BADANIE OBSZARU E-ZDROWIE PROJEKTU E-PODLASKIE KIERUNKI ROZWOJU SPOŁECZEOSTWA INFORMACYJNEGO WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO

Transkrypt

1 ZAMAWIAJĄCY: Uniwersytet w Białymstoku ul. M. Skłodowskiej-Curie Białystok BADANIE OBSZARU E-ZDROWIE PROJEKTU E-PODLASKIE KIERUNKI ROZWOJU SPOŁECZEOSTWA INFORMACYJNEGO WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO RAPORT KOOCOWY Białystok, 28 marca

2 RAPORT OPRACOWAŁ ZESPÓŁ EKSPERTÓW INSTYTUTU BADAO I ANALIZ VIVADE SP. Z O.O. dr Urszula Widelska dr Katarzyna Dębkowska dr Grażyna Michalczuk dr Alina Warelis mgr Urszula Raczkowska mgr Konrad Raczkowski 2

3 STRESZCZENIE RAPORTU Przedmiotem badania był obszar zastosowao Technologii Informacyjno-Komunikacyjnych w opiece zdrowotnej e-zdrowie. Jako obszary badawcze wyróżniono: analizę stanu e-zdrowia w województwie podlaskim, w porównaniu z innymi regionami kraju oraz Europą; identyfikację czynników rozwoju e-zdrowia w województwie podlaskim z uwzględnieniem barier i determinant kształtujących ten rozwój; ocenę perspektyw rozwoju e-zdrowia w województwie podlaskim. Wskazanie powyższych obszarów badawczych wynikało z następujących przesłanek: konieczności zintegrowania systemu opieki zdrowotnej z wymogami współczesnego rozwoju społeczno gospodarczego opartego o wiedzę; braku działao zmierzających do rozwoju gospodarki, w tym gospodarki lokalnej, w oparciu o wiedzę; braku Regionalnego Programu Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego wpisującego się w strategię rozwoju województwa i wyznaczającego kierunki jego transformacji w najbliższych latach. Za cel główny badania przyjęto określenie aktualnego stanu rozwoju społeczeostwa informacyjnego w obszarze opieki zdrowotnej na terenie województwa podlaskiego, ze szczególnym uwzględnieniem technologii IT, będących przedmiotem badao instytucji unijnych (wskazanych w raporcie GARTNER a) oraz zidentyfikowanie głównych barier rozwojowych. Do celu głównego przyporządkowano zostały cele szczegółowe: Ocena stanu rozwoju e-zdrowia oraz barier rozwojowych w ramach kilku grup interesariuszy: pacjentów, praktyk lekarza rodzinnego, praktyk lekarzy specjalistów, praktyk pielęgniarskich, aptek, szpitali, terapeutów. Szczegółowa ocena stanu rozwoju e-zdrowia w szpitalach z dwóch perspektyw: lekarzy pracujących w szpitalu oraz personelu IT. Analiza porównawcza wyników badania do wyników badao uzyskanych w innych regionach UE oraz krajach OECD. Zadaniem procesu badawczego była próba udzielenia odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jaki jest stan społeczeostwa informacyjnego w obszarze opieki zdrowotnej w województwie podlaskim? 2. Jaki jest stan rozwoju technologii IT w sektorze ochrony zdrowia w województwie podlaskim? 3. Jaki jest stan e-zdrowia w placówkach ochrony zdrowia w województwie podlaskim w ocenie wskazanych przez Zamawiającego grupach interesariuszy? 4. Jakie są czynniki dynamizujące i ograniczające rozwój e-zdrowia w województwie podlaskim? 5. Jakie są bariery rozwoju e-zdrowia w województwie podlaskim wskazywane przez poszczególne grupy interesariuszy? 6. W jakim stopniu e-zdrowie wpłynie na relacje pomiędzy pacjentem a lekarzem (placówką ochrony zdrowia)? 7. Jaki jest poziom wiedzy głównych grup interesariuszy o e-zdrowiu? 8. W jaki sposób e-zdrowie może wpłynąd na koszty działalności zakładów opieki zdrowotnej? 9. Czy rozwój systemów w zakresie e-zdrowia przyczyni się do poprawy poziomu zdrowia społeczeostwa? 10. Jak się kształtuje sytuacja w obszarze e-zdrowia w województwie podlaskim na tle kraju i Europy? W toku przeprowadzonych badao zastosowano następujące jakościowe i ilościowe metody badawcze: Analizę desk research Indywidualne wywiady pogłębione Wywiady grupowe Badania ankietowe PAPI Uproszczone CAWI 3

4 Badania desk research miały na celu ukazanie stanu i zakresu wdrażanych działao z zakresu IT w ochronie zdrowia oraz stanowiły podstawę do wielokontekstowej analizy porównawczej, określającej: podobieostwa i różnice w dotychczasowych systemach IT w ochronie zdrowia w Europie w konfrontacji z innowacyjnymi rozwiązaniami w kraju, określenie pozycji województwa podlaskiego w rozwoju innowacyjności technicznych i technologicznych w ochronie zdrowia na tle kraju i Europy, wskazanie na determinanty rozwoju e-zdrowia w systemie opieki zdrowotnej. Badania ankietowe PAPI wykorzystano wśród następujących grup interesariuszy: Pacjenci, Pielęgniarki, Apteki, Zakłady opieki zdrowotnej świadczące ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne Szpitale Uproszczone CAWI zastosowano w odniesieniu do praktyki lekarza rodzinnego i specjalisty. Przeprowadzono piętnaście indywidualnych wywiadów pogłębionych wśród kierowników zakładów opieki zdrowotnej, ze szczególnym uwzględnieniem szpitali. Zorganizowano trzy wywiady grupowe: Panel menedżerów ochrony zdrowia, Panel reprezentantów obsługi medycznej, Panel przedstawicieli prywatnych zakładów opieki zdrowotnej. Wyniki analizy desk research pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków: 1. Widoczny jest niemal stuprocentowy dostęp praktyk lekarskich do komputerów oraz Internetu, problemem jest jednak niewielki (55%) dostęp do łączy szerokopasmowych. 2. Odnośnie możliwości wykorzystania Internetu do kontaktu z innymi dostawcami usług medycznych takimi jak inni lekarze, laboratoria, apteki itp. Podlasie osiągnęło w większości wskaźników poziom porównywalny do średniej z UE z roku Analogiczną relację obserwuje się w wykorzystaniu Internetu do organizacji wizyty lekarskiej. 4. Wyraźny postęp i znaczne przekroczenie wskaźników UE z 2007 roku zanotowano w takich obszarach jak: - elektroniczna wymiana administracyjnych danych z innymi dostawcami opieki zdrowotnej oraz NFZ - zamawianie wyposażenia i materiałów. 5. W rejestracji i archiwizacji indywidualnych danych administracyjnych pacjenta podlaskie osiągnęło poziom zbliżony do UE z 2007 roku. 6. W obszarze rejestracji i archiwizacji indywidualnych danych medycznych pacjenta podlaskie pozostaje daleko w tyle w stosunku do wyników odnotowanych przez paostwa UE oraz Polskę w badaniu z 2007 roku. 7. Jeśli chodzi o dostęp do komputera w gabinecie lekarskim oraz częstotliwośd jego wykorzystania w trakcie konsultacji, zwraca uwagę fakt, że podlascy lekarze pierwszego kontaktu nieznacznie przekroczyli średnią UE z roku 2007, wyraźnie natomiast przekroczyli tę średnią w takich obszarach jak interakcja z pacjentami na temat informacji związanych ze zdrowiem. 8. Nadal istnieje niedostatek oprogramowania wspierającego lekarzy w diagnozie (posiada je aktualnie 23% podlaskich lekarzy pierwszego kontaktu - niemal trzykrotnie mniej niż średnia UE z roku 2007). Analogiczne oprogramowanie wspierające ordynacje leków posiada około 28% podlaskich lekarzy, co zbliżył Podlasie do średniej UE z 2007 roku (32%) % lekarzy otrzymuje wyniki badao i testów laboratoryjnych w formie elektronicznej, co daje lepszy wynik niż odnotowany w badaniach 2007 roku (UE-39,8%, Polska-10%). 10. Badania wskazują na niechęd lekarzy Podlasia do używania Internetu do kontynuacji profesjonalnego rozwoju. Wskaźniki są o około 20% niższe od wskazao notowanych w UE i Polsce w 2007 roku % lekarzy wskazuje ponadto na występowanie poważnych trudności z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych (w 2007 roku problemy takie zgłaszało ok. 30% lekarzy zarówno w UE jak i Polsce). Konsekwencją badao desk research była analiza SWOT, a na podstawie jej wyników sformułowano następujące strategiczne wnioski ogólne dla rozwoju e-zdrowia: 4

5 1. Starzenie się społeczeostwa oraz wzrost oczekiwao pacjenta odnośnie poziomu świadczeo medycznych wpływa na gwałtownie rosnące koszty systemu ochrony zdrowia, co wymusza zastosowanie technologii IT w usługach medycznych. 2. Wprowadzenie rozwiązao z zakresu e-zdrowia przyczyni się do wzrostu efektywności systemu ochrony zdrowia. 3. Brak Narodowej Strategii rozwoju e-zdrowia stanowi poważną barierę we wprowadzaniu systemowych rozwiązao ICT. 4. Zewnętrzne wsparcie finansowe placówek medycznych pozwoli na skuteczne wdrożenie technologii IT. 5. Widoczna jest potrzeba kształcenia personelu medycznego w zakresie nowoczesnych technologii informatycznych. Przeprowadzone wywiady pogłębione wskazują, iż: 1. E-zdrowie nie zawsze postrzegane jest w sposób systemowy. Niejednokrotnie wiedza o e-zdrowiu sprowadzana jest do poziomu klasycznej informatyzacji i wykorzystywania Internetu w celach informacyjnych. W tym względzie zauważalne są dysproporcje w zakresie posiadanej wiedzy pomiędzy zarządzających dużymi placówkami medycznymi oraz małymi zakładami opieki zdrowotnej. 2. Doskonalenie infrastruktury informacyjnej w ochronie zdrowia postrzega się w kategoriach procesów, stanowiących konsekwencję przemian w badanym sektorze. 3. Nie wszyscy widzą bezpośredni wpływ e-zdrowia na zmniejszenie stanu zatrudnienia oraz poziom kosztów. 4. E-zdrowie traktuje się jako czynnik zmniejszenia poziomu biurokratyzacji w systemie ochrony zdrowia. 5. Techniczne konsekwencje zmian związanych z wdrożeniem technologii IT mogą spoczywad na średnim personelu medycznym. 6. Szpitale postrzegają e-zdrowie jako koniecznośd zmian a nie kwestię wyboru. 7. Jako najważniejsze bariery rozwoju e-zdrowia uznaje się ograniczenia finansowe, mentalne (obawy związane z wprowadzaniem zmian) oraz brak odpowiedniej infrastruktury technicznej. 8. Dominuje przekonanie, iż koszty wdrażania e-zdrowia, w dużej mierze będą leżały po stronie placówek medycznych. 9. Uzależnia się skutecznośd wdrożenia e-zdrowia od środków zewnętrznych. Z grupowych wywiadów pogłębionych (FGI) wynikają następujące wnioski 1. Zdaniem badanych grup interesariuszy, e-zdrowie jest głównym warunkiem rozwoju całego systemu ochrony zdrowia jak i placówek ochrony zdrowia. 2. Głównymi barierami rozwoju e-zdrowia na Podlasiu są: bariery finansowe bariery mentalne bariery infrastrukturalne brak wiedzy o e-zdrowiu różnice pokoleniowe 3. Czynnikami rozwoju e-zdrowia na Podlasiu są: zgłaszane zapotrzebowanie na technologie informacyjne wysoki poziom dostępności do technologii informacyjnych rosnąca świadomośd personelu medycznego, w tym menedżerów, w zakresie potrzeb informatyzacji w służbie zdrowia 4. Postrzeganie e-zdrowia często ogranicza się wyłącznie do procesów wewnętrznych - informatyzacji w ramach poszczególnych jednostek ochrony zdrowia. 5. W opinii badanych inwestycje w e-zdrowie wymagają ponoszenia wysokich nakładów, ale zwrot inwestycji może nastąpid w krótkim okresie. 6. Rozwój e-zdrowia wymaga stworzenia systemu zabezpieczeo. 7. W opinii menedżerów informatyzacja i zastosowanie technologii IT zawsze przedkłada się na oszczędności. 8. Wdrażanie e-zdrowia wymaga wprowadzenia rozwiązao systemowych. 5

6 9. E-zdrowie spowoduje zmiany w strukturze zatrudnienia. Zakłada się spadek zatrudnienia personelu administracyjnego 10. Większośd placówek medycznych nie ma całościowych strategii wdrażania e-zdrowia. 11. Wdrażanie e-zdrowia wymaga zmian w dotychczasowych systemach kształcenia. 12. Personel pomocniczy dostrzega korzyści wynikające z informatyzacji w ochronie zdrowia. 13. Skutecznośd implementacji e-zdrowia uzależniona jest od organizacji systemu szkoleo, szczególnie dla kadry średniego szczebla. 14. Wskazuje się, iż e-zdrowie w sposób pośredni wpłynie na zdrowie pacjenta. 15. W opinii wszystkich badanych grup interesariuszy e-zdrowie przyczyni się do usprawnienia komunikacji wewnętrznej. 16. Właściciele prywatnej praktyki medycznej obawiają się, iż większośd nakładów związanych z implementacją e-zdrowia będą musieli pokryd z własnych środków. 17. Powodzenie e-zdrowia w systemie ochrony zdrowia uzależnia się od możliwości finansowych oraz dostępności środków zewnętrznych. 18. Oczekuje się administrowania systemem e-zdrowia na szczeblu centralnym. 19. Jako organy nadzorujące proces implementacji e-zdrowia na szczeblu centralnym wskazuje się NFZ i Ministerstwo Zdrowia. 20. E-zdrowie traktuje się jako główny czynnik usprawniający i porządkujący system informacji o pacjencie. 21. E-zdrowie postrzega się jako narzędzie promocji palcówki medycznej. 22. Uważa się, iż obecny moment jest właściwy na wdrażanie e-zdrowia. 23. Przeważają raczej pesymistyczne scenariusze rozwoju e-zdrowia. 24. E-zdrowie jest nie tylko inwestycją, ale wymogiem w związku z szybkim rozwojem współczesnego społeczeostwa. Przeprowadzenie badao ankietowych wśród wyodrębnionych grup intersariuszy pozwoliło na wyodrębnienie następujących wniosków: 1. Wysoka dostępnośd ICT we wszystkich badanych grupach, o czym świadczą wysoki poziomy wskaźników posiadania komputerów i dostępu do Internetu (ponad 94%). Podstawowe narzędzie stanowi Internet. 2. Badane grupy wykorzystują przede wszystkim Internet do kontaktów z innymi dostawcami usług zdrowotnych oraz płatnikami świadczeo zdrowotnych, natomiast w niewielkim zakresie elektroniczne sieci służą do kontaktów z pacjentami (najwyższy zaobserwowany wskaźnik wynosił 17% i dotyczył grupy terapeutów). 3. Dośd powszechne jest wykorzystywanie Internetu w celu zamawiania wyposażenia praktyki lekarskiej. Deklarowało to 2/3 badanych z podstawowych grup (lekarze, apteki, terapeuci, szpitale). 4. Przy konsultacjach medycznych z komputera korzystają przede wszystkim lekarze rodzinni (72% wskazao), w mniejszym zakresie stosują komputer lekarze specjaliści i terapeuci (odpowiednio 45% i 48%). 5. Badane grupy praktycznie nie wykorzystują sieci elektronicznych do kontaktów z pacjentami na temat informacji związanej ze zdrowiem (wskazania nie przekraczają 15%). Potwierdzają to również wyniki badao pacjentów (98% wskazao). 6. Oprogramowanie wspierające stawianie diagnozy jest mało popularne wśród badanych. Najczęściej deklarują jego posiadanie lekarze rodzinni (23% wskazao). Mniej niż połowa posiadający oprogramowanie lekarzy używa go często. Posiadane oprogramowanie najczęściej, według badanych daje odpowiedź ogólną (ponad 2/3 wskazao). 7. Internet jest bardzo popularnym źródłem informacji odnośnie ordynacji leków (ponad 3/4 lekarzy korzysta z tego źródła), natomiast specjalistyczne oprogramowanie jest wykorzystywane przez ok. ¼ badanych. 8. Wymiana danych medycznych pacjenta jest stosowana w bardzo ograniczonym zakresie. Jeżeli występuje to głównie w obrębie tej samej grupy (np. lekarz rodzinny z lekarzem rodzinnym). Praktycznie nie występuje elektroniczny transfer recept (poniżej 4% wskazao). Apteki deklarują całkowity brak stosowania recept elektronicznych. 6

7 9. Używanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu otrzymywania elektronicznych raportów i wyników laboratoryjnych staje się coraz bardziej popularne, korzysta z tego połowa badanych lekarzy rodzinnych i 30% lekarzy specjalistów. 10. Internet jest popularnym narzędziem do kontynuowania edukacji medycznej lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju, bowiem w trakcie ostatnich 12 miesięcy na taki sposób wskazało ok. 60% badanych lekarzy. 11. Monitorowanie stanu zdrowia pacjentów za pomocą sieci elektronicznych jest w województwie podlaskim na razie bardzo rzadko stosowane. 12. Zdecydowana większośd ankietowych (ponad 80%) rozumie, że narzędzia informatyczne poprawią jakośd usług zdrowotnych, a co za tym idzie są przekonani, że nauka stosowania systemów IT musi byd włączona w edukację medyczną. Ankietowani zawracają uwagę na fakt, że istotnym warunkiem rozwoju IT jest powszechnośd jego stosowania. Badani oczekują jednocześnie wsparcia w utrzymaniu systemów informatycznych, również wsparcia finansowego. 13. Użycie technologii IT w ocenie badanych lekarzy w największym stopniu miało wpływ na obciążenia pracą osób wspierających praktykę. 14. Wielkośd inwestycji w systemy informatyczne jest dośd zróżnicowana. Większośd badanych deklaruje bark inwestycji w systemy IT w przyszłym roku. Wśród deklarujących wydatki najczęstsze wskazania dotyczyły: infrastruktury IT, bezpieczeostwa danych oraz elektronicznej dokumentacji medycznej. 15. Wsparciem i utrzymaniem systemów IT najczęściej zajmują się zewnętrzni dostawcy usług. Lekarze na drugim miejscu wskazywali siebie jako osoby zajmujące się wsparciem i utrzymaniem IT. 16. Powszechnym sposobem zabezpieczania danych jest stosowanie hasła zabezpieczającego dostęp do komputera (powyżej 87% wśród lekarzy i terapeutów i 69% wśród pielęgniarek). 17. Większośd badanych posiada świadomośd potrzeby ochrony przed utratą danych poprzez wykonywanie kopii bezpieczeostwa (beck up). 18. Ponad połowa badanych wskazuje na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych, oprócz aptek, gdzie na problemy tego typu wskazało tylko 12%. 19. Samoocena umiejętności komputerowych jest najczęściej na poziomie podstawowym i średniozaawansowanym, a jednocześnie ponad połowa badanych deklaruje brak udziału w szkoleniach IT. Przeprowadzenie badao ankietowych w grupie pacjentów pozwoliło na sformułowanie poniższych wniosków: 1. Badania wykazują bardzo duże zainteresowanie Internetem, aż 82% posiadających dostęp do Internetu korzysta z niego z codziennie. Ten wysoki wskaźnik generują głównie młodzi. 2. Najczęściej pacjenci szukają w Internecie informacji o chorobach i ich symptomach (74%). Prawie połowa (48%) sprawdza godziny przyjęd lekarzy korzystając z Internetu. 3. Mało popularne jest dokonywanie zakupu preparatów medycznych i suplementów diety, bowiem 76% ankietowanych nie używa Internetu w tym zakresie 4. 89% badanych pacjentów zgłasza, że nie posiada dostępu do indywidualnej dokumentacji medycznej przez Internet. 5. Badania wykazują, że praktycznie nie używa się Internetu lub poczty elektronicznej w celu komunikowania się (konsultowania) z lekarzem lub innymi specjalistami w sprawach zdrowotnych (przyznaje się do tego tylko 2% badanych). 6. Rzadko również lekarz (w przychodni lub w szpitalu) używa komputera w celu przekazania pacjentowi informacji zdrowotnej np. do opisu procesu leczenia, wyjaśnienia symptomów choroby. Tylko 5% ankietowanych to zgłasza. 7. Ponad ¾ pacjentów jest zadania, że dostęp do sieci elektronicznych przyczyni się zarówno do poprawy stanu zdrowia pacjentów jak i systemu opieki zdrowotnej. 8. Na podstawie udzielonych odpowiedzi można wnioskowad, że świadomośd w zakresie praw wynikających z ochrony danych osobowych jest niska. Tylko 11% badanych stwierdziło, że byli pytani o zgodę na przechowywanie i transmisję tego typu danych. 9. Co prawda równocześnie jedynie 5% ankietowanych wskazało, że mieli do czynienia z poważnym naruszeniem ochrony danych osobowych, ale wydaje się, że wynika to przede wszystkim z braku świadomości. 7

8 Uzyskane rezultaty badao pozwoliły na sformułowanie następujących rekomendacji ogólnych: 1. Ustalenie horyzontu czasowego wdrożeo systemu IT poprzez stworzenie harmonogramu uwzględniającego wprowadzanie poszczególnych elementów systemu składającego się na obszar e- zdrowie. Nadzór nad wprowadzaniem kolejnych etapów systemu powinien objąd NFZ poprzez stawianie określonych wymagao podczas zawierania kontraktów medycznych. 2. Koniecznośd jednoczesnego wprowadzenia technologii IT we wszystkich jednostkach medycznych i zapewnienie kompatybilności zastosowanych rozwiązao. 3. Powinien byd stworzony (najlepiej bezpłatny) system doszkalania pracowników ochrony zdrowia w zakresie stosowania nowoczesnych rozwiązao informatycznych (np. oprogramowanie wspierające diagnozę). Wynika to bezpośrednio z wyników przeprowadzonych badao, gdzie oceniano swój poziom umiejętności, jako podstawowy lub średniozaawansowany przy jednoczesnym braku udziału respondentów w szkoleniach. 4. Wprowadzenie zachęt finansowych dla pracowników ochrony zdrowia promujących stosowanie nowoczesnych rozwiązao informatycznych (programów komputerowych, transferu danych np. rozwój telemonitoringu). 5. Rekomenduje się wprowadzenie podatkowych ulg inwestycyjnych wspierających zakup oprogramowania i infrastruktury IT. 6. Zaleca się cyklicznośd w przeprowadzaniu badao obszaru e-zdrowie w związku z intensywnością zmian w stosowanych technologiach informacyjnych. 7. Biorąc pod uwagę wysokie koszty pozyskiwania, uruchamiania i utrzymywania systemów informatycznych niezbędne jest finansowe wsparcie szpitali w tym zakresie, szczególnie we wprowadzaniu zintegrowanego systemu zarządzania, który zapewni jednolitą bazę do uruchamiania kolejnych aplikacji informatycznych. 8. Aby system był powszechny i spójny potrzebny jest jeden projekt opracowany (prawdopodobnie) przez Ministerstwo Zdrowia. 8

9 SPIS TREŚCI Streszczenie raportu Wprowadzenie - opis przedmiotu, głównych założeo i celów badania, opis okoliczności towarzyszących badaniu Opis zastosowanej metodologii (opis koncepcji badania oraz wykorzystanych metod badawczych) Analiza danych zastanych Rozwój e- zdrowia w Europie Rozwój e- zdrowia w Polsce Dobre praktyki w dziedzinie e-zdrowia Wnioski z analizy danych zastanych Wyniki porównania badao dotyczących lekarzy rodzinnych w Unii Europejskiej oraz w województwie podlaskim Analiza SWOT dla obszaru e-zdrowie Wyniki badao jakościowych Wyniki indywidualnych wywiadów pogłębionych Podsumowanie i wnioski z wywiadów pogłębionych Wyniki wywiadów grupowych (FGI) Wyniki wywiadu grupowego menedżerów Wyniki wywiadu grupowego obsługi medycznej Wyniki wywiadu grupowego przedstawicieli prywatnej służby zdrowia Podsumowanie i wnioski z wywiadów grupowych (FGI) Wyniki badao ilościowych Wyniki badao ankietowych skierowanych do pacjentów Wyniki badao Pacjentów - MODUŁ OPIEKA NIEFORMALNA Podsumowanie i wnioski dotyczące badania pacjentów Wyniki badao ankietowych skierowanych do lekarzy rodzinnych Wyniki badao ankietowych skierowanych do lekarzy rodzinnych Moduł pielęgniarki/personel praktyki Wyniki badao ankietowych skierowanych do zakładów opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie lekarza POZ Podsumowanie i wnioski dotyczące lekarzy rodzinnych i personelu obsługującego ich praktyki Wyniki badao ankietowych skierowanych do lekarzy specjalistów Wyniki badao ankietowych skierowanych do lekarzy specjalistówmoduł pielęgniarki/personel praktyki Podsumowanie i wnioski dotyczące lekarzy specjalistów oraz personelu tych praktyk Wyniki badao ankietowych skierowanych do szpitali Wyniki badao ankietowych skierowanych do szpitali - Moduł lekarze Wyniki badao ankietowych skierowanych do szpitali - Moduł personel pielęgniarski/administracyjny Wyniki badao ankietowych skierowanych do szpitali - Moduł Administracja IT Szpitala Podsumowanie wyników badao dotyczących szpitali Wyniki badao ankietowych skierowanych do terapeutów Wyniki badao ankietowych skierowanych do zakładów opieki zdrowotnej świadczących ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne Podsumowanie i wnioski z wyników badao ankietowych skierowanych do praktyk terapeutycznych i ZOZ-ów świadczących ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne Wyniki badao ankietowych skierowanych do aptek Podsumowanie w wnioski z wyników badao ankietowych skierowanych do aptek Wyniki badao ankietowych skierowanych do praktyk pielęgniarskich Zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze poradnie pielęgniarki środowiskowej

10 Zakłady opieki zdrowotnej posiadające w swojej strukturze komórkę organizacyjną wyspecjalizowaną w opiece długoterminowej, w tym długoterminowej opiece domowej Podsumowanie i wnioski z wyników badao ankietowych skierowanych do pielęgniarek: praktyki pielęgniarskie, pielęgniarki zatrudnione w zakładach opieki zdrowotnej posiadających w swojej strukturze komórkę organizacyjną wyspecjalizowaną w opiece dlugoterminowej, w tym długoterminowej opiece domowej oraz pielęgniarki zatrudnione w zakładach opieki zdrowotnej posiadających w swojej strukturze poradnie pielęgniarki środowiskowej Podsumowanie, wnioski i rekomendacje Wykorzystanie technologii IT w grupach interesariuszy Wnioski w odniesieniu do pytao badawczych Wnioski z badao ankietowych dysponentów usług medycznych: Wnioski z badao pacjentów: Rekomendacje z badao BIBLIOGRAFIA Spis tabel Spis rysunków Załączniki

11 1. WPROWADZENIE - OPIS PRZEDMIOTU, GŁÓWNYCH ZAŁOŻEO I CELÓW BADANIA, OPIS OKOLICZNOŚCI TOWARZYSZĄCYCH BADANIU Przedmiotem badania był obszar zastosowao Technologii Informacyjno-Komunikacyjnych w opiece zdrowotnej e-zdrowie. Jako obszary badawcze wyróżniono: analizę stanu e-zdrowia w województwie podlaskim, w porównaniu z innymi regionami kraju oraz Europą. identyfikację czynników rozwoju e-zdrowia w województwie podlaskim z uwzględnieniem barier i determinant kształtujących ten rozwój; ocenę perspektyw rozwoju e-zdrowia w województwie podlaskim. Wyróżnienie powyższych obszarów badawczych wynikało z następujących przesłanek: konieczności zintegrowania systemu opieki zdrowotnej z wymogami współczesnego rozwoju społeczno gospodarczego opartego o wiedzę; braku działao zmierzających do rozwoju gospodarki, w tym gospodarki lokalnej, w oparciu o wiedzę; braku Regionalnego Programu Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego wpisującego się w strategię rozwoju województwa i wyznaczającego kierunki jego transformacji w najbliższych latach. Należy również nadmienid, iż rozwój społeczeostwa informacyjnego wymaga zdynamizowania kluczowych obszarów określających rozwój społeczno - gospodarczy. Biorąc pod uwagę priorytety rozwoju społeczeostwa, należy wskazad, że opierają się one przede wszystkim na propagowaniu działao służących upowszechnianiu zdrowia zarówno w wymiarze zdrowego stylu życia, szeroko pojętej profilaktyki, ale przede wszystkim tworzeniu systemowych działao służących zaspokajaniu potrzeb prozdrowotnych współczesnych społeczeostw. Wykorzystanie nowoczesnych technologii oraz wdrażanie szeroko pojętej innowacyjności technicznej i technologicznej w podnoszeniu poziomu zdrowia współczesnych społeczeostw jest podstawą e-zdrowia. Na znaczenie e-zdrowia, jako obszaru badawczego wskazują poniższe kwestie. 1. Jest to dziedzina, która szczególnie w Polsce nie została rozpoznana we właściwym i wymaganym zakresie, zarówno biorąc pod uwagę stan obecny, jak i perspektywy rozwoju. 2. Koniecznośd dostosowania poziomu usług medycznych do coraz większych potrzeb pacjentów zorientowanych na skracanie czasu obsługi w placówkach ochrony zdrowia, sprawnośd diagnostyczną oraz ograniczanie czasu oczekiwania na specjalistyczne usługi medyczne. 3. Niedoskonałośd pomiarowa, uniemożliwiająca określenie stanu e-zdrowia w Polsce, jako dziedziny opieki zdrowotnej oraz porównanie tego stanu z krajami europejskimi (pomiar wdrożeo i rozwoju inwestycji w tym zakresie w Polsce nie jest przedmiotem badao). 4. Wymogi Komisji Europejskiej wskazują na konicznośd unifikacji wskaźników dotyczących określenia stanu oraz kierunków rozwoju społeczeostwa informacyjnego w tym e-zdrowia nie stworzono na dzieo dzisiejszy rzetelnej analizy porównawczej Polski z krajami poddanymi procesowi badawczemu (chodzi głównie o porównywalnośd, przynajmniej częściową, wyników pomiaru danych krajowych z wynikami uzyskanymi w innych regionach UE i krajach OECD). Zrealizowane badanie miało umożliwid realizację celu głównego, czyli określenie aktualnego stanu rozwoju społeczeostwa informacyjnego w obszarze opieki zdrowotnej na terenie województwa podlaskiego, ze szczególnym uwzględnieniem technologii IT, będących przedmiotem badao instytucji unijnych (wskazanych w raporcie Gartnera) oraz zidentyfikowanie głównych barier rozwojowych. Realizacja celu głównego opierała się na realizacji poniższych celów szczegółowych: Ocena stanu rozwoju e-zdrowia oraz barier rozwojowych w ramach kilku grup interesariuszy: pacjentów, praktyk lekarza rodzinnego, praktyk lekarzy specjalistów, praktyk pielęgniarskich, aptek, szpitali, terapeutów. Szczegółowa ocena stanu rozwoju e-zdrowia w szpitalach z dwóch perspektyw: lekarzy pracujących w szpitalu oraz personelu IT. Analiza porównawcza wyników badania do wyników badao uzyskanych w innych regionach UE oraz krajach OECD. Realizacja celu mogła byd osiągnięta tylko w orientacji na określone grupy społeczne i zawodowe, które w sposób bezpośredni lub też pośredni współtworzą system e-zdrowia, bądź też mają wpływ na jego stan 11

12 i rozwój. Do wskazanych grup zakwalifikowano: pacjentów, praktyki lekarza rodzinnego, specjalisty, praktyki pielęgniarek i położnych, apteki, szpitale, praktyki terapeutyczne. Cele badawcze były zorientowane przede wszystkim na rozpoznanie stanu oraz czynników dynamizujących rozwój e-zdrowia, a także go ograniczających w odniesieniu do województwa podlaskiego. Dokonano również diagnozy stanu e-zdrowia w Europie z uwzględnieniem wytycznych oraz dorobku badawczego i analitycznego Komisji Europejskiej oraz OECD. Poza tym wskazano na stan e-zdrowia w innych regionach kraju w porównaniu z województwem podlaskim. W związku z celami badawczymi oraz specyfiką obszaru badawczego koncepcja badania opierała się na trzech zasadniczych płaszczyznach: diagnostycznej, analitycznej i wskaźnikowej. Sfera diagnostyczna rozwinięta została dzięki zastosowaniu metody desk research, która pozwoliła na określenie aktualnego stanu e-zdrowia w województwie podlaskim na tle uwarunkowao krajowych i europejskich. W tym zakresie posłużono się dostępną dokumentacją, źródłami trwałymi oraz danymi zastanymi z zakresu informatyzacji i rozwoju systemów informacyjnych w systemie ochrony zdrowia. Uwzględniono kluczowe opracowania (w tym Raport Gartnera oraz dane upowszechniane przez Komisję Europejską oraz OECD). Określenie diagnozy stanu e-zdrowia w ujęciu wieloaspektowym umożliwiło sporządzenie Analizy SWOT dla tego obszaru, co pozwoliło także na uwzględnienie kwestii perspektywicznej oraz umożliwiło identyfikację silnych i słabych stron systemu, a także szans i zagrożeo jego rozwoju. Sfera analityczna zrealizowana została w oparciu o badania ankietowe wśród grup respondentów będących odbiorcami (pacjenci) lub realizatorami zadao (jak praktyki lekarskie, szpitale, apteki, pielęgniarki, terapeuci) e-zdrowia na Podlasiu. Wykorzystane zostały następujące metody badawcze: PAPI, CAWI, indywidualne wywiady pogłębione oraz wywiady zogniskowane (FGI). Sfera wskaźnikowa jest konsekwencją realizacji sfery diagnostycznej i analitycznej. Jej zadaniem jest ukazanie zjawisk zachodzących w danym obszarze w sposób mierzalny i przy uwzględnieniu wskaźników, przedłożonych w dokumentacji organizacji europejskich. Sfera wskaźnikowa była traktowana, jako podstawa analizy porównawczej, co jest istotne z punktu widzenia rzetelności materiału badawczego. 12

13 2. OPIS ZASTOSOWANEJ METODOLOGII (OPIS KONCEPCJI BADANIA ORAZ WYKORZYSTANYCH METOD BADAWCZYCH) Przyjmuje się, iż posiadanie aktualnej i rzetelnej wiedzy o sytuacji zdrowotnej ludności w kraju jest podstawą prowadzenia racjonalnej polityki zdrowotnej przez paostwo. Wiedzy takiej powinny dostarczyd sprawnie funkcjonujące systemy informacyjne. Systemy te powinny zapewnid monitorowanie stanu zdrowia populacji za pomocą odpowiednich w określonych przypadkach mierników. Tak więc cele monitoringu e- zdrowia związane są przede wszystkim z: ustaleniem rozmiaru problemów zdrowotnych, ustaleniem trendów problemów zdrowotnych i stopnia zróżnicowania grup ludności, identyfikacją obszarów o priorytetowym znaczeniu dla zdrowia publicznego. Stan zdrowia ludności jest sumą stanów jednostkowych, a odpowiednie systemy informacyjne powinny umożliwid generowanie właściwego obrazu stanu zdrowia całej populacji, jako składowej jednostek. Istniejące systemy informacyjne dostarczają przede wszystkim danych umożliwiających konstruowanie tzw. negatywnych mierników zdrowia wykazujących ograniczenia zdrowia. Funkcjonujące w kraju (także w województwie podlaskim) systemy informacyjne w niewystarczający sposób wypełniają informacje o fazach stanu zdrowia jednostkowego, co skutkuje niewłaściwym monitorowaniem, a w konsekwencji problemami z dogłębną oceną stanu zdrowia populacji. W szczególności można stwierdzid, iż nie ma pełnej informacji o: stanie zdrowia pacjentów nieobjętych hospitalizacją, chorobach niezwiązanych z przypadkami objętymi specjalnymi rejestrami bądź obowiązkiem zgłaszania. Z uwagi na wskazane problemy pojawia się potrzeba informacji od różnych grup interesariuszy objętych badaniem obszaru e-zdrowie. Tak więc można wnioskowad, iż: 1. brak, czy też niewłaściwa jakośd funkcjonujących systemów informacyjnych ogranicza możliwości oceny stanu zdrowia ludności, 2. brak, czy też niewłaściwa jakośd funkcjonujących systemów informacyjnych ogranicza możliwości oceny efektywności prowadzonych programów zdrowotnych. Z uwagi na powyższe istnieje potrzeba: oceny istniejących systemów informacyjnych w celu sprawdzenia wiarygodności i przydatności gromadzonych danych w systemie ochrony zdrowia, podejmowania inicjatyw dotyczących tworzenia systemów informacyjnych dotyczących oceny stanu zdrowia społeczności lokalnych (np. woj. podlaskie), włączenia badao ankietowych, jako stałych elementów składowych systemów informacyjnych monitorujących stan zdrowia populacji. Należy nadmienid, iż także opracowania o charakterze międzynarodowym potwierdzają wielowątkowośd i wyróżniającą specyfikę problemów związanych z ochroną zdrowia. Wynika to przede wszystkim z relacji jakie uwidaczniają się pomiędzy rozwojem cywilizacyjno ekonomicznym (przejawiającym się wydłużonym cyklem życia ludzkiego, zmianami stylu życia) a rosnącymi potrzebami w zakresie dbałości o stan zdrowia fizycznego i psychicznego oraz wygląd. Głównym celem badania jest określenie obecnego stanu informacyjnego w obszarze opieki zdrowotnej w województwie podlaskim, ze szczególnym uwzględnieniem technologii IT, a także zidentyfikowanie głównych barier rozwojowych tego typu przedsięwzięd. Twierdzi się, iż realizacja celu badawczego powinna uwzględniad po pierwsze uwarunkowania zewnętrzne, determinujące zmiany w całym krajowym oraz europejskim systemie opieki zdrowotnej oraz odniesienie ich do sytuacji w badanym województwie. Po drugie, należy zwrócid uwagę na specyfikę struktur wewnętrznych tworzących system ochrony zdrowia. W tym kontekście konieczna była wnikliwa analiza danych zastanych (desk research). Badania desk research miały na celu nie tylko ukazanie stanu i zakresu wdrażanych działao z zakresu IT w ochronie zdrowia, ale także były podstawą do wielokontekstowej analizy porównawczej, określającej: podobieostwa i różnice w dotychczasowych systemach IT w ochronie zdrowia w Europie w konfrontacji z innowacyjnymi rozwiązaniami w kraju, 13

14 Określenie pozycji województwa podlaskiego w rozwoju innowacyjności technicznych i technologicznych w ochronie zdrowia na tle kraju i Europy, Wskazanie na determinanty rozwoju e-zdrowia w systemie opieki zdrowotnej. Analiza została przeprowadzona w oparciu o ujednoliconą strukturę wskaźników zaleconą przez Komisję Europejską w ramach ehealth Indocators. W oparciu o analizę danych zastanych została przeprowadzona analiza SWOT, określająca: Szanse i bariery rozwoju e-zdrowia, wynikające z szeroko pojętego otoczenia instytucjonalnego oraz potrzeb społecznych, Mocne i słabe strony struktur o charakterze organizacyjnym, systemowym i kadrowym, kształtujące e- zdrowie. Dla osiągnięcia celów badawczych jakimi są: ocena stanu rozwoju e-zdrowia oraz określenie determinant tego rozwoju w województwie podlaskim, wykorzystane zostały następujące metody i techniki badawcze: Badania ankietowe (PAPI). Ta technika badawcza została wykorzystana wśród następujących grup interesariuszy: pacjenci, rehabilitanci, pielęgniarki, apteki, szpitale. Technika uproszczonego CAWI. Została zastosowana w odniesieniu do praktyki lekarza rodzinnego i specjalisty. Jej wdrożenie wynikało z dwóch przesłanek. Po pierwsze chodziło o szybsze i bardziej efektywne dotarcie do wskazanej grupy docelowej. Lekarze mogli wypełnid formularz ankiety umieszczony na stronie internetowej Instytutu Badao i Analiz VIVADE w dogodnym dla siebie czasie. Po drugie założono, iż lekarze mają szeroki dostęp do Internetu. Na stronie internetowej Instytutu zostały umieszczone informacje na temat znaczenia prowadzonych badao oraz tekst rekomendacyjny z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego. Informacja o badaniach była również zamieszczona na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego, Podlaskiej Izby Lekarskiej, Narodowego Funduszu Zdrowia w Białymstoku. Aby rozpowszechnid informację o badaniu dokonano wysyłki mailowej skierowanej do placówek medycznych, w ramach której zapraszano lekarzy rodzinnych i lekarzy specjalistów oraz personel ich praktyk, do wypełnienia ankiet elektronicznych. Wywiady pogłębione. Ta technika została zastosowana w odniesieniu do kierowników zakładów opieki zdrowotnej, ze szczególnym uwzględnieniem szpitali. Jej użycie pozwoliło na identyfikację barier związanych z rozwojem systemów e-zdrowia w kontekście organizacyjnym, procesowym oraz finansowym w jednostkach ochrony zdrowia. Zastosowanie pytao otwartych umożliwiło także pełniejszą identyfikację przyczyn ograniczających lub stymulujących wdrażanie innowacji. Przeprowadzono 15 wywiadów pogłębionych według scenariusza uwzględniającego zakres problemowy badania. Wywiady pogłębione były przeprowadzane bezpośrednio przez ekspertów realizujących projekt badawczy. Wywiad zogniskowany (FGI). E-zdrowie to z pewnością czynnik rozwoju społecznego i cywilizacyjnego, uzależniony od sprawności i efektywności poszczególnych zakładów opieki zdrowotnej, a także określonych grup interesariuszy. Jego implementacja uzależniona jest także od pewnych aspektów świadomościowych reprezentantów sektora ochrony zdrowia, ale także uwarunkowao procesowych i organizacyjnych. W tym kontekście zasadne jest określenie pewnych zdolności i poziomu gotowości do zmian w jednostkach ochrony zdrowia oraz ich oceny. W ramach badania zorganizowano: Panel menedżerów ochrony zdrowia, Panel reprezentantów obsługi medycznej, Panel przedstawicieli prywatnych zakładów opieki zdrowotnej. Badania panelowe przeprowadzono w siedzibie Instytutu przez eksperta badao jakościowych w grupach nie większych niż 10 przedstawicieli danej grupy. Badanie polegało na zadawaniu uczestnikom badania pytao przez moderatora według określonego scenariusza. Sposób prowadzenia panelu zapewnił swobodę wypowiedzi oraz dyskusji dla każdego z uczestników. Pozwoliło to na pełniejszą identyfikację problemów związanych z wprowadzaniem systemów e-zdrowia oraz ich ocenę w różnych grupach interesariuszy. Badania te pozwoliły na stworzenie listy czynników stymulujących i destymulujących wdrażanie innowacyjnych procesów i procedur w jednostkach ochrony zdrowia. Narzędzia badawcze w postaci kwestionariuszy ankiet oraz scenariuszy wywiadów przedstawiono w załącznikach do raportu. 14

15 3. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH 3.1. ROZWÓJ E- ZDROWIA W EUROPIE Rozwój systemu opieki zdrowotnej w UE należy postrzegad jako ważny czynnik wzrostu gospodarczego i zwiększania zatrudnienia kluczowych celów Agendy Lizbooskiej. Osoby starsze i niepełnosprawne, stanowiące ok. 20% europejskiej populacji, budują znaczący strategicznie segment konsumentów usług i produktów, w tym usług medycznych. W skali Wspólnoty, sektor opieki zdrowotnej zatrudnia ponad 10% osób zawodowo czynnych oraz jest odpowiedzialny za 7, 76% europejskiego PKB. Przewidywana rola tego sektora, jako kreatora wzrostu PKB będzie rosła do blisko 16% PKB w roku 2020 w UE, zaś ponad 20% w USA. Ze względu na znaczenie gospodarcze eksperci zwracają uwagę na potrzebę istotnych reform w sektorze zdrowia publicznego, obejmujących jego modernizację z wykorzystaniem ICT (Information and Communication Technologies) oraz zmianę modelu współpracy z partnerami sektora w celu wypracowania efektywnych sposobów osiągania wysokiej jakości za relatywnie przystępną cenę. Brak istotnego postępu na tym polu zagrozid może ekonomicznym fundamentom społecznego modelu UE w perspektywie najbliższych piętnastu lat. Podstawą postulowanych zmian o charakterze strategicznym winno stad się zdefiniowanie nowego paradygmatu opieki zdrowotnej i traktowanie jej nie jako czynnika kosztów, lecz jako sektora gospodarki. Znaczącą rolę w poprawie jakości świadczeo i zwiększeniu efektywności systemu opieki zdrowotnej odgrywają rozwiązania e-zdrowia. Komisja Europejska w ehealth Action Plan, opublikowanym w kwietniu 2004 roku, prognozowała wzrost wydatków na ezdrowie w UE z 2 3% do 5% całkowitych wydatków na opiekę zdrowotną w roku Przemysł ezdrowia w krajach członkowskich UE jest w znacznej części domeną małych i średnich przedsiębiorstw i kreował w roku 2004 wartośd 11 mld euro, co lokowało go na trzecim miejscu w sektorze zdrowotnym (przewidywano, że w roku 2010 osiągnie wartośd ok. 50 mld Euro). E-zdrowie traktowane jest jako wspólna domena sektorów ochrony zdrowia i sektora technologii teleinformatycznych, w której ICT realizują pełną gamę funkcji wpływających na dostępnośd, efektywnośd i jakośd usług sektora ochrony zdrowia. Celem wdrażania systemów świadczących usługi e-zdrowia jest zwiększenie dostępu do działao prewencyjnych i opieki zdrowotnej, modernizacja tradycyjnych sposobów obsługi mieszkaoców i pacjentów, wsparcie adaptacji służby zdrowia do postępu w naukach medycznych wobec zachodzących zmian demograficznych oraz podniesienie ogólnego poziomu życia obywateli. Komisja Europejska zaproponowała w maju 2003 roku definicję terminu e-zdrowie, jako zastosowanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych dla zaspakajania potrzeb obywateli, pacjentów, specjalistów w zakresie ochrony zdrowia, dostawców usług zdrowotnych oraz polityków. W szerszym kontekście KE zwraca uwagę na e-zdrowie, jako narzędzie jutra dla wzrostu produktywności w dostarczaniu zrestrukturyzowanych, zorientowanych na obywatela instrumentów systemu opieki zdrowotnej, które respektują zróżnicowanie Europy w aspekcie jej tradycji, wielokulturowości i wielojęzyczności. Z punktu widzenia technologicznego przedmiotem zainteresowania e-zdrowia są systemy teleinformatyczne służące pozyskiwaniu, przechowywaniu, wyszukiwaniu, przetwarzaniu, analizowaniu oraz dzieleniu się medycznymi danymi, medyczną informacją oraz wiedzą. Jako takie, e-zdrowie jest domeną silnie uzależnioną od postępu badao nad ICT i efektywnie absorbującą ich wyniki w skali UE, co znajduje wyraz w zakresach prac badawczych współfinansowanych z funduszy Programów Ramowych Badao i Rozwoju Unii Europejskiej. W kontekście zastosowania teleinformatyki w ochronie zdrowia w UE używa się również pojęcia telemedycyna (ang. telemedicine) i teleopieka (ang. telecare) 1. 1 Pierwsze określenie odnosi się do usług telemedycznych, czyli przesyłania danych medycznych i obrazów do centrów konsultacyjnych w celu uzyskania porady (szczególnie przy wykonywaniu zabiegów chirurgicznych) oraz do szkolenia personelu medycznego. Pojęcie teleopieka pojawia się najczęściej w przypadku systemów zdalnego kontaktu z osobami potrzebującymi informacji profilaktycznej, wstępnej porady, a także pomocy medycznej możliwej do udzielenia zdalnie lub 15

16 Wspieranie zastosowania technologii informatycznych, jako narzędzia wspomagającego pracę specjalistów w zakresie opieki zdrowotnej było przedmiotem działao Komisji Europejskiej już na początku lat dziewięddziesiątych XX wieku. Podobnie jak w innych domenach sfery publicznej (np. administracji, transporcie) wsparcie to koncentrowało się na współfinansowaniu badao w zakresie zastosowao telematyki w lecznictwie i praktyce lekarskiej dominujące miejsce zajmowała wówczas problematyka wymiany informacji medycznych w środowisku elektronicznym. Szerszą perspektywę zastosowao ICT w sektorze opieki zdrowotnej zarysował dopiero w 1994 roku tzw. raport Bangemanna pierwsza kompleksowa diagnoza poziomu rozwoju społeczeostwa informacyjnego w UE i katalog globalnych wyzwao, z którymi Europa zmaga się do dnia dzisiejszego. Europejscy eksperci postulowali w nim między innymi: stworzenie bezpośredniej komunikacji między sieciami sieci, bazującymi na wspólnych standardach, łączących w skali europejskiej jednostki podstawowej opieki zdrowotnej, szpitale i inne ośrodki opieki, wzmożenie współpracy między sektorem prywatnym, firmami ubezpieczeniowymi, organizacjami lekarskimi oraz instytucjami europejskimi dla zapewnienia standaryzacji oraz przenośnych aplikacji IT, zapewnienie bezpieczeostwa i poufności danych medycznych pozyskiwanych przez służbę zdrowia. Rok 2000 zaowocował przełomowymi decyzjami Rady Europejskiej składającymi się na tzw. Strategię Lizbooską. W konkluzjach posiedzenia Rady zarysowany został nowy strategiczny cel działao instytucji europejskich i rządów krajów członkowskich UE na kolejną dekadę uzyskanie pozycji najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki opartej na wiedzy na świecie, zdolnej do zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz do zapewnienia lepszych miejsc pracy, a także spójności społecznej. Wysoką jakośd usług zdrowotnych uznano w niej za silnie powiązany z zagadnieniami integracji społecznej element europejskiego modelu socjalnego, stanowiącego fundament porozumienia na poziomie Wspólnoty. W zakresie e-zdrowia działania KE w kolejnych latach koncentrowały się zatem na wspieraniu badao, zapewnieniu odpowiednich narzędzi regulacyjnych oraz wprowadzenia benchmarkingu. Rada zobowiązała Komisję Europejską do opracowania programu implementacji decyzji lizbooskich, co wkrótce znalazło wyraz w dokumencie eeurope 2002 an Information Society for All. Stawiając na stymulowanie rozwoju Internetu w Europie, wśród jego kluczowych zastosowao KE postawiła problematykę zdrowia on-line. Zasadniczym celem działao władz publicznych w tym zakresie stało się stworzenie przyjaznej użytkownikom, uzasadnionej rzeczywistymi potrzebami i spełniającej warunki interoperacyjności infrastruktury systemów: edukacji zdrowotnej, zapobiegania chorobom i opieki medycznej. Do szczegółowych zadao określonych w dokumencie (wspieranych w ramach realizacji priorytetu IST 5 Programu Ramowego UE) zaliczono: - zbudowanie teleinformatycznej infrastruktury dla specjalistycznej służby zdrowia oraz lekarzy pierwszego kontaktu, także na poziomie regionalnym, - identyfikację i rozpowszechnienie najlepszych praktyk w zakresie ezdrowia wraz z określeniem kryteriów porównawczych (benchmarking) dla określenia najlepszych praktyk, - określenie jakościowych kryteriów dla witryn internetowych poświęconych tematyce ochrony zdrowia, zawiązanie sieci podmiotów odpowiedzialnych za ocenę technologii ezdrowia oraz wymianę danych drogą elektroniczną. W ramach wdrażania planu eeurope 2002 Komisja Europejska opublikowała w listopadzie 2002 roku komunikat eeurope 2002: Quality Criteria for Health related Websites, określający kryteria, jakie winny spełniad witryny publicznej służby zdrowia poświęcone ochronie zdrowia i zawierające informacje medyczne. Na początku 2003 roku ukazał się, opracowany przez Komisję Europejską, raport podsumowujący realizację planu eeurope 2002, który wskazywał na sukcesy w osiąganiu celów Agendy Lizbooskiej w latach Wartości wskaźników dotyczących rozwoju ezdrowia przedstawione w raporcie prezentuje tabela 1. Za najważniejsze ustalenia diagnozy stanu rozwoju e-zdrowia w skali paneuropejskiej, wpływające na koniecznośd podjęcia pilnych działao, KE uznała: też w przypadku zdalnego monitoringu krytycznych funkcji życiowych pacjenta za pomocą kombinacji rozwiązao komunikacyjnych i odpowiednio skonstruowanych sensorów. 16

17 - wzrost wymagao wobec usług ochrony zdrowia i opieki społecznej wynikających ze starzenia się społeczeostwa, - zwiększania się dochodów oraz poziomu edukacji, - rosnące oczekiwania obywateli, którzy w obecnym modelu socjalnym UE domagają się jak najlepszej opieki zdrowotnej oraz zmniejszenia dysproporcji w dostępie do wysokiej jakości opieki medycznej, - wzrastającą mobilnośd pacjentów i lekarzy w granicach coraz lepiej funkcjonującego wewnętrznego rynku UE, - potrzebę zmniejszenia tzw. obciążenia chorobami oraz przeciwdziałania pojawiającym się ryzykom chorób (np. SARS), - wczesne wykrywanie chorób zakaźnych oraz szybsze reagowanie i minimalizacja ryzyka zachorowania na te choroby, - trudności władz publicznych w powiązaniu inwestycji w technologie z inwestycjami w kompleksowe zmiany organizacyjne, potrzebne do wykorzystania potencjału wdrażanych technologii, - potrzebę ograniczenia wypadków przy pracy i ryzyka chorób zawodowych, - zarządzanie wszelkimi zasobami danych zdrowotnych, które muszą byd dostępne w sposób bezpieczny, przyjazny, szybki i w miejscu, gdzie są potrzebne oraz przetwarzane w sposób efektywny dla celów administracyjnych, - potrzebę świadczenia możliwie najlepszej opieki zdrowotnej w ramach ograniczonych zasobów budżetowych. Tabela 1 Wskaźniki rozwoju e-zdrowia stan na koniec 2002 r. Wskaźnik Wartośd wskaźnika (%) Dostęp do Internetu praktyków służby zdrowia 78 Wykorzystanie elektronicznej karty pacjenta przez dostarczycieli usług medycznych 48 Wykorzystanie Internetu do przesyłania danych pacjenta do innych dostarczycieli 46 usług medycznych w celu kontynuowania opieki Wykorzystanie Internetu do konsultacji medycznej [np. poprzez ] 12 Wykorzystanie Internetu do rejestracji wizyty u lekarza 2 Źródło: eeurope2002 Final report (2003) W okresie między grudniem 2008r. a majem 2009r. Gartner na zlecenie Ministra Zdrowia i Spraw Społecznych Szwecji przeprowadził w sześciu europejskich krajach (Czechy, Francja, Holandia, Szwecja, Hiszpania i Wielka Brytania) szczegółowe badania na temat potencjalnych korzyści z zastosowania rozwiązao z zakresu e-zdrowia. W trakcie badao skupiono się na 5 celach bezpieczeostwo pacjentów jakośd opieki dostępnośd usamodzielnienie pacjentów ciągłośd opieki Zbadano również korzyści z zastosowania 11 niżej wymienionych technologii w systemie ochrony zdrowia: 1. Elektroniczna kartoteka medyczna (EMR) 2. Elektroniczna historia choroby (EHR) 3. Elektroniczna rezerwacja wizyt 4. Skomputeryzowane wprowadzanie zleceo medycznych (CPOE) 5. Elektroniczny transfer recept (ETP) 6. System archiwizacji i przechowywania obrazów (PACS) 7. Indywidualny zapis choroby i stanu zdrowia (PHR) 8. Portale pacjentów 9. Telemedycyna 10. Analityka biznesowa (BI) - wykrywanie zakażeo szpitalnych w czasie rzeczywistym 11. Identyfikacja radiowa (RFID) i kodowanie kreskowe Wyniki badao opublikowano w dokumencie pod nazwą ehealth for a Healthier Europe!. Autorzy raportu wyróżnili 37 potencjalnych korzyści z zastosowania nowoczesnych rozwiązao w ochronie zdrowia. Do najważniejszych zaliczyli: znaczną redukcję zdublowanych testów laboratoryjnych; redukcję ilości wizyt u lekarzy pierwszego kontaktu; 17

18 redukcję przypadków błędnego podania leków; skrócenie czasu pobytu w szpitalu; redukcję przypadków błędnie wypisanych recept lub dawkowania leków; zmniejszenie ryzyka wystąpienia w trakcie leczenia tzw. zjawisk niepożądanych; redukcję kosztów każdej recepty; skrócenie czasu, jaki administracja poświęca na wypełnianie formularzy; skrócenie czasu oczekiwania na wizytę lub zabieg. Bezpośrednim powodem angażowania się rządów lub organizacji międzynarodowych w inicjatywy związane z e-zdrowiem jest chęd uzyskania większej wartości poprzez zapewnienie lepszych usług opieki zdrowotnej i zmniejszenie kosztów. W Wielkiej Brytanii wydzielono określone cele wdrażania usług elektronicznych w poszczególnych agendach opieki zdrowotnej i jednostkach rządowych. Unia Europejska w ramach programu eeurope 2005 Action Plan nałożyła na kraje członkowskie obowiązek zbudowania sieci informacji medycznej, łączących punkty świadczenia usług opieki zdrowotnej (szpitale, laboratoria, domy pacjentów) z zastosowaniem szerokopasmowych technik transmisji danych tam, gdzie może to byd potrzebne. Co więcej, Komisja Europejska i kraje członkowskie miały do kooca roku 2005 zapewnid obywatelom dostęp do elektronicznych usług opieki zdrowotnej informacji o zdrowym trybie życia, zapobieganiu chorobom, elektronicznej dokumentacji medycznej, telekonsultacji i e-refundacji. Komisja chce poprzez standaryzację wprowadzid ujednolicony system identyfikacji pacjentów oraz gromadzenia elektronicznej dokumentacji medycznej. Ma zostad także wprowadzony system wymiany dobrych praktyk oraz inne dodatkowe funkcje, takie jak dostęp do danych pacjenta w razie nagłych wypadków oraz bezpieczny dostęp do danych o własnym zdrowiu. Fakt istnienia dyrektyw i wytycznych powoduje, że realizacja inicjatyw związanych z e-zdrowiem otrzymuje priorytet znacznie wyższy niż dotychczasowe wdrażanie usług elektronicznych, realizowane prawie wyłącznie na podstawie lokalnych inicjatyw. Wytyczne działają jak potężny katalizator, zbierający liczne, często źle skoordynowane inicjatywy w jeden spójny system system, który często finansowany jest ze źródeł centralnych. Wdrażanie rozwiązao e-zdrowia nie jest zadaniem ani tanim, ani łatwym. Aby proces postępował muszą istnied wyraźne korzyści zarówno dla organizacji świadczących opiekę zdrowotną, jak i dla ich klientów. Prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem dla społeczeostwa, jako ogółu jest podniesienie jakości zdrowia publicznego: podniesienie standardów leczenia, szybkości reagowania, dostępności leczenia oraz standaryzacja usług medycznych. Po pewnym czasie rozwój systemu przyniesie obniżenie kosztów świadczenia takich usług. Warto wziąd także pod uwagę zagadnienia zgodności z zewnętrznymi dyrektywami i innymi wytycznymi w całym zakresie działao związanych z opieką zdrowotną. W roku 2009, na zlecenie Komisji Europejskiej, opracowano raport na temat korzyści społeczno ekonomicznych z zastosowania elektronicznej historii choroby (EHR) oraz elektronicznego transferu recept. W dokumencie zatytułowanym The socio-economic impact of interoperable electronic health record (EHR) and eprescribing systems in Europe and beyond - Final study report autorzy wyliczyli, że zastosowanie wspomnianych rozwiązao zaczyna przynosid wymierne korzyści, przewyższające koszty wprowadzenia zmian począwszy od 6 roku i korzyści gwałtownie rosną w kolejnych latach użytkowania systemów. Uwzględniono w tych wyliczeniach jedynie wymierne korzyści, nie uwzględniając takich jak wpływ na stan zatrudnienia, produktywnośd, wzrost gospodarczy itp. W rozliczeniu netto korzyści i koszty wprowadzenia systemów EHR i eprescribing obrazuje wykres (por. rys. 1). Rysunek 1 Korzyści i koszty wprowadzenia systemów EHR i eprescribing 18

19 Źródło: The socio-economic impact of interoperable electronic health record (EHR) and eprescribing systems in Europe and beyond - Final study report str. 22 W ujęciu wartościowym stosunek korzyści do nakładów ilustrują wykresy (por. rys. 2-3). Rysunek 2 Stosunek korzyści do nakładów wprowadzenia systemów EHR i eprescribing Źródło: The socio-economic impact of interoperable electronic health record (EHR) and eprescribing systems in Europe and beyond - Final study report str. 26 Rysunek 3 Stosunek korzyści do nakładów w ujęciu skumulowanym wprowadzenia systemów EHR i eprescribing Źródło: The socio-economic impact of interoperable electronic health record (EHR) and eprescribing systems in Europe and beyond - Final study report str. 27 Starano się także wskazad podmioty, które w największym stopniu partycypowad będą w finansowaniu nowoczesnych rozwiązao (w 80% są to zakłady opieki zdrowotnej, w 11% lekarze, pielęgniarki i pozostała załoga, w 7% inne podmioty i w 2% pacjenci). Do głównych beneficjentów wprowadzanych zmian należą: 19

20 zakłady opieki zdrowotnej (61%), lekarze, pielęgniarki i pozostała załoga (17%), pacjenci (16%) oraz inne podmioty (5%) (por. rys. 4). Rysunek 4 Podmioty partycypujące w finansowaniu nowoczesnych rozwiązao Źródło: The socio-economic impact of interoperable electronic health record (EHR) and eprescribing systems in Europe and beyond - Final study report str. 28 W jednym z raportów, opracowanych na zlecenie Komisji Europejskiej, oceniono najważniejsze problemy społeczne wymagające innowacyjnych rozwiązao z zakresu ICT w najbliższej dekadzie (por. rys. 5). Autorzy raportu uznali, że zdrowie i opieka społeczna jest jednym z najważniejszych wyzwao, przed którym stoi Unia Europejska, ustępując nieznacznie jedynie efektywności energetycznej. Rysunek 5 Najważniejsze problemy społeczne wymagające innowacyjnych rozwiązao w zakresie ICT Zdrowie starzenie się efektywność ochrona nauka i bezpieczeństwo wydajny lepsze inne i opieka społeczeństwa energetyczna środowiska edukacja obywateli transport zarządzanie społeczna Źródło: European Commission Directorate General for Information Society and Media - Smarter, Faster, Better egovernment, 8th egovernment Benchmark Measurement, November 2009 s. 55 Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) mogą przyczynid się do zmian w obszarze usług opieki zdrowotnej. Zastosowanie tych technologii w sektorze opieki zdrowotnej (e-zdrowie) zaczęło skutkowad w ostatnich latach rewolucyjnymi zmianami w organizacji pracy służby zdrowia, lecz oczekiwania, co do przyszłych korzyści z e-zdrowia są nadal wysokie. W sprawozdaniu dotyczącym e-zdrowia, sporządzonym w ramach pierwszego projektu IANIS w 2004r., pisano, że e-zdrowie to szerokie pojęcie obejmujące cały zakres działao realizowanych za pomocą technologii 20

21 informacyjno-komunikacyjnych, skutkujących transformacją w obszarze opieki zdrowotnej 1. Bez względu na definicję, istotą e-zdrowia jest poprawa w obszarze świadczenia usług opieki zdrowotnej poprawa jakości zapewnianej opieki, zwiększenie efektywności pracy w sektorze i dostępności usług opieki zdrowotnej oraz zwiększenie skuteczności interwencji lekarskich i opieki nad pacjentem 2. Pojęcie e-zdrowie obejmuje swoim zakresem wiele znajomo brzmiących terminów, np.: - telemedycyna - telezdrowie/zdalna opieka medyczna - telematyka w opiece zdrowotnej - informatyka medyczna - zarządzanie informacjami o zdrowiu - technologie informacyjno-komunikacyjne w opiece zdrowotnej. Wszystkie terminy, pomimo odmiennej perspektywy i podejścia, odnoszą się do wspólnego celu wykorzystania zaawansowanej technologii w jak najmądrzejszy sposób, w celu zmiany i podnoszenia jakości świadczenia usług w obszarze opieki zdrowotnej i zdrowia publicznego. EZdrowie odgrywa kluczową rolę zarówno dla pacjentów, jak i dla rozwoju regionalnego. W Europejskiej Strategii i2010 technologie informacyjno-komunikacyjne są uznawane za środek do osiągnięcia silniejszego wzrostu i utworzenia miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników w dynamicznej gospodarce opartej na wiedzy. Od roku 1988 Komisja Europejska (KE) inicjowała i finansowała badania i działalnośd rozwojową dla sektora e-zdrowia za około 650 milionów euro i dla około 450 projektów. E-Zdrowie jest obecne w planach wykonawczych paostw Unii Europejskiej i ma byd wdrażane na szerszą skalę. W kwietniu 2004 r. Komisja Europejska opublikowała Plan działao UE (European Union Action Plan) dotyczący europejskiego obszaru e-zdrowia. Dokument w sposób szczególny odnosi się do następujących zadao: 1. Usamodzielnienie konsumentów opieki zdrowotnej (pacjentów, jak i zdrowych obywateli), aby umożliwid im zarządzanie ich dobrym samopoczuciem poprzez dostęp do kwalifikowanych źródeł informacji o zdrowiu, jak i poprzez aktywne uczestnictwo w zapobieganiu chorobom, umożliwienie pacjentom udziału (z większą wiedzą i odpowiedzialnością) w procesie opieki i rehabilitacji poprzez inteligentne systemy monitorowania, jak i poprzez odpowiednie i spersonalizowane informacje medyczne. 2. Wspieranie profesjonalistów poprzez oferowanie im dostępu do odpowiedniej i aktualnej informacji w momencie zaistnienia takiej potrzeby, do nowych narzędzi dla lepszego zarządzania ryzykiem i do systemów służących zdobyciu aktualnej wiedzy biomedycznej. 3. Wspieranie wydziałów i menedżerów opieki zdrowotnej poprzez pomoc w odpowiednim zarządzaniu trwającą reorganizacją systemów świadczeo zdrowotnych. W celu zrealizowania Planu działao UE (EU Action Plan) w obszarze e-zdrowia każdy z krajów członkowskich powinien stworzyd narodowe strategie rozwoju e-zdrowia. W ostatnim raporcie na temat e- Zdrowia ERA Komisja Europejska przedstawia sprawozdanie z postępu na poziomie krajowym. W większości krajów członkowskich UE e-zdrowie jest albo częścią narodowej strategii dotyczącej technologii informacyjnokomunikacyjnych, włączając zagadnienia e-administracji, albo częścią narodowej strategii zdrowia i polityki społecznej. Ponieważ w większości krajów odpowiedzialnośd za opiekę zdrowotną ponoszą władze regionalne i/lub lokalne, Plan działao UE i narodowe strategie e-zdrowia nie są wystarczające. W celu wprowadzenia zmian konieczne są strategie i decyzje regionalne, ponieważ usługi e-zdrowia powinny byd realizowane przede wszystkim właśnie w regionach. Widoczna jest potrzeba zgodnych działao i interoperacyjnośd w zakresie e- 2 W planie działania w obszarze e-zdrowia na 2004 r., Komisja Europejska przedstawia następującą definicję e-zdrowia: Narzędzia lub rozwiązania w obszarze e-zdrowia obejmują produkty, systemy i usługi wychodzące poza zakres prostych aplikacji internetowych. Wiążą się one z narzędziami dla organów i pracowników służby zdrowia oraz dostosowane do indywidualnych potrzeb systemy opieki zdrowotnej dla pacjentów i obywateli. Są to na przykład sieci informacji o zdrowiu, elektroniczne książeczki zdrowia (electronic health records), usługi świadczone w ramach opieki telemedycznej, osobiste przenośne systemy komunikacji (wearable and portable), portale poświęcone zdrowiu oraz wiele innych narzędzi na bazie technologii informacyjno-komunikacyjnych, pomagających zapobiegad, diagnozowad i leczyd choroby, monitorowad stan zdrowia, prowadzid odpowiedni tryb życia (lifestyle management). 21

22 Zdrowia w wymiarze regionalnym i krajowym. Opieka zdrowotna potrzebuje zmian, a usługi oferowane w Europie, gdzie ludzie przemieszczają się i zmieniają swoje preferencje, powinny byd łatwo dostępne, skuteczne i wysokiej jakości. E-Zdrowie powinno się do tego przyczynid ROZWÓJ E- ZDROWIA W POLSCE W lipcu 2004 roku przeprowadzono w naszym kraju badania rozwoju usług placówek ochrony zdrowia świadczonych drogą elektroniczną. Projekt związany był z badaniami Capgemini Polska, realizowanymi zgodnie z metodyką zaakceptowaną przez Komisję Europejską dla benchmarkingu e-usług publicznych. Autorzy raportu uznali, iż w latach e-usługi służby zdrowia nie były de facto rozwijane, a ich wzrost był nieznaczny do poziomu 11% usług informacyjnych dostępnych on-line w 2004 r. roku. Zaliczyli je nawet do kategorii tzw. usług zapomnianych. Stan rozwoju usług służby zdrowia świadczonych on-line określili na poziomie 13%. W opublikowanych w czerwcu 2006 roku wynikach 6 edycji pomiarów rozwoju usług służby zdrowia dostępnych on-line przeprowadzonych przez Capgemini Polska zajęła przedostatnie miejsce w stawce 18 paostw objętych badaniem, co obrazuje rysunek 6. Dane w ujęciu regionalnym nie są dostępne. Rysunek 6 Ranking paostw objętych badaniem ze względu na usługi służby zdrowia dostane on-line Najważniejsze wyniki projektu euser odnoszące się do korzystania Polaków z informacji zdrowotnej w Internecie w roku 2005 przedstawia tabela 2. Tabela 2 Wybrane dane dotyczące korzystania przez Polaków z informacji zdrowotnej w Internecie Definicja wskaźnika Polska (%) Średnia w UE (%) Poszukujący informacji na temat zdrowia w Internecie Osoby zainteresowane uzyskaniem informacji o zdrowiu w Internecie Źródła informacji zdrowotnej Internet jako podstawowe źródło informacji zdrowotnej Użytkownicy Internetu 41,6 50,6 Mieszkaocy Polski 18,7 30,6 Osoby niekorzystające 58,0 53,9 dotąd z Internetu Osoby korzystające z Internetu jako źródła informacji o zdrowiu Internet 44,0 Internet 59,2 Wydawnictwa 36,5 Wydawnictwa 28,1 Mieszkaocy Polski 7,0 17,2 Osoby poszukujące 13,1 28,2 informacji zdrowotnej 22

23 Rodzaj informacji poszukiwanej w Internecie przez internautów zainteresowanych zdrowiem Rodzaj informacji poszukiwanej w Internecie przez mieszkaoców Stopieo użyteczności Internetu jako źródła informacji dla osób poszukujących jej w sieci Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Użytkownicy systemów e- zdrowia 44,0 59,2 Zdrowy styl życia 50,8 50,2 Szczegółowe kwestie 85,3 85,8 dotyczące zdrowia Usługi zdrowotne 63,2 37,6 Zdrowy styl życia 9,3 15,3 Szczegółowe kwestie 14,2 26,2 dotyczące zdrowia Usługi zdrowotne 11,5 11,4 Dośd/bardzo użyteczny 47,8 71,3 Trochę/mało użyteczny 49,5 27,4 Nieużyteczny 2,7 1,2 Źródło: Projekt euser (2005) Rynek ICT w Polsce szybko rośnie - w 2007 roku nastąpił wzrost o 25%, osiągając wartośd 23 mld zł, ale wzrost ten nastąpił głównie dzięki zakupom sprzętu komputerów, oprogramowania i opłatom za Internet. Polaków cechuje głęboki deficyt umiejętności korzystania z usług egov, ehealth, elearning i brak świadomości, że takie usługi mogą byd wprowadzone *Projekt euser, W dziedzinie świadczenia usług publicznych drogą elektroniczną Polska zajmowała w 2007 r. 103 miejsce na 130 paostw NRI. Pod względem zaawansowania usług publicznych on line zajmowaliśmy 26 miejsce w UE [Capgemini, 2007], natomiast pod względem transakcyjności usług publicznych on line - 25 miejsce w UE [Capgemini, 2007]. Między rokiem 2006 a 2007 poziom dostępności 20 usług dla mieszkaoców i biznesu, badanych od 7 lat przez Capgemini wzrósł z 20 do 25 %, jednak Polska nadal znajdowała się pośród najsłabiej rozwijających się krajów. W tym samym czasie średnia europejska wyniosła 58% a Austria osiągnęła wynik - 100%, Malta - 95%, Portugalia - 90% (z 60% w 2006) i Wlk. Brytania - 89%. W raporcie Komisji Europejskiej z listopada 2009 r. ponownie oceniono dostępnośd on-line 20 usług w krajach UE. W badaniu brano pod uwagę m.in. możliwośd dokonania za pośrednictwem Internetu rejestracji urodzin, założenia firmy, otrzymania paszportu, dostępnośd niektórych usług z zakresu zdrowia, opieki społecznej, tryb wydawania zezwoleo i licencji (np. pozwoleo budowlanych). Oceniono postęp w każdej z tych dziedzin od roku 2007 do roku2009. Czołowe pozycje rankingu zajęły ponownie: Austria, Malta, Portugalia, Wielka Brytania, Szwecja i Słowenia (por. rys. 7). Polska nadal znajdowała się na jednym z ostatnich miejsc wykazu, chod warto docenid dynamiczny postęp, jaki się u nas dokonał w tym czasie. Rysunek 7 Ranking krajów europejskich ze względu na dostępnośd on-line 20 usług publicznych Źródło: European Commission Directorate General for Information Society and Media - Smarter, Faster, Better egovernment, 8th egovernment Benchmark Measurement, November

24 Gotowośd korzystania z e-usług publicznych w dostępnej formie deklarowało w roku 2007 zaledwie 7 16 % domowych użytkowników Internetu ( 4/5 wszystkich internautów w Polsce). Gotowośd korzystania z usług w pełni transakcyjnych deklarowała w tym czasie 2 3 razy liczniejsza grupa docelowa internautów. Od 16 do 40% internautów nie przewidywało nigdy wykorzystania drogi elektronicznej do realizacji danej e-usługi. W roku 2007 przeprowadzono kompleksowe badania dotyczące wykorzystania nowoczesnych technologii przez lekarzy rodzinnych w 27 krajach Unii Europejskiej oraz dodatkowo w Norwegii oraz Islandii. Szczegółowe wyniki badao przedstawiono w kwietniu 2008 roku w dokumencie Benchmarking ICT use among General Practitioners in Europe - Final Report. Polska w opinii autorów została uznana za marudera w zakresie wdrażania e-zdrowia, z uwagi na wyniki poniżej średniej UE27 w odniesieniu do większości wskaźników ujętych w badaniu. Dotyczyło to zarówno dostępności infrastruktury teleinformatycznej (komputer, Internet) i wykorzystania ICT w różnych dziedzinach związanych z e-zdrowiem. W odniesieniu do infrastruktury, 72% polskich lekarzy rodzinnych korzystało z komputera. 62% praktyk lekarzy rodzinnych posiadało dostęp do Internetu. W Polsce dostęp do Internetu szerokopasmowego jeszcze nie był w powszechnym użyciu, korzystało z niego tylko w 32% praktyk lekarskich. Biorąc pod uwagę wszystkie wymogi infrastrukturalne niezbędne do skutecznego wprowadzenia rozwiązao z zakresu e-zdrowia, we wszystkich dziedzinach Polska plasowała się poniżej średniej UE-27 (por. rys. 8). Około 50% polskich praktyk lekarzy rodzinnych korzystało z administracyjnych danych pacjentów w formie elektronicznej, natomiast medyczna dokumentacja pacjenta (w jakiejkolwiek postaci) w formie elektronicznej znajdowała się w około 40% praktyk lekarskich. W Polsce komputery w trakcie konsultacji medycznych były używane tylko w bardzo ograniczonym zakresie (11% praktyk lekarskich). Odsetek ten pozostawał daleko w tyle za średnią UE-27 na poziomie 66%. Korzystanie z systemów wspomagania decyzji było raczej wyjątkiem niż regułą. 19% polskich lekarzy stosowało systemy wspomagania decyzji zarówno w diagnostyce jak i wydawaniu zaleceo, co było jednym z najniższych wskaźników w UE-27.] Rysunek 8 Wykorzystanie infrastruktury ICT w grupie lekarzy rodzinnych w Polsce i w krajach UE - używanie komputerów korzystanie z Internetu dostęp do Internetu szerokopasmowego Źródło: Benchmarking ICT use among General Practitioners in Europe 2007, Country Profile: Poland, str.1 Elektroniczny przekaz danych pacjentów nie był powszechnie stosowany przez polskich lekarzy. Wyjątek stanowiła wymiana danych administracyjnych pacjentów z NFZ za pośrednictwem sieci, która była używana przez 23% polskich przychodni. Wymiana danych medycznych w formie elektronicznej była znacznie mniej rozpowszechniona: tylko 2% praktyk biorących udział w badaniu korzystało z wymiany danych medycznych z innymi podmiotami świadczącymi usługi medyczne, natomiast 10% otrzymywało w ten sposób wyniki z laboratoriów. E-recepty wciąż nie były (i nadal nie są) rzeczywistością w większości paostw członkowskich. Dotyczy to także Polski, gdzie żaden z lekarzy, który wziął udział w badaniu nie korzystał z e-recept. Jedynie w trzech paostwach członkowskich UE e-recepty były rzeczywistością. Były to: Dania, Szwecja i Holandia. Poza nimi jedynie Islandia, jako paostwo nie - członkowskie UE wdrożyła to rozwiązanie na poziomie powyżej 5% praktyk lekarskich. Dostęp do Internetu lub innych sieci jest warunkiem niezbędnym dla wdrażania wszystkich programów z zakresu e-zdrowia, które pociągają za sobą transmisję danych oraz wyszukiwanie informacji. Pod tym względem Polska należała do europejskich średniaków - 62% polskich praktyk było podłączonych do Internetu. Jest to wskaźnik tylko nieznacznie niższy od średniej UE27 69%. Jeśli chodzi o połączenia z Internetem, duże różnice daje się zauważyd przy porównaniu Polski z paostwami członkowskimi UE - Polska znalazła się w dużej grupie krajów o mniejszej niż 75% liczbie praktyk mających dostęp do Internetu (por. rys. 9). 24

25 Rysunek 9 Wykorzystanie komputerów w praktykach lekarzy rodzinnych w Polsce na tle krajów UE Źródło: Benchmarking ICT use among General Practitioners in Europe 2007, Country Profile: Poland, str.2 Przechowywania danych pacjentów w formie elektronicznej nie było w Polsce jeszcze szeroko rozpowszechnione. W porównaniu z innymi paostwami członkowskimi UE, Polska musi byd uważana za jednego z maruderów. Tylko w około 40% przychodni przechowywane były przynajmniej jakieś cząstkowe dane medyczne pacjentów. W odniesieniu do różnych typów danych, stopieo ich wykorzystania w Europie był bardzo różny a Polska, w mniejszym lub większym stopniu, wpisywała się w ogólnoeuropejski wzorzec. W przypadku większości danych pacjenta przechowywanych w formie elektronicznej, Polska plasowała się poniżej średniej UE27. Wśród danych przechowywanych przez polskich lekarzy rodzinnych w formie elektronicznej dominowały podstawowe rozpoznanie (73%), stosowane leki (55%) wyniki badao (55%) oraz wyniki laboratoryjne (53%). Wyniki leczenia, objawy, historia choroby, zdjęcia radiologiczne i podstawowe parametry medyczne(zdrowotne) w formie elektronicznej przechowywane były przez 35-50% praktyk lekarskich. Wyniki badao radiologicznych były jedynym typem danych przechowywanych w formie elektronicznej częściej niż przeciętna w UE-27: dla Polski wskaźnik ten wynosił 40% praktyk lekarskich w porównaniu do średniej UE27 w wys. 34%. Elektroniczna wymiana danych pacjenta za pośrednictwem Internetu lub innych wyspecjalizowanych sieci nie zdążyła się jeszcze upowszechnid ani w Polsce, ani w Europie, jako całości. Tylko 10% polskich lekarzy rodzinnych korzystało w roku 2007 z połączeo w sieci do odbioru wyników badao analitycznych z laboratoriów i tylko 2% podmiotów prowadziło wymianę danych z innymi podmiotami świadczącymi opiekę zdrowotną. Dane te, w porównaniu do 40% i 10% średnio w UE-27 plasowały Polskę na szarym koocu europejskich statystyk (por. tab.3). Tabela 3 Procent lekarzy pierwszego kontaktu mających elektroniczny kontakt z różnego rodzaju interesariuszami Kraj Laboratoria Opieka Apteki Opieka domowa specjalistyczna EU 27 38,8 24 6,8 2,0 BE 74,4 64 4,4 1,3 BG 6,8 8 2,9 2,9 CZ 24,0 10 1,6 4,3 DK 82, ,4 44,8 DE 67,6 9 2,0 2,8 EE 52, ,0 2,0 EL 4,1 6 2,2 0,3 ES 30,5 30 3,7 0,6 FR 31,5 17 1,0 0,3 IE 39,9 23 0,5 1,0 IT 9,7 15 0,7 1,0 CY 6,9 10 1,4 0,0 LV 0,6 0 0,0 0,0 LT 8,0 7 2,3 0,4 LU 38,2 14 0,0 3,2 25

26 HU 12,4 12 0,0 0,0 MT 9,8 14 3,3 2,2 NL 71, ,1 5,4 AT 25,8 34 5,4 1,7 PL 10,5 10 3,7 1,7 PT 1,8 21 1,8 0,0 RO 2,0 1 1,0 0,3 SI 20,4 17 4,9 3,9 SK 5,7 5 3,8 1,9 FI 89,2 82 3,2 2,0 SE 68, ,0 3,0 UK 77,1 52 5,1 1,6 IS 68, ,6 1,0 NO 78,9 76 3,4 1,0 Źródło: Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions; Preparing Europe s digital future; i2010 mid-term review volume 1: i2010 annual information society report 2008, str. 42 Telemonitoring nie zaczął jeszcze w pełni funkcjonowad ani w Polsce, ani w UE jako całości. W Polsce żadna z praktyk z niego nie korzystała. W Unii Europejskiej najwyższym odsetkiem mogła pochwalid się Szwecja. Jednak nawet tam tylko 9% lekarzy objętych badaniem korzystało z telemonitoringu. Wśród innych paostw z zauważalnym wykorzystaniem telemonitoringu są jedynie Holandia i Islandia, w których w roku 2007 poziom osiągnął w 3%. Podobne wielkości można było odnotowad w odniesieniu do transferu danych medycznych pacjenta poza granice kraju. Żadna z polskich przychodni nie przekazywała jakichkolwiek danych medycznych ponad granice kraju. W tej dziedzinie przodowała Holandia z 5% udziałem praktyk lekarskich w praktykach transgranicznej transmisji danych medycznych. Na dalszych miejscach znajdowała się: Francja, Cypr, Malta, Dania i Grecja z udziałem od 2% do 3%.+ Niski poziom transgranicznego udostępniania danych można wytłumaczyd faktem, że unormowania dot. opieki zdrowotnej należą do wyłącznych kompetencji paostw członkowskich. Ze względu na różnice w funkcjonowaniu i finansowaniu opieki zdrowotnej w paostwach członkowskich UE nie jest zaskakujące, że poza nielicznymi przypadkami, planowane zabiegi lecznicze były i są prowadzone głównie w kraju zamieszkania. Oprócz przechowywania i wymiany danych pacjenta, komputer może byd również używany w bezpośredniej interakcji z pacjentem, czyli w trakcie konsultacji medycznej. Może byd używany do wyświetlania danych pacjenta, informacji wspomagających przy podejmowaniu leczenia lub zapisywaniu leków, ale także w celu poglądowego wyjaśnienia pacjentom niektórych problemów medycznych, np. za pomocą wykresów, zdjęd i animacji. Jak udowodniły wyniki badao, Polska była jednym z siedmiu krajów, w których komputery były wykorzystywane w trakcie konsultacji medycznych w mniej niż 30% praktyk lekarskich. Ze wskaźnikiem 11%, kraj nasz plasował się znacznie poniżej średniej UE27 (66%) i zajmował trzecie miejsce od kooca. Chociaż 40% polskich przychodni posiadało w gabinecie przyjęd na wyposażeniu komputer, to tylko jedna czwarta z nich była wykorzystywana do bezpośredniej interakcji z pacjentem. Jeśli chodzi o wykorzystanie komputera w trakcie konsultacji medycznych, daje się zauważyd ogromną rozbieżnośd między przodującymi paostwami z ponad 90% wykorzystaniem komputera (Finlandia, Wielka Brytania, Estonia, Holandia i Dania) a pozostałymi paostwami (por. rys. 10). Rysunek 108 Wykorzystanie komputera w trakcie konsultacji medycznych w Polsce i w krajach europejskich 26

