WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

Transkrypt

1 LKR /2013 P/13/149 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE (tekst jednolity)

2 I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontrolerzy Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej Ocena ogólna P/13/149 Ochrona praw autorskich w szkołach wyższych Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Krakowie 1. Mirosław Swoszowski, główny specjalista kontroli państwowej, upoważnienia do kontroli: nr z 8 listopada 2013 r., nr z 8 stycznia 2014 r. i nr z 28 lutego 2014 r. 2. Tadeusz Jasiński, specjalista kontroli państwowej, upoważnienia do kontroli: nr z 8 listopada 2013 r. i nr z 8 stycznia 2014 r. 3. Małgorzata Kram, specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr z 28 stycznia 2014 r. 4. Tomasz Gaweł, doradca ekonomiczny, legitymacja nr (dowód: akta kontroli str. 1-4, , ) Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie, ul. Mickiewicza 8, Tarnów 1 Prof. dr hab. Stanisław Komornicki, Rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnowie 2 (dowód: akta kontroli str. 5) II. Ocena kontrolowanej działalności 3 Funkcjonujący w PWSZ system zapobiegania i wykrywania naruszeń przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych 4 w pracach dyplomowych nie zapobiegł przypadkom złożenia i obronie prac z naruszeniem zasad cytowania określonych w tych przepisach (8 prac stanowiących 16,7% prac przebadanych w trakcie kontroli). System ten został uzupełniony o procedury przekazywania pracy dyplomowej/projektu dyplomowego do sprawdzenia w systemie Plagiat.pl (9 maja 2013 r.), która zakładała obligatoryjne zbadanie w systemie informatycznym Plagiat.pl 5 wszystkich składanych prac dyplomowych. Wcześniej jedynymi narzędziami dyscyplinującymi studentów do przestrzegania praw autorskich były: obowiązek składania przez nich oświadczeń o samodzielnym napisaniu pracy dyplomowej i nienaruszeniu praw autorskich, obowiązek oceny pracy przez promotora i recenzenta oraz egzaminy dyplomowe. Stwierdzone przez NIK przypadki naruszenia przepisów ustawy o prawie autorskim wskazują na nieskuteczną weryfikację niektórych prac dyplomowych przez promotorów i recenzentów. Maksymalna liczba studentów (15) oraz prac objętych opieką promotorską (24) w PWSZ pozwalała na zindywidualizowany sposób sprawowania tej opieki w latach akademickich 2011/ / Dalej: PWSZ lub Uczelnia. 2 Dalej: Rektor. 3 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. Jeżeli sformułowanie oceny ogólnej według proponowanej skali byłoby nadmiernie utrudnione, albo taka ocena nie dawałaby prawdziwego obrazu funkcjonowania kontrolowanej jednostki w zakresie objętym kontrolą, stosuje się ocenę opisową, bądź uzupełnia ocenę ogólną o dodatkowe objaśnienie. 4 Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm. dalej: ustawa o prawie autorskim. 5 Dalej: Program. 2

3 Opis stanu faktycznego III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Procedury i działania podejmowane w celu przeciwdziałania naruszeniom praw autorskich 1.1. Według regulaminów studiów Uczelni warunkiem dopuszczenia studenta do egzaminu dyplomowego było dołączenie do pracy dyplomowej/projektu dyplomowego oświadczeń o samodzielnym ich przygotowaniu. (dowód: akta kontroli str , ) Zarządzeniem nr 44/2011 z 6 grudnia 2011 w sprawie szczegółowych warunków dokumentowania prac twórczych nauczycieli akademickich oraz składania oświadczeń o wykonywaniu prac objętych ochroną prawa autorskiego 6 Rektor m.in. określił przedmiot prawa autorskiego w zakresie działalności nauczycieli akademickich oraz postanowił, że nauczyciele ci, wykonujący w ramach stosunku pracy w PWSZ prace stanowiące przedmiot ochrony prawa autorskiego, mają obowiązek sporządzać ewidencje prac objętych prawami autorskimi. (dowód: akta kontroli str. 7-9) Zarządzeniem nr 21/2013 z 9 maja 2013 r. Rektor wprowadził Regulamin Antyplagiatowy 7 oraz procedury przekazywania pracy dyplomowej/projektu dyplomowego do sprawdzenia w systemie Plagiat.pl. W 2 zarządzenia podano, że procedura antyplagiatowa ma zastosowanie w stosunku do wszystkich prac dyplomowych/projektów dyplomowych, które powstają w Uczelni, a pozytywny wynik tej kontroli jest warunkiem dopuszczenia pracy dyplomowej/projektu dyplomowego do egzaminu dyplomowego, oraz że procedura ta obejmie prace dyplomowe studentów PWSZ, którzy będą przystępować do egzaminu dyplomowego począwszy od czerwca 2013 r. Dyrektorzy instytutów zostali zobowiązani m.in. do: informowania studentów o zasadach dotyczących kontroli samodzielności pracy dyplomowej, czego potwierdzeniem miały być oświadczenia studentów, m.in. o samodzielnym napisaniu pracy i nienaruszeniu praw autorskich, złożone wg wzorów stanowiących załączniki do Regulaminu Antyplagiatowego ( 3 ust. 1); przestrzegania postanowień zarządzenia zgodnie z instrukcją oraz zapoznania z nim podległych pracowników ( 3 ust. 2); wykonania zarządzenia wspólnie z uczelnianym administratorem Programu oraz kierownikiem Działu Obsługi Informatycznej ( 3 ust. 3). W 10 Regulaminu Antyplagiatowego promotorzy prac dyplomowych zostali zobowiązani do przygotowania na podstawie rozszerzonego raportu podobieństwa opinii, w której ocenią, czy praca nie zawiera nieuprawnionych zapożyczeń (plagiat) lub czy zawarte w niej prawidłowo oznaczone zapożyczenia (cytaty) nie budzą wątpliwości co do samodzielności pracy dyplomowej przygotowanej przez studenta. Uczelnia nie prowadziła studiów III stopnia. (dowód: akta kontroli str a, ) Wyjaśniając przyczyny niewprowadzenia ww. procedur przekazywania pracy dyplomowej/projektu dyplomowego do sprawdzenia w systemie Plagiat.pl do 9 maja 2013 r. Rektor podał, m.in.: System zapewnienia jakości kształcenia został stworzony i jest stopniowo wprowadzany w Uczelni począwszy od 2012 r. (uchwała Senatu nr 44/2012). Wprowadzenie systemu wymagało uprzednich zmian w statucie Uczelni, których dokonano w lutym 2012 r. [ ] Przestrzeganie praw autorskich oraz zapobieganie i wykrywanie plagiatów jest obowiązkiem każdego promotora pracy dyplomowej. Rzeczywisty nadzór nad pracami dyplomowymi został zapewniony przez przestrzeganie maksymalnej liczby prac dyplomowych wykonywanych pod opieką jednej osoby. Każdy student podpisywał ponadto oświadczenie o oryginalności swojej pracy. W naszym przekonaniu były to działania całkowicie wystarczające, gdyż cytowane rozporządzenie ministra z dnia 5 października 2011 r. nie wprowadza obowiązku korzystania przez uczelnię z oprogramowania 6 Zmienionym zarządzeniem rektora nr 9/2013 z 22 lutego 2013 r. 7 Określa tryb i zasady funkcjonowania procedury antyplagiatowej oraz sposób korzystania przez PWSZ z Programu. 3

4 Ustalone nieprawidłowości Uwagi dotyczące badanej działalności Ocena cząstkowa antyplagiatowego. System antyplagiatowy, który został wprowadzony moim zarządzeniem nr 21/2013 z dnia 9 maja 2013 r. jest tylko niedoskonałym i pomocniczym narzędziem wykrywania ewentualnych zapożyczeń i w żadnym razie nie stanowi gwarancji przestrzegania praw autorskich. (dowód: akta kontroli str ) 1.2. Obowiązek objęcia programami nauczania zajęć z ochrony własności intelektualnej wynika z rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego 8. W latach akademickich 2011/ /2013 zagadnienia z tego zakresu realizowane były w PWSZ na wszystkich kierunkach studiów. Nie podejmowano na Uczelni poza ww. działaniami innych inicjatyw mających na celu zapoznanie studentów z prawem ochrony własności intelektualnej. (dowód: akta kontroli str ) 1.3. W badanym okresie nie prowadzono w PWSZ działań ewaluacyjnych sprawdzających skuteczność przyjętych rozwiązań antyplagiatowych, a także nie dokonywano w ramach kontroli zarządczej oceny ryzyka występowania plagiatów. Prorektor ds. studenckich i dydaktyki dr Józef Węglarz wyjaśnił: Analiza skuteczności ustalonych procedur będzie możliwa po zakończeniu cyklu dyplomowania, który nastąpi w lutym 2014 r. Według aktualnego stanu sprawdzono prac dyplomowych, licencjackich i magisterskich, będących dziełem absolwentów roku akademickiego 2012/2013. Ostatnia transza kontroli antyplagiatowej dotyczyć będzie studiów inżynierskich [ ] Podpisana umowa z dysponentem systemu antyplagiatowego obejmuje okres od r. do r., i w zależności od oceny jego skuteczności, może być przedłużona na kolejne lata. Taka epikryza będzie podjęta przez Uczelnianą Radę ds. Jakości Kształcenia i obejmie analizę ilościową i jakościową. Wnioski Rady zostaną przekazane Zespołowi ds. Koordynacji Zarządczej PWSZ, który po ich analizie i ocenie przedłoży Rektorowi projekt dalszych działań i ewentualnych modyfikacji systemu. (dowód: akta kontroli str. 29, 38-40) 1.4. W okresie objętym kontrolą Polska Komisja Akredytacyjna wizytowała Uczelnię na kierunkach: pielęgniarstwo i matematyka, na studiach I stopnia oraz na kierunku elektrotechnika. Prezydium tej Komisji wydało pozytywną ocenę funkcjonowania systemu zapewnienia jakości kształcenia na ww. kierunkach. Nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie zagadnień objętych kontrolą. (dowód: akta kontroli str ) W działalności Uczelni w zakresie zapobiegania naruszeniom praw autorskich nie stwierdzono nieprawidłowości. Z badania ankietowego, którym NIK objęła 75 studentów Uczelni 9, wynika, że z 40 studentów, którzy odpowiedzieli na pytanie dotyczące przydatności w PWSZ zajęć z zakresu ochrony własności intelektualnej 6 (15%) uznało przydatność tych zajęć jako małą, bardzo małą lub żadną. Zdaniem NIK sygnalizuje to potrzebę podjęcia przez Uczelnię odpowiednich działań w celu zwiększenia u studentów świadomości znaczenia tych zajęć dla prawidłowego sporządzenia pracy dyplomowej. (dowód: akta kontroli str ). Na Uczelni funkcjonował system zapobiegania i wykrywania naruszeń przepisów ustawy o prawie autorskim w pracach dyplomowych. System ten został uzupełniony o procedury przekazywania pracy dyplomowej/projektu dyplomowego do sprawdzenia w systemie Plagiat.pl 9 maja 2013 r. Procedury te zakładają obligatoryjne zbadanie w Programie wszystkich składanych prac dyplomowych. Wcześniej jedynymi narzędziami dyscyplinującymi studentów do przestrzegania praw autorskich były: obowiązek składania przez nich oświadczeń o samodzielnym napisaniu pracy dyplomowej i nienaruszeniu praw autorskich, obowiązek oceny pracy przez promotora i recenzenta oraz egzaminy dyplomowe. Należy zauważyć, że 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa 8 Dz. U. z 2011 r. Nr 253, poz Studenci I roku studiów II stopnia: 28 studentów na kierunku filologia polska i 47 studentów na kierunku pielęgniarstwo. 4

5 Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia umożliwiał uczelniom od 1 października 2012 r. uwzględnienie działań w zakresie zapobiegania i wykrywania plagiatów w wewnętrznym systemie zapewnienia jakości kształcenia. 2. Procedury i działania podejmowane w celu wykrywania naruszeń praw autorskich 2.1. W roku akademickim 2011/2012 na studiach I stopnia złożono prac dyplomowych, z których obroniono 1 213, z tego: 841 na studiach stacjonarnych i 372 na studiach niestacjonarnych. Na studiach II stopnia złożono i obroniono w ww. roku 57 prac dyplomowych (wyłącznie na studiach stacjonarnych). W roku akademickim 2012/2013 na studiach I stopnia złożono prac dyplomowych, z których obroniono 1 139, z tego: 852 na studiach stacjonarnych i 287 na studiach niestacjonarnych. Na studiach II stopnia złożono i obroniono w wymienionym roku 56 prac dyplomowych (wyłącznie na studiach stacjonarnych). W badanym okresie nie wystąpiły przypadki pisania przez studenta pracy poza Uczelnią. (dowód: akta kontroli str ) W latach 2011/ /2013 w PWSZ nie było nauczycieli akademickich, którzy byliby promotorami dla więcej niż 24 prac dyplomowych. (dowód: akta kontroli str. 43) Z zarządzenia Rektora Nr 31/2010 z 21 maja 2010 r. dotyczącego liczby studentów mogących uczestniczyć w zajęciach seminaryjnych wynika, że jeden nauczyciel akademicki nie może prowadzić więcej niż 15 dyplomantów. Prorektor ds. studenckich i dydaktyki dr Józef Węglarz wyjaśnił m.in.: Sporadycznie, głównie na studiach niestacjonarnych, za zgodą dyrektora instytutu, kilka osób miało więcej niż 15 dyplomantów, głównie ze względu na tzw. sytuacje nadzwyczajne (urlopy naukowe, choroby itp.). W przypadku, gdy liczba dyplomantów przypadająca na jednego promotora jest mniejsza niż 15 osób, zajęcia z danego seminarium prowadzą dwie lub więcej osób, a przydzielona im liczba godzin jest ustalana proporcjonalnie do liczby dyplomantów (np. 15 dyplomantów : 3 promotorów = 5 godzin/na promotora). Ponadto dodał: Ustalenie jednolitych zasad dla Uczelni w zakresie sprawowania opieki promotorskiej nie jest możliwe ze względu na odmienność metodologiczną występującą wśród dziedzin i dyscyplin naukowych, z których wywodzi się tematyka prac. (dowód: akta kontroli str ) W wyjaśnieniach dotyczących działań podejmowanych w celu zapoznania nauczycieli akademickich (promotorów) z prawem ochrony własności intelektualnej lub uaktualnienia ich wiedzy z tego tematu Prorektor ds. studenckich i dydaktyki stwierdził, że promotorzy dysponują wystarczającym zakresem wiedzy, warunkującym prowadzenie dyplomowania, oraz że w zasobach bibliotecznych PWSZ jest bogata literatura z tego zakresu, z której korzystają. (dowód: akta kontroli str ) 2.2. Analiza dokumentacji 50 prac, wybranych losowo spośród prac licencjackich i magisterskich pozytywnie ocenionych i obronionych w okresie objętym kontrolą wykazała, że zawierały one elementy wyszczególnione w 4 ust.1 pkt oraz 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 14 września 2011 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów 10. Oceny tych prac dokonywane przez promotorów i recenzentów zawierały analizę źródeł. Dokumentacje prac licencjackich i magisterskich zawierały oświadczenie o samodzielnym napisaniu pracy i nienaruszeniu praw autorskich. Prorektor ds. studenckich i dydaktyki wyjaśnił, że praktyką przyjętą w PWSZ jest całoroczny nadzór nad tworzeniem pracy, a dyplomant przedstawia poszczególne części pracy do oceny i ewentualnej poprawy (po powstaniu pracy następuje jej ostateczna weryfikacja). (dowód: akta kontroli str ) 10 Dz. U. z 2011 r. Nr 201, poz

6 2.3. W świetle 32 ust. 1 regulaminów studiów PWSZ opiekę promotorską nad studentami przygotowującymi prace dyplomowe mógł sprawować nauczyciel akademicki, co najmniej ze stopniem naukowym doktora. Stosownie do 32 ust. 4 regulaminów do oceny pracy dyplomowej zobowiązany był promotor oraz recenzent (powołany przez dyrektora instytutu). Prorektor ds. studenckich i dydaktyki wyjaśnił, że na jedną pracę licencjacką lub inżynierską promotor potrzebuje rocznie 6 godzin, a na magisterską 10 godzin. (dowód: akta kontroli str , ) 2.4. W trakcie kontroli pobrano wyjaśnienia od 18 promotorów, którzy w okresie objętym kontrolą sprawowali opiekę nad największą liczbą prac. Z wyjaśnień wynika, że prace dyplomowe były weryfikowane przez nich na bieżąco, przez cały okres trwania seminarium, a studenci systematycznie oddawali fragmenty przygotowywanych prac. Promotorzy sprawdzali prace pod względem merytorycznym, a potem omawiali i ewentualnie zwracali do poprawy. Na etapie tym analizowana była także samodzielność i prawidłowe wykorzystywanie zapożyczeń. Po oddaniu prac promotorzy je weryfikowali. Dopiero po tej weryfikacji prace były dopuszczane do badania w Programie. Większość promotorów wyjaśniła, że wiedzę dotyczącą przestrzegania praw autorskich czerpie z własnego doświadczenia naukowego, dostępnych źródeł oraz udziału w konferencjach poświęconych prowadzeniu badań naukowych. Część z nich stwierdziła, że podstawowym zabezpieczeniem przed nieuprawnionym wykorzystywaniem cudzych dzieł jest oświadczenie każdego dyplomanta o samodzielnym napisaniu pracy i nienaruszeniu praw autorskich, a także, że studenci informowani byli na seminariach o zasadach prawidłowego korzystania z materiałów źródłowych. (dowód: akta kontroli str ) 2.5. Na podstawie umowy z 6 marca 2013 r. Uczelnia zakupiła w firmie Plagiat.pl sp. z o.o. w Warszawie prawo do wdrożenia i używania Programu od 8 marca 2013 r. do 5 marca 2014 r. Umowa ta uprawniała PWSZ do korzystania z Programu w pełnym zakresie z zastrzeżeniem użycia go do analizy dokumentów w cenie 10,50 zł netto za jeden zbadany dokument (łącznie zł netto). 18 grudnia 2011 r. Uczelnia zapłaciła ww. spółce ,25 zł (netto zł) za wdrożenie i używanie Programu w ww. okresie. Od 8 marca 2013 r. do 26 listopada 2013 r. (dzień kontroli) przebadano w Programie dokumentów, wykorzystując 75,1% zakupionej puli dokumentów. Do 3 marca 2014 r. stopień wykorzystania zakupionej puli dokumentów wzrósł do 86,6% (okres używania Programu przedłużono do 17 marca 2014 r.). (dowód: akta kontroli str , 91, 182) W roku akademickim 2012/2013 zbadano w Programie prac dyplomowych. Prorektor ds. studenckich i dydaktyki dr Józef Węglarz wyjaśnił m.in., że w 10 przypadkach przed dopuszczeniem pracy do obrony skierowano ją do poprawy. (dowód: akta kontroli str , 45-46) 2.6. Według instrukcji interpretacji raportu podobieństwa generowanego w Programie: Wartość współczynnika podobieństwa 2 określa, jaka część badanej pracy składa się z fraz odnalezionych w bazach innych uczelni (uczestniczących w Międzynarodowym Programie Wymiany Baz) lub w zasobach Internetu (z wyłączeniem fragmentów aktów prawnych odnalezionych w Bazie Aktów Prawnych) o długości 25 wyrazów lub dłuższej. Ze względu na długość wykrywanych fraz współczynnik ten jest dobrym narzędziem do wykrywania nieuprawnionych zapożyczeń. Wątpliwości winno budzić przekroczenie progu 5% dla współczynnika podobieństwa 2. (dowód: akta kontroli str ) Badaniem NIK objęto 48 raportów podobieństwa prac dyplomowych wygenerowanych w okresie od 1 października 2011 r. do 28 stycznia 2014 r., z tego: 10 o najwyższych wartościach współczynnika podobieństwa 2 spośród raportów wygenerowanych przez Uczelnię oraz 38 wytworzonych w Programie dla prac wybranych losowo. Najwyższa wartość współczynnika podobieństwa 2 wyniosła 34%, a najniższa 0%. W przypadku 40 z 48 prac poddanych badaniu, do fragmentów zidentyfikowanych w Programie jako zapożyczenia, podano źródła ich pochodzenia lub zaznaczono je jako cytaty. 6

7 Ustalone nieprawidłowości Analiza w Programie 8 prac wykazała, że zamieszczono w nich fragmenty zidentyfikowane jako zapożyczenia ze stron internetowych bez podania źródeł (stron www lub dzieł), z których pochodzą 11. Fragmentów tych nie zaznaczono jako cytaty. Skala i rodzaj zapożyczeń nie uzasadnia stwierdzenia, że prace te jednoznacznie noszą znamiona plagiatu. Wyniki analizy w Programie tych prac zostały opisane poniżej w części wystąpienia zawierającej ustalone nieprawidłowości. (dowód: akta kontroli str , , ) W działalności Uczelni w zakresie wykrywania naruszeń praw autorskich stwierdzono następujące nieprawidłowości: Niżej wymienieni promotorzy nieskutecznie zweryfikowali prace dyplomowe wymienione poniżej (lit. a-h), w zakresie przestrzegania przepisów ustawy o prawie autorskim. Przyjęcie tych prac potwierdzili w ramach opieki promotorskiej. (dowód: akta kontroli str , ) Z kontroli dokumentacji Uczelni dotyczącej wybranych prac dyplomowych wynika, że analiza w Programie takich prac jak: a) Status prawny władzy wykonawczej Policji w Polsce na tle standardów Unii Europejskiej (z 2013 r.) napisanej przez Ł. G. pod opieką dr. hab. Piotra Dobosza (co najmniej 173 fragmenty zidentyfikowane jako zapożyczenia ze stron www, najdłuższe frazy: 128, 121, 114 i 109 wyrazów; np. 1. ze strony pochodziło 21 fragmentów, łącznie 381 wyrazów najdłuższe frazy: 69 i 65 wyrazów; przegląd tej strony ujawnił, że fragmenty pochodzą z dzieł zatytułowanych: Europejski Urząd Policji (Europol). Instytucja europejskiego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości autorstwa Witolda Ostanta Zeszyty Instytutu Zachodniego 45/2007, Poznań 2007 r. oraz Polityka Unii Europejskiej w obszarze spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości autorstwa Piotra Wawrzyka Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007 r.; Ł. G. nie zamieścił tych dzieł w bibliografii pracy ani nie wskazał źródeł pochodzenia fragmentów zapożyczonych z nich oraz ich autorów; 2. ze strony pochodziło 60 fragmentów, łącznie 949 wyrazów najdłuższe frazy: 128 i 97 wyrazów; przegląd tej strony ujawnił, że fragmenty pochodzą m.in. z materiałów Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie opracowanych przez Sławomira Grabowskiego; Ł. G. nie zamieścił tego opracowania w bibliografii pracy ani nie wskazał źródła pochodzenia fragmentów zapożyczonych z niego oraz jego autora; 3. ze strony pochodziło 17 fragmentów, łącznie 869 wyrazów najdłuższe frazy: 121 i 114 wyrazów; przegląd tej strony ujawnił, że fragmenty pochodzą z artykułu z ww. strony internetowej Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie; Ł. G. nie zamieścił adresu tej strony w bibliografii pracy ani nie wskazał źródła pochodzenia fragmentów zapożyczonych z niej); b) Dominacja stochastyczna i jej zastosowanie (z 2012 r.) napisanej przez T. M. pod opieką dr. Adama Janika (co najmniej 48 fragmentów zidentyfikowanych jako zapożyczenia ze stron www; najdłuższa fraza: 16 wyrazów; w bibliografii nie ujęto dzieła Rynki kapitałowe (Matematyka finansowa I) autorstwa Piotra Władysława Jaworskiego i Krystyny Marii Jaworskiej wskazanego przez Program jako źródło 28 fragmentów składających się w sumie z 211 słów); c) Migracje zarobkowe Polaków do krajów Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku i ich skutki społeczno-ekonomiczne (z 2013 r.) napisanej przez W. C. pod opieką dr Bogusławy Puzio-Wacławek (co najmniej 175 fragmentów zidentyfikowano jako zapożyczenia ze stron www; w bibliografii nie ujęto adresów co najmniej 10 stron www wskazanych przez Program); 11 Poprzez wskazanie źródeł w przypisach lub odesłanie do bibliografii. 7

8 d) Instytucja przysposobienia w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym (z 2012 r.) napisanej przez E. S. pod opieką doc. dr Małgorzaty Szczerbińskiej-Byrskiej (co najmniej 23 fragmenty zidentyfikowane jako zapożyczenia ze stron www; najdłuższe frazy: 92 i 128 wyrazów); e) Występowanie zespołu wypalenia zawodowego wśród pielęgniarek szpitala powiatowego w Bochni (z 2012 r.) napisanej przez I. S. pod opieką dr Iwony Bodys- Cupak (co najmniej 7 fragmentów zidentyfikowanych jako zapożyczenia ze stron www; najdłuższa fraza: 57 wyrazów); f) Opieka nad pacjentką z mózgowym porażeniem dziecięcym (z 2012 r.) napisanej przez J. Ł. pod opieką dr Agnieszki Gniadek (co najmniej 15 fragmentów zidentyfikowanych jako zapożyczenia ze stron www; g) Warstwy tlenku glinu otrzymywanie, własności, zastosowanie (ze stycznia 2013 r.) napisanej przez A. P. i A. W. pod opieką dr inż. Agaty Sawki (co najmniej 12 fragmentów zidentyfikowanych jako zapożyczenia ze stron www); h) Umowa przewozu i umowa spedycji w działalności transportowej (z 2012 r.) napisanej przez K. Sz. pod opieką dr. Leszka Małka (co najmniej 121 fragmentów zidentyfikowanych jako zapożyczenia ze stron www; w sumie 211 słów); wykazała, że zamieszczono w nich łącznie co najmniej 136 fragmentów zidentyfikowanych jako zapożyczenia ze stron internetowych bez podania źródeł (stron www lub dzieł), z których pochodzą 12 oraz bez zaznaczenia ich jako cytaty. W przypadku każdej z ww. prac ich autorzy podpisali oświadczenia o przygotowaniu pracy samodzielnie i nienaruszeniu praw autorskich w rozumieniu ustawy o prawie autorskim. (dowód: akta kontroli str , ) W wyjaśnieniach, dotyczących sposobu sprawdzania wskazanych wyżej prac dyplomowych pod kątem wykorzystania źródeł i legalności ich użycia, promotorzy podali m.in.: dr. hab. Piotr Dobosz Dokonałem sprawdzenia poprzez badanie treści przywołanych książek w wersji materialnej a ponadto wskazanych stron internetowych. Partie materiału co do których maiłem wątpliwości nakazałem usunąć albo zmodyfikować. Nie znalazłem symptomów z których wynikało, że autor nie korzystał ze wskazanych źródeł pierwotnych materialnych i elektronicznych. dr Adam Janik Sprawdzone zostały fragmenty pracy matematycznie, a wychwycić cytowania pracy Piotra Jaworskiego nie byłem w stanie. Gdybym miał do dyspozycji odpowiedne narzędzia sprawdzające mógłbym wychwycić fakt cytowania książki Jaworskiego. Książka Jaworskiego nie leży w kręgu moich zainteresowań i jej nie znam. dr Bogusława Puzio-Wacławek Dokonywałam kontroli w takim zakresie jaki był możliwy, to znaczy pozycje książkowe w większości były mi znane, natomiast ze stronami internetowymi zapoznałam się w zakresie ograniczonym, gdyż jak powszechnie wiadomo, te same informacje znajdują się na bardzo wielu portalach i trudno je wszystkie znać. Chciałam dodać że system antyplagiatowy został wprowadzony w szkole po raz pierwszy i było to dwa miesiące przed obroną i w związku z tym był to dla nas pewien eksperyment. Pozwoliło to na dokonanie ważnych obserwacji i wyciągnięcie z nich wniosków, które w przyszłości pomogą nam w pracy. doc. dr Małgorzata Szczerbińska-Byrska Bibliografia wykorzystana w pracy w ilości 21 pozycji była ze mną konsultowana i w tym zakresie nie nastąpiły żadne niedozwolone zapożyczenia. Ponadto w pracy jest zacytowanych 8 stron internetowych, które niestety nie obejmują tych stron, które zostały bezprawnie wykorzystane [ ] pragnę zaznaczyć że wykorzystane przez autorkę strony internetowe bez podania źródła są tylko podobne do treści zawartych w pracy dyplomowej. dr Iwona Bodys-Cupak Sprawdzałam poprawność treści zawartych w pracy wybiórczo odnajdując oryginały pozycji bibliograficznych w bazach medycznych. Nie weryfikowałam treści pracy poprzez system antyplagiatowy. Nie zweryfikowałam wszystkich źródeł, stąd w pracy pojawiły się zapożyczenia bez podania źródeł. Przyznaję że jest to niedopatrzenie z mojej strony. 12 Poprzez wskazanie źródeł w przypisach lub odesłanie do bibliografii. 8

9 Uwagi dotyczące badanej działalności dr Agnieszka Gniadek Nie badałam pracy programem Plagiat.pl ponieważ PWSZ nie dysponowała tym programem w 2012 r., dlatego nie wiedziałam o zapożyczeniach z ww. stron internetowych. Sprawdzałam tę pracę pod kątem wykorzystania źródeł i legalności ich użycia poprzez odwoływanie się do piśmiennictwa cytowanego przez autorkę oraz przeglądając bazy danych w Internecie. Strony, na których widnieją prace [ ] W [ ] oraz J [ ] są pracami obronionymi rok później (w 2013 r.). Te panie zostały dopuszczone do obrony po zbadaniu ich prac systemem Plagiat.pl, który nie wskazał zapożyczeń z pracy dyplomowej [ ] pt. Opieka nad pacjentką z mózgowym porażeniem dziecięcym. dr inż. Agata Sawka Cytaty były umieszczone w części dotyczącej przeglądu literaturowego istniejącego stanu wiedzy w tym temacie. Praca panów G [ ] i K [ ] powstała w roku akademickim 2013/2014, stąd studenci P [ ] i W [ ] nie mogli korzystać z tej pracy (ich praca powstała w roku akademickim 2012/2013). W przypadku pozostałych cytowań ww. studenci powinni byli zamieścić te źródła. Studenci nie uważają się za autorów tych stwierdzeń (jest to przegląd literatury). dr Leszek Małek Nie pamiętam, czy weryfikowałem tę pracę. W przypadku wątpliwości co do samodzielności dyplomanta w pisaniu pracy korzystam z wyszukiwarki Googla. Być może w tym przypadku również korzystałem z tej wyszukiwarki. (dowód: akta kontroli str ) Kontroler NIK poinformował Rektora o wykorzystaniu w pracach dyplomowych wymienionych powyżej pod lit. a, b i c fragmentów dzieł zamieszczonych na stronach internetowych oraz fragmentów z tych stron bez podania źródeł, z których pochodzą. (dowód: akta kontroli str ) Zgodnie z art. 34 ustawy o prawie autorskim można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. W ocenie NIK nie spełnia wymogów ww. przepisu wymienienie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, z którego pochodzi fragment cudzego dzieła, jedynie w spisie literatury (bibliografii), bez jakiegokolwiek wyjaśnienia zasady i stopnia wykorzystania tego dzieła, a w szczególności bez wskazania, że dokonano z niego przedruku określonej części. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 29 grudnia 1971 r. (I CR 191/71), interpretując art ówcześnie obowiązującej ustawy z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim 13. Stosownie do art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. W świetle powyższych przepisów cytatem jest przytoczenie w dziele własnym, w całości lub w części, cudzej pracy z podaniem jej twórcy i źródła. Brak odpowiedniego oznaczenia przejętego fragmentu dzieła, uniemożliwiający zorientowanie się, że mamy do czynienia z cudzą twórczością, może spowodować zaistnienie przesłanek plagiatu. Z badania ankietowego, którym NIK objęła 75 studentów Uczelni 14, wynika, że z 74 studentów, którzy odbyli studia I stopnia na PWSZ aż 22 (29,7%) potwierdziło, że w trakcie referatu prezentowali materiał skopiowany z Internetu bez odwoływania się do źródeł. Zdaniem NIK wskazuje to na potrzebę podjęcia przez Uczelnię odpowiednich działań w celu zwiększenia wśród studentów znajomości zasad poprawnego cytowania. Należy zauważyć, że opieka promotorska jest kluczowym mechanizmem kontroli w zakresie przestrzegania praw autorskich i praktycznie jedynym, który może wykryć niesamodzielność pracy dyplomowej, niebędącej plagiatem (np. napisanej na zamówienie). (dowód: akta kontroli str ). 13 Dz. U. z 1952 r. Nr 34, poz. 234 ze zm. 14 Studenci I roku studiów II stopnia: 28 studentów na kierunku filologia polska i 47 studentów na kierunku pielęgniarstwo. 9

10 Ocena cząstkowa Opis stanu faktycznego Wnioski pokontrolne Prawo zgłoszenia zastrzeżeń Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości, działalność Uczelni w zakresie wykrywania naruszeń przepisów ustawy o prawie autorskim. Na PWSZ zakupiono prawo do używania Programu, a stopień jego wykorzystania był prawidłowy. Zastrzeżenia NIK budzi 8 przypadków dopuszczenia przez promotorów i recenzentów do złożenia i obrony prac z naruszeniem zasad cytowania określonych w przepisach ustawy o prawie autorskim (16,7% zbadanych prac dyplomowych). Wskazuje to na nieskuteczną ich weryfikację. 3. Działania podejmowane w przypadkach stwierdzenia naruszeń praw autorskich W badanym przez NIK okresie pracownicy Uczelni nie stwierdzili przypadku naruszenia przez dyplomanta lub magistranta praw autorskich kwalifikującego się do rozpatrzenia w trybie art. 214 ust. 4 ustawy prawo o szkolnictwie wyższym. (dowód: akta kontroli str ) IV. Wnioski Przedstawiając powyższe oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 15, wnosi o 1) podjęcie działań zmierzających do zwiększenia wśród studentów oraz promotorów prac dyplomowych znajomości przepisów ustawy o prawie autorskim oraz zasad poprawnego cytowania, 2) zapewnienie prowadzenia opieki promotorskiej w sposób gwarantujący prawidłowe prezentowanie zapożyczeń w pracach dyplomowych. 3) poinformowanie o dalszych działaniach Uczelni podjętych w sprawach wykorzystania w pracach dyplomowych, objętych zawiadomieniem NIK, fragmentów zapożyczonych z innych dzieł lub stron www bez podania źródeł, z których pochodzą. V. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Delegatury NIK w Krakowie. Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 21 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków pokontrolnych oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. Niniejszy tekst wystąpienia został sporządzony z uwzględnieniem zmian zawartych w uchwale KPK/KPO /2014 Zespołu Orzekającego Komisji Rozstrzygającej w NIK z 6 maja 2014 r. 15 Dz. U. z 2012 r., poz.82 ze zm. dalej: ustawa o NIK. 10