Ocena spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wśród młodych kobiet i mężczyzn chorujących na nadciśnienie tętnicze

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Ocena spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wśród młodych kobiet i mężczyzn chorujących na nadciśnienie tętnicze"

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Joanna WRÓBLEWSKA Marek KLOCEK Danuta CZARNECKA Ocena spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wśród młodych kobiet i mężczyzn chorujących na nadciśnienie tętnicze Consumption of polyunsaturated fatty acids by young hypertensive adults I Klinika Kardiologii, Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Kierownik: Prof. dr hab. med. Danuta Czarnecka Dodatkowe słowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze młodzi pacjenci wielonienasycone kwasy tłuszczowe zespół metaboliczny Additional key words: arterial hypertension young patients polyunsaturated fatty acids metabolic syndrome Adres do korespondencji: Dr hab. med. Marek Klocek I Klinika Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński Ul. Kopernika 1, 31-1 Kraków Tel marek.klocek@wp.pl Wstęp: Prawidłowo zbilansowana dieta stanowi kluczowy element prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego oraz może wspomagać leczenie wielu jednostek chorobowych. Wyniki badań wskazują na korzystny wpływ produktów będących źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych na obniżanie ciśnienia tętniczego krwi i poprawę profilu lipidowego. Cel: Ocena rodzaju i ści spożycia wybranych grup produktów żywnościowych, które stanowią źródło wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz grup produktów będących źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych przez młodych dorosłych chorujących na pierwotne nadciśnienie tętnicze. Określenie różnic w ści spożycia produktów zawierających kwasy wielonienasycone i nasycone w zależności od płci, wieku, wykształcenia, zamieszkania, wskaźnika BMI, czasu trwania choroby i liczby stosowanych leków przeciwnadciśnieniowych. Materiał i metody: Badaniem objęto osób chorujących na pierwotne nadciśnienie tętnicze, 6 mężczyzn i 4 kobiet, w wieku 33,4±6,6 lat, bez innych chorób współistniejących. Narzędzie badawcze stanowił autorski kwestionariusz, wypełniany samodzielnie przez badanych dotyczący wybranych grup produktów żywnościowych spożywanych w czasie ostatniego miesiąca. Spośród nich wybrano po produktów do koszyka korzystnych dla zdrowia i produktów do koszyka niekorzystnych dla zdrowia. Wyniki: Badani częściej sięgali po produkty bogate w nasycone kwasy tłuszczowe niż w kwasy wielonienasycone, zawierające kwasy omega-3, zwłaszcza mężczyźni. W diecie badanych osób dominowały produkty mięsne oraz nabiał. Najczęściej spożywanym produktem korzystnym dla zdrowia była oliwa z oliwek (42% badanych spożywało ją przynajmniej 1 raz w tygodniu). Osoby mieszkające w mieście częściej spożywały ryby oraz produkty roślinne ogółem niż mieszkający na wsi, ale spożywanie różnych gatunków ryb co najmniej 1 raz w Background: A properly balanced diet is a key factor in preventing the development of diet-related diseases and may assist the pharmacological treatment of many conditions. Some studies indicate on relationship between consumption of polyunsaturated fatty acids (PUFA) and positive health outcomes. Aim: to evaluate sources in diet and frequency of consumption of PUFA by young adults suffering from arterial hypertension and to identify differences in PUFA and saturated fatty acids intake de-pending on gender, age, education, BMI, history of hypertension, BP values and the number of an-tihypertensive drugs used. Material and methods: The study group consisted of hypertensive patients, 6 males and 4 females, aged 2 4 years (mean age 33.4±6.6 years), without concomitant diseases. Study tool constituted the self-reported questionnaire of food products intake, its frequency and intensity assessed during last one month period. The questionnaire involved groups of typical food products, which were also divided into 2 baskets: basket of healthy and basket of unhealthy products. Results: Patients more often consumed products containing saturated fatty acids than PUFA. In the study group dairy products and meat dominated the diet, especially in hypertensive men. Olive oil was the most popular healthy product consumed by patients (42% of responders). People living in the city ate more often fish and plant products than those from rural areas, but overall fish consump-tion was low only 6 to 12% of patients consumed omega-3 rich fish at least once a week. Regard-less of gender, place of living, education and other clinical factors our hypertensive patients choose more products from the unhealthy than healthy basket in the last month. Conclusions: Young people suffering from hypertension are characterized by unfavorable eating habits, especially low frequency of PUFA 382 J. Wróblewska i wsp.

2 tygodniu deklarowało tylko 6-12% badanych. Niezależnie od płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia i innych ocenianych czynników klinicznych badani częściej spożywali w ostatnim miesiącu produkty z koszyka niekorzystnych dla zdrowia. Wnioski: Osoby młode chorujące na nadciśnienie tętnicze cechują niekorzystne nawyki żywieniowe. Konieczne są intensywne działania edukacyjne zwiększające wiedzę młodych chorych na nadciśnienie tętnicze na temat diety korzystnej dla zdrowia. containing products consumption. Intensive educational programs to increase knowledge of young hypertensives about diet beneficial for health are still required. Wstęp Pierwotne nadciśnienie tętnicze zaliczane jest do najpowszechniejszych chorób cywilizacyjnych i w wielu krajach stanowi najczęstszą przyczynę zgonów osób dorosłych. Częstość występowania nadciśnienia tętniczego zależy od warunków geograficznych, ekonomicznych i społeczno-kulturowych [1]. Z nadciśnieniem tętniczym współistnieje nadwaga lub otyłość, które dodatkowo pogarszają rokowanie. Racjonalne odżywianie odgrywa istotną rolę w zapobieganiu rozwojowi chorób układu krążenia i ich powikłań. W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej sposobów żywienia, które mają na celu uzyskanie korzystnego oddziaływania na zdrowie. Podstawowe ich zasady opierają się na redukcji spożycia soli kuchennej, nasyconych kwasów tłuszczowych, cukru rafinowanego i węglowodanów prostych, co ma zapobiegać epidemii otyłości. Normy spożycia tłuszczów są związane z zapotrzebowaniem energetycznym organizmu, zatem zależą od wieku, płci, rodzaju aktywności fizycznej lub zawodowej oraz chorób współistniejących. W przypadku osób dorosłych tłuszcz powinien dostarczać nie mniej niż 2% i nie więcej niż 3% energii z diety [2]. Kładzie się przy tym nacisk na ograniczenie konsumpcji nasyconych kwasów tłuszczowych pochodzenia zwierzęcego, a zwiększenie podaży kwasów wielonienasyconych (polyunsaturated fatty acids PUFA) [3]. PUFA, należą do rodzin omega-6 i omega-3 i nie są bezpośrednio syntetyzowane w organizmie człowieka. Z tego powodu ich prekursorzy, kwas linolowy (LA) dla rodziny omega-6 i kwas alfa-linolenowy (ALA) dla rodziny omega-3 są nazywane niezbędnymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (NNKT) i muszą być dostarczane z dietą ze względu na ich ważną rolę w procesach biochemicznych. Główne kwasy omega-3 (ω 3) to kwas dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA) oraz ALA, który jest pochodzenia roślinnego (występuje np. w oleju rzepakowym, oleju z orzechów włoskich, zielonych warzywach liściastych, migdałach). Źródłem tych długołańcuchowych NNKT są oleje pochodzenia roślinnego (np. rzepakowy, słonecznikowy, sojowy), w mniejszym stopniu zwierzęcego (masło). Kwasy ω 3 pełnią w organizmie wiele ważnych ról, jak utrzymanie płynności błon komórkowych, udział w funkcjonowaniu mózgu, hamowanie procesów zapalnych w komórkach, korzystny wpływ na układ krzepnięcia krwi (działanie przeciwzakrzepowe), czy działanie antyarytmiczne [4]. Przy znacznym niedoborze kwasów ω 3 w diecie przewagę w przemianach enzymatycznych mogą zdobywać szlaki metaboliczne wywodzące się z kwasów ω 6, prowadzące do powstania nadmiaru kwasu arachidonowego, z którego z kolei powstają eikozanoidy, mające działanie prozapalne i prozakrzepowe, oraz leukotrieny, odpowiadające za reakcje alergiczne [3]. Wykazano, że podawanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny ω 3 w ilości 1 g/dobę i więcej działa korzystnie w przypadku hipertriglicerydemii, zwiększonej krzepliwości krwi i podwyższonego ciśnienia tętniczego []. Badania wskazują także, że stosowanie diety zawierającej tłuste ryby, oleje rybne lub suplementy zawierające kwasy omega 3 i 6 w odpowiedniej proporcji (najlepiej 1:) przekłada się zmniejszenie zachorowalności na chorobę niedokrwienną serca, ryzyko nagłego zgonu oraz ryzyko udaru mózgu [6,]. Powyższe fakty, sugerują celowość wprowadzania zmian dietetycznych polegających na regularnym dostarczaniu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza z grupy omega-3 w formie naturalnej lub suplementacji u chorych leczonych z powodu przewlekłych chorób układu krążenia [8]. EPA i DHA w formie naturalnej znajdują się w tłuszczu ryb morskich (halibut, łosoś, makrela, śledź, tuńczyk, dorsz, szprot, sardynka), ostrygach, krewetkach, małżach, krabach lub w postaci niektórych suplementów diety (np. tran). Z kolei ALA, obecny w produktach roślinnych, takich jak orzechy, migdały, sezam, brokuły, awokado, oleje roślinne (lniany, rzepakowy), szpinak, chociaż niezbędny, odgrywa mniejszą rolę niż DHA i EPA w profilaktyce chorób układu krążenia. Obecnie polskie normy żywienia wskazują, że w diecie osób dorosłych w prewencji chorób sercowo-naczyniowych, spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych powinno być tak niskie, jak tylko możliwe przy założeniu, że dieta ma odpowiednią wartość odżywczą [2]. Produkty zawierające nasycone kwasy tłuszczowe powinny być zastąpione produktami zawierającymi wielonienansycone kwasy tłuszczowe, co wpływa na zmniejszenie ści chorób układu krążenia. Minimalna norma odpowiedniego spożycia kwasów ω 6 została ustalona na poziomie 4% dobowej energii z diety, a zalecane spożycie kwasów ω 3 powinno wynosić minimum,% całkowitej dostarczanej energii z diety, czyli około 2- mg EPA+DHA [2]. Naturalnym źródłem kwasów ω 3, które jednocześnie ma największe znaczenie zdrowotne jest tłuszcz ryb i zwierząt morskich, które należałoby spożywać 1-2 razy w tygodniu. Jednak ze względu na możliwe zanieczyszczenia metalami ciężkimi (rtęć), dioksynami i innymi substancjami toksycznymi za bezpieczne dla zdrowia uznaje się również spożywanie suplementów diety pochodzenia morskiego w dawce 1 do 3 g/dobę. Wykazano, że systematyczne spożywanie ryb zawierających kwasy ω 3 pochodzenia morskiego wpływa na redukcję ciśnienia tętniczego. U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym oraz hipercholesterolemią, przy dawce 1 g/dobę PUFA można spodziewać się obniżenia ciśnienia skurczowego średnio o, mmhg, a rozkurczowego o,4 mmhg [9]. Większe dawki PUFA mogą dawać jeszcze lepszy efekt hipotensyjny. Mechanizm hipotensyjnego działania kwasów omega-3 związany jest ze zwiększeniem poziomu prostacykliny i czynników wazodilatacyjnych oraz hamowaniem syntezy TXA2 i PGE2 []. Dodatkowo, duże dawki EPA i DHA (> 2g/dobę) mogą obniżać stężenie trójglicerydów we krwi na czczo i po posiłku nawet o ok. 2-3%. Powyższe fakty są podstawą zaleceń dietetycznych dotyczących korzyści ze spożywania produktów żywnościowych zawierających PUFA, przede wszystkim tłustych ryb morskich oraz niektórych produktów roślinnych (np. oleje) przynajmniej raz w tygodniu w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego. Celem pracy było określenie rodzaju i ści produktów spożywanych przez badanych w czasie ostatniego miesiąca, określenie głównych źródeł wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie badanej grupy oraz różnic w ści spożycia produktów zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe i nasycone kwasy tłuszczowe w zależności od płci, wieku, wykształcenia, zamieszkania, wskaźnika BMI, czasu trwania choroby oraz liczby stosowanych leków przeciwnadciśnieniowych. Materiał i metodyka Badanie miało charakter przekrojowy. Kwalifikowano do niego kolejnych pacjentów zgłaszających się do leczenia lub już leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego w Poradni Nadciśnienia Tętniczego I Kliniki Kardiologii, Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego, Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie (n=82) oraz pacjentów Szpitala Rejonowego im. dr Józefa Rostka w Raciborzu (n=18). Do badania włączano chorych, 6 mężczyzn i 4 kobiet, w wieku 18 4 lat z rozpoznanym co najmniej od 3 miesięcy pierwotnym nadciśnieniem tętniczym (definiowanym zgodnie z obowiązującą klasyfikacją nadciśnienia tętniczego wg Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego) [11], nie stosujących innych leków poza przeciwnadciśnieniowymi, którzy po zapoznaniu się Przegląd Lekarski 216 / 3 / 6 383

3 z celem pracy wyrazili zgodę na badanie kwestionariuszowe. Koniecznym warunkiem rekrutacji była możliwość samodzielnego przeczytania i wypełnienia zaplanowanego kwestionariusza. Zebrano dane dotyczące płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, czas trwania choroby, liczby stosowanych leków przeciwnadciśnieniowych. Kryterium wykluczającym pacjentów z badania były: wiek > 46 lat lub < 18 lat, rozpoznane wtórne nadciśnienie tętnicze, obecność - poza pierwotnym nadciśnieniem tętniczym - innych chorób, takich jak cukrzyca, zaburzenia lipidowe wymagające farmakoterapii, przewlekła choroba nerek, choroba niedokrwienna serca, przewlekła niewydolność serca, zaburzenia i choroby endokrynologiczne oraz inne choroby i stany wymagające stosowania specjalnej diety. Pomiary ciśnienia tętniczego krwi wykonywane były podczas wizyty lekarskiej wg przyjętych zasad pomiaru w warunkach standartowych na aparacie OMRON M6. Za prawidłową kontrolę ciśnienia przyjęto wartości ciśnienia 139/89 mmhg, a za brak kontroli 14/9 mmhg. Pomiaru masy ciała dokonano także podczas tej wizyty lekarskiej na standaryzowanej wadze, podając wyniki wagi (w kg) z dokładnością do,1 kg, a wynik wzrostu (w cm) z zaokrągleniem do całości. Na podstawie uzyskanych wyników pomiaru wagi i wzrostu obliczono wskaźnik masy (ciała BMI) wg wzoru: BMI = waga ciała [kg] / wzrost [m 2 ] i dokonano następującej kategoryzacji wskaźnika masy ciała: BMI < 24,99 kg/m 2 prawidłowa masa ciała, BMI 2, 29,99 kg/m 2 nadwaga, BMI 3, kg/m 2 otyłość. Podstawową charakterystykę demograficzną i kliniczną badanych przedstawiono w tabeli I. Po wyrażeniu zgody na badanie pacjenci wypełniali przygotowany autorski Kwestionariusz spożycia wybranych produktów spożywczych (KSPS) w osobnym pokoju. Kwestionariusz ten zawierał dane o konsumpcji w czasie ostatniego miesiąca kategorii produktów: mięso, nabiał, ryby, owoce morza, oleje roślinne, innych produktów roślinne oraz wyroby cukiernicze. W skład każdej z wymienionych grup wchodziło po kilka wybranych produktów żywnościowych, łącznie 8 typowych produktów żywnościowych [aneks]. Ankietowani określali czy spożywali dany produkt w ostatnim miesiącu, a jeśli tak, z jaką ścią, którą określono na 6-stopniowej skali: wcale, spożywany 1-2 razy w miesiącu, spożywany 2-3 razy w miesiącu, spożywany 1-2 razy w tygodniu, spożywany 3-4 razy w tygodniu lub spożywany codziennie. W toku dalszych analiz wyodrębniono 3 kategorie ści spożycia określonych produktów żywnościowych w ostatnim miesiącu: - kategoria 1 wcale, nie spożywali danego produktu, - kategoria 2 spożywane (1-3 razy w miesiącu), - kategoria 3 spożywane (1- razy w tygodniu). Ponadto, spośród wszystkich produktów ocenianych przy pomocy KSPS wybrano po z nich do tzw. koszyka produktów korzystnych i do koszyka produktów Tabela I Charakterystyka demograficzna i kliniczna chorych na pierwotne nadciśnienie tętnicze. Demographic and clinical characteristics of patients with primary hypertension. niekorzystnych. Koszyk produktów niekorzystnych dla zdrowia składał się z produktów o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych, głównie pochodzenia zwierzęcego, natomiast koszyk produktów korzystnych dla zdrowia zawierał produktów o wysokiej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza omega-3. Do,,koszyka z produktami niekorzystnymi dla zdrowia zaliczono: wieprzowinę, parówki, masło, ser żółty, śmietanę, majonez, jaja, ciasta z bitą śmietaną, sernik i bułki maślane. Natomiast do,,koszyka z produktami korzystnymi dla zdrowia zaliczono: łososia, śledzia, makrelę, tuńczyka, olej rzepakowy, olej słonecznikowy, oliwę z oliwek, margarynę wzbogaconą w kwasy omega-3, migdały, orzechy włoskie i laskowe. Częstość spożycia ocenionych produktów żywnościowych (mięsa, nabiału, olejów roślinnych, owoców morza, ryb, wyrobów cukierniczych, produktów roślinnych) była analizowana z podziałem wg płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, BMI, liczby stosowanych leków i uzyskanej kontroli ciśnienia tętniczego krwi. Analizy statystyczne Analizy statystyczne wykonano przy pomocy pakietu STATISTICA v PL (StatSoft Inc, Kraków, PL). Po dokonaniu oceny podstawowych parametrów rozkładu badanych cech, stosowano szeregi rozdzielcze dla zmiennych ilościowych i tabele liczebności dla zmiennych jakościowych. Dla zmiennych ciągłych określano wartość średnią oraz odchylenie standardowe (SD). Dla zmiennych jakościowych przedstawiono zestawienie bezwzględnej i odsetkowej liczby przypadków w stosunku do analizowanej grupy. Normalność rozkładu cech ilościowych badano testem chi-kwadrat testem Kołmogorowa-Smirnowa z poprawką Lillieforsa (dla zmiennych o liczebności < ). Do oceny różnic pomiędzy średnimi badanych cech stosowano test t-studenta dla prób N Minimum Maksimum Średnia ±SD Wiek (lat) 2, 4, 33,4 ± 6,6 Waga (kg) 44, 13, 8,9 ± 18,8 Wzrost (cm) 1,1 1,9 1, ±,1 BMI (kg/m 2 ) 1,4 4, 26,9 ±,2 Ilość leków przeciwnadciśnieniowych (n) 6, 2,3 ± 1,3 Czas trwania choroby (lat),2 19,, ± 4, Wartość ciśnienia skurczowego (mmhg) 6, 12, 13, ± 14,3 Wartość ciśnienia rozkurczowego (mmhg) 64, 1, 88,4 ± 11,2 Tabela II Odsetek osób z ciśnieniem kontrolowanym i niekontrolowanym z podziałem na płeć. The percentage of subjects with controlled and uncontrolled blood pressure by gender. Kontrolowane (<14/9 mmhg) Wartości ciśnienia tętniczego Niekontrolowane (>14/9 mmhg) N (%) N (%) Kobiety (n=4) 24 (6, ) 16 (4, ) Mężczyźni (n=6) 4 (6,4 )* 2 (33,3 ) Ogółem 64 (64, ) 36 (36,) P (mężczyźni vs kobiety),4 niezależnych. Do oceny różnic odsetkowych wykorzystano test procentów. Ponadto zastosowano nieparametryczny test istotności różnic U Manna-Whitneya. We wszystkich analizach za istotne przyjęto efekty, dla których wartość prawdopodobieństwa p była mniejsza od przyjętego poziomu istotności a=, (p<,). Wyniki Średnia wieku badanych wyniosła 33,4±6,6 lat i była podobna u mężczyzn i kobiet. 48% mężczyzn i kobiet miało wykształcenie wyższe, a 3% wykształcenie średnie. Analizując czas trwania nadciśnienia tętniczego stwierdzono, że 69% osób chorowało na pierwotne nadciśnienie tętnicze nie dłużej niż lat; 8% badanych mężczyzn i 8% kobiet mieszkało w mieście. Spośród badanych, u 38% BMI mieścił się w normie (31,% mężczyzn i 4,% kobiet, p=,), u 3% wskazywał na nadwagę (4% mężczyzn i 32,% kobiet, p=ns), a u 2% na otyłość (28,3% mężczyzn i 2,% kobiet, p=ns). Średnia masa ciała wyniosła 26,9±,2 kg/m 2. Badani mężczyźni, istotnie częściej niż kobiety osiągali kontrolę ciśnienia tętniczego krwi. Odsetek osób z kontrolą ciśnienia i jej brakiem z podziałem na płeć przedstawiono w tabeli II. Większość badanych (62%) stosowało 1 lub 2 leki przeciwnadciśnieniowe, pozostali 3 lub więcej. Nie stwierdzono różnic w liczbie i rodzaju stosowanych leków przeciwnadcisnieniowych między płciami. Spośród grup produktów żywnościowych ocenianych w KSPS badani spożywali (czyli 1 lub więcej razy w tygodniu): drób (88%), wieprzowinę (1%) oraz produkty nabiałowe: masło (2%), ser żółty (61%) i jaja (66%) (Ryc.1 i 2). Margaryna wzbogacona w kwasy omega-3 była spożywana przez 21% osób. Ser biały chudy był częściej spożywany niż ser biały tłusty. Znaczny odsetek badanych deklarował 384 J. Wróblewska i wsp.

4 spożycie śmietany i majonezu (Ryc. 2). Częste spożywanie olejów roślinnych w ostatnim miesiącu deklarowało od 31% (olej słonecznikowy) do 42% (oliwa z oliwek) badanych (Ryc. 3). Blisko % badanych podało, że w ostatnim miesiącu przynajmniej 1 raz spożywali ryby. Były to najczęściej łosoś, śledź, makrela lub tuńczyk. Jednak, spożycie wymienionych gatunków ryb co najmniej 1 raz w tygodniu dotyczyło tylko 6-12% respondentów (Ryc. 4). W ostatnim miesiącu owoce morza (krewetki, małże, kalmary) były spożywane najrzadziej ze wszystkich grup produktów (od -9% badanych). Analizując grupę wyrobów cukierniczych, stwierdzono że 23% ankietowanych spożywało częściej niż raz w tygodniu bułki maślane, a ponad % jadło w ostatnim tygodniu sernik lub inne ciasta. Najczęściej spożywanym produktem roślinnym będącym potencjalnym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych były brokuły. Następnie uplasowały się orzechy włoskie, szpinak i migdały. Jednak częste (przynajmniej raz w tygodniu) spożycie tych produktów dotyczyło jedynie 8-16% badanych. Z kolei częste spożywanie nasion lnu, orzechów laskowych i pestek dyni deklarowało około 6-8% badanych (Ryc. ). Analiza ści spożycia ocenionych grup produktów żywnościowych (mięsa, nabiału, olejów roślinnych, owoców morza, ryb, wyrobów cukierniczych i produktów roślinnych) wg płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, BMI, liczby stosowanych leków i uzyskanej wartości ciśnienia wykazała, że następujące zależności istotne statystycznie: 1. Mężczyźni częściej niż kobiety spożywali mięso, zwłaszcza wieprzowinę, wołowinę oraz parówki. 2.Osoby z nadwagą i otyłością częściej spożywały wieprzowinę, a ankietowani z prawidłową masą ciała częściej deklarowały spożycie drobiu niż osoby otyłe. 3. W grupie produktów nabiałowych istotne statystycznie okazało się jedynie spożycie sera żółtego, który był spożywany częściej przez mężczyzn niż kobiety. 4. Po podziale względem wieku istotne statystycznie okazało się spożycie margaryny zwykłej, która była częściej spożywana przez badanych do 3 roku życia.. Osoby z niekontrolowanym ciśnieniem tętniczym istotnie częściej spożywały śmietanę niż osoby z kontrolowanym ciśnieniem tętniczym. 6. Osoby z wykształceniem średnim i wyższym spożywały częściej oliwę z oliwek w porównaniu do osób z wykształceniem zawodowym.. Spożycie orzechów włoskich okazało się istotne statystycznie względem miejsca zamieszkania częściej były spożywane przez osoby z miasta. 8. Spośród wszystkich ocenianych produktów roślinnych, spożycie migdałów było częstsze wśród osób stosujących mniejszą liczbę leków hipotensyjnych. Z produktów,,korzystnych dla zdrowia najczęściej spożywana była oliwa z oliwek, następnie olej rzepakowy i słonecznikowy. Ogółem produkty,,korzystne dla zdrowia częściej niż 1 raz w tygodniu Częstość spożycia (w %) wieprzowina wołowina drób parówki smalec Rycina 1 Spożycie mięsa w ostatnim miesiącu. The frequency of meat consumption in the last month Rycina 2 Częstość spożywania nabiału przez badanych w ostatnim miesiącu. The frequency of dairy products consumption in the last month. Częstość spożycia (w %) olej rzepakowy olej słonecznikowy 3 1 olej lniany olej sojowy oliwa z oliwek 8 9 oliwa z pestek winogron Rycina 3 Częstość spożywania olejów roślinnych w ostatnim miesiącu. The frequency of consumption of vegetable oils in the last month. Przegląd Lekarski 216 / 3 / 6 38

5 Częstość spożycia (w %) łosoś śledzie makrela sardela sardynki pstrąg tuńczyk flądra Rycina 4 Częstość spożywania ryb w ostatnim miesiącu. The frequency of fish consumption in the last month. Częstość spożycia (w %) migdały nasiona lnu 6 tofu 18 4 pistacje orzechy włoskie orzechy laskowe nasiona słonecznika pestki dyni szpinak sola brokuły halibut Rycina Częstość spożywania wybranych produktów roślinnych w ostatnim miesiącu. The frequency of consumption of selected plant products in the last month. 16 dorsz 2 1 awokado sezam soja były spożywane przez 1,2% badanych. Z produktów niekorzystnych dla zdrowia najpowszechniej spożywane były: jaja, ser żółty, masło oraz wieprzowina. W ostatnim miesiącu produkty,,niekorzystne dla zdrowia spożywało częściej niż 1 raz w tygodniu 36,3% respondentów. Odsetek ten był istotnie wyższy niż odsetek osób deklarujących spożywanie produktów korzystnych dla zdrowia (p<,). Koszyk produktów niekorzystnych dla zdrowia był wybierany częściej niż koszyk produktów korzystnych dla zdrowia zarówno przez mężczyzn jak kobiety, przez osoby poniżej i powyżej 3 roku życia, mieszkające tak na wsi, jak i w mieście, a także przez wszystkich badanych niezależnie od wykształcenia, masy ciała, liczby stosowanych leków i stopnia kontroli ciśnienia tętniczego krwi. Wśród czynników różnicujących, produkty niekorzystne dla zdrowia były częściej spożywane przez mężczyzn niż kobiety (p=,2). Z kolei, pacjenci z nadciśnieniem tętniczym posiadający wykształcenie wyższe, częściej spożywali produkty korzystne dla zdrowia niż pacjenci z wykształceniem zawodowym (p=,). Również chorujący na nadciśnienie tętnicze krócej niż rok, częściej spożywali produkty korzystne dla zdrowia niż chorujący na nadciśnienie dłużej niż lat (p=,2). Jednak odsetek tych osób był niewielki. Dyskusja W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wzrosło znaczenie racjonalnego sposobu odżywiania się oraz dietetyki medycznej. Obecnie postępowanie dietetyczne stanowi ważny element procesu leczenia, wspomagając farmakoterapię wielu jednostek chorobowych, w tym nadciśnienia tętniczego. Szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na grupę młodych dorosłych chorujących na nadciśnienie tętnicze z uwagi na korzyści, jakie mogą osiągnąć dzięki odpowiednio wcześnie wdrożonym zmianom niekorzystnych nawyków żywieniowych, które polegają na wysokim spożyciu soli, tłuszczy nasyconych, węglowodanów, cholesterolu i tłustego nabiału. Dlatego badaniem objęto tę właśnie grupę wiekową chorujących na nadciśnienie tętnicze, wśród których większość miała wykształcenie wyższe (48%) lub średnie (3%). Skład grupy badanej nie odpowiada zatem składowi społeczeństwa polskiego pod względem wykształcenia. Wysoki odsetek osób z wykształceniem wyższym należy powiązać z młodym wiekiem ankietowanych oraz faktem zamieszkiwania w mieście. Mimo tego, nawyki żywieniowe w badanej grupie osób o potencjalnie lepszym dostępie do informacji z racji wykształcenia i zamieszkiwania w mieście były dalekie od zalecanych. W badaniu The Coronary Artery Risk Development In Young Adults (CARDIA) wśród młodych dorosłych oceniano spożycie produktów żywnościowych w aspekcie chorób układu krążenia, w tym wartości ciśnienia tętniczego krwi. W tym celu poszczególne produkty spożywcze jak nabiał, produkty roślinne, mięso, owoce, warzywa, produkty zbożowe sumowano na podstawie ści określanej w skali dziennego i tygodniowego spożycia. Średnie spożycie produktów spożywczych zostało zestawione z płcią, rasą, wiekiem, poziomem wykształcenia oraz dobowym spożyciem energii w obserwacji 1-letniej. Wykazano, że jakość spożywanej żywności była wyższa u osób lepiej wykształconych, którzy prowadzili zdrowszy styl życia i mieli większą wiedzę z zakresu racjonalnego żywienia [12]. W badaniu własnym również obserwowano zależność wykształcenia z częstszym wyborem niektórych produktów żywnościowych korzystnych dla zdrowia. Wyniki badania, które przeprowadził Krzysztoszek i wsp. wskazały na podobną zależność: częstszym spożywaniem produktów korzystnych dla zdrowia charakteryzowały się głównie kobiety, z wyższym wykształceniem oraz wyższym dochodem [13]. Jednak w niniejszym badaniu nawet w tej grupie osób wykształconych dominowały w codziennej diecie produkty z koszyka niekorzystnych dla zdrowia, a jak wykazano niedawno w badaniu EPIC-Potsdam spożywanie tłuszczów nasyconych, czerwonego mięsa, masła i sosów istotnie zwiększa ryzyko zachorowania na choroby przewlekłe, w tym choroby układu krążenia o obu płci [14]. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie dietą śródziemnomorską, zwłaszcza wśród osób młodych, która polega na spożywaniu owoców, warzyw, orzechów, produktów zbożowych, oliwy z oliwek jako głównego źródła tłuszczu, a niskim spożyciu nasyconych kwasów tłuszczowych i produktów nabiałowych oraz umiarkowanym spożyciu ryb, drobiu i czerwonego wina [1]. Na szczególną uwagę zasługuje również dieta DASH, która została opracowana na potrzeby efektywnego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi wśród osób chorujących na 386 J. Wróblewska i wsp.

6 nadciśnienie tętnicze. Główne komponenty diety DASH to owoce, warzywa, niskotłuszczowe produkty nabiałowe, zboża, nabiał, ryby, orzechy oraz w ograniczonych ilościach tłuszcze nasycone, czerwone mięso, słodycze, napoje słodzone. Dzięki temu dieta ta, zapewnia niski poziom tłuszczu ogółem, zwłaszcza tłuszczów nasyconych i cholesterolu, jednocześnie zapewniając wysoką podaż potasu, wapnia, magnezu, błonnika i białka. Wiele badań potwierdza korzyści związane ze stosowaniem diety DASH w obniżeniu ciśnienia tętniczego krwi, poprawie profilu lipidowego, zapobieganiu chorobom układu krążenia (niewydolności serca, chorobie niedokrwiennej serca) [16]. Kwasy tłuszczowe omega-3 charakteryzują się wielokierunkowym działaniem na organizm: wpływają korzystnie na gospodarkę lipidową, wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, przeciwarytmiczne i hipotensyjne. Polska należy do krajów zagrożonych niedoborem kwasów tłuszczowych ω 3. W badaniu WOBASZ stwierdzono, że spożycie ryb w populacji polskiej jest niedostateczne. Przeciętna konsumpcja ryb wyniosła w grupie mężczyzn średnio 16 g (przy zalecanym spożyciu 3 g) i 1 g w grupie kobiet (zalecane 3 g). U mężczyzn i kobiet w województwie małopolskim dobowe spożycie ryb i przetworów rybnych było podobne do średniej krajowej, odpowiednio 16 g i 1 g. Natomiast udział ryb w konsumpcji produktów mięsnych ogółem był bardzo niski i w województwie małopolskim u mężczyzn wynosił %, a u kobiet 11% [1]. Suplementacja diety olejem rybim lub preparatami kwasów tłuszczowych ω 3 może częściowo zniwelować zagrożenia związane z niedostatecznym spożyciem ryb. W badaniu własnym potwierdzono, że spożycie ryb i produktów pochodzenia morskiego było bardzo niskie. Spożywanie ryb przynajmniej raz w tygodniu (głównie 3 rodzajów: łososia, śledzia lub makreli) deklarowało tylko około % badanych. Podobnie niski odsetek młodych chorych na nadciśnienie tętnicze wskazywał na spożywanie produktów roślinnych będących źródłem kwasów omega-3 i omega-6; przynajmniej raz w tygodniu brokuły, szpinak, orzechy i niektóre nasiona spożywało od 8-16% badanych. Z drugiej strony produkty,,niekorzystne dla zdrowia (jaja, masło, sery żółte i wieprzowinę) spożywało częściej niż 1 raz w tygodniu aż 36% respondentów. Należy też dodać, że jednocześnie obserwowano wysoki odsetek młodych chorych na nadciśnienie z nadwagą (3%) i otyłością (2%). A badani chorzy z nadwagą i otyłością częściej sięgali po wieprzowinę w porównaniu do chorych, których wskaźnik BMI mieścił się w normie. Z kolei drób był częściej spożywany przez respondentów z prawidłową masą ciała. Wyniki te są podobne do uzyskanych w innych badaniach [18,19] i jeszcze dobitniej ilustrują kumulację niekorzystnych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego obecną w tej stosunkowo młodej i jednocześnie dobrze wykształconej grupie chorych. Podobnie jak w badaniu WOBASZ [19], w niniejszej pracy stwierdzono, że mężczyźni w porównaniu do kobiet, rzadziej cechują się prawidłową masą ciała. Zaletą autorskiego,,kwestionariusza spożycia wybranych produktów spożywczych użytego w badaniu własnym jest jego krótka forma oraz skoncentrowanie na produktach, które stanowią źródło omawianych w niniejszej pracy wielonienasyconych kwasach tłuszczowych oraz niekorzystnych dla zdrowia kwasów nasyconych. Kwestionariusze oceniające ść spożycia, stanowią powszechne narzędzie badawcze do weryfikowania rodzaju spożycia różnych produktów żywnościowych w badaniach epidemiologicznych. Badania te pozwalają na poszukiwanie związków między określoną dietą a stanem zdrowia. Zaletą badań kwestionariuszowych jest ich niewielki koszt, łatwość użycia, możliwość przebadania dużych grup osób, krótki czas badania. Jednakże wyniki, jakie można uzyskać z badań kwestionariuszowych nie są wystarczające dla oceny zmian biochemicznych i klinicznych spowodowanych działaniem żywności [2]. Podsumowując wyniki niniejszej pracy, należy podkreślić fakt dominującego spożywania produktów określonych jako niekorzystne dla zdrowia przez wszystkich młodych dorosłych biorących udział w badaniu. Uzyskane wyniki świadczą o znacznym rozpowszechnieniu niekorzystnych nawyków żywieniowych wśród młodych chorych na nadciśnienie tętnicze, które mogą przyczynić się do rozwoju i/lub nasilenia otyłości, cukrzycy typu 2, zaburzeń lipidowych, a wreszcie rozwoju innych chorób układu sercowo-naczyniowego. Brak stosowania się do zasad racjonalnego żywienia, zwłaszcza w grupie osób chorujących na nadciśnienie tętnicze dłużej niż lat, którzy istotnie częściej spożywali produkty niekorzystne dla zdrowia w porównaniu do osób chorujących krócej niż rok, świadczyć może o niedostrzeganiu problemu i ciągle zbyt niskiej świadomości wpływu diety na stan zdrowia. W świetle przedstawionych badań innych autorów oraz wyników własnych, konieczne jest poszukiwanie sposobów skutecznej popularyzacji edukacji żywieniowej zwłaszcza u osób młodych obciążonych ryzykiem sercowo-naczyniowym oraz ciągłe upowszechnianie strategii dietetycznych dających pożądany efekt zdrowotny potwierdzony w badaniach naukowych. Pismiennictwo 1. Kearney PM, Whelton M, Reynolds K, Muntner P, Whelton PK, He J: Global burden of hypertension: analysis of worldwide data. Lancet 2; 36: Szponar L, Molska H, Ołtarzewski M: Tłuszcze [w:] Jarosz M (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa, 212, Marciniak- Łukasiak K: Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 211; 6: Mozaffarian D, Wu JH: Omega-3 fatty AIDS and cardiovascular disease: effect on risk fac-tors, molecular pathways, and clinical events. J Am Coll Cardiol. 211; 8: Kornacewicz-Jach Z, Przybycień K: Rola kwasów omega-3 w optymalizacji standardowej farmakoterapii w prewencji wtórnej choroby wieńcowej. Post Kardiol Interw. 29; : Adkins Y, Kelley DS: Mechanisms underlying the cardioprotec tive effects of omega-3 poly-unsaturated fatty acids. J Nutr Biochem. 2; 21: Mori TA, Beilin LJ, Burke V, Morris J, Ritchie J: Interactions between dietary fat, fish, and fish oils and their effects on plate let function in men at risk of cardiovascular disease. Arteri-oscler Thromb Vasc Biol. 199; 1: Sicińska P, Pytel E, Kurowska J, Koter-Michałek M: Suplementacja kwasami omega w róż-nych chorobach. Postepy Hig Med Dośw. 21; 69: Stołyhwo-Szpajer M, Piękosz K, Bellwon J, Stołyhwo A, Rynkiewicz A: Wielonienasycone kwasy tłuszczowe i ich wpływ na czynniki ryzyka miażdżycy ze szczególnym uwzględnie-niem ciśnienia tętniczego. Nadciśn Tętn. 21; : Russell FD, Bürgin-Maunder CS: Distinguishing health benefits of eicosapentaenoic and do-cosahexaenoic acids. Marine Drugs 212; : Widecka K, Grodzicki T, Narkiewicz K, Tykarski A, Dziwura J: Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym rok. Wytyczne Polskiego Towarzy stwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśn Tętn. 211; 1: Steffen LM, Kroenke CH, Yu X, Pereira MA, Slattery ML. et al: Associations of plant food, dairy product, and meat intakes with 1-y incidence of elevated blood pressure in young black and white adults: the Coronary Artery Risk Development in Young Adults (CARDIA) study. Am J Clin Nutr. 2; 82: Krzysztoszek J, Wierzejska E, Paczkowska A, Ratajczak P: Health-related behaviours and hypertension prevention in Poland. An environmental study. Arch Med Sci. 213; 2: Ruesten A, Feller S, Bergmann MM, Boeing H: Diet and risk of chronic diseases: results from the first 8 years of follow-up in the EPIC-Potsdam study. Eur J Clin Nutri. 213; 6: Parikh P, McDaniel MC, Ashen MD, Miller JI, Sorrentino M. et al: Diets and cardiovascular disease: an evidence-based assessment. JACC 2; 9: Blumenthal JA, Babyak MA, Hinderliter A, Watkins LL, Craighead L. et al: Effects of the DASH diet alone and in combination with exercise and weight loss on blood pressure and cardiovascular biomarkers in men and women with high blood pressure. Arch Intern Med. 2; 2: Sygnowska E, Waśkiewicz A, Głuszek J, Kwaśniewska M, Biela U. et al: Spożycie produk-tów spożywczych przez dorosłą populację Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiologia Polska 2; 63: 6(s4). 18. Buksińska-Lisik M, Lisik W, Zaleska T: Otyłość choroba interdyscyplinarna. Przegl Lek. 26; 1: Biela U, Pająk A, Kaczmarczyk-Hałas K, Głuszek J, Tendera M. i wsp: Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 2 4 lat. Wyniki programu WOBASZ. Kardiologia Polska 2; 63: Hite AH: Food frequency questionnaires: small associations and large errors. Nutrition 213; 29: Przegląd Lekarski 216 / 3 / 6 38

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie

Bardziej szczegółowo

... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010

... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... Dzienniczek Badań Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... lekarz prowadzący imię nazwisko wiek adres MASA CIAŁ A Masę ciała można ocenić na podstawie wskaźnika BMI

Bardziej szczegółowo

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl) HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej

Bardziej szczegółowo

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )

Bardziej szczegółowo

Nadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka. prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska

Nadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka. prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska Nadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa 2016 Ciśnienie tętnicze krwi Ciśnienie wywierane

Bardziej szczegółowo

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie

Bardziej szczegółowo

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego

Bardziej szczegółowo

Wartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku

Wartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku Wartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku dr inż. Joanna Szlinder-Richert Morski Instytut Rybacki-Państwowy Instytut Badawczy w Gdyni Gdańsk, 24 maj 2013 Dlaczego zaleca sięjedzenie ryb Strawne

Bardziej szczegółowo

Rola poszczególnych składników pokarmowych

Rola poszczególnych składników pokarmowych Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także

Bardziej szczegółowo

Talerz zdrowia skuteczne

Talerz zdrowia skuteczne Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki

Bardziej szczegółowo

DIETA PRZY CHOROBACH SERCA

DIETA PRZY CHOROBACH SERCA ZALECENIA OGÓLNE Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (należy dbać o urozmaicenie posiłków). W skład produktów spożywczych wchodzą niezbędne składniki odżywcze zawarte w różnych ilościach i

Bardziej szczegółowo

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia

Bardziej szczegółowo

Wymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.

Wymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06. Wymienniki dietetyczne w cukrzycy Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.2012 Zalecenia szczegółowe - węglowodany: 40 50% wartości energetycznej

Bardziej szczegółowo

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z

Bardziej szczegółowo

Nnkt omega-3 niezbędny element zdrowej diety - czy ilości i źródła mają znaczenie

Nnkt omega-3 niezbędny element zdrowej diety - czy ilości i źródła mają znaczenie Nnkt omega-3 niezbędny element zdrowej diety - czy ilości i źródła mają znaczenie dr n. med. Tomasz Stępieo Dział Nauki, Badao i Rozwoju Marinex International www.clinicaltrial.gov Omega-3, fish oil, n-3

Bardziej szczegółowo

ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI

ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę.

Bardziej szczegółowo

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych

Bardziej szczegółowo

OCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA

OCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA Katedra i Zakład Promocji Zdrowia Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum UMK OCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA I. WYWIAD WIEK.. PŁEĆ WYKSZTAŁCENIE. MIEJSCE ZAMIESZKANIA

Bardziej szczegółowo

KWESTIONARIUSZ OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA

KWESTIONARIUSZ OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA KWESTIONARIUSZ OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA Proszę uzupełnić poniższe dane: Data badania... Wiek (lata)... Masa ciała (kg)... Wzrost (cm)... 2. Liczba posiłków w ciągu dnia: 1-2 posiłki 3-4 posiłki 5 i więcej

Bardziej szczegółowo

MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA

MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA Na czym polega zdrowy styl życia? ZDROWY STYL ŻYCIA Prawidłowe odżywianie Aktywność

Bardziej szczegółowo

RACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r.

RACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Polega na systematycznym dostarczaniu do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach

Bardziej szczegółowo

PROJEKT EDUKACYJNY NIE DAJMY SIĘ CHOROBOM XXI WIEKU!

PROJEKT EDUKACYJNY NIE DAJMY SIĘ CHOROBOM XXI WIEKU! PROJEKT EDUKACYJNY NIE DAJMY SIĘ CHOROBOM XXI WIEKU! Jak dożyć do 100, będąc silnym i sprawnym fizycznie i psychicznie PROJEKT EDUKACYJNY POD PATRONATEM Program edukacji zdrowotnej w zakresie żywienia

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

Raport z realizacji program zapobieganie nadwadze i otyłości oraz innym zaburzeniom okresu rozwojowego u dzieci i młodzieży szkolnej w latach

Raport z realizacji program zapobieganie nadwadze i otyłości oraz innym zaburzeniom okresu rozwojowego u dzieci i młodzieży szkolnej w latach Raport z realizacji program zapobieganie nadwadze i otyłości oraz innym zaburzeniom okresu rozwojowego u dzieci i młodzieży szkolnej w latach 2012-2017 realizowanego wspólnie z Wydziałem Zdrowia Urzędu

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii

Bardziej szczegółowo

"Program pilotażowy - Dieta Mamy".

Program pilotażowy - Dieta Mamy. "Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta

Bardziej szczegółowo

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność

Bardziej szczegółowo

Żywność pierwszym lekiem

Żywność pierwszym lekiem Żywność pierwszym lekiem Krzysztof Krygier Wydział Nauk o Żywności SGGW w Warszawie Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia przy Ministrze Zdrowia Długość życia Polaków krótsza od średniej UE: mężczyźni

Bardziej szczegółowo

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku Nadwaga i otyłość - najważniejszy problem zdrowia publicznego. Istnieje ok. 80 chorób powstających na tle wadliwego

Bardziej szczegółowo

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM (Instytutu Żywności i Żywienia 2009) 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość

Bardziej szczegółowo

Kinga Janik-Koncewicz

Kinga Janik-Koncewicz Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych

Bardziej szczegółowo

Czy mogą być niebezpieczne?

Czy mogą być niebezpieczne? Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i

Bardziej szczegółowo

Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.

Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać

Bardziej szczegółowo

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą 14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces

Bardziej szczegółowo

ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW

ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur

Bardziej szczegółowo

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?

Bardziej szczegółowo

Narodowy Test Zdrowia Polaków

Narodowy Test Zdrowia Polaków Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób

Bardziej szczegółowo

jest zbudowany i które są niezbędne do jego prawidłowej (fizjologicznej pracy) a taką zapewniają mu zgodnie z badaniami nnkt EPA+DHA omega-3.

jest zbudowany i które są niezbędne do jego prawidłowej (fizjologicznej pracy) a taką zapewniają mu zgodnie z badaniami nnkt EPA+DHA omega-3. Opis publikacji Tomasz Pawełczyk, Marta Grancow-Grabka, Magdalena Kotlicka-Antczak, Elżbieta Trafalska, Agnieszka Pawełczyk. A randomized controlled study of the efficacy of six-month supplementation with

Bardziej szczegółowo

MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA

MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością

Bardziej szczegółowo

potrzebujemy ich 1 g, by nasz organizm dobrze funkcjonował.

potrzebujemy ich 1 g, by nasz organizm dobrze funkcjonował. Specjaliści od zdrowego żywienia biją na alarm. Jemy za mało ryb morskich, co oznacza, że w organizmie przeciętnego Polaka brakuje nienasyconych kwasów Omega 3, uważanych przez wielu naukowców za złoty

Bardziej szczegółowo

Wywiad żywieniowy (część 1) Część ogólna

Wywiad żywieniowy (część 1) Część ogólna Wywiad żywieniowy (część 1) Część ogólna Wybrane odpowiedzi proszę podkreślić. IMIĘ I NAZWISKO:... 1. Data wypełniania formularza - 2. Płeć A. kobieta B. mężczyzna 3. Wiek - 4. Wzrost - Aktualna masa ciała

Bardziej szczegółowo

ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE

ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE PIRAMIDY EGIPSKIE Piramidy to budowle, które przetrwały tysiące lat. Najbardziej trwała była ich podstawa, czyli część zbudowana na ziemi. PIRAMIDA ZDROWEGO

Bardziej szczegółowo

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania

Bardziej szczegółowo

Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych. z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń

Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych. z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń Jan Z. Peruga, Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń wieńcowych II Katedra Kardiologii Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1 Jednym

Bardziej szczegółowo

Piramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS

Piramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.

Bardziej szczegółowo

dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć?

dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? Do prawidłowego rozwoju, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej sprawności fizycznej i umysłowej powinnyśmy codziennie spożywać określoną

Bardziej szczegółowo

Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego

Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego współwyst występującego z innymi czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Nr rejestru: HOE 498_9004

Bardziej szczegółowo

Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec

Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec 2014 r. Realizacja komponentu ponadnarodowego W dniach

Bardziej szczegółowo

Zapraszamy do oglądania

Zapraszamy do oglądania Zapraszamy do oglądania 1.Odżywiaj się regularnie Należy spożywać przynajmniej 3 podstawowe posiłki dziennie (śniadanie, obiad, kolacja), a jeszcze zdrowiej będzie dołączyć dwie przekąski (II śniadanie

Bardziej szczegółowo

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, 1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te

Bardziej szczegółowo

Śmiertelność przypisana w tys; całość Ezzatti M. Lancet 2002; 360: 1347

Śmiertelność przypisana w tys; całość Ezzatti M. Lancet 2002; 360: 1347 Nadciśnienie tętnicze Prewencja i leczenie Prof. dr hab. med. Danuta Czarnecka I Klinika Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Jagielloński, Kraków Warszawa.07.04.2013

Bardziej szczegółowo

Talerz Zdrowia - skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania

Talerz Zdrowia - skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania Talerz Zdrowia - skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania Krzysztof Krygier Wydział Nauk o Żywności SGGW w Warszawie Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia przy Ministrze Zdrowia Długość życia Polaków

Bardziej szczegółowo

Zaawansowana konsultacja z zakresu medycyny żywienia kwestionariusz dietetyczny

Zaawansowana konsultacja z zakresu medycyny żywienia kwestionariusz dietetyczny Zaawansowana konsultacja z zakresu medycyny żywienia kwestionariusz dietetyczny Instrukcje: Proszę opisać w poniższym kwestionariuszu Pana/Pani przeciętną dietę. Proszę opisać 2 przykładowe dni tygodnia

Bardziej szczegółowo

ŻYWIENIE CZŁOWIEKA. Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia.

ŻYWIENIE CZŁOWIEKA. Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia. ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia. Prawidłowe żywienie należy do najważniejszych czynników środowiskowych,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego

Bardziej szczegółowo

Dieta - niedoceniana metoda leczenia nadciśnienia tętniczego

Dieta - niedoceniana metoda leczenia nadciśnienia tętniczego Dieta - niedoceniana metoda leczenia nadciśnienia tętniczego Danuta Gajewska Zakład Dietetyki Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa 2010 Epidemia? Na całym świecie na nadciśnienie tętnicze choruje ponad

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp... 7

Spis treści. Wstęp... 7 LUCYNA NAROJEK C iągłość i zmiana w postępowaniu dietetycznym w wybranych schorzeniach Wydawnictwo SGGW Spis treści Wstęp... 7 1. Dieta w cukrzycy... 9 Era przedinsulinowa... 9 Ograniczenie węglowodanów

Bardziej szczegółowo

Komentarz Dietetyk 322[20] Czerwiec 2012. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży KOMENTARZ DO PRAC EGZAMINACYJNYCH. w zawodzie: Dietetyk 322[20]

Komentarz Dietetyk 322[20] Czerwiec 2012. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży KOMENTARZ DO PRAC EGZAMINACYJNYCH. w zawodzie: Dietetyk 322[20] Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży KOMENTARZ DO PRAC EGZAMINACYJNYCH w zawodzie: Dietetyk 322[20] ETAP PRAKTYCZNY SESJA LETNIA 2012 Łomża, lipiec 2012 r. Strona 1 z 35 1. Treść zadania z załącznikami:

Bardziej szczegółowo

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną

Bardziej szczegółowo

50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga

Bardziej szczegółowo

10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych 10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Potrawy typu fast food a żywność przygotowywana w domu. Cele: uświadomienie różnic pomiędzy daniami typu fast food a żywnością przygotowywaną

Bardziej szczegółowo

Rozwój człowieka, stan jego zdrowia i wydajność pracy oraz długość życia są ściśle uzależnione od sposobu żywienia.

Rozwój człowieka, stan jego zdrowia i wydajność pracy oraz długość życia są ściśle uzależnione od sposobu żywienia. Rozwój człowieka, stan jego zdrowia i wydajność pracy oraz długość życia są ściśle uzależnione od sposobu żywienia. Nieprawidłowe odżywianie w wieku niemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym: hamuje rozwój

Bardziej szczegółowo

Dieta DASH i produkty lokalne jako żywieniowa profilaktyka nadciśnienia. Prof. dr hab. n. med. Danuta Pawłowska

Dieta DASH i produkty lokalne jako żywieniowa profilaktyka nadciśnienia. Prof. dr hab. n. med. Danuta Pawłowska Dieta DASH i produkty lokalne jako żywieniowa profilaktyka nadciśnienia Prof. dr hab. n. med. Danuta Pawłowska 20% 29% optymalne prawidłowe 21% 30% wysokie prawidłowe nadciśnienie Kategorie nadciśnienia

Bardziej szczegółowo

Spis treści. 1. Przyczyny nadciśnienia tętniczego Bogdan Wyrzykowski... 13

Spis treści. 1. Przyczyny nadciśnienia tętniczego Bogdan Wyrzykowski... 13 Spis treści 1. Przyczyny nadciśnienia tętniczego Bogdan Wyrzykowski........ 13 Genetyczne uwarunkowania pierwotnego nadciśnienia tętniczego..... 14 Nadciśnienie monogeniczne..................................

Bardziej szczegółowo

Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec

Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec 2014 r. Realizacja komponentu ponadnarodowego W dniach

Bardziej szczegółowo

Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta

Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą

Bardziej szczegółowo

Korzyści z wegetarianizmu

Korzyści z wegetarianizmu Korzyści z wegetarianizmu QQ QQ Wegetarianizm a choroby cywilizacyjne Przemiana lipidowa ustroju Lipidy (tłuszcze) dostarczają z 1 grama 9 kcal. Są naturalną formą gromadzenia zapasów energii magazynowanej

Bardziej szczegółowo

DuŜo wiem, zdrowo jem

DuŜo wiem, zdrowo jem DuŜo wiem, zdrowo jem Projekt edukacyjny: Pogadanki do dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach oraz prezentacje do ich rodziców Cel projektu: Podniesienie świadomości na temat odżywiania

Bardziej szczegółowo

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 1.Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2.Bądź codziennie aktywny fizycznie ruch korzystnie wpływa na sprawność

Bardziej szczegółowo

NOWA PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA. (czyli podstawy zdrowego odżywiania postawione na głowie)

NOWA PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA. (czyli podstawy zdrowego odżywiania postawione na głowie) NOWA PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA (czyli podstawy zdrowego odżywiania postawione na głowie) Dlaczego stara piramida żywieniowa jest zła? Po pierwsze okazuje się, że węglowodany w ilości sugerowanej przez

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 240-244 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia

Bardziej szczegółowo

Raport z rejestru REG-DIAB ocena wybranych aspektów leczenia chorych na cukrzycę typu 2 w warunkach codziennej praktyki lekarskiej w Polsce

Raport z rejestru REG-DIAB ocena wybranych aspektów leczenia chorych na cukrzycę typu 2 w warunkach codziennej praktyki lekarskiej w Polsce Raport z rejestru REG-DIAB ocena wybranych aspektów leczenia chorych na cukrzycę typu 2 w warunkach codziennej praktyki lekarskiej w Polsce Badanie nr: GLIME_L_00670 przeprowadzenie i opracowanie wyników

Bardziej szczegółowo

PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego

PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego ETAP I (wypełni pielęgniarka) Imię i nazwisko:... Adres:... PESEL Wzrost:...cm Wykształcenie:... Masa ciała:...kg Zawód wykonywany:... Obwód talii:...cm

Bardziej szczegółowo

Czy zmniejszenie spożycia fruktozy może obniżyć ciśnienie tętnicze i poprawić elastyczność naczyń krwionośnych?

Czy zmniejszenie spożycia fruktozy może obniżyć ciśnienie tętnicze i poprawić elastyczność naczyń krwionośnych? Czy zmniejszenie spożycia fruktozy może obniżyć ciśnienie tętnicze i poprawić elastyczność naczyń krwionośnych? Małgorzata Stańczyk 1, Daria Tomczyk 1, Justyna Topolska- Kusiak 2, Monika Grzelak 1, Piotr

Bardziej szczegółowo

Produkty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!!

Produkty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!! Zdrowy tryb życia Co robić żeby zdrowo żyć? Co otrzymujemy dzięki zdrowemu stylowi życia? Jak wygląda plan zdrowego żywienia? Chcesz być szczupła? Zdrowe odżywianie Węglowodany Warzywa i owoce Produkty

Bardziej szczegółowo

Zalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach

Zalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach Zalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach NORMY ŻYWIENIA DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I SZKOLNYM W POLSCE OPRACOWANO W INSTYTUCIE ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIA I ZATWIERDZONE ZOSTAŁY PRZEZ INSTYTUT

Bardziej szczegółowo

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania

Bardziej szczegółowo

Prezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę!

Prezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę! Prezentacja materiałów przygotowanych do realizacji V edycji programu edukacyjnego Trzymaj formę! KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA REALIZACJĘ IV EDYCJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO PT. TRZYMAJ FORMĘ! ZAKOPANE, 6 8 PAŹDZIERNIKA

Bardziej szczegółowo

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,

Bardziej szczegółowo

Ocena zachowań żywieniowych kobiet i mężczyzn w zakresie profilaktyki chorób układu krążenia

Ocena zachowań żywieniowych kobiet i mężczyzn w zakresie profilaktyki chorób układu krążenia 614 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 614-618 Ocena zachowań żywieniowych kobiet i mężczyzn w zakresie profilaktyki chorób układu krążenia Assessment of nutritional behaviors in women and men regarding

Bardziej szczegółowo

FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB

FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB Oparte na dowodach zalecenia w leczeniu nadciśnienia tętniczego wg. Joint National Committee (JNC

Bardziej szczegółowo

11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych 11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Samodzielna ocena swojego żywienia i aktywności fizycznej. Cele: zapoznanie ucznia z praktycznymi aspektami układania prawidłowo zbilansowanej

Bardziej szczegółowo

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185 SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje

Bardziej szczegółowo

Zasada trzecia. Zasada czwarta

Zasada trzecia. Zasada czwarta Zdrowe odżywianie jest podstawą zachowania zdrowego organizmu. Przestrzegając dziesięciu podstawowych zasad właściwego żywienia, wykorzystamy dostępne pożywienie w najbardziej efektywny dla naszego zdrowia

Bardziej szczegółowo

Jak lekarze POZ mogą walczyć z epidemią cukrzycy?

Jak lekarze POZ mogą walczyć z epidemią cukrzycy? Alicja Dusza, 2016-05-10 22:09 Jak lekarze POZ mogą walczyć z epidemią cukrzycy? Jaką rolę w profilaktyce cukrzycy typu 2 może odegrać lekarz POZ? Przede wszystkim należy podkreślić, że na cukrzycę choruje

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr

Bardziej szczegółowo

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w

Bardziej szczegółowo

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)

Bardziej szczegółowo

Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia.

Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia. Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia. Kwasy tłuszczowe omega-3 jak pokazują wyniki wielu światowych badań klinicznych i epidemiologicznych na ludziach, są

Bardziej szczegółowo

Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk?

Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Podczas intensywnego treningu organizm produkuje energię znacznie szybciej, niż wówczas, gdy aktywność jest mała. W trakcie ćwiczeń serce bije częściej,

Bardziej szczegółowo

Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze

Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Leczenie nadciśnienia tętniczego versus leczenie chorego

Bardziej szczegółowo