Warsztaty dla dokumentalistów społeczności lokalnej podręcznik

Transkrypt

1 MIEJSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA W CHRZANOWIE Warsztaty dla dokumentalistów społeczności lokalnej podręcznik P O G O R Z Y C E 2013

2 Strona1 Spis treści Wstęp Mirosława Starzycka 2 Jak zbierać dokumenty archiwalne Małgorzata Zbroszczyk 3 Digitalizacja i obróbka graficzna archiwaliów 13 Małgorzata Zbroszczyk, Maciej Wołpiuk Fotografowanie w pracy dokumentalisty Karolina Jaśko, Bogusław Mucha 21 Jak nagrywać relacje świadków historii? 28 Na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA opracowała Małgorzata Zbroszczyk Multimedia i ich wykorzystanie Maciej Wołpiuk 34 Prawo autorskie w pracy dokumentalisty Robert Maciaszek 45 Publikowanie w Internecie Maciej Wołpiuk 51 Dokumentalisto, tam możesz zamieścić zebrane przez siebie informacje 55

3 Strona2 Wstęp Mirosława Starzycka Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie oddaje w Państwa ręce Podręcznik dokumentalisty społeczności lokalnej, który jest efektem projektu Warsztaty dla dokumentalistów społeczności lokalnej, który realizowany był od stycznia do czerwca 2013 roku w fili Biblioteki w Pogorzycach oraz Balinie. Projekt skierowany był do mieszkańców społeczności wiejskich oraz osób zaangażowanych w działanie na rzecz tych społeczności, w szczególności członków organizacji społecznych działających w chrzanowskich sołectwach. Naszym celem było zachęcenie mieszkańców terenów wiejskich do współtworzenia obrazu własnej miejscowości i jego promowania przy użyciu zdobytych podczas warsztatów umiejętności korzystania z nowych technologii. Projekt został laureatem konkursu grantowego Aktywna Biblioteka ogłoszonego przez Program Rozwoju Bibliotek. Dzięki przeprowadzonym warsztatom uczestnicy poznali zasady digitalizacji materiałów archiwalnych skanowania, nagrywania i fotografowania, możliwości ich prezentowania w Internecie przez portale, blogi i inne media społecznościowe oraz podstawy prawa autorskiego przydatne w pracy dokumentalisty społeczności lokalnej. Kim jest dokumentalista społeczności? Dokumentalista zbiera informacje o swoim regionie i jego społeczności, zarówno te aktualne jaki i historyczne. Jego celem jest zachowanie tożsamości swojego regionu i jego promocja w szerszym otoczeniu. Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie oddaje mu narzędzia dzięki, którym w prosty sposób może realizować swoje zadania. Na portalach sołeckich Płazy, Pogorzyc i Luszowic ma możliwość zamieszczać informacje z życia wsi, w Chrzanowskim Centrum Informacji Lokalnych może samodzielnie uzupełniać bazę wiedzy o wszystkich dziedzinach życia regionu, natomiast zbierając materiały archiwalne do Cyfrowego Archiwum tradycji Lokalnej przyczynia się do zachowania dziedzictwa kulturowego Ziemi Chrzanowskiej. Każdy może zostać dokumentalistą społeczności lokalnej. Wystarczy włączyć się w nasze działania przynieść archiwalia, zamieścić informację o tym co dzieje się ważnego czy ciekawego w sołectwie, lub uzupełnić hasło w Chrzanowskim Centrum informacji Lokalnej. Dla tych, którzy nie uczestniczyli w warsztatach, a chcieli by zostać dokumentalistami oddajemy ten oto Podręcznik dla dokumentalisty społeczności lokalnej. Powstał on na podstawie treści omawianych na warsztatach prowadzonych w ramach projektu. Będzie on również podstawą podręcznika dla wolontariuszy Cyfrowego Archiwum Tradycji Lokalnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie. Mam nadzieję, że nasz Podręcznik zachęci Państwa do włączenia się w nasze działania i ułatwi Państwu pracę na rzecz budowania obrazu własnej miejscowości i ochrony jej dziedzictwa oraz tożsamości jej mieszkańców. Zapraszam do lektury.

4 Strona3 Jak zbierać dokumenty arćhiwalne Małgorzata Zbroszczyk Skąd wziąć informacje? Informacji trzeba nauczyć się szukać. Czasem ta aktywność przypomina pracę detektywa, który zbierając cząstkowe informacje, po nitce trafia do kłębka. Wymaga to czasu i wytrwałości. Źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby oraz inne obiekty. Istnieje wiele sposobów klasyfikacji źródeł informacji. Ze względu na rodzaj nośnika dzieli się je na: dokumentalne i niedokumentalne. Źródła informacji dokumentalne Materialne przedmioty zawierające utrwaloną informację, Utrwalenie to może być dokonane za pomocą pisma, obrazu, dźwięku, np. list, zdjęcie, nagranie rozmowy, Niekiedy sam przedmiot stanowi źródło informacji. Źródła informacji niedokumentalne Przekazujące informację bezpośrednio, np. rozmowa z innym człowiekiem, koncert, radio, telewizja, teatr, odczyt. Na podstawie podręcznika Programu Rozwoju Bibliotek Informacje lokalne jak je zbierać i upowszechniać Gdzie zamieszczać zebrane informacje? w archiwum społecznym. Archiwum społeczne Prowadzone jest przez organizację pozarządową lub powstaje przy jednostkach samorządu terytorialnego w efekcie celowej aktywności obywatelskiej. Archiwum gromadzi, przechowuje, opracowuje w celu udostępniania materiały dokumentowe, ikonograficzne. Dokumentacja ta tworzy niepaństwowy zasób archiwalny. Na podstawie podręcznika Ośrodka Karta Archiwistyka społeczna Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Dział Informacji Regionalnej zaprasza do przekazywania zebranych informacji i materiałów. Będą one prezentowane użytkownikom i czytelnikom poszukującym informacji o regionie. Poniżej prezentujemy jakie projekty biblioteka realizuje i jakich materiałów poszukuje. Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalne Ziemi Chrzanowskiej (CATL) ma na celu pomoc lokalnej społeczności ocalać jej przeszłość, zrozumieć ją, docenić i podzielić się nią z innymi. Dokumentaliści zbierają stare fotografie, dokumenty, listy, pamiętniki oraz inne ważne i cenne z punktu widzenia historycznego materiały. Te materiały są pozyskiwane od mieszkańców ziemi chrzanowskiej. Właściciel nie musi się z nimi rozstawać, wypożycza je tylko do przygotowania kopii cyfrowych. Oryginał w nienaruszonej formie jest zwracany. Schemat zbieranych przez Miejską Bibliotek Publiczną w Chrzanowie. Dział Informacji Regionalnej

5 Strona4 zbiorów Cyfrowego Archiwum Tradycji Lokalnej i Dokumentów Życia Społecznego A zbiór osoby materiały zgromadzone przez jedną osobę, stanowiące integralna kolekcję, zazwyczaj dotyczącą życia i działalności danej osoby. Część materiałów przekazanych przez osobę nie dotyczy jej bezpośrednio i może podchodzić pod inne kategorie np. zbiór tematyczny, druki ulotne, wspomnienia i mogą zostać wydzielone i włączone do innego działu B zbiór środowiska materiały wytworzone i zgromadzone przez jedno środowisko, grupę, instytucje, zakład pracy itp. Np. Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie C zbiór tematyczny zbiór pochodzący z jednego źródła lub powstały z połączenia kilku rozproszonych grup archiwaliów układających się w jedną grupę tematyczną dotyczącą jakiegoś wydarzenia, problemu, zjawiska D dzienniki dzienniki nieopublikowane E wspomnienia i relacje wspomnienia i relacje nieopublikowane F książki książki o tematyce regionalnej zebrane w ramach projektu CATL lub zgromadzone w bibliotece wcześniej i zeskanowane na potrzeby projektu G czasopisma czasopisma o tematyce regionalnej zebrane w ramach projektu CATL lub też zgromadzone w bibliotece wcześniej i zeskanowane na potrzeby projektu H dokumenty pojedyncze dokumenty, które nie stanowią części zbioru osoby, środowiska lub tematycznego, ale są na tyle ważne, istotne lub ciekawe, że nie umieszczamy ich w dziale Varia I druki ulotne wszelkie druki o charakterze ulotnym, w których istotną rolę odgrywa element wizualny np. ulotki, plakaty, banknoty, znaczki, pocztówki J fotografia fotografie pojedyncze lub będące częścią zbioru osoby, środowiska, tematycznego i z niego wydzielone K kartografia mapy i plany L nagranie audio/video V varia wszelkie zebrane materiały, których nie możemy przyporządkować do istniejących kategorii działów, a nie są na tyle istotne/liczne by tworzyć na ich potrzeby osobny dział, ani też umieszczać je w kategorii dokumenty. Dokumentaliści zbierają także dokumenty życia społecznego.

6 Strona5 Dokumentami Życia Społecznego (DŻS) "określa się materiały graficzne o charakterze informacyjnym, normatywnym, propagandowym i reklamowym. Są one wynikiem działalności różnych grup społecznych (instytucji i organizacji). Powstają zazwyczaj dla osiągnięcia doraźnych celów, wynikających z celu działalności ich wydawcy. Ukazują się w formie broszur, jednodniówek, afiszy, plakatów, programów, zaproszeń, prospektów, druków reklamowych, ulotek, instrukcji, biuletynów, sprawozdań. Ich wartość, postrzegana w krótkiej perspektywie czasowej, jest zazwyczaj nikła. Wzrasta, jeżeli gromadzi się je w celach dokumentacyjnych, takich jak np. dokumentowanie życia społecznego i wydarzeń historycznych" Bibliotekarstwo. Pod red. Z. Żmigrodzkiego. Wyd.2 uzup. i rozsz. Warszawa 1998, s. 187 Rodzaje dokumentów życia społecznego to: - katalogi wystaw - programy różnych imprez artystycznych, kulturalnych, politycznych, naukowych, sportowych itd. - zaproszenia - afisze i plakaty - druki propagandowe - wykazy osobowe i rzeczowe (spisy telefonów, rozkłady jazdy) - sprawozdania z działalności stowarzyszeń - raporty roczne firm - prospekty, przewodniki, informatory turystyczne - czasopisma organizacji, stowarzyszeń - gazetki szkolne - materiały audiowizualne - plakietki, proporczyki Dokumentaliści pozyskując zbiory i spotykając się z ich właścicielami powinni przestrzegać 5 kroków: krok 1 Należy poinformować dlaczego takie materiały są zbierane oraz na jakich warunkach i gdzie będą one udostępniane. krok 2 Należy koniecznie ustalić prawa autorskie danego zbioru, czy nie należy zapytać jeszcze osób trzecich, np. rodziny, znajomych. krok 3 Trzeba wybrać te materiały, które zostaną wypożyczone do przygotowania cyfrowych kopii. krok 4 Trzeba spisać spis zdawczo-odbiorczy. Wolontariuszom w Cyfrowym Archiwum Tradycji Lokalnej Biblioteka udostępnia deklarację wypożyczenia materiałów. krok 5 Po zwróceniu wypożyczonych materiałów należy podpisać z ofiarodawcą kopii cyfrowych lub oryginałów umowę przekazania, w której są określone zasady udostępniania. Zbierając materiały należy rozważyć nie tylko ich wartość historyczną, sentymentalną, ale przede wszystkim przydatność dla czytelników biblioteki, studentów piszących prace o regionie, historyków i regionalistów. Coś, co na pozór wydaje się mało wartościowe, np. skasowany bilet autobusowy czy nieaktualny rozkład jazdy, jest istotnym materiałem przy opisie historii komunikacji na danym terenie. Pochopnie nie należy niszczyć i wyrzucać dokumentów życia społecznego z każdego okresu. Dzisiejszy skasowany bilet za 10, 20 lat będzie ważnym świadectwem minionych czasów. Każdą pozyskaną fotografię, dokument itp. trzeba szczegółowo opisać. Na czym więcej szczegółów zwrócimy uwagę, tym dany materiał z opisem może być przydatny większej liczbie użytkowników.

7 Strona6 Przykład informacji, jakie należy uzyskać przy opisie poniżej prezentowanej fotografii: Fotografia z Cyfrowego Archiwum Tradycji Lokalnej, udostępnił Józef Adamczyk - co przedstawia zdjęcie, - czy można rozpoznać żołnierza, jego imię i nazwisko - w jakiej formacji służył, jaki miał stopień, - z jakiego okresu pochodzi mundur, jego cechy charakterystyczne - czy można rozpoznać miasto, - cechy charakterystyczne budynków i ulicy - jakiej marki jest auto, - w jakich latach produkowano właśnie ten model auta, gdzie go produkowano - jeżeli auto jest zagraniczne to w jakich latach było sprowadzane do Polski, bądź w jakich latach cieszyło się największą popularnością, - kiedy zostało zrobione zdjęcie, - kto jest autorem zdjęcia, - z jakiej okazji zdjęcie zostało wykonane? W związku z tworzeniem Cyfrowego Archiwum Tradycji Lokalnej i Archiwum Historii Mówionej Ziemi Chrzanowskiej Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie zachęca dokumentalistów do zostania wolontariuszami. Biblioteka pomaga wolontariuszom w pozyskiwaniu zbiorów: zapewnia profesjonalny sprzęt komputerowy do digitalizacji, nagrywania relacji oraz przechowywania cyfrowych kopii o dużych rozmiarach a także potrzebną dokumentację: - deklarację wypożyczenia, - protokół przekazania oryginałów lub cyfrowych kopii do biblioteki, - deklaracja zgody na archiwizację wspomnień, - zgoda na rozpowszechnianie wizerunku. Zebrane materiały są prezentowane na stronie specjalnie do tego stworzonej przez Ośrodek KARTA Poniżej prezentujemy skany formularzy, którymi posługują się wolontariusze i bibliotekarze Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie.

8 Strona7 Deklaracja wypożyczenia materiałów do przygotowania kopii cyfrowych, strona 1. Formularz został przygotowany na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA.

9 Strona8 Deklaracja wypożyczenia materiałów do przygotowania kopii cyfrowych, strona 2. Formularz został przygotowany na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA. UWAGA Wypełniając deklarację wypożyczenia należy wpisać szczegółowo każdy wypożyczony dokument czy zdjęcie, zapisać cechy szczególne wypożyczonego dokumentu, np. urwany róg, porysowana kartka itp. Taką deklarację wolontariusz-dokumentalista wypełnia w dwóch egzemplarzach, jedną zabiera a druga zostaje u wypożyczającego swoje zbiory.

10 Strona9 Protokół przekazania materiałów (oryginałów lub kopii cyfrowych) do zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie, strona 1. Formularz został przygotowany na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA.

11 Strona10 Protokół przekazania materiałów (oryginałów lub kopii cyfrowych) do zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie, strona 2. Formularz został przygotowany na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA.

12 Strona11 Deklaracja zgody na archiwizację wspomnień. Formularz został przygotowany na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA.

13 Strona12 Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku. Formularz został przygotowany na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA. Digitalizaćja i obro bka grafićzna

14 Strona13 arćhiwalio w Małgorzata Zbroszczyk, Maciej Wołpiuk Co to jest digitalizacja? Digitalizacja (ucyfrowienie) - w bibliotekarstwie i archiwistyce oznacza wprowadzenie do pamięci komputera tradycyjnych, drukowanych lub rękopiśmiennych materiałów bibliotecznych lub archiwalnych w postaci danych cyfrowych metodą skanowania. Dlaczego się digitalizuje: - archiwizacja obiektu w formie cyfrowej, - ochrona oryginału przed zniszczeniem, - udostępnianie użytkownikom (najczęściej w sieci). Przed przystąpieniem do skanowania trzeba sprawdzić parametry skanowania skanera. Fragment instrukcji obsługi skanera Rozdzielczość optyczna skanowania nie może być niższa niż 1200 x1200 dpi. Takie parametry dają nam możliwość skanowania różnych dokumentów do wielu celów, na przykład wydruku fotografii w formacie A0. Każdy dokument do archiwizacji należy skanować w formacie TIFF. Parametry skanowania dla różnych materiałów źródłowych można sprawdzić na stronie: Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie oraz Ośrodek KARTA zalecają parametry, które umożliwiają archiwizację bardzo dobrych kopii cyfrowych. Jakość skanowania gwarantuje wykorzystanie materiałów nawet w odległej przyszłości, mimo wciąż postępującego rozwoju technik teleinformatycznych. Parametry skanowania dla różnych materiałów źródłowych według Ośrodka KARTA i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie

15 Strona14 Rodzaj materiału Rozdzielczość Głębia kolorów Format Dokumenty tekstowe bitowa TIFF Dokumenty tekstowe zawierające bitowa TIFF kolorowe elementy Dokumenty tekstowe rękopiśmienne bitowa TIFF Dokumenty ikonograficzne bitowa TIFF Dokumenty kartograficzne bitowa TIFF Dokumentacja fotograficzna dla bitowa TIFF fotografii czarno-białych Dokumentacja fotograficzna dla bitowa TIFF fotografii kolorowych Mikrofilmy bitowa TIFF Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie bezpłatnie udostępnia do skorzystania wszystkim urządzenia wielofunkcyjne z możliwością skanowania w wysokiej rozdzielczości. Urządzenia są dostępne w następujących miejscach: Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Dział Multimedialny, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Filia w Pogorzycach, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Filia w Balinie, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Filia w Luzowicach, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Filia w Płazie, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Filia w Kościelcu, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Filia na Kątach, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie. Filia na Osiedlu Południe. Poniżej prezentujemy instrukcję skanowania na urządzeniu wielofunkcyjnym w Dziale Multimedialnym: Materiałów do skanowanie nie przykładamy do brzegów skanera, aby nie zostały obcięte. Trzeba pamiętać, że dobry skan musi mieć margines. 1. Uruchamiamy program IfranView, 2. Z menu Plik/File wybieramy pozycję Wybierz źródło TWAIN, 3. Zaznaczamy pozycję WIA-Officejet Pro 8500 A909g a następnie naciskamy przycisk Wybierz, 4. Z menu Plik/File wybieramy pozycję Przechwyć (skanuj).

16 Strona15 5. W okienku Ustawienia przechwytywania/skanowania zaznaczamy opcję Wiele obrazów (wsadowo). Poniżej można ustawić nazwę bazową dla zapisanych plików, katalog gdzie są zapisywane skanowane obrazy oraz format zapisu obrazków. Nazwa bazowa puste Przyrost numeru 1 Liczba cyfr 3 Katalog docelowy wybierz odpowiedni Format zapisu: TIF Tagged Image File Format JPG JPG/JPEG Format Numer początkowy (po ustaleniu) zależy od zrobionych skanów. UWAGA Wszystkie materiały do Cyfrowego Archiwum Tradycji Lokalnej skanujemy w formacie TIFF. W celu zamieszczenia na stronach www i blogu można skanować w formacie jpg. Taki format wyklucza jednak wydruk w bardzo dobrej jakości w dużym powiększeniu. Trudno czasem przewidzieć do czego zdjęcie czy dokument będziemy potrzebować. Za duży skan zawsze można zmniejszyć. 6. Po wybraniu przycisku OK pojawi się okno zobaczymy podgląd skanowanego obrazu oraz ustawimy parametry skanowanego obrazu:

17 Strona16 Wybierz ustawienia niestandardowe, wybierz dopasowanie jakości skanowanego obrazu. 1. Fotografie skanujemy: obraz kolorowy 1200 dpi. Pamiętak o zmierzeniu fotografii. 2. Fotografie czarno-białe wywołane na chropowatym papierze dodatkowo można jeszcze zeskanować w odcieniach szarości, 3. Notatki na odwrocie fotografii: Obraz kolorowy 300 dpi

18 Strona17 4. Dokumenty skanujemy: Obraz kolorowy 600 dpi. Trzeba pamiętać o zmierzeniu dokumentów (długość i szerokość i zapisaniu w pliku tekstowym notatnik, word) 5. Książki, czasopisma itp. obraz kolorowy 300 dpi 6. Po wybraniu odpowiednich parametrów dajemy ok 7. Potem wybieramy Podgląd i ustawiamy margines skanowania. Pamiętaj nie za blisko dokumentu, aby skan był pełny. 8. Potem wybieramy Skanuj. UWAGA Przed oddaniem materiałów dokładnie trzeba sprawdzić jak zostały zeskanowane, czy nie są ucięte brzegi i czy zostały zeskanowane w odpowiednim formacie i w odpowiednich parametrach. Po zeskanowaniu należy szczegółowo opisać materiały. Poniżej podajemy elementy opisu fotografii: -.Opis fotografii - Nazwa/Tytuł fotografii wyrażenie lub jedno zdanie - Opis obrazu: - Data wydarzenia: - Miejsce: - Osoby widoczne: - Hasła przedmiotowe/ słowa kluczowe: - Inne nazwy własne: - Zakład fotograficzny: - Autor: - Informacje o posiadaczu fotografii - Imię i nazwisko: - Adres: - Informacja o sposobie pozyskania fotografii: - Rozmiar wysokość x szerokość w zaokrągleniu do 0,5 cm - Uwagi: Hasła przedmiotowe a słowa kluczowe Hasło przedmiotowe to zdanie, które odzwierciedla treść dokumentu. Może być proste, zwierające tylko temat lub rozwinięte, czyli złożone z tematu i umieszczonych po nim jednego lub kilku określników w kolejności ustalonej przez reguły gramatyki języka haseł przedmiotowych. Język Haseł Przedmiotowych - język informacyjno wyszukiwawczy, którego słownictwo tworzą tematy (ewentualnie z dopowiedzeniem) i określniki, a gramatyką są reguły budowy haseł przedmiotowych. Więcej o Języku Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej na stronie: Słowa kluczowe wyrazy lub wyrażenia najtrafniej opisujące tematykę dokumentu. Dokumentalistom łatwiej jest opisywać dokumenty dodając słowa kluczowe niż hasła przedmiotowe. W przypadku nadawania haseł przedmiotowych ważna jest znajomość reguł i praktyka w ich nadawaniu, gdyż łatwo popełnić błąd. Nadając słowa kluczowe dokumentalista powinien wyobrazić sobie wyrażenia,

19 Strona18 które internauci wpisują, szukając interesującego ich tematu. Jak dobierać słowa kluczowe? Słowa kluczowe mają na celu umożliwienie odnalezienia danego dokumentu przez internautów. Ważne, żeby spojrzeć na dokument z wielu punktów widzenia, wyobrazić sobie przy jakiego typu poszukiwaniach dany dokument może być pomocny. Słowa kluczowe powinny się odnosić do: - miejsca, - czasu, - osoby, - kontekstu historycznego, społecznego, kulturalnego, - przedmiotów/sytuacji widocznych na danym dokumencie. Przykład słów kluczowych: miejsce: Alwernia, Polska czas: lata 50-te osoby: Józef Adamczyk kontekst historyczny/ kulturalny/ społeczny: Odpust, mężczyzna, przedmioty/sytuacje widoczne na zdjęciu: rower, fototapeta, portret Fotografia z Cyfrowego Archiwum Tradycji Lokalnej, udostępnił Józef Adamczyk Kilka zasad: słowa kluczowe piszemy z małej litery, chyba, że jest to nazwa własna, wieki piszemy cyframi arabskimi, np. 20 w. unikamy dat, np zamiast nadajemy 19 w. ważna jest konsekwencja w nadawaniu słów kluczowych,

20 Strona19 słowa kluczowe powinny być ogólne, nie stosujemy słów kluczowych odnoszących się tylko do jednego dokumentu, nie używamy zbitek słownych, np. pałac Starzeńskich i Szembeków, na takie informacje jest miejsce w polu opisu dokumentu, ofiarodawca czy autor zdjęcia nie powinien znaleźć się w słowach kluczowych. słowa kluczowe opieramy na schemacie Dublin Core Metadane i Dublin Core Metadane często nazywane są "danymi o danych" lub "informacją o informacji" zawierają informacje o formie i treści dokumentów elektronicznych. Jedna z definicji mówi, że metadane to zwięzły i systematyczny zestaw informacji odsyłającej, który może być użyty do efektywnego i trafnego wyszukiwania większych zestawów informacji (czyli samych dokumentów elektronicznych). Metadane obejmują indeksowanie i katalogowanie wszelkich zasobów informacji w formie elektronicznej: stosowane są np. do opisu danych tekstowych, informacji o przestrzeni geograficznej, obrazów (dokumentów graficznych), muzyki (dokumentów dźwiękowych) i dzieł multimedialnych. Jednym z najczęściej stosowanych formatów metadanych, którego inicjatorem w dużej mierze byli bibliotekarze, jest Dublin Core. Nahotko M., Metadane, EBIB 6/2000 (14) Dublin Core - standard opisu metadanych. Format uwzględnia zbiór 15 elementów: 1. Tytuł (nazwa zasobu nadana przez jego twórcę lub autora) 2. Twórca (osoby fizyczne i ciała korporatywne odpowiedzialne za treść zasobu) 3. Opis rzeczowy (temat, treść zasobu, słowa kluczowe lub symbol klasyfikacji opisującej treść zasobu) 4. Opis (wyliczenie zawartości zasobu w postaci streszczenia, spisu treści, opisu treści) 5. Wydawca (osoby fizyczne, instytucje, organizacje odpowiedzialne za udostępnianie zasobu) 6. Współtwórca (osoby fizyczne i instytucje odpowiedzialne za współudział w tworzeniu treści zasobu) 7. Data (data powstania lub udostępniania zasobu, zdefiniowana formatem RRRR-MM-DD) 8. Typ zasobu (ogólna kategoria do jakiej należy, funkcje zasobu) 9. Format (fizyczna lub cyfrowa postać zasobu, typ mediów, rozmiary, specyfikacja oprogramowania i sprzętu niezbędnego do odtworzenia treści zasobu) 10. Identyfikator zasobu (odnośnik do zasobu w postaci łańcucha znaków, np. ISBN, URL) 11. Źródło (odesłanie do źródła pierwotnego, jeśli zasób z niego pochodzi lub jest jego fragmentem) 12. Język (język zasobu w postaci dwuliterowego kodu języka, ewent. kodu kraju (np. pl dla języka polskiego 13. Relacja (odesłanie do innych zasobów) 14. Miejsce i czas (geograficzny i chronologiczny zasięg treści zasobu) 15. Własność (określenie praw własności do źródła lub odesłanie do serwisu dostarczającego takie informacje) Kowalska M., Dygitalizacja zbiorów bibliotek polskich, Warszawa 2007 W bibliotekach cyfrowych często spotyka się dokumenty w formacie DjVu. Miejska Biblioteka Publiczna udostępnia m. In. prasę lokalną w tym formacie w Małopolskiej Bibliotece Cyfrowej (MBC): Zamierzeniem twórców formatu DjVu było umożliwienie tworzenia cyfrowych bibliotek, w których książki byłyby przechowywane na nośnikach elektronicznych. Cel taki łączył się z koniecznością stworzenia formatu

21 Strona20 plików graficznych, który umożliwiałby przechowywanie zeskanowanego tekstu z jakością odpowiadającą papierowemu oryginałowi przy jednoczesnym względnie małym rozmiarze pliku. Format DjVu - to format dokumentów i plików graficznych przeznaczony do ich udostępniania w Internecie. - dokumenty w formacie DjVu ogląda się najczęściej za pomocą przeglądarki internetowej uzupełnionej o odpowiednią wtyczkę. Można też stosować specjalne przeglądarki plików w tym formacie. Zarówno wtyczki, jak i specjalne przeglądarki dostępne są bezpłatnie. - grafika w formacie DjVu zajmuje przeciętnie od 5 do 10 razy mniej miejsca na dysku niż format JPG (dla dokumentów kolorowych) i od 10 do 20 razy mniej miejsca (dla dokumentów czarno-białych). - w stosunku do plików BMP oraz TIFF pliki DjVu, odpowiadające jakością plikom źródłowym, są mniejsze w stosunku 1: Obróbka graficzna Powstający w wyniku skanowania plik graficzny ma postać bitmapy i nie stanowi użytecznej postaci dokumentu cyfrowego, ponieważ: zajmuje nieproporcjonalnie dużo miejsca w stosunku do treści (np. tekstu) istotnej z punktu widzenia użytkownika oraz nie pozwala na przeszukiwanie treści, np. znalezienie określonej frazy tekstu lub wyodrębnienie ilustracji. Dlatego bardzo istotnym procesem wykonywanym po skanowaniu jest obróbka cyfrowa, polegająca m.in. na kompresji danych graficznych oraz automatycznym rozpoznawaniu znaków, słów i całego tekstu metodami OCR. Dzięki uzupełnieniu formatu DjVu prasy lokalnej udostępnianej w Małopolskiej Bibliotece Cyfrowej o OCR czytelnicy mogą przeszukiwać treść Przełomu czy Kroniki Chrzanowskiej. Polecane programy dostępne na wolnej licencji: DjVu Solo. Nieodpłatny dla celów prywatnych edytor plików DjVu. Pozwala szybko tworzyć bardzo małe pliki DjVu z plików TIFF, JPG, BMP, IrfanView-program do przeglądania i obróbki plików graficznych, GIMP - darmowy program do tworzenia i obróbki grafiki. Fotografowanie w praćy dokumentalisty Karolina Jaśko, Bogusław Mucha

22 Strona21 Na wybór sprzętu fotograficznego ma wpływ wiele czynników. Podstawowymi parametrami jakimi powinien się kierować przyszły fotograf to: stopień zaawansowania fotografa (pasjonata fotografii) - aparaty bardzo zaawansowane nie mają albo w bardzo ograniczony sposób posiadają funkcje automatyczne - brak programu auto bądź też programów tematycznych. rodzaj uprawianej fotografii (reportażowa, przyrodnicza, prasowa, sportowa, portretowa itp.), Sprzęt amatorski: Aparaty kompaktowe mają zwykle niewielkie wymiary i są dzięki temu dużo poręczniejsze od lustrzanek. Ich główną wadą jest jednak brak możliwości wymiany obiektywów oraz, w przypadku tańszych odmian, podłączenia do nich zewnętrznych lamp błyskowych. Ze względu na fizyczny mały rozmiar matrycy jakość zdjęć które generują są dużo słabsze od aparatów profesjonalnych. Oprócz tego bardziej zaawansowane kompakty mają w zasadzie niemal takie same możliwości jak lustrzanki, jeśli chodzi o możliwość sterowania parametrami wykonywania zdjęć, i są przy tym dużo łatwiejsze w obsłudze. Jeżeli chcemy głównie wykonywać zdjęcia w typowych warunkach z użyciem średniego zakresu ogniskowych obiektywu, to w zupełności wystarczy nam kompakt. Jeśli jednak dużo fotografujemy, wcześniej czy później natrafimy na sytuację, kiedy kompakt nam nie wystarczy. Takie typowe sytuacje to np. fotografowane w bardzo słabych warunkach oświetlenia, fotografowanie architektury miejskiej - która wymaga stosowania obiektywów szerokokątnych z korekcją perspektywy, fotografowanie krajobrazów, które wymaga jasnych obiektywów szerokokątnych o dużej głębi ostrości i nie generujące dystorsji optycznych czy fotografowanie w dużych wnętrzach z pewnej odległości, które wymaga zastosowania reporterskiego teleobiektywu i mocnej lampy błyskowej, w pełni współpracującej z automatyką aparatu. Lustrzanki, mimo że są dużo droższe i mniej poręczne od kompaktów, oferują bez porównania lepsze parametry optyczne oraz można ich możliwości stopniowo poszerzać, dokupując kolejne akcesoria. Wszystko to powoduje, że większość zaawansowanych amatorów i praktycznie wszyscy profesjonaliści posługują się lustrzankami, a nie aparatami kompaktowymi. Aparat kompaktowy cyfrowy będzie idealnym rozwiązaniem dla dokumentalistów. Przede wszystkim mamy czas oraz możemy ingerować w odpowiednie ustawienia, oświetlenie fotografowanego przedmiotu, robić zdjęcia ze statywu by uniknąć zdjęć poruszonych, co pozwoli nami w bardzo dobry sposób udokumentować daną rzecz. Fotografowanie przedmiotów: Zdjęcie przedmiotu powinno z jednej strony wiernie oddać jego wygląd (w celach dokumentacji), a z drugiej pokazać go w sposób atrakcyjny i ciekawy. Aby odzwierciedlić dany rozmiar przedmiotu można na zdjęciu przedstawić je obok przedmiotów codziennego użytku np. zapałki, długopisu mamy wtedy orientacyjną skalę porównawczą. Należy próbować ująć dany przedmiot pod różnymi kątami widzenia.

23 Strona22 Najłatwiej będzie skorzystać z oświetlenia naturalnego, modyfikowanego odbłyśnikiem. Jeśli jednak zechcemy użyć oświetlenia sztucznego (co zazwyczaj oznacza lampę błyskową), niech będzie to flesz zewnętrzny, który umożliwia oddalenie go od aparatu. Pierwszym krokiem przygotowań do fotografowania przedmiotów z bliska jest wyłączenie wbudowanej lampy błyskowej. Niezależnie od rodzaju oświetlenia warto zdecydować się na wykorzystanie powierzchni odbijającej (tzw. blendy, którą z powodzeniem może zastąpić duży karton czy choćby ściana). Pomoże ona rozjaśnić cienie i tym samym zrównoważyć oświetlenie. Na pewno przyda się też statyw, który zapewni nie tylko stabilne oparcie dla aparatu (jeśli zdecydujemy się na oświetlenie naturalne, niezbędne będą długie czasy ekspozycji), ale także ułatwi precyzyjne kadrowanie.

24 Strona23 Niewymienna optyka kompaktów może być ograniczeniem, ale pod niektórymi względami daje użytkownikowi większe możliwości niż obiektywy lustrzanek. Chodzi oczywiście o zdolność do fotografowania z minimalnych odległości (już od kilku centymetrów od przedniej soczewki!), co przydaje się zwłaszcza wtedy, gdy chcemy wyodrębnić detale fotografowanego przedmiotu. Kadrujemy na ekranie LCD, ponieważ pokazuje on 100% kompozycji. Ustawiając ostrość, korzystamy z trybu punktowego. Użytkownik samodzielnie wybiera wtedy obszar kadru, na który ma być ustawiona ostrość. Dzięki temu unikniemy konieczności przekadrowania, które jest dość trudne, kiedy korzysta się ze statywu. Wiele aparatów pozwala powiązać punkt AF (AutoFocus punkt łapania ostrości) z punktem pomiaru światła, co może być bardzo przydatne w osiągnięciu naszego celu. Ewentualnie, jeśli fotografowany przedmiot jest bardzo kontrastowy i może zmylić system pomiaru światła, pamiętajmy o możliwości skorzystania z funkcji kompensacji ekspozycji EV. Zbyt duże zbliżenie sprzyja zniekształceniom obrazu to, co znajduje się najbliżej obiektywu, wygląda na zdjęciu na nienaturalnie większe od pozostałych elementów. Dlatego cofnijmy się kilka kroków i wydłużmy ogniskową obiektywu. Dzięki temu będziemy mogli pokazać fotografowany przedmiot neutralnie, bez zniekształceń. Niestety poważnym ograniczeniem mogą się okazać możliwości sprzętu, czyli minimalna odległość ostrzenia obiektywu przy ogniskowej dłuższej niż szeroki kąt. Użytkownicy lustrzanek mogą skorzystać z teleobiektywu do fotografii makro, który zapewni zarówno odpowiednie powiększenie. Tło powinno być jednolite, chociaż nie musi być gładkie, przede wszystkim nie może rozpraszać głównego fotografowanego elementu. Dlatego należy raczej zrezygnować z jaskrawych wzorów. Kompozycja powinna być prosta. Przy tego rodzaju fotografii należy stosować zasadę wypełniania kadru - na zdjęciu nie będzie niczego poza głównym obiektem. Aby poprawnie sfotografować przedmiot nie trzeba ani drogiego aparatu fotograficznego, ani profesjonalnych lamp studyjnych. Wystarczy zastosować się do powyższych wskazówek oraz mieć twórcze podejście do tematu. UWAGA 1. Pierwszym etapem przygotowań powinno być wyłączenie wbudowanej lampy błyskowej. Niezależnie od tego, czy będziemy fotografować aparatem kompaktowym, czy lustrzanką cyfrową, przy małych odległościach ogniskowania wbudowany flesz prawie zawsze będzie rzucał na przedmiot cień obiektywu. Dlatego lepiej skorzystać z lampy zewnętrznej lub oświetlenia naturalnego 2. Kiedy fotografujemy małe przedmioty (np. medale, biżuterię), stosujemy duże powiększenia. Zmniejsza się wtedy głębia ostrości, przez co na zdjęciu tylko część przedmiotu jest ostra. Dlatego tak konieczny jest statyw umożliwiający wykonanie nieporuszonych zdjęć z dużą głębią ostrości nawet przy długich czasach ekspozycji. 3. Nie należy stosować zbyt mocnego bezpośredniego światła. Najgorszy jest zbyt mocny błysk flesza, który podkreśla najmniejszą niedoskonałość, sprawiając, że drobinka kurzu staje się kłującym w oczy paprochem. Kiedy korzystamy ze światła naturalnego wpadającego przez okno, zasuńmy firankę aby zmiękczyć światło. Jeśli już musimy świecić fleszem, użyjmy dyfuzora lub odbijmy światło od jakiejś powierzchni. 4. Pamiętajmy aby nie mieć bałaganu w tle. Przygotujmy się aby na fotografiach nie pojawiły się elementy, które nie powinny się na nich znaleźć oraz przedmioty rozpraszające uwagę od głównego elementu. Należy uważać szczególnie podczas fotografowania przedmiotów, w których fotograf odbija się jak w lustrze.

25 Strona24 5. Białe tło nadaje się do neutralnej fotografii. Jednak kiedy nasz obiekt jest przezroczysty, warto pomyśleć o tle ciemnym, a nawet czarnym. Fotografowanie osób, portrety Podczas wykonywania portretu kluczowe jest ustawienie aparatu. Generalna zasada brzmi: ustawiać aparat na wysokości wzroku fotografowanej osoby. Możemy jednak zmieniać pozycję aparatu, traktując to jako środek wyrazu czy też podkreślenie pewnych cech fotografowanej osoby. Fotografując osobę od góry, potęgujemy efekt niewinności, fotografując od dołu, potęgujemy wrażenie siły i stanowczości. W zasadzie do fotografowania osób możemy używać dowolnej ogniskowej, pamiętając jednak o odpowiednim kadrowaniu. Główna zasada brzmi: żeby uniknąć przerysowań, zniekształceń twarzy (np. duży nos, małe oczy) i cech sylwetki (np. nieproporcjonalnie duża głowa), nie wolno podchodzić z aparatem bliżej niż na 1,5 m. Stosując płytką głębie ostrości kierujemy wzrokiem odbiorcy do najważniejszych miejsc na zdjęciu, czyli na twarzy portretowanej osoby. Jest to też sposób na eliminację zbyt rozpraszającego tła, które gdyby znalazło się w płaszczyźnie ostrości, przeszkadzałoby w odbiorze zdjęcia. W przypadku portretu dokumentalnego można zastosować większą głębię, tło można traktować jako część portretu aby zdjęcie było spójne i przedstawiało interesującą osobę np. przy pracy lub z jego zbiorami np. pucharami w tle, dyplomami itp.

26 Strona25 Podstawowe zasady przy wykonywaniu portretów: portret z płytką głębią ostrości Płytką głębię ostrości stosujemy aby wyeksponować detal na twarzy, np. oka. Płytką głębię ostrości osiągamy poprzez kombinację dużego otworu przesłony i długiej ogniskowej. obramowanie dla fotografowanej osoby zadbaj o spokojne tło zostaw przestrzeń do patrzenia Fotografując osobę, która ma wzrok skierowany w inną stronę niż obiektyw aparatu, warto zostawić jej nieco więcej miejsca przed oczami niż z tyłu głowy. pokaż tylko fragment twarzy rozświetl cienie użyj rekwizytu

27 Strona26 Fotografowanie miejsc na zewnątrz, budynków itp. Do fotografii architektury używa się najczęściej obiektywów szerokokątnych. Dzięki zastosowaniu takiego obiektywu będziemy mogli zmieścić w kadrze cały budynek. Stosuje się również teleobiektywy - przydają się jednak nie tylko do wydobywania niewielkich detali architektonicznych. Jeśli mamy taką możliwość, spróbujmy z oddalenia sfotografować ciekawy budynek właśnie teleobiektywem (np. przy ogniskowej 80mm, 200 mm). Unikniemy w ten sposób problemu walących się budynków, bo nie będziemy zadzierali obiektywu do góry.

28 Strona27 Podstawowym problemem w fotografii architektury, oczywiście jeśli zależy nam na wiernym oddaniu fotografowanej sceny jest efekt walących się budynków przez zastosowanie obiektywu szerokokątnego skierowanego do góry. Z bliska trudno objąć cały budynek nawet obiektywem szerokokątnym a często przecież trudno o odpowiednie oddalenie się od fotografowanej budowli. W pewnych sytuacjach taki efekt nie przeszkadza, ale zazwyczaj sprawia, że obraz na zdjęciu mija się z rzeczywistością bardziej. Wiedzę na temat fotografowania oraz liczne porady można czerpać: ze szkoły online Szeroki Kadr ( z optyczne.pl ( z for internetowych dot. fotografii np.

29 Strona28 Jak nagrywać relaćje s wiadko w historii? Na podstawie wytycznych Ośrodka KARTA opracowała Małgorzata Zbroszczyk Historia mówiona (oral history) to interpretacja historycznych informacji, bazujących na osobistych przeżyciach i opiniach mówiącego. Często przybiera formę relacji z przeszłych wydarzeń widzianych na własne oczy, ale może zawierać elementy folkloru, mitów, pieśni i opowieści przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Relacje ludzi o minionych lata są dostępne w Internecie: Każdy człowiek nosi w sobie fascynującą historie - niepowtarzalne i zupełnie wyjątkowe dzieje swojego życia. To wielkie bogactwo wpisanych w każdą pojedynczą biografię wydarzeń, doświadczeń i związanych z nim emocji. To zindywidualizowane świadectwo czasu, który bezpowrotnie minął, ale wciąż żyje we wspomnieniach. Niezwykłe biografie zwyczajnych ludzi czekają na swoich odkrywców. Fragment z podręcznika Historia mówiona: elementarz To miejsce wyjątkowe, odrębne, zamieszkałe przez ludzi, którzy mają swoje własne rytuały i lubią gadać. A my lubimy słuchać opowieści. A zwłaszcza tych z życia wziętych. Są zbyt wyjątkowe, by pozwolić na to, by pozostały w pamięci naszych rozmówców - Archiwum Historii Mówionej to największy w Polsce zbiór relacji biograficznych (około 4 tysięcy nagrań audio i 100 wideo) oraz innych archiwalnych świadectw, obejmujących niemal cały XX wiek. Pierwsze nagrania pochodzą z 1987 rok. - Wywiady metodą historii mówionej mogą mieć różne formy. Ośrodek KARTA tworząc Archiwum Historii Mówionej, na którym opiera się projekt Historia Mówiona Ziemi Chrzanowskiej realizowany przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie zalecają swobodny wywiad narracyjno-biograficzny. Składa się on z dwóch części: - swobodnej opowieści biograficznej, - następującej po niej części, w której prowadzący zadaje pytania dotyczące wątków, które pojawiły się w nagraniu, a które prowadzący chce rozwinąć lub doprecyzować. UWAGA Jeżeli nasi rozmówcy nie są w stanie snuć swobodnej opowieści biograficznej należy zadawać pytania ułożone w porządku chronologicznym biografii. Pytania powinny być skonstruowane tak, aby wywoływały snucie opowieści. Realizacja nagrań biograficznych w odróżnieniu do tematycznych jest bardziej czasochłonna. Daje jednak więcej materiału, który w przyszłości może być wykorzystany do celów, których nie byliśmy w stanie przewidzieć w momencie podejmowania rozmowy. Nagrania mogą mieć formę audio lub audio/video. Przy nagrywaniu video należy także ustawić dyktafon

30 Strona29 i dodatkowo nagrać relację audio. Głos nagrywamy w formacie WAVE, nie wszystkie dyktafony mają taką możliwość. Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie umożliwia wolontariuszom wypożyczenie odpowiedniego dyktafonu do przeprowadzenia nagrania. Dyktafon wraz z akcesoriami (osłona od szumu, stojak itp.) do wypożyczenia w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrzanowie w Dziale Informacji Regionalnej Ustawienia dyktafonu: LOCUT AUTO LEVEL WAVE Parametry po załączeniu ON ON nie MP3 96 khz 24 bit ok. 4 godz. nagrania Kroki przygotowania się do nagrywania: Krok 1 Szukanie rozmówców Rozmówców można szukać przez instytucje lub lokalne organizacje. Można także dać ogłoszenia na przykład w prasie lokalnej. Najlepiej wybierać osoby, które jeszcze nie opowiadały o swoim życiu. Osoby znane w lokalnym środowisku wielokrotnie opowiadały o swoim życiu, więc ich relacje są już dostępne. Często po nagraniu pierwszej osoby, ona rekomenduje następną. Krok 2 Nawiązanie pierwszego kontaktu Podczas pierwszej rozmowy telefonicznej czy spotkania na żywo trzeba przedstawić cele jakie przyświecają zbieraniu relacji. Chcąc nagrać opowieść o życiu drugiego człowieka nie można zatajać informacji o sobie. Rozmówca lepiej się czuje jeżeli więcej wie o nagrywającym. Należy zostawić kontakt do siebie: numer telefonu, adres poczty elektronicznej. Oto kilka rad:

31 Strona30 - przedstawiamy siebie i instytucję, którą reprezentujemy. Warto opowiedzieć czym się zajmujemy. - Jeżeli osoba, z którą się kontaktujemy, nie spodziewa się naszego telefonu lub wizyty, należy poinformować w jaki sposób do niej trafiliśmy. - opowiedzieć o celu realizacji nagrania, - jeżeli nagranie jest przeprowadzane w ramach jakiegoś projektu, np. Historii Mówionej Ziemi Chrzanowskiej należy go lepiej omówić, - należy poinformować, że nagranie ma trafić do zbiorów reprezentowanej przez nas instytucji i będzie tam dostępne dla wszystkich zainteresowanych. W tym także, że może zostać wykorzystane w innym celu zgodnym ze statutem instytucji z wyłączeniem komercyjnego, - warto zapytać rozmówcę czy ma jakieś fotografie, dokumenty, które może nam pokazać podczas spotkania - nagrywania relacji, - już w trakcie pierwszej rozmowy należy poinformować rozmówcę, że po nagraniu trzeba podpisać zgodę na archiwizację wspomnień, - zadeklarować, że jeśli rozmówca sobie tego życzy, otrzyma kopię nagrania, - należy poinformować o planowanym przebiegu nagrania: o miejscu (może to być dom rozmówcy lub inne miejsce zapewniające ciszę podczas nagrania), czasie trwania nagrania (unikać należy umawiania nagrania, jeżeli rozmówca ma inne plany lub źle się czuje), - trzeba zaznaczyć, że przy nagraniu nie powinny być osoby trzecie, - poinformować rozmówcę, że jeśli zajdzie taka potrzeba, będziemy gotowi spotkać się więcej niż raz. Krok 3 Przygotowanie do nagrania - przygotowanie merytoryczne dokumentalisty. Zdobycie podstawowej wiedzy o rozmówcy pozwoli na przygotowanie potencjalnych pytań. Przykładowo rok urodzenia mówi w jakich wydarzeniach historycznych mogła uczestniczyć, - przygotowanie sprzętu do nagrywania (dyktafon, kamer). Sprawdzamy sprawność urządzenia, pojemność karty pamięci, stan baterii. Podczas nagrania należy unikać podłączania dyktafonu do prądu, ponieważ mogą powstawać zakłócenia a przez nagły brak prądu możemy utracić część nagrania. Krok 4 Nagrywanie Spotkanie podczas nagrania można podzielić na trzy fazy: przed nagraniem, w trakcie nagrania i po zakończeniu nagrania. Bezpośrednio przed nagraniem: - jeżeli to jest pierwsze spotkanie na żywo, po rozmowie telefonicznej, trzeba przypomnieć ustalenia (cel nagrania, jaką instytucję reprezentujemy, co stanie się z nagraniem i przypomnieć o zgodzie na archiwizację wspomnień), - przed nagraniem warto przełamać urzędowe informowanie i opowiedzieć coś o sobie. Będziemy słuchać opowieści o życiu naszego rozmówcy, warto, żeby rozmówca wiedział coś o nas. Nie wolno się spieszyć. Jeżeli pojawi się propozycja kawy czy herbaty należy z niej skorzystać. Nagranie powinno przebiegać w przyjaznej atmosferze, pozbawionej pośpiechu i nerwowości, - jeżeli możemy wybrać pomieszczenie do nagrywania to wybierzmy najcichsze. Na przykład pokój od strony podwórka. Najlepiej jest usiąść na przeciwko siebie przy wysokim stole. Dyktafon jest wtedy zwrócony mikrofonem do rozmówcy, który patrzy na nas na wprost. Dyktafon powinien być

32 Strona31 ustawiony cm przed rozmówcą. Siedzenie przy ławie czy w fotelu to uniemożliwia, - warto zrobić próbkę nagrania, na przykład swobodnej rozmowy. Następnie ją odsłuchać i sprawdzić czy coś nie zakłóca nagrania (świetlówka, lodówka, nie wyłączona komórka), - przed nagraniem usuwamy ze stołu przedmioty, które rozmówca podczas nagrania mógłby wziąć do ręki, na przykład torebkę foliową, długopis, zapalniczkę. Stukanie i szelest byłyby zarejestrowane przez dyktafon, - przed nagraniem konieczne jest wyłączenie telefonów komórkowych. Nie wystarczy ich wyciszyć, smsy czy nieodebrane połączenia będą rejestrowane na dyktafonie, - należy zapowiedzieć, że gdy tylko rozmówca zmęczy się czy poczuje się gorzej powinien nam to zakomunikować. Wtedy przerwiemy nagranie i damy czas na odpoczynek lub umówimy się na inny dzień. Nie należy wyłączać dyktafonu na każdą prośbę rozmówcy, bo może to uniemożliwić płynne nagranie relacji. Dyktafonu nie wyłączamy gdy stanie się coś niespodziewanego, na przykład coś spadnie czy zaszczeka pies. Lepiej, żeby taki dźwięk znalazł się na nagraniu niż przez wyłączenie dyktafonu utracilibyśmy część relacji, - warto zadbać, żeby nasz rozmówca miał szklankę z wodą czy sokiem, do przepicia podczas nagrywania, - nie wolno nagrywać rozmówcy podczas posiłku, ponieważ uniemożliwi to wykorzystanie nagrania w formie dźwiękowej. Podczas nagrania: Jeśli nagranie jest prowadzone w formie swobodnej opowieści to w pierwszej części nie przerywamy rozmówcy, nie zadajemy pytań, nie komentujemy. - zaczynamy od prośby, by nasz rozmówca się przedstawił, powiedział gdzie i kiedy się urodził, a później, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, rozpoczął opowieść o swoim życiu w porządku chronologicznym, - jeżeli zaraz po rozpoczęciu nagrania rozmówca milknie, wystarczy mała zachęta z naszej strony, - nie potakujemy. Tylko skinieniem głowy, wzrokiem dajemy znać rozmówcy, że słuchamy, - podczas nagrania można notować, ale przedtem trzeba rozmówcę o tym uprzedzić. Notatki przydadzą się podczas zadawania pytań, - podczas nagrywania rozmówców często pojawia się wzruszenie. Naszym obowiązkiem jest zapewnić nagrywanej osobie komfort. Jeżeli wzruszenie jest zbyt duże, proponujemy przerwę i wyłączamy dyktafon, - zakończenie swobodnej narracji komunikuje nam sam rozmówca. Dopiero wtedy możemy przejść do zadawania pytań. Pytania zadajemy w porządku chronologicznym, - oglądamy zdjęcia i dokumenty, które przygotował rozmówca i nagrywamy także opowieść o tych materiałach. Bezpośrednio po nagraniu: - po zakończeniu nagrania wypełniamy przygotowany wcześniej formularz zgody na archiwizację wspomnień i udostępniania go osobom trzecim. Wypełniamy dwa egzemplarze i prosimy o podpisanie. Jeden zabieramy ze sobą a drugi zostawiamy rozmówcy razem z naszymi danymi do kontaktu. - Rozmówca może poprosić o dodanie zastrzeżeń co do nagrania, np. o możliwość udostępniania dopiero po 20 latach od jego śmierci. Należy takie zastrzeżenie zapisać na formularzu,

33 Strona32 - Jeśli jesteśmy zainteresowani skopiowaniem przygotowanych zdjęć i dokumentów, a nasz rozmówca zgodzi się na ich wypożyczenie, musimy podpisać deklarację wypożyczenia materiałów w celu przygotowania kopii cyfrowych. W deklaracji wpisujemy konkretną datę zwrotu, - Nota naszego rozmówcy oraz wybrane fragmenty nagrania mogą zostać umieszczone w sieci, warto wykonać zdjęcie portretowe nagrywanej osoby. UWAGA Wiele nagrań zawiera treści wrażliwe, nigdy całych nagrań nie należy umieszczać w sieci i kopiować bez wyraźnej, dodatkowej zgody rozmówcy. Krok 5 Opracowanie nagrania Trudno historykom, regionalistom, studentom skorzystać z nieopracowanych nagrań audio czy wideo. Nie ma w nich spisu treści, stąd badacz musiałby przesłuchać wszystkie, aby znaleźć interesujący go fragment. Opracowanie podstawowe nagrania polega na sporządzeniu metryczki nagrania i jego streszczenia. Metryczka zawiera: - Dane dotyczące relacji, - Dane osoby nagrywanej, - Streszczenie, gdzie wymienione są najważniejsze wątki nagrania, ale bez dokładnego wskazywania, w której minucie nagrania pojawiają się te wątki. Przykładowy formularz zawiera: RELACJA Data nagrania relacji: (dzień, miesiąc, rok): Miejsce nagrania relacji: Czas trwania relacji: Osoba nagrywająca (imię i nazwisko): Forma zapisu relacji: Język relacji: Sygnatura: DANE OSOBOWE OSOBY NAGRYWANEJ Nazwisko lub pseudonim: Nazwisko panieńskie: Imię (imiona): Inne nazwiska używane (przybrane lub pseudonimy): Data urodzenia (dzień, miesiąc, rok): Miejsce i kraj urodzenia Płeć: Narodowość: Wykształcenie: Zawód:

34 Strona33 STRESZCZENIE Opracowanie szczegółowe nagrania to napisanie spisu treści nagrania, minuta po minucie. Metoda stosowana w Ośrodku KARTA i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrzanowie polega na chronologicznym wymienieniu wątków pojawiających się w nagraniu. Zaznaczamy moment, w którym wątek się rozpoczyna, następnie jeśli pojawi się następny wątek to znów zapisujemy moment jego rozpoczęcia itd. Multimedia i ićh wykorzystanie Maciej Wołpiuk Multimedia to połączenie dwóch słów multi oznaczającego wiele i terminu media oznaczającego środki

35 Strona34 przekazu informacji. Jednym słowem multimedia to technologia pozwalająca przekazem informacji zawierającym u dźwięk i grafikę. Multimedia (łac. multum + medium) media, stanowiące połączenie kilku różnych form przekazu informacji (np. tekstu, dźwięku, grafiki, animacji, wideo) w celu dostarczania odbiorcom informacji lub rozrywki. Termin multimedia ma również zastosowanie w mediach elektronicznych służących do rejestrowania oraz odtwarzania treści multimedialnych. Multimedia posiadają cechy tradycyjnych technik mieszanych i sztuk pięknych, jednak mają szerszy zakres. Instrukcja montażu pliku wideo w programie Windows Live Movie Maker Za pomocą darmowego programu Windows Live Movie Maker można z elementów multimedialnych takich jak obrazek, film, muzyka i napis stworzyć film. Wygląd okna po uruchomieniu programu przedstawia rysunek nr 1. Środowisko pracy w programie można podzielić na kilka obszarów: Okno poglądu filmu końcowego, Okno z elementami składowymi filmu, Pasek narzędziowy z zakładkami. Elementy składowe filmu można dodać do pliku projektu poprzez wybranie z zakładki Strona główna przycisk z wybranym elementem, który chcemy umieścić wideo, zdjęcie, muzyka, tytuł, napis. Dodane elementy pojawią się po prawej stronie okna w kolejności dodawania. Do dodanych elementów filmu można dodać efekty wizualne, które uatrakcyjnią go. Efekt można dodać poprzez wybranie elementu a następnie z zakładki Efekty wizualne wybranie pożądanego efektu (rysunek nr 12). Wygląd elementu z efektem możemy zobaczyć w oknie podglądu po lewej stronie. Do elementów możemy dodać też efekty przejścia czyli wygląd pokazywania i ukrywania elementów. Można to zrobić poprzez wybranie z efektu przejścia (rysunek 10 ) lub wykadrowania (rysunek 11) z zakładki Animacje. Działanie efektu przejścia lub wykadrowania możemy zobaczyć w oknie podglądu po lewej stronie. Do filmu możemy też dodać podkład muzyczny. Można to zrobić poprzez wybranie Dodaj muzykę z zakładki Strona główna. Po podaniu muzyki do filmu możemy zdecydować czy ma się ona płynie pogłaśniać na początku (rysunek nr 7 element o nazwie wzmacnianie )oraz płynnie wyciszać na końcu( rysunek nr 7 element o nawie zanikanie). Film można zapisać wybierając w zakładce Strona główna przycisk o nazwie Zapisz film a następnie wybrać jeden z możliwych wyborów.

36 Strona35 Pasek z narzędziami i efektami Okno podglądu filmu Rysunek 1. Wygląd okna programy dla zakładki Strona główna Okno z elementami filmu: obrazkami, napisami, filmami oraz muzyką Rysunek 2. Wygląd okna programy dla zakładki Animacje

37 Strona36 Rysunek 3. Wygląd okna programy dla zakładki Efekty wizualne Rysunek 4. Wygląd okna programy dla zakładki Strona główna

38 Strona37 Rysunek 5. Wygląd okna programy dla zakładki Narzędzia wideo Edycja Rysunek 6. Wygląd okna programy dla zakładki Narzędzia tekstowe Formatowanie

39 Strona38 Rysunek 7. Wygląd okna programy dla zakładki Narzędzia muzyki Opcje Rysunek 8. Wygląd listy motywów filmu w zakładce Strona główna Rysunek 9. Wygląd listy efektów przejścia w zakładce Animacje dla elementu typu napis Rysunek 10. Wygląd listy efektów przejścia w zakładce Animacje dla elementu typu obrazek lub film

40 Strona39 Rysunek 11. Wygląd listy efektów kadrowania w zakładce Animacje dla elementu typu obrazek lub film Rysunek 12. Wygląd listy efektów w zakładce Efekty wizualne dla elementu typu obrazek lub film Montaż plików video można też wykonać za pomocą innych programów. Wśród nich można wymienić: ezvid - darmowy Cyberlink PowerDirector - płatny Pinacle HD Studio - płatny Sony Vegas Movie Studio - płatny Dokumentaliści społeczności lokalnej ziemi chrzanowskiej mają możliwość prezentowania zebranych przez siebie informacji na przygotowanych przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie. Dział Informacji Regionalnych: stronach internetowych sołectw: Płaza, Pogorzyce, Luszowice: o o o Almanachu Wokół Pańskiej Góry poświęconym trzem miejscowościom: Balinowi, Okradziejówce oraz Luszowicom : Blogu Dokumentaliści społeczności o gminie Chrzanów

41 Strona40 Blogu Dokumentaliści społeczności o gminie Chrzanów UWAGA Dokumentaliści chcąc umieścić informacje na stronach www miejscowości swoje materiały, artykuły przesyłają do Działu Informacji Regionalnej na adres regionalia@mbp.chrzanow.pl Na blogu wszyscy dokumentaliści mogą wpisywać sami. Wystarczy tylko zgłosić chęć uzupełninia bloga do Działu Informacji Regionalnej, skąd otrzymają dostęp. Poniżej prezentujemy instrukcję dodawanie wpisu/postu do bloga: Rysunek 13. Wygląd strony zawierającej listę postów bloga Aby dodać nowy wpis do bloga należy nacisnąć na pomarańczowy przycisk z napisem Nowy post. Zostanie wczytania strona, której wygląd przedstawia rysunek nr 2. Zawartość strony można podzielić na następujące obszary: pasek tytułu i przycisków, pasek narzędziowy oraz pole tekstowe do wpisywania treści

42 Strona41 postu. Wygląd paska narzędziowego przedstawia rysunek nr 3, a zawartość poszczególnych pozycji rysunki Rysunek 14. Wygląd strony dodawania nowego postu Cofnij Ponów Czcionka Rozmiar czcionki Format Pogrubienie Kursywa Podkreślenie Przekreślenie Kolor tekstu Kolor tła Dodaj lub usuń link Wstaw obraz Wstaw film wideo Wstaw zwijanie tekstu Wyrównanie Lista numerowana Lista punktowana Cytat Usuń formatowanie Rysunek 15. Wygląd paska narzędziowego na stronie dodawania nowego postu Rysunek 16. Zawartość pozycji Czcionka paska narzędziowego.

43 Strona42 Rysunek 17. Zawartość pozycji Rozmiar czcionki paska narzędziowego. Rysunek 18. Zawartość pozycji Format paska narzędziowego. Rysunek 19. Zawartość pozycji Kolor tekstu i Kolor tła paska narzędziowego. Rysunek 20. Wygląd okna Dodaj lub usuń link paska narzędziowego.

44 Strona43 Rysunek 21. Wygląd okna Wstaw obraz paska narzędziowego. Rysunek 22. Wygląd okna Wstaw film wideo paska narzędziowego. Treść wpisu należy wpisać w polu tekstowym znajdującym się poniżej paska narzędziowego, które jest umieszczone na szarym tle. Wpisany cały tekst czy też jego poszczególne elementy możemy sformatować do pożądanego wyglądu za pomocą przycisków zawartych w pasku narzędziowym tj. czcionka, rozmiar czcionki, format, pogrubienie, pochylenie, podkreślenie lub przekreślenie oraz rozmieścić na stronie w różny sposób ( wyśrodkowany, do lewej krawędzi, do prawej krawędzi czy wyjustowany). Dla wpisanego tekstu można ustalić jego kolor oraz/lub kolor tła. Jest to możliwe poprzez wybranie przycisku Kolor tekstu

45 Strona44 albo kolor tła a następnie wybranie z listy kolor. Do treści naszego wpisu możemy dodać też link do innej strony lub adresu . Aby to zrobić musimy kliknąć na przycisk z napisem Link. Pojawi się dodatkowe okno, przedstawione na rysunku nr 8, gdzie musimy: podać tekst do wyświetlenia, wybrać czy link będzie do adresu internetowego, np. czy do adresu oraz musimy zdecydować czy link ma być otwierany w nowym oknie. Link zostanie umieszczony w treści wpisu po naciśnięciu przycisku OK. Oprócz linku do treści wpisu możemy dodać fotografię, która: znajduje się na dysku naszego komputera, została umieszczona już w blogu, została umieszczona w naszym albumie internetowym programu Picasa, została zrobiona za pomocą aparatu fotograficznego naszego telefonu z systemem Android lub iphone, zostanie zrobiona za pomocą kamery internetowej podłączonej do naszego komputera, została umieszczona na innej stronie w Internecie. Podobnie jak do fotografii możemy w treści wpisu umieścić film wideo. W przypadku filmu mamy do wyboru umieszczenie pliku, który: znajduję się na naszym dysku komputera, został umieszczony w serwisie YouTube przez inną osobę, został umieszczony w serwisie YouTube przez osobę tworząca wpis, został zrobiony za pomocą aparatu fotograficznego naszego telefonu z systemem Android lub iphone, zostanie zrobiony za pomocą kamery internetowej podłączonej do naszego komputera.

46 Strona45 Prawo autorskie w praćy dokumentalisty Robert Maciaszek Prawo autorskie stanowi część prawa własności intelektualnej i obejmuje zespół wszystkich uprawnień (majątkowych i osobistych), które powstają ze względu na utwór. Prawo autorskie w węższym znaczeniu to zbiór przepisów wydanych z myślą o ochronie interesów twórców oraz stosunków prawnych związanych z tworzeniem utworów, korzystaniem z nich i ich ochroną. Prawo autorskie w szerokim znaczeniu obejmuje także regulacje odnoszące się do tzw. praw pokrewnych, a więc praw wyłącznych przyznanych m.in. artystom wykonawcom, nadawcom radiowym i telewizyjnym. Polskie prawo autorskie oparte jest na poniższych zasadach: 1. Ochroną objęte są utwory i przedmioty praw pokrewnych (m.in. artystyczne wykonania, fonogramy, wideogramy, pierwsze wydania), przy czym odnosi się ona nie do rzeczy (książek, obrazów, płyt), lecz do dóbr niematerialnych (niekiedy usytuowanych w rzeczach, a obecnie często rozpowszechnianych w postaci zdematerializowanej np. w Internecie). 2. Do powstania ochrony z tytułu prawa autorskiego wystarczy uzewnętrznione ustalenie utworu nie jest tutaj konieczne dopełnienie jakichkolwiek formalności (np. co do oznaczeń na egzemplarzu utworu lub jego rejestracji). 3. Autorskie prawa osobiste (przede wszystkim prawo do autorstwa i integralności dzieła oraz decydowania o pierwszym rozpowszechnieniu) powstają zawsze na rzecz twórcy, są nieprzenoszalne i bezterminowe. 4. Autorskie prawa majątkowe powstają z reguły na rzecz twórcy; prawa pokrewne - na rzecz producenta danego dobra niematerialnego. Czas ochrony tych praw jest zróżnicowany w zależności od rodzaju chronionego dobra; w odniesieniu do utworów wynosi z reguły 70 lat od daty śmierci twórcy, w przypadku zaś przedmiotów praw pokrewnych wynosi w zasadzie od 25 do 50 lat od daty sporządzenia lub pierwszego rozpowszechnienia. 5. Treść ochrony praw majątkowych jest zróżnicowana: najszersza dla utworów, gdyż obejmuje każdą formę korzystania z nich. 6. Autorskie prawo majątkowe nie daje uprawnionemu pełnej wyłączności prawnej do korzystania z utworu. Z jednej strony jest to spowodowane brakiem ochrony pomysłu i informacji zawartych w utworze, z drugiej strony zaś ograniczenia mają swoje źródło we wprowadzonych w interesie społecznym przepisach o dozwolonym użytku osobistym i publicznym pozwalających w określonych sytuacjach na eksploatację dzieła bez zgody twórcy. 7. Naruszenie praw wyłącznych do utworów i przedmiotów praw pokrewnych wiąże się z odpowiedzialnością karną i możliwością dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych (w tym m.in. o zaniechanie i odszkodowanie). 8. Ochrona praw autorskich i pokrewnych ma charakter terytorialny obejmuje zatem wyłącznie terytorium Polski. Ochrona za granicą regulowana jest odpowiednio przez ustawy innych krajów i zawarte przez Polskę umowy międzynarodowe. Utwór (dzieło): Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór (dzieło). Pojęcie to odnosi się do dobra niematerialnego. Utwór powinien mieć następujące właściwości (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie

47 Strona46 autorskim i prawach pokrewnych): 1. Powinien być rezultatem pracy człowieka (twórcy). 2. Musi być ustalony, a zatem do zaistnienia utworu konieczne jest jego uzewnętrznienie (zakomunikowanie innym niż twórca osobom), choćby w postaci nieutrwalonej (jak to ma miejsce np. przy muzycznej improwizacji lub ustnym przekazie). 3. Powinien spełniać przesłankę cechy twórczości o indywidualnym charakterze i podlega ochronie z tytułu prawa autorskiego tylko w takim zakresie, w jakim spełnia tę przesłankę. Indywidualność dzieła (oryginalność) związana jest z oceną, czy istnieją w nim właściwości związane z niepowtarzalną osobowością człowieka, a więc czy wytwór ten może pochodzić tylko od jednej osoby. Dzieło będące wynikiem pracy rutynowej bądź rezultatem możliwym do osiągnięcia przez osoby podejmujące się tego samego zadania, nie ma charakteru twórczego. Utwory samoistne i niesamoistne Z punktu widzenia wykorzystania rezultatów cudzej twórczości wyodrębnia się utwory samoistne i niesamoistne. Utwory samoistne to te, do których nie przejęto twórczych elementów pochodzących z dzieł innego autora. Do tej kategorii zaliczane jest także dzieło inspirowane (zaczerpnięty zostaje tu tylko wątek utworu cudzego, powstaje natomiast utwór mający cechy twórczości samodzielnej, o jego charakterze decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte). Natomiast utwory niesamoistne to tzw. dzieła zależne i dzieła z zapożyczeniami. Dziełem zależnym (opracowaniem) jest utwór, który zawiera wkład twórczy autora opracowania i w istotnym zakresie przejmuje elementy twórcze z cudzego utworu (np. stworzenie komiksu na podstawie powieści lub filmu, tłumaczenie, adaptacja). Rozporządzanie dziełami zależnymi i korzystanie z nich wymaga zgody twórcy utworu macierzystego (chyba, że prawa autorskie do niego wygasły) w przeciwnym razie dochodzi do naruszenia prawa autorskiego. Dla powstania ochrony takiego dzieła nie ma jednak znaczenia to, że odpowiednia zgoda twórcy dzieła macierzystego nie została uzyskana. Jeżeli zapożyczenia z dzieła wyjściowego nie mają charakteru istotnego, mowa wówczas o utworze z zapożyczeniami. Dzieła z zapożyczeniami tworzone są z reguły w drodze inkorporacji, a więc wtapiania w dzieło całości lub części cudzego utworu - chodzi tu np. o dzieła z cytatami. Czas trwania praw autorskich: Autorskie prawa majątkowe i osobiste do utworu powstają z chwilą ustalenia dzieła. Jest nim jego uzewnętrznienie, umożliwiające percepcję utworu przez osoby inne niż twórca. Autorskie prawa osobiste trwają bezterminowo (art. 16 pr. aut.). Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat, najczęściej liczonych od śmierci twórcy (art. 36 pr. aut.). Po upływie tego terminu każda osoba, pod warunkiem poszanowania autorskich praw osobistych, może swobodnie i nieodpłatnie korzystać z utworu. Twórca: Status twórcy (współtwórcy) to kwestia faktu; jest nim osoba fizyczna (nigdy osoba prawna), która wniosła twórczy wkład do utworu. Nie ma tutaj znaczenia zdolność do czynności prawnych, stan psychiczny, wiek oraz zamiar stworzenia utworu. Autorstwo zyskuje się zatem przez sam fakt stworzenia (współtworzenia) dzieła.

48 Strona47 Współautorstwo: Dla przyjęcia współautorstwa utworu niezbędne jest spełnienie trzech przesłanek: 1. Możliwe do oznaczenia wkłady w dzieło osób współuczestniczących w jego powstaniu muszą mieć twórczy i indywidualny charakter. Przesłanka ta eliminuje z grona współautorów te osoby, które np. dostarczyły tylko ogólny pomysł, udostępniły dokonane przez siebie odkrycie, prowadziły badania laboratoryjne, kompletowały materiały fotograficzne itd. 2. Wkłady współautorów powinny tworzyć jedno dzieło. Połączenie wkładów poszczególnych twórców musi kreować nową, samoistną wartość. 3. Niezbędna jest współpraca autorów, polegająca co najmniej na uzgodnieniu zamiaru stworzenia wspólnego dzieła i wzajemnej akceptacji wkładów twórczych. Od dzieł współautorskich należy odróżnić dzieła połączone (utwory połączone przez twórców w celu wspólnego rozpowszechniania). Status prawny tych dwóch rodzajów dzieł jest zasadniczo różny, inaczej liczy się ich czas ochrony, a także nieco odmiennie ukształtowano zasady eksploatacji tych dzieł na wniosek tylko jednego z twórców. Do uzyskania statusu współtwórcy nie jest wymagane, by jego wkład był znaczny lub by miał minimalną wartość; nie jest także istotne, czy udziały współtwórców były równe. Współautorom przysługuje wspólne majątkowe prawo autorskie. Domniemywa się, ze ich udziały są równe. Każdy ze współtwórców może jednak żądać określenia ich wielkości przez sąd. Każdy z autorów posiada własne autorskie prawo osobiste i samodzielnie je wykonuje. Następcy prawni: Autorskie prawa majątkowe mogą stanowić przedmiot obrotu prawnego inter vivos i mortis causa. Mogą być przedmiotem dziedziczenia zarówno ustawowego, jak i testamentowego; mogą być także przedmiotem zapisu. Autorskie prawa osobiste: W polski modelu ochrony autorskich dóbr osobistych ustanowiona została ich podwójna ochrona w ramach powszechnych dóbr osobistych na podstawie kodeksu cywilnego oraz jako odrębnych dóbr na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Kodeks cywilny: Art. 23 [Ochrona dóbr osobistych] Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Art. 24 [Środki ochrony] 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. Autorskie prawa osobiste są bezterminowe i w sposób trwały związane z twórcą. Prawa te obejmują otwarty katalog uprawnień w szczególności (art. 16 pr. aut): 1. autorstwo utworu (w aspekcie negatywnym to ochrona przed przypisywaniem sobie autorstwa przez nieuprawnionego, a w aspekcie pozytywnym to decydowanie czy i w jaki sposób ma zostać oznaczone autorstwo jego dzieła),

49 Strona48 a. Szczególne znaczenie w sferze ochrony prawa do autorstwa ma problematyka plagiatu, czyli przywłaszczenia sobie autorstwa cudzego dzieła przez rozpowszechnianie go pod własnym nazwiskiem. Plagiat może mieć charakter jawny (przypisanie sobie autorstwa całego cudzego dzieła lub jego części bez wnoszenia własnego wkładu) albo ukryty (przypisanie sobie autorstwa wykorzystanych we własnym dziele elementów twórczych z cudzego utworu). Z problematyką prawa do autorstwa wiążę się także zagadnienia: plagiatu odwróconego, który polega na fałszywym przypisaniu innej osobie autorstwa dzieła, gostwriterów, czyli osób, które za wynagrodzeniem godzą się na publikację swych dzieł pod nazwiskiem innej osoby (dzieła tak rozpowszechniane należy traktować jako naruszające prawo do autorstwa), czy autoplagiatu, czyli wielokrotnego publikowania tego samego lub w niewielkim stopniu przetworzonego tekstu w warunkach wprowadzających w błąd, że jest to utwór lub część utworu po raz pierwszy rozpowszechniane. 2. oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępnianie go anonimowo, 3. nienaruszalność treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania (zakaz wykorzystania dzieła w sposób wprowadzający w błąd co do charakteru i podstawowych przyjętych w nim kryteriów wartości), 4. decydowanie o pierwszym udostępnianiu utworu publiczności, 5. nadzór nad sposobem korzystania z utworu. Autorskie prawa majątkowe: Autorskie prawo majątkowe jest cywilnym prawem podmiotowym o charakterze bezwzględnym, co oznacza, że treść tego prawa to wyłączne, skuteczne erga omnes prawo decydowania o każdej formie korzystania z utworu. Gwarantuje ono także prawo żądania od innych osób określonego zachowania, działania czy zaniechania. Ma swoje umocowanie w normie prawnej i związane jest z obowiązkiem prawnym ciążącym na innej osobie. Jest zabezpieczone i gwarantowane przez prawo oraz aparat przymusu państwowego, w tym zwłaszcza sąd. Zgodnie z art. 17 pr. aut., podstawowego przepisu wyznaczającego zakres autorskich praw majątkowych, wynika, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji. Korzystanie z utworu to każda czynność faktyczna dotycząca utworu, na podstawie której dany podmiot uzyskuje możliwość jego eksploatacji. Korzystanie w rozumieniu art. 17 pr. aut. nie obejmuje samego zapoznawania się z utworem. W konsekwencji nie jest objęte monopolem autorskim samo czytanie książki, odtwarzanie płyt DVD z utworami, oglądanie filmów w kinie lub telewizji. Inaczej mówiąc: eksploatacja utworu, która nie wiąże się z jego zwielokrotnieniem lub rozpowszechnieniem, nie jest korzystaniem w rozumieniu art. 17 pr. aut. Powszechnie przyjmuje się także stanowisko, według którego zezwolenie twórcy dzieła pierwotnego nie jest wymagane, poza wyjątkami, dla samego stworzenia opracowania. Przy czym tworzenie dzieła zależnego ściśle związanego z korzystaniem z dzieła macierzystego jest dozwolone bez zgody podmiotu uprawnionego tylko wtedy, gdy działanie takie mieści się w ramach dozwolonego użytku. Treść przysługującego autorom majątkowego prawa obejmuje eksploatację dzieła zarówno w postaci materialnej przez reprodukcję, korzystanie z opracowań (adaptacji) czy wprowadzenie do obrotu, jak i w postaci niematerialnej przez wykonanie, wystawienie, recytację, nadawanie, udostępnianie w Internecie i inne formy rozpowszechniania. Istotne z punktu widzenia prawa autorskiego jest już samo stworzenie możliwości poszerzenia kręgu osób zapoznających się z utworem. Ograniczenie treści autorskich praw majątkowych: Aby ocenić zakres wyłączności w eksploatacji utworu należy też uwzględnić regulację tzw. dozwolonego użytku, a więc przepisów upoważniających do korzystania (odpłatnego lub nieodpłatnego) z chronionego utworu bez zgody uprawnionego. Takie rozwiązania są wprowadzane do ustaw autorskich ze względu na interesy publiczne (związane m.in. z edukacją, badaniami naukowymi, swobodą wypowiedzi, upowszechnianiem kultury, dostępem do informacji) oraz interesy osobiste

50 Strona49 użytkowników. Licencje te są także koniecznym warunkiem tworzenia nowych dzieł przez kolejnych twórców. Dozwolony użytek jest ograniczeniem treści autorskiego prawa majątkowego, a nie ograniczeniem wykonywania tego prawa. Art. 35 pr. aut. [Granice użytku] Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Warunkiem możliwości skorzystania z dozwolonego użytku jest uprzednie rozpowszechnienie utworu, a więc jego udostępnienie publiczne za zgodą twórcy. Art. 34 pr. aut., chroniąc prawo do autorstwa, wymaga, by korzystaniu z utworów w ramach dozwolonego użytku towarzyszyło wymienienie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje, że twórcy nie przysługuje wynagrodzenie z tytułu korzystania przez osoby trzecie z dozwolonego użytku, prywatnego i publicznego, chyba, że ustawa stanowi inaczej (np. art. 20 i 20.1 pr. aut.). W Polsce przyjęto model kazuistycznego wyodrębniania poszczególnych postaci dozwolonego użytku: Dozwolony użytek osobisty art. 23 pr. aut. Umożliwia on każdej osobie fizycznej korzystanie z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, przy czym zakres ten obejmuje krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Postać korzystania jest dowolna. Istotnym ograniczeniem jest wyłączenie możliwości powołania się na dozwolony użytek osobisty w przypadku korzystania z programów komputerowych, z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu oraz budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego. W zasadzie korzystanie z dozwolonego użytku musi być realizowane tylko bezpośrednio przez zainteresowanego, w pozostałych sytuacjach (np. przechowywanie i późniejsze przesyłanie pocztą elektroniczną) konieczne są odpowiednia zgoda podmiotu praw wyłącznych lub istnienie innej podstawy, np. dozwolonego użytku publicznego. Swoboda cytowania art. 29 pr. aut. Cytatem jest inkorporowanie urywków utworów lub całości drobnych utworów do osobiście stworzonego dzieła. Publiczne odtwarzanie programu radiowego lub telewizyjnego art. 24 ust 2 pr. aut. Licencja ta umożliwia posiadaczom urządzeń odbiorczych odtwarzanie nadawanych programów radiowych i telewizyjnych - i to także w miejscach ogólnie dostępnych - z zastrzeżeniem, że nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Czasowe kopiowanie utworów art pr. aut. Przepis ten zezwala na przejściowe i incydentalne kopiowanie utworów, pod warunkiem, że zwielokrotnienie: a) nie ma samodzielnego znaczenia gospodarczego, b) stanowi integralną i podstawową część procesu technologicznego (w tym sensie, że reprodukcje dokonywane są automatycznie), c) ma na celu wyłącznie umożliwienie albo przekazu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi, realizowanego przez pośrednika, albo zgodnego z prawem korzystania z dzieła, d) ma charakter tymczasowy, przejściowy i dodatkowy. Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych Autorskie prawa osobiste: W przypadku zagrożenia autorskich praw osobistych cudzym działaniem twórca może domagać się stosownie do art. 78 ust. 1 pr. aut. zaniechania takiego działania. Wobec naruszenia tych praw twórca może wystąpić na podstawie art. 78 pr. aut. także z roszczeniem o usunięcie skutków naruszenia (np. w formie

51 Strona50 złożenia publicznego oświadczenia) oraz wobec doznania krzywdy przez twórcę i zaistnienia winy po stronie naruszającego o zadośćuczynienie lub o uiszczenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny. W przypadku równoczesnego wyrządzenia twórcy szkody majątkowej, może on domagać się jej naprawienia na zasadach ogólnych. Autorskie prawa majątkowe Dla stwierdzenia naruszenia prawa autorskiego i dla powstania odpowiedzialności z tego tytułu nie ma znaczenia, czy działaniu temu towarzyszyła wina umyślna, nieumyślna, czy też doszło do niego bez winy sprawcy. Okoliczności te są jednak istotne ze względu na zakres odpowiedzialności. Roszczenia: a) roszczenie o zaniechanie naruszenia b) roszczenie o usunięcie skutków naruszenia c) roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych (przewidzianych w art. 415 i n. k.c. dla odpowiedzialności deliktowej, czyli opartej na zasadzie winy, odnoszonej do szkody rozumianej jako straty i utracone korzyści, w zakresie w jakim istnieje związek przyczynowoskutkowy pomiędzy szkodą a czynem bezprawnym) d) roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej e) roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści f) roszczenie o ogłoszenie oświadczenie lub wyroku g) roszczenie o zapłatę na rzecz Funduszu Promocji Twórczości h) roszczenia informacyjne (obejmujące udostępnienie dokumentacji mającej znaczenie dla dochodzonych roszczeń) i) roszczenie uzupełniające. Przedawnienie: Roszczenia o ochronę autorskich praw majątkowych przedawniają się z upływem lat 10. Opracowano na podstawie: Janusz Barta, Ryszard Markiewicz: Prawo autorskie i prawa pokrewne. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2008 Publikowanie w Internećie Maciej Wołpiuk

52 Strona51 Portal Informacyjny Chrzanowskie Centrum Informacji Lokalnej (ChCIL) to kompendium wiedzy o regionie. Użytkownik nie musi przeglądać wielu stron internetowych, do wszystkich potrzebnych informacji dotrze przez przez ChCIL, które w prosty sposób grupuje wiedzę i odsyła do źródeł. Portal skierowany jest przede wszystkim do mieszkańców ziemi chrzanowskiej, ale także do turystów chcących odwiedzić nasz region lub poszukujących o nim informacji. Portal będzie się składał z wielu baz danych. Obecnie dostępne są dwie bazy: - Wiedza Encyklopedyczna o Ziemi Chrzanowskiej jest prezentowana w formie haseł. Każde hasło zawiera jeden artykuł główny, którego zasadniczą cechą jest informacja bibliograficzna i odesłanie do źródeł oraz artykuły powiązane. Artykuły główne piszą przede wszystkim bibliotekarze na podstawie zbiorów regionalnych dostępnych w bibliotece, mogą pisać też użytkownicy wysyłając artykuł przez dostępny na stronie formularz. Jedno hasło może zawierać wiele artykułów. To czytelnicy zdecydują, który jest najbardziej wartościowy przez oznaczenie odpowiednią ilością gwiazdek. Czytelnicy mogą sprawdzić także najnowsze artykuły przez wybranie układu według daty wpisu, - Informator Wydarzeń na Ziemi Chrzanowskiej jest prezentowany w formie tabeli z możliwością wyszukiwania po dacie, miejscu, biletach itp. Wydarzenia może dodać każdy przez odpowiedni formularz dostępny na stronie, Sukcesywnie portal Chrzanowskie Centrum Informacji Lokalnych będzie uzupełniony o bazy: - Baza Teleadresowa Ziemi Chrzanowskiej, - Baza Dokumentów Życia Społecznego Ziemi Chrzanowskiej, - Historia Mówiona Ziemi Chrzanowskiej, - Historyczne Kalendarium Ziemi Chrzanowskiej. Chrzanowskie Centrum Informacji Lokalnych jest dostępne pod adresem: regionalia.chrzanow.pl Poniżej prezentujemy zgłoszenie propozycji artykułu powiązanego:

53 Strona52 Zgłoszenie propozycji artykułu powiązanego jest możliwe po naciśnięciu na link Zgłoś artykuł. Zostanie wczytany formularz za pomocą, którego stworzymy zawartość takiego artykułu. Formularz musi zostać poprawnie wypełniony poprzez wpisanie zawartości do pól lub zaznaczenie elementów zawierających czerwoną gwiazdkę *. Do artykułu można dołączyć 3 zdjęcia. Zdjęcie może być opisane poprzez podanie jego źródła, autora, daty wykonania, miejsca zrobienia fotografii, okoliczności oraz opisu. Analogicznie jak w przypadku artykułu pola

54 Strona53 z gwiazdką muszą zostać wypełnione, aby zdjęcie zostało dołączone do artykułu. Rozdzielczość pojedynczego zdjęcia musi być większa niż 50 pikseli, a jego pojemność nie może przekraczać 500 kb. Ostatnim etapem tworzenia propozycji artykułu powiązanego jest podanie danych autora artykułu lub zalogowanie się za pomocą otrzymanych wcześniej na maila danych logowania autora. Z podanych danych autora przy zapisywaniu artykułu zostanie stworzone konto, za pomocą którego w przyszłości będzie można zgłaszać następne/kolejne artykuły powiązane. Dane potrzebne do zalogowania autora zostaną wysłane na podany adres .

55 Strona54 Po poprawnym wypełnieniu wszystkich wymaganych pól zgłoszenie propozycji artykułu następuję po naciśnięciu przycisku Zapisz. Poprawne zapisanie propozycji zostaje potwierdzone komunikatem. Po zgłoszeniu propozycji artykułu oczekuje na weryfikację przed opublikowaniem.

56 Strona55 Dokumentalisto, tam moz esz zamies ćić zebrane przez siebie informaćje Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej (CATL) to projekt realizowany przez Fundację Ośrodka KARTA w ramach Programu Rozwoju Bibliotek. Ma za zadania ocalania, pielęgnowania i upowszechniania historii społeczności lokalnych. Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie wraz z wolontariuszami gromadzi i digitalizuje : dzienniki, pamiętniki, listy, kroniki, zdjęcia, relacje świadków historii i inne materiały źródłowe. Archiwalia te prezentowane są w postaci opisów i miniatur na stronie Mieszkańcy udostepniając zbiory ze swoich domowych archiwów nie muszą rozstawać się z nimi na zawsze. Materiały te po zeskanowaniu wracają do właścicieli.

57 Strona56 Bibliografia Regionalna Ziemi Chrzanowskiej na celu zachowanie dorobku myśli, osiągnięć i dokonań pracy społeczności lokalnej. Jest cennym źródłem wiadomości o regionie, zarówno w ujęciu współczesnym jak i historycznym. Zaspokaja potrzebę wieloaspektowej, bieżącej, aktualnej informacji o życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym regionu. Służy także do upowszechniania wiedzy o regionie. Stanowi spis ogółu piśmiennictwa poświęconego zagadnieniom regionalnym. Tematycznie jest wszechstronna, obejmuje wszystkie dziedziny życia z terytorium powiatu chrzanowskiego w jego granicach administracyjnych oraz wybór zagadnień wykraczających poza powiat a dotyczących ziemi chrzanowskiej. Bibliografia regionalna jest uaktualniana na bieżąco. Zawiera przede wszystkim opisy publikacji wydanych po 1990 r., a najstarszym dokumentem opisanym w bazie jest Powiat Chrzanowski w W. Ks. Krakowskiem : monografia historyczno-geograficzna Stanisława Polaczka wydana w 1914 roku. Bibliografia rejestruje artykuły publikowane w prasie lokalnej, regionalnej, czasem ogólnopolskiej, książki i ich fragmenty oraz kartografię.

58 Strona57 Portale informacyjne sołectw redaguje Dział Informacji Regionalnej we współpracy z filiami Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie. Serwisy poświęcone są historii, przyrodzie, zabytkom, turystyce, wydarzeniom kulturalnym. Informacje na stronę przesyłają wszystkie organizacje i instytucje mające siedziby w sołectwie. O jednych, tych co posiadają swoją stronę internetową tylko zamieszczamy krótkie informacje odsyłające do ich witryn, o innych w naszych serwisach znajdują się wszystkie wiadomości, dzięki którym mogą oni zaistnieć w sieci. Strona internetowa sołectwa Płaza: Strona internetowa sołectwa Pogorzyce: Strona internetowa sołectwa Luszowice: Multimedialny Almanach sołectw: Balin, Luszowice i Okradziejówka Portal Informacyjny Chrzanowskie Centrum Informacji Lokalnej (ChCIL) to kompendium wiedzy o regionie.

59 Strona58 Blog Dokumentaliści społeczności o gminie Chrzanów: