LIST OD REDAKTORA. prof. dr hab. n. farm. Marek Naruszewicz. Szanowni Czytelnicy

Transkrypt

1 prof. dr hab. n. farm. Marek Naruszewicz LIST OD REDAKTORA Szanowni Czytelnicy Tegoroczny Kongres Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, który odbył się na przełomie sierpnia i września w Monachium, przyniósł szereg zaskakujących wyników dotyczących leczenia pacjentów z niewydolnością krążenia. W badaniu włoskim o powszechnie już znanym akronimie GISSI-HF, do którego włączono ponad 4,5 tysiąca osób z klasy NYHA II do IV, nie wykazano pozytywnych, z punktu widzenia klinicznego, efektów leczenia statyną (10 mg rosuvastatyny przez okres średnio 3,9 lat). Jest to niestety kolejny po niedawno opublikowanych badaniach CORONA wynik wskazujący na fakt, że statyny, mimo obniżenia poziomu cholesterolu LDL i białka CRP, nie przedłużają życia pacjentów z niewydolnością krążenia. Jednak autorzy badania zachowują godną podkreślenia ostrożność w wyciąganiu pochopnych wniosków i nie sugerują wycofania statyn z już wdrożonego leczenia, co z kolei mogłoby przynieść wzrost ryzyka ostrych incydentów wieńcowych i/lub niedokrwiennego udaru mózgu. Tak więc nastąpił już czas, aby przestać traktować statyny jako uniwersalny lek kardiologiczny dla każdego. Nie oznacza to, że możemy zapomnieć, iż ta grupa leków przedłużyła skutecznie życie setkom tysięcy osób z niedokrwienną chorobą serca na całym świecie. W oddzielnym ramieniu badania GISSI-HF zastosowano natomiast kwasy tłuszczowe omega-3 (1 g dziennie w postaci preparatu Omacor) i tu wyniki są zdecydowanie bardziej obiecujące. Uzyskano bowiem 8% redukcji śmiertelności oraz prawie 30% spadek hospitalizacji będącej wynikiem arytmii. Wprawdzie nie osiągnięto zakładanego wcześniej spadku śmiertelności, o 15%, jednak należy uwzględnić fakt, że zdecydowana większość pacjentów z niewydolnością serca, włączona do programu, była leczona w sposób optymalny, a kwasy omega-3 stanowiły dodatkowy element terapii. Na ostateczny wynik mogła wpływać także dieta, która u włoskich pacjentów z reguły jest bogata w tłuszcze z ryb morskich i w związku z tym do rzadkości należy zaliczyć poważne stany niedoborowe. Można więc przypuszczać, że np. w Polsce, gdzie spożycie kwasów omega-3 jest jedno z najniższych w Europie, efekty terapii mogą być zdecydowanie lepsze. Wymaga to jednak badań, z czym u nas nie jest najlepiej, szczególnie gdy musimy sami je zorganizować i sfinansować! W podsumowaniu należy stwierdzić, że współczesna kardiologia wciąż jest daleka od rozwiązania narastającego problemu, jakim jest leczenie niewydolności krążenia. Mówił o tym w Monachium w swym doskonałym wykładzie prof. Piotr Ponikowski, który obecnie sprawuje zaszczytną funkcję Przewodniczącego Europejskiego Stowarzyszenia Niewydolności Serca. Mówił on także o przyszłości i nadziei, jakimi są dla chorych z niewydolnością serca programy związane z aktywnością fizyczną. Należy to wiązać z pobudzaniem procesów regeneracyjnych w obrębie mięśnia sercowego, gdyż aktywność fizyczna skutecznie nasila produkcję komórek macierzystych. W końcu wszystkie drogi prowadzą znowu do złotej reguły kardiologii zapobiegawczej, to jest poprawy żywienia i wzrostu wysiłku fizycznego oraz umiejętności akceptacji własnej osoby. Mówi o tym szczegółowo załączona Europejska Deklaracja na rzecz zdrowia serca. Na kolejnych stronach Czynników Ryzyka znajdziecie Państwo też ważny komunikat dotyczący skuteczności i bezpieczeństwa stosowania steroli roślinnych. Przygotował go Europejski urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności EFSA. Potwierdza on, że konsumpcja steroli roślinnych dodawanych do diety w ilości 1-3 g skutecznie obniża cholesterol LDL i, co najważniejsze, jest bezpieczna dla konsumentów. Z poważaniem, Marek Naruszewicz 1

2 Redakcja Al. Powstańców Wielkopolskich Szczecin tel. (091) tel./fax (091) Redaktor naczelny prof. Marek Naruszewicz tel. (022) Sekretarz redakcji mgr Kornel Chełstowski tel. (091) Rada redakcyjna prof. Aldona Dembińska-Kieć prof. Zdzisława Kornacewicz-Jach doc. Grażyna Nowicka prof. Michael Aviram prof. Mirosław Dłużniewski prof. Wojciech Drygas prof. Mario Mancini prof. Peter Schwandt prof. Tomasz Guzik doc. Piotr Socha prof. Bogusław Okopień prof. Władysław Sinkiewicz Wydano na zlecenie PTBnM Wydawca: Warszawa ul. Bema 65 lok. 56 tel. (022) (64) Dyrektor zarządzający Andrzej Kowalczyk tel. kom Biuro reklamy Monika Banach tel. kom PISMO POLSKIEGO TOWARZYSTWA BADAŃ NAD MIAŻDŻYCĄ KOMUNIKAT We wrześniu 2007 r. ukazało się uaktualnione wznowienie książki pt. Kardiologia Zapobiegawcza pod redakcją prof. Marka Naruszewicza. W książce pojawiają się nieporuszane dotąd zagadnienia oraz artykuły kilku nowych autorów. Przypominamy, że jest to pierwsze i jak dotąd jedyne w polskiej literaturze medycznej opracowanie dotyczące pierwotnej i wtórnej prewencji chorób układu krążenia. SPIS TREŚCI Marek Naruszewicz List od redaktora... 1 ARTYKUŁ REDAKCYJNY Piotr Tomaszewski, Grażyna Kubiak-Tomaszewska, Ryszard Tomasiuk, Jan Pachecka Molekularne mechanizmy przeciwmiażdżycowego lub aterogennego działania kwasów żółciowych... 3 Monika Kasprowicz, Waldemar Karnafel Retinopatia cukrzycowa nowe możliwości farmakoterapii... 4 Magdalena Węglarz, Władysław Sinkiewicz Wpływ dawek i rodzaju alkoholu na hemostatyczne czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca... 5 Ewa Hadas, Elżbieta Świętochowska, Tomasz Wielkoszyński, Jerzy Jarząb Wpływ fototerapii na wybrane wskaźniki profilu lipidowego u chorych na łuszczycę zwykłą z uwzględnieniem kryterium wiekowego... 6 Magdalena Budzyń, Maria Iskra Żelazo jako potencjalny czynnik ryzyka miażdżycy... 7 Małgorzata Milkiewicz HIF-1α czynnik transkrypcyjny indukowany nie tylko hipoksją... 8 Aneta Cymbaluk-Płoska, Izabella Rzepka-Górska Czynniki ryzyka raka błony śluzowej trzonu macicy artykuł poglądowy z uwzględnieniem badań własnych... 9 Kierownik produktu Marcin Szpak tel. kom marcin.szpak@mededu.pl Opracowanie graficzne i skład: Medical Education Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń. Nakład: 5000 szt. 2

3 dr n. farm. Piotr Tomaszewski 1, mgr farm. Grażyna Kubiak-Tomaszewska 1, dr n. med. Ryszard Tomasiuk 2, prof. dr hab. n. farm. Jan Pachecka 1 MOLEKULARNE MECHANIZMY PRZECIWMIAŻDŻYCOWEGO LUB ATEROGENNEGO DZIAŁANIA KWASÓW ŻÓŁCIOWYCH MOLECULAR MECHANISMS OF ANTIATHEROGENIC OR ATHEROGENIC EFFECTS OF BILE ACIDS Kwasy żółciowe w fizjologicznie niskich stężeniach wykazują działanie przeciwmiażdżycowe, którego mechanizmy molekularne obejmują m.in. stymulację jądrowego farnezoidowego receptora X (FXR) oraz wątrobowego receptora jądrowego Xα (LXRα). Konsekwencją pierwszego z tych mechanizmów jest nasilenie transportu cholesterolu do hepatocytów oraz hamowanie jego uwalniania z tych komórek. Drugi ze szlaków regulacyjnych prowadzi do uwalniania cholesterolu i fosfolipidów z makrofagów oraz tkanek obwodowych, spowolnienia tworzenia komórek piankowatych, a także wzmożonego wydzielania cholesterolu do żółci oraz spowolnienia jego wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Wysokie stężenia hydrofobowych form kwasów żółciowych prowadzą do postępującej dysfunkcji mitochondriów w komórkach śródbłonka, makrofagach oraz miocytach w otoczeniu blaszki miażdżycowej. Działanie proapoptotyczne i prozapalne tych związków sprzyja rozwojowi zaawansowanych stadiów miażdżycy z pogłębiającą się destabilizacją blaszek miażdżycowych. Słowa kluczowe: kwasy żółciowe, miażdżyca, receptory jądrowe, apoptoza, dysfunkcja mitochondriów Molecular mechanisms of the antiatherogenic action of physiologically low bile acids concentrations include stimulation of farnesoid X receptor (FXR) and liver X receptor α (LXRα). The effect of the first of these mechanisms may be stimulation of reverse cholesterol transport and inhibition of cholesterol release from hepatocytes. The second regulation pathway leads to cholesterol release from the macrophages and peripheral tissues, inhibits foam cell formation, induces biliary cholesterol secretion, and inhibits intestinal cholesterol absorption. High concentrations of hydrophobic bile acids lead to progressive mitochondrial dysfunction in endothelial cells, macrophages and smooth muscle cells surrounding the atherosclerotic plaque. The proapoptotic and proinflammatory effects of hydrophobic bile acids promote progress of advanced form of atherosclerosis with progressive destabilisation of atherosclerotic plaques. Key words: bile acids, atherosclerosis, nuclear receptors, apoptosis, mitochondrial dysfunction 3

4 lek. Monika Kasprowicz, prof. dr hab. n. med. Waldemar Karnafel RETINOPATIA CUKRZYCOWA NOWE MOŻLIWOŚCI FARMAKOTERAPII DIABETIC RETINOPATHY NEW POSSIBILITIES OF PHARMACOTHERAPY Retinopatia cukrzycowa jest zaliczana do mikroangiopatycznych powikłań cukrzycy. Zarówno czynniki ryzyka, jak i mechanizmy jej powstania są złożone. Nie ulega wątpliwości, że dobra kontrola glikemii, ciśnienia tętniczego, stężenia cholesterolu oraz niepalenie papierosów pozwalają na opóźnienie pojawienia się niekorzystnych zmian w siatkówce oka oraz spowolnienie ich progresji. Mimo to retinopatia cukrzycowa pozostaje istotną przyczyną utraty wzroku u wielu pacjentów. Leczenie inwazyjne (fotokoagulacja laserowa, krioretinopeksja, witrektomia) pozostaje podstawą efektywnej terapii w zaawansowanych stadiach retinopatii, ale obciążone jest poważnymi powikłaniami. Znajomość biochemicznych podstaw pojawienia się i rozwoju retinopatii stwarza nowe możliwości farmakoterapii. Znana jest rola leków przeciwzapalnych lub działających na układ renina-angiotensyna-aldosteron. Ostatnio wyniki badania FIELD zwróciły uwagę na możliwe korzystne działanie fenofibratu, które jest niezależne od stopnia redukcji stężenia cholesterolu. Słowa kluczowe: cukrzyca, retinopatia, czynniki ryzyka, patogeneza, leczenie farmakologiczne, fenofibrat, fotokoagulacja laserowa Diabetic retinopathy is one of the microangiopathic complications of diabetes. As well risk factors as mechanisms of rising retinopathy are complicated. There is no doubt that good control of blood-glucose level, hypertension, cholesterol level and non-smoking prevent the onset and progression of retinopathy. Nevertheless, diabetic retinopathy is still one of the leading causes of vision loss among lots of diabetic patients. Surgical treatment (laser therapy, kriotherapy, vitrectomy) remains the effective (but also connected with serious complications) therapy in advanced stages of retinopathy. Knowledge of biochemical basis of retinopathy gives the new possibilities of pharmacological therapy. The role of anti-inflammatory agents or inhibitors of renin-angiotensin-aldosterone system is well known. Lately, the results of FIELD trial pay attention to fenofibrate and its advantageous influence that is independent of cholesterol level reduction. Key words: diabetes, retinopathy, risk factors, pathogenesis, pharmacological treatment, fenofibrate, laser therapy 4

5 lek. Magdalena Węglarz 2, prof. UMK dr hab. n. med. Władysław Sinkiewicz 1,2 WPŁYW DAWEK I RODZAJU ALKOHOLU NA HEMOSTATYCZNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY NIEDOKRWIENNEJ SERCA THE INFLUENCE OF DOSES AND TYPES OF ALCOHOL ON HAEMOSTATIC RISK FACTORS IN ISCHAEMIC ARTERY DISEASE Miażdżyca i jej powikłania są obecnie głównymi przyczynami śmierci i inwalidztwa. W powstawaniu blaszki miażdżycowej i ostrych powikłaniach związanych z jej niestabilnością kluczową rolę odgrywają zaburzenia układu hemostazy. W rozwoju miażdżycy dochodzi do zwiększenia aktywacji płytek, nasilenia procesów krzepnięcia zależnych od czynnika tkankowego, upośledzenia funkcji inhibitorów krzepnięcia oraz zmniejszenia aktywności fibrynolitycznej osocza. Wiele badań obserwacyjnych wykazało, że umiarkowane spożycie alkoholu wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Alkohol wpływa na hemostatyczne czynniki ryzyka poprzez zahamowanie agregacji i aktywacji płytek, obniżenie poziomu fibrynogenu, zmniejszenie ekspresji czynnika tkankowego oraz wpływ na fibrynolizę. Wydaje się, że czerwone wino, zawierające liczne związki polifenolowe, szczególnie korzystnie działa na modyfikację czynników ryzyka. Słowa kluczowe: alkohol, miażdżyca, hemostatyczne czynniki ryzyka Atherosclerosis and its complications are one of the most prevalent causes of death and persistent disability. Hemostasis disorders play a key role in atherosclerotic plaque formation and acute complications leading to its instability. Atherogenesis is strongly connected with platelet activation, stimulation of coagulation dependent on tissue factor, decreased levels of coagulation inhibitors and impaired plasma fibrinolytic activity. Lots if observational studies revealed that moderate alcohol consumption is connected with lower cardiovascular risk. Alcohol leads to coagulation inhibition by inhibition of platelet aggregation and activation, decreasing fibrinogen serum level and tissue factor expression and it also influences fibrinolysis. It seems that red wine with its rich polyphenolic content has a particularly beneficial effect on risk factor modification. Key words: alcohol, atherosclerosis, haemostatic risk factors 5

6 dr n. med. Ewa Hadas, dr n. med. Elżbieta Świętochowska, dr n. med. Tomasz Wielkoszyński, dr hab. n. med. Jerzy Jarząb WPŁYW FOTOTERAPII NA WYBRANE WSKAŹNIKI PROFILU LIPIDOWEGO U CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ ZWYKŁĄ Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIUM WIEKOWEGO IMPACT OF PHOTOTHERAPY ON SELECTED LIPID PROFILE INDICES IN PSORIATIC PATIENTS ALLOWING FOR AGE CRITERION Liczne obserwacje dowodzą, że łuszczyca należy do chorób zapalnych związanych z podwyższonym ryzykiem występowania miażdżycy. Wynika to z proaterogennego profilu lipidowego u chorych na łuszczycę zwykłą w średnim wieku. Badanie miało na celu ocenę stężeń wybranych wskaźników gospodarki lipidowej, markerów oksydacji oraz możliwości obrony antyoksydacyjnej ustroju u chorych na łuszczycę zwykłą z uwzględnieniem wieku badanych, przed leczeniem i po leczeniu z zastosowaniem fototerapii. Zgodnie z kryterium wiekowym chorych podzielono na dwie grupy wartość graniczną podziału stanowił 45. rok życia: grupę młodszą (WIEK lata, średnio 32,3 roku) i grupę starszą (WIEK lat, średnio 52,5 roku). Wszystkich badanych poddano 10 zabiegom jednej z trzech metod fototerapii (UVA, UVB, UVB 311 nm). Analiza wyników nie wykazała między grupami istotnych statystycznie różnic zarówno w zakresie wskaźników lipidowych, jak i markerów oksydacji czy równowagi antyoksydacyjnej. Jedynie w grupie starszych chorych po fototerapii zaobserwowano obniżenie stężeń oxyldl związane prawdopodobnie z efektem terapeutycznym naświetlań. Brak istotnego wpływu fototerapii na wskaźniki profilu lipidowego i markery oksydacji oraz równowagę antyoksydacyjną ustroju pozwala oceniać dziesięciozabiegowy cykl naświetlań jako bezpieczny, niepodwyższający dodatkowo ryzyka rozwoju miażdżycy u chorych na łuszczycę w średnim wieku. Słowa kluczowe: łuszczyca, oksydacyjnie zmodyfikowane lipoproteiny o niskiej gęstości (oxyldl), autoprzeciwciała anty-oxyldl, całkowita osoczowa zdolność redukcyjna (FRAP) Numerous observations have proven that psoriasis is an inflammatory disease related to increased risk of sclerosis. This is due to prosclerotic lipid profile in middle-age patients with psoriasis. The study aimed at assessing concentrations of selected lipid management indicators, oxidation markers and antioxidant defense potential in psoriatic patients, with allowance for the patients age prior to and after phototherapy treatment. The patients were divided according to their age into two groups, with the age of 45 years being the division limit: the younger group (AGE , mean age 32,3 years) and the older age group (AGE , mean age 52,5 years). All the patients underwent 10 therapies using one of three phototherapy methods (UVA, UVB, UVB 311 nm). Result analysis did not show significant statistical differences between the groups within the scope of lipid indicators, oxidation markers and antioxidant balance markers. Reduction of oxldl concentrations was only observed in the group of older patients after phototherapy treatment, which probably was due to therapeutical effect of phototherapy exposure. Lack of significant impact of phototherapy on lipid profile indicators and oxidation markers, as well as anti-oxidizing balance of the organism leads to the conclusion that a 10-day phototherapy treatment cycle is safe and does not increase the risk of sclerosis in middle-age patients with psoriasis. Key words: psoriasis, oxidatively modified lowdensity lipoprotein (oxldl), autoantibodies against oxldl (auab-oxldl), ferric reducing ability of plasma (FRAP) 6

7 mgr inż. Magdalena Budzyń, dr hab. n. med. Maria Iskra ŻELAZO JAKO POTENCJALNY CZYNNIK RYZYKA MIAŻDŻYCY IRON AS A POTENTIAL ATHEROSCLEROSIS RISK FACTOR Miażdżyca tętnic oraz powikłania sercowo- -naczyniowe, rozwijające się na jej podłożu, są poważnym problemem zdrowotnym na całym świecie. Aby zredukować liczbę zgonów będących skutkiem rozwoju i progresji zmian miażdżycowych, poszukuje się nowych czynników ryzyka tej choroby. Od czasu hipotezy sformułowanej przez Sulivana w latach 80. XX wieku coraz częściej mówi się o potencjalnej roli żelaza w procesie aterogenezy. Mimo że pierwiastek ten pełni istotną funkcję w organizmie, obecność jego jonów w formie wolnej może prowadzić do pojawienia się reaktywnych form tlenu. Te zaś poprzez indukowanie procesów oksydacyjnych mogą brać udział w patogenezie wielu schorzeń, w tym również miażdżycy tętnic. W niniejszym artykule przedstawiono przypuszczalne mechanizmy, w których jony żelaza mogą wpływać na proces formowania się blaszki miażdżycowej. Zaprezentowano także najważniejsze prace badawcze, których wyniki potwierdzają udział żelaza w aterogenezie i pozwalają przypuszczać, że wysokie stężenie tego pierwiastka w organizmie może być potencjalnym czynnikiem ryzyka miażdżycy. Słowa kluczowe: żelazo, miażdżyca, czynniki ryzyka, reaktywne formy tlenu Atherosclerosis and related cardiovascular complications are common problem all over the word. To reduce number of deaths caused by the progression of atherosclerosis, new risk factor for this disease are still investigated. Moreover, the potential role of iron ions in the atherogenesis is taken into consideration. Iron is an essential element for living organism, but in a free, unbound form this metal could generate reactive oxygen species that cause arterial wall injuries and initiate atherosclerotic plaque formation. In this article some atherogenic abilities of iron ions were discussed. Results of studies that support participation of iron in development of atherosclerosis and indicate that high level of this metal in organism could be another risk factor for cardiovascular diseases are presented. Key words: iron, atherosclerosis, risk factors, reactive oxygen species 7

8 prof. PAM dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz HIF-1α CZYNNIK TRANSKRYPCYJNY INDUKOWANY NIE TYLKO HIPOKSJĄ HIF 1α TRANSCRIPTION FACTOR INDUCED NOT ONLY BY HYPOXIA HIF-1α czynnik indukowany hipoksją, jest uniwersalnym regulatorem homeostazy tlenowej i odgrywa znaczącą rolę w wielu procesach fizjologicznych i patologicznych. Ekspresja i aktywacja HIF-α w komórce jest bardzo precyzyjnie regulowana i odbywa się na wielu poziomach: transkrypcji, translacji, modyfikacji potranslacyjnej, interakcji białko-białko oraz degradacji. Do dzisiaj opisano więcej niż 70 genów, których transkrypcja jest modulowana przez ten czynnik. Ekspresja i aktywacja transkrypcyjna HIF-1α jest ściśle zależna od stężenia tlenu wewnątrzkomórkowego. Obok procesów ułatwiających adaptację do hipoksji HIF bierze również udział w reakcjach komórkowych, które zachodzą przy prawidłowym stężeniu tlenu (normoksji), do nich należą między innymi: rozwój tkanki, regulacja apoptozy, proliferacja komórek, reakcja immunologiczna czy odpowiedź na stres mechaniczny. Ogromny postęp w badaniach nad mechanizmami regulującymi ekspresję HIF otworzył nową erę w rozwoju strategii terapeutycznych, które mogą mieć w przyszłości istotne znaczenie w leczeniu lub zapobieganiu zmianom patologicznym, takim jak epizody niedokrwienne, mikroangiopatia naczyń odżywczych tętnic, guzy nowotworowe, zaburzone gojenie się ran czy przebudowa ściany naczyniowej. Praca jest przeglądem wiedzy na temat mechanizmów kontrolujących poziom HIF-α w komórce. W artykule tym przeprowadzono również analizę możliwości stosowania strategii indukujących ekspresję HIF-1α u pacjentów z chorobą wieńcową lub cierpiących z powodu niedokrwienia mięśni kończyn dolnych. Słowa kluczowe: HIF-1α, hipoksja, czynnik transkrypcyjny, choroby niedokrwienne HIF-1α hypoxia inducible factor is a main regulator of oxygen homeostasis that plays a crucial role in many physiological and pathological processes. The expression and activation of HIFα are very tightly regulated on multiple levels such as transcription, translation, posttranslational modifications, protein-protein interaction or degradation. Up to date more than 70 genes targeted by HIF-1α have been described. Expression of HIF-1α is dependent on intracellular oxygen tension. Besides the adaptation to hypoxic conditions HIF-1α also contributes to other cellular responses that take place under normoxic conditions including the normal growth of the tissue, apoptosis regulation, cell proliferation, immune responses and the adaptation to mechanical stresses. Substantial progress in the understanding of HIF regulation opened a new era in a development of new therapeutic strategies that target pathological condition including ischemic incidence, microangiopathy within atherosclerotic plaque, tumor growth, wound healing and cardiovascular remodeling. This article reviews the advances in understanding the mechanisms controlling the level of HIF in the cell and analyses the possibility of successful HIF-depended therapies in patients with cardiovascular disease and ischemic lower extremities. Key words: HIF-1α, hypoxia, transcription factor, ischemia 8

9 dr n. med. Aneta Cymbaluk-Płoska, prof. dr hab. n. med. Izabella Rzepka-Górska CZYNNIKI RYZYKA RAKA BŁONY ŚLUZOWEJ TRZONU MACICY ARTYKUŁ POGLĄDOWY Z UWZGLĘDNIENIEM BADAŃ WŁASNYCH ENDOMETRIAL CANCER RISK FACTOR OVERVIEW ARTICLE INCLUDING AUTHOR RESEARCH Rak endometrium jest piątym co do częstości występowania nowotworem złośliwym, kobiet. Głównym czynnikiem ryzyka raka endometrium jest otyłość oraz związany z nią brak aktywności fizycznej. Inne czynniki ryzyka tego nowotworu to: cukrzyca typu 2 i związane z nią hiperinsulinemia i insulinooporność, nadciśnienie tętnicze, niepłodność, wczesny wiek wystąpienia menarche, menopauza po 50. roku życia, długotrwałe stosowanie wysokich dawek estrogenów, zespół Stein- -Leventhala, guzy hormonalnie czynne wytwarzające estrogeny, stosowanie tamoksifenu w leczeniu raka sutka. Obecnie oprócz znanych czynników ryzyka rozpatruje się rolę kilku hormonów, których stężenie w surowicy krwi może korelować z ryzykiem zachorowania na raka endometrium. Ostatnio naukowcy przykładają dużą wagę do leptyny i prolaktyny jako biomarkerów mogących służyć do wczesnego wykrywania raka błony śluzowej trzonu macicy. Natomiast adiponektynę rozpatruje się jako kluczowy czynnik ochronny zmniejszający ryzyko wystąpienia raka endometrium. Słowa kluczowe: otyłość, leptyna, adiponektyna, rak endometrium Currently endometrial cancer (EC) is the fifth most common malignant neoplasm in female s population. The main factor of EC risk is obesity as result of poor physical activity. Diabetes mellitus type 2 with its characteristic insulin resistance, hyperinsulinemia and hypertensive disease are also known as EC risk factors, as well as long-term exposition to high levels of estrogens in cases of early menarche and late menopause, nulliparity, exogenic estrogens administration, estrogens secreting endocrine tumors, Stein-Leventhal syndrome and Tamoxifen therapy in breast cancer. Despite of these, some hormones are suspected to correlate with EC development risk. Recently researchers are treating high level of serum leptine and prolactine as effective bio-markers for early detection of EC, while high level of serum adiponectin is considered as a key factor saving from EC development. Key words: obesity, leptin, adiponectin, endometrial cancer 9