca: WYG Consulting Sp. z o. o.

Projektodawca: WYG Consulting Sp. z o. o. 91 NOWYCH FIRM projekt dotacyjny dla mieszkańców powiatów południowozachodniej części województwa dolnośląskiego pozostających bez pracy, w szczególnej sytuacji na rynku pracy Projekt współfinansowany

Bardziej szczegółowo

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu.

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu. Krystyna Mrugalska Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu. Przegląd trudności, wynikających z nich potrzeb oraz niezbędnych form

Bardziej szczegółowo

EFS w latach 2014-2020

EFS w latach 2014-2020 Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS i EFRR na lata 2014-2020 EFS w latach 2014-2020 Decentralizacja Program Operacyjny

Bardziej szczegółowo

Uchwała nr XXV/174/13 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 22 marca 2013 r.

Uchwała nr XXV/174/13 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 22 marca 2013 r. Uchwała nr XXV/174/13 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 22 marca 2013 r. w sprawie przyjęcia Powiatowego programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych w Powiecie Opolskim na lata 2013-2015 Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Realizacja zadań samorządu województwa WYBRANE ZAGADNIENIA

Realizacja zadań samorządu województwa WYBRANE ZAGADNIENIA Realizacja zadań samorządu województwa WYBRANE ZAGADNIENIA Przygotowała: Krystyna Dominiczak Regionalny Ośrodek polityki Społecznej Gdańsk, 22 września 2011 r. PODSTAWY PRAWNE Zapewnienie równych szans

Bardziej szczegółowo

DEKLARACJA PROGRAMOWA II SESJI OBYWATELSKIEGO PARLAMENTU SENIORÓW SENIORZY I PRZYSZŁOŚĆ POLSKI

DEKLARACJA PROGRAMOWA II SESJI OBYWATELSKIEGO PARLAMENTU SENIORÓW SENIORZY I PRZYSZŁOŚĆ POLSKI DEKLARACJA PROGRAMOWA II SESJI OBYWATELSKIEGO PARLAMENTU SENIORÓW SENIORZY I PRZYSZŁOŚĆ POLSKI Konsolidacja środowiska. Aktywność obywatelska. Zdrowie i usługi społeczne. Sytuacja demograficzna Polski

Bardziej szczegółowo

Rektora Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach. z dnia 27 stycznia 2011 roku

Rektora Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach. z dnia 27 stycznia 2011 roku Zarządzenie Nr 2/2011 Rektora Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach z dnia 27 stycznia 2011 roku w sprawie utworzenia jednostki ogólnouczelnianej Uniwersyteckie Centrum

Bardziej szczegółowo

Sytuacja kobiet na polskim rynku pracy współczesność i wyzwania przyszłości

Sytuacja kobiet na polskim rynku pracy współczesność i wyzwania przyszłości Sytuacja kobiet na polskim rynku pracy współczesność i wyzwania przyszłości dr Anna Jawor-Joniewicz Jasionka, 20 września 2012 r. Podstawowe pojęcia Płeć Biologiczna (ang. sex) Kulturowa (ang. gender)

Bardziej szczegółowo

Rektora Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach. z dnia 27 stycznia 2011 roku

Rektora Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach. z dnia 27 stycznia 2011 roku Zarządzenie Nr 2/2011 Rektora Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach z dnia 27 stycznia 2011 roku w sprawie utworzenia jednostki ogólnouczelnianej Uniwersyteckie Centrum

Bardziej szczegółowo

Wiedza i zachowania zdrowotne mieszkańców Lubelszczyzny a zmienne demograficzno-społeczne.

Wiedza i zachowania zdrowotne mieszkańców Lubelszczyzny a zmienne demograficzno-społeczne. Michał Nowakowski Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny Instytut Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Luiza Nowakowska Samodzielna Pracownia Socjologii Medycyny Katedra Nauk Humanistycznych Wydziału

Bardziej szczegółowo

Polskie miasta nie są dobrze przystosowane dla osób niepełnosprawnych, osób starszych i matek z małymi dziećmi w wózku. Głogów nie jest wyjątkiem.

Polskie miasta nie są dobrze przystosowane dla osób niepełnosprawnych, osób starszych i matek z małymi dziećmi w wózku. Głogów nie jest wyjątkiem. Polskie miasta nie są dobrze przystosowane dla osób niepełnosprawnych, osób starszych i matek z małymi dziećmi w wózku. Głogów nie jest wyjątkiem. Problem dotyka wielu ludzi, zwłaszcza że pod pojęciem

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. z dnia 12 lipca 2013 r. Karta Praw Osób z Autyzmem

UCHWAŁA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. z dnia 12 lipca 2013 r. Karta Praw Osób z Autyzmem UCHWAŁA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 lipca 2013 r. Karta Praw Osób z Autyzmem Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, że osoby z autyzmem mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego

Bardziej szczegółowo

Michał Dębiec Powiatowa Rada ds. Osób Niepełnosprawnych w Krakowie Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego

Michał Dębiec Powiatowa Rada ds. Osób Niepełnosprawnych w Krakowie Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Michał Dębiec Powiatowa Rada ds. Osób Niepełnosprawnych w Krakowie Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego CIVITAS Cleaner and better transport in cities Kraków, 22-23 marca 2012 Pasażer niepełnosprawny

Bardziej szczegółowo

Zasady działania ONZ na rzecz osób starszych

Zasady działania ONZ na rzecz osób starszych Zasady działania ONZ na rzecz osób starszych Dodać życia do lat, które zostały dodane do życia Zgromadzenie Ogólne ONZ: Doceniając wkład, jaki wnoszą osoby starsze w życie społeczeństw, Uwzględniając fakt,

Bardziej szczegółowo

Szanowni członkowie Europejskiej Koalicji Pacjentów z Chorobami Nowotworowymi,

Szanowni członkowie Europejskiej Koalicji Pacjentów z Chorobami Nowotworowymi, Szanowni członkowie Europejskiej Koalicji Pacjentów z Chorobami Nowotworowymi, mimo że zdrowie nie leży w zakresie kompetencji Unii Europejskiej, to już kwestie społeczne i związane z dyskryminacją do

Bardziej szczegółowo

EDUKACYJNE FORUM KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH MULTIMEDIALNY KATALOG ZAWODÓW ZAWÓD: ASYSTENT OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ

EDUKACYJNE FORUM KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH MULTIMEDIALNY KATALOG ZAWODÓW ZAWÓD: ASYSTENT OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ EDUKACYJNE FORUM KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH MULTIMEDIALNY KATALOG ZAWODÓW ZAWÓD: ASYSTENT OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.4

Bardziej szczegółowo

PFRON, osoba niepełnosprawna. PFRON, osoba niepełnosprawna. PFRON, osoba niepełnosprawna. PFRON, osoba niepełnosprawna

PFRON, osoba niepełnosprawna. PFRON, osoba niepełnosprawna. PFRON, osoba niepełnosprawna. PFRON, osoba niepełnosprawna Tabela nr 1 Zakres działania w obszarze integracji społecznej osób Lp Cel działania Nazwa zadania Źródło finansowania Koordynator Partnerzy Termin realizacji w latach I Poprawa warunków jakości życia mieszkańców

Bardziej szczegółowo

w sprawie utworzenia Środowiskowego Domu Samopomocy w Nowej Wsi Ełckiej

w sprawie utworzenia Środowiskowego Domu Samopomocy w Nowej Wsi Ełckiej Uchwała Nr Rady Powiatu Ełckiego z dnia Projekt w sprawie utworzenia Środowiskowego Domu Samopomocy w Nowej Wsi Ełckiej Na podstawie art. 12 ust. 8 lit. i) ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie

Bardziej szczegółowo

Zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Regulacje prawne Autor: redakcja naukowa Aneta Giedrewicz-Niewińska, Marzena Szabłowska-Juckiewicz

Zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Regulacje prawne Autor: redakcja naukowa Aneta Giedrewicz-Niewińska, Marzena Szabłowska-Juckiewicz Zatrudnianie osób. Regulacje prawne Autor: redakcja naukowa Aneta Giedrewicz-Niewińska, Marzena Szabłowska-Juckiewicz Podstawowym celem i założeniem niniejszej publikacji jest ukazanie sytuacji prawnej

Bardziej szczegółowo

Społeczne aspekty chorób rzadkich. Maria Libura Instytut Studiów Interdyscyplinarnych

Społeczne aspekty chorób rzadkich. Maria Libura Instytut Studiów Interdyscyplinarnych Społeczne aspekty chorób rzadkich Maria Libura Instytut Studiów Interdyscyplinarnych Narodowe Plany w EU - zabezpieczenie społeczne Koordynacja pomiędzy sektorem ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego.

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr XV/91/15 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 17 grudnia 2015 r.

Uchwała Nr XV/91/15 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 17 grudnia 2015 r. Uchwała Nr XV/91/15 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie przyjęcia Powiatowego programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych w Powiecie Opolskim na lata 2016-2020 Na podstawie

Bardziej szczegółowo

www.forumrynkupracy.com.pl.

www.forumrynkupracy.com.pl. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. www.forumrynkupracy.com.pl. Konferencja 22.09.11, Wrocław imię, nazwisko prelegenta: Zenon Matuszko

Bardziej szczegółowo

Obowiązki i korzyści związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych

Obowiązki i korzyści związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych VII EDYCJA Konwent Prawa Pracy r. pr. Mateusz Brząkowski Obowiązki i korzyści związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych 1 1 Zatrudnianie niepełnosprawnych Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji

Bardziej szczegółowo

Ustaloną niepełnosprawność datuje się na czas określony (podany w orzeczeniu), maksymalnie do ukończenia 16 roku życia.

Ustaloną niepełnosprawność datuje się na czas określony (podany w orzeczeniu), maksymalnie do ukończenia 16 roku życia. Orzeczenia dla osób do 16 roku życia W przypadku dzieci poniżej 16 roku życia ustala się tylko niepełnosprawność wraz z podaniem jej przyczyny w formie kodu bez podziału na stopnie niepełnosprawności.

Bardziej szczegółowo

MAŁOPOLSKIE FORUM UNIWERSYTETÓW TRZECIEGO WIEKU. 23 listopada 2012r. KRAKÓW

MAŁOPOLSKIE FORUM UNIWERSYTETÓW TRZECIEGO WIEKU. 23 listopada 2012r. KRAKÓW MAŁOPOLSKIE FORUM UNIWERSYTETÓW TRZECIEGO WIEKU 23 listopada 2012r. KRAKÓW Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK - NAJLEPSZA INWESTYCJA Kamila

Bardziej szczegółowo

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ RUCHOWA

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ RUCHOWA NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ RUCHOWA Joanna Trochimowicz Definiowanie niepełnosprawności Dwojakiego rodzaju kryteria uznawania kogoś za osobę niepełnosprawną: biologiczne czyli uszkodzenia narządów i ich czynności,

Bardziej szczegółowo

WYKAZ ZADAŃ PLANOWANYCH DO REALIZACJI W RAMACH PROGRAMU DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LATA

WYKAZ ZADAŃ PLANOWANYCH DO REALIZACJI W RAMACH PROGRAMU DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LATA Załącznik do Programu Działań na Rzecz Osób na lata 2017-2021 WYKAZ ZADAŃ PLANOWANYCH DO REALIZACJI W RAMACH PROGRAMU DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LATA 2017 2021 PRIORYTET I. Działania w

Bardziej szczegółowo

XVI. SPRAWOZDANIE Z ZADAŃ REALIZOWANYCH W 2017 ROKU W RAMACH POWIATOWEGO PROGRAMU DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ W POWIECIE ŚWIDNICKIM

XVI. SPRAWOZDANIE Z ZADAŃ REALIZOWANYCH W 2017 ROKU W RAMACH POWIATOWEGO PROGRAMU DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ W POWIECIE ŚWIDNICKIM XVI. SPRAWOZDANIE Z ZADAŃ REALIZOWANYCH W 2017 ROKU W RAMACH POWIATOWEGO PROGRAMU DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ W POWIECIE ŚWIDNICKIM CEL GŁÓWNY: Doskonalenie i dalszy rozwój systemu wsparcia

Bardziej szczegółowo

Problematyka dostosowania kolei do przewozu osób niepełnosprawnych - infrastruktura i tabor. Dr inż. Janusz Poliński

Problematyka dostosowania kolei do przewozu osób niepełnosprawnych - infrastruktura i tabor. Dr inż. Janusz Poliński Problematyka dostosowania kolei do przewozu osób niepełnosprawnych - infrastruktura i tabor Dr inż. Janusz Poliński Działania na rzecz osób niepełnosprawnych 1948 - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Edyta Kuracińska

Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Edyta Kuracińska Program Operacyjny Kapitał Ludzki Edyta Kuracińska Cel prezentacji Istotą niniejszej prezentacji jest przedstawienie założeń oraz ich realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w aspekcie zwalczania

Bardziej szczegółowo

POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia opracowała i opublikowała definicję niepełnosprawności w Międzynarodowej klasyfikacji uszkodzeń, upośledzeń i niepełnosprawności.

Bardziej szczegółowo

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZAKRESU REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZAKRESU REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ Załącznik do Uchwały Nr XXV/149/2008 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 30 grudnia 2008 roku POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZAKRESU REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA

Bardziej szczegółowo

System wsparcia dzieci niepełnosprawnych w Powiecie Białostockim w ramach środków PFRON realizowany przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w

System wsparcia dzieci niepełnosprawnych w Powiecie Białostockim w ramach środków PFRON realizowany przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w System wsparcia dzieci niepełnosprawnych w Powiecie Białostockim w ramach środków PFRON realizowany przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Białymstoku USTAWA z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji

Bardziej szczegółowo

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ Załącznik do uchwały Nr XXXII/219/2006 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 23 marca 2006 roku POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA

Bardziej szczegółowo

Lp. CEL/DZIAŁANIE TERMIN JEDNOSTKI ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ I. WSPIERANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH, CHORYCH, STARSZYCH I ICH RODZIN

Lp. CEL/DZIAŁANIE TERMIN JEDNOSTKI ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ I. WSPIERANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH, CHORYCH, STARSZYCH I ICH RODZIN Lp. CEL/DZIAŁANIE TERMIN JEDNOSTKI ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ I. WSPIERANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH, CHORYCH, STARSZYCH I ICH RODZIN 2009-2013 Starostwo Powiatowe, Urzędy Miejskie w Bochni i Nowym Wiśniczu,

Bardziej szczegółowo

dr Agnieszka Filipkowska

dr Agnieszka Filipkowska Kształtowanie przestrzeni publicznej przyjaznej osobom niepełnosprawnym. Problemy osób z niepełnosprawnościami, od architektonicznych po bariery w komunikowaniu się, pomoc psa asystenta Z niepełnosprawnością

Bardziej szczegółowo

Wisła, 23 maja 2019 r.

Wisła, 23 maja 2019 r. Wisła, 23 maja 2019 r. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych FUNDUSZ CELOWY - ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240; z późn. zm.) - ustaw

Bardziej szczegółowo

Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata Niedyskryminacja i dostępność w projektach

Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata Niedyskryminacja i dostępność w projektach Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 Niedyskryminacja i dostępność w projektach DWA PODEJŚCIA DO NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Model medyczny (tradycyjny) Model interakcyjny (społeczny)

Bardziej szczegółowo

Regulamin organizacyjny. Warsztatu Terapii Zajęciowej w Olecku. Rozdział I. Postanowienia ogólne

Regulamin organizacyjny. Warsztatu Terapii Zajęciowej w Olecku. Rozdział I. Postanowienia ogólne Załącznik Nr 1 do zarządzenia wewnętrznego Nr ORN.0050.91.2011 Burmistrza Olecko z dnia5 maja 2011 r. Regulamin organizacyjny Warsztatu Terapii Zajęciowej w Olecku Rozdział I Postanowienia ogólne 1. Warsztat

Bardziej szczegółowo

Rola regionalnej polityki społecznej

Rola regionalnej polityki społecznej Konferencja, 20-21 listopada 2014 roku, Ustroń, hotel Wilga Rola regionalnej polityki społecznej w integracji społecznej mieszkańców województwa śląskiego Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej

Bardziej szczegółowo

Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych

Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych Cel badania Główny: Identyfikacja kierunków i czynników rozwoju województwa śląskiego w kontekście zachodzących

Bardziej szczegółowo

Harmonogram działań na rzecz osób niepełnosprawnych w 2004 roku w Gminie Miejskiej Kraków

Harmonogram działań na rzecz osób niepełnosprawnych w 2004 roku w Gminie Miejskiej Kraków ANEKS NR 1. Harmonogram działań na rzecz w 2004 roku w Gminie Miejskiej PRIORYTET 1. Sporządzenie diagnozy w zakresie niepełnosprawności w odniesieniu do społeczności lokalnej Gminy Miejskiej ZADANIA DZIAŁANIA

Bardziej szczegółowo

Aktywność zawodowa jako element przygotowania do życia małżeńskorodzinnego osób niepełnosprawnych

Aktywność zawodowa jako element przygotowania do życia małżeńskorodzinnego osób niepełnosprawnych Aktywność zawodowa jako element przygotowania do życia małżeńskorodzinnego osób niepełnosprawnych Wojciech Otrębski Instytut Psychologii Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Plan wystąpienia: Skala

Bardziej szczegółowo

Program wspierania seniorów w gminie Niemodlin Niemodlin, 2013 rok

Program wspierania seniorów w gminie Niemodlin Niemodlin, 2013 rok Załącznik do uchwały nr XLVI/282/13 Rady Miejskiej w Niemodlinie z dnia 26 września 2013 r. Program wspierania seniorów w gminie Niemodlin Niemodlin, 2013 rok CZĘŚĆ OGÓLNA Starzenie się jest naturalnym

Bardziej szczegółowo

DOBRE PRAKTYKI ZWIĄZANE

DOBRE PRAKTYKI ZWIĄZANE Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020 Ministerstwo Rolnictwa

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXI/144/2012 RADY POWIATU GOLUBSKO-DOBRZYŃSKIEGO. z dnia 24 maja 2012 r.

UCHWAŁA NR XXI/144/2012 RADY POWIATU GOLUBSKO-DOBRZYŃSKIEGO. z dnia 24 maja 2012 r. UCHWAŁA NR XXI/144/2012 RADY POWIATU GOLUBSKO-DOBRZYŃSKIEGO z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie przyjęcia Powiatowego Programu Aktywności Lokalnej na lata 2012 2013 Na podstawie art. 12 pkt 11 ustawy z dnia

Bardziej szczegółowo

Załącznik do projektu załoŝeń do ustawy o wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych

Załącznik do projektu załoŝeń do ustawy o wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych Załącznik do projektu załoŝeń do ustawy o wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych Zestawienie wybranych dokumentów i aktów prawnych obejmujących swoimi uregulowaniami osoby niepełnosprawne. I. Dokumenty

Bardziej szczegółowo

Maria Magdalena Poulain. Międzypokoleniowa przestrzeń cyfrowego miasta przyszłości

Maria Magdalena Poulain. Międzypokoleniowa przestrzeń cyfrowego miasta przyszłości Maria Magdalena Poulain Międzypokoleniowa przestrzeń cyfrowego miasta przyszłości STARZENIE SIĘ SPOŁECZEŃSTW Demografia apokaliptyczna? Kryzys demograficzny, w Europie jest już więcej osób powyżej 65 roku

Bardziej szczegółowo

Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją?

Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją? Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją? Prof. dr hab. med. Barbara Woynarowska Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego Komitet Zdrowia Publicznego PAN Plan prezentacji

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr XXIII/532/12 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 15 marca 2012 r.

UCHWAŁA Nr XXIII/532/12 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 15 marca 2012 r. UCHWAŁA Nr XXIII/532/12 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie przyjęcia Wrocławskiego Programu Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych pod nazwą Bez barier na lata 2012-2014 Na podstawie

Bardziej szczegółowo