27 Źródło: Benchmarking ICT use among General Practitioners in Europe 2007, Country Profile: Poland, str.6 W sierpniu 2009 roku Komisja Europejska przedstawiła raport o konkurencyjności w zakresie technologii cyfrowej (Europe's Digital Competitiveness Report). W raporcie oceniono także postęp w tym zakresie, jaki dokonał się w naszym kraju. Zdaniem autorów raportu rozwój społeczeostwa informacyjnego w Polsce następuje bardzo wolno i w dwóch trzecich wszystkich wskaźników Polska znajduje się w pobliżu dolnej części rankingu UE. Polska jednak podejmuje aktywne działania w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, Planu Informatyzacji Paostwa w latach oraz jednego z nowoprzyjętych dokumentów (z grudniu 2008 r.) obejmującego okres do 2013 roku: Strategia Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego w Polsce do roku Te dwie strategie są głównie ukierunkowane na przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu obywateli o niskich dochodach i na zwiększeniu dostępu do Internetu dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Pierwszy plan ma na celu rozwój systemów teleinformatycznych używanych do realizacji zadao publicznych, a drugi koncentruje się na wykorzystaniu technologii teleinformatycznych w celu przyspieszenia rozwoju intelektualnego i kapitału społecznego obywateli, w celu zwiększenia produktywności i konkurencyjności polskich firm i na poprawie skuteczności administracji publicznej. Rozpowszechnienie szerokopasmowego Internetu wśród ludności w Polsce wyniosło 13,6% w 2008 roku. Wskaźnik ten wzrósł o prawie 60% w porównaniu z rokiem poprzednim, ale nadal jest jednym z najniższych w UE-27. Rozpowszechnienie technologii DSL na poziomie krajowym i na obszarach wiejskich jest znacznie poniżej średniej UE. Nie jest zatem zaskoczeniem, że dostęp do łączy szerokopasmowych gospodarstw domowych i przedsiębiorstw jest w naszym kraju na niskim poziomie, odpowiednio 20 i 25 miejsce w rankingu.+ Mimo że wykorzystanie Internetu w Polsce w ciągu ostatnich kilku lat stale wzrastało, odsetek naszego społeczeostwa regularnie i często korzystającego z Internetu wciąż jest stosunkowo niski w porównaniu do średniej UE. Ponadto znaczny procent naszego społeczeostwa (44%) nie korzysta z Internetu jako regularni jego użytkownicy. Także odsetek ludności korzystającej z internetowych serwisów jest stosunkowo niski w porównaniu z UE, z wyjątkiem poszukiwania informacji związanych z uczeniem się. Podobne wnioski nasuwają się odnośnie popytu na usługi e-administracji. Dostępności usług publicznych jest znacznie poniżej średniej europejskiej, zainteresowanie ze strony obywateli jest niewielkie, podczas gdy wykorzystanie przez przedsiębiorstwa osiągnęło poziom średniej UE. W 2009 roku Health Consumer Powerhouse sporządził piąte doroczne wydanie Europejskiego Wskaźnika Zdrowia Konsumenta(Euro Health Consumer Index 2009), zawierający zestawienie 33 narodowych systemów opieki zdrowotnej, koncentrujące się na konsumencie oraz na funkcjonowaniu tych systemów. Ochrona zdrowia to jedna z najważniejszych dziedzin społecznych i jednocześnie jedna z najczęściej w Polsce krytykowanych. Pomimo dynamicznie rosnącej przez wiele lat ilości środków pochodzących ze składek na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, funkcjonujący w Polsce system publiczny nie wywiązuje się, w opinii społecznej, ze swojego podstawowego zadania, tj. zapewnienia powszechnego i równego dostępu do usług zdrowotnych. Wyniki raportu Euro Health Consumer Index nie tylko dowodzą obiektywności tych wniosków, ale pokazują również, że kraje o podobnym standardzie życia potrafią w tym obszarze funkcjonowad znacznie lepiej. Z przygotowanego rankingu wynika jednoznacznie, że Polska dysponuje jednym z gorszych jakościowo europejskich systemów ochrony zdrowia. Mimo że w okresie dynamicznego wzrostu gospodarczego wpływy do systemu zwiększały się, sytuacja nie uległa poprawie. Za powyższy stan rzeczy należy zatem obwiniad przede wszystkim kształt funkcjonującego systemu, a w następnej kolejności brak funduszy. 27

28 Rok 2009 był pierwszym od wielu lat, w którym ilośd środków pozostających w dyspozycji Narodowego Funduszu Zdrowia nie uległa realnemu zwiększeniu. Znaczący wpływ na wyniki uzyskane w rankingu miało wprowadzenie w 2008 roku dodatkowej podkategorii e-zdrowie mierzącej zasadniczo rozpowszechnienie elektronicznej dokumentacji medycznej oraz zastosowanie rozwiązao elektronicznych wykorzystywanych do przekazywania informacji medycznych pomiędzy pracownikami ochrony zdrowia oraz pomiędzy pracownikami ochrony zdrowia i pacjentami. Nowością jest wprowadzenie do rankingu 2009 wskaźników rozwiązao elektronicznych służących komunikacji z pacjentami, które wyraźnie pokazują, że zasadniczo wszystkim europejskim systemom opieki zdrowotnej dużo jeszcze brakuje do wdrożenia rozwiązao informatycznych w opiece zdrowotnej. E-zdrowie jest nową podkategorią, którą wprowadzono do rankingu EHCI w 2008r. Opieka zdrowotna wspierana procesami komunikacji elektronicznej to opieka zdrowotna, której celem jest zapewnienie bezpiecznego świadczenia usług medycznych opartego na uzyskanych dowodach. Zaskakujące jest to, że w przeciwieostwie do ogólnie panujących przekonao, implementacja procesów dotyczących e-zdrowia nie jest kwestią zamożności gospodarczej, co można zaobserwowad na podstawie wyników uzyskanych w tej podkategorii. E-zdrowie jest odbiciem nowego oblicza opieki zdrowotnej, cechującej się zdolnością do przetwarzania dużych ilości informacji gwarantujących dostęp do usług, szybkośd oraz bezpieczeostwo ich świadczenia. W ramach e-zdrowia wyszczególniono w raporcie kilka dodatkowych podkategorii (tabela 4). Polska jest jednym z nielicznych paostw, i to nie tylko w Europie, które nie posiada (w formie oficjalnego dokumentu) Krajowej Strategii Rozwoju e-zdrowia, pomimo że niektóre z jej elementów (za wyjątkiem telemedycyny) zaczęły byd wdrażane. Jako ciekawostkę można wspomnied, że kraje, wydawałoby się, znacznie gorzej od nas rozwinięte, od wielu lat mają takie strategie np. Madagaskar od 2004 roku, Mauretania od roku 2002, Uganda od roku 2003, Brazylia od roku 1990, Salwador od roku 1997, Sri Lanka od roku 1996 a Wietnam od roku Tabela 4 Podkategorie e-zdrowia LP Podkategoria Charakterystyka 1 Rozpowszechnienie elektronicznej dokumentacji medycznej 2 Elektroniczny transfer danych medycznych pomiędzy pracownikami ochrony zdrowia 3 Wyniki badao laboratoryjnych przekazywane bezpośrednio pacjentom za pomocą rozwiązao z zakresu e-zdrowia 4 - Czy pacjenci mają dostęp do internetowych form umawiania się na wizyty lekarskie Mierzono w tej podkategorii odsetek praktyk lekarskich prowadzonych przez lekarzy rodzinnych, wykorzystujących komputery do przechowywania danych medycznych pacjenta. Polska znalazła się w grupie paostw o najniższym stopniu rozwoju, ze wskaźnikiem poniżej 50%. Wskaźnik podobny do przedstawionego powyżej: odsetek praktyk lekarskich prowadzonych przez lekarzy rodzinnych wykorzystujących sieci elektronicznej transmisji danych do transferu danych medycznych pomiędzy świadczeniodawcami opieki zdrowotnej/pracownikami służby zdrowia. Polska ponownie znalazła się w grupie paostw o najniższym stopniu rozwoju, ze wskaźnikiem poniżej 10%. Jaki odsetek praktyk prowadzonych przez lekarzy rodzinnych wykorzystuje sieci elektroniczne do przekazywania danych takich jak wyniki badao laboratoryjnych bezpośrednio do pacjentów? Może to byd adres lub osobista strona internetowa, na którą może zalogowad się pacjent. Jak można zaobserwowad na przykładzie EHCI, implementacja tych rozwiązao w Europie nie jest powszechna. Usługa ta oferowana jest w Polsce tylko przez niektóre szpitale/laboratoria. Stosunek podaży do popytu jest w przypadku wizyt u lekarzy specjalistów lub poważnych zabiegów operacyjnych, bardzo zbliżony do problemu pokoi hotelowych lub wakacji organizowanych przez biura podróży. Nie ma powodów, dla których pacjenci nie mogliby rezerwowad wolnych miejsc w dogodnym dla nich momencie. Praktyka taka nie jest często stosowana w Europie; jedynie dwa kraje uzyskały w tej podkategorii zielone wyniki: Portugalia, w przypadku której 4 miliony mieszkaoców okolic Lizbony mają dostęp do takiej usługi oraz Chorwacja. Usługa ta oferowana jest w Polsce tylko przez niektóre podmioty. 5 Internetowy dostęp do usług umożliwiających sprawdzenie jakimi Usługa ta wprowadzona została w Republice Czeskiej w 2007 roku. Do 2009 kraj ten doczekał się już kilku naśladowców. W Austrii oraz w kilku innych krajach, pacjenci uzyskują te informacje na wydruku rachunku przy wypisie ze szpitala: nie umożliwia to jednak uzyskania zielonych wyników 28

29 kwotami szpitale/lekarze obciążyli ubezpieczyciela pacjenta punktowych dla tego wskaźnika e-zdrowia. Wiele systemów opieki zdrowotnej finansowanych z podatków nie ma ubezpieczycieli, których można by obciążyd finansowo za leczenie. 6 e-recepty Jaki odsetek praktyk prowadzonych przez lekarzy rodzinnych może przesyład recepty aptekom drogą elektroniczną? Szwecja, dzięki centralnemu systemowi aptecznemu, jest tu wzorem do naśladowania: ponad 70 proc. recept wysyłanych jest do centralnej skrzynki owej, a pacjenci mogą udad się do dowolnej apteki w kraju i po prostu ściągnąd receptę ze skrzynki pocztowej. W Polsce usługa ta nie funkcjonuje Źródło: Opracowanie własne na podstawie Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia 2009 [Euro Health Consumer Index 2009]. Wśród innych barier utrudniających rozwój usług z zakresu e-zdrowia należy wspomnied o braku regulacji dotyczących transgranicznej wymiany danych medycznych pacjentów, braku systemu certyfikacji stron aptek internetowych, braku systemu szkoleo kierowanych do średniego personelu medycznego. Do głównych barier w rozwoju telemedycyny zaliczono brak odpowiednich regulacji prawnych oraz wysoki koszt wdrożenia, brak zapotrzebowania ze strony świadczeniodawców. Odnoście wykorzystanie e-learningu w zakresie nauki o zdrowiu szczególnie widoczny jest brak oferty dotyczącej pielęgniarstwa, zdrowia publicznego oraz stomatologii DOBRE PRAKTYKI W DZIEDZINIE E-ZDROWIA W dokumencie z 28 lutego 2010 r. zatytułowanym Business Models for ehealth Final Report autorstwa Capgemini Consulting znaleźd można ciekawe przykłady wykorzystania technologii informacyjno komunikacyjnych w dziedzinie ochrony zdrowia. Jedno z takich rozwiązao, zastosowane we Włoszech w mieście Treviso, posłużyło do elektronicznego przekazywania i przechowywania wyników badao i testów laboratoryjnych. Możliwośd skorzystania z tego systemu otrzymało mieszkaoców regionu oraz 4300 pracowników zakładów opieki zdrowotnej, w tym 500 specjalistów i lekarzy pierwszego kontaktu. System pozwala na zapis cyfrowy wszelkich medycznych dokumentów wytworzonych na oddziałach szpitalnych i laboratorium w centralnym szpitalu w Treviso oraz przesyłanie ich do ośrodków zdrowia, a następnie do pacjentów. Codziennie wykonuje się ok takich czynności. W roku 2003 rozszerzono możliwości systemu poprzez wysyłkę dokumentacji do pacjentów za pośrednictwem poczty, która drukuje dokumentację elektroniczną i dostarcza pacjentom wersję papierową. W roku 2009 rozszerzono możliwości systemu poprzez wprowadzenie opcji bezpośredniego dostarczanie pacjentom dokumentacji w formie elektronicznej. Codziennie w tej formie dostarczanych jest ok wyników testów i badao diagnostycznych. Usługa jest całkowicie bezpłatna, chod rozważana jest możliwośd pobierania drobnych opłat. Zastosowanie cyfrowego zapisu i przesyłu wyników laboratoryjnych skróciło o 50% czas potrzebny na ich wytworzenie i dostarczenie. Szacuje się, że zastosowanie systemu dało szpitalowi ok euro wymiernych korzyści. Niewymiernymi, jednakże bardzo ważnymi korzyściami są także: zmniejszenie ilości błędów i, co za tym idzie, poprawa opieki medycznej a także ograniczenie konieczności podróżowania przez pacjentów. Skrócono także z 23 do 11 godzi przeciętny czas oczekiwania na wyniki testów laboratoryjnych, co umożliwia podjęcie szybszego i bardziej skutecznego leczenia. Kolejnym przykładem wykorzystania ICT w medycynie jest wykorzystanie telemedycyny przez Szpital Kliniczny w Londynie. Pod opieką oddziału endokrynologii dziecięcej znajduje się ok dzieci i młodzieży dotkniętych cukrzycą typu 1. Głównym powodem zajęcia się tą grupą pacjentów był fakt, że 85 % dzieci i młodzieży z cukrzycą 1 typu nie jest właściwie leczona. W ich przypadku konieczne jest bowiem przyjmowanie prawidłowych dawek insuliny. Z tego powodu wprowadzono w szpitalu system wspomagający młodych pacjentów i ich rodziców. System pozwala na automatyczne przesyłanie do szpitala drogą elektroniczną wykonanych w domu testów poziomu glukozy we krwi oraz otrzymywanie zdalnie porad i zaleceo, odnośnie dawkowania insuliny. Testy poziomu glukozy we krwi przechowywane są w formie elektronicznej i pozwalają lekarzom na lepsze śledzenie rozwoju choroby, szybsze postawienie diagnozy oraz podjęcie skuteczniejszego leczenia. Dane zbierane w tym systemie są bardziej dokładne i aktualne, mówią także o przypadkach wystąpienia hiperglikemii i hipoglikemii. Zaletą wprowadzenia tego systemu jest także większe zaangażowanie 29

30 samych pacjentów w proces leczenia. Szacuje się, że zastosowanie tego systemu w całej Wielkiej Brytanii przyniosłoby oszczędnośd ok. 20 mln funtów. Narodowa Strategia Rozwoju ezdrowia w Australii, ogłoszona w grudniu 2008 roku przez Ministra Zdrowia podkreśla, że kraj ten dysponuje jednym z najlepszych systemów ochrony zdrowia na świecie. Utrzymanie jednak opieki na wysokim poziomie i sprostanie wyzwaniom, jakie niesie przeszłośd, będzie wymagało głębokich reform. Ochrona zdrowia jest jednym z największych działów australijskiej gospodarki, zatrudniającym przeszło 850 tys. pracowników i świadczących usługi na rzecz 21, 3 mln mieszkaoców. W całym kraju funkcjonuje przeszło 1000 szpitali i dziesiątki tysięcy innych podmiotów świadczących usługi zdrowotne. W latach wydatki na ochronę zdrowia pochłonęły ok. 9% PKB (w latach wydatki sięgały 3,8%). Szacuje się, że do roku 2045 nastąpi wzrost wydatków do ok % PKB. Kolejnym wyzwaniem będzie postępujące starzenie się społeczeostwa, brak wykwalifikowanego personelu medycznego oraz rosnące wymagania ze strony pacjentów. Wszystkie te czynniki wzmagają presję na szybkie wprowadzenie rozwiązao z zakresu ICT, obniżających koszty oraz zapewniających lepszą, skuteczniejszą i bardziej wydajną opiekę zdrowotną. Podstawą tych zmian winien byd sposób, w jaki informacje są zbierane, przechowywane i używane w całym australijskim systemie ochrony zdrowia. Obecnie w zdecydowanej większości odbywa się to w formie papierowej. W innych dziedzinach życia, takich jak telekomunikacja czy finanse, w ciągu ostatnich lat dokonała się prawdziwa rewolucja technologiczna, gdy tymczasem ochrona zdrowia pozostała niemal niezmieniona, prezentując stan zacofania technologicznego. Nawet jeżeli w poszczególnych jednostkach wdrażane były jakieś nowoczesne systemy zarządzania, to są one w przeważającej mierze oparte na dokumentacji papierowej, brak jest także połączeo pomiędzy różnego rodzaju podmiotami (lekarze, szpitale, apteki, pacjenci). Wydatki na nowoczesne technologie w australijskiej służbie zdrowia były o ok. 50% niższe niż inwestycje w innych sektorach gospodarki. Brak dostatecznej informacji przyczynia się do powstania ok. 18% błędów medycznych, co podnosi koszty funkcjonowania służby zdrowia o ok. 3%. Wprowadzane w niektórych jednostkach nowoczesne rozwiązania z zakresu IT dały bardzo zachęcające rezultaty. Problemem jednak jest to, że systemy te nie są kompatybilne, nie ma także możliwości poszerzenia skali ich działania obsługują jedynie lokalne, niewielkie grupy odbiorców. Brak koordynacji lokalnych inicjatyw może w efekcie oznaczad zdublowanie kosztów powstania ogólnokrajowego systemu e- zdrowia. W styczniu 2009 roku ukazało się opracowanie zatytułowane Competitive Health Services in Sparsely Populated Areas e-health Applications across the Urban-Rural Dimension. Omówiono w nim szczegółowo wykorzystanie ICT w 4 paostwach (regionach): Finlandii, Szkocji, Szwecji oraz Norwegii. Rozwiązanie funkcjonujące w tych krajach mogą stanowid doskonały materiał porównawczy, w celu oceny stopnia wdrożenia i rozwoju polskich rozwiązao z zakresu e-zdrowia. Podstawowe problemy, z którymi borykają się wspomniane kraje (chyba typowe dla większości paostw Unii Europejskiej) to gwałtowne starzenie się społeczeostwa, zmiany technologiczne powodujące wzrost kosztu usług oraz leków, rosnące wymagania pacjentów, brak wykwalifikowanego personelu, wyludnianie się wsi i peryferyjnych regionów kraju. W rozdziale zatytułowanym Infrastructure and ehealth Innovations of the Finnish Health Care System autorzy Ilkka Winblad, Jarmo Reponen i Sinikka Salo omawiają funkcjonowanie system ochrony zdrowia w Finlandii. Udział w tym kraju ludności w wieku 65+ wzrośnie z 16% obecnie do 26% w 2030 roku. Ilośd osób w wieki 85+ wzrośnie z obecnie do w roku 2030 i w roku Z kolei udział ludności zawodowo czynnej spadnie z 66,5% obecnie do 57,5% w roku 2040 (Statistics Finland 2006). Przeprowadzonymi w 2007 roku szczegółowymi badaniami objęto 21 dystryktów szpitalnych (w skład każdego z nich wchodzi szpital centralny) - (100%) oraz 96% z ogólnej liczby 230 ośrodków zdrowia. Wskaźnik wykorzystanie dokumentacji pacjentów w formie elektronicznej w jednostkach podstawowej opieki zdrowotnej wzrósł z 94% w roku 2003 do 100 % w roku Poważne zmiany nastąpiły także w dystryktach szpitalnych w roku 2003 elektroniczna dokumentacja lekarska prowadzona była w ok. 62 % jednostek, w 2007 roku wskaźnik ten wzrósł do niemal 100%. Wymiana dokumentacji lekarskiej pomiędzy jednostkami podstawowej opieki zdrowotnej w 2007 r. w Finlandii była praktykowana w przeszło ¾ jednostek (w roku 2003 wskaźnik wynosił 24%, a w roku %. Usługi z zakresu teleradiologii oferowało w 2007 roku ok. 80% dystryktów szpitalnych (w roku 2003 było to ok. 60%, a w %). Z transferu badao laboratoryjnych w formie elektronicznej korzystało w roku 2007 ok. 90% szpitali. 30

31 Raport wskazuje na szybki postęp i wysoki poziom rozwoju emedycyny w Finlandii. Autorzy raportu podkreślają jednak, że zaprezentowane wskaźniki obrazują stan wdrażania nowoczesnych technologii przez szpitale i inne jednostki z zakresu ochrony zdrowia. Zauważają jednocześnie, że poziom wymiany informacji w formie elektronicznej w relacjach pacjent lekarz wciąż daleki jest od doskonałości, osiągając w niektórych dziedzinach max. 40 % wskaźnik. Dotyczy to m.in. możliwości samodzielnego ustalania terminów wizyt, elektronicznej komunikacji z placówkami służby zdrowia, powiadamiania za pomocą SMS oraz bezpieczeostwa przesyłanych danych. Duży postęp dokonał się także w ciągu kilku lat w odniesieniu do transportu sanitarnego. W roku % ambulansów posiadało możliwośd elektronicznego transferu danych EKG (ale jedynie 33% szpitali i 27% ośrodków zdrowia przygotowanych jest do odbioru tych danych). Finlandia należy do krajów, w których istnieją sprzyjające warunki do wprowadzania rozwiązao z zakresu nowoczesnych technologii do ochrony zdrowia. W roku 2007 w 98% gospodarstw domowych był telefon komórkowy, w 75% komputer, dostęp do Internetu miało 70% gospodarstw domowych (w tym 62% korzystało z łączy szerokopasmowych) 78% korzystało z telewizji cyfrowej. Zdecydowana większośd mieszkaoców Finlandii posiada umiejętnośd posługiwania się nowoczesną techniką. Ankieta przeprowadzona w 2004 roku wykazała, że 70% ludności w wieku lat korzystało z Internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy. W rozdziale ehealth and telemedicine in Norway autorstwa Bente Christensen oraz Franka Larsena omówiono pokrótce funkcjonowanie norweskiego system ochrony zdrowia. Struktura organizacyjna norweskiego systemu opieki zdrowotnej opiera się na zasadzie równego dostępu do usług, niezależnie od statusu społecznego, miejsca zamieszkania i zamożności. Podczas gdy rolą paostwa jest prowadzenie polityki zdrowotnej na szczeblu krajowym oraz zapewnienie źródeł finansowania, główna odpowiedzialnośd za świadczenie usług opieki zdrowotnej spoczywa na czterech regionach i 431 gminach. W związku z tym odpowiedzialnośd za funkcjonowanie zarówno podstawowej jak i specjalistycznej opieki zdrowotnej została podzielona pomiędzy różne szczeble samorządu. Regionalne władze są odpowiedzialne za specjalistyczną opiekę zdrowotną, a gminy za podstawową opiekę zdrowotną. Według danych OECD, w 2004 r. nakłady Norwegii na ochronę zdrowia osiągnęły około 10% PKB. Plasuje to Norwegię na czwartym miejscu wśród krajów OECD. Ważny jest także fakt, że Norwegia ma znacznie wyższy PKB per capita niż kraje sąsiadujące. W 2001 r. PKB na mieszkaoca Norwegii był o ponad 23% wyższy niż w Danii i Islandii i o ponad 37% wyższy niż w Szwecji i Finlandii. Według OECD Norwegia miała najwyższą rzeczywistą roczną stopę wzrostu per capita wydatków na ochronę zdrowia w latach z 3,5%, kolejne miejsca zajęły Islandia (2,8%), Szwecja (2,1%), Danii (1,9%) oraz Finlandia (0,5%). Norwegia od 1997 roku wdraża krajową strategię rozwoju ICT w sektorze zdrowia i opieki społecznej, głównie poprzez projekty; More health for each bit, and Teamwork Od 2008 r. rząd rozpoczął wprowadzanie nowego planu. Krajowa strategia opiera się na założeniu, że konieczne są szeroko zakrojone działania w celu pełniejszego wykorzystania potencjału technologii informacyjno-komunikacyjnych w zakresie zdrowia i opieki społecznej. Pomimo, że wiele podmiotów na terenie całego kraju wdrożyło wiele ciekawych projektów z zakresu ICT, daje się odczud brak koordynacji między tymi projektami. Projekt rządowy ma na celu poprawienie kompatybilności wszystkich systemów. Podstawą większości nowoczesnych rozwiązao w ochronie zdrowia oraz platformą dla rozwijania innych systemów, jest prowadzenie dokumentacji pacjentów w formie elektronicznej. Większośd lekarzy pierwszego kontaktu w Norwegii korzysta z elektronicznej dokumentacji pacjenta (EPRs). Istnieją cztery różne systemy EPR wykorzystywane przez lekarzy pierwszego kontaktu i trzy systemy dla szpitali. Komunikacji między użytkownikami różnych systemów napotyka na pewne problemy, konieczne jest specjalne oprogramowanie, ułatwiające komunikację. W roku 2006 około 42% wszystkich zaleceo i wyników badao kierowanych ze szpitali do lekarzy było wysyłane drogą elektroniczną, natomiast tylko 8% wszystkich skierowao od lekarzy do szpitali miało tę formę. Głównym celem jest, aby cała komunikacja między podstawową opieką zdrowotną i szpitalami odbywała się w formie elektronicznej. Badania ankietowe przeprowadzone w maju i czerwcu 2008 r. wśród 270 gmin, wykazało, że sytuacja ulega szybkim zmianom. Badanie pokazało, że 94% gminnych systemów opieki zdrowotnej korzysta z systemów elektronicznej dokumentacji medycznej, a niemal każda z pozostałych gminy planuje pozyskanie takiego 31

32 systemu. 116 z 344 gmin było podłączonych do ogólnokrajowego systemu Net Zdrowie a 69 gmin planowało podłączyd się w latach Usługi telemedyczne są głównie świadczone przez specjalistyczne ośrodki opieki zdrowotnej (szpitale) na rzecz lokalnych szpitali, lekarzy i innych dostawców usług medycznych. Niektóre z usług telemedycznych świadczone są w czasie rzeczywistym, w którym pacjent i dostawca usług komunikują się na żywo. Serwisy te są często oparte na różnych typach technologii, takich jak np. wideokonferencje, często w połączeniu z transmisją danych medycznych z monitoringu. Telemedycyna wykorzystywana jest w takich dziedzinach, jak dermatologia (przesyłanie cyfrowych zdjęd oraz zdalna diagnostyka i porady lecznicze, kontrola po leczeniu), chirurgia plastyczna (zdalne kwalifikowanie pacjentów do zabiegów), okulistyka (zdalna diagnostyka), radiologia (przesyłanie obrazów radiologicznych i zdalny ich opis) a nawet zdalne diagnozowanie zaburzeo pracy serca za pomocą elektronicznego stetoskopu WNIOSKI Z ANALIZY DANYCH ZASTANYCH Obserwowane zmiany w systemie opieki zdrowotnej w Polsce oraz w niektórych paostwach UE oraz OECD pozwalają na wysuniecie wniosków ogólnych. Najpoważniejsze wyzwanie, przed którym stoją wszystkie kraje, to postępujący proces starzenia się społeczeostw. Proces ten wywiera bezpośredni wpływ nie tylko na funkcjonowanie całego systemu ubezpieczeo społecznych, ale także powoduje lawinowy wzrost kosztów funkcjonowania służby zdrowia. W ciągu najbliższych lat przewidywane koszty funkcjonowania służby zdrowia mogą wzrosnąd do ok % PKB. Wzrost kosztów spowodowany jest także rosnącymi wymaganiami, jakie społeczeostwo stawia służbie zdrowia, a także coraz częstszym występowaniem tzw. schorzeo cywilizacyjnych. Kolejnym zjawiskiem rzutującym na wzrost kosztów opieki zdrowotnej, jest wyludnianie się rejonów wiejskich i peryferyjnych. Zmienia się także styl życia, czego wynikiem jest rosnące oczekiwanie społeczeostwa w zakresie coraz wyższego poziomu usług medycznych, równego dostępu do nich oraz skrócenia czasu oczekiwania na zabiegi. Wydaje się, że jedynym sposobem na dostarczenie społeczeostwu odpowiedniej jakości świadczeo medycznych jest szersze niż do tej pory korzystanie z nowoczesnych technologii. W innych dziedzinach życia w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat dokonała się prawdziwa rewolucja bez nowoczesnych technologii trudno wyobrazid sobie dzisiejszą bankowośd, handel, telekomunikację, transport. Wydaje się, że opieka zdrowotna jest jedną z tych dziedzin życia, do której nowoczesne technologie wprowadzane są z największymi oporami, pomimo iż dotychczasowe przykłady są wielce obiecujące. Wprowadzanie rozwiązao z zakresu ICT do opieki zdrowotnej powinno byd jednak procesem głęboko przemyślanym i skoordynowanym, gdyż chaotyczne działania w tym zakresie mogą przynieśd niewielkie korzyści w stosunku do skali nakładów. Już teraz znacząca liczba badanych podmiotów świadczących usługi zdrowotne podkreśla występowanie problemów z kompatybilnością różnych systemów. Trudności te mogą tylko spotęgowad nieskoordynowane działania w zakresie wprowadzania technologii ICT do ochrony zdrowia. Wydaje się także, że bez znaczącego wsparcia finansowego ze strony władz paostwowych, nie ma szans na szybki rozwój e-zdrowia w naszym kraju. Doświadczenia innych krajów pokazują, że finansowe korzyści z implementacji technologii ICT w dziedzinie ochrony zdrowia zaczynają przekraczad koszty ich wprowadzania dopiero po ok. 7 latach. Tak długi okres zwrotu nakładów zniechęca właścicieli zakładów opieki zdrowotnej (zwłaszcza znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej) do wprowadzania kosztownych rozwiązao z zakresu e-zdrowia. Analiza danych zastanych, oprócz oczywistych spostrzeżeo o pozostawaniu Polski w ogonie zmian, pozwala także na pewnego rodzaju optymizm. Generalne nastawienie naszego społeczeostwa oraz podmiotów świadczących usługi zdrowotne do wprowadzania technologii z zakresu ICT do ochrony zdrowia jest zdecydowanie pozytywne. Fakt, że jesteśmy znacznie opóźnieni we wprowadzaniu zmian byd może pozwoli nam uniknąd błędów innych paostw i wprowadzad rozwiązania dobrze już sprawdzone i przetestowane przez inne kraje. Innym pozytywem jest spostrzeżenie, że jakośd opieki zdrowotnej nie musi byd wprost proporcjonalna do zasobności społeczeostwa. Pomimo tego, że na tle innych paostw UE nasze PKB per capita jest zdecydowanie niższe, nie oznacza to wcale, że nasz system opieki zdrowotnej musi także odstawad od średniej europejskiej. Rozsądnie wprowadzane reformy, w ramach Narodowej Strategii Rozwoju e-zdrowia, mogą znacząco podnieśd jakośd usług zdrowotnych i w dłuższej perspektywie czasowej, poprawid kondycję finansową całego sektora. 32

33 3.5. WYNIKI PORÓWNANIA BADAO DOTYCZĄCYCH LEKARZY RODZINNYCH W UNII EUROPEJSKIEJ ORAZ W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM 3 Poniższe wnioski sformułowano w oparciu o wyniki analizy porównawczej badao przeprowadzonych w 2007 r. wśród lekarzy rodzinnych Unii Europejskiej (por. Benchmarking ICT use among General Practitioners in Europe - Final Report, Bonn 2008) oraz badao ankietowych realizowanych w ramach niniejszego projektu w 2011 r. 1. Porównując badania należy wziąd pod uwagę fakt, iż zostały one przeprowadzone w odstępie czterech lat. W związku z powyższym nie należy formułowad na tej podstawie daleko idących wniosków. Niemniej jednak dokonano takiej próby i otrzymano następujące wnioski wynikające z porównania badao: 2. Niemal stuprocentowy dostęp praktyk lekarskich do komputerów oraz Internetu, problemem jest jednak niewielki (55%) dostęp do łączy szerokopasmowych. 3. Odnośnie możliwości wykorzystania Internetu do kontaktu z innymi dostawcami usług medycznych takimi jak inni lekarze, laboratoria, apteki itp. Podlasie osiągnęło w większości wskaźników poziom porównywalny do średniej z UE z roku Analogiczną relację obserwuje się w wykorzystaniu Internetu do organizacji wizyty lekarskiej. 5. Wyraźny postęp i znaczne przekroczenie wskaźników UE z 2007 roku zanotowano w takich obszarach jak: -elektroniczna wymiana administracyjnych danych z innymi dostawcami opieki zdrowotnej oraz NFZ - zamawianie wyposażenia i materiałów. 6. W rejestracji i archiwizacji indywidualnych danych administracyjnych pacjenta podlaskie osiągnęło poziom zbliżony do UE z 2007 roku. 7. W obszarze rejestracji i archiwizacji indywidualnych danych medycznych pacjenta podlaskie pozostaje daleko w tyle w stosunku do wyników odnotowanych przez paostwa UE oraz Polskę w badaniu z 2007 roku. 8. Jeśli chodzi o dostęp do komputera w gabinecie lekarskim oraz częstotliwośd jego wykorzystania w trakcie konsultacji, zwraca uwagę fakt, że podlascy lekarze pierwszego kontaktu nieznacznie przekroczyli średnią UE z roku 2007, wyraźnie natomiast przekroczyli tę średnią w takich obszarach jak interakcja z pacjentami na temat informacji związanych ze zdrowiem. 9. Nadal istnieje niedostatek oprogramowania wspierającego lekarzy w diagnozie (posiada je aktualnie 23% podlaskich lekarzy pierwszego kontaktu - niemal trzykrotnie mniej niż średnia UE z roku 2007). Analogiczne oprogramowanie wspierające ordynacje leków posiada około 28% podlaskich lekarzy, co zbliżył Podlasie do średniej UE z 2007 roku (32%) % lekarzy otrzymuje wyniki badao i testów laboratoryjnych w formie elektronicznej, co daje lepszy wynik niż odnotowany w badaniach 2007 roku (UE-39,8%, Polska-10%). 11. Badania wskazują na niechęd lekarzy Podlasia do używania Internetu do kontynuacji profesjonalnego rozwoju. Wskaźniki są o około 20% niższe od wskazao notowanych w UE i Polsce w 2007 roku % lekarzy wskazuje ponadto na występowanie poważnych trudności z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych (w 2007 roku problemy takie zgłaszało ok. 30% lekarzy zarówno w UE jak i Polsce) ANALIZA SWOT DLA OBSZARU E-ZDROWIE Przeprowadzone badania desk research umożliwiły sporządzenie analizy SWOT dla rozwoju e-zdrowia, jako ważnego obszaru funkcjonowania społeczeostwa informacyjnego. Jej celem było wskazanie uwarunkowao zewnętrznych determinujących oraz ograniczających e-zdrowie. Wyodrębniono także czynniki wewnętrzne pozwalające na ocenę szans rozwoju badanego zjawiska. Tabela 5 Analiza SWOT dla obszaru e-zdowie w rozwoju społeczeostwa informacyjnego Zewnętrzne pozytywne szanse Zewnętrzne negatywne zagrożenia 3 Szczegółowe zestawienie wyników znajduje się w załączniku 33

34 - szybki wzrost dostępu do łączy szerokopasmowych - dostępnośd do projektów szkoleniowych finansowanych ze środków UE dotyczących nauki obsługi komputera i Internetu skierowanych do grup niedysponujących wiedzą o technologiach IT - duże zainteresowanie społeczeostwa polskiego związane z wykorzystaniem Internetu do poszukiwania informacji o zdrowiu - dynamicznie rosnąca ilośd sprzętu komputerowego, będąca w posiadaniu użytkowników prywatnych oraz przedsiębiorstw w Polsce - wzrost roli społeczeostw informacyjnych - wzrost świadomości społecznej odnośnie korzyści ze stosowania nowoczesnych technologii w dziedzinie ochrony zdrowia - wzrost efektywności sektora ochrony zdrowia Wewnętrzne pozytywne mocne strony (atuty) - świadomośd menażerów placówek ochrony zdrowia długofalowych korzyści z wdrożenia nowych rozwiązao - wzrost świadomości w zakresie korzyści wynikających z zastosowania systemów IT w ochronie zdrowia - gotowośd do podwyższania kwalifikacji w zakresie stosowania technologii IT - Brak Narodowej Strategii e-zdrowia - Niechęd do podejmowania decyzji o wdrożeniu rozwiązao z zakresu e-zdrowia bądź niemożnośd z uwagi na uwarunkowania prawne - Brak rozwiązao systemowych w zakresie wdrażania niektórych rozwiązao ICT w ochronie zdrowia (np. e- Recept) - Brak bezpośrednich powiązao pomiędzy efektywnością kosztową a oceną działania danej placówki stosującej technologie ICT (Technologie Informacyjno Komunikacyjne) - Brak zewnętrznego wsparcia finansowego placówek na inwestycje w zakresie ICT - Brak programów e-learningu w zakresie ochrony zdrowia - wzrost kosztów związanych z wdrażaniem e-zdrowia w placówkach medycznych - niedostosowanie istniejącego system edukacji personelu medycznego do istniejących potrzeb w zakresie wykorzystywania technologii IT Wewnętrzne negatywne słabe strony - Niechęd części pracowników i kierowników poszczególnych placówek do obsługi nowych systemów - Brak przełożenia inwestycji w systemy informatyczne na bezpośrednie korzyści (głównie finansowe) - ograniczone środki finansowe placówek medycznych na wdrażanie technologii IT - niski poziom umiejętności obsługi systemów informatycznych - obawa przed wzrostem pracochłonności w związku z wprowadzeniem do placówek systemów informatycznych Analiza SWOT pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków ogólnych: 1. Starzenie się społeczeostwa oraz wzrost oczekiwao pacjenta odnośnie poziomu świadczeo medycznych wpływa na gwałtownie rosnące koszty systemu ochrony zdrowia, co wymusza zastosowanie technologii IT w usługach medycznych. 2. Wprowadzenie rozwiązao z zakresu e-zdrowia przyczyni się do wzrostu efektywności systemu ochrony zdrowia 3. Brak Narodowej Strategii rozwoju e-zdrowia stanowi poważną barierę we wprowadzaniu systemowych rozwiązao ICT 4. Zewnętrzne wsparcie finansowe placówek medycznych pozwoli na skuteczne wdrożenie technologii IT 5. Widoczna jest potrzeba kształcenia personelu medycznego w zakresie nowoczesnych technologii informatycznych 34

35 4. WYNIKI BADAO JAKOŚCIOWYCH W ramach badania obszaru e-zdrowie w województwie podlaskim przeprowadzono dwa rodzaje badao jakościowych: wywiady pogłębione indywidualne wśród kierowników zakładów opieki zdrowotnej, ze szczególnym uwzględnieniem szpitali oraz wywiady pogłębione grupowe (FGI) wśród kadry menadżerskiej ochrony zdrowia, reprezentantów obsługi medycznej oraz przedstawicieli prywatnych zakładów opieki zdrowotnej. Poniższy rozdział zawiera wyniki i wnioski z przeprowadzonych badao jakościowych WYNIKI INDYWIDUALNYCH WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH Na pytanie, czy w danej placówce opieki zdrowotnej wdrażane są działania z zakresu e-zdrowia, uczestniczący w badaniu odpowiadali twierdząco. Widoczne są jednak pewne dysproporcje w ocenie sytuacji między kierującymi szpitalami i pozostałymi jednostkami ochrony zdrowia. Dyrektorzy szpitali traktują e-zdrowie w kategorii działao systemowych ukierunkowanych na pacjenta oraz na uporządkowanie wewnętrznego zarządzania systemem. Zwracają uwagę na szerokie spectrum zagadnieo: finanse, szybkośd przepływu informacji, administrowanie, usprawnienie decyzyjności. W tym miejscu należy też podkreślid, iż wiedza o e-zdrowiu w tej grupie interesariuszy jest duża, a wszyscy z badanych wskazali, iż dokonali już pewnych działao w tym zakresie. Wdrażanie wewnętrznych systemów komputerowych jest także traktowane jako element e-zdrowia. Tylko w jednym przypadku, kierujący szpitalem stwierdził, iż z pojęciem e-zdrowia styka się po raz pierwszy. Kierujący mniejszymi jednostkami traktują e-zdrowie często w kategoriach samej sprawozdawczości, ogólnie pojętej nowoczesności albo informacji umieszczonych w Internecie. Czy w zarządzanej przez Panią placówce wdrażane są działania z zakresu e-zdrowia? Jeśli tak, to poroszę wskazad jakie to są działania (wybrane wypowiedzi) Od 2008 roku używamy komputerów, mamy dostęp do Internetu, siecią spięte są komputery w gabinetach lekarskich i w rejestracji. Odbywają się szkolenia pracowników w zakresie obsługi komputera i programów komputerowych. Kierownik przychodni lekarskiej Laboratorium działa w oparciu o komputery od wielu lat. Wszystkie wyniki są drukowane przez komputer, wszystkie urządzenia są zintegrowane z komputerami mamy kody kreskowe na próbówkach i na zleceniach, co minimalizuje ilośd pomyłek. Czytniki sczytują dane z próbówek, co usprawnia pracę. Wyniki badao możemy wysyład przez Internet. Kierownik laboratorium analitycznego Jesteśmy na etapie wdrażania kodu kreskowego, który będzie obrazował ruch pacjenta, badania diagnostyczne i wydawanie leków dla pacjenta. Chodzi tu oczywiście o minimalizację kosztów. Jeśli chodzi o przesył danych to w pewnym momencie były próby wprowadzenia teleradiologii, która pozwala na dokonywanie opisów w różnych miejscach. Było to na zasadzie grantu przy udziale uczelni, ale niestety koszty zahamowały ten program, dlatego myśmy na to się nie zdecydowali. Podejmujemy działania związane z wprowadzaniem elektronicznych recept. Generalnie staramy się wdrażad systemy wspomagające zarządzanie przepływem informacji. Dyrektor szpitala W tej chwili są realizowane działania wynikające z konieczności przekazywania obrazów chociażby między jednostkami wewnątrz szpitala. Druga grupa działao, to związane z koniecznością sprawozdawczości z funduszem. Dyrektor szpitala 35

36 W tej chwili funkcjonuje u nas system SOLMED w związku z tym częściowo jesteśmy skomputeryzowani. Dyrektor szpitala Staramy się aktywnie uczestniczyd w programie e-zdrowie. Jest monitorowane przez zarząd województwa i moim zdaniem jest na etapie daleko zaawansowanym. Myśmy składali odpowiedni. Staraliśmy się określid swoje potrzeby w jakiejś tam perspektywie i jest to skoordynowane z naszym programem restrukturyzacji i modernizacji szpitala. Potrzebne są pieniądze, bo te działania sporo kosztują. W e-zdrowie chodzi o stworzenie całej infrastruktury nie tylko technicznej ale szeroko pojętej informacyjnej. Nie tylko chodzi tu o nasz szpital, jest to szerszy program. Nie wszyscy są jednak na to przygotowani. Dyrektor szpitala Używamy komputerów. Mamy dostęp do Internetu, dzięki czemu drogą e- mailową sprawozdajemy do NFZ, do ministerstwa. W ten sposób kontaktujemy się aż lekarzami rodzinnymi. Z racji na specyfikę poradni, w czasie wizyty pacjenta nie wprowadzamy danych do komputera, ale psycholodzy w czasie wizyty przeprowadzają testy używając komputera. Współwłaściciel NZOZ-u Używamy komputerów w gabinetach lekarskich i w rejestracji. Mamy dostęp do Internetu. Korzystając z komputera wystawiamy zwolnienia lekarskie i recepty. Wdrażamy programy komputerowe pomagające nam w pracy. Kierownik zakładu POZ Przychodnia została skomputeryzowana. Komputery wykorzystujemy przy rejestracji pacjenta, wypisujemy recepty, skierowania. Tworzymy bazy danych pacjentów (historia choroby, wypisywane leki). Mamy dostęp do Internetu. Kierownik przychodni rodzinnej Są podejmowane takie działania. Z doświadczeo naszej działalności to przede wszystkim przepływ informacji pomiędzy placówkami na rzecz zdrowia pacjentów. Kierownik SANEPID-u Nie dostrzega się natomiast wyraźnych dysproporcji pomiędzy uczestnikami badao, jeżeli chodzi o identyfikację barier rozwoju e-zdrowia. Główny nacisk został położony na bariery finansowe, mentalne oraz infrastrukturalne. Jakie są główne bariery rozwoju e-zdrowia w Pani placówce i całym systemie opieki zdrowotnej? (przykłady wypowiedzi) Jest to przede wszystkim bariera wiekowa - trudno starszym lekarzom, czy rejestratorkom wdrażad się w nowe programy komputerowe i nadążyd za szybką komputeryzacją. Dochodzi także bariera finansowa - za własne pieniądze musimy kupowad sprzęt i oprogramowanie. Odpowiadamy też za szkolenie pracownika przez firmę sprzedającą nam nowe oprogramowanie. To może kosztowad zł. Kierownik przychodni lekarskiej Barierą w wysyłaniu wyników drogą ową jest konicznośd ich autoryzacji. Istnieje co prawda podpis elektroniczny, ale to kosztuje i nie bardzo wiadomo jak to załatwid. Brak jest zarządzania scentralizowanego e- zdrowiem, może nawet narzucenia rozwiązao. Myślę, że częśd z nas już chętnie by się wdrażała tematy, ale to musi zrobid cała służba zdrowia jednocześnie. Dochodzi bariera wiekowa. Starsi ludzie wolą wszystko dostad na papierze i do ręki. Społeczeostwo nie jest jeszcze odpowiednio wyedukowane. Kierownik laboratorium analitycznego 36

37 Bariera to strach przed zmianami, strach przed koniecznością uczenia się nowego. Dochodzą również koszty, czyli bariera finansowa (za własne pieniądze) kupujemy sprzęt i oprogramowanie, musimy szkolid średni personel. Współwłaściciel NZOZ-u Bariera czasowa. Mamy zbyt mało czasu na obsługę pacjenta, średnio 7-8 min, żeby na bieżąco wprowadzad jego dane do komputera w czasie wizyty. Musimy jeszcze znaleźd czas na wprowadzenie ważnych informacji z wcześniejszych wizyt. Dochodzi bariera finansowa. Za własne pieniądze musimy kupowad sprzęt i oprogramowanie. Kierownik zakładu POZ Najważniejsza jest bariera finansowa. Jednak musimy znaleźd środki na informatyzację, bo wiadomo, że nie da się zatrzymad tego procesu. Nie bez znaczenia jest bariera edukacyjna. Większośd lekarzy nie była edukowana informatycznie, sami muszą się uczyd, czują się niedokształceni w tym zakresie. Byd może to właśnie z tego powodu niektórzy wręcz bronią się przed wprowadzaniem technologii Informatycznych. Kierownik przychodni rodzinnej Pierwsza główna bariera to nakłady. Poza tym szpitale nie potrafią wyliczyd efektu wdrożenia zdrowia. Policzyliśmy pewne rzeczy. Inwestując w okresie 2011 do ,5 mln zł w działanie z danego obszaru, zakładamy, że zwrócą się one za półtora roku. Są to bardzo duże koszty, tym bardziej, że szpitale są zadłużone i banki nie udzielają im kredytów. Druga bariera to odruch obrony pracownika przed nowościami, które nakładają nowe dodatkowe obowiązki, nową pracę i zwiększają odpowiedzialnośd. Do tego dochodzi również wysoki koszt podpisu elektronicznego Dyrektor finansowy szpitala Bariera to przede wszystkim brak dobrego systemu informatycznego. Dochodzi do tego jeszcze nie przeszkolona załoga. Jednak ważne jest, ażeby możliwości które tkwią w systemie e-zdrowia wykorzystad. Dyrektor szpitala Główna bariera to finanse. Aż tak dużymi środkami nie dysponujemy w tej chwili. Generalnie ten problem dotyczy całego systemu opieki zdrowotnej. Nie tylko chodzi tu o e-zdrowie ale całośd systemu. Dyrektor szpitala W naszym przypadku utrudnieniem jest formuła organizacyjna szpitala. Jest to szpital rozproszony. Dlatego scalenie wszystkiego w jakiś spójny system jest trudne bez odpowiedniej infrastruktury nawet w sensie technicznym. Wymaga to sprawnej decyzyjności. Jednak po moich doświadczeniach osobistych to są to przymiarki i dotychczas już trzy ekipy w ciągu dwóch lat zarządu raczej sprowadzały sprawę do dyskusji niż działania, a czas płynie. Dyrektor szpitala Rozumiem że ten system tworzony jest po to, żeby rozmawiad wspólnym językiem aby móc wszystko kontrolowad, porównywad działalnośd różnych jednostek. W tej chwili tego niema, każdy pokazuje swoje dane a czy to są dane obiektywne? Życzę sobie aby w koocu to się ziściło. W tej chwili dominują bariery organizacyjne, bariery finansowe, polityczne. Każda ekipa ma nowy pomysł. Widoczny brak kontynuacji działania mimo że są to przesłanki obiektywne. Przecież ma to służyd wszystkim bez względu na poglądy polityczne. Tego się nie rozumie. Dalej jest to samo ugrupowanie ale są w nim różne frakcje, osoby o różnym oglądzie sprawy. można coś modyfikowad, ale nie można wywracad wszystkiego do góry nogami! Dyrektor szpitala 37

38 Jeżeli chodzi o aspekt czasowy wdrażania e-zdrowia, to na podstawie udzielonych wypowiedzi można sądzid, iż nakładają się tu dwie kwestie. Pierwsza ocena, raczej pesymistyczna, to konsekwencja doświadczeo związanych z wprowadzaniem innowacji w polskim systemie ochrony zdrowia. Niestety nie zawsze kooczyły się one powodzeniem i zbyt długo trwały. Na to, że wdrażanie e-zdrowia będzie procesem długotrwałym przemawia również fakt jego złożoności i konieczności synchronizacji wielu obszarów. Druga ocena sytuacji wyłoniona w trakcie badao, wskazuje na to, iż proces szeroko pojętej informatyzacji nie może trwad długo (góra 2-3 lata), ze względu na duże potrzeby w tym zakresie: zbyt długie oczekiwanie na zmiany jest po prostu niemożliwe. Zmiany bowiem wymuszają innowacyjnośd. Zwrócono także uwagę na to, iż czynnik czasu jest ściśle uzależniony od, pochodzących głównie ze źródeł zewnętrznych, środków finansowych. Jak długo, Pani zdaniem, mogą trwad procesy związane z implementacją systemów e-zdrowia w lokalnym i polskim szpitalnictwie?(przykłady wypowiedz) Zajmie to z pewnością 10 lat. Odejdzie starsze pokolenie i zastąpi je nowe, które swobodnie obsługuje komputer i swobodnie porusza sie po Internecie. Kierownik przychodni lekarskiej Wiele lat. Trudno powiedzied ile. Właściciel NZOZ-u Wszystkie jednostki medyczne muszą jednocześnie przystąpid do programu e-zdrowie, żeby mógł on sprawnie funkcjonowad. Moim zdaniem potrzeba na to 2-3 lata. Dyrektor POZ-u Myślę, że 2-3 lata w podstawowym zakresie. Mam tu na myśli elektroniczne recepty, bazy danych pacjentów. Jako całościowy proces E- zdrowie będzie trwało latami. Kierownik przychodni rodzinnej Będzie to trwało przynajmniej kilka lat. Trudno powiedzied ile, ale informatyzacja postępuje coraz szybciej. Kierownik laboratorium analitycznego Widząc potrzeby i cel założenia tego projektu to powinien on trwad jak najkrócej. Jednak wskazane wcześniej bariery zdecydowanie wydłużą ten czas.z doświadczeo wiadomo, iż wiele projektów próbowano wdrożyd niestety nie do kooca się to udało. Dlatego czasowo jest to bardzo trudno oszacowad. Kierownik SANEPID-u Do kooca życia. Musi byd napisany program centralny, dla województwa. Jeśli nie będzie takiego programu będziemy się rozpraszad. Nie jestem w tym względzie optymistą. Dyrektor szpitala Trudno powiedzied ile to może potrwad, bo prawdopodobnie każda jednostka ma swoje problemy, swoje możliwości i swoje oczekiwania, strategie i plany. Czas wdrożenia jest w dużym stopniu kwestią indywidualną. My jesteśmy w sytuacji z jednej strony dobrej. Nie jesteśmy zadłużeni. Z drugiej strony jesteśmy związani harmonogramem tej inwestycji. Czyli przyspieszyd za bardzo nie możemy Dyrektor finansowy szpitala Żeby całkowicie skomputeryzowad to wszystko, to zależy to w głównej mierze od środków i od tego kiedy te środki uda się pozyskad poszczególnym szpitalom. Gdyby środki były już dostępne, to myślę że to kwestia roku, dwóch lat i problem byłby rozwiązany. A gdyby były jeszcze środki finansowe umożliwiające wyjście z długów niektórym szpitalom, to proces byłby jeszcze efektywniejszy. Nasz na całe szczęście w tej chwili ma dobrą 38

39 sytuację finansową chociaż musimy oszczędzad bardzo i ciąd środki żeby utrzymad tą dobrą sytuację żeby zbilansowad się na zero. Natomiast są szpitale rzeczywiście z ogromnymi długami. W takich szpitalach nie ma co myśled na ten temat póki nie będzie tam gruntownej reformy finansowej i oddłużenia. Dyrektor szpitala To zależy od środków. Rozumiem, że uwzględniamy partycypację Unii Europejskiej. To musi byd sprzężone z systemem na zewnątrz kraju i oczywiście tym wewnętrznym. Musimy znad doświadczenia innych. Musimy móc się porównywad i wiedzied gdzie jest dobrze a gdzie źle. Jeżeli będzie wystarczająco środków i nikt nie będzie przeszkadzał to usprawni to działania w tym zakresie. Modernizacja naszego szpitala przewidziana jest do kooca 2015 roku. I byłbym szczęśliwy aby to się ziściło do tego czasu. Dyrektor szpitala Wśród badanych, nie ma żadnych wątpliwości, iż e-zdrowie wpłynie na jakośd systemu zarządzania opieką zdrowotną. Podkreśla się szybkośd dostępu do danych oraz sprawnośd przepływu informacji. Szczególnie kierujący dużymi jednostkami (dyrektorzy szpitali) podkreślili bezpośrednie przełożenie efektywności szeroko pojętego zarządzania placówką zdrowotną na poziom oszczędności i wynik finansowy. Czy e-zdrowie usprawni system zarządzania opieką zdrowotną. Jeśli tak, to jaki obszar Pani zdaniem zostanie szczególnie usprawniony? (wybrane przykłady wypowiedzi) Tak usprawni. Nie trzeba będzie jeździd z dokumentami, bo wszystko przechodzid będzie drogą elektroniczną, do NFZ, ZUS-u, GUS-u. Programy komputerowe same liczą i robią potrzebne statystyki. Mam nadzieję, że wkrótce będzie można konsultowad pewne jednostki chorobowe pacjentów ze specjalistami drogą ową. Kierownik przychodni lekarskiej Tak usprawni- szczególnie pracę administracji. Kierownik zakładu POZ-u E-zdrowie usprawni administrowanie danymi pacjenta jak również administrowanie przychodnią. Kierownik NZOZ-u Tak usprawni. My tworzymy bazy danych dla naszych pacjentów. Jeżeli będą to robid inne placówki medyczne to z czasem będziemy mieli systemowy dostęp do informacji medycznej o pacjencie, nie tylko w ograniczeniu do przychodni. Będziemy wiedzieli gdzie jeszcze się leczy, jakie leki przyjmuje, czy też do ilu poradni specjalistycznych jednocześnie próbuje się zarejestrowad. Kierownik przychodni rodzinnej Należy patrzed na to w przynajmniej dwóch kategoriach. Efekt dodany dotyczy pacjenta. Mam na myśli informacje płynące z zewnątrz jak i te wewnątrz palcówki. Po drugie usprawnienie informacji zarządczych, właścicielskich. Mówię tu także o zarządzaniu z poziomu właściciela kilkoma jednostkami zdrowotnymi. Dzięki systemowi jako dyrektor finansowy widzę bezpośrednio on-line jakie zagrożenia występują po stronie kosztów, każdego kosztu jednostkowego. Nie muszę czekad na koniec miesiąca. Dyrektor finansowy szpitala Widzę korzyści na każdym polu. W moim szpitalu począwszy od kadr poprzez płace, magazyny, sprawozdawczośd, ruch pacjenta. Dostrzegam także oszczędności wynikające z racjonalnego diagnozowania i leczenia oraz racjonalizowania czasu pobytu w szpitalu. Dyrektor szpitala Dobrze by była uwzględniona pełna sied kontaktów miedzy poszczególnymi szpitalami o różnej referencyjności jak również miedzy opieką podstawową i specjalistyczną opieki zdrowotną. W związku z takim połączeniem tych 39

40 jednostek stwarza się możliwośd i konsultacji i weryfikacji rozpoznao, problemów medycznych między jednostkami o różnym stopniu możliwości diagnostycznych i możliwości personalnych oraz doświadczenia w tym zakresie. Myślę że w tym kierunku to powinno iśd. Dostrzegam możliwości poszerzenia kontaktów i konsultingu z placówkami o wyższej referencyjności. Dyrektor szpitala Udowodniono że dobry system informatycznego monitorowania przynosi korzyści finansowe w sensie zarządczym. Jeśli ja mam na bieżąco możliwośd monitorowania sytuacji działalności szpitala to moje decyzje są szybkie więc tanie. Umożliwione są szybkie reakcje. Teraz zdarza się, że niektóre informacje otrzymuję po dwóch tygodniach i później, bo niektóre rzeczy robi się ręcznie. Następuje to daleko za późno po zdarzeniu. Okazuje się, że czasem dysponuję danymi historycznymi, które nic nie wnoszą do bieżącej działalności szpitala. Dyrektor szpitala E-zdrowie to powinien byd nadrzędny cel. Nie rozbudowywad czegoś co jest już i tak już z dużym stopniu zbiurokratyzowane. Musimy zejśd do poziomu celów i tą ścieżką podążad. E-zdrowie to umożliwi. Kierownik SANEPID-u Jest kilka tych obszarów. Jednym z ważnych elementów jest gospodarka lekiem. System elektroniczny usprawnia proces. Na bieżąco po kliknięciu wiem jak lek jest dystrybuowany. Nie tworzy się apteczek przy oddziałach. W tej chwili mam zamrożone leki na około zł. Z użyciem systemu apteki oddziałowe są pominięte. Dyrektor szpitala Pewne różnice zarysowują się również w kwestii podejścia do e-zdrowia jako czynnika zmniejszającego koszty działalności placówki medycznej. Kierujący mniejszymi jednostkami postrzegają ten system w kategorii zwiększania nakładów. Wynika to z faktu, iż ich zdaniem koszty innowacji spoczywają na nich samych. Inną ocenę prezentują dyrektorzy szpitali. Przedstawiają nawet konkretne zaoszczędzone kwoty. Traktują e-zdrowie jako inwestycję, która wymaga nakładów, ale która się zwraca w krótkim okresie. Zwrócono uwagę, iż tylko kompatybilny oraz sprawny pod względem technicznym i infrastrukturalnym system pozwoli na oszczędności. Czy rozwój systemów e- zdrowia przyczyni się do obniżenia kosztów działalności jednostek ochrony zdrowia? Jakich obszarów działalności może to dotyczyd? (wybrane przykłady wypowiedzi) Nie uważam, abym obniżyła koszty. W przychodniach komputeryzacja na razie zwiększa koszty, bo musimy kupowad nowy sprzęt, serwisowad stary, odnawiad licencje na programy. Kierownik przychodni Z czasem pewnie e-zdrwoie przyczyni się do obniżenia kosztów, ale najpierw trzeba ponieśd duże koszty. Kierownik NZOZ-u W małych przychodniach rozwój systemów e-zdrowia nie zmniejszy kosztów działalności. Nawet sądzę, że w latach wdrażania programu e-zdrowia koszty będą utrzymywały się na dośd wysokim poziomie. Kierownik przychodni rodzinnej Wszystkie koszty zostaną obniżone w sytuacji, gdy system zostanie właściwe wykorzystany, zgodnie z przeznaczeniem. Dyrektor szpitala Ja już w tej chwili wiem, że jeżeli wprowadzimy w ciągu dwóch lat kod paskowy to kwestia chociażby usprawnienia relacji apteka-odział-pacjent przyniesie konkretne oszczędności rocznie na ponad 2 mln zł. Dyrektor finansowy szpitala No właśnie, niby uważa się że tak, że komputeryzacja obniża koszty wszystkiego. Moim zdaniem sprawa nie jest jednoznaczna. Z doświadczenia wiem, że liczba komputerów w jednostce nie przedkłada się na poziom 40

41 biurokracji i oprócz dokumentacji, która prowadzona jest na papierze dochodzi dodatkowo dokumentacja elektroniczna. W związku z tym teoretycznie e-zdrowie powinno obniżyd na koszty, ale biorąc pod uwagę aspekt praktyczny to takiej pewności nie mam. Dyrektor szpitala Szpital ma wiele obszarów do obniżania kosztów. Mnie interesuje finalny wynik finansowy. Okazuje się, że oszczędności z powodu sprawnie funkcjonującej informatyki potrafią sięgad 15%. To dużo, bo około 10 mln zł rocznie. W ten sposób zaoszczędzone pieniądze można przeznaczyd na różne cele. Związki zawodowe chcą podwyższyd pensje, ale ja myślę o inwestycjach służących pacjentowi. Oczywiście to jest zawsze pole do dyskusji. Trzeba znaleźd kompromis. Dyrektor szpitala Nie jestem pewien. Jeszcze jesteśmy na etapie inwestowania w IT. Dopiero za kilka lat mogę spodziewad się obniżenia kosztów. Pewnie spadną koszty badao laboratoryjnych, bo wyniki będą przesyłane drogą ową. Kierownik laboratorium analitycznego Nie udzielona została jednoznaczna odpowiedź na pytanie, czy e-zdrowie wpłynie na zmniejszenie zatrudnienia. Kierujący mniejszymi jednostkami nie widzą możliwości zmian w tym zakresie. Menedżerowie dużych placówek widzą możliwośd zmniejszenia liczby personelu administracyjnego, ze względu na szybszy obieg informacji, eliminujący niektóre ze stanowisk. Dostrzega się jednocześnie zapotrzebowanie na nowy rodzaj kompetencji, związanych z obsługą skomplikowanych systemów. Takie wypowiedzi są pochodną wcześniejszych doświadczeo związanych z komputeryzacją placówek medycznych, albo są skutkiem nadal niepełnej wiedzy na temat e- zdrowia. Czy rozwój e-zdrowia bezpośrednio przyczyni się do zmniejszenia zatrudnienia? (wybrane przykłady wypowiedzi) W małych przychodniach zatrudnienie się nie zmniejszy. Kierownik przychodni rodzinnej Można będzie zmniejszyd liczbę personelu administracyjnego, ale tylko w dużych placówkach. Kierownik laboratorium analitycznego Moim zdaniem tak. e-zdrowie może przyczynid się przede wszystkim do zmiany struktury zatrudnienia. Ale wdrażanie nowoczesnych technologii wywoła też potrzebę zatrudniania nowego personelu. Powstanie zapotrzebowanie na nowy rodzaj kompetencji. Dyrektor finansowy szpitala Bezpośrednio nie! Ponieważ jest to tylko element pomocniczy w działalności szpitala. System nie diagnozuje, nie robi operacji, nie leczy. Dyrektor szpitala W tej kwestii nie mam zdania. Dyrektor szpitala Może akurat samo w sobie nie. W większym stopniu może to dotyczyd pionu administracyjnego. Trzeba pamiętad, że są pewne normy narzucane przez NFZ w sprawie zatrudnienia. Ja muszę dysponowad odpowiednią liczbą lekarzy. Czy będę miał wdrożony system e-zdrowia czy też nie to normy się nie zmienią. Te zasady wynikają z bezpieczeostwa pacjentów. Niewątpliwie w administracji takie oszczędności będą. Pacjent też to odczuje, bo się usprawni praca personelu, co pewnie będzie miało jakieś tam przełożenie na stan jego zdrowia. 41

42 Jednak za bardzo nie dostrzegam bezpośrednich związków pomiędzy e-zdrowiem a oszczędnościami personalnymi Dyrektor szpitala Zdecydowanie postrzega się e-zdrowie jako system usprawniający komunikację wewnętrzną. Szczególnie wyeksponowany został obszar zarządzania szeroko pojętą informacją medyczną, zarówno w kontekście informacji finansowej, wiedzy diagnostycznej jak i wiadomości na temat stanu zdrowia pacjenta. Czy e-zdrowie usprawni system komunikacji wewnętrznej? (wybrane przykłady wypowiedzi) Moim zdaniem już usprawniło. Kerownik NZOZ-u Tak usprawni. Szczególnie usprawnione zostanie administrowanie danymi pacjenta jak również zarządzanie całą przychodnią. Kierownik POZ-u Zdecydowanie usprawni. Jeśli ja chcę znad koszty na każdym etapie funkcjonowania jednostki ta informacja będzie szybka, bezpieczna i będzie bezpośrednio trafiała do mnie lub na zasadzie raportowania do innych zainteresowanych. Proces decyzyjny będzie uruchamiany o wiele szybciej. Nie wspomnę o poziomie informacji pacjent lekarz, będzie szybsza informacja zwrotna. Z poziomu właściciela jednostki oczywistym jest jak ważna jest pełna informacja zbiorcza o wydarzeniach medycznych mających miejsce na terenie placówki. Dyrektor finansowy szpitala Przy obecnej organizacji szpitala, przykro jest to stwierdzid, ale dostawcą informacji jest goniec albo sanitariusz. Informacje przebiegają pieszo a nie elektronicznie. My jesteśmy jeszcze daleko w tyle, ale zróbmy w koocu ten pierwszy krok w skali kraju. Nawet po to, abyśmy mogli się porównywad z innymi, lepszymi. Gdzie jest system elektronicznej rejestracji pacjenta? Czy się doczekamy czasów, że pełny zapis informacji o pacjencie będzie zapisany na karcie? Dyrektor szpitala Wątpliwości nie budzi też marketingowe znaczenie e-zdrowia na poziomie zwiększonej możliwości prezentacji informacji o placówkach medycznych w sieci, ale także w kontekście poprawy relacji pacjent obsługa medyczna i pacjent lekarz. Nadal głównym czynnikiem determinującym pozytywne zmiany pozostaje szybka i niezakłócona informacja o pacjencie i dla pacjenta. Jak ocenia Pani wpływ e-zdrowia na marketing placówki medycznej? Czy usprawniony zostanie proces komunikacji z pacjentem? (wybrane przykłady wypowiedzi) Tak. Pacjent może przez Internet znaleźd numer telefonu i adres przychodni, sprawdzid godziny pracy lekarza, może wybrad lekarza, który ma lepsze opinie wśród Internautów. Kierownik laboratorium analitycznego Internet jest reklamą placówki i lekarza, ale może byd również jego antyreklamą. Kierownik NZOZ-u System odpowiedni kontrolowany przez pracownika będzie bardziej przyjazny dla pacjenta. Pozwoli na to żeby pacjent lepiej się orientował o tym, gdzie i kiedy możliwe będzie świadczenie usług, na które oczekuje. Dyrektor szpitala Oczywiście. Można lepiej wykorzystad i usprawnid sposób komunikacji z pacjentem, można reklamowad szpital w postaci elektronicznej. To wszystko pozytywnie wpłynie na funkcjonowanie szpitala. Dyrektor szpitala 42

43 Na pewno usprawnione zostaną relacje między szpitalem a pacjentem. Skrócona zostanie procedura administracyjna. Jeżeli mamy kartę i rejestracja posiada wszystkie informacje, to unikamy ciągłych pytao o PESEL. Sam fakt sprawnej obsługi to już jest marketing. Dyrektor szpitala Z wypowiedzi uczestników wywiadu wynika, iż wiedza o e-zdrowiu wśród personelu medycznego jest raczej powszechna. Po pierwsze zmiany w obszarze ochrony zdrowia przebiegają szybko i w głównej mierze wiążą się z usprawnieniami o charakterze infrastrukturalnym i technicznym, wymuszając tym samym kształtowanie wymaganych w tym zakresie umiejętności. Można jednak sądzid, iż wiedza o e-zdrowiu ma raczej charakter powierzchowny i ogólny. Jest to wynikiem braku ujednoliconej informacji na temat tego, czym tak naprawdę jest e-zdrowie. Czy personel Pani przychodni wie czym jest e-zdrowie? (wybrane przykłady wypowiedzi) Wie. Personel cały czas przechodzi szkolenia, bo wprowadzamy nowe programy wspomagające nas w pracy. Kierownik przychodni rodzinnej Wie, bo to na nim spoczywa główny ciężar wdrażania e-zdrowia. Kierownik POZ-u Przypuszczam, że wiedzą tak jak ja. Jednak jeśli nie będzie programu wdrażania i promocji tego hasła to nikt nie będzie wiedział co to jest tak naprawdę. Nie mówi się o tym w sposób zdecydowany, konkretny. Nie mówi się o tym, czym jest tak naprawdę to e. Dyrektor szpitala Podejrzewam, ze wiedza pracowników na ten temat jest bardzo różnicowana. Dyrektor szpitala Właśnie całkiem niedawno wypełnialiśmy ankiety. Wynika z nich, ze nasi pracownicy wiedzą czym jest e- zdrowie. Dyrektor szpitala Myśmy mieli takie spotkania i z radą ordynatorów i pielęgniarkami. Mówiliśmy im o tym Okazuje się, że świadomośd społeczna na temat informatyzacji życia jest duża i ludzie wiedzą, że nie ma od tego odwrotu. Dyrektor szpitala Tak. Ludzie mają dosyd biurokracji. Na dzieo dzisiejszy niektóre informacje jest trudno pozyskad. Jednak pracownicy oczekują, aby te nieuniknione zmiany to nie był wyścig, a merytoryczna dyskusja. Kierownik SANEPID-u E-zdrowie postrzega się także jako czynnik wpływający na stan zdrowia pacjenta, ale w wymiarze pośrednim. W wypowiedziach podkreślano fakt, iż system pewnej wiedzy o pacjencie zwiększy trafnośd diagnostyczną, spowoduje lepszy dostęp do świadczeo medycznych, a tym samym wpłynie na jakośd opieki zdrowotnej. Zwrócono także uwagę na możliwośd wykorzystania konsultingu medycznego, który bez dobrze zorganizowanego systemu informatycznego nie jest możliwy. Czy zdaniem Pani e-zdrowie może wpływad w sposób bezpośredni lub pośredni na stan zdrowia pacjentów? (wybrane przykłady wypowiedzi) Będzie wpływad, ale to jeszcze daleka przyszłośd. Kierownik przychodni rodzinnej 43

44 Będzie wpływad. Usprawnienie zarządzania opieką medyczną zapewni trafniejsze ustawianie procedur medycznych, podpisywanie lepszych kontraktów przez NFZ, a to musi wpłynąd na poprawę stanu zdrowia ludzi szukających pomocy medycznej. Kierownik laboratorium analitycznego Informacja generalnie wpływa na poprawę zdrowia. Pacjenci nawet poszukując informacji w Internecie mogą bez problemu dowiedzied się na temat profilaktyki - jak i gdzie się leczyd, czego unikad. Kierownik POZ-u Będzie wpływad przynajmniej pośrednio. Wprowadzenie e-zdrowia poprawi jakośd opieki nad pacjentem w obszarze diagnozowania czy skrócenia czasu oczekiwania na badania. Kierownik przychodni rodzinnej Moim zdaniem tak. Dla przykładu zarządzanie kolejką da możliwośd zapisania się do lekarza, a fundusz sprawniej weryfikuje informacje, czy pacjent nie jest przypadkiem w kilku miejscach zapisany. Lekarz też to widzi, co oznacza, że pacjent uniknie zbędnej ordynacji leku. Dyrektor szpitala Bezpośredniego związku nie dostrzegam, ale pośredni owszem. Jeżeli pacjent już wcześniej leżał szpitalu i dodatkowo posiada informacje z innych szpitali czy od innych lekarzy, takie jak zdjęcia, diagnozy, to wszystko łącznie pozwoli skrócid czas pobytu tego pacjenta w palcówce medycznej oraz usprawni dalszą diagnostykę. Uniknie się powtarzania badao. Dyrektor szpitala Tak oczywiście. E-zdrowie zagwarantuje możliwośd łatwiejszej, szybszej konsultacji przez stworzenie możliwości komunikowania się z jednostkami o wyższej referencyjnośd. Dyrektor szpitala Ten system stwarza możliwości edukacji w profilaktyce, która jest najważniejsza bo pacjenci nie lubią szpitala i odciągają wizytę u specjalisty. Pewne choroby nie bolą, a pacjenci przychodzą dopiero wtedy jak jest już fatalnie. Przykład rak macicy. Tylko 4% kobiet nie bada się gdzie wszystko jest za darmo. Czy e-zdrowie to zmieni? Dyrektor szpitala 4.2. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH Tabela 6 Wywiady pogłębione podsumowanie Analizowany problem Czy w zarządzanej przez Pana/Panią placówce wdrażane są działania z zakresu e-zdrowia? Jeśli są, to poroszę wskazać jakie to są działania? Jakie są główne bariery rozwoju e- zdrowia w Pana placówce i całym Opinie interesariuszy Występują działania z zakresu e-zdrowia, zorientowane na usprawnienie wewnętrznych systemów funkcjonowania placówek ochrony zdrowia (na przykład SOLMED). Implementacja rozwiązań z zakresu e-zdrowia jest bardziej zaawansowana w przypadku szpitali. W innych rodzajach placówek (poradnie rodzinne, prywatne zakłady opieki zdrowotnej) e-zdrowie sprowadzane jest do poziomu typowej informatyzacji placówki oraz obligatoryjnej sprawozdawczości z NFZ. Jako główne bariery wskazywano: Bariery finansowe 44

45 systemie opieki zdrowotnej? Jak długo Pana zdaniem, mogą trwać procesy związane z implementacją systemów e-zdrowia w lokalnym i polskim szpitalnictwie? Czy e-zdrowie usprawni system zarządzania opieką zdrowotną. Jeśli tak, to jaki obszar Pana zdaniem zostanie szczególnie usprawniony? W jaki sposób rozwój systemów e- zdrowia przyczyni się do obniżki kosztów działalności szpitala? Czy rozwój e-zdrowia bezpośrednio przyczyni się do zmniejszenia zatrudnienia? Czy e-zdrowie usprawni system komunikacji wewnętrznej? Jak ocenia Pan wpływ e-zdrowia na marketing szpitala? Czy usprawniony zostanie proces komunikacji z pacjentem? Czy personel Pana szpitala wie czym jest e-zdrowie? Czy zdaniem Pana e-zdrowie może wpływać w sposób bezpośredni lub pośredni na stan zdrowia pacjentów? Obawę przed wprowadzaniem zmian Słabą infrastrukturę Brak ujednoliconego systemu e-zdrowia Brak wiedzy o e-zdrowiu E-zdrowie traktowane jest w kategoriach pewnego przymusu determinowanego przez rozwój cywilizacyjny oraz rezultat zmian w systemie ochrony zdrowia. Zwraca się jednak uwagę na dotychczasowe niepowodzenia w zakresie informatyzacji sektora, przede wszystkim w odniesieniu do usprawnienia systemu informacyjnego o płatnikach. W opinii badanych e-zdrowie jest warunkiem sprawnego systemu zarządzania sektorem ochrony zdrowia w Polsce. Zdaniem kierujących szpitalami, e-zdrowie spowoduje oszczędności na wszystkich polach funkcjonowania jednostki, a w szczególności zmniejszy: koszty zatrudnienia koszty ordynacji leków koszty zarządzania placówką W opinii nadzorujących funkcjonowanie mniejszych placówek medycznych e-zdrowie traktuje się jako koszt, dostrzega się jednak korzyści długookresowe. Istnieje rozbieżność pomiędzy zarządzającymi szpitalami a mniejszymi placówkami medycznymi. Dyrektorzy szpitali w większości (poza jednym przypadkiem) upatrują w e-zdrowiu możliwości zmian w strukturze zatrudnienia a nawet zmniejszenia liczby zatrudnionych. Właściciele mniejszych jednostek mają odmienne zdanie, a nawet dostrzegają ewentualność zwiększenia zatrudnienia w związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem na inny rodzaj kompetencji i umiejętności. Uczestniczący w badaniu bez względu na rodzaj i wielkość zarządzanej placówki widzą korzyści wynikające z wdrożenia e-zdrowia w usprawnieniu relacji z pacjentem co bezpośrednio przedkłada się na marketing placówki medycznej. Dyrektorzy szpitali skłaniają się raczej ku pozytywnej ocenie wiedzy swojego personelu medycznego, ale owa ocena dotyczy stanu aktualnego, a co za tym idzie odnosi się tylko do obsługi wewnętrznych systemów informatycznych. Zdaniem zarządzających mniejszymi jednostkami wiedza personelu medycznego powinna być sukcesywnie uzupełniana. Dostrzegany jest pośredni a nie bezpośredni wpływ e- zdrowia na stan zdrowia pacjentów. Szczególnie podkreślane są kwestie związane z: unikaniem błędów w ordynacji leków, tworzeniem pełnej historii choroby pacjentów, co pociąga za sobą lepszą diagnostykę usprawnieniem systemu informacyjnego wspomagającego profilaktykę zdrowotną. 45

46 WNIOSKI Z WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH 1. E-zdrowie nie zawsze postrzegane jest w sposób systemowy. Niejednokrotnie wiedza o zdrowiu sprowadzana jest do poziomu klasycznej informatyzacji i wykorzystywania Internetu w celach informacyjnych. W tym względzie zauważalne są dysproporcje w zakresie posiadanej wiedzy pomiędzy zarządzających dużymi placówkami medycznymi oraz małymi zakładami opieki zdrowotnej. 2. Doskonalenie infrastruktury informacyjnej w ochronie zdrowia postrzega się w kategoriach procesów, stanowiących konsekwencję przemian w badanym sektorze. 3. Nie wszyscy widzą bezpośredni wpływ e-zdrowia na zmniejszenie stanu zatrudnienia oraz poziom kosztów. 4. E-zdrowie traktuje się jako czynnik zmniejszenia poziomu biurokratyzacji w systemie ochrony zdrowia. 5. Techniczne konsekwencje zmian związanych z wdrożeniem technologii IT mogą spoczywad na średnim personelu medycznym. 6. Szpitale postrzegają e-zdrowie jako koniecznośd zmian a nie kwestię wyboru. 7. Jako najważniejsze bariery rozwoju e-zdrowia uznaje się ograniczenia finansowe, mentalne (obawy związane z wprowadzaniem zmian) oraz brak odpowiedniej infrastruktury technicznej. 8. Dominuje przekonanie, iż koszty wdrażania e-zdrowia, w dużej mierze będą leżały po stronie placówek medycznych. 9. Uzależnia się skutecznośd wdrożenia e-zdrowia od środków zewnętrznych. 46

47 4.3. WYNIKI WYWIADÓW GRUPOWYCH (FGI) WYNIKI WYWIADU GRUPOWEGO MENEDŻERÓW Uczestnicy panelu stanowili zróżnicowaną grupę. Byli to reprezentanci prywatnej opieki medycznej oraz szpitali, ale także przedstawiciele urzędów i instytucji odpowiedzialnych za nadzorowanie systemu ochrony zdrowia w województwie podlaskim. W badaniu uczestniczyli: Przedstawiciel NFZ Przedstawiciel Wydziału Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Dyrektor szpitala Kierownik przychodni stomatologicznej Kierownik szkoły rodzenia Wszyscy z panelistów aktualnie pełnią kierownicze funkcje w reprezentowanych przez siebie jednostkach. Zgodnie z metodologią badania pierwsza częśd panelu dotyczyła oceny aktualnego stanu e-zdrowia w województwie podlaskim. Uczestniczący w dyskusji stwierdzili, iż dotychczasowy poziom funkcjonowania e- zdrowia nie jest zadowalający. Zwrócono uwagę na fakt, iż możemy mówid tylko o pewnych symptomach tego zjawiska, ale nie możliwa jest jego ocena w kontekście całego systemu. Wskazano, iż e-zdrowie jest pewną całościową koncepcją usprawnieo, a póki co, możemy mówid o tym w niepełnym kontekście. Stwierdzono, iż zakres funkcjonowania e-zdrowia jest niewystarczający względem potrzeb i najczęściej ogranicza się do wyrywkowego gromadzenia i przetwarzania danych. Wybrane cytaty E-zdrowie funkcjonuje w bardzo małym stopniu. Gdyby nałożyd stan rzeczywisty na to co powinno byd e-zdrowiem to istnieje, ale rzeczywiście w niewielkim stopniu. E-zdrowie ogranicza się do wyrywkowych rejestrów, danych gromadzonych wyrywkowo przez niektóre instytucje. Jeżeli dane są gromadzone to wykorzystywane są w niepełnym zakresie. Podkreślono wpływ e-zdrowia na racjonalizację wydatków w ochronie zdrowia. Wskazano, iż każda inwestycja w obszarze IT w konsekwencji przynosi oszczędności, poprzez doskonalenie sprawozdawczości, zapewnienie pełnej informacji o pacjencie. Wskazano, iż problem szeroko pojętej informatyzacji w ochronie zdrowia musi byd rozpatrywany na dwóch płaszczyznach: komunikacji z płatnikiem oraz komunikacji wewnętrznej. Wieloaspektowośd i złożonośd kwestii e-zdrowia wymaga bowiem decyzji na szczeblu centralnym, ale także racjonalizuje działalnośd pojedynczych jednostek. Wybrane cytaty Informatyka racjonalizuje sposób wydawania środków, gwarantuje pełną sprawozdawczośd i możliwośd obserwacji tego co się dzieje. Można zobaczyd jak przepływają środki i mied pełen obraz sytuacji. W sferze ekonomicznej im więcej informatyki tym większa efektywnośd, a przez to lepsza decyzyjnośd w zakresie dysponowania środkami. Możemy mówid o dwóch ważnych aspektach w sferze e-zdrowie. Pierwszy to komunikacja z płatnikiem, gdzie informatyka jest niezbędna. Drugi aspekt to jest komunikacja wewnętrzna, odnosząca się do kwestii rozliczeniowych i ruchu pacjenta. Jest on ciągle niedoskonały i zamyka się tylko w wąskim zakresie Uczestnicy poproszeni o wskazanie głównych obszarów potrzeb w zakresie e-zdrowia skoncentrowali się na ułomnym systemie informacji o pacjencie. Informacja o pacjencie rozpatrywana była w dwóch aspektach: 47

48 informacji o stanie zdrowia i informacji o środkach wydatkowanych na leczenie. Zwrócono uwagę na fakt, iż obecnie wiedza lekarza o stanie zdrowia pacjenta pochodzi głównie od pacjenta, który często świadomie lub nieświadomie przekłamuje informacje na temat swego stanu zdrowia. Podkreślono także, iż pełna wiedza o pacjencie zracjonalizuje wydatki i wyeliminuje patologicznych sytuacje, które mają miejsce w obecnej rzeczywistości. Jednogłośnie stwierdzono, iż e-zdrowie jest priorytetem i nie może byd odłożone w czasie. Wybrane cytaty Po pierwsze ciągle brakuje nam pełnej informacji o pacjencie. Nadal nie wiemy o nich wszystkiego, co wiedzied powinniśmy. Cieszy nas to, że przynajmniej teraz mamy możliwośd sprawdzenia jaka liczba pacjentów uczestniczy w określonym programie.. Ale to wszystko jest możliwe jeżeli mamy dostęp do płatnika NFZ. Jeżeli mówimy o prywatnej służbie zdrowia nie jest to możliwe. Czasami zdarza się tak, że pacjent korzysta jednocześnie z porad wielu lekarzy, nie informując ich o tym przy tej okazji. Nie ma możliwości sprawdzenia tego. Łączy się z tym ordynowanie różnych leków. Pacjenci w ciągu jednego dnia mogą odwiedzid kilka gabinetów a my nie jesteśmy w stanie tego stwierdzid. Liczba porad lekarskich udzielonych w województwie podlaskim jest czterokrotnie większa niż liczba ludności. Zdarza się, że pacjent jest w szpitalu, a zgodnie z dokumentacją odbył również wizytę u specjalisty. Rodzi się niebezpieczeostwo wypisywania różnych leków w każdym z gabinetów. Ważny jest dostęp do informacji ze strony lekarza, czyli śledzenie ścieżki zdrowia pacjenta przy zabezpieczeniu danych. W systemie można się jeszcze w miarę zorientowad w ruchu pacjenta. Poza systemem nie jest to możliwe. Poza tym dostępne rejestry też są ułomne. Niejednokrotnie wymagają wyszukiwania informacji na piechotę. Jeżeli byśmy chcieli mied na przykład pełną informację o rejestrze ZOZów to okazuje się, ze trzeba dużo czasu poświęcid żeby coś odnaleźd. To nie jest tylko właściwy moment. E-zdrowie powinno byd już dawno wprowadzone. Uczestnicy badania w toku dyskusji, wypracowali stanowisko, iż kwestia odpowiedzialności za implementację e- zdrowia w systemie ochrony zdrowia wymaga nadzoru. Po pierwsze powinien to byd nadzór odgórny, administracyjny. Wskazano tu na koordynacyjną funkcję NFZ oraz Ministerstwa Zdrowia. W toku dyskusji przyznano, iż duża rola leży po stronie menedżerów oraz właścicieli placówek medycznych. Podkreślono, iż konieczna jest w tym względzie współpraca, gwarantująca kompatybilnośd i systemowośd przedsięwzięcia. Wybrane cytaty W tej chwili jest jasna sytuacja prawna. Każdy system ma swego właściciela, który go kontroluje, wprowadza zmiany. Dla przykładu szpitale wiedzą co jest im najbardziej potrzebne. Form wspierania jest pewnie wiele. Dla przykładu mogą to byd fundusze unijne. Niektóre działania wspiera Ministerstwo Zdrowia. Za e-zdrowie musi odpowiadad instytucja centralna. Jeżeliby wskazywad taką instytucję to powinno nią byd Ministerstwo Zdrowia. Organ odpowiadający za politykę zdrowotną paostwa powinno byd tym podmiotem. Obszar centralnego systemu powinien byd koordynowany przez Ministerstwo Zdrowia. Każdy pacjent powinien mied swój identyfikator. Pełną informację o stanie zdrowia siebie samego. Instytucja, która odpowiada za politykę zdrowotną Paostwa powinna odpowiadad za ten system. Dwa obszary: centralny oraz obszar komunikacji wewnętrznej muszą byd sprzężone. 48

49 Wszystkim szpitalom należy narzucid jednolitą formę sprawozdawczości dlatego instytucja centralna. Musi to byd Ministerstwo. Menedżerowie stwierdzili, że nie ma jeszcze wypracowanych strategii w zakresie e-zdrowia na poziomie jednostek organizacyjnych. Wskazano, iż istnieją przykłady działao i doświadczeo, które takie strategie w przyszłości mogą urzeczywistniad i uwiarygodniad ich skutecznośd. Dotyczy to w szczególności: stosowania kodów paskowych, elektronicznej ewidencji leków, obiegu informacji o pacjencie w obrębie placówki. Wybrane cytaty Wykorzystujemy kody paskowe w obszarze wydawania leków czy badao laboratoryjnych, chcemy wykorzystad system kodów paskowych do celów informacyjnych, po to aby za pacjentem szła informacja. Sam monitoring Ranigastu i Pyralginy po ścisłym kontrolowaniu (nie można było pobierad leku z apteczki oddziałowej) przyniósł oszczędnośd około 20% wydatków w skali roku. Jeśli to będzie system monitoringu każdego leku z informacją dotyczącą każdego pacjenta to korzyści są oczywiście przewidywalne. Nikt z pracowników nie będzie mógł korzystad z leków czy środków opatrunkowych we własnym zakresie. Zadaniem drugiej części dyskusji było wyodrębnienie głównych barier oraz czynników rozwoju e-zdrowia na poziomie pojedynczych placówek medycznych oraz całego systemu ochrony zdrowia. Za główne bariery rozwoju uznano poziom nakładów na rozwój e-zdrowia, bariery mentalne związane z obawami personelu w związku z procesem zmian oraz brak odpowiedniej infrastruktury. Wskazano także brak bazy informacyjnej, stanowiącej punkt wyjścia do organizacji całego systemu. Stwierdzono, iż rozwój e-zdrowia uzależniony jest od sprawnego systemu informacyjnego, ale także szkoleo personelu oraz skuteczności podejmowanych odgórnie inicjatyw. Wybrane cytaty Można wskazad na dwa czynniki: bariera finansowa i bariera ludzka. Pamiętam jak wprowadzaliśmy system Solmed system ruchu pacjenta to opór materii w tej sferze był bardzo istotny. Zwłaszcza wśród pielęgniarek, które komputery musiały poznad praktycznie od samego początku. W tej chwili nie jest to dla nich żaden problem. Są z tym dokładnie obeznane. Pielęgniarki teraz sprawnie wprowadzają informacje do systemu. Ważne są szkolenia dla kadry pomocniczej i obsługi. Odnośnie pierwszej sprawozdawczości funduszu mieliśmy do czynienia z uprzedzeniami i ogromnymi narzekaniem i nieporozumieniami. Teraz system funkcjonuje. Moim zdaniem najpierw powinien byd opracowany szkielet przez MZ. Wokół tej bazy inne placówki mogłyby tworzy c swojej systemy dostosowane do ich potrzeb. Współpracujące ze sobą programy. Jeżeli nie ma takiego szkieletu to tylko każdy w wąskim zakresie może sobie coś usprawniad ale nie są możliwe usprawnienia globalne. Ważny jest aspekt finansowy. Znam szpital, który do dnia dzisiejszego wszystko liczy na piechotę. Ważne jest także wyposażenie i infrastruktura. Prawdziwy dobry program komputerowy zarządzający systemem w szpitalu kosztuje w przybliżeniu około 2 mln dolarów. 49

50 Sukcesem sprawozdawczości elektronicznej było to, iż udostępniono szpitalom oprogramowanie. Dzięki temu ta operacja się udała. Ja jako pacjent pewniej przychodni do dzisiaj mam kartę Były karty, zresztą posiadam ją do dzisiaj, ale nigdzie nie było czytników. Nie wyrażono żadnych wątpliwości w kwestii wpływu e-zdrowia na racjonalizację kosztów. Wskazano, iż wprowadzanie technologii IT i informatyzacja ochrony zdrowia to są inwestycje, z których nakłady zwrócą się w krótkim czasie. W argumentacji posługiwano się także już posiadanymi doświadczeniami w tym zakresie. Szczególna uwaga została zwrócona na: racjonalizację wydatków, zmniejszenie kosztów magazynowania i zapasów, zmniejszenie kosztów wydawania leków oraz szeroko pojęty system obsługi pacjenta. Wybrane cytaty Koszty się obniżą w bardzo krótkim czasie. Obniżą się koszty zakupu leków, badao ambulatoryjnych. Mniejszą się koszty zatrudnienia (sanitariusze nie będą musieli roznosid wyników). Posiadanie szablonów skróciło czas decyzji o tym jakie badania zlecid. Jeżeli zlecane badania byłyby zgodne z potrzebami, to zmniejszyłoby to ich liczbę a tym samym koszty. System zracjonalizuje też liczbę i koszty wydawania leków. Mniejsze zużycie w szpitalu, uniknie się kosztów tworzenia zapasów. To co obserwowałam w jednym z krajów zachodnich, lekarz wchodzi do gabinetu przegląda badania, które w między czasie otrzymał elektronicznie, klikając wysyła zlecenie do apteki i pacjent zgłasza się do apteki. To poprawia dostępnośd, nie trzeba stad w kolejkach i czekad na to, żeby otrzymad receptę czy przedłużyd lek. Koszty działalności medycznej z pewnością zostaną ograniczone. W różnych obszarach w różnym stopniu. Z punktu widzenia NFZ, chociaż nie znam szczegółowych szacunków, to wprowadzenie indywidualnych kart pacjenta przyniesie oszczędnośd rzędu: poniesione nakłady zwróciłyby się już w ciągu dwóch lat. Takie by to zapewniło oszczędności. Na pytanie na ile e-zdrowie wynika z wymogów administracyjnych, a na ile z uwarunkowao wewnętrznych, wskazano, iż obydwa aspekty są bardzo istotne. Bez jasnych rozwiązao administracyjnych i odgórnego nadzoru nie będzie możliwe wdrażanie e-zdrowia na poziomie pojedynczych placówek medycznych. Wybrane cytaty Myślę, że jest to istotne pytanie. Tworzenie własnego zarządzania firmą, mając na uwadze w miarę czytelną sytuację pomiędzy płatnikiem a świadczeniodawcą, to w tej chwili wiemy na czym stoimy i jakie mamy przychody z naszej działalności medycznej. I możemy zaplanowad wiele rzeczy. Jeżeli obniżmy koszty własnej działalności to te przychody będą takie same ale dochody będą większe. W związku z tym będzie lepszy wynik finansowy. Uzasadnienie rozkłada się po połowie. Potrzeby wewnętrzne są bardzo ważne, ale ważna również pozostaje otoczka administracyjna. Jednoznacznie wskazano także korzyści dla pacjentów, wynikające z implementacji e-zdrowia w systemie ochrony zdrowia. Korzyści przedstawiono w dwóch płaszczyznach, jako korzyści dla pojedynczego pacjenta, ale przede wszystkim jako korzyści dla pacjentów ujmowanych w system. Wśród korzyści wymieniono: niezakłóconą ordynację leków, usprawnienia w dostępie do poradni specjalistycznych, możliwośd 50

51 dysponowania rzetelną i pełną wiedzę o stanie zdrowia oraz doskonalszy system informacyjny o placówkach medycznych. Wybrane cytaty Pacjent nieświadomy nie będzie brał leku, który mu tak naprawdę szkodzi. Jeżeli system będzie bardziej uszczelniony to pacjent będzie bardziej bezpieczny. Pewnie skrócą się kolejki pacjentów do specjalistów. Teraz pacjenci są pozapisywani do kliku specjalistów jednocześnie i oni korzystają z tych porad. Jeżeli pacjent będzie monitorowany odgórnie to kolejki się skrócą. Będzie bardziej sprawna sprawozdawczośd, ale też będzie lepsza informacja na temat tego, na jakie choroby jest narażone społeczeostwo. Będziemy mogli mied bardziej dokładny wgląd w statystykę. Nad niektórymi grupami chorych trzeba mied szczególną opiekę. Jak nie mamy właściwego systemu ta takich rzeczy do kooca nie wiemy. W obecnej sytuacji, jako placówka prywatna, nie mamy czasem nawet możliwości odszukania pacjenta. Możemy tu mówid o korzyściach dla indywidualnego, pojedynczego pacjenta, ale przede wszystkim dla pacjentów traktowanych jako pewien system. Ważne jest tu uwzględnienie elementów epidemiologii, oceny ryzyka zachorowao, ocenę problemów profilaktycznych. Łatwiej jest stworzyd program mając informację. Trzeba pamiętad, ze jakośd to też czynnik ludzki, a e-zdrowie tego czynnika nie załatwi. Jeżeli natomiast nie będzie dodatkowych barier zewnętrznych, to e-zdrowie może zwiększyd jakośd obsługi. Największe skargi pacjentów wynikają z tego, że mają płacone składki, płacą składki a nie mają tego potwierdzonego. Czeka nas dodatkowe ubezpieczenie. Tworzenie sztucznych barier wynika z organizacji i czynnika ludzkiego. E- zdrowie nie będzie panaceum na wszystkie problemy, ale na pewno poprawi relacje z pacjentem i jakośd obsługi. Pacjenci chcą informacji. Chcą znaleźd je stronie NFZ. Chcą wiedzied gdzie przyjmuje dany lekarz, w jakich godzinach i jak długie są do niego kolejki. Pacjent oczekuje, że przez Internet będzie się mógł zapisad do określonego lekarza. Tylko obawiam się, że ze strony praktycznej sytuacja może byd nie do opanowania. W pracy lekarza występują bariery w swobodnym dysponowaniu czasem. Ich czas pracy często ulega zmianie. To również może wpłynąd na niezadowolenie pacjenta. System musiałby byd elastyczny. Musiałby reagowad na tego typu zdarzenia i sytuacje. Celem trzeciej części dyskusji było zidentyfikowanie czynników organizacyjnych i kadrowych rozwoju e-zdrowia. Za główne usprawnienia organizacyjne uznano po pierwsze koniecznośd szkoleo kadry, szczególnie średniego szczebla. Stwierdzono, iż aktualny poziom wiedzy personelu jest wystarczający, ale tylko na obecną sytuację. Zwrócono uwagę na koniecznośd sprzężenia wewnętrznych systemów z będącym w perspektywie ujednoliconym systemem centralnym. W tym aspekcie podkreślono istotny szczegół jakim jest jednolitośd pojęciowa. Poddano także w wątpliwośd czy nadrzędne organy administracyjne są organizacyjnie przygotowane na taki rodzaj przedsięwzięcia. Wybrane cytaty Szkolenia są tutaj podstawą we wszelkich obszarach, w których e-zdrowie zostanie wprowadzone. 51

52 Dla przykładu w naszej placówce wprowadzany jest system cyfrowej radiologii. W kontrakcie są zapisy o szkoleniu. Tam jest oprogramowanie, które musi byd odpowiednio wykorzystywane. Musi byd odpowiednia jakośd obsługi urządzeo. Musimy również przeszkolid ludzi, którzy odczytują te zdjęcia. Poza tym ważna jest kwestia zabezpieczenia środków finansowych. Bez tego byłoby trudno. Musi to byd system permanentnych szkoleo. Kadra się zmienia. Obecny poziom edukacji personelu jest wystarczający na chwilę obecną, ale na pewno nie jest wystarczający na zmiany, o których tu mówimy. Dynamika zmian jeżeli chodzi o e-zdrowie jest bardzo duża. Rozwój ochrony zdrowia idzie w tym kierunku, że każdy będzie miał swoją kartę, w drzwiach będą zamontowane czytniki. Wprowadzając system trzeba ujednolicid słownictwo. Czasami zdarza się, że pod tym samym pojęciem rozumie się coś zupełnie innego. Dzięki e-zdrowiu wszyscy zaczną mówid tym samym językiem. Nie wszyscy są przygotowani na zmiany. Mówię tu także o urzędach. Wnioski wywołane dyskusją zasadniczo potwierdziły wcześniej przyjętą tezę, iż e-zdrowie zracjonalizuje zatrudnienie, szczególnie w pionie administracyjnym. Uczestnicy panelu, zapytani czy nieuniknione będzie w związku z innowacjami zatrudnianie personelu technicznego, stwierdzili, że nie będzie to konieczne. Ich zdaniem dobry system komputerowy jest prosty i łatwy do opanowania, a kwestie obsługi sieci taniej jest zlecid firmom zewnętrznym. Wybrane cytaty Zmniejszą się koszty obsługi, na przykład w obszarze ewidencjonowania leków. Będzie potrzeba mniej osób do noszenia badao. Wytworzone zostaną pewne standardy postępowao. Człowiek dobrze wyszkolony poradzi sobie z systemem, chyba że system technicznie jest niesprawny. Nie będzie zapotrzebowania na kadrę techniczną. W takich sytuacjach lepiej sprawdza się outsourcing. Zdecydowanie wskazano na fakt usprawnienia komunikacji wewnętrznej dzięki implementacji e-zdrowia, szczególnie w kontekście pełniej informacji o pracownikach i pacjencie. Podkreślono jednocześnie, iż sprawna komunikacja zależy przede wszystkim od ludzi. System jedynie może usprawnid ten proces. Jeżeli chodzi o kwestię rozłożenia odpowiedzialności za nadzór e-zdrowia, to wskazano, iż na poziomie organizacji powinien to byd menedżer, a na poziomie budowania całościowego systemu powinien to byd ktoś wyznaczony przez nadrzędne instytucje centralne. Wybrane cytaty Na proces komunikacji wewnętrznej mają wpływ ludzie nie tylko system. Zaoszczędzony zostanie czas. Nie trzeba będzie biegad po piętrach, aby uzyskad określony rodzaj informacji. Na pewno zostałby usprawniony system informacji o pacjencie, ale także pracownikach. Usprawniony zostanie z pewnością obieg dokumentacji. 52

53 Za wytworzenie pewnego systemu musi byd odpowiedzialna osoba z zewnątrz, natomiast w palcówce powinien to byd menedżer. W toku dyskusji stwierdzono, iż obecny personel placówek medycznych jest przygotowany na realizację e- zdrowia. Wynika to z faktu funkcjonowania w społeczeostwie, w którym nastawienie na nowoczesnośd jest już czymś zwyczajnym. Poza tym zatrudnieni w ochronie zdrowia pomimo wielu obaw jakie dostrzegają w związku zmianami, tak naprawdę bardzo na nie liczą, stąd proces dostosowawczy wydaje się byd mimo wszystko ułatwiony. Wybrane cytaty Mówi się o tym od wielu lat. Ludzie wiedzą, że muszą byd wprowadzanie zmiany. Samo przez się do tego przygotowują. Społeczeostwo jest coraz bardziej na to przygotowane. Już się pacjenci nie dziwią, ze dostają płytę a nie zdjęcie. Płytkę się dostaje za darmo, a za zdjęcie trzeba zapłacid. Teraz lekarze chcą płytkę, chcą widzied pełny obraz. Kiedyś lekarze chcieli zdjęcia i opisy. Wszystko się zmieniło. Nastąpił proces akceptacji zmian. Celem kolejnej części dyskusji było określenie perspektyw rozwoju e-zdrowia na Podlasiu. Wskazano, iż powodzenie systemu zależy od poziomu informacji na jego temat. Zdaniem uczestników badania system informacji zewnętrznej pozostaje zbyt ubogi. Jeszcze raz podkreślono korzyści jakie może przynieśd e-zdrowie dla pacjenta, także w kwestii pośredniego wpływu na jego zdrowie, dzięki umożliwieniu lepszej diagnostyki, rozpowszechnianiu informacji o profilaktyce oraz gwarancji pełnej informacji o stanie zdrowia pacjenta. Wskazano jednak pewne wątpliwości dotycząca odnalezienia się w systemie elektronicznej informacji ludzi starszych czy pacjentów mieszkających na wsi. Wybrane cytaty O e-zdrowiu mówi się zdecydowanie za mało. Widoczny jest deficyt informacji. To zależy od tego w jaki sposób postrzegamy e-zdrowie. E-zdrowie może pomóc w diagnostyce. Diagnostyka może byd szybsza. Może byd lepsza promocja zdrowia. Prośba do pacjentów, aby zgłaszali się na badania specjalistyczne. Jednak w tym zakresie nie możemy oczekiwad cudów. Teraz też staramy się szybko docierad do pacjentów. Przy e-zdrowiu trudniej będzie pacjentowi zataid pewne informacje, co też będzie miało wpływ na jego zdrowie. Możemy sprawdzid czy pacjent wykupił zaordynowane mu leki. Zastanawiam się nad tym jak w takim systemie odnajdzie się starszy człowiek ze wsi. Czy system zapewni też dla niego dostęp do informacji? Wyłapywanie momentu, gdzie pacjent zapisuje się do kilku lekarzy zmniejszy czas oczekiwania do specjalisty. Na postrzeganie pacjenta ma wpływ wyposażenie jednostki. Postrzega ją lepiej, gdy widzi dobrze wyposażoną w komputery rejestrację czy komputer w gabinecie lekarza. Trzeba jednak pamiętad, że nie tylko komputery mają na to wpływ. Na pytanie, jakie scenariusze rozwoju e-zdrowia przewidują uczestnicy dyskusji przeważył jednak czynnik pesymistyczny. Nie zawsze bowiem chęci przedkładają się na stan faktyczny. Zwrócono uwagę na to, iż wszelkie 53

54 dotychczasowe próby wdrażania innowacji technologicznych w całym systemie nie zostały doprowadzone do kooca. Podkreślono jednak fakt, iż presja na wdrożenie tego typu rozwiązao jest tak duża, że jest szansa na wprowadzenie zmian w okresie najbliższych pięciu lat. Wybrane cytaty Ja optuję niestety za scenariuszem negatywnym. Niestety nie mamy innego wyjścia. E-zdrowie musi zaistnied. Zmiany jakie zachodzą bezwzględnie wymuszają informatyzację. Wpływa na to też dodatkowe ubezpieczenie. Coraz ważniejsze będą informacje, kim jest pacjent, co robi. Póki co robi to fundusz, ale jak przyjdzie ubezpieczyciel prywatny monopol będzie musiał byd ograniczony WYNIKI WYWIADU GRUPOWEGO OBSŁUGI MEDYCZNEJ W dyskusji wzięli udział pracownicy obsługi medycznej, zatrudnieni w szpitalach jak i przychodniach. Były to pielęgniarki oraz pracownicy rejestracji. Pierwsza częśd panelu dotyczyła poznania opinii o stanie e-zdrowia w placówkach medycznych i całym systemie ochrony zdrowia. Zdaniem uczestników panelu e-zdrowie jest już częścią obecnego systemu ochrony zdrowia i funkcjonuje z raczej pozytywnym skutkiem. Zwrócono uwagę na fakt oporu i obaw jaki towarzyszył procesowi wdrażania informatyzacji ze strony pomocniczego personelu medycznego. Zgodnie stwierdzono, iż informatyzacja przyniosła wiele korzyści, jednak nie do kooca wpłynęła na racjonalizację pracy. Wskazano, iż nadal obowiązuje podwójna dokumentacja, a cały ciężar wpisywania danych ponosi średni personel medyczny. Dyskusja potwierdziła, iż personel pomocniczy nie ma pełnej wiedzy o e-zdrowiu i sprowadza tę wiedzę głównie do wewnętrznych systemów informatycznych. Wybrane cytaty Moim zdaniem w pewnym stopniu e-zdrowie funkcjonuje. Wykorzystujemy system komputerowy w naszej codziennej pracy. Ten system w jakimś stopniu przynosi nam korzyści. Powinien skracad nasz czas pracy, ale mimo wszystko do tej pory obowiązuje nas podwójna sprawozdawczośd: elektroniczna i papierowa. To powoduje, że na dokumentację poświęcamy podwójnie więcej czasu. Bardzo mi się nie podoba to, że to samo muszę pisad w komputerze i jednocześnie na papierze. Więcej czasu spędzam nad dokumentacją niż nad pacjentem. Wśród pracowników przychodni można dostrzec dwa podejścia do informatyzacji w ochronie zdrowia. Zatrudnieni w nowoczesnych placówkach kwestię informatyzacji sprowadzają do roli niezbędnego usprawnienia pracy, czegoś powszedniego i nieodzownego. Zupełnie inaczej przedstawia się stosunek do komputeryzacji w sytuacji, gdy się on dopiero w placówce medycznej rozpoczyna. Rodzą się wątpliwości oraz nie do kooca rozstrzygnięta kwestia odpowiedzialności za wdrażanie systemu. W opinii średniego personelu medycznego, to on jest w największym stopniu zaangażowany w jego obsługę. Wybrane cytaty W mojej przychodni wszystkie informacje znajdują się w komputerze i tylko na tym bazujemy. Niektórzy lekarze zwyczajnie wolą sobie takie informacje zapisad, jednak my potem te wszystkie informacje wprowadzamy. Niestety jest tak, że to my musimy się zajmowad wprowadzaniem wszystkich danych i to zabiera nasz czas, to jednak z drugiej strony widzimy, że jest zdecydowanie większa kontrola nad dokumentacją. 54

55 W systemie uzupełniamy charakterystykę pacjenta. Podstawowe dane wzrost, wagę przydzielamy mu salę, lekarza prowadzącego. Tak samo przy wypisie nanosimy do systemu podstawowe dane. Robimy to na zasadzie realizacji naszych potrzeb wewnętrznych. Moja przychodnia dopiero rozpoczyna wdrażanie systemu informatycznego. Mamy dwa komputery. Komputery pojawiają się też w gabinetach lekarzy, ale system jako całośd zaczyna dopiero funkcjonowad. Niestety w związku z dużą liczbą pacjentów, aby wprowadzad dane do systemu musimy zostawad po pracy. Personel pomocniczy jest za to w pełni odpowiedzialny. W naszej przychodni wielu lekarzy ma ogromny problem z wprowadzaniem wszelkich danych do komputera. Kiedyś zapytałam jednego z lekarzy kiedy rozpocznie wprowadzanie danych pacjenta do komputera. Otrzymałam odpowiedź, że będzie ostatnim, który to zrobi. Obawiam się zmian. Boję się, że znowu obarczy się mnie koniecznością wpisywania danych i robieniem tego metodą prób i błędów. Skąd wezmę czas na dodatkową czynnośd, którą będę musiała wykonywad. Mam doświadczenia z tym co znaczy dzieo bez komputera w mojej przychodni. Oznacza to kompletny paraliż. Moja przychodnia bez komputerów nie istnieje. Poprzez brak możliwości dostępu do danych w pewnym sensie pacjenci też przestają istnied. Personel pomocniczy dostrzega korzyści wynikające z informatyzacji, szczególnie dla celów statystycznych. Wskazuje także na pewne braki w tym systemie i koniecznośd usprawnieo, ponieważ pozyskanie niektórych danych wymaga z ich strony ręcznego zliczania. Zwrócono uwagę na fakt lepszej kontroli w palcówkach medycznych spowodowanej informatyzacją. Odnosząc się do oceny poziomu umiejętności personelu medycznego w zakresie obsługi komputera potwierdzono, iż jest on nadal niski. Wybrane cytaty Na ten czas mamy przekonanie, że te dane które wprowadzamy do komputera służą głównie do celów statystycznych. Te informacje są z pewnością wykorzystywane do celów kontraktowych. To co jest wpisane w komputer jest jasne i czytelne. Wszystkie dokumenty, które otrzymujemy w formie pisemnej są bardzo często niestaranne i mało czytelne. Na pewno występują korzyści organizacyjne wewnątrz placówki. Pacjenci widzą często pielęgniarki przy komputerach i papierach a nie tylko przy ich łóżkach. Nie do kooca zdają sobie sprawę z tego jakie mamy w tym zakresie obowiązki. Na pewno komputeryzacja usprawniła organizację placówki oraz umożliwiła lepsza kontrolę. Mam wrażenie, że nie do kooca wykorzystujemy i widzimy to, co już zrobiłyśmy. Niestety system nie pozwala nam na wiele rzeczy. Dla przykładu jeżeli ktoś mnie poprosi o podanie informacji na temat tego ilu było pacjentów z daną jednostką chorobową to i tak będę musiała to zliczad na piechotę. Nie uzyskam pełnej informacji z systemu. Powinnam nacisnąd odpowiedni klawisz i otrzymad taką informację. Trzeba podkreślid, iż nie wszystkie pielęgniarki potrafią płynnie pracowad na komputerze. Na moim oddziale może dwie koleżanki potrafią to robid sprawnie. 55

56 Uczestniczący w badaniu reprezentanci pomocniczego personelu medycznego wypowiedzieli się za dalszą informatyzacją. Oczekują rozwiązao usprawniających ich pracę i zwiększających dostęp do danych ważnych z punktu widzenia wykonywanej pracy. Wybrane cytaty Informatyzacja w służbie zdrowia powinna bezwzględnie postępowad. Nie chcemy zliczad danych na piechotę., chcemy mied do nich jasny i bezwzględny dostęp. Bardzo bym sobie życzyła tego, abym z systemu mogła brad wszystkie wymagane informacje. Na przykład ze względu na przedział wiekowy pacjenta, jednostkę chorobową. W naszym szpitalu prowadzona jest dydaktyka. Takie dane są potrzebne czasem ze względu na studentów. Byłoby bardzo dobrze, gdyby informacje z laboratorium można by odtworzyd z komputera. W mojej przychodni jest to możliwe. Pacjent niektóre wyniki może otrzymad elektronicznie. Ja w sumie o naszych pacjentach wiem wiele. Wiem u jakiego był wcześniej lekarza. Jaki był powód jego wizyty. Mogę to odtworzyd. Na podstawie wniosków powstałych w toku dyskusji można stwierdzid, iż średni personel medyczny jest gotowy na wykorzystywanie Internetu w kontaktach z pacjentem. Dostrzeżono pewne bariery związane na przykład z dotarciem do ludzi starszych, jednak podkreślono nieuniknionośd tego procesu. Wybrane cytaty Elektroniczny kontakt z pacjentem... Cóż to za problem? W tym zakresie bardzo duże znaczenie ma wiek pacjenta. Jeżeli w strukturze pacjentów dominują osoby starsze na dodatek ze środowisk wiejskich to ja nie potrafię sobie tego wyobrazid. W przypadku młodych pacjentów jest to jak najbardziej możliwe. Moim zdaniem świat idzie do przodu, Nikt wcześniej nie wyobrażał sobie, aby starsza pani korzystała z telefonu komórkowego. Teraz to jest normalne. Ludzie bez względu na wiek muszą się nastawiad na zmiany. Mam pewne doświadczenia w tym zakresie. Na naszej stronie internetowej były umieszczone informacje do chorych na LZS. Pewna firma farmaceutyczna taką stronę zorganizowała. Wiele osób, nawet tych starszych wyrażało tym faktem zainteresowanie. Korzystały z pomocy młodszych. Uznano, że moment na wdrażanie e-zdrowia jest jak najbardziej właściwy. Świadomośd potrzeb w zakresie informatyzacji jest coraz większa. Mimo obaw związanych ze zmianami trzeba się na nie lepiej przygotowad. Jedną z takich możliwości jest dokształcanie się, uczestniczenie w szkoleniach. Wybrane cytaty Moment jest bardzo dobry. Im wcześniej tym lepiej. Świadomośd potrzeb związanych z informatyzacją jest coraz większa. Myślę, że mentalnie wszyscy są no to przygotowani. Tego się nie uniknie. Chciałybyśmy się dokształcad w tym zakresie. Jesteśmy bardzo otwarte na propozycje, nawet jeżeli miało to by byd poza czasem naszej pracy. 56

57 Obawy jakie wyrażono w związku z informatyzacją dotyczyły głównie kwestii finansowych oraz niepewności co do poziomu posiadanych umiejętności i kompetencji. Wskazywano wiele korzyści jakie postępująca informatyzacja może przynieśd dla funkcjonowania całej placówki, także w sferze usprawnienia pracy średniego personelu medycznego. Wybrane cytaty Pieniądze muszą byd wygospodarowane przez Ministerstwo Zdrowia. Nie chcemy, aby odbywało się to kosztem naszego wynagrodzenia. Mam zastrzeżenia co do dotychczasowych szkoleo. Niedawno byłam na szkoleniu dla rejestratorek w związku z elektronicznym przesyłaniem sprawozdao. Niestety nie skorzystałam z niego zbyt wiele. W ciągu czterech godzin było wszystko, jak wpisywad recepty, zwolnienia, ustalad grafik. To niestety zbyt mało czasu, aby dobrze zrozumied wszystko. Dobre szkolenia są bardzo istotne. Na szkoleniu było wszystko i jednocześnie nic nie było. Dzięki informacji elektronicznej mamy porządek i zyskujemy wiarygodnośd. Jesteśmy za elektronicznymi receptami i zwolnieniami. Takie rozwiązania wiele porządkują. Często recepty i zwolnienia są nieczytelne i najbardziej na tym traci pacjent. My także, bo musimy sprawę wyjaśniad. Są tylko pewne elementy związane z wdrażaniem e-zdrowia, ale nie ma jeszcze wypracowanych strategii. Obawiam się zmian. Boję się, że znowu obarczy mnie się koniecznością wpisywania danych i robieniem tego metodą prób i błędów. Skąd wezmę czas na dodatkową czynnośd, którą będę musiała wykonywad. W drugiej części panelu odniesiono się do barier rozwoju e-zdrowia. Za główne ograniczenia uznano: finanse, poziom wiedzy personelu medycznego oraz niski poziom infrastruktury technicznej. Wybrane cytaty My czujemy się przygotowani na zamiany i innowacje. Chcemy, żeby nas ktoś do tego jeszcze lepiej przygotował i przeszkolił. Nie czujemy abyśmy to my byli barierą. Główna bariera to pewnie bariera finansowa. Ważne jest abyśmy mogli pracowad na sprzęcie dobrej generacji, a nie na takim który się bez przerwy zawiesza. Personel pomocniczy dostrzega możliwą racjonalizację kosztów wynikających z wdrażania e-zdrowia. Widzi także wagę problemu oraz koniecznośd synchronizacji całego systemu ochrony zdrowia. W czasie dyskusji zwrócono jednak uwagę, iż korzyści z informatyzacji nie zawsze dotyczą bezpośrednio personelu pomocniczego. Wybrane cytaty Sprawny system na pewno by obniżył koszty. Odnosząc się tylko do takich kwestii jak chociażby problem archiwizacji czy marnotrawstwa papieru. E-zdrowie to nasze potrzeby, ale także wymagania odgórne. Lekarze pewnie mają z tego większe korzyści. My czasem za nich wykonujemy pracę w sensie dokumentacji oczywiście. Nam to zabiera więcej czasu. Personel pomocniczy nie dostrzega bezpośrednich związków pomiędzy e-zdrowiem a poziomem obsługi pacjenta. Jest to efektem braku doświadczeo w tym zakresie. Dostrzeżono za to związek pomiędzy e-zdrowiem 57

58 a usprawnieniami organizacyjnymi, szczególnie w kontekście zakresu obowiązków związanych z wykonywaniem pracy. Wybrane cytaty Trudno nam powiedzied, czy e-zdrowie usprawni kontakt z pacjentem. Na chwilę obecną nie mamy takich doświadczeo. Nie porozumiewamy się z pacjentem mailowo. Jednak z pewnością lepszy system informacyjny to lepszy kontakt. Jeżeli pacjent będzie miał szybszy dostęp do informacji to będzie bardziej zadowolony. Każdy powinien przestrzegad zakresu swoich obowiązków. Nie wszystko się da zepchnąd na średni personel. Dla przykładu to co dotyczy rozpoznania choroby musi byd od początku do kooca monitorowane przez lekarza. W konsekwencji za błędy informacyjne obrywa średni personel a nie lekarz. W jednostkach służby zdrowia powinny się znaleźd osoby odpowiedzialne za statystykę. Ani lekarza ani pielęgniarka nie są od tego. Te oddziały na których jest sekretarka medyczna pracują o wiele sprawniej. Zdaniem personelu pomocniczego możliwe jest pośrednie oddziaływanie na stan zdrowia pacjenta. Za szczególnie istotne uznano wydajny system informacji oraz usprawnienie niektórych czynności związanych z obsługą pacjentów. Posłużono się przykładem możliwej elektronicznej rejestracji w celu wykonania zdjęcia rentgenowskiego. Wybrane cytaty E-zdrowie spowoduje lepszy przepływ informacji. Będzie można szybko sprawdzid na przykład czy pacjent wykupił przypisane mu leki i czy wykonał zlecone mu badania. Więcej informacji o stanie zdrowia pacjenta już wpłynie na jego stan zdrowia. Jeżeli byłby możliwośd przesyłania niektórych danych o stanie zdrowia pacjenta elektronicznie to szybsza informacja też pewnie miałaby wpływ na jego zdrowie. Bardzo potrzebne jest usprawnienie niektórych czynności. Na przykład byd może jest możliwa elektroniczna rejestracja pacjentów na rentgen. W opinii uczestników dyskusji za wdrażanie e-zdrowia powinni byd odpowiedzialni menedżerowie szpitali i innych jednostek. To oni muszą mied bezpośredni nadzór nad tym procesem. Podkreślono, iż dotychczasowy system informacji o e-zdrowiu jest niewystarczający. Wskazano na deficyt oficjalnych informacji ze strony dyrekcji placówek medycznych, dotyczących tego obszaru. Wybrane cytaty Za e-zdrowie powinien byd odpowiedzialny menedżer szpitala. Informacji o e-zdrowiu jest zdecydowanie za mało. Ludzie wiedzą na ten temat bardzo niewiele. Oficjalnych informacji nikt nam na ten temat nie przekazuje. Pracownicy nie są do kooca świadomi korzyści wynikających z informatyzacji. Uczestniczący w badaniu zwrócili uwagę na niedostateczne wykorzystywanie Internetu do kontaktów z pacjentem. Wskazano, iż strony internetowe od lat nie są aktualizowane, a pacjent praktycznie pozbawiony jest informacji, które byd może ograniczyłyby jego kontakt telefoniczny lub osobisty z rejestracją. 58

59 Wybrane cytaty Pacjenci praktycznie nie mają informacji o grafiku pracy lekarzy. Informacja elektroniczna pewnie w niektórych sytuacjach mogłaby byd bardzo skuteczna. Nasze strony internetowe są nieaktualne od sześciu lat. Na naszej stronie internetowej są wszystkie dostępne informacje. W toku dyskusji nacisk został położony na usprawnienie przepływu informacji tych pochodzących od pacjenta i tych służących pacjentowi. Stwierdzono, iż e-zdrowie może przyczynid się do lepszej diagnostyki i współpracy lekarzy rodzinnych i lekarzy specjalistów. Dostrzeżono bezpośredni związek pomiędzy poziomem informatyzacji a wizerunkiem placówki medycznej. Wybrane cytaty Ważna jest współpraca lekarzy rodzinnych i lekarzy specjalistów. Lekarze rodzinni w określonych celach mogliby przesyład tego typu dane do specjalistów. Pacjent mógłby otrzymywad elektronicznie informacje, oczywiście w związku z określonym rozpoznaniem, gdzie i kiedy powinien udad się na leczenie. Gdzie i kiedy ma zrobid wyniki. Istotna jest komunikacja lekarza z lekarzem, lekarza z apteką, lekarza z laboratorium. Informatyzacja takie kontakty umożliwia. Wiedza o pacjencie jest bardzo istotna. Wszystkie informacje na jego temat muszą byd gdzieś zapisane. Muszą gdzieś istnied. Szybszy przepływ informacji to jest lepszy wizerunek. Marketing placówki zdrowotnej to nie tylko e-zdrowie to również rozwiązania organizacyjne. W naszej placówce dwa tysiące pacjentów przypada na jednego lekarza. To zdecydowanie za dużo. Mówimy tu bardziej o ilości niż jakości w leczeniu. Pomocniczy personel medyczny zapytany o scenariusz rozwoju e-zdrowia, wyraził opinię, iż jest to możliwe do zrealizowania w miarę krótkim okresie. Skutecznośd przedsięwzięcia zależy od nakładów finansowych, ale także sprawnych decyzji administracyjnych. Wybrane cytaty Wszystko zależy od finansów. Jeżeli będą środki to ten proces pójdzie szybko. Jeżeli się wprowadzi pewne obostrzenia i odpowiednie warunki to będziemy zobligowani do nauki i szybkiego działania WYNIKI WYWIADU GRUPOWEGO PRZEDSTAWICIELI PRYWATNEJ SŁUŻBY ZDROWIA W panelu uczestniczyli lekarze różnych specjalności, prowadzący prywatną praktykę medyczną oraz kierownik prywatnego laboratorium analitycznego. 59

60 Celem pierwszego obszaru pytao było określenie aktualnego stanu e-zdrowia w województwie podlaskim. W toku dyskusji pojawiła się wątpliwośd, czy w ogóle można mówid o istnieniu e-zdrowia. Stwierdzono, że raczej można dyskutowad o wykorzystaniu Internetu i komputerów w działalności medycznej, ale nie jest to e-zdrowie w pełnym tego słowa znaczeniu, a jedynie nieliczne jego symptomy. W toku dyskusji podkreślono różnice pomiędzy poziomem e-zdrowia w publicznej i prywatnej ochronie zdrowia. Zdaniem uczestniczących w badaniu na poziomie szpitali ten system coraz bardziej się upowszechnia. Na pytanie, czy pacjenci dostrzegają działania w zakresie e-zdrowia, jako główną korzyśd wskazano wykorzystywanie Internetu do zdobywania informacji o lekarzach i placówkach medycznych. Wybrane cytaty Moim zdaniem e-zdrowie nie bardzo funkcjonuje i raczej nie istnieje. E-zdrowia nie ma w ogóle. Tak myślę. Chociaż z drugiej strony trudno jest powiedzied że go nie ma. Przecież wszyscy korzystamy z komputerów. Nie zgadzam się, że jest e-zdrowie. Przecież nie przesyłamy żadnych informacji o pacjencie mailem. Moim zdaniem jest zdecydowana różnica pomiędzy prywatną a publiczną ochroną zdrowia. Na poziomie szpitala uważam, że e-zdrowie funkcjonuje. Nie funkcjonuje natomiast na poziomie małych praktyk prywatnych. W ośrodkach akademickich korzystamy z e-zdrowia w znaczący sposób. W prywatnej służbie zdrowia jest zupełnie inaczej. Tak mi się wydaje. Pacjenci wyszukują oferty w Internecie. Wyszukują możliwości bezpośredniego kontaktu z lekarzem. Sprawdzają lokalizację placówki. Pacjenci poszukują generalnie informacji o lekarzu. Uczestnicy badania poproszeni o wskazanie działao, jakie podjęli w ostatnim okresie w sferze e-zdrowia skoncentrowali się przede wszystkim na wykorzystaniu Internetu jako miejsca rozpowszechniania informacji na temat ich praktyki. Wybrane cytaty Ja wykupiłem informacje w istniejących portalach medycznych za pośrednictwem profesjonalnych firm. Dzięki temu na wystukanie odpowiedniego hasła, słowa klucza wyszukiwane są wymagane informacje na temat poszukiwanego lekarza i świadczonych przez niego usług medycznych. Podawana jest lokalizacja, mapa dojazdu, godziny otwarcia gabinetu. Pacjenci mają możliwośd wypowiedzenia się na forach internetowych. Myślę, że większośd gabinetów lekarskich wykupiła reklamy. Liczę jednak na to, że można wykorzystad Internet w innym celu na przykład przesyłając wyniki czy inne informacje drogą elektroniczną. W trakcie dyskusji zwrócono uwagę, iż aktywnośd prywatnych praktyk medycznych w sferze e-zdrowia nie jest duża. Wskazano na inne obszary, które powinny byd wykorzystywane przez reprezentantów tego sektora, jak chociażby przesyłanie wyników badao albo zdjęd drogą elektroniczną. W tym miejscu pojawiły się jednocześnie wątpliwości związane z koniecznością zastosowao systemów zabezpieczających, zapewniających ochronę danych pacjentów. Zwrócono uwagę na to, iż prywatne gabinety lekarskie nie dysponują tak dużym potencjałem technicznym i infrastrukturalny, jak szpitale. 60

61 Wybrane cytaty Prywatne gabinety nie są tak dobrze zabezpieczonej jak szpitale. Żeby wysład informację o pacjencie trzeba mied dobrze zabezpieczoną sied. Jest to z pewnością ograniczenie. Ja przesyłam takie dane. Mam odpowiednie formy zabezpieczenia. Nie wszyscy o tym wiecie. Okazuje się, że nie wiele wiemy na swój temat. Z niektórymi kontrahentami mam właśnie połączenia elektroniczne. Ja przy wykonywaniu diagnostyki wykorzystuję telemedycynę. Mogę w bezpieczny sposób przesyład ruchome obrazy w ramach określonej umowy. Mogę też liczyd na szybką konsultację w tym zakresie. Bezsprzecznie dostrzeżono koniecznośd intensyfikacji działao w sferze e-zdrowia. Zwrócono uwagę na dobro pacjenta, oraz sprawnośd całego systemu opieki zdrowotnej. Poza tym wskazano na korzyści jakie mogłyby wynikad z wdrażania technologii IT i ich wpływ na jakośd wykonywanej pracy. Podkreślono, iż takie działania nie muszą byd nagłe i mogą przebiegad stopniowo. Wybrane cytaty Takie działania zdecydowanie musza się rozwijad nie tylko ze względu na pacjentów, ale na cały system ochrony zdrowia. Bardzo korzystną wydaje się byd ochrona pacjenta przez Internet. Ułatwiło to by nam pracę. Wykorzystanie Internetu do usprawnienia organizacji pracy w tym na przykład rejestracji pacjentów wydaje się byd dobrym rozwiązaniem, ale co ze starszymi pacjentami nie posiadającymi dostępu. Czy ich przypadkiem w ten sposób nie wykluczamy? Zawsze można przyjąd rozwiązanie kasy biletowej. Można zamówid bilet przez Internet, ale też można kupid w kasie. Tak samo powinno byd z rejestracją elektroniczną. Trzeba wziąd pod uwagę tych, którzy będą musieli się zarejestrowad bezpośrednio albo telefonicznie. Uznano, że każdy moment na wdrażanie e-zdrowia jest właściwy, jednak powodzenie takiego przedsięwzięcia zależy nie tylko od przekonao i dobrej woli, ale przede wszystkim od właściwego systemu finansowania. Wybrane cytaty Każdy moment wydaje się byd trudny, ale trzeba zacząd. W tym momencie rozmawiamy o pieniądzach. Po pierwsze kto to będzie finansował? Za pieniędzmi powinny iśd programy, sprzęt i tak dalej. Na pytanie kto powinien byd odpowiedzialny za nadzorowanie operacji związanych z informatyzacją ochrony zdrowia stwierdzono, że wszyscy, których ten system dotyczy. Wyrażono jednak obawy, że znaczący ciężar operacji, szczególnie w kontekście finansowym będzie spoczywał na jednostkach służby zdrowia. Podkreślono, iż oczekuje się rozwiązao systemowych, zapewniających ujednolicenie systemu i procedur. W kwestii odpowiedzialności wskazano na koniecznośd odgórnego administrowania poza odpowiedzialnością menedżerów i właścicieli prywatnych praktyk medycznych. Posłużono się w tym miejscu przykładami niedokooczonych inwestycji w systemie opieki zdrowotnej, które zostały zaniechane, co także może rzutowad na skutecznośd aktualnie podejmowanych inwestycji. 61

62 Wybrane cytaty Wszyscy wymienieni powinni byd odpowiedzialni za e-zdrowie. Niestety często jest tak że zmiany w konsekwencji finansuje lekarz. Wszystkie zmiany w ostatnich latach wyglądały tak samo. Ich bezpośrednie koszty ponosił lekarz. Instytucje mówiły o sukcesach zmian, ale płacił za nie lekarz. Paostwo musi opracowad program e-zdrowia. To musi byd ujednolicony system w skali całego kraju. Muszą byd ujednolicone standardy. Ktoś na szczeblu centralnym musi byd za to odpowiedzialny, ale koszty poniesiemy my. To wszystko jest raczej niewykonalne. Obawiam się, że może nie działad. Trudno jest takie przedsięwzięcie skoordynowad. Okazuje się, że płytki z nagranym badaniem tomograficznym nie wszędzie da się otworzyd. Czasem pacjent przychodzi z płytką nie do odczytania. Mówmy o rzeczach które miały działad a do dnia dzisiejszego nie działają, jak na przykład elektroniczne karty pacjenta. Zwródmy uwagę na aspekt finansowy operacji, która nie przyniosła skutków. Moim zdaniem to wszystko to daleka przyszłośd, obawiam się że nie do zrealizowania. Ogólnie nie mamy dobrych doświadczeo z informatyzacją w naszym kraju. Przypomnijmy sobie informatyzację ZUS-u. Zaczyna się wielkimi przetargami kooczy równie wielkimi niepowodzeniami. Stwierdzono, iż niektóre z działao mają szansę powodzenia i powinny byd wprowadzane jak najszybciej. Dotyczy to upowszechniania przesyłu wyników badao laboratoryjnych drogą elektroniczną, czy też elektronicznego przesyłania recept. Zdaniem uczestników badania, takie działania powinno się upowszechniad W tym miejscy zwrócono uwagę na problem uwierzytelniania podpisów elektronicznych. Wybrane cytaty To co można zrobid najszybciej to na przykład upowszechnianie przesyłania wyników badao laboratoryjnych przez Internet, czy wypisywad elektroniczne recepty. Ale w tym momencie pojawia się problem podpisu elektronicznego. Podpis musi byd uwierzytelniony. Teraz podpis elektroniczny kosztuje. Podpis elektroniczny musi w takiej sytuacji byd powszechną praktyką. Wszystkie działania w tym zakresie muszą stad się powszechne. Nie może byd tak, że będziemy mogli mied podpisaną umowę z jedną apteką, bo będziemy posądzeni o to, że mamy układ między sobą. Poza aptekami ważne są laboratoria. Nie ma potrzeby wożenia się w wynikami. Należy pomyśled o bezpieczeostwie danych. Zabezpieczenie danych to jest potężne przedsięwzięcie. Celem kolejnej części panelu było zidentyfikowanie barier i kluczowych czynników rozwoju e-zdrowia. Za najważniejsze bariery uznano ograniczenia: finansowe, infrastrukturalne oraz mentalne. Zwrócono również uwagę na niejednokrotnie niski poziom zaangażowania właścicieli prywatnej praktyki w proces informatyzacji. Podkreślono znaczenie bariery pokoleniowej. Starsi wiekiem lekarze tak jak i pacjenci nie są przygotowani na 62

63 taki rodzaj zmian. W toku dyskusji powstały również wątpliwości kto tak naprawdę powinien ponosid ciężar wprowadzanych zmian i czy średni personel medyczny jest w pełni na to przygotowany. Wybrane cytaty Główną barierą są finanse. Wykorzystanie Internetu w systemie jest drogie. Ważne są odpowiednie parametry przesyłu. Przy przesyłaniu zdjęd potrzebna jest dużo prędkośd i gwarancja właściwego odczytu. Ściąganie plików jest bardzo czasochłonne. Poza finansami ważne są uwarunkowania techniczne. Prawda też jest taka, ze z naszej strony potrzebne też są chęci. Łatwiej jest egzystowad w znanych warunkach, tak jak jest niż podejmowad zmiany i wyzwania. Myślimy, żeby może coś zmienid, ale często na myśleniu się kooczy. Jest problem starszych różnic. W pewnym wieku trudniej podejmuje się wyzwania. Niestety znam wśród swoich rówieśników lekarzy, którzy nie potrafią skorzystad z poczty internetowej. Stwierdzam to z przykrością. Ważny jest też problem starszych pacjentów, którzy nie mają dostępu do Internetu, ale nie potrafią też z niego skorzystad. Trzeba oddzielid dwie sprawy Internet a służba zdrowia i Internet a ludzie. Pacjenci sobie w tej kwestii nie radzą. W przypadku ludzi starszych póki pani w okienku nie umówi na wizytę to innej opcji nie widzą. Często są problemy nawet umówienia wizyty telefonicznej. Moim zdaniem istotnym ograniczeniem są również sprawy kadrowe. Czas lekarza już jest a będzie bardziej cenny. On nie ma czasu, aby zajmowad się takimi rzeczami. To musi byd absolwent zdrowia publicznego, byd może innego kierunku, który to wszystko będzie musiał ogarnąd. W przyszłości byd może będą musiały powstad, inne kierunku studiów, które zdejmą ten ciężar z lekarzy. Niektóre funkcje związane z informatyzacją może przejąd pielęgniarka. Chyba nie dysponujemy aż tak dużymi funduszami, aby zatrudniad jeszcze kogoś innego. Średni personel medyczny może wykonywad wiele zadao związanych z wdrażaniem innowacji. Musi dominowad podejście ekonomiczne. Moim zdaniem pielęgniarka zatrudniona jest po to, żeby pracowad w swoim zawodzie. Nie należy się rozpraszad. Zdaniem uczestników dyskusji e-zdrowie należy traktowad jak każdą inną inwestycję. Na początku trzeba liczyd się z ponoszeniem wysokich nakładów. Wybrane cytaty Moim zdaniem na początku koszty z pewnością zostaną podwyższone. E-zdrowie należy traktowad jak normalną inwestycję najpierw koszty zostaną zwiększone, ale potem obniżą się. Są pewne nakłady, które bezwzględnie będziemy musieli ponieśd. Na przykład zakup komputerów, programów antywirusowych. 63

64 Dyskusja wskazała, iż występuje koniecznośd stworzenia pewnych odgórnych rozwiązao administracyjnych w zakresie e-zdrowia celem uporządkowania procedur i zasad działania, a tym samym ukierunkowania na określone przedsięwzięcia. Wybrane cytaty Gdy przychodzi pacjent z wynikami, to ja poświęcam swój czas, żeby je wpisad. Gdybym miał takie dane w systemie oszczędzam swój czas. Mógłbym przyjąd więcej pacjentów. Byłbym mniej rozproszony. Generalnie byłby większy mój zysk. Ważna jest organizacja i koordynacja działao w tym zakresie, co powinienem robid ja jako lekarz, a co personel pomocniczy. My mamy swoje potrzeby, swoje potrzeby ma również Ministerstwo i NFZ. Żeby spełnid potrzeby wszystkich ten system musi wejśd. Po prostu. Widzę koniecznośd pewnych odgórnych ustaleo, pewnej rzetelnej informacji w tym zakresie. Uwarunkowania administracyjne są bardzo istotne szczególnie w kwestii ochrony szczególnie wrażliwych informacji, pewnie bardziej wrażliwych niż dane bankowe. Zresztą musimy zauważyd konieczną ochronę danych przed ich wykorzystaniem przez firmy ubezpieczeniowe. Informacji o pacjencie jest teraz tak dużo, że nie wyobrażam sobie ich gromadzenia bez postępującej informatyzacji. Papier i klisza fotograficzna nie wystarczą. Na dzieo dzisiejszy podejście lekarzy jest bardzo różne. Niektórzy inwestują w rozwój niektórzy nie. Jest jednak pewna instytucja, która może wymusid podjęcie określonych działao. Tą instytucją jest NFZ. Rozdysponowuje fundusze i ustala warunki kontraktowania. Przedstawiciele prywatnej opieki medycznej nie potrafili jednoznacznie wskazad konsekwencji wdrażania e- zdrowia dla aspektów organizacyjnych i kadrowych. Stwierdzono, iż jest potrzebna konkretna wiedza na temat samego systemu, aby móc się w tej kwestii wypowiedzied. Podkreślono jedynie koniecznośd unowocześnienia infrastruktury technicznej prywatnych palcówek medycznych. Wybrane cytaty Nie znamy projektu związanego z e-zdrowiem więc trudno jest powiedzied na jakie zmiany organizacyjne i kadrowe powinniśmy byd przygotowani. Przypuszczamy, ze potrzebne będą nowe komputery, czytniki, programy. Na pytanie, czy poziom wiedzy personelu medycznego jest wystarczający odpowiedź nie była do kooca jednoznaczna. Wskazano, iż realizacja tego typu przedsięwzięd wymaga szkoleo i systematycznego zwiększania poziomu wiedzy. Przedstawiciele prywatnej opieki medycznej nie mieli wątpliwości co do tego, że wdrożenie e- zdrowia usprawni system komunikacji wewnętrznej. Nie wszyscy uczestnicy dyskusji zgadzali się, iż nowoczesne systemy informatyczne mają wpływ na zmniejszenie poziomu zatrudnienia. Ich zdaniem może okazad się, że proces będzie postępował w zupełnie odwrotnym kierunku. Skutek może byd taki, że wzrośnie zapotrzebowanie na nowe kompetencje i nowych pracowników, których zadaniem będzie obsługa wdrażanych systemów. W kwestii odpowiedzialności za wprowadzanie e-zdrowia w prywatnej praktyce medycznej wskazano bezpośrednio na właścicieli placówek i menedżerów. 64

65 Wybrane cytaty Moim zdaniem nie rozwiąże. To przedsięwzięcie będzie wymagało zatrudnienia nowych osób. spowoduje zapotrzebowanie na nowy rodzaj kompetencji. Moim zdaniem starszy wiekiem średni personel, nawet po przeszkoleniu nie jest w stanie sprostad zmianom. Firmy informatyczne wprowadzają działania, które mają usprawnid sferę finansową funkcjonowania firm. Często ma to spowodowad zmniejszenie zatrudnienia pracowników księgowości,. Nie znam przykładów aby tak się stało. W związku z tego typu działaniami często pojawiają się nowe zadania. Owszem to zwiększa zakres widzenia, ale nie zawsze ogranicza kadrę. W mojej firmie w związku z informatyzacją liczba pracowników nie spadła. Wcześniej dane były wpisywane w książkę, a teraz ktoś je musi wpisywad do komputera. Odpowiedzialny jest zawsze właściciel, menedżer. Zadania trzeba narzucad a nikt poza menedżerem nie ma takiej mocy sprawczej. Uczestnicy dyskusji uznali, iż występują różnice w postrzeganiu e-zdrowia przez młodszych i starszych pracowników. Różnice wiekowe oznaczają również różny poziom gotowości do dokształcania się. Wybrane cytaty Moim zdaniem jest to kwestia pokoleniowa. Młode pokolenie wie, starsze wie bardzo mało. Bariera wiekowa odgrywa tu bardzo dużą rolę. Obawiam się, że starsze pokolenie nie będzie chciało się uczyd ani szkolid. Zadaniem ostatniej części dyskusji była próba określenia perspektyw rozwoju e-zdrowia na Podlasiu. Zgłoszono wątpliwośd, czy rzeczywiście, dzięki rozwiązaniom informatycznym, czas oczekiwania na poradę specjalisty się skróci. Można natomiast mówid o poprawie diagnostyki oraz zwiększenia poziomu wiedzy o pacjencie. Dostrzeżono także korzyści związane z usprawnieniem komunikacji z potencjalnymi pacjentami. Przedstawiciele prywatnej praktyki medycznej nie mieli wątpliwości, iż e-zdrowie przyczyni się do poprawy wizerunku placówek ochrony zdrowia. Wybrane cytaty Moim zdaniem jeżeli chodzi o oczekiwanie w kolejce na lekarz specjalistę to niewiele się zmieni. Jeżeli jest określona pula środków, to bez względu na wykorzystanie Internetu czy też nie ona się nie zwiększy. Poprawid się może diagnostyka dzięki dostępności do pełnej informacji medycznej. Będzie możliwy dostęp do pełnej historii choroby. Często podejmowane są decyzje na podstawie wyrywkowych danych. Sprawa jest jasna, dane będą przechowywane na serwerach a nie prywatnych komputerach. Sytuacja, w której pacjent przyszedłby do mnie i podał mi kartę chipową to po prostu ideał. Ale to się wydaje zbyt daleką przyszłością. Nie do kooca jestem przekonany, że poprawi komunikację z pacjentem, ale z personelem medycznym na pewno. 65

66 Pełna informacja o stanie zdrowia pacjenta zdecydowanie polepszy komunikację z lekarzem. Na dzieo dzisiejszy nie wyobrażam sobie, aby działało to w całej Polsce. Moim zdaniem e-zdrowie wzmocni wizerunek placówki. Po pierwsze taką placówkę łatwiej jest znaleźd. Pacjent ocenia każdą placówkę w sposób bardzo ludzki. Nowoczesna placówka pozostawia lepsze wrażenie. Technika generalnie urzeka ludzi. Wskazano raczej na pesymistyczny scenariusz rozwoju e-zdrowia. Argumentowano to głównie dotychczasowymi doświadczeniami w tym zakresie oraz względami ekonomicznymi. Rozwój uzależniono także od zmian w systemie kształcenia. Wybrane cytaty Przewiduję scenariusz raczej pesymistyczny. Czasu na to trzeba będzie bardzo dużo, chyba, że nagle spłyną jakieś duże pieniądze. Moim daniem jest koniecznośd wprowadzania na studiach medycznych, jakiegoś panelu, dwiczeo z zastosowao informatyki w medycynie. Żeby przygotowywad do zmian. Przyszłe kadry musza już byd ukierunkowane. Starszych lekarzy już się na to przygotowad moim zdaniem nie uda. Życie już nas zmusza do kontaktów w ramach systemu i narzuca pewne rozwiązania odgórne. Zadziała konkurencja w obszarze prywatnej służby zdrowia. E-zdrowie wzmocni potencjał PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z WYWIADÓW GRUPOWYCH (FGI) Tabela 7 Wywiady grupowe podsumowanie Badany problem Menedżerowie placówek ochrony zdrowia Charakterystyka badanej grupy Jak oceniasz dotychczasowy zakres e- zdrowia w obecnym systemie opieki zdrowotnej? dyrektor szpitala, kierujący kliniką stomatologiczną, kierujący poradnią, przedstawiciel NFZ w Białymstoku, przedstawiciel Departamentu Zdrowia w Urzędzie Marszałkowskim System w opinii respondentów jest słabo rozwinięty. Wskazano, iż postęp we wdrażaniu e- zdrowia jest zbyt wolny w stosunku do potrzeb opieki zdrowotnej w Polsce i regionie. Podkreślono koniecznośd analizowania e- zdrowia w kontekście działao nastawionych na szeroko rozumianych odbiorców usług medycznych oraz jako system usprawniających Przedstawiciele prywatnych zakładów opieki zdrowotnej Lekarze posiadający własną specjalistyczną praktykę medyczną ( w tym laboratoryjną) Funkcjonowanie oceniono na raczej niskim poziomie. Podkreślono ograniczony zakres implementacji działao z zakresu e-zdrowia w systemie opieki zdrowotnej. Wskazano na znaczne dysproporcje w zasięgu informatyzacji pomiędzy dużymi paostwowymi placówkami medycznymi a małymi prywatnymi przychodniami. Przedstawiciele obsługi medycznej Pielęgniarki, zatrudnieni w recepcji i innych komórkach organizacyjnych, posiadający bezpośredni kontakt z pacjentem i wspomagający podstawowy personel medyczny W większości przypadków utożsamiono e-zdrowie z wewnętrznymi systemami informatycznymi albo wykorzystaniem komputerów do przesyłu danych do NFZ. W jednym przypadku za e-zdrowie uznano komunikację internetową z pacjentem oraz z laboratorium medycznym. 66

67 Jakie innowacje o charakterze technologii IT zostały wprowadzone w Twojej placówce? Jakie aktualnie dostrzegasz potrzeby w obszarze e-zdrowia? Czy Twoim zdaniem jest właściwy moment na wprowadzanie e-zdrowia w podlaskich placówkach ochrony zdrowia? Kto jest a kto powinien byd odpowiedzialny za informatyzację w służbie zdrowia? Jakie są ograniczenia wprowadzania e zdrowia w Twojej placówce? Co stanowi ich źródło? Wskaż na najważniejsze bariery ograniczające rozwój e-zdrowia w podlaskich placówkach służby zdrowia. wewnętrzne funkcjonowanie placówki medycznej Badani wskazują na działania zorientowane na wdrażanie systemów informatycznych usprawniających wewnętrzne zarządzanie placówką, ukierunkowanych głownie na sprawozdawczośd. Widoczny jest brak działao nastawionych na odbiorców zewnętrznych. Uwaga skoncentrowana została przede wszystkim na konieczności usprawnienia systemu informacji o pacjencie jako płatniku i odbiorcy usług zdrowotnych Stwierdzono, iż czas działania w obszarze e- zdrowia są priorytetowe z punktu widzenia sprawnie funkcjonującego systemu opieki zdrowotnej, tak więc czas odgrywa tu bardzo dużą rolę Wskazane działania ograniczają się w największym stopniu do realizacji funkcji informacyjnej i promocyjnej związanej z prowadzoną działalnością medyczną. Reprezentant laboratorium medycznego wskazał na możliwośd wykorzystania systemów informatycznych w przesyłaniu wyników do placówek medycznych Wskazano na koniecznośd ujednolicenia tego, co powinno stanowid o implementacji e-zdrowia w placówkach medycznych, w tym także rozwiązao w zakresie bezpieczeostwa danych pacjentów. Podkreślono, iż działao służących innowacyjności w ochronie zdrowia nie można odkładad w czasie. Podkreśla się już funkcjonujące w placówkach opieki zdrowotnej systemy wewnętrzne usprawniające zarządzanie placówką medyczną. Tylko w jednym przypadku wskazano na wykorzystywanie Internetu do kontaktów z pacjentami oraz upowszechnianiu informacji o pracy przychodni. Reprezentanci poradni rodzinnych podkreślali dopiero rozpoczynający się proces informatyzacji utożsamiany głównie z przesyłem informacji do NFZ. Zwrócono uwagę na koniecznośd uzupełniania braków kompetencyjnych obsługi medycznej w zakresie szeroko pojętej informatyzacji. Uznano, że moment na wprowadzanie zmian jest właściwy i jest wiele potrzeb w tym zakresie. Należy jednak przygotowad personel na zmiany wynikające z wdrażania systemu. W kontekście relacji zewnętrznych (komunikacja z pacjentem i innymi placówkami medycznymi) system wymaga zewnętrznego administracyjnego nadzoru. Na poziomie jednostki medycznej za implementację e-zdrowia powinien odpowiadad menedżer placówki. Jako najczęstsze bariery identyfikowano: Bariery finansowe Bariery mentalne, obawy przed zmianami Słabą infrastrukturę placówek medycznych Bariery informacyjne dotyczące e-zdrowia Bariery związane z wdrażaniem systemów zabezpieczających dane pacjentów Brak nadzoru administracyjnego Jako najczęstsze wymieniano: Finansowe Mentalne Infrastrukturalne Czasowe Brak jednolitego nadzoru administracyjnego Informacyjne brak sprawnego systemu Jako najczęstsze wymieniano: Finansowe Mentalne Bariery związane z bezpieczeostwem systemu danych Infrastrukturalne Czasowe Niechęd do zmian Jako najczęstsze wymieniano: Finansowe Mentalne Infrastrukturalne (obecnie praca na przestarzałym sprzęcie) Brak wystarczającego poziomu kompetencji personelu medycznego w zakresie informatyzacji 67

68 Jaki może byd wpływ e- zdrowia na koszty prowadzenia działalności medycznej? Na ile e-zdrowie wynika z potrzeb wewnętrznych a na ile z wymogów administracyjnych? Na ile e-zdrowie usprawni kontakt z pacjentem oraz poprawi jakośd obsługi? Jakich usprawnieo organizacyjnych wymaga wprowadzenie e-zdrowia? Czy dotychczasowy poziom edukacji personelu jest wystarczający do wprowadzenia systemów e-zdrowia? Czy e-zdrowie rozwiąże przynajmniej częściowo politykę kadrową? Czy e-zdrowie usprawni proces komunikacji wewnątrz placówki? Kto powinien byd informacji dotyczącego e- zdrowia w Polsce i regionie E-zdrowie zdecydowanie wpłynie na obniżkę kosztów działalności medycznej, zarówno z punktu widzenia całego systemu jak i poszczególnych placówek medycznych Różnice pokoleniowe E-zdrowie traktowane jest w kategoriach inwestycji - w pierwszym okresie generuje koszty ale w długim przynosi zdecydowane zyski. Reprezentanci badanej grupy wyrazili obawę, iż będą w dużym stopniu obciążeni kosztami w sytuacji implementacji procesów. Brak sprawnego systemu informacyjnego w zakresie e-zdrowia Brak odpowiedniego systemu szkoleo zwiększającego umiejętnośd personelu pomocniczego, Przyjmuje się, że e-zdrowie wpłynie na oszczędności. Wyrażono obawę, iż system usprawnieo może odbyd się kosztem personelu pomocniczego. E-zdrowie wynika zarówno z wewnętrznych potrzeb placówek medycznych jak i potrzeb całego systemu ochrony zdrowia E-zdrowie może usprawnid kontakt z pacjentem, aczkolwiek poziom obsługi w głównej mierze zależy od personelu a nie rozwiązao informatycznych. Informatyzacja zwiększa poziom obsługi, wpływa na jej jakośd oraz marketing placówki medycznej. E-zdrowie wpłynie na sprawnośd systemu obsługi oraz zredukuje liczbę rozmów telefonicznych oraz ograniczy bezpośredni kontakt z pacjentem (co obecnie wydłuża proces obsługi) Najczęściej wskazywano na: zwiększenie poziomu kompetencji w zakresie e-zdrowia personelu medycznego, jasnego podziału obowiązków unowocześnienie infrastruktury stworzenie ujednoliconego systemu nadzoru administracyjnego w zakresie e- zdrowia koniecznośd usprawnienia systemu informacyjnego o e-zdrowiu. Dotychczasowy poziom edukacji personelu nie jest wystarczający jednak obawa i opór w związku z wprowadzaniem zmian jest duży. W dużych placówkach medycznych poziom edukacji personelu jest odpowiedni, ale tylko na obecne potrzeby i stan zaawansowania E-zdrowie wpłynie na racjonalizację zatrudnienia w systemie ochrony zdrowia E-zdrowie nie rozwiąże problemów kadrowych. Może nawet w fazie początkowej spowodowad rozrost zatrudnienia ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na nowy poziom kompetencji i umiejętności. E-zdrowie nie wpłynie na redukcję zatrudnienia. E-zdrowie w zdecydowany sposób wpłynie na usprawnienie komunikacji wewnętrznej. Na poziomie placówki medycznej za e-zdrowie odpowiada menedżer. Potrzebny jest także 68

69 odpowiedzialny za wdrażanie procesów z zakresu e-zdrowia w placówce opieki zdrowotnej? Czy obecny personel placówki jest przygotowany na realizację zadao wynikających z wdrożenia e-zdrowia? Czy e-zdrowie może mied bezpośrednie lub pośrednie przełożenie na poziom zdrowia pacjentów? Czy e-zdrowie może mied wpływ na poprawę komunikacji pomiędzy pacjentem a lekarzem oraz pacjentem a personelem pomocniczym? Czy e-zdrowie skróci czas oczekiwania na poradę specjalisty oraz zwiększy dostępnośd specjalistycznych usług medycznych? Czy e-zdrowie wpłynie na poprawę wizerunku placówki medycznej? Jakie przewidują scenariusze rozwoju e- zdrowia? Czy byd może posiadają Paostwo takie scenariusze? Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego sprawny i ujednolicony nadzór administracyjny. Tak, jednak wymagane są usprawnienia organizacyjne. Nie do kooca w związku z istnieniem barier finansowych, infrastrukturalnych i pokoleniowych (różnice w poziomie wiedzy młodych i starszych lekarzy). Personel pomocniczy mentalnie jest przygotowany na zwiększenie poziomu kwalifikacji w związku z informatyzacją służby zdrowia. E-zdrowie może w sposób pośredni wpłynąd na poziom zdrowia pacjentów poprzez: usprawnienie systemu informacyjnego dotyczącego stanu zdrowia pacjenta zmniejszenie ryzyka ordynacji niewłaściwych leków zwiększenie sprawności usług medycznych w związku z wykorzystaniem technologii informatycznych E-zdrowie wpłynie na poziom komunikacji z pacjentem, nie jest jednak jedynym czynnikiem. Dużą rolę odgrywa poziom obsługi. Sama informatyzacja sprzyja usprawnianiu systemu informacyjnego w placówkach medycznych jak i o placówkach medycznych.. E-zdrowie może skrócid czas oczekiwania, ale nie w każdym przypadku. Należy tu uwzględnid stopieo zróżnicowania w zakresie dostępności pacjentów do Internetu oraz barierę wiekową. E-zdrowie może przyczynid się do poprawy wizerunku placówki medycznej. Przewidywany jest raczej pesymistyczny scenariusz. Dotychczasowe działania w zakresie e-zdrowia o charakterze systemowym nie przyniosły oczekiwanego rezultatu. Widoczny jest brak strategii w zakresie implementacji e- zdrowia w placówkach medycznych. Implementacja e-zdrowia może trwad latami. Przewidywany jest zdecydowanie pesymistyczny scenariusz implementacji e-zdrowia w placówkach medycznych. Brakuje wypracowanych strategii w tym zakresie. Przewidywany jest raczej pesymistyczny scenariusz implementacji e-zdrowia w placówkach medycznych. Brakuje wiedzy na temat wypracowanych strategii w tym zakresie. WNIOSKI Z WYWIADÓW GRUPOWYCH (FGI) 1. Zdaniem badanych grup interesariuszy, e-zdrowie jest głównym warunkiem rozwoju całego systemu ochrony zdrowia jak i placówek ochrony zdrowia. 2. Głównymi barierami rozwoju e-zdrowia na Podlasi są: bariery finansowe bariery mentalne 69

70 bariery infrastrukturalne brak wiedzy o e-zdrowiu różnice pokoleniowe 3. Czynnikami rozwoju e-zdrowia na Podlasiu są: zgłaszane zapotrzebowanie na technologie informacyjne wysoki poziom dostępności do technologii informacyjnych rosnąca świadomośd personelu medycznego, w tym menedżerów, w zakresie potrzeb informatyzacji w służbie zdrowia 4. Postrzeganie e-zdrowia często ogranicza się wyłącznie do procesów wewnętrznych - informatyzacji w ramach poszczególnych jednostek ochrony zdrowia. 5. W opinii badanych inwestycje w e-zdrowie wymagają ponoszenia wysokich nakładów, ale zwrot inwestycji może nastąpid w krótkim okresie. 6. Rozwój e-zdrowia wymaga stworzenia systemu zabezpieczeo. 7. W opinii menedżerów informatyzacja i zastosowanie technologii IT zawsze przedkłada się na oszczędności. 8. Wdrażanie e-zdrowia wymaga wprowadzenia rozwiązao systemowych. 9. E-zdrowie spowoduje zmiany w strukturze zatrudnienia. Zakłada się spadek zatrudnienia personelu administracyjnego. 10. Większośd placówek medycznych nie ma całościowych strategii wdrażania e-zdrowia. 11. Wdrażanie e-zdrowia wymaga zmian w dotychczasowych systemach kształcenia. 12. Personel pomocniczy dostrzega korzyści wynikające z informatyzacji w ochronie zdrowia. 13. Skutecznośd implementacji e-zdrowia uzależniona jest od organizacji systemu szkoleo, szczególnie dla kadry średniego szczebla. 14. Wskazuje się, iż e-zdrowie w sposób pośredni wpłynie na zdrowie pacjenta. 15. W opinii wszystkich badanych grup interesariuszy e-zdrowie przyczyni się do usprawnienia komunikacji wewnętrznej. 16. Właściciele prywatnej praktyki medycznej obawiają się, iż większośd nakładów związanych z implementacją e-zdrowia będą musieli pokryd z własnych środków. 17. Powodzenie e-zdrowia w systemie ochrony zdrowia uzależnia się od możliwości finansowych oraz dostępności środków zewnętrznych. 18. Oczekuje się administrowania systemem e-zdrowia na szczeblu centralnym. 19. Jako organy nadzorujące proces implementacji e-zdrowia na szczebli centralnym wskazuje się NFZ i Ministerstwo Zdrowia. 20. E-zdrowie traktuje się jako główny czynnik usprawniający i porządkujący system informacji o pacjencie. 21. E-zdrowie postrzega się jako narzędzie promocji palcówki medycznej. 22. Uważa się, iż obecny moment jest właściwy na wdrażanie e-zdrowia. 70

71 23. Przeważają raczej pesymistyczne scenariusze rozwoju e-zdrowia. 24. E-zdrowie jest nie tylko inwestycją, ale wymogiem w związku z szybkim rozwojem współczesnego społeczeostwa. 71

72 5. WYNIKI BADAO ILOŚCIOWYCH W ramach badania obszaru e-zdrowie w województwie podlaskim przeprowadzono badania ilościowe wśród następujących grup interesariuszy: pacjenci, lekarze rodzinni, lekarze specjaliści, szpitale, apteki, praktyki pielęgniarskie oraz terapeuci. Realizacja badao ankietowych (techniką CATI lub PAPI) w oparciu o przekazany kwestionariusz ankiety odbyła się wśród wszystkich grup interesariuszy. Szczegółowy podział grup zawiera tabela 8. Tabela 8 Badane grupy interesariuszy obszaru e-zdrowie oraz liczebnośd prób Lp. Grupa interesariuszy Liczebnośd próby 1 Pacjenci Praktyki lekarza rodzinnego Personel praktyki lekarza rodzinnego Zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze 20 poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie lekarza POZ 4 Praktyki lekarskie specjalistyczne Personel praktyki lekarza specjalisty Zakłady opieki zdrowotnej (szpitale) - personel medyczny szpitala 25 oraz administracja IT 6 Praktyki terapeutyczne 23 7 Zakłady opieki zdrowotnej świadczące ambulatoryjne usługi 21 rehabilitacyjne 8 Praktyki pielęgniarskie Apteki Zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze 20 poradnie pielęgniarki środowiskowej 11 Zakłady opieki zdrowotnej posiadające w swojej strukturze 10 komórkę organizacyjną wyspecjalizowaną w opiece długoterminowej, w tym długoterminowej opiece domowej Wyniki z badao poszczególnych grup interesariuszy obszaru e-zdrowie zostały przedstawione z uwzględnieniem czterech głównych kategorii wskaźników: Wskaźniki podstawowe Wskaźniki aktywności Wskaźniki postawy/stosunku Kwestie horyzontalne Podsumowanie i wnioski cząstkowe przedstawiono po wynikach badao każdej z grup. Wykaz szczegółowych wskaźników dla poszczególnych badanych grup znajduje się w załączniku do raportu. 72

73 5.1. WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO PACJENTÓW WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniami ankietowymi objęto grupę 200 pacjentów Województwa Podlaskiego. Najwięcej badanych (41%) stanowili pacjenci w wieku lat, 30% to badani w wieku lat. Najmniej liczną grupę (3%) stanowili pacjenci w wieku 56 i więcej lat. W badanej grupie znajdowały się w 60% osoby z wykształceniem wyższym, w 37% z wykształceniem średnim, a pozostałe 3% stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym. Miesięczne dochody na osobę w badanej grupie dla 68% stanowiły kwotę poniżej 2000 zł, 23% badanych osiągało dochód od 2000 zł do 3000 zł na osobę, a 10% miało dochody powyżej 3000 zł na osobę. Badani pacjenci reprezentowali różne miejsca zamieszkania, 62% pochodziło z miasta, a pozostałe 38% ze wsi. Dostępnośd usług IT Badanych pacjentów charakteryzuje wysoka dostępnośd do ICT. 96% badanych posiada komputer i jednocześnie (96%) potwierdza dostęp do Internetu w domu. Pacjenci korzystają z różnych typów internetowego połączenia (por. rys. 1) Rysunek 1 Typ internetowego połączenia posiadanego przez pacjentów W najmniejszym zakresie stosowane są typy połączeo mobile/komórkowe -10% oraz ISDN - 10%. Trudno powiedzied, aby któryś z wymienionych typów połączeo zdominował nasz rynek. Udział pozostałych waha się między 14% - modem telefoniczny, poprzez 19% - inne szerokopasmowe, do 24% dla ADSL np. Neostrada. Stosunkowo dużo, bo prawie co czwarty badany nie orientuje się z jakiego typu połączenia internetowego korzysta. Badani wykazują oprócz powszechnego dostępu również bardzo duże zainteresowanie Internetem. Korzystający z dostępu do Internetu to 71% mieszkający miasta, a 29% mieszkaocy wsi.. Wśród ankietowanych aż 82% korzysta z Internetu codziennie, a kolejne 11% kilka razy w tygodniu. Zaledwie 2% zgłasza, że korzysta z Internetu tylko kilka razy w miesiącu, a 1% badanych rzadziej niż kilka razy w miesiącu. 5% badanych nie używa Internetu. Są wśród nich również ci, którzy nie mają do niego dostępu w domu. Wśród osób, które nie używają Internetu przeważają mieszkaocy wsi (60%). Jednakże z analizy wynika, że wśród tych mieszkaoców wsi, którzy korzystają z Internetu 64% robi to codziennie. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administracja i zarządzanie Używanie Internetu w celu umówienia się na wizytę przez Internet do którejkolwiek jednostki opieki zdrowotnej na terenie Województwa Podlaskiego jest incydentalne. 86% ankietowanych w ogóle tego nie robi. Wśród pozostałych najwięcej (5,5%) ankietowanych zarejestrowało się przez Internet do lekarza specjalisty (por. rys. 2). Byli to pacjenci z wykształceniem wyższym (82%) i średnim (18%). Wyniki badao wszystkich grup respondentów (od pacjentów po lekarzy) pokażą, że przyczyna tak niskiej aktywności w tym obszarze leży po 73

74 obu stronach. Zazwyczaj placówki medyczne nie dają pacjentowi możliwości skorzystania z tej formy umawiania wizyt. Analiza wykazuje, że relatywnie najłatwiej umawiad się do lekarza specjalisty. Rozkład odpowiedzi na pytanie Czy używa Pan/Pani Internetu lub poczty w celu umówienia się na wizytę wśród ankietowanych przedstawia wykres 2. Rysunek 2 Wykorzystanie przez pacjentów Internetu I poczty w celu umówienia się na wizytę lekarską Również stosunkowo rzadko ankietowani korzystają z Internetu aby dokonad zakupu np. lekarstw sprzedawanych bez recept, suplementów diety, czy potrzebnych urządzeo medycznych. Z badao wynika, że (uwzględniając strukturę wieku i wykształcenia ankietowanych) w równym stopniu korzystają z tej formy zakupów pacjenci w różnym wieku i z różnym wykształceniem. Chociaż wyraźnie częściej robią to mieszkaocy miast. Wśród kupujących medykamenty przez Internet najczęściej zamawiane są suplementy diety, witaminy i minerały. Szczegółową strukturę zakupów omawianych produktów przedstawia rys.3. Rysunek 3 Zakupy medykamentów przez pacjentów z wykorzystaniem Internetu 76% ankietowanych nie używa Internetu w tym zakresie. Szukanie informacji zdrowotnej Powszechny dostęp do Internetu ułatwia pozyskiwanie informacji zdrowotnej. Stosunkowo dużo bo, aż 74% ankietowanych odpowiadało, że przez Internet może znaleźd informacje o chorobach i ich symptomach, 44,5% o zdrowym stylu życia a 23% o alternatywnych sposobach leczenia. Korzystając z Internetu można ustalid godziny przyjęd lekarzy (co zgłasza 48% ankietowanych), czy też sprawdzid dawkowanie leków (robi to 31% badanych). Szczegółowe dane dotyczące używania Internetu w odszukiwaniu informacji dotyczących poszczególnych tematów prezentuje rysunek 4. 74

75 Rysunek 4 Używanie Internetu przez pacjentów w celu odszukania informacji zdrowotnych Wśród szukających w Internecie informacji wspomagających zdrowie, można zauważyd jednakowe zainteresowanie tym sposobem pozyskiwania informacji we wszystkich grupach wiekowych. W tym temacie większą aktywnością charakteryzują się mieszkaocy miasta (80%). Około 30% badanych korzystając z informacji dostępnych w Internecie, czy też za pośrednictwem forum internetowego poszerza swoją wiedzę w interesujących tematach zdrowotnych. Tutaj zdecydowanie dominują badani do 35 roku życia (84%), w równym stopniu pochodzący ze wsi jak i z miasta. Ponadto 31% mając łatwy dostęp do Internetu, konfrontuje wydane opinie lekarskie dotyczące np. przypisanych leków i ich dawkowania.. Biorąc pod uwagę strukturę badanych według płci (gdzie 73% stanowiły kobiety, a 27% mężczyźni) trochę częściej robią to kobiety (83% wskazao). Elektroniczna dokumentacja zdrowotna 89% badanych pacjentów zgłasza, że nie posiada dostępu do indywidualnej dokumentacji medycznej przez Internet. Badania pozostałych grup e-zdrowia dowodzą, że częśd pacjentów nie wie, że istnieje taka możliwośd. Procentowy rozkład ankietowanych posiadających dostęp do swojej dokumentacji medycznej przez Internet sporządzanej przez podmioty opieli zdrowotnej przedstawia rys. 5. Rysunek 5 Dostęp pacjentów do internetowej dokumentacji medycznej Konsultacje Badania wykazują, że praktycznie nie używa się Internetu lub poczty elektronicznej w celu komunikowania się (konsultowania) z lekarzem lub innymi specjalistami w sprawach zdrowotnych (przyznaje się do tego tylko 2% badanych). Rzadko również lekarz (w przychodni lub w szpitalu) używa komputera w celu przekazania pacjentowi informacji zdrowotnej np. do opisu procesu leczenia, wyjaśnienia symptomów choroby. Tylko 5% ankietowanych zgłasza, że lekarz robi to przy każdej wizycie, 12% że sporadycznie, natomiast reszta, czyli 83% badanych jeszcze się z tym nie spotkała. 75

76 Telemedycyna/Telemonitoring Na pytanie, Czy kiedykolwiek używał Pan/Pani elektronicznych urządzeo, które transmitowały jakieś dane życiowe do lekarza lub pielęgniarki twierdząco odpowiedziało 5% pacjentów (10 osób). Rysunek 6 pokazuje jaki rodzaj danych podlegał transmisji we wskazanej grupie. Rysunek 6 Rodzaj danych podlegających transmisji przez elektroniczne urządzenia w grupie pacjentów Konsultacje z lekarzem lub pielęgniarką za pośrednictwem teleletransmisji video zgłosił tylko 1% badanych (2 osoby). Opieka długotrwała Badanych pacjentów zapytano, czy w ich gospodarstwie domowym znajduje się urządzenie alarmowe, które można wykorzystad w celu wezwania pomocy w nagłym przypadku. Odpowiedzi twierdzącej udzieliło jedynie 6% ankietowanych. Wszyscy ankietowani posiadający urządzenie alarmowe deklarowali możliwośd użycia go poza domem. Oceniając przez kogo może byd używany alarm - 11 badanych (wszyscy posiadający) odpowiedziało, że przez użytkownika (chorego), dodatkowo 5 badanych wskazało jako użytkowników również innych członków rodziny. Jeszcze mniej, bo 3% badanych korzysta z dodatkowych elementów bezpieczeostwa jak narzędzia do automatycznego wykrywania ognia lub gazu. Internet nie jest również medium używanym do kontaktu z dostawcami usług zdrowotnych realizowanych w domu pacjenta taki sposób kontaktu wskazało 2% badanych. Postawa dotycząca IT Zdecydowana większośd ankietowanych uważa, że powszechny dostęp do komputerów i Internetu pomaga w utrzymaniu zdrowia (tak uważa 74,5% badanych), przyczyni się do poprawy systemu opieki zdrowotnej (tak uważa 78,5% badanych) oraz usprawni kontakt ze służbą zdrowia i innymi dostawcami usług opieki zdrowotnej. W tym obszarze wyraźnie widad, że pacjenci z wyższym wykształceniem z dużo większym entuzjazmem podchodzą do tematu e-zdrowia, niż ci z wykształceniem podstawowym. Pokazuje to rysunek 9. Rysunek 9 Ocena użyteczności technologii IT według wykształcenia badanych pacjentów 76

77 Interesujące jest, że aż 70% ankietowanych jest zdania, że nie potrzebuje pomocy aby lepiej używad komputera oraz Internetu. Częściej tego zdania są pacjenci mieszkający w mieście oraz ci z wyższym wykształceniem. Rysunek 10 pokazuje, że 90% ankietowanych z wyższym wykształceniem uznaje swoje umiejętności informatyczne za wystarczające. Rysunek 10 Ocena umiejętności efektywnego używania komputera oraz Internetu według wykształcenia badanych pacjentów Najwyżej swój stan umiejętności oceniają pacjenci do 45 roku życia. Widad to na rysunku 11. Pacjenci z pozostałych przedziałów wiekowych dominują w grupie tych, którzy twierdzą, że potrzebują pomocy aby lepiej używad komputera. Rysunek 11. Ocena stanu umiejętności efektywnego używania komputera oraz Internetu wg wieku Ponad połowa pacjentów, których dochody per capita znajdują się w przedziale 1-2 tyś. Złotych oraz 1/3 o dochodach poniżej 1000 zł zgłasza, że wysokie koszty zakupu sprzętu i oprogramowania powstrzymują ich od intensywniejszego używania komputera oraz Internetu. Szczegółowe zestawienie wyników badao świadczących o postawie pacjentów wobec technologii ICT prezentuje tabela 9, w której poprzez odpowiedź (tak/nie) mogli ustosunkowad się do następujących stwierdzeo: 77

78 Tabela 9 Postawa pacjentów wobec technologii ICT Stwierdzenie % tak % nie % brakujących odpowiedzi Komputery oraz Internet są bardzo użyteczne w codziennym życiu 92,5 2,5 5 Komputery oraz Internet mogą pomagad w utrzymaniu zdrowia 74,5 20 5,5 Komputery oraz Internet mogą poprawid system opieki zdrowotnej 78,5 13,5 8 Kiedy używam komputera i Internetu w celu uzyskania porad dotyczących zdrowia, zwykle uzyskuję to czego szukam Posiadam niezbędne umiejętności aby używad komputera oraz Internetu do 77,5 17 5,5 efektywnego sposobu ich użycia Potrzebuję większej pomocy aby lepiej używad komputera oraz Internetu Koszty powstrzymują mnie od intensywniejszego używania komputera oraz 76,5 14 9,5 Internetu Ufam, że informacja o mnie, przechowywana w szpitalnych lub ambulatoryjnych systemach informatycznych, jest bezpieczna Ocena wpływu (oddziaływania) IT Ponad połowa badanej próby dostrzega wpływ użycia komputerów na jakośd opieki zdrowotnej, a prawie połowa stwierdza, że komputery i Internet zmieniły sposób widzenia własnych problemów zdrowotnych. Znacznie mniej badanych, tylko co czwarty, dostrzega wpływ IT na kontakty z lekarzami (por. rys. 12). Rysunek 12 Obszary, w których użycie przez pacjenta komputera oraz Internetu powoduje zmiany Ochrona danych Na podstawie udzielonych odpowiedzi można wnioskowad, że świadomośd w zakresie praw wynikających z ochrony danych osobowych jest niska. Tylko 11% badanych stwierdziło, że byli pytani o zgodę na przechowywanie i transmisję tego typu danych. Co prawda równocześnie jedynie 5% ankietowanych wskazało, że mieli do czynienia z poważnym naruszeniem ochrony danych osobowych, ale wydaje się, że wynika to przede wszystkim z braku świadomości WYNIKI BADAO PACJENTÓW - MODUŁ OPIEKA NIEFORMALNA WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Opieka nieformalna Stosunkowo niewielka częśd badanej pacjentów (14%) deklarowała stałą opiekę nad inną osobą potrzebującą pomocy. Wśród tych badanych 2/3 mieszkało razem z osobą, którą się opiekują. Odpowiedzi na kolejne pytania dotyczą tylko tej grupy badanych. 78

79 WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Wyszukiwanie informacji zdrowotnej Tak jak poprzednio Internet okazał się popularnym źródłem informacji medycznych 46% badanych szukało tam informacji pomocnych w opiece. W większości była to postawa bierna, jedynie 15% wskazało, że Internet jest sposobem na wymianę doświadczeo i porad. Telemedycyna/telemonitoring W grupie osób opiekujących się innymi deklaracja wykorzystywania urządzeo elektronicznych do przekazywania danych życiowych lekarzowi lub pielęgniarce była niewiele częstsza (8% badanych) niż w całej ankietowanej próbie (5%). Wszystkie rodzaje danych podlegających transmisji: waga, tętno, ciśnienie krwi, poziom cukru, EKG zostały wskazane z równą częstotliwością. Opieka długoterminowa Na pytanie dotyczące posiadania urządzenia alarmowego pozytywnie odpowiedziała tylko jedna osoba. Było to urządzenie mobilne. Podobnie przedstawiała się sytuacja w zakresie komunikacji elektronicznej, tak w zakresie kontaktu z dostawcą usług opieki zdrowotnej, jak również z osobą pozostającą pod opieką. Tylko jedna osoba w obu przypadkach zadeklarowała korzystanie z mediów elektronicznych. Postawa dotycząca IT / ocena wpływu IT Osoby opiekujące się innymi w wysokim stopniu doceniają rolę komputerów i Internetu w procesie opieki. Najrzadziej, ale i tak była to prawie połowa ankietowanych, deklarowana była wiara w korzystanie z mediów elektronicznych jako sposób na poprawę zdrowia, bezpieczeostwa oraz dobrego samopoczucia osoby pozostającej pod opieką. Szczegółowe dane zawiera tabela 10. Tabela 10 Postawa pacjentów zajmujących się opieką długotrwałą wobec technologii ICT Stwierdzenie % tak % nie Komputery oraz Internet mogą pomagad osobom, które opiekują się innymi osobami na zasadzie 96 4 wolontariatu Wiem dużo, jak komputer i Internet może mi pomóc w sprawowaniu opieki nad inną osobą Wiem, gdzie w Internecie, mogę znaleźd potrzebne mi informacje Wiem, gdzie mogę otrzymad systemy alarmowe i kto za nie może zapłacid Byłoby bardziej pożyteczne, gdybym mógł skomunikowad się z dostawcą opieki za pośrednictwem 92 8 poczty elektronicznej lub Internetu Informacje, które znajduję w Internecie pomogły mi aby lepiej opiekowad się osobą znajdującą się pod moją opieką Transmisja danych życiowych do lekarza poprawiła zdrowie i bezpieczeostwo osoby, którą się opiekuję System alarmowy poprawił bezpieczeostwo i dobre samopoczucie osoby pozostającej pod moją opieką PODSUMOWANIE I WNIOSKI DOTYCZĄCE BADANIA PACJENTÓW WSKAŹNIKI PODSTAWOWE 1. Badanych pacjentów charakteryzuje wysoka dostępnośd do IT (posiadaniem komputera oraz korzystaniem z informacji przez Internet). Ponad 80% posiadających dostęp do Internetu korzysta z niego z codziennie. Ten wysoki wskaźnik generują głównie młoda grupa pacjentów. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI 1. Najczęściej badani pacjenci szukają w Internecie informacji o chorobach i ich symptomach (74%). Prawie połowa sprawdza, korzystając z Internetu, godziny przyjęd lekarzy (48%). 79

80 2. Mało popularne jest dokonywanie zakupu preparatów medycznych i suplementów diety. Taki sposób zakupów deklaruje nieco ponad 20% badanych. 3. Większośd badanych pacjentów (prawie 90%) wskazuje na brak dostępu do indywidualnej dokumentacji medycznej przez Internet. 4. Badani pacjenci praktycznie nie używają Internetu lub poczty elektronicznej w celu komunikowania się (konsultowania) z lekarzem lub innymi specjalistami w sprawach zdrowotnych. Na taki kontakt wskazuje jedynie 2% badanych. 5. Badani pacjenci (zaledwie 5% wskazao) wskazują na sporadyczne używanie przez lekarza (w przychodni lub w szpitalu) komputera w celu przekazania pacjentowi informacji zdrowotnej np. do opisu procesu leczenia, wyjaśnienia symptomów choroby. WSKAŹNIKI POSTAWY 1. Ponad ¾ badanych pacjentów jest zadania, że dostęp do sieci elektronicznych przyczyni się zarówno do poprawy stanu zdrowia pacjentów, jak i systemu opieki zdrowotnej, przy czym można zauważyd, że pacjenci z wyższym wykształceniem z dużo większym entuzjazmem podchodzą do tematu e-zdrowia. KWESTIE HORYZONTALNE 1. Na podstawie udzielonych przez badanych pacjentów można wnioskowad, że świadomośd w zakresie praw wynikających z ochrony danych osobowych jest niska. Tylko 11% badanych stwierdziło, że byli pytani o zgodę na przechowywanie i transmisję tego typu danych. 2. Równocześnie jedynie 5% ankietowanych wskazało, że mieli do czynienia z poważnym naruszeniem ochrony danych osobowych, ale wydaje się, że wynika to przede wszystkim z braku świadomości WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO LEKARZY RODZINNYCH WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniu poddanych zostało 218 lekarzy rodzinnych. Wśród badanych 35% stanowili lekarze w wieku lat, zaś 39% lekarze w wieku lat. Najmniej liczną grupę wiekową (niecałe 2%) stanowili w badaniu lekarze najmłodsi (do 35 roku życia). Pozostałą częśd badanych (24%) tworzyli najstarsi lekarze, czyli w wieku 56 i więcej lat. Badani lekarze reprezentowali placówki zlokalizowane głównie w mieście (68%) będące w znacznej części placówkami niepublicznymi (97%). Placówki te zatrudniały od 2 do 45 osób, a pod swoją opieką miały od 300 do ponad pacjentów. Dostępnośd ICT Badana grupa lekarzy w 99,5% posiada komputer oraz posiada dostęp do Internetu wykorzystując zróżnicowane typy internetowego połączenia (por rys.13). Najwięcej badanych używa połączeo typu ADSL (33% badanych), natomiast w najmniejszym zakresie korzysta z połączeo komórkowych (6% badanych). Wśród badanych 18% nie wie z jakiego internetowego połączenia korzysta. Rysunek 13 Typ internetowego połączenia wykorzystywanego przez lekarzy rodzinnych 80

81 Internet stanowi dla badanych podstawowe narzędzie dostępu. Z innych elektronicznych sieci poza Internetem korzysta zaledwie 20%. Okres użytkowania Internetu dla ponad połowy badanych jest nie dłuższy niż 5 lat, co świadczy o docenieniu Internetu dośd niedawno. Jednakże należy zauważyd, że ok. 15% badanych korzysta z Internetu już ponad 10 lat, zaś blisko 30% od 5 do 10 lat. Internet oraz inne sieci elektroniczne pozwalają respondentom w ich pracy zawodowej na kontakt z różnymi organizacjami lub osobami (por rys. 14). W największym stopniu sieci elektroniczne umożliwiają badanym na kontakt ze specjalistycznymi praktykami (56,4%) oraz z laboratoriami (54,6%). Prawie 1/3 badanych wykorzystuje sieci elektroniczne do kontaktu z innymi lekarzami rodzinnymi. Rzadziej badani kontaktują się za pomocą Internetu lub innych sieci elektronicznych (zaledwie ponad 10% wskazao) z instytucjami ubezpieczeniowymi, z dostawcami materiałów i wyposażenia oraz z aptekami. W bardzo małym zakresie badani wykorzystują Internet lub inne elektroniczne sieci do kontaktu z pacjentem, ekspertami zdrowotnymi, szpitalami, czy też dostawcami opieki zdrowotnej z innych paostw UE. Natomiast znikomy procent wskazao dotyczył kontaktów z obszarem opieki domowej. Rysunek 14 Zakres wykorzystania Internetu lub innych elektronicznych sieci przez lekarzy WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/zarządzanie Internet lub inne sieci elektroniczne są używane do kontaktu z pacjentem w celu organizacji wizyty lekarskiej przez zaledwie 12,8% badanych lekarzy. W 1/3 przypadków wykorzystywane są elektroniczne sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Natomiast 82 % badanych wymienia w sposób elektroniczny administracyjne dane pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (por. rys. 15). Rysunek 15 Zakres wykorzystania Internetu i innych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi podmiotami 81

82 Funkcja zarządzania Badani lekarze dostrzegają znaczenie Internetu i innych elektronicznych sieci do realizacji zamówieo wyposażenia praktyki. Z takiej formy korzysta 69% ankietowanych. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Rejestrowanie i archiwizowanie indywidualnych danych administracyjnych pacjenta deklaruje 76% badanych. Wykorzystanie technologii informatycznych przy rejestrowaniu i archiwizowaniu danych pacjenta występuje z różną częstotliwością i dotyczy wybranych danych. (por rys. 16) Najczęściej rejestrowane i archiwizowane są dane dotyczące przypisywania leków i ich dawkowania (45,4% wskazao). Ponad 1/3 badanych rejestruje i archiwizuje diagnozy. W najmniejszym stopniu badani lekarze rejestrują skutki leczenia (3,2% wskazao). Rysunek 16 Typy danych pacjenta rejestrowanych i elektronicznie archiwizowanych przez lekarzy rodzinnych Na możliwośd dostępu pacjentów do swoich indywidualnych danych wskazuje co trzeci badany. Badani charakteryzują się umiarkowanym stopniem strukturyzacji danych wejściowych. Połowa badanych lekarzy nie korzysta do wprowadzania medycznych danych do komputera z szablonów z ustrukturyzowanymi polami danych wejściowych. Pozostali wprowadzając dane medyczne najczęściej kodują je według określonej klasyfikacji. Wymiana danych medycznych pacjenta Badani lekarze dośd rzadko wykorzystują Internet lub inne sieci elektroniczne w celu wymiany medycznych danych pacjenta z profesjonalistami medycznymi (por. rys. 17). Co piąty badany deklaruje wymianę danych medycznych pacjenta z innymi lekarzami rodzinnymi. Zdecydowanie rzadziej (po 3,1% wskazao) badani wymieniają medyczne dane pacjenta z autorytetami zdrowotnymi oraz specjalistami. Rysunek 17 Grupy podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji), z którymi lekarze wymieniają elektronicznie medyczne dane pacjenta 82

83 Konsultacje Badani lekarze w 81% posiadają w gabinecie lekarskim komputer, a jego wykorzystanie podczas wizyty lekarskiej deklaruje 72%. Wykorzystanie komputera pozwala lekarzom na dostęp do pewnych danych elektronicznych pacjenta (por. rys. 18). Dla ponad połowy lekarzy są to przepisane leki i dawkowanie. Ponad 1/3 lekarzy rodzinnych ma dostęp do diagnozy, a nieco ponad 1/5 ma dostęp do symptomów i przyczyn kontaktu pacjenta z lekarzem. Rzadziej podczas wizyty lekarskiej wykorzystuje się elektroniczne dane dotyczące wyników testów laboratoryjnych, zlecenia badao i ich wyników, wyników pomiarów oraz historii choroby. Prawie wcale badani lekarze nie korzystali z danych dotyczących skutków leczenia (2,7%). Rysunek 18 Rodzaje elektronicznych danych pacjenta dostępne podczas wizyty/konsultacji Ponad ¼ badanych lekarzy deklaruje wykorzystanie komputera podczas konsultacji aby pokazad pacjentom informacje związane ze zdrowiem. Tylko 15% badanych deklaruje wykorzystanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu kontaktu z pacjentami na temat informacji związanych ze zdrowiem. Diagnozy Wśród badanych jedynie 23% lekarzy posiada oprogramowanie służące do stawiania diagnozy, jednakże jego częste wykorzystywanie deklaruje 47% posiadających oprogramowanie. Pozostała cześd mimo tego, że posiada oprogramowanie wcale go nie używa lub używa sporadycznie. Posiadane oprogramowanie daje przy stawianiu diagnozy najczęściej odpowiedź ogólną. Zdecydowanie rzadziej jest to oprogramowanie, które umożliwia uzyskanie odpowiedzi w stosunku do określonego pacjenta tj. z wykorzystaniem danych, które zostały już wcześniej zgromadzone na jego temat. Ponadto oprogramowanie to korzysta z jednaj bazy danych pacjentów i nie wymaga każdorazowego wprowadzania danych pacjenta. Ordynacja leków Badani dośd często (w 75% przypadkach) wykorzystują Internet lub inne elektroniczne sieci w celu wyszukania informacji na temat ordynacji leków, informacji o nowych lekach i przeciwwskazaniach. Używanie oprogramowania wspierającego ordynację leków deklaruje 28% badanych. W tej części badanych lekarzy używanie oprogramowania odbywa się raczej często (57% wskazao). Posiadane oprogramowanie dla ponad 80% badanych pozwala na uzyskanie ogólnych informacji odnośnie ordynacji leków. Badani wskazali również na rodzaj funkcjonalności posiadanego oprogramowania (por. rys. 19). Najczęściej (ok. 25% wskazao) funkcjonalnośd jest odnoszona do wspierania dawkowania leków. Natomiast w najmniejszym zakresie (nieco ponad 7% wskazao) do ostrzegania przed alergiami. Internet lub inne sieci elektroniczne prawie przez wszystkich badanych (96% wskazao) nie są wykorzystywane w celu transferu recepty do apteki. Rysunek 19 Funkcjonalnośd oprogramowania wspierającego ordynację leków 83

84 Analizy laboratoryjne Dośd dobrze przedstawia się sytuacja w wykorzystaniu elektronicznych sieci w celu otrzymywania elektronicznych raportów i wyników laboratoryjnych. Świadczy o tym deklaracja prawie połowy badanych lekarzy rodzinnych (49%). Skierowanie Badani lekarze w niewielkim stopniu wykorzystują Internet lub inne sieci elektroniczne w celu organizacji wizyty pacjenta u innego dostawcy opieki zdrowotnej. Taką formę deklaruje zaledwie 5% badanych. Nieco więcej (8%) lekarzy wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne w celu wysłania i otrzymania skierowania lub diagnozy. Profesjonalna edukacja i dokształcanie W badanej grupie lekarzy można zauważyd średni wskaźnik (64%) używających Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich 12 miesięcy. Telemedycyna/telemonitoring Internet lub elektroniczne sieci nie są prawie w ogóle używane przez badanych lekarzy w trakcie dostarczania usług telemonitoringu do pacjentów w domach oraz w trakcie sprawowania opieki domowej. Świadczy o tym wskaźnik na poziomie 99,5%. W takim samym zakresie lekarze nie wykorzystują Internetu lub innych elektronicznych sieci do otrzymywania danych dotyczące stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub objętych opieką domową. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Wyniki zaprezentowano w tabeli 11. Tabela 11 Postawa lekarzy rodzinnych wobec technologii ICT Stwierdzenie % tak % nie Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia 83,9 16,1 jakośd usług opieki zdrowotnej Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd 91,7 8,3 włączone w medyczną edukację W celu urzeczywistnienia korzyści wynikających z informatyki wszyscy uczestnicy opieki 77,5 22,5 zdrowotnej muszą dzielid się informacjami klinicznymi za pośrednictwem sieci Systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne jeśliby lekarze rodzinni zostali objęci 92,2 7,8 większym doszkalaniem Moja praktyka potrzebowałaby lepszego wsparcia w obszarze utrzymania moich systemów 83,9 16,1 informatycznych Koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu systemów 68,8 31,2 informatycznych Ponad 90% badanych zgadza się, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację oraz uważa, że systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne jeśliby lekarze rodzinni zostali objęci większym doszkalaniem. Te wysokie wskaźniki oznaczają potrzebę edukacji w środowisku lekarskim odnośnie systemów informatycznych. Ponad 80% badanych ma świadomośd, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej. Lekarze potrzebują wsparcia w obszarze utrzymania swoich systemów informatycznych, o czym świadczy ponad 80% wskaźnik odpowiedzi twierdzących. Pozostałe stwierdzenia również otrzymały wysokie wskaźniki po stronie zgody. Postrzeganie wpływu ICT Raczej pozytywnie należy ocenid dostrzeganie znaczenia użycia technologii informatycznych przez badanych lekarzy. Najwięcej z nich (83,5%) wskazało obszar jakim jest osobisty przebieg procesu pracy (por. rys. 20). Dla ponad połowy badanych użycie technologii informatycznych dokonało zmian w procesach pracy osób obsługujących ich praktykę. Natomiast najmniej (15%) jest zdania, że technologie informatyczne dokonały zmian w relacji między lekarzem a pacjentem. 84

85 Rysunek 20 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian Według badanych użycie technologii informatycznych miało wpływ na obciążenie pracą osób współpracujących z lekarzem (58,3%), na średnią liczbę pacjentów obsługiwanych w ciągu jednego dnia (52,3% wskazao), na liczbę pacjentów zgłaszających się do lekarza po raz pierwszy (20,2%) oraz na zakres oferowanych przez lekarzy usług (11,5%). KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. 1/5 badanych jednostek deklaruje inwestycje w informatykę i systemy informatyczne na poziomie poniżej 1% obrotów. Średni poziom inwestycji w informatykę i systemy informatycznej wyniósł 4,5% rocznych obrotów. Na kolejne 12 miesięcy 30% badanych planuje dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Mają one głównie dotyczyd bezpieczeostwa danych, infrastruktury IC oraz elektronicznej dokumentacji medycznej. Wsparcie Badani lekarze do wsparcia i utrzymania systemów IT oraz oprogramowania w swoich placówkach wskazują najczęściej zewnętrznego dostawcę usług (44% wskazao). Jednakże ponad 1/3 badanych deklaruje, że osobą odpowiedzialną za wsparcie i utrzymanie systemów IT jest sam badany. W 17% badanych praktyk wsparciem i utrzymaniem systemów IT zajmuje się dedykowany personel IT (por. rys. 21). Rysunek 21 Osoby odpowiedzialne za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie 85

86 Ochrona danych/bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają stosowane systemy zabezpieczeo. W badanej grupie zdecydowanie najczęstszą techniką zabezpieczającą jest hasło zabezpieczające dostęp do komputera (93% wskazao). Ponad 1/3 stosuje kodowanie wysyłanych i otrzymywanych dokumentów oraz poczty elektronicznej, a 25% chroni hasłem wysyłane i otrzymywane dokumenty. Blisko 75% badanych posiada również kopie bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych na komputerach praktyki. Świadomośd posiadania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych ma 70% badanych. Sposoby uzyskiwania tej zgody w badanych placówkach prezentuje wykres (por. rys. 22). Prawie 1/3 badanych uzyskuje zgodę na przechowywanie i transfer danych pacjenta na piśmie, niecałe 10% ustnie, zaś pozostali nie mają specyficznych sposobów w tym zakresie. Rysunek 22 Sposoby uzyskiwania zgody pacjentów na przechowywanie i transfer danych Interoperacyjnośd Ponad połowa badanych wskazuje na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych (56%). Umiejętności IT Połowa badanych lekarzy określa stopieo swoich umiejętności komputerowych jako podstawowy a druga jako średniozaawansowany. Żaden z badanych lekarzy nie określił swoich umiejętności na poziomie zaawansowanym. Taki stan rzeczy wynika zapewne z niskiej częstotliwości udziału lekarzy w szkoleniach IT (por. rys. 23). Rysunek 23 Częstotliwośd udziału lekarzy rodzinnych w szkoleniach IT Połowa badanych nie uczestniczy w szkoleniach, zaś 26% bierze w nich udział, ale rzadziej niż raz na dwa lata. Co piąty badany uczestniczy w szkoleniach co najmniej raz na dwa lata. 86

87 WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO LEKARZY RODZINNYCH MODUŁ PIELĘGNIARKI/PERSONEL PRAKTYKI WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniem objęto 55 pielęgniarek i personelu medycznego pracującego przy lekarzach rodzinnych w województwie podlaskim. Najwięcej, bo 40% badanych stanowił personel w wieku lat, 38% badanych było w wieku lat. Natomiast najmniejszą grupę, zaledwie 2% stanowił personel w wieku lat, zaś 9% w wieku 56 i więcej. Około 11% respondentów reprezentowało przedział wiekowy lat. 87% badanych zaznaczyło, że pracuje jako pielęgniarka, a 16% jako personel administracyjny. Wyniki powyższe oznaczają, że częśd badanych wykonuje jednocześnie obowiązki pielęgniarki i personelu administracyjnego. Zdecydowana większośd badanych zatrudniona była w niepublicznej opiece zdrowotnej 82% badanych, zaś 76% badanych mieszka w mieście. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administracja i zarządzanie Umawianie pacjentów na wizytę lekarską w dalszym ciągu odbywa się w sposób tradycyjny. Tylko 9 % ankietowanych używa Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu umówienia wizyty z pacjentem. 82% badanych twierdzi, że nie prowadzi żadnego kontaktu z pacjentami w obszarze zagadnieo administracyjnych, a pozostałe 18% robi to bardzo rzadko, wręcz okazjonalnie (np. gdy NFZ ma zastrzeżenia do ważności ubezpieczenia i trzeba to wyjaśnid z pacjentem). Ponad 67% ankietowanych ocenia jako początkujący swój poziom umiejętności utrzymywania kontaktów z pacjentami za pośrednictwem Internetu (np. za pośrednictwem poczty elektronicznej) w obszarze zagadnieo administracyjnych, tylko 5% określa ten poziom jako zaawansowany (por. rys.24). Rysunek 24 Samoocena poziomu umiejętności utrzymywania kontaktów z pacjentami za pośrednictwem Internetu w obszarze zagadnieo administracyjnych Internetu lub innych elektronicznych sieci do wymiany danych administracyjnych o pacjencie z innymi dostawcami opieki zdrowotnej używa 24% badanych, przy czym tylko 9% twierdzi, że robi to często. Zaledwie 3% badanych ocenia, że sprawnie wymienia dane administracyjne pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej za pomocą IT, a 64 % uważa swój poziom za początkujący. Coraz częściej staje się kontaktowanie jednostek medycznych za pomocą Internetu w celu rozliczenia pacjenta z płatnikami świadczeo, robi to już 54% średniego personelu medycznego. Nie jest to jednak powszechne skoro 38% ankietowanych twierdzi, że robi to często, 11% sporadycznie, a 51% wcale, a 67% oceniając swój poziom umiejętności w tym zakresie jako początkujący. Podsumowując we wszystkich dziedzinach administrowania danymi pacjenta, za pomocą sieci elektronicznych, personel praktyk lekarza rodzinnego (w prawie 70%) określa swój stan umiejętności jako początkujący. Wydaje się, że na tak słaby wynik duży wpływ mają umiejętności IT personelu praktyk. 87

88 Funkcja zarządzania Połowa średniego personelu medycznego wykorzystuje Internet lub inne elektroniczne sieci w celu zamawiania wyposażenia praktyki. Jednak nie jest to powszechnie stosowane (tylko 13% zgłasza, że robi to często, 29% sporadycznie, a 58% wcale), chociaż firmy sprzedające w/w wyposażenie na pewno otwarte są na tę drogę sprzedaży. Niewątpliwie jest to wynikiem niskiego poziomu umiejętności, gdyż 64% badanych oceniło swój poziom jako początkujący, 31% - średniozaawansowany, a jedynie 5% jako zaawansowany. Przechowywanie danych pacjenta- elektroniczna dokumentacja zdrowotna Elektroniczne bazy danych pacjentów w wielu placówkach medycznych budowane są już od kilku lat. Jest to jednak długi proces, który musi potrwad. Wśród ankietowanych, którzy rejestrują i archiwizują dane pacjenta elektronicznie: 55% twierdzi, że robi to często, 20% sporadycznie, a 25% wcale. Natomiast zapytani o poziom umiejętności w tym obszarze tylko 5% badanych określa go jako zaawansowany, a aż 56% jako początkujący. Najczęściej elektroniczne archiwizowanie danych dotyczy: przepisywanych leków (36%), przyczyn kontaktu pacjenta z lekarzem i objawów choroby (22%) oraz zlecanych badao i ich wyników (18%). Szczegółowe dane przedstawia rys.25. Rysunek 25 Struktura typów danych pacjenta rejestrowanych i archiwizowanych elektronicznie Wymiana danych medycznych pacjenta 76% ankietowanych wcale nie używa systemu informatycznego w celu elektronicznej wymiany danych medycznych pacjenta z profesjonalistami medycznymi. Pozostałe 24% używa je ale sporadycznie. Szczegółową strukturę wymiany medycznych danych pacjenta z profesjonalistami i organizacjami medycznymi przez Internet lub inne elektroniczne sieci obrazuje tabela 12. Tabela 12 Rozkład personelu praktyk lekarza rodzinnego z uwagi na wymianę medycznych danych pacjenta Profesjonaliści i organizacje medyczne Procent badanych używających system IT Inni lekarze rodzinni 69 Specjaliści 23 Szpitale 8 Autorytety zdrowotne (konsultanci) 8 Dostawcy opieki zdrowotnej w innych krajach UE 8 Dostawcy opieki zdrowotnej w krajach poza UE 15 Źródło: oproacowanie własne Tak jak przy wcześniejszych obszarach analizy i w tym przypadku zdecydowana większośd (aż 73% ankietowanych) nie używa systemów informatycznych w celu elektronicznej wymiany danych medycznych pacjenta z profesjonalistami, a swoje umiejętności w tym zakresie oceniają na poziomie podstawowym. Profesjonalna edukacja i dokształcanie Bardzo pozytywnie należy ocenid fakt, że personel medyczny i pielęgniarki używają Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji. W trakcie ostatnich 12 miesięcy z tej formy nauki skorzystało 71% badanych. Telemedycyna/Telemonitoring Monitorowanie stanu zdrowia pacjentów za pomocą sieci elektronicznych (telemonitoring) jest wśród badanych nieznane, a przynajmniej nie stosowane. Żaden z respondentów nie używa Internetu lub innych elektronicznych sieci aby otrzymywad dane dotyczące stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub 88

89 objętych opieką domową, a tylko 4% zgłosiło, że dostarcza usługi telemonitoringu do pacjentów w trakcie sprawowania opieki domowej. Postawa dotycząca IT Personel medyczny pracujący z lekarzami rodzinnymi jest przekonany o wpływie IT na poprawę jakości usług zdrowotnych 80% wskazao. Jednocześnie 89% badanych oczekuje intensyfikacji szkoleo w zakresie stosowania rozwiązao informatycznych oraz wsparcia w utrzymaniu posiadanych systemów informatycznych. Postrzeganie wpływu (oddziaływania) IT Rozwój technologii informacyjnych dokonuje szybkich zmian w wielu obszarach życia, między innymi w osobistym przebiegu procesu pracy - tak twierdzi 58% badanych. Zdecydowana większośd ankietowanych (80%) wskazywała również, że użycie technologii informatycznych miało wpływ na obciążenie pracą. Umiejętności IT Badana grupa charakteryzuje się raczej niskim poziom umiejętności. 44% ankietowanych określiło go jako podstawowy a kolejne 47% jako średniozaawansowany. Przyczyna prawdopodobnie leży w braku szkoleo 58% badanych zadeklarowało całkowity brak szkoleo, a 27% udział w szkoleniach rzadziej niż co dwa lata WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ, KTÓRE POSIADAJĄ W SWOJEJ STRUKTURZE PORADNIE LEKARZA RODZINNEGO ORAZ PORADNIE LEKARZA POZ WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniu poddanych zostało 20 zakładów opieli zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie POZ. Połowę badanych stanowili lekarze w wieku lat zaś 1/3 lekarze w wieku lat. Najmniej liczną grupę wiekową (5%) stanowili w badaniu lekarze najmłodsi (do 35 roku życia). Nieco więcej, bo 15% badanych stanowili najstarsi lekarze, czyli w wieku 56 i więcej lat. Badani lekarze reprezentowali placówki zlokalizowane głównie w mieście (95%) będące w znacznej części placówkami niepublicznymi (95%). Placówki te zatrudniały od 4 do 20 osób, a pod swoją opieką miały od 9000 do ponad pacjentów. Dostępnośd ICT Badana grupa lekarzy w 100% posiada komputer oraz posiada dostęp do Internetu, wykorzystując przy tym zróżnicowane typy internetowego połączenia (por rys. 26). W największym zakresie (25% wskazao) wykorzystywane są połączenia komórkowe i innych szerokopasmowe typy internetowego połączenia. Wśród badanych 10% nie wie z jakiego internetowego połączenia korzysta. Rysunek 26 Typ internetowego połączenia wykorzystywanego przez lekarzy reprezentujących zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie lekarza POZ 89

90 Internet stanowi dla badanych podstawowe narzędzie dostępu, bowiem jedynie 15% wskazało, że ma dostęp do innych elektronicznych sieci poza Internetem. Okres użytkowania Internetu dla połowy badanych jest nie dłuższy niż 5 lat, co świadczy o docenieniu Internetu dośd niedawno. Jednakże należy zauważyd, że ok. 30% badanych korzysta z Internetu już ponad 10 lat. Internet oraz inne sieci elektroniczne pozwalają respondentom w ich pracy zawodowej na kontakt z różnymi organizacjami lub osobami (por rys. 27). Rysunek 27 Zakres wykorzystania Internetu i innych elektronicznych sieci przez lekarzy rodzinnych reprezentujących zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w strukturze poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie lekarza POZ W największym stopniu sieci elektroniczne umożliwiają badanym na kontakt z laboratoriami oraz innymi lekarzami rodzinnymi. Deklaruje to 60% ankietowanych. Ponad 1/3 badanych kontaktuje się za pomocą Internetu lub innych sieci elektronicznych z aptekami oraz praktykami specjalistycznymi (po 35%). W najmniejszym stopniu (5% wskazao) sieci elektroniczne służą do kontaktów z obszarem opieki domowej. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/zarządzanie zaledwie 15% badanych lekarzy wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do kontaktu z pacjentem w celu organizacji wizyty lekarskiej. W 10 % przypadków wykorzystywane są elektroniczne sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Natomiast 25% badanych wymienia w sposób elektroniczny administracyjne dane pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (por. rys. 28). Rysunek 28 Zakres wykorzystania Internetu i innych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi podmiotami w zakładach opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie lekarza POZ 90

91 Funkcja zarządzania Badani lekarze w średnim stopniu dostrzegają znaczenie Internetu i innych elektronicznych sieci w realizacji zamówieo wyposażenia praktyki. Z takiej formy korzysta 60% ankietowanych. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Zdecydowanie dobrze przedstawia się sytuacja w zakresie wykorzystania technologii informatycznych przy rejestrowaniu i archiwizowaniu danych pacjenta. Posiadanie takiej dokumentacji deklaruje aż 90% badanych. Zakres rejestrowanych i elektronicznie archiwizowanych typów danych pacjenta ilustruje rys. 29. W największym stopniu dotyczy to przypisywania leków i ich dawkowania (70% wskazao). Ponad połowa badanych rejestruje i archiwizuje diagnozy. W mniejszym stopniu (po 5% wskazao) badani lekarze rejestrują: obszary radiologiczne, podstawowe medyczne parametry (np. alergie), historie choroby oraz wyniki parametrów. Rysunek 29 Typy danych pacjenta rejestrowanych i elektronicznie archiwizowanych przez lekarzy rodzinnych reprezentujących zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie lekarza POZ Na możliwośd dostępu pacjentów do swoich indywidualnych danych wskazuje co piąty badany. Wśród badanych występuje niski stopnieo strukturyzacji danych wejściowych, bowiem 85% badanych nie używa szablonów z ustrukturyzowanymi polami danych wejściowych do wprowadzania medycznych danych do komputera Pozostałe 15% badanych wprowadzając dane medyczne najczęściej koduje je według określonej klasyfikacji. Wymiana danych medycznych pacjenta Badani lekarze dośd rzadko wykorzystują Internet lub inne sieci elektroniczne w celu wymiany medycznych danych pacjenta z profesjonalistami medycznymi (por. rys. 30). Po 5% badanych deklaruje wymianę danych medycznych pacjenta z dostawcami opieki zdrowotnej w innych krajach UE, ze szpitalami, specjalistami oraz innymi lekarzami rodzinnymi. Natomiast w ogóle nie dotyczy to takich profesjonalistów jak: dostawcy opieki zdrowotnej w krajach poza UE oraz ankiety zdrowotne (konsultanci). Rysunek 30 Grupy podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji), z którymi lekarze wymieniają elektronicznie medyczne dane pacjenta 91

92 Konsultacje Badani lekarze w 90% posiadają w gabinecie lekarskim komputer, a jego wykorzystanie podczas wizyty lekarskiej deklaruje 85%. Wykorzystanie komputera pozwala lekarzom na dostęp do różnych danych elektronicznych pacjenta (por. rys. 31). Rysunek 31 Rodzaje elektronicznych danych pacjenta dostępne podczas wizyty/konsultacji Ponad 70% badanych lekarzy ma dostęp do danych w zakresie przepisywanych leków i ich dawkowania. Połowa ma dostęp do symptomów i przyczyn kontaktu pacjenta z lekarzem, nieco mniej (45%) ma dostęp do diagnozy. Bardzo niski dostęp (zaledwie po 5% wskazao) występuje w obszarze skutki leczenia oraz podstawowe medyczne parametry. Natomiast badani lekarze w ogóle nie mają dostępu do obrazów radiologicznych podczas wizyty pacjenta. Badani lekarze w niewielkim stopniu (15% wskazao) wykorzystują komputer podczas konsultacji aby pokazad pacjentom informacje związane ze zdrowiem. Tylko 5% badanych deklaruje wykorzystanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu kontaktu z pacjentami na temat informacji związanych ze zdrowiem. Diagnozy Wśród badanych, jedynie 30% posiada oprogramowanie służące do stawiania diagnozy, jednakże jego częste wykorzystywanie deklaruje 2/3 lekarzy. Pozostała 1/3 mimo tego, z posiada oprogramowanie wcale go nie używa. Posiadane oprogramowanie daje przy stawianiu diagnozy najczęściej odpowiedź ogólną. Zdecydowanie rzadziej badani lekarze maja możliwośd korzystania z oprogramowania, które daje odpowiedź w stosunku do określonego pacjenta tj. z wykorzystaniem danych, które zostały już wcześniej zgromadzone na jego temat. Ponadto oprogramowanie to korzysta z jednaj bazy danych pacjentów i nie wymaga każdorazowego wprowadzania danych pacjenta. Ordynacja leków 75% badanych lekarzy wykorzystuje Internet lub inne elektroniczne sieci w celu wyszukania informacji na temat ordynacji leków, informacji o nowych lekach i przeciwwskazaniach. Używanie oprogramowania wspierającego ordynację leków deklaruje 50% badanych. W tej części badanych lekarzy używanie oprogramowania odbywa się dośd często (69% wskazao). Oprogramowanie to daje dla 80% badanych odpowiedź ogólną odnośnie ordynacji leków. Lekarze w różnym stopniu oceniają jednak funkcjonalnośd posiadanego oprogramowania (por. rys. 32). Pozostałe obszary funkcjonalności zostały ocenione identycznie. Rysunek 32 Funkcjonalnośd oprogramowania wspierającego ordynację leków 92

93 Internet lub inne sieci elektroniczne prawie w ogóle nie jest wykorzystywany w celu transferu recepty do apteki (95% wskazao). Analizy laboratoryjne Około 40% badanych lekarzy reprezentujących zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w swojej strukturze poradnie lekarza rodzinnego oraz poradnie lekarza POZ, wykorzystuje elektroniczne sieci w celu otrzymywania elektronicznych raportów i wyników laboratoryjnych. Skierowanie Badani lekarze w niewielkim stopniu wykorzystują Internet lub inne sieci elektroniczne w celu organizacji wizyty pacjenta u innego dostawcy opieki zdrowotnej. Taką formę deklaruje zaledwie 10% badanych. Nieco więcej lekarzy (15% wskazao) wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne w celu wysłania i otrzymania skierowania lub diagnozy. Profesjonalna edukacja i dokształcanie Badana grupa lekarzy charakteryzuje się bardzo wysokim wskaźnikiem używających Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich 12 miesięcy. Z takiej formy korzysta aż 90% ankietowanych. Telemedycyna/telemonitoring Internet lub elektroniczne sieci nie są prawie w ogóle wykorzystywane przez badanych lekarzy w trakcie dostarczania usług telemonitoringu do pacjentów w domach oraz w trakcie sprawowania opieki domowej. Świadczy o tym wskaźnik na poziomie 95%. Taki sam poziom osiągnął wskaźnik lekarzy nie wykorzystujących Internetu lub innych elektronicznych sieci do otrzymywania danych dotyczące stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub objętych opieką domową. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Wyniki zaprezentowano w tabeli 13. Tabela 13 Postawa lekarzy rodzinnych reprezentujących zakłady opieki zdrowotnej, które posiadają w strukturze poradnie wobec technologii ICT Stwierdzenie % tak % nie Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację W celu urzeczywistnienia korzyści wynikających z informatyki wszyscy uczestnicy opieki zdrowotnej muszą dzielid się informacjami klinicznymi za pośrednictwem sieci Systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne jeśliby lekarze rodzinni zostali objęci 95 5 większym doszkalaniem Moja praktyka potrzebowałaby lepszego wsparcia w obszarze utrzymania moich systemów informatycznych Koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu systemów informatycznych Wszyscy badani zgadzają się, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację. Również według badanych istotny wpływ na użytecznośd systemów ICT w obszarze zdrowia (95% wskazao), ma objecie lekarzy większym dokształcaniem. Większośd badanych lekarzy zgadza się również z pozostałymi stwierdzeniami zamieszczonymi w tabeli. Postrzeganie wpływu ICT Badanych lekarzy charakteryzuje wyskoki wskaźnik oceny znaczenia użycia technologii informatycznych w ich praktyce. Najwięcej z nich (70%) wskazało obszar jakim jest osobisty przebieg procesu pracy (por. rys. 33). 93

94 Rysunek 33 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian Dla 1/3 badanych użycie ITC dokonało zmian w procesach pracy osób obsługujących ich praktykę. Natomiast w najmniejszym stopniu technologie informatyczne wpłynęły na zmiany w relacji między lekarzem a pacjentem. Według badanych użycie technologii informatycznych miało wpływ na średnią liczbę pacjentów (45% wskazao), na zakres oferowanych przez nich usług (30%), na obciążenie pracą osób współpracujących z lekarzem (30%) oraz na liczbę pacjentów zgłaszających się do badanego (25%). KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. W ostatnim roku ponad 1/3 badanych przeznaczyła około 5% obrotów rocznych. Średni poziom inwestycji w informatykę i systemy informatycznej wyniósł 6,1% rocznych obrotów. Na kolejne 12 miesięcy 26% badanych planuje dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Mają one głównie dotyczyd bezpieczeostwa danych oraz infrastruktury IC. Wsparcie Badani lekarze do wsparcia i utrzymania systemów IT oraz oprogramowania w swoich placówkach wskazują najczęściej zewnętrznego dostawcę usług (60% wskazao). W 5% badanych praktyk wsparciem i utrzymaniem systemów IT zajmuje się dedykowany personel IT (por. rys. 34). Rysunek 34 Osoby odpowiedzialne za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie 94

95 Ochrona danych/bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają przyjmowane systemy zabezpieczeo. W badanej grupie zdecydowanie najczęstszą techniką zabezpieczającą jest hasło zabezpieczające dostęp do komputera (90% wskazao). Połowa stosuje kodowanie wysyłanych i otrzymywanych dokumentów oraz poczty elektronicznej, a 35% chroni hasłem wysyłane i otrzymywane dokumenty. Blisko 85% badanych posiada również kopie bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych na komputerach praktyki. Świadomośd posiadania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych ma 89%. Sposoby uzyskiwania tej zgody w badanych placówkach prezentuje wykres (por. rys. 35). Rysunek 35 Sposoby uzyskiwania zgody pacjentów na przechowywanie i transfer danych Przekazywanie danych i samoocena Ponad połowa badanych lekarzy wskazuje na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych (56%). Badanych lekarzy charakteryzuje średniozaawansowany poziom umiejętności komputerowych (70% wskazao). Prawie 1/3 badanych ocenia swój poziom jako podstawowy. Natomiast żaden z badanych lekarzy nie ocenił swoich umiejętności na poziomie zaawansowanym. Taki stan rzeczy wynika zapewne niskiej częstotliwości udziału lekarzy w szkoleniach IT (por. rys. 36). Rysunek 36 Częstotliwośd udziału lekarzy w szkoleniach IT Połowa badanych uczestniczy w szkoleniach rzadziej niż raz na dwa lata, zaś 40% wcale nie uczestniczy w szkoleniach IT. 95

96 PODSUMOWANIE I WNIOSKI DOTYCZĄCE LEKARZY RODZINNYCH I PERSONELU OBSŁUGUJĄCEGO ICH PRAKTYKI WSKAŹNIKI PODSTAWOWE 1. Lekarze rodzinni charakteryzują się bardzo wysokim wskaźnikiem dostępności do IT (posiadaniem komputera oraz korzystaniem z informacji przez Internet). Najczęściej używanym przez nich typem internetowego połączenia jest ADSL. 2. Internet jest główną siecią elektroniczną, z innych poza Internetem sieci korzysta zaledwie 20% badanych. 3. Większośd badanych lekarzy wykorzystuje w swojej praktyce Internet lub inne elektroniczne sieci od co najmniej 2 lat. Należy zauważyd, że czas korzystania z sieci elektronicznych od 2 do 5 lat jest zdecydowanie dominujący wśród lekarzy starszych (powyżej 56 lat). Lekarze młodsi generalnie wykorzystują Internet i lub inne sieci elektroniczne dłużej niż 5 lat. Świadczy to zatem o upowszechnianiu się narzędzi IT w ostatnim okresie i ich powszechnym wykorzystaniu bez względu na wiek. 4. Ponad połowa badanych lekarzy rodzinnych wykorzystuje sieci elektroniczne do kontaktów ze specjalistycznymi praktykami i laboratoriami. Najmniejszą popularnością cieszą się kontakty elektroniczne z opieką domową oraz dostawcami opieki zdrowotnej w innych paostwach UE. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI 1. Technologie IT tylko częściowo wspomagają lekarzy rodzinnych w zarządzaniu i administrowaniu praktyk lekarskich. Sieci elektroniczne wykorzystywane są dośd rzadko do kontaktów z pacjentem w celu organizacji wizyt lekarskich (13% wskazao). Potwierdza to również 82% wskaźnik wśród pielęgniarek lub personelu praktyki lekarza rodzinnego mówiący o niekontaktowaniu się z pacjentem w obszarze zagadnieo administracyjnych. 2. Zdecydowanie częściej używany jest Internet do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej (37% wskazao). W największym stopniu (82% wskazao)) do wymiany administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych. 3. Dośd popularne wśród lekarzy rodzinnych jest wykorzystywanie sieci elektronicznych do realizacji zamówieo wyposażenia praktyki (69% wskazao). Podobne wskaźniki odpowiedzi otrzymano podczas badania pielęgniarek lub personelu praktyki lekarza rodzinnego. 4. Rejestracja i archiwizacja indywidualnych danych pacjenta dokonywana jest zarówno przez lekarzy rodzinnych lub przez personel praktyki. Taka rejestracja odbywa się w zdecydowanej większości badanych praktyk. Rejestruje się i elektronicznie archiwizuje przede wszystkim przepisane leki i ich dawkowanie, diagnozy oraz symptomy i przyczyny kontaktu pacjenta z lekarzem. Należy zauważyd, że ponad połowa badanego personelu praktyki lekarza rodzinnego deklaruje, że często używa systemu informatycznego w celu elektronicznego przechowywania danych pacjenta, jednakże zdecydowana większośd personelu obsługującego praktykę ocenia swój poziom obsługi systemów informatycznych jako podstawowy. Może to zatem oznaczad, że mimo posiadania systemów informatycznych służących do przechowywania danych pacjenta nie są one efektywnie wykorzystywane z powodu nieumiejętności ich obsługi. 5. Badaną grupę charakteryzuje znikome wykorzystanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu wymiany medycznych danych pacjenta z profesjonalistami medycznymi czy z organizacjami, typu: specjaliści, szpitale, autorytety zdrowotne (konsultanci, dostawcy opieki zdrowotnej w krajach UE lub w krajach poza UE. Wymianę danych medycznych pacjenta przez Internet lub inne sieci elektroniczne deklaruje jedynie ok. 20% lekarzy rodzinnych. 6. Większośd lekarzy rodzinnych posiada w swoich gabinetach komputery, które są przez nich wykorzystywane w czasie wizyty w celu dostępu do danych elektronicznych pacjenta. Najbardziej popularne dane, z których korzystają lekarze rodzinni podczas konsultacji medycznych to: przepisane leki i dawkowanie, diagnozy oraz symptomy i przyczyny kontaktu pacjenta z lekarzem. Natomiast sieci 96

97 elektroniczne nie są z reguły wykorzystywane przez lekarzy rodzinnych do przesyłania pacjentom informacji związanych ze zdrowiem. 7. Lekarze rodzinni również w niewielkim zakresie korzystają z oprogramowania wspomagającego stawianie diagnozy. 8. Dośd popularny wśród lekarzy rodzinnych jest Internet w wyszukaniu informacji na temat ordynacji leków, informacji o nowych lekach, przeciwwskazaniach. Świadczy o tym ok. ¾ lekarzy rodzinnych deklarujących takie działania. W małym stopniu jednak stosowane oprogramowanie dotyczące ordynacji. 9. W badanej grupie nie odnotowano występowania transferu recept do apteki za pomocą sieci elektronicznych. 10. Połowa badanych lekarzy rodzinnych używa sieci elektronicznych w celu otrzymywania elektronicznych raportów i wyników laboratoryjnych. Natomiast bardzo niską aktywnośd obserwujemy wśród lekarzy przy organizacji wizyty pacjenta u innych dostawców opieki zdrowotnej, jak również przy wystawianiu dla pacjentów elektronicznych skierowad. 11. Większośd lekarzy używa Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich, rzadziej edukacja elektroniczna zdarza się wśród personelu obsługującego praktykę lekarską. 12. Wśród badanych lekarzu rodzinnych oraz personelu praktyk nie zaobserwowano zjawiska telemedycyny czy telemonitoringu. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU 1. Zarówno lekarze rodzinni, jak i personel praktyki, w tym personel pielęgniarski uważają, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację lekarzy rodzinnych czy też dokształcanie personelu pielęgniarskiego oraz personelu praktyki. Lekarze rodzinni zgodnie zauważają, że systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne jeśliby lekarze rodzinni zostali objęci większym doszkalaniem. Występują zatem ze strony lekarzy rodzinnych, jak i obsługi ich praktyk wyraźne sygnały co do potrzeby dokształceo kadry medycznej w zakresie wykorzystania nowych technologii informatycznych. 2. Zdecydowana większośd lekarzy rodzinnych oraz personelu praktyk lekarskich jest zdania, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej. Jednocześnie też badani sygnalizują, ze ich praktyki potrzebują lepszego wsparcia w obszarze utrzymania systemów informatycznych. 3. Lekarze rodzinni w znacznej większości postrzegają wpływ ICT jako ich osobisty przebieg pracy, jak również widzą wpływ na pracę personelu obsługującego ich praktykę. Niewielki odsetek lekarzy (15%) uważa, że technologie IT mają wpływ na relacje między lekarzem a pacjentem. Dośd duża częśd personelu praktyki (80%) uważa, że użycie technologii IT wpływa na obciążenie ich pracą. Można zatem wnioskowad, że w praktykach lekarskich zatrudniających personel obsługujący praktykę, w tym personel pielęgniarski, to on zajmuje się obsługą systemów informatycznych. KWESTIE HORYZONTALNE 1. Udział inwestycji w informatykę i systemy informatyczne wśród lekarzy rodzinnych jest bardzo niski. 10% badanych stwierdza, że w ogóle takich inwestycji nie przeprowadziła, zaś 23% badanych przeznacza na inwestycje nie więcej niż 1% rocznych obrotów. Co do przyszłych inwestycji, to zdecydowana większośd lekarzy (70%) nie zamierza przeznaczad środków finansowych w kolejnych 12 miesiącach. Ci którzy zamierzają przeznaczyd środki finansowe chcą inwestowad przede wszystkim w bezpieczeostwo danych, elektroniczną dokumentację medyczną oraz zakup sprzętu. 2. Informatyzacja (w zakresie rozszerzenia praktycznych możliwości zastosowania IT) jest procesem złożonym i rozwiniętym w różnym zakresie, co można zaobserwowad na wielu płaszczyznach. W badanej grupie: a) podstawową techniką zabezpieczającą, stosowaną przez lekarzy rodzinnych jest przede wszystkim hasło zabezpieczające dostęp do komputera. Również dośd powszechne jest sporządzanie przez lekarzy 97

98 rodzinnych kopii bezpieczeostwa danych przechowywanych w komputerach praktyki. Natomiast rzadko stosują podpis elektroniczny. b) ponad 60% badanych lekarzy dostrzega problem z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych. 3. Większośd badanych lekarzy rodzinnych, jak i personel praktyki oceniają poziom swoich umiejętności jako podstawowy i średniozaawansowany. Jednocześnie ponad połowa badanych deklaruje, że nie bierze udziału w szkoleniach dotyczących IT. 98

99 5.3. WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO LEKARZY SPECJALISTÓW WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniu poddanych zostało 186 lekarzy specjalistów. Wśród badanych 20% stanowili lekarze w wieku lat, zaś 51% lekarze w wieku lat. Najmniej liczną grupę wiekową (14%) stanowili w badaniu lekarze najmłodsi (do 35 roku życia). Pozostałą częśd badanych (15%) stanowili najstarsi lekarze, czyli w wieku 56 i więcej lat. Badani lekarze reprezentowali placówki niepubliczne (64%) oraz publiczne (365). Placówki te zatrudniały bardzo zróżnicowaną liczbę personelu - od 2 do 800 osób. Badani lekarze reprezentowali różne specjalności. Dostępnośd ICT Badana grupa lekarzy w 94% posiada komputer oraz dostęp do Internetu wykorzystując przy tym zróżnicowane typy internetowego połączenia (por rys. 37). Najwięcej badanych używa połączeo typu ADSL (28% badanych), natomiast w najmniejszym zakresie (6% wskazao) korzysta z połączeo komórkowych. Wśród badanych 26% nie wie z jakiego internetowego połączenia korzysta. Rysunek 37 Typ internetowego połączenia wykorzystywanego przez lekarzy specjalistów Internet stanowi dla badanych podstawowe narzędzie dostępu, z tym, że 22% wskazało, że ma dostęp do innych elektronicznych sieci poza Internetem. Okres użytkowania Internetu dla prawie połowy badanych jest krótszy niż 5 lat. Jednakże należy podkreślid, że ok. 24% badanych korzysta z Internetu już ponad 10 lat, zaś 32% zaczęła z niego korzystad w okresie od 5 do 10 lat. Internet oraz inne sieci elektroniczne pozwalają respondentom w ich pracy zawodowej na kontakt z różnymi podmiotami (organizacjami lub osobami) (por rys. 38). W największym stopniu sieci elektroniczne umożliwiają badanym kontakt z innymi lekarzami specjalistami (51,6%). Ponad 30% ankietowanych wykorzystuje je do kontaktu z dostawcami materiałów i wyposażenia oraz z laboratoriami. W najmniejszym zakresie Internet lub elektroniczne sieci wykorzystywany jest do kontaktu z: lekarzami rodzinnymi, opieką domową oraz dostawcami opieki zdrowotnej z innych paostw UE. Rysunek 38 Zakres wykorzystania Internetu i innych elektronicznych sieci przez lekarzy specjalistów 99

100 WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/zarządzanie Internet lub inne sieci elektroniczne są używane do kontaktu z pacjentem w celu organizacji wizyty lekarskiej zaledwie przez 24% badanych lekarzy. W 15% przypadków elektroniczne sieci wykorzystywane są do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Natomiast 34% badanych wymienia w sposób elektroniczny administracyjne dane pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (por. rys. 39). Rysunek 39 Zakres wykorzystania przez lekarzy specjalistów Internetu i innych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi podmiotami Funkcja zarządzania Badani lekarze dostrzegają znaczenie Internetu lub innych elektronicznych sieci w realizacji zamówieo wyposażenia praktyki. Z takiej formy korzysta 67% ankietowanych. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Rejestrowanie i archiwizowanie indywidualnych danych administracyjnych pacjenta deklaruje 65% badanych. Wykorzystanie technologii informatycznych przy rejestrowaniu i archiwizowaniu danych pacjenta występuje z różną częstotliwością i dotyczy wybranych danych. Zakres rejestrowania i elektronicznego archiwizowana różnych typów danych pacjenta przedstawia rys. 40. Ponad polowa badanych rejestruje i elektronicznie archiwizuje historię choroby, a ponad 40% wskazao dotyczy takich obszarów jak: wyniki testów laboratoryjnych oraz obrazy laboratoryjne. W najmniejszym zakresie rejestrowane i elektronicznie archiwizowane są takie dane pacjenta jak: symptomy i przyczyny kontaktu pacjenta z lekarzem oraz podstawowe medyczne parametry (np. alergia). Ten obszar danych rejestruje około 1/5 badanych. Rysunek 40 Typy danych pacjenta rejestrowanych i elektronicznie archiwizowanych przez lekarzy specjalistów 100

101 Na możliwośd dostępu pacjentów do swoich indywidualnych danych wskazuje co piąty badany. Lekarze specjaliści raczej nie używają strukturyzacji przy wprowadzaniu danych wejściowych, o czym świadczy 70% wskazao badanych. Pozostała częśd badanych wprowadzając dane medyczne najczęściej koduje je według określonej klasyfikacji. Wymiana danych medycznych pacjenta Badani lekarze dośd rzadko wykorzystują Internet lub inne sieci elektroniczne w celu wymiany medycznych danych pacjenta z profesjonalistami medycznymi (por. rys. 41). Co trzeci badany deklaruje wymianę danych medycznych pacjenta z innymi lekarzami specjalistami. Około 15% badanym wymienia dane medyczne z lekarzami rodzinnymi. W znikomym zakresie Internet lub inne sieci elektroniczne wykorzystywane są do wymiany danych z dostawcami opieki zdrowotnej w innych krajach UE i poza UE. Rysunek 41 Grupy podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji), z którymi lekarze specjaliści wymieniają elektronicznie medyczne dane pacjenta Konsultacje Badani lekarze w 73% posiadają w gabinecie lekarskim komputer, a jego wykorzystanie podczas wizyty lekarskiej deklaruje 45%. Wykorzystanie komputera pozwala lekarzom specjalistom na dostęp do pewnych danych elektronicznych pacjenta (por. rys. 42). Dla 1/3 specjalistów jest to historia choroby. Co piąty specjalista podczas wizyty ma dostęp do skutków leczenia, przepisanych leków i ich dawkowania, wyników pomiarów, obrazów radiologicznych, zleceo badao i ich wyników, wyników testów laboratoryjnych oraz symptomów i przyczyn kontaktu pacjenta z lekarzem. Rysunek 42 Rodzaje elektronicznych danych pacjenta dostępnych podczas wizyty/konsultacji u lekarzy specjalistów 101

102 Ponad 38% badanych lekarzy deklaruje wykorzystanie komputera podczas konsultacji aby pokazad pacjentom informacje związane ze zdrowiem. Tylko 19% badanych deklaruje wykorzystanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu kontaktu z pacjentami na temat informacji związanych ze zdrowiem. Diagnozy Wśród badanych jedynie 15% lekarzy specjalistów posiada oprogramowanie służące do stawiania diagnozy, a jego częste wykorzystywanie deklaruje zaledwie 37% je posiadających. Pozostała cześd mimo tego, że posiada oprogramowanie wcale go nie używa lub używa sporadycznie. Posiadane oprogramowanie daje przy stawianiu diagnozy najczęściej odpowiedź ogólną. Zdecydowanie rzadziej jest to oprogramowanie, które pozwala na uzyskanie odpowiedzi w stosunku do określonego pacjenta tj. z wykorzystaniem danych, które zostały już wcześniej zgromadzone na jego temat. Ordynacja leków Badani dośd często (w 80% przypadkach) wykorzystują Internet lub inne elektroniczne sieci w celu w celu wyszukania informacji na temat ordynacji leków, informacji o nowych lekach i przeciwwskazaniach. Używanie oprogramowania wspierającego ordynację leków deklaruje 23% badanych. W tej części badanych lekarzy, 29% deklaruje częste jego używanie. Sporadycznie z posiadanego oprogramowania korzysta 55% badanych. Dla ponad 70% posiadane oprogramowanie pozwala na uzyskanie odpowiedzi ogólnej odnośnie ordynacji leków. Badani wskazali również na rodzaj funkcjonalności posiadanego oprogramowania (por. rys. 43). Najczęściej (ok. 18% wskazao) funkcjonalnośd ta polega na wspieraniu dawkowania leków. W najmniejszym zakresie (5% wskazao) dotyczy funkcjonalności w zakresie ostrzeganie przed alergiami. Rysunek 43 Funkcjonalnośd oprogramowania wspierającego ordynację leków w opinii lekarzy specjalistów Prawie wszyscy badani (97%) nie wykorzystują Internetu lub innych sieci elektronicznych w celu transferu recepty do apteki. Analizy laboratoryjne Dośd rzadko wykorzystuje się elektroniczne sieci w celu otrzymywania elektronicznych raportów i wyników laboratoryjnych. Z takiej formy korzysta zaledwie 1/3 badanych specjalistów. Skierowanie Badani lekarze w niewielkim stopniu wykorzystują Internet lub inne sieci elektroniczne w celu organizacji wizyty pacjenta u innego dostawcy opieki zdrowotnej. Taką formę deklaruje 7% badanych. Nieco więcej (10%) lekarzy specjalistów wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne w celu wysłania i otrzymania skierowania lub diagnozy. Profesjonalna edukacja i dokształcanie W badanej grupie można zaobserwowad średni wskaźnik (58% wskazao) używających Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich 12 miesięcy. Telemedycyna/telemonitoring Internet lub elektroniczne sieci nie są prawie w ogóle używane przez badanych lekarzy w trakcie dostarczania usług telemonitoringu do pacjentów w domach oraz w trakcie sprawowania opieki domowej. Świadczy o tym wskaźnik na poziomie 97,9%. Podobny poziom osiągnął wskaźnik lekarzy nie wykorzystujących 102

103 Internetu lub innych elektronicznych sieci do otrzymywania danych dotyczących stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub objętych opieką domową (97,3%). WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Wyniki zaprezentowano w tabeli 14. Tabela 14 Postawa lekarzy rodzinnych wobec technologii ICT Stwierdzenie % tak % nie użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia 82,8 17,2 poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia 88,2 11,8 powinno byd włączone w medyczną edukację w celu urzeczywistnienia korzyści wynikających z informatyki wszyscy uczestnicy opieki 61,3 38,7 zdrowotnej muszą dzielid się informacjami klinicznymi za pośrednictwem sieci systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne jeśliby lekarze rodzinni zostali 76,3 23,7 objęci większym doszkalaniem moja praktyka potrzebowałaby lepszego wsparcia w obszarze utrzymania moich 69,9 30,1 systemów informatycznych koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu systemów 64,4 36,6 informatycznych Ponad 80% badanych zgadza się, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację oraz uważa, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej. Prawie 80% badanych zgadza się, że systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne jeśliby lekarze rodzinni zostali objęci większym doszkalaniem. Lekarze potrzebują wsparcia w obszarze utrzymania swoich systemów informatycznych, o czym świadczy ok.70% wskaźnik odpowiedzi twierdzących. Pozostałe stwierdzenia również otrzymały wysokie wskaźniki po stronie zgody. Postrzeganie wpływu ICT Raczej pozytywnie należy ocenid dostrzeganie znaczenia użycia technologii informatycznych przez badanych lekarzy. Najwięcej z nich (68,3%) wskazało obszar jakim jest osobisty przebieg procesu pracy (por. rys. 44). Rysunek 44 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian według opinii lekarzy specjalistów 103

104 Dla ponad 40% badanych użycie technologii informatycznych dokonało zmian w procesach pracy osób obsługujących ich praktykę. Natomiast w najmniejszym zakresie (zaledwie 1/5 badanych) wskazuje na obszar jakim są zmiany w relacji między lekarzem a pacjentem. Według badanych użycie technologii informatycznych miało wpływ na obciążenie pracą osób współpracujących z lekarzem (45,2%), na średnią liczbę pacjentów obsługiwanych w ciągu jednego dnia (30,6% wskazao), zakres oferowanych przez lekarzy usług (26,3%) oraz na liczbę pacjentów zgłaszających się do lekarza po raz pierwszy (23,1%). KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. Badanych poproszono o wskazanie jaki procent ogólnych obrotów rocznych był przeznaczony na takie inwestycje w ostatnim roku. Najczęściej wskazywane odpowiedzi dotyczyły poziomu poniżej 1%. Taki procent obrotów wskazało ok. 23% deklarujących inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Średni poziom inwestycji w informatykę i systemy informatycznej wyniósł 2,3% rocznych obrotów. Na kolejne 12 miesięcy 18% badanych planuje dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Mają one głównie dotyczyd elektronicznej dokumentacji medycznej, bezpieczeostwa danych oraz infrastruktury ICT. Wsparcie Badani lekarze do wsparcia i utrzymania systemów IT oraz oprogramowania w swoich placówkach wykorzystują najczęściej zewnętrznego dostawcę usług (33,9% wskazao). Jednakże ponad ¼ badanych deklaruje, że osobą odpowiedzialną za wsparcie i utrzymanie systemów IT jest sam badany. W 23,7% badanych praktyk wsparciem i utrzymaniem systemów IT zajmuje się dedykowany personel IT (por. rys. 45). Rysunek 45 Osoby odpowiedzialne za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w praktykach lekarzy specjalistów Ochrona danych/bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają stosowane systemy zabezpieczeo. W badanej grupie zdecydowanie najczęstszą techniką zabezpieczającą jest hasło zabezpieczające dostęp do komputera (86,6% wskazao). Ponad 1/3 chroni hasłem wysyłane i otrzymywane dokumenty. Blisko 65% badanych posiada również kopie bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych na komputerach praktyki. Świadomośd posiadania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych ma 72% badanych. Sposoby uzyskiwania tej zgody w badanych placówkach prezentuje rys

105 Rysunek 46 Sposoby uzyskiwania zgody pacjentów na przechowywanie i transfer danych w praktykach lekarzy specjalistów Interoperacyjnośd Ponad połowa badanych lekarzy wskazuje na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych. Umiejętności IT Badani lekarze charakteryzują się średnim poziomem umiejętności komputerowych. Najwyższy poziom (zaawansowany) zadeklarowało 8% badanych, ponad połowa (56%) określa swoje umiejętności jako średniozaawansowane. Natomiast ponad 1/3 pocenia swój poziom jako podstawowy. Taki stan rzeczy wynika zapewne z niskiej częstotliwości udziału lekarzy w szkoleniach IT (por. rys. 47). Rysunek 47 Częstotliwośd udziału lekarzy specjalistów w szkoleniach IT Ponad połowa badanych lekarzy specjalistów nie uczestniczy w szkoleniach, zaś 24% bierze udział, ale rzadziej niż raz na dwa lata. Około 18% badany uczestniczy w szkoleniach co najmniej raz na dwa lata WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO LEKARZY SPECJALISTÓWMODUŁ PIELĘGNIARKI/PERSONEL PRAKTYKI WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniami objęto 41 pielęgniarek i personelu medycznego pracującego przy lekarzach specjalistach na terenie województwa podlaskiego. Najwięcej bo 42% próby stanowił personel w wieku lat, a 32% w 105

106 wieku lat. Natomiast najmniejszą grupę, bo zaledwie 2%, personel w wieku lat i niewiele więcej, bo 7% w wieku 56 i więcej. Około 17% respondentów była w przedziale wiekowym lat. 88% badanych zaznaczyło, że pracuje jako pielęgniarka, a 17% jako personel administracyjny. Wyniki powyższe oznaczają, że częśd badanych wykonuje jednocześnie obowiązki pielęgniarki i personelu administracyjnego. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administracja i zarządzanie Tak jak w innych badanych grupach umawianie pacjentów na wizytę lekarską w dalszym ciągu najczęściej odbywa się w sposób tradycyjny. Należy jednak podkreślid, że w tej grupie Internet lub inne elektroniczne sieci wykorzystywany jest przez 27% ankietowanych w celu umówienia wizyty z pacjentem. Zdecydowana większośd badanych, bo aż 78% twierdzi, że nie prowadzi żadnego kontaktu z pacjentami w obszarze zagadnieo administracyjnych przez Internet, a u pozostałe 22% ankietowanych rozłożyły się równomiernie pomiędzy stwierdzenia: codziennie, 1 na miesiąc, 1 na rok. Ponad 68% badanych ocenia jako początkujący swój poziom umiejętności utrzymywania kontaktów z pacjentami za pośrednictwem Internetu (np. za pośrednictwem poczty elektronicznej) w obszarze zagadnieo administracyjnych. A tylko 7% określa ten poziom jako zaawansowany. Internetu lub innych elektronicznych sieci do wymiany danych administracyjnych o pacjencie z innymi dostawcami opieki zdrowotnej używa 41% badanych, przy czym 22% twierdzi, że robi to często, a 27% sporadycznie, pozostałe 51% wcale. Zaledwie 7% badanych ocenia, że sprawnie wymienia dane administracyjne pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej za pomocą IT, a 73% uważa swój poziom za początkujący. Coraz częstsze staje się kontaktowanie jednostek medycznych z płatnikami świadczeo w celu rozliczenia pacjenta za pomocą Internetu, robi to już 44% średniego personelu medycznego. Nie jest to jednak powszechne skoro 34% ankietowanych twierdzi, że robi to często, 12% sporadycznie, a 54% wcale. W tym obszarze 73% ankietowanych ocenia swój poziom umiejętności jako początkujący. Funkcja zarządzania Ponad połowa (54% wskazao) średniego personelu medycznego wykorzystuje Internet lub inne elektroniczne sieci w celu zamawiania wyposażenia praktyki. Jednak też nie są to powszechne praktyki. Tylko 1/3 badanych robi to często, natomiast 22% sporadycznie. Jeną z podstawowych przyczyn jest niski poziom umiejętności zamawiania on-line wyposażenia praktyk. Aż 56% badanych oceniło swój poziom jako początkujący, a jedynie 10% jako zaawansowany. Pozostałe wskazały poziom średniozaawansowany. Przechowywanie danych pacjenta - elektroniczna dokumentacja zdrowotna Elektroniczne bazy danych pacjentów w różnych placówkach medycznych budowane są już od kilku lat. Prawda 80% ankietowanych rejestruje i archiwizuje indywidualne dane pacjenta. Wśród ankietowanych, którzy archiwizują dane 94% robi to elektronicznie, jednak prawie 30% deklaruje, że jest to sporadyczne. Jedynie 15% badanych określa swój poziom umiejętności w tym obszarze jako zaawansowany, a aż 53% jako podstawowy. Ponad 60% badanych archiwizuje dane dotyczące: historii choroby 61% ponad 50% wskazao dotyczyło takich obszarów jak: zlecanie badao i ich wyniki oraz przypisywanie leków. Prawie 1/3 badanych rejestruje i elektronicznie archiwizuje dane na temat: podstawowych medycznych parametrów (np. alergia), objawów choroby i przyczyn kontaktu pacjenta z lekarzem, obrazów radiologicznych. Szczegółowe dane na ten temat przedstawia rys

107 Rysunek 48 Częstośd rejestracji i elektronicznej archiwizacji wybranych typów danych pacjenta przez personel praktyki lekarzy specjalistów Wymiana danych medycznych pacjenta Z racji charakteru pracy badanej grupy relatywnie często występuje potrzeba wymiany medycznych danych pacjenta z profesjonalistami i organizacjami medycznymi. Można zauważyd znaczącą częstotliwośd dokonywania tego przez Internet lub inne elektroniczne sieci. W grupie badanej (wśród 18 osób wymieniających dane medyczne) wyniki analiz pokazały, że wszyscy wymieniali dane pacjenta z innymi specjalistami. Szczegółową strukturę (w osobach) wymiany medycznych danych pacjenta z profesjonalistami i organizacjami medycznymi przez Internet lub inne elektroniczne sieci obrazuje rys. 49. Rysunek 49 Osoby wymieniające za pośrednictwem Internetu lub innych sieci elektronicznych dane pacjenta z wybranymi grupami profesjonalistów medycznych Badany personel medyczny/ pielęgniarki w różnym stopniu i z rożną częstotliwością używają systemu informatycznego w celu elektronicznej wymiany danych medycznych pacjenta z profesjonalistami medycznymi. Taką formę komunikacji stosuje niecałe 50% ankietowanych. Z tym, że tylko 12% badanych pielęgniarek używa go często natomiast 1/3 sporadycznie. 63% ankietowanych przyznaje, że używa systemów informatycznych w celu elektronicznej wymiany danych medycznych pacjenta z profesjonalistami na poziomie podstawowym, 27% średniozaawansowanym, a tylko 10% na poziomie zaawansowanym. 107

108 Profesjonalna edukacja i dokształcanie Personel medyczny/pielęgniarki pracujący z lekarzami specjalistami używa Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji. W trakcie ostatnich 12 miesięcy z tej formy nauki skorzystało 80% badanych. Telemedycyna/Telemonitoring Zaledwie 7% ankietowanych dostarcza usługi telemonitoringu chorym do domu. Nieco więcej, bo około 12% używa Internetu lub innych elektronicznych sieci do odbioru danych dotyczących stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub objętych opieką domową. W tym obszarze większośd badanego personelu medycznego/ pielęgniarek (88% wskazao) ocenia swoje umiejętności na poziomie podstawowym. Postawa dotycząca IT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Wyniki zaprezentowano w tabeli 15. Tabela 15 Ocena wpływu i potrzeb w zakresie stosowania systemów informatycznych Stwierdzenie Tak% Nie% Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnych Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia 95 5 powinno byd włączone w dokształcanie personelu pielęgniarskiego oraz personelu praktyki Systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne gdyby personel praktyki, w tym 93 7 personel pielęgniarski został objęty większym doszkalaniem Potrzebuję lepszego wsparcia w obszarze utrzymania swoich systemów informatycznych Badany personel medyczny/ pielęgniarki dostrzegają istotny wpływ systemów informatycznych nie przebieg ich pracy oraz na jakośd świadczonych przez nich usług (ponad 90% stwierdzeo na tak we wszystkich obszarach). Również większośd ankietowanych wskazuje na koniecznośd lepszego wsparcia w obszarze IT i zgłasza chęd dokształcania w zakresie wykorzystywania systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia. Postrzeganie wpływu IT Ponad 80% ankietowanych dostrzega wpływ systemów informatycznych, na osobisty przebieg procesu pracy. Również ponad polowa wskazuje na dokonywanie zmian w procesach pracy personelu praktyki/pielęgniarek pracujących przy lekarzach specjalistach. Umiejętności IT W badanej populacji poziom umiejętności IT jest raczej niski, 39% badanych określiło go jako podstawowy a kolejne 49% jako średniozaawansowany. Przyczyna prawdopodobnie leży w braku szkoleo 56% badanych zadeklarowało całkowity brak szkoleo, a 22% udział w szkoleniach rzadziej niż co dwa lata. Stosunkowo często szkoli się jedynie 22% respondentów PODSUMOWANIE I WNIOSKI DOTYCZĄCE LEKARZY SPECJALISTÓW ORAZ PERSONELU TYCH PRAKTYK WSKAŹNIKI PODSTAWOWE 1. Lekarze specjaliści charakteryzują się bardzo wysokim wskaźnikiem dostępności do IT (posiadaniem komputera oraz korzystaniem z informacji przez Internet). Najczęściej używanym przez nich typem internetowego połączenia jest ADSL. 2. Internet jest główną siecią elektroniczną, z której korzystają lekarze specjaliści. Zaledwie 22% badanych wskazuje na korzystanie z innych niż Internet sieci elektronicznych. 3. Czas korzystania z sieci elektronicznych u lekarzy specjalistów jest dośd zróżnicowany. Najwięcej lekarzy specjalistów (32%) korzysta z Internetu lub innych elektronicznych sieci od 5 do 10 lat. 108

109 4. Ponad połowa badanych lekarzy specjalistów wykorzystuje sieci elektroniczne głównie do kontaktów z innymi lekarzami specjalistami. Najmniejszą popularnością cieszą się kontakty elektroniczne z opieką domową oraz dostawcami opieki zdrowotnej w innych paostwach. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI 1. Technologie IT tylko częściowo wspomagają lekarzy specjalistów w zarządzaniu i administrowaniu praktyk lekarskich. Sieci elektroniczne wykorzystywane są do kontaktów z pacjentem w celu organizacji wizyt lekarskich częściej niż u lekarzy rodzinnych. Potwierdza to również 27% wskaźnik wśród pielęgniarek lub personelu praktyki lekarza specjalisty mówiący o elektronicznym kontaktowaniu się z pacjentem w obszarze zagadnieo administracyjnych. 2. Internet rzadko używany jest przez badanych lekarzy do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Częściej elektroniczne sieci wykorzystywane są do wymiany administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (34% wskazao). 3. Dośd popularne wśród lekarzy rodzinnych jest wykorzystywanie sieci elektronicznych do realizacji zamówieo wyposażenia praktyki, wskazuje na to 2/3 badanych. Podobne wskaźniki odpowiedzi otrzymano podczas badania pielęgniarek lub personelu praktyki lekarza specjalisty. Należy jednak zauważyd, że grupa ta ocenia swoje umiejętności w zakresie posługiwania się sieciami elektronicznymi najczęściej na poziomie podstawowym. 4. Rejestracja i archiwizacja indywidualnych danych pacjenta dokonywana jest przez lekarzy specjalistów lub przez personel praktyki. Taka rejestracja odbywa się w zdecydowanej większości badanych praktyk. Rejestruje się i elektronicznie archiwizuje przede wszystkim historię choroby, wyniki testów laboratoryjnych oraz obrazy radiologiczne. Należy zauważyd, że ponad połowa badanego personelu praktyki lekarza specjalisty deklaruje, że często używa systemu informatycznego w celu elektronicznego przechowywania danych pacjenta, jednakże zdecydowana większośd personelu obsługującego praktykę ocenia swój poziom obsługi systemów informatycznych jako podstawowy. Może to zatem oznaczad, że mimo posiadania systemów informatycznych służących do przechowywania danych pacjenta nie są one efektywnie wykorzystywane z powodu braku umiejętności ich obsługi. 5. Wymianę danych medycznych pacjenta przez Internet lub inne sieci elektroniczne dokonują lekarze specjaliści najczęściej z innymi specjalistami, rzadziej zdarza im się wymieniad dane z lekarzami rodzinnymi. 6. Większośd lekarzy specjalistów posiada w swoich gabinetach komputery, ale na ich wykorzystanie w czasie wizyty pacjenta wskazuje mniej niż połowa badanych. Najbardziej popularne dane, z których korzystają lekarze specjaliści podczas konsultacji medycznych to: historia choroby, symptomy i przyczyny kontaktu pacjenta z lekarzem, przepisane leki i dawkowanie oraz wyniki pomiarów. Sieci elektroniczne nie są praktycznie wykorzystywane przez lekarzy specjalistów do kontaktów z pacjentem na temat informacji związanych ze zdrowiem. 7. Lekarze specjaliści podobnie jak lekarze rodzinni raczej nie korzystają z oprogramowania wspomagającego stawianie diagnozy. 8. Dośd popularny wśród lekarzy specjalistów jest Internet w wyszukaniu informacji na temat ordynacji leków, informacji o nowych lekach, przeciwwskazaniach. Świadczy o tym ok. 80% wskaźnik lekarzy specjalistów deklarujących takie działania. W małym stopniu jednak stosowane jest oprogramowanie dotyczące ordynacji leków (ok. 20% wskazao). Nie występuje zjawisko transferu recept do apteki za pomocą sieci elektronicznych. 9. 1/3 badanych lekarzy specjalistów używa sieci elektronicznych w celu otrzymywania elektronicznych raportów i wyników laboratoryjnych. Natomiast bardzo niską aktywnośd obserwujemy wśród lekarzy przy organizacji wizyty pacjenta u innych dostawców opieki zdrowotnej, jak również przy wystawianiu dla pacjentów elektronicznych skierowao. 10. Nieco ponad lekarzy specjalistów używa Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich 12 miesięcy, częściej edukacja elektroniczna zdarza się wśród personelu obsługującego praktykę lekarską (80% wskazao). 11. Wśród badanych lekarzu specjalistów oraz personelu praktyk nie zaobserwowano zjawiska telemedycyny czy telemonitoringu. 109

110 WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU 1. Zarówno lekarze specjaliści, jak i personel praktyki, w tym personel pielęgniarski uważają, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację lekarzy czy też dokształcanie personelu pielęgniarskiego oraz personelu praktyki. Lekarze rodzinni zgodnie zauważają, że systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne jeśliby lekarze zostali objęci większym doszkalaniem. Występują zatem zarówno ze strony lekarzy jak i obsługi ich praktyk wyraźne sygnały co do potrzeby dokształceo kadry medycznej w zakresie wykorzystania nowych technologii informatycznych. 2. Zdecydowana większośd lekarzy specjalistów oraz personelu praktyk lekarskich jest zdania, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej. Jednocześnie też badani sygnalizują, ze ich praktyki potrzebują lepszego wsparcia w obszarze utrzymania systemów informatycznych. 3. Lekarze specjaliści w znacznej większości postrzegają wpływ ICT na ich osobisty przebieg pracy jak również widzą wpływ na pracę personelu obsługującego ich praktykę. 1/5 lekarzy uważa, że technologie IT mają wpływ na relacje między lekarzem a pacjentem. Dośd duża częśd personelu praktyki (76%) uważa, że użycie technologii IT wpływa na obciążenie ich pracą. Można zatem wnioskowad, że w praktykach lekarskich zatrudniających personel obsługujący praktykę, w tym personel pielęgniarski, to on głównie zajmuje się obsługą systemów informatycznych. KWESTIE HORYZONTALNE 1. Udział inwestycji w informatykę i systemy informatyczne wśród lekarzy rodzinnych jest bardzo niski. 20% badanych stwierdza, że w ogóle takich inwestycji nie przeprowadziła, zaś 36% badanych przeznacza na inwestycje nie więcej niż 1% rocznych obrotów. Co do przyszłych inwestycji, to zdecydowana większośd lekarzy (80%) nie zamierza przeznaczad środków finansowych w kolejnych 12 miesiącach. Ci którzy zamierzają przeznaczyd środki finansowe chcą inwestowad przede wszystkim w bezpieczeostwo danych, elektroniczną dokumentację medyczną oraz zakup sprzętu. 2. Informatyzacja (w zakresie rozszerzenia praktycznych możliwości zastosowania IT) jest procesem złożonym i rozwiniętym w różnym zakresie, co można zaobserwowad na wielu płaszczyznach. W badanej grupie: c) podstawową techniką zabezpieczającą, stosowaną przez lekarzy specjalistów jest przede wszystkim hasło zabezpieczające dostęp do komputera. Również dośd powszechne jest sporządzanie przez lekarzy rodzinnych kopii bezpieczeostwa danych przechowywanych w komputerach praktyki. Natomiast rzadko stosują podpis elektroniczny. d) ponad połowa badanych lekarzy dostrzega problem z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych. 3. Większośd badanych lekarzy specjalistów, jak i personel praktyki oceniają poziom swoich umiejętności jako podstawowy i średniozaawansowany. Jednocześnie ponad połowa badanych deklaruje, że nie bierze udziału w szkoleniach dotyczących IT. 110

111 5.4. WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO SZPITALI WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO SZPITALI - MODUŁ LEKARZE WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniu zostało poddanych 25 lekarzy pracujących w różnych szpitalach w woj. podlaskim. Rozkład wieku badanych był równomierny: do 35 lat - 12% osób, w przedziale lat - 32% osób, w przedziale lat - 36% osób, a ponad 56 lat było 20% badanych. Lekarze biorący udział badaniu reprezentowali bardzo różne specjalizacje: kardiologia (9%), pulmonologia (5%), psychiatria (9%), interna (14%), pediatria (19%), ginekologia (6%), chirurgia ogólna (10%), choroby wewnętrzne (14%), ortopedia (5%), radioterapia (5%), rehabilitacja (5%). Placówki w których pracują ankietowani zatrudniały od 20 do 809 osób. Dostępnośd ICT Nieograniczony dostęp do komputera w szpitalu deklaruje 84% badanych lekarzy. W 92% przypadków komputer znajduje się w gabinecie, poradni lub na oddziale. Brak komputerów w pokojach pacjenta (por. rys. 50). Rysunek 50 Miejsce dostępu do komputera Dostęp do informacji przez Internet w szpitalach jest powszechny, praktycznie wszyscy badani lekarze (96%) go posiadają. Natomiast dostęp do specjalistycznych sieci medycznych (krajowych lub regionalnych) innych niż Internet zadeklarowało jedynie 29% ankietowanych. Dostęp do Internetu lub innych sieci elektronicznych realizowany jest w miejscach dostępu do komputera struktura wskazao jest niemal identyczna jak w przypadku miejsc dostępu do komputera. Dostęp do Internetu w szpitalu wykorzystywany jest przede wszystkim do kontaktu z innymi szpitalami, laboratoriami i dostawcami. (por. rys. 51). 111

112 Rysunek 51 Wykorzystanie Internetu lub innych sieci elektronicznych do kontaktu z innymi organizacjami lub osobami WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administracja / Zarządzanie Jedynie 12% badanych lekarzy wykorzystuje w szpitalu Internet lub inne sieci elektroniczne do kontaktowania się z pacjentami za pośrednictwem poczty elektronicznej w sprawach administracyjnych. Na podobnym poziomie - 16% wskazao Internet lub inne sieci elektroniczne wykorzystywane są w celu wymiany informacji administracyjnych o pacjentach z innymi świadczeniodawcami. Znacznie więcej badanych lekarzy (42%) wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne w szpitalu do wymiany informacji dotyczących rozliczeo pacjenta z organizacjami ubezpieczeniowymi. Rekordy pacjenta Standardem jest rejestracja i archiwizacja indywidualnych danych administracyjnych pacjentów 80% wskazao. Ponadto najczęściej rejestrowane i archiwizowane przez szpital są dane wyniki badao laboratoryjnych (72%), następnie historia choroby (64%) oraz wyniki badao obrazowych wraz z obrazami (60% wskazao). Najrzadziej wskazywano dane o skutkach leczenia, skierowania na badania oraz pomiary parametrów życiowych - po 20% wskazao. (por. rys. 52). Rysunek 52 Rodzaje elektronicznych danych pacjenta rejestrowanych i archiwizowanych przez szpital Większośd szpitali (71%) nie stosuje formularzy zbierania danych do uzupełniania danych medycznych w komputerze. 112

113 Dane wprowadzane do komputera są opisywane w postaci tekstowej (36% wskazao), są kodowane według określonej klasyfikacji (24% wskazao) lub są zarówno kodowane i opisywane w postaci tekstowej (20% wskazao). Nie ma zwyczaju udostępniania osobistych danych pacjentom jedynie 20% badanych szpitali zapewnia taką możliwośd. Wymiana danych medycznych dotyczących pacjentów Praktycznie brak elektronicznej wymiany danych medycznych dotyczących pacjentów. Jedynie 1/4 wskazao dotyczyła wymiany takich danych pomiędzy oddziałami lub poradniami, w przypadku innych podmiotów było jeszcze gorzej. (por. rys. 53) Rysunek 53 Grupy podmiotów z którymi lekarze wymieniają przez Internet dane medyczne o pacjencie Konsultacje Żaden z badanych lekarzy nie korzysta z komputera podczas obchodu do przekazywania informacji pacjentowi na temat stanu jego zdrowia. Diagnozy Badane szpitale nie są wyposażone w oprogramowanie specjalistyczne wspomagające proces podejmowania decyzji w diagnozowaniu. Natomiast ¼ lekarzy deklaruje korzystanie z portali internetowych/zasobów sieciowych baz danych, które wspierają proces diagnozowania. Badani w zasadzie nie byli w stanie odpowiedzied na pytania dotyczące technicznej strony oprogramowania. Na pytanie czy oprogramowanie daje odpowiedź ogólną czy też w stosunku do określonego pacjenta tj. z wykorzystaniem danych, które zostały już wcześniej zgromