Projekt Bilans Kapitału Ludzkiego jest realizowany przez zespół badawczy w składzie:

Transkrypt

1

2 Projekt Bilans Kapitału Ludzkiego jest realizowany przez zespół badawczy w składzie: Departament Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości: Anna Świebocka-Nerkowska kierownik projektu Maja Dobrzyńska, Beata Michorowska Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie: dr hab. Jarosław Górniak, prof. UJ - kierownik projektu dr Szymon Czarnik, dr Magdalena Jelonek Karolina Keler dr Marcin Kocór Katarzyna Stec Anna Strzebońska Anna Szczucka Dariusz Szklarczyk Konrad Turek dr Barbara Worek Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja bezpłatna. Wydawca: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości ul. Pańska Warszawa Tel: Fax: biuro@parp.gov.pl ISBN Publikacja elektroniczna Wydanie I Warszawa 2011

3 Spis treści Spis skrótów 4 Wprowadzenie 5 Rozdział 1. Badania pracodawców (A1) Podstawowe informacje Populacja Operat Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Wagi 10 Rozdział 2. Badania ofert pracy (A2) Podstawowe informacje: Populacja i źródła danych Realizacja badania 12 Rozdział 3. Badania ludności (B1) Podstawowe informacje Populacja Operat Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Wagi 18 Rozdział 4. Badania zarejestrowanych bezrobotnych (B2) Podstawowe informacje Populacja Operat Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Wagi 23 Rozdział 5. Badania uczniów szkół ponadgimnazjalnych (B3.1) Podstawowe informacje Populacja Operat Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Wagi 27 Rozdział 6. Badania studentów (B3.2) Podstawowe informacje Populacja Operat Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Wagi 32 Rozdział 7. Badania instytucji szkoleniowych (C1) Podstawowe informacje Populacja Operat Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Wagi 38

4 Spis skrótów Spis skrótów GUS Główny Urząd Statystyczny BKL Bilans Kapitału Ludzkiego CAPI wspomagany komputerowo wywiad osobisty (formularz elektroniczny) CATI wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (formularz elektroniczny) CAWI wspomagany komputerowo wywiad internetowy (formularz elektroniczny) CBOP Centralna Baza Ofert Pracy CEiAPP UJ Centrum Ewaluacji i Analizy Polityk Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego GIODO Główny Inspektorat Ochrony Danych Osobowych (dalej: GIODO) MB SMG/KRC MillwardBrown SMG/KRC, Wykonawca badań terenowych PAPI niewspomagany komputerowo wywiad osobisty (formularz papierowy) PARP Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości PESEL Polski Elektroniczny System Ewidencji Ludności PUP Urząd Pracy właściwy dla powiatu REGON krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej (Rejestr Gospodarki Narodowej) UJ Uniwersytet Jagielloński US w Krakowie Urząd Statystyczny w Krakowie 4

5 Wprowadzenie Wprowadzenie Projekt Bilans Kapitału Ludzkiego (BKL) realizowany przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) w partnerstwie z Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego (CEiAPP UJ) ma na celu poznanie zasobów kompetencyjnych istniejących na polskim rynku pracy. Jego głównym zadaniem jest porównanie zapotrzebowania na kompetencje (umiejętności i kwalifikacje) zgłaszanego przez polskich przedsiębiorców i kompetencji oferowanych przez uczestników podażowej strony rynku pracy pracowników, bezrobotnych oraz uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów. Dzięki temu możliwe będzie wskazanie potencjalnych luk kompetencyjnych w ujęciu struktury zawodowej, branżowej, regionalnej a także w podziale na różne rodzaje kompetencji zawodowych. Badania popytowej (pracodawców) i podażowej strony rynku pracy są uzupełnione o analizę podmiotów instytucjonalnych odpowiadających za kształtowanie polskiego rynku pracy systemu edukacyjnego i instytucji szkoleniowych, aby uzyskany obraz był możliwie pełny. Niniejszy dokument stanowi podsumowanie założeń i sposobu realizacji pierwszej edycji badań terenowych przeprowadzonych w ramach BKL 1. Opisane są w nim następujące moduły badawcze: badania pracodawców, badania ofert pracy, badania ludności, badania osób zarejestrowanych jako bezrobotne w urzędach pracy, badania uczniów szkół ponadgimnazjalnych, badania studentów, badania instytucji szkoleniowych. Kwestionariusze użyte w badaniach terenowych dostępne są w na stronie internetowej projektu pod adresem Opisy modułów badawczych składają się z następujących elementów: Podstawowe informacje skrótowo ujęte główne charakterystyki badania 2 : jednostka badania, sposób doboru próby, metoda zbierania danych (informacja na temat technik użytych do zbierania danych), liczebność próby założonej liczebność próby zrealizowanej. 1 W przypadku szczegółów dotyczących realizacji badania wykorzystano zawartość raportów metodologicznych przesyłanych wraz z danymi przez MB SMG/KRC. 2 Wszystkie badania zrealizowano na obszarze Polski, w IV kwartale Wszystkie moduły objęte były standardowym sposobem kontroli zapewnionym przez Wykonawcę badania. Minimalna liczba prób kontaktu wynosiła 5. Realizacja każdego badania poprzedzona była pilotażem (minimalna wielkość próby pilotażowej wynosiła 50). 5

6 Wprowadzenie Populacja szczegółowy opis badanej populacji, której dotyczą wnioski z badań. Operat szczegółowy opis sposobu uzyskania danych kontaktowych do respondentów, przygotowania danych, finalnej zawartości operatu, a także ocena aktualności i jakości danych oraz pokrycia badanej populacji przez przygotowany operat. Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby szczegółowy opis sposobu doboru próby, wraz z określeniem ilości i charakterystyki etapów losowania, użytych warstw, wielkości rezerwy oraz zmian i uzupełnień dokonanych w trakcie realizacji badań terenowych w stosunku do założeń. Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów opis faktycznie zrealizowanej próby (effective sample size) wraz z prezentacją wyników analizy wielkości stopy zwrotów. Wagi opis wag użytych do analizy i dołączonych do zbiorów danych wraz z wyjaśnieniem sposobu ich używania oraz przesłanek stojących za ich konstrukcją, a także podsumowanie dotyczące reprezentatywności uzyskanych wyników. Moduł badań ofert pracy ze względu na swoją specyfikę zawiera tylko wybrane elementy opisu. Dodatkowo w ramach BKL wykonano analizę kierunków kształcenia w szkołach i uczelniach. Analiza kierunków kształcenia objęła informacje o aktualnych kierunkach zarówno w szkołach ponadgimnazjalnych, jak i szkołach wyższych w zakresie zgodnym z badaniami terenowymi omówionymi w części 3.5. i 3.6. Analizą zostały objęte kierunki kształcenia w liceach ogólnokształcących i profilowanych, technikach, zasadniczych szkołach zawodowych i policealnych (ponadgimnazjalnych). W analizie wykorzystano aktualne dane (z 2010 r.), dostępne w Systemie Informacji Oświatowej. Uzupełniająco były analizowane wartości wskaźników skolaryzacji, publikowane w Banku Danych Lokalnych (GUS). W przypadku uczelni wyższych analizowano kierunki na studiach stacjonarnych. Analiza objęła pełne dane, dotyczące liczby studentów i absolwentów, gromadzone przy pomocy formularza S-10 ( Sprawozdań o studiach wyższych ). Dodatkowo, wykorzystano dane dostępne na stronach Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz w Banku Danych Lokalnych (GUS). 6

7 Badana pracodawców Rozdział 1 Badania pracodawców (A1) 1.1. Podstawowe informacje Jednostka badania: podmiot gospodarczy Sposób doboru próby: losowy, warstwowy nieproporcjonalny. Metoda zbierania danych: multi-mode (korzystanie z różnych sposobów kontaktu z respondentami), głównie CATI, uzupełniająco: CAPI i CAWI. Liczebność próby założonej: Liczebność próby zrealizowanej: Populacja Badanie dotyczyło podmiotów gospodarczych funkcjonujących aktualnie na rynku, tzn. w czasie realizacji badania terenowego, zatrudniających przynajmniej jednego pracownika. Ze względu na przedmiot badania: kapitał ludzki skoncentrowano się na wybranych kategoriach podmiotów. Z badanej populacji zostały zatem wyłączone: jednostki lokalne podmioty z sekcji: A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo O administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne T gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby U organizacje i zespoły eksterytorialne podmioty z działu 94 działalność organizacji członkowskich według PKD 2007 podmioty, dla których szczególna forma prawna to: 48 fundacje, 50 kościół katolicki, 51 inne kościoły i związki wyznaniowe, 55 stowarzyszenia, 60 organizacje społeczne oddzielnie nie wymienione, 70 partie polityczne, 72 - związki zawodowe, 73 - organizacje pracodawców, 76 - samorząd gospodarczy i zawodowy, 85 - wspólnoty mieszkaniowe, 90 związki grup producentów rolnych 7

8 Badania pracodawców Wyłączenie tych sektorów z zakresu badania nastąpiło ze względu na to, że jego wyniki miały być powiązane z celami wydatkowania funduszy na rozwój kapitału ludzkiego, których operatorem jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Potrzeby kadrowe administracji publicznej są już przedmiotem odrębnych diagnoz. Dodatkowo, dokładne zbadanie firm i instytucji z tych specyficznych sektorów oraz typów podmiotów nie było możliwe przy założonej wielkości próby. Warto jednocześnie podkreślić, patrząc na zakres badanej populacji, że założona populacja objęła zdecydowaną większość pracodawców funkcjonujących na polskim rynku pracy, w szczególności, gdy uwzględni się liczbę pracowników w nich zatrudnionych Operat Spis podmiotów użyty do losowania zamówiony w Urzędzie Statystycznym w Krakowie (US w Krakowie) pochodził z bazy REGON będącej w posiadaniu Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) zweryfikowanej przy użyciu innych dostępnych GUS informacji. Ze względu na problemy w realizacji zakładanej stopy zwrotów przez MB SMG/KRC liczba danych dotyczących podmiotów konieczna do realizacji oczekiwanej efektywnej wielkości próby było uzupełnienie próby badawczej. Po dwukrotnym dolosowaniu podmiotów przez US w Krakowie w badaniu został dodatkowo wykorzystany operat MB SMG/KRC pochodzący z bazy EFEKT będącej w dyspozycji Polskiego Centrum Marketingowego. Ostatecznie z dodatkowego operatu pochodziło 6,5% zrealizowanej próby Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Losowanie podmiotów miało charakter warstwowy (względem województwa i wielkości podmiotu pod względem liczby zatrudnionych osób) nieproporcjonalny (ze względu na dominację w populacji podmiotów z kategorii do 9 pracowników). 1. Próba podstawowa losowana przez US w Krakowie z bazy REGON Pierwotnie próba podzielona została na dwie części: a) próbę wszystkich największych podmiotów wchodzących w skład populacji badanej oraz b) dobranych losowo z pozostałych podmiotów. a) Dobór największych podmiotów Do tej próby wybrane zostało 9900 największych podmiotów należących do badanej populacji niezależnie od województwa. Zatem w tej próbie znalazły się: wszystkie podmioty z podklasy 1000 i więcej pracowników; wszystkie podmioty z podklasy pracowników; losowo dobrana brakująca liczba podmiotów z podklasy pracowników, przy założeniu, że 90% dolosowanych podmiotów stanowią te z podklasy pracowników. b) Dobór losowy z pozostałych podmiotów Druga próba objęła podmioty z podklas 0-9 3, 10-49, pracowników po 1435 w każdym województwie proporcjonalnie do udziału tych kategorii w województwie, przy czym z podklasy 0-9 pracowników wylosowano połowę podmiotów w stosunku do tej wynikającej z udziału w populacji, resztę rekordów przypadających pierwotnie na podklasę 0-9 pracowników wylosowano z pozostałych dwóch podklas proporcjonalnie od ich udziału w populacji województwa. Dobór rekordów do realizacji wywiadów zakładał 60% stopę zwrotów i zapas rekordów w związku z możliwymi błędami operatu (nawet do około 20% -- ze względu na niemożliwość wyłączenia 8 3 Losowanie mogło odbywać się tylko z tak określonej grupy, choć docelowo w badaniu nie brały udział osoby samo zatrudnione.

9 przed realizacją badania osób samo zatrudnionych oraz na możliwą nieaktualność danych czy błędy w danych kontaktowych do firm). Badana pracodawców 2. Próby dodatkowe losowane przez US w Krakowie z bazy REGON Ze względu na trudności w realizacji zakładanej stopy zwrotów dolosowane zostały dwie próby wielkości odpowiednio 5360 oraz 5296 z podklas 0-9, 10-49, pracowników we wszystkich 16 województw, w sposób analogiczny do próby losowej w ramach próby podstawowej (opisanej w pkt. 1). 3. Próba dodatkowa losowana przez MB SMG/KRC z bazy EFEKT W celu dopełnienia zakładanej liczby zrealizowanych wywiadów w warstwach podmiotów najmniejszych i największych zostały wylosowane w sposób prosty losowy przez MB SMG/KRC 2862 rekordy z podklasy 1-9 pracowników oraz dobrane 216 podmiotów z podklasy pracowników: Wylosowano 5000 podmiotów, a z nich następnie 2900 podmiotów (czyli liczbę rekordów możliwą realnie do wykorzystania w pozostałym na realizację czasie), z których usunięto duplikaty względem wcześniejszych prób. Dobór 216 rekordów z podklasy pracowników polegał na porównaniu danych z bazy EFEKT z próbą z REGON i usunięciu duplikatów Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Zdążyły się rozbieżności między danymi dotyczącymi wielkości przedsiębiorstwa między danymi z próby a wynikiem badawczym (ostatecznie 43 przypadki aktualizowane przez MB SMG/KRC). Podobnie rozbieżności miały miejsce w przypadku branży (kategorii PKD) dla 1431 przypadków. Poniższe statystyki oparte są o oryginalne wartości (z próby). Tylko w przypadku próby na bazie EFEKT, ze względu na brak dostarczonych informacji o PKD 2007 przez MB SMG/KRC wykorzystano dane pochodzące wywiadu. Z wyjściowych rekordów wykluczono 503, które dotyczyły podmiotów występujących w bazie podwójnie (weryfikacja była dokonana na podstawie zmiennych: numer telefonu i numer REGON). Z próby podstawowej losowanej przez US Kraków usunięto 1 rekord, natomiast dodatkowe próby losowanej przez US Kraków w efekcie czyszczenia zostały pomniejszone o odpowiednio 4% i 5% rekordów. W trakcie realizacji uzyskano dodatkowe informacje o rekordach, które należało usunąć z próby: prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą (2115); będących w likwidacji lub nie istniejących (325). W efekcie efektywną próbą badawczą była baza składająca się z rekordów, czyli 93,7% wyjściowej, co daje błąd operatu wielkości 6,3%. Zrealizowano wywiadów, które przeszły pomyślnie kontrolę, z czego 168 podmiotów zrealizowanych na próbie EFEKT zostało wykluczonych ponieważ należały do kategorii PKD A lub O. Ogólna stopa zwrotów wyniosła zatem 36,6% (wliczając w to zrealizowane 168 podmiotów spoza populacji). Ponad 36% przypadków spośród niezrealizowanych rekordów zakończyły się następującym statusem: Nikt nie podnosi słuchawki Sekretarka automatyczna, fax Numer zajęty Nieistniejący numer Pomyłka, zły numer Co sugeruje, że koncentracja na kontakcie CATI nie pozwala na ostateczną ocenę jakości operatu pod względem obecności nieistniejących już rekordów, jedynie na stwierdzenie, że w tych przypadkach kontakt telefoniczny jest utrudniony 4. 4 W związku z założeniem realizacji badania multi mode istniała możliwość kontaktu osobistego pod wskazanym adresem. 9

10 Badania pracodawców Po wykluczeniu powyższych przypadków, stopa zwrotów wyniosłaby 47,8%. Z wszystkich niezrealizowanych rekordów tylko w 45% przypadków zaszła zdecydowana odmowa respondentów lub osób pośrednich. W 15% przypadków spośród niezrealizowanych to sytuacje skierowania ankiety do realizacji mailowej bez sukcesu, a 8% do realizacji terenowej bez sukcesu. Zatem gdyby uwzględnić w liczeniu stopy zwrotów tylko przypadki braku sukcesu w postaci odmowy w CATI lub nieudanej realizacji przy okazji CAWI czy CAPI stopa zwrotów wyniosłaby 57,8%. Warto dodać, że w 12% przypadków niezrealizowanych rekordów została umówiona rozmowa, co oznacza, że przynajmniej część z tych rekordów była możliwa do zrealizowania Wagi Ważenie próby pracodawców zostało wykonane w celu skompensowania niejednakowych prawdopodobieństw wejścia jednostek populacji do próby, wynikających z przyjętego planu losowania: próba została wylosowana (z wyłączeniem 9900 największych przedsiębiorstw, które stanowiły warstwę o wewnętrznym prawdopodobieństwie wejścia jednostek równym 1) w jednakowej liczebności (1435) w każdym województwie w warstwach wyznaczonych przez liczbę zatrudnionych: do 9, 10-49, (z wyłączeniem z tej ostatniej przedsiębiorstw, które uzupełniły warstwę największych podmiotów) proporcjonalnie do udziału tych warstw w populacjach województw, z wyjątkiem warstwy do 9 zatrudnionych, której udział wynosił w próbie każdego województwa połowę jej udziału w populacji tegoż województwa. Rekordy przypadające pierwotnie na podklasę 0-9 pracowników wylosowano z pozostałych dwóch podklas proporcjonalnie od ich udziału w populacji województwa Zmniejszenie udziału warstwy najmniejszych przedsiębiorstw wynikało z ich dominacji w populacji i chęci uzyskania lepszej reprezentacji większych podmiotów. Ze względu na trudności w realizacji zakładanej stopy zwrotów dolosowane zostały dwie próby wielkości odpowiednio 5360 oraz 5296 z podklas 0-9, 10-49, pracowników we wszystkich 16 województw, w sposób analogiczny do próby opisanej wyżej. Dodatkowo, w celu dopełnienia zakładanej liczby zrealizowanych wywiadów w warstwach podmiotów najmniejszych i największych zostały wylosowane w sposób prosty losowy przez MB SMG/KRC 2862 rekordy z podklasy 1-9 pracowników oraz dobrane niedublujące się podmioty z podklasy pracowników(216). Mimo starań firmy realizującej badanie terenowe, tylko część przedsiębiorstw wzięła nim udział. Kompensując niejednakowe prawdopodobieństwa realizacji włączony został do zestawu zmiennych stratyfikujących podział na 6 kategorii PKD utworzonych specjalnie dla potrzeb ważenia. Przydział bardziej szczegółowych kategorii PKD do tych 6 klas nastąpił w oparciu o analizę kombinacji maksymalizujących zróżnicowanie międzyklasowe kluczowych zmiennych analizowanych w badaniach. Ostatecznie obliczenie wag nastąpiło tak, by udział w próbie kombinacji warstw losowania (województwo i klasa liczby zatrudnionych) z sześcioma klasami PKD odpowiadał ich udziałowi w operacie losowania stanowiącego najlepszy, dostępny aktualnie stan rejestru przedsiębiorstw aktywnych w Polsce w okresie prowadzenia badania (GUS). Wyliczono wagi populacyjne umożliwiające szacowanie liczebności populacyjnych w toku analiz oraz wagi unormowane sumujące się do liczebności próby. Dla potrzeb szacowania liczby poszukiwanych pracowników przyjęto, że przypadki o ekstremalnej liczbie zadeklarowanych poszukiwanych pracowników będą miały wagi populacyjne ustalone na poziomie 1. Jako kryterium ekstremalności przyjęto górny tzw. zawias Tukey a czyli wartość równą mniej więcej górnemu kwartylowi powiększonemu o dwukrotność rozstępu ćwiartkowego (jest to dobrze znany w statystyce sposób ustalania wartości skrajnych służący między innymi do sporządzania diagnostycznych wykresów skrzynkowych czy wykresów łodyga-liście); górny zawias Tukey a obliczono odrębnie dla każdej warstwy przedsiębiorstw pod względem liczby zatrudnionych wymienionej wyżej. Wagi uzyskane w ten sposób cechuje duża wariancja w sytuacji globalnych oszacowań na poziomie całego kraju. Wariancja wag spada silnie w sytuacji analizy na poziomie województw iw kategoriach wielkości przedsiębiorstw. Dzięki temu, w przypadku analizy w obrębie tych kategorii niższa liczebność próby jest kompensowana w pewnym stopniu mniejszą utratą precyzji ze względu na wariancję wag. W przypadku analizy na poziomie ogólnokrajowym mechanizm ten działa w przeciwnym kierunku. 10

11 Badania ofert pracy Rozdział 2 Badania ofert pracy (A2) 2.1. Podstawowe informacje: Jednostka badania: oferta pracy (z wykluczeniem staży i praktyk dla studentów i uczniów) Sposób doboru próby: wyczerpująca, oferty aktualne w wylosowanym dniu. Liczebność próby założonej: minimum Liczebność próby zrealizowanej: Populacja i źródła danych Docelowo, badaniem miały zostać objęte wszystkie unikalne oferty pracy z 16 województw, aktualne w wybranym dniu badania. Unikalna oferta to ogłoszenie poszukiwania pracowników na pojedyncze stanowisko pracy, opublikowane w konkretnym dniu i występujące raz na każde źródło ogłoszenia 5. Przedmiotem analiz były oferty zgromadzone w urzędach pracy właściwych dla powiatu (dalej: PUP) oraz umieszczane w Internecie za pośrednictwem niepublicznych portali pośrednictwa pracy. Populacja wszystkich ofert pracy została ograniczona do ofert dostępnych w dwóch rodzajach źródeł: w Powiatowych Urzędach Pracy (PUP) oraz na Careerjet.pl ogólnokrajowym portalu internetowym pośrednictwa pracy (wyszukiwarka ofert pracy). Wybór Careerjet.pl wynikał głównie z następujących przesłanek: portal gromadzi linki do ofert z innych portali, pośredniczących w poszukiwaniu pracy; nie powoduje więc ograniczenia się do jednego źródła danych, nie promuje konkretnego portalu z ogłoszeniami, uwzględnia też dane o zasięgu lokalnym, nawet niewielkich firm, które są specyficzne dla danej branży, daje możliwość sprawdzenia ilości informacji publikowanych w treści ogłoszenia z punktu widzenia zasięgu danego portalu, 5 Oferta nie musi posiadać poszukiwanego zawodu. Taka sytuacja wystąpiła jednak tylko w przypadku 1% ogłoszeń poddanych analizie. 11

12 Badania ofert pracy umożliwia też sprawdzenie, w ilu źródłach dany pracodawca zgłasza swoje ogłoszenia i czy obecna jest jakaś zależność dotycząca tej ilości np. od branży, zawodu czy specyficznych kompetencji poszukiwanych pracowników Realizacja badania Realizacja badania była podzielona na kilka etapów: zbierania ofert pracy, wprowadzania ofert pracy z plików testowych do wewnętrznego oprogramowania, weryfikacji i kodowania ofert pracy. 1. etap zbierania ofert pracy a) PUP Termin aktualności ofert pracy, które miały zostać zgromadzone wyznaczono na 13 września W pierwszej kolejności były gromadzone wszystkie ogłoszenia z PUP. Oferty pracy miały zostać zebrane w urzędach, które zostały wylosowane do badania wśród osób bezrobotnych (10 placówek PUP na województwo). Ze względu na niemożliwość realizacji badań wśród osób bezrobotnych (omówionych w rozdziale 4) we wszystkich wylosowanych PUP istnieje rozbieżność miedzy tymi próbami: analiza ofert objęła następujące PUP, w których nie prowadzono badań wśród osób bezrobotnych: w Białej Podlaskiej, Brzesku, Głubczycach, Górze, Kaliszu, Pruszkowie, Siemianowicach Śląskich, Tarnowskich Górach; analizy ofert nie zrealizowano w następujących PUP, w których prowadzono badania wśród osób bezrobotnych: w Jędrzejowie, Mińsku Mazowieckim, Nysie, Poznaniu, Radzyniu Podlaskim, Suchej Beskidzkiej, Wałbrzychu, Zabrzu; W tygodniach poprzedzających datę spisu ogłoszeń dokonano kwerendy dostępności i aktualności ogłoszeń dla poszczególnych urzędów pracy, wylosowanych do badania. Kwerendą objęto Centralną Bazę Ofert Pracy (CBOP) i wybrane strony urzędów pracy. Warto zaznaczyć, że ogłoszenia publikowane w CBOP charakteryzują się jednolitym formatem i opisem bardziej szczegółowym niż informacje dostępne na stronach poszczególnych urzędów pracy. Zdecydowano się więc na wykorzystanie w badaniu przede wszystkim CBOP. Jednak w przypadku 43 urzędów CBOP okazała się nieodpowiednim źródłem danych z powodu braku lub bardzo małej liczby aktualnych ogłoszeń, a także braku aktualizacji ogłoszeń w okresie miesiąca od daty rozpoczęcia badania. W przypadku tych PUP zdecydowano się na bezpośredni kontakt z pracownikami urzędu, w celu zebrania ofert pracy na miejscu. Ze względu na to, że data publikacji ogłoszenia w bazie nie zawsze była tożsama z datą zrejestrowania oferty w danym urzędzie pracy podczas zbierania ofert zwracano uwagę na dwie daty: zgłoszenia oferty do urzędu pracy, datę ważności oferty. Zbieranie ofert pracy z CBOP rozpoczęto 11 września (sobota) i kontynuowano 12 września (niedziela). 13 września nastąpiła weryfikacja czy ogłoszenia spisane przez poprzednie 2 dni nadal są dostępne na stronie. Ogłoszenia zostały również uzupełnione nowymi ogłoszeniami, które pojawiły się tego dnia. Proces wprowadzania ofert z CBOP został zakończony 13 września. Drugi ze sposobów pozyskiwania ofert pracy z urzędów pracy zakładał bezpośredni kontakt z wytypowanym urzędem. Zbieranie ofert pracy z wyselekcjonowanych PUP-ów rozpoczęło się bezpośrednim kontaktem z wyselekcjonowanym urzędem pracy 13 lub 14 września. W zależności od szybkości działania PUP-ów i spływu informacji z terenu, ogłoszenia były sukcesywnie wprowadzane do bazy od 14 do 17 września. 12

13 b) Careerjet.pl Badania ofert pracy W przypadku portalu Careerjet.pl w pierwszym kroku kierowano się datą rejestracji ogłoszenia o pracę, czyli zgromadzono wszystkie ogłoszenia aktualne 13 września 2010 r. Praca kilkudziesięciu ankieterów trwała godzin dziennie przez 4 dni. Każdy ankieter otrzymywał konkretną branżę z portalu careerjet.pl lub konkretny urząd pracy do spisania. W przypadku branż, gdzie ogłoszeń było bardzo dużo tworzono zespoły, które odpowiednio dzieliły się daną branżą. Po wyświetleniu oferty ankieter przystępował do kopiowana ogłoszenia do przygotowanej formatki tekstowej. Ogłoszenia w 95% było kopiowane fragmentami sposobem kopiuj-wklej. Samo przeniesienie ogłoszenia do formatki nie nastręczało kłopotu. Jedynie ukryte znaki tabulacji i formatowania tekstu powodowały utrudnienia na etapie wprowadzania danych z plików testowych do wewnętrznego oprogramowania. Konieczne było poświęcenie dodatkowego czasu na poprawę formatu danych surowych. W przypadku ofert, które były przesłane w postaci papierowej lub zdjęć, ankieter wprowadzał ręcznie dane z ogłoszenia do formatki. W pierwszym etapie pozyskano ofert pracy, w tym 152 oferty nie zawierały nazwy poszukiwanego zawodu/stanowiska pracy lub nie dało się jej zakodować. Pierwszy etap, czyli utworzenie bazy ogłoszeń w formie tekstowej, został zakończony po 6 dniach pracy. Warto wspomnieć, że dane pochodzące ze źródła internetowego są znacznie bogatsze pod względem publikowanych treści w ogłoszeniach o pracę, w porównaniu do danych uzyskanych z PUP. Pracodawcy umieszczając ofertę pracy na portalach internetowych mogli przygotować znacznie bardziej szczegółowy jej opis, a zatem lepiej sprecyzować swoje wymagania. Natomiast w przypadku PUP treść (i formę) ogłoszenia ograniczała formatka danych, która pozwala na zapisanie poszukiwanego zawodu oraz ewentualnych preferencji odnośnie wykształcenia i znajomości języka obcego. 2. Etap wprowadzania ofert pracy z plików testowych do wewnętrznego oprogramowania Kolejnym etapem było wprowadzanie danych z plików tekstowych do wewnętrznego oprogramowania (użycie oprogramowania usprawniło i przyspieszyło proces wprowadzania danych), przy jednoczesnym kodowaniu kompetencji oraz kierunków wykształcenia. Pozyskane w oryginalnej formie oferty pracy zostały pocięte według zmiennych, które podlegały kodowaniu i wprowadzone do formatki w pliku testowym umożliwiającym edycję tekstu. Z uwagi na łączny rozmiar poszczególnych plików tekstowych (ponad 800 Mb) nie zdecydowano się na łącznie ich w jeden dokument. Każda oferta jest zatem przedstawiona w odrębnym pliku tekstowym, którego nazwa jest unikalnym identyfikatorem jaki dana oferta ma nadany w zakodowanej bazie danych. Po zakończeniu etapu wprowadzania danych z plików tekstowych do wewnętrznego oprogramowania w bazie znajdowało się ofert pracy przygotowanych do obróbki w formacie sav i zakodowanych za pomocą klucza kompetencji. Około 8400 ofert pochodziło z urzędów pracy, pozostałe z wyszukiwarki careejet.pl. Na tym etapie ze zbioru usunięto ogłoszenia powtórzone oraz ogłoszenia bez zawodu. Ten etap pracy zajął ok. 20 dni roboczych. 3. Etap kodowania i weryfikacji ofert pracy Uzyskana pierwotnie liczba ogłoszeń uległa zmniejszeniu. Po zakodowaniu wszystkich zmiennych przystąpiono do procesu weryfikacji ogłoszeń. W bazie znalazły się bowiem ogłoszenia, które się powielały. Wynikało to z faktu, że ogłoszenie tej samej treści było zamieszczane przez pracodawców w kilku portalach poświęconych pracy. Łącznie zidentyfikowano ok sytuacji powielania się ogłoszeń tej samej treści w bazie. Weryfikacji podlegała również jakość ogłoszeń. Usunięto kilka ogłoszeń, które zawierały szczątkowe informacje (ale przede wszystkim brak było informacji o poszukiwanym zawodzie), nie pozwalające na późniejsze analizy np. Poszukuję do pracy od zaraz + numer telefonu komórkowego. Etap kodowania i weryfikacji trwał 14 dni. W wyniku procesu weryfikacji i ostatecznie w zakodowanej bazie znalazło ofert pracy (8198 ofert pochodziło z urzędów pracy, pozostałe z portalu careerjet.pl). 13

14 Badania ofert pracy Każda oferta pracy była kodowana niezależnie przez 2 koderów zgodnie z kluczem kategoryzacyjnym zawierającym listę kompetencji. Dana oferta mogła być przypisana do więcej niż jednej kategorii. Kodowaniu w celu sprawdzenia rzetelności podległo 103 losowo dobranych ofert. Dla każdej badanej oferty sprawdzano najpierw, ile kodów użyli łącznie obydwaj koderzy, a następnie sprawdzono, ile z tych kodów się pokrywa. W wyniku zastosowanej procedury kontrolnej osiągnięto wskaźnik rzetelności na poziomie 0,72. 14

15 Badania ludności Rozdział 3 Badania ludności (B1) 3.1. Podstawowe informacje Jednostka badania: osoba Sposób doboru próby: losowy, warstwowy proporcjonalny w obrębie województw. Metoda zbierania danych: CAPI/PAPI. Liczebność próby założonej: Liczebność próby zrealizowanej: Populacja Badaną populacją były osoby w wieku produkcyjnym, tzn. kobiety w wieku oraz mężczyźni w wieku 18-64, mieszkające w Polsce w okresie badania Operat Dane kontaktowe pochodziły z rejestru Polski Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL) Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Losowanie miało charakter warstwowy proporcjonalny. 1. Ogólne założenia losowania W losowaniu zastosowano warstwowanie terytorialne obejmujące podział na podregiony GUS (NTS-3, tzn. 66 podregionów w skali kraju po kilka w każdym województwie) oraz klasy wielkości miejscowości według GUS (9 klas): wieś (tereny niezurbanizowane) 15

16 Badania ludności Miasta (tereny zurbanizowane): Warszawa Ze względu na przyjęty sposób warstwowania nie we wszystkich województwach i podregionach występują jednostki należące do poszczególnych klas (przykładowo Warszawa tworzy odrębny podregion w woj. Mazowieckim; podobnie 4 miasta o liczebności ponad mieszkańców: Kraków, Łódź, Poznań i Wrocław) Dodatkowo warstwowanie wylosowanej próby objęło rozkład płci i kohort wiekowych dla poszczególnych klas wielkości miejscowości niezależnie dla każdego województwa. Jako kohorty wiekowe przyjęto następujące przedziały wieku dla płci: K18-29, M18-29, K30-39, M30-39, K40-49, M40-49, K50-59, M W celu sprawnego zrealizowania próby na etapie losowania dokonano wiązkowania próby - polegającego na losowaniu po 10 rekordów w ramach jednej jednostki administracyjnej (miasta/gminy wiejskiej). Taka liczba wywiadów jest w doświadczeniu MB SMG/KRC optymalna w badaniach, w których ankieter zmuszony jest do wielokrotnych powrotów do wylosowanego respondenta, umożliwia bowiem sprawdzanie wielu kontaktów w ciągu jednego dnia przeznaczonego na pobyt w określonym miejscu. Losowanie jednostek administracyjnych odbyło się w ramach warstw wyznaczonych przez klasy wielkości miejscowości i podregiony według schematu ze zwracaniem z prawdopodobieństwem proporcjonalnym do liczebności mieszkańców w jednostce administracyjnej. Wiązkowanie powoduje zaokrąglenie podanych liczebności wojewódzkich. Dzięki temu przy stałej liczebności wiązki prawdopodobieństwo wejścia w skład próby poszczególnych jednostek należących do populacji badanej jest jednakowe. W warstwie wiejskiej losowanie dokonano z prawdopodobieństwami proporcjonalnymi do liczby mieszkańców w wieku 18-59(K)/64(M) lata w danej gminie. 2. Szczegółowy opis zastosowanej procedury Podstawę warstwowania stanowiły liczebności populacyjne osób w wieku produkcyjnym (Kobiet w wieku18-59 i mężczyzn w wieku 18-64) dalej zwane populacją. Dane były aktualne na (Demografia2010). Próba ogólnopolska składała się z 16 odrębnych prób wojewódzkich. W każdej z wojewódzkich prób wylosowane zostało 2000 osób w oparciu o następujące przesłanki: N(losowane) = (1100 / 0.6 )* 1.09 = 1998 (zaokrąglone do 2000) Gdzie 1100 to docelowa liczba wywiadów przy założonej stopie zwrotów 0,6 oraz założeniu w oparciu o doświadczenie MB SMG/KRC, że 9% kontaktów okaże się błędnych. Błędne kontakty wynikają z różnych powodów, dotyczą: 16 osób zmarłych w okresie od wylosowania badania do momentu jego realizacji; błędnie podanych adresów niemożliwych do odszukania w terenie; wskazań osób nie mieszkających pod wskazanym adresem i nieznanych osobom mieszkającym; wskazań osób, które przebywają poza granicami kraju od ponad 6 miesięcy i nie jest wiadomo, kiedy zamierzają powrócić do Polski (trwała emigracja).

17 Ponieważ w badaniu przyjęto wiązkowanie po 10 wywiadów liczebność losowanej próby dla województwa zaokrąglono do 2000 rekordów. Badania ludności 3. Dalszy opis dotyczy odrębnie każdego województwa. Warstwowanie próby objęło klasy wielkości miejscowości (opisane wyżej), przy czym dla gmin miejskowiejskich odrębnie była traktowana część wiejska gminy (włączona do klasy 1 wsie) a odrębnie cześć miejska gminy (miasto) włączona do klasy miast, zgodnie z faktyczną liczbą mieszkańców (w dalszym tekście gmina wiejska, cześć wiejska gminy miejsko-wiejskiej, miasto - gmina, miasto będące częścią miejską gminy miejsko-wiejskiej traktowane odrębnie zwane są jednostką administracyjną i stanowią pierwotne jednostki losowania próby PJL); w każdej próbie wojewódzkiej znalazło się więc 9 warstw niektóre warstwy były puste (wobec braku miasta o określonej wielkości w danym województwie; przykładowo w województwie Warmińsko-mazurskim nie znalazły się miasta z trzech największych klas wielkości miejscowości). Liczebności próby w poszczególnych warstwach odpowiadają proporcjom populacji w warstwie odniesionej do populacji województwa z uwzględnieniem zaokrąglenia do pełnych 10 wywiadów. W ramach każdej warstwy (klasy wielkości) dokonano losowania pierwotnych jednostek losowania (PJL), którymi były poszczególne jednostki administracyjne. Prawdopodobieństwa losowania PJL w ramach warstwy były proporcjonalne do liczebności populacji w poszczególnych PJL (zmienna Populacja ) odniesionych do liczebności populacji w warstwie (sumaryczna populacja w danej klasie wielkości w ramach województwa). Dokonano losowania takiej liczby PJL w każdej warstwie, jaka wynikała z przyjęcia stałej liczby wywiadów w ramach PJL, wynoszącej 10 (wiązka realizacyjna). Ten sposób wiązkowania nie oznaczał losowania zespołowego adresy osób wylosowanych nie były klastrowane w ramach jednostki administracyjnej. Losowania dokonano techniką ze zwracaniem, co oznacza możliwość powtórnego wylosowania danej PJL (liczba wywiadów w PJL jest wielokrotnością 10). W wielu województwach największe miasta występują jako jedyne w danej klasie wielkości miejscowości, przykładowo miasta: Wrocław, Kraków, Łódź, Warszawa i Poznań (powyżej mieszkańców), a także np. Lublin czy Białystok w klasie ponad mieszkańców. Losowania dokonano w ramach całych miast bez uwzględnienia podziału na dzielnice. W ramach każdej PJL dokonano losowania prostego osób wchodzących w skład populacji badanej w obszarze wiejskim ze wszystkich wsi bez dodatkowego podziału, a w obszarze miejskim z terenu całego miasta, bez stosowania pośrednich stopni losowania. W każdej PJL wylosowano wiązkę 10 osób (lub jej krotność N w sytuacji ponownego losowania PJL w procesie losowania ze zwracaniem). 4. Metoda random-route W celu zapewnienia możliwości realizacji zakładanej efektywnej wielkości próby dopuszczono realizację brakujących wywiadów w oparciu o dobór metodą random-route. Nazwę random-route należy rozumieć jako ustaloną ścieżkę a nie przypadkowe poruszanie się w terenie. Tylko bowiem takie podejście gwarantuje niezależność dobrania respondenta od woli i chęci ankietera a więc obiektywność procesu, gwarantującą rzeczywistą losowość próby. Dla doboru respondenta tą metodą istotne było szczególne zwrócenie uwagi na dwa podstawowe czynniki: a) ustalenie kryteriów doboru respondenta, b) ustalenie adresu startowego i sposobu poruszania się ankietera w terenie. Konieczne było zachowanie kryteriów doboru respondenta (płci i wieku) oraz jego lub jej rekrutacji we wskazanej miejscowość. Miejsce rozpoczęcia pracy przez ankietera zostało określone w trakcie losowania. Gdy okazało się, że wskazana metodą random-route osoba nie może zostać z powodów obiektywnych respondentem w badaniu, procedura poszukiwania jest kontynuowana. Adres bieżący staje się adresem startowym. Sposób poruszania się przez ankietera może ulec modyfikacji lub nie, ale zawsze jest dokładnie określony. Kryteria doboru respondenta nie ulegają zmianie. Procedura jest kontynuowana do osiągnięcia sukcesu. 17

18 Badania ludności Szczegółowa instrukcja dla ankieterów zawierała następujący opis kroków: Na podstawie podanego adresu należy znaleźć adres z numerem o jeden większym, pod którym dobierze się respondenta. W przypadku, gdy brakujący numer jest ostatni pod danym adresem należy udać się do numeru o jeden mniejszym. Jeżeli w danym gospodarstwie jest osoba spełniająca podane kryteria doboru, to należy z nią przeprowadzić wywiad. Jeżeli we wskazanym gospodarstwie nie można przeprowadzić wywiadu z osobą spełniającą kryteria doboru, to należy poszukać takiej osoby w kolejnym gospodarstwie. Każdorazowo poszukiwanie respondenta należy kontynuować aż do osiągnięcia sukcesu Efektywna wielkość próby i stopa zwrotów Zrealizowano łącznie wywiadów, z czego metodą random-route zrealizowano 943 wywiady. Co daje 56% stopę zwrotów, większą w mniejszych miejscowościach. Tabela III.1. Wielkość stopy zwrotów oraz powody niezrealizowania wywiadów Zrealizowano wywiad 56,0% Pod wskazanym adresem nie można nikogo zastać 6,3% Wylosowana osoba jest chwilowo nieobecna 1,2% Prośba o inny termin wizyty 0,1% Inne przyczyny niezrealizowania wywiadu -powrót do respondenta 0,6% Wylosowana osoba wyprowadziła się na czas dłuższy niż 3 miesiące 8,8% Odmowa wpuszczenia do mieszkania 2,7% Nieobecność w okresie badania 5,1% Odmowa udziału w badaniu poprzez odesłanie karty zapowiednie 3,0% Odmowa udziału w badaniu poprzez infolinię 0,1% Kategoryczna odmowa udziału w badaniu 12,5% Wylosowana osoba jest niedysponowana 0,5% Inne przyczyny niezrealizowania badania z osobą wylosowaną 2,9% Źródło: Opracowanie własne. Zdecydowano się skorzystać z metody random-route w przypadku, gdy ostatni nieudany kontakt z potencjalnym respondentem miał miejsce 10 października 2010 r. Na tę metodę dotarcia do respondentów zdecydowano się tylko w miejscowościach powyżej 50 tys. mieszkańców z uwagi na niski poziom realizacji w tych klasach wielkości miejscowości. Metodą random-route rozpoczęto faktyczną realizację badania 14 października Warto dodać, że wyniki z uwzględnieniem próby zrealizowanej random-route nie różnią się od tych bez jej uwzględnienia, dlatego też rekordy traktowane były tak samo jak pozostałe Wagi 18 W celu skompensowania różnic w wielkości stopy zwrotów w warstwach, zastosowano wagi korygujące łączny rozkład próby w stosunku do populacji, ze względu na województwo, wiek i płeć. Nie zrealizowane wywiady wynikały głównie z nieobecności respondenta w domu, można zatem domniemywać, że wyniki mogą być nie do końca reprezentatywne dla osób migrujących zarobkowo oraz np. studentów.

19 Badania bezrobotnych Rozdział 4 Badania zarejestrowanych bezrobotnych (B2) 4.1. Podstawowe informacje Jednostka badania: osoba Sposób doboru próby: dwustopniowy PUP: losowy, warstwowy systematyczny, nieproporcjonalny, osoby: losowy, systematyczny lub metoda stolikowa. Metoda zbierania danych: CAPI. Liczebność próby założonej: Liczebność próby zrealizowanej: Populacja Osoby zarejestrowane w Urzędach Pracy jako osoby bezrobotne. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity z 2008r. Dz. U. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 26 listopada 2004r. w sprawie rejestracji bezrobotnych i poszukujących pracy (Dz. U. Nr 262, poz z pózn. zm.) + zmieniające (Dz. U. Nr 210, poz.1746); Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 października 2004 r. w sprawie szczegółowego trybu przyznawania zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium i dodatku aktywizacyjnego (Dz. U. Nr 219, poz.2222). + zmieniające (Dz. U. Nr 210, poz.1747) Operat Pierwotny operat stanowiła pełna lista PUP funkcjonujących w lipcu

20 Badania bezrobotnych Lista stworzona została na podstawie: Krajowego Systemu Monitorowania Rynku Pracy, listy adresowej z BIP Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji bazy adresowej PUP znajdującej się na stronach Publicznych Służb Zatrudnienia oraz informacje stronach WWW PUP. Każde z tych źródeł zawierało różne informacje, tylko wykorzystanie tych wszystkich źródeł i weryfikacja danych na stronach WWW pozwoliła na przygotowanie listy teleadresowej. Jako jednostkę losowania uznano placówki główne (łącznie 337), zatem do operatu nie włączono filii PUP. Do operatu, dla celów późniejszego ważenia, dołączone zostały informacje o aktualnej liczbie osób zarejestrowanych w powiecie w oparciu o statystyki dostępne w Banku Danych Regionalnych GUS (obecnie: Bank Danych Lokalnych). Ze względu na różnice między podziałem na PUP i podziałem administracyjnym na powiaty przed losowaniem PUP w oparciu o dane dotyczące liczby bezrobotnych w powiatach należało zastosować specjalne rozwiązanie w trzech sytuacjach: w przypadku powiatów, które nie miały PUP (i analogicznie w przypadku obsługi więcej niż jednego powiatu przez jeden PUP) liczebności dotyczące osób zarejestrowanych jako bezrobotne zostały zagregowane w ramach właściwej placówki obsługującej dane powiaty; w przypadku obsługi jednego powiatu przez więcej niż jeden PUP (dot. Łódzkich Urzędów) został wylosowany w sposób prosty losowy jeden PUP; w przypadku podziału powiatu na cześć miejską i pozostałą (np. w Krakowie na Grodzki Urząd Pracy i Powiatowy Urząd Pracy w Krakowie) wylosowano w sposób prosty losowy jeden z nich. W ten sposób 43 PUP nie weszły do operatu, z którego losowane były PUP. Taki sposób przygotowania operatu miał na celu jego optymalizację pod kątem badań terenowych. Losowane były PUP, a nie powiaty, ponieważ drugi etap losowania wymagał współpracy z PUP (przy założeniu prób imiennych), a jednocześnie wylosowane PUP posłużyły jako próba do badań ofert pracy. W pierwotnym założeniu operatami do drugiego etapu losowania miały być aktualne rejestry osób bezrobotnych w wylosowanych PUP (tzw. listy imienne). Na początkowym etapie badań okazało się, iż występują problemy z pozyskaniem operatów od części PUP, a co ważniejsze Główny Inspektorat Ochrony Danych Osobowych (dalej: GIODO) wydał niekorzystne dla realizacji oświadczenie. Zgodnie z nim nie można było oczekiwać dostarczenia od PUP listy zarejestrowanych w nich bezrobotnych, ponieważ obowiązujące przepisy prawa nie przewidują takiej możliwości. W związku z tym, na początku października 2010 r. podjęto decyzję o przejściu na bezpośrednie badanie w PUP. W efekcie tylko w przypadku 12 PUP zrealizowano badania na próbie imiennej. Próby w parciu o operaty imienne zostały zrealizowane tylko w 12 PUP-ach: Brzeziny, Dębica, Krotoszyn, Nakło, Pisz, Poznań, Zamość, Świdwin, Rybnik, Sucha Beskidzka, Kamienna Góra, Jędrzejów. W pozostałych PUP losowanie nie opierało się o operat. W pozostałych PUP losowanie nie opierało się o operat Schemat doboru i wielkość wylosowanej próby Losowanie miało charakter dwuetapowy: 1. Na pierwszym etapie losowano PUP w sposób warstwowy W każdym z 16 województw wylosowano w sposób prosty losowy bez zwracania po 10 placówek w sposób prosty losowy bez zwracania. Następnie z pozostałych PUP dobrano próbę rezerwową. 20 W 3 województwach dobrano pozostałe PUP: Opolskim 1 PUP, w Lubuskim 2 PUP, w Świętokrzyskim 3 PUP, w Podlaskim 4 PUP. Dla reszty województw, w których znajdowało się więcej niż 14 PUP zastosowano dobór prosty losowy i dobrano 4 rezerwowe PUP.