RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

Transkrypt

1 RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA wykład X dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 BUDśETOWANIE BudŜet to plan finansowy przedsiębiorstwa na kolejny rok obrotowy. BudŜet nie jest prognozą opartą na trendach, lecz wyrazem przyjętych celów....to teŝ walka o kasę!!! BudŜet słuŝy planowaniu, motywowaniu, organizowaniu i kontroli. Proces tworzenia budŝetu to budŝetowanie. BudŜetowanie jest sednem controllingu. 1

2 FUNKCJE SYSTEMU BUDśETOWANIA PLANOWANIE KOORDYNACJA KOMUNIKACJA MOTYWOWANIE KONTROLA OCENA planowanie przyszłości przedsiębiorstwa poprzez sporządzanie budŝetów operacyjnych i finansowych koordynowanie celów i zamierzeń poszczególnych ośrodków odpowiedzialności w przedsiębiorstwie komunikowanie menedŝerom i pracownikom konkretnych celów i zamierzeń przedsiębiorstwa motywowanie pracowników do osiągania celów budŝetowych i realizacji określonych zadań kontrola wykonania budŝetu, analiza odchyleń, identyfikacja źródeł nieefektywności ocena efektywności poszczególnych ośrodków odpowiedzialności wg określonych mierników, powiązana z systemem wynagradzania BUDśET GŁÓWNY - PROCEDURA TWORZENIA BUDśET SPRZEDAśY BUDśETY OPERACYJNE BUDśET PRODUKCJI BUDśETY KOSZTÓW BUDśET WYDATKÓW BUDśET FINANSOWY SPRAWOZDANIE FINANSOWE PRO FORMA (bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pienięŝnych) 2

3 BUDśETOWANIE PRZYROSTOWE BudŜetowanie przy zastosowaniu metody przyrostowej (ang. Incremental Budgeting) polega na korygowaniu danych o kosztach z ubiegłego okresu z uwzględnieniem poziomu działalności i kosztów z poprzednich okresów i przewidywanych zmian w przyszłych okresach (np. zmian wielkości sprzedaŝy, cen czynników produkcji czy zmian w przebiegu niektórych procesów), zaletą jest stosunkowo mała pracochłonność, wadą jest moŝliwość uwzględnienia w nowych budŝetach nieefektywności zaistniałych w poprzednich okresach oraz brak moŝliwości zastosowania do budŝetowania kosztów nowych przedsięwzięć lub stanowisk kosztów. BUDśETOWANIE OD ZERA BudŜetowanie przy zastosowaniu metody od zera (ang. Zero Based Budgeting): polega na szacowaniu poszczególnych pozycji kosztów przy załoŝeniu, jakby realizowane przez dane stanowisko kosztów działania rozpoczynały się po raz pierwszy, zaletą jest brak zagroŝenia uwzględnienia w nowych budŝetach nieefektywności zaistniałych w poprzednich okresach oraz moŝliwość zastosowania do budŝetowania kosztów nowych przedsięwzięć lub stanowisk kosztów, wadą jest duŝe skomplikowanie i brak moŝliwości oparcia na rzeczywistych danych opisujących procesy w danym przedsiębiorstwie oraz stosunkowo duŝa pracochłonność 3

4 BUDśETOWANIE KROCZĄCE BudŜetowanie kroczące (ang. Rolling Budgeting) polega na aktualizowaniu budŝetu co miesiąc/kwartał i przesuwaniu horyzontu budŝetowania o jeden okres, tak Ŝeby w dowolnym momencie budŝet obejmował 12 miesięcy zaletą jest stosunkowo duŝe prawdopodobieństwo zbieŝności załoŝeń budŝetowych z rzeczywistością oraz moŝliwość częstszego niŝ raz na rok korygowania budŝetu, wadą jest stosunkowo duŝa pracochłonność (konieczność ciągłego aktualizowania budŝetu) KONTROLA BUDśETOWA Arkusz kontroli wykonania budŝetu umoŝliwia: monitorowanie realizacji planu w bieŝącym roku, ustalanie odchyleń od budŝetu (w miesiącu i od początku roku), zestawianie bieŝących wielkości z rokiem poprzednim. miesiąc PLAN narastająco WYKONANIE bieŝący rok miesiąc narastająco WYKONANIE poprzedni rok miesiąc narastająco 4

5 ANALIZA ODCHYLEŃ OD BUDśETU Analiza odchyleń (analiza wariancji) polega na porównaniu wielkości faktycznych z wielkościami budŝetowymi, ustaleniu wysokości odchyleń oraz wyjaśnieniu przyczyn wystąpienia odchyleń. POZIOM TOLERANCJI!!! KOSZTY KONTROLOWANE!!! ANALIZA ODCHYLEŃ KOSZTÓW O D C H Y L E N I A kosztów materiałów kosztów robocizny zmiennych kosztów pośrednich stałych kosztów pośrednich ilość zuŝytych materiałów cena materiałów pracochłonność stawki płac liczba godzin stawka za 1 godzinę wielkość produkcji zdolność produkcyjna wydajność pracy 5

6 BUDśET SZTYWNY & ELASTYCZNY Firma planuje wytworzyć i sprzedać 1000 sztuk produktu. Planowane e koszty wynoszą łącznie zł. W rzeczywistości wyprodukowano i sprzedano 1200 sztuk wyrobu i poniesiono koszty w wysokości zł. Czy jest to korzystne czy nie? BudŜet sztywny (Fied Budget) ustalony dla jednego określonego poziomu działalności BudŜet elastyczny (Fleible Budget) budŝet zawierający równania kosztowe, umoŝliwiający przeliczanie budŝetu dla faktycznego poziomu działalności Odchylenie kosztów od budŝetu sztywnego jest, bo koszty rzeczywiste były wyŝsze o zł od kosztów planowanych. Odchylenie kosztów od budŝetu elastycznego zaleŝy od funkcji kosztów. Jeśli równanie ma postać 50q , to jest korzystne i wynosi 1000 zł, bo wg budŝetu przeliczonego koszty powinny wynieść zł. ANALIZA ODCHYLEŃ przykład Firma zaplanowała w budŝecie produkcję na poziomie 120 sztuk wyrobu. Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŝecie zuŝywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu. ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztów materiałów. Metoda METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant I) METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant II) METODA TRZECH ODCHYLEŃ Obliczenia Vp = (29 30) 220 = zł Vq = ( ) ) 30 = zł V = = zł Vp = (29 30) 200 = zł Vq = ( ) 29 = zł V = = zł Vp = (29 30) 200 = zł Vq = ( ) ) 30 = zł Vpq = (29 30) ( ) = - 20 zł V = = zł Charakter odchylenia korzystne korzystne korzystne korzystne 6

7 METODA PODSTAWIEŃ ŁAŃCUCHOWYCH ilość zuŝycie planowane cena ilość zuŝycie planowane cena ilość = = = zuŝycie rzeczywiste cena budŝet budŝet budŝet planowany skorygowany skorygowany ilość zuŝycie rzeczywiste cena = wielkość Odchylenie wielkości produkcji Odchylenie z tytułu zuŝycia Odchylenie z tytułu zmian cen/stawek ANALIZA ODCHYLEŃ przykład Firma zaplanowała w budŝecie produkcję na poziomie 120 sztuk wyrobu. Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŝecie zuŝywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu. ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztów materiałów. Ilość ZuŜycie Cena planowane planowane rzeczywiste rzeczywiste ILOŚĆ 120 szt. 100 szt. 100 szt. 100 szt. ZUśYCIE 2,0 kg/szt. 2,0 kg/szt. 2,2 kg/szt. 2,2 kg/szt. CENA 30 zł/kg 30 zł/kg 30 zł/kg 29 zł/kg WARTOŚĆ zł zł zł zł Odchylenie z tytułu zmiany ilości Odchylenie z tytułu zmiany zuŝycia Odchylenie z tytułu zmiany cen Odchylenie łączne zł zł = zł zł zł = zł zł zł = zł zł zł = zł K N K K 7

8 ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU SPRZEDAśY CEN SPRZEDAśY WIELKOŚCI SPRZEDAśY ZYSKU KOSZTÓW MATERIAŁÓW KOSZTÓW KOSZTÓW ROBOCIZNY ZMIENNYCH KOSZTÓW POŚREDNICH STAŁYCH KOSZTÓW POŚREDNICH marŝy na sprzedaŝy cen sprzedaŝy wielkości sprzedaŝy UWAGA! Wpływ parametrów sprzedaŝy na wynik finansowy bada się w oparciu o marŝę brutto a nie przychody ze sprzedaŝy. kosztów materiałów bezpośrednich cen materiałów zuŝycia materiałów kosztów płac bezpośrednich stawek płac zuŝycia robocizny ZYSKU kosztów produkcji zmiennych kosztów pośrednich budŝetowe wydajności budŝetowe stałych kosztów pośrednich wielkości produkcji wykorzystania zdolności produkcyjnych wydajności kosztów zarządu kosztów sprzedaŝy Odchylenia kosztów zarządu i kosztów sprzedaŝy ustala się przez porównanie wielkości faktycznych z budŝetem. Dla zmiennych kosztów sprzedaŝy ustala się budŝetowe i wydajności tak jak dla zmiennych pośrednich kosztów produkcji. 8

9 ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU przykład Przedsiębiorstwo ALFA produkuje jeden typ wyrobu, który nosi nazwę Sigma. Produkt ten wytwarzany jest w jednym procesie technologicznym. Standardowe zuŝycie i stawki kosztów bezpośrednich i zmiennych pośrednich ustalono na podstawie specyfikacji technicznej produktu oraz planowanych cen/stawek. Standardowe koszty stałe pośrednie są planowane na poziomie zł przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych ( rh miesięcznie), co daje standardowy narzut kosztów stałych 4 zł/rh. Koszty pośrednie są absorbowane przez produkcję na podstawie roboczogodzin bezpośrednich. ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU przykład Cena sprzedaŝy jest standardowo ustalana wg formuły koszt plus narzut zysku 25% a zatem wynosi 40 zł/szt. Firma planuje wytworzyć w maju sztuk wyrobów. W rzeczywistości w maju wyprodukowano i sprzedano sztuk. Cena sprzedaŝy wyniosła 42 zł/szt. Pracownicy bezpośrednio produkcyjni przepracowali godzin a przeciętna stawka wyniosła 3,2 zł/rh. Ceny materiałów A i B wyniosły odpowiednio: 1,1 zł/kg i 2,8 zł/kg, natomiast zuŝycie tych materiałów: kg (A) i kg (B). Koszty pośrednie produkcji były równe zł, w tym koszty zmienne zł a koszty stałe zł. 9

10 ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU przykład ZALETY I WADY BUDśETOWANIA Szanse i zagroŝenia związane z wdroŝeniem i funkcjonowaniem systemu budŝetowania zaleŝą od wielu czynników: struktury organizacyjnej firmy, stylu zarządzania, metod sporządzania i kontroli budŝetu oraz analizy odchyleń, pozycji działu d controllingu w firmie. + przejrzystość oczekiwań zarządu co do wyników organizacji motywacja menedŝerów i pracowników do działania bieŝąca kontrola wyników oraz szybkość reakcji na odchylenia koordynacja i unikanie suboptymalizacji ryzyko błędnego oszacowania wielkości budŝetowych ograniczenie kreatywności i motywacji pracowników ryzyko nieefektywnego gospodarowania zasobami brak elastyczności w warunkach zmienności otoczenia firmy pracochłonność, czasochłonność i kosztochłonność 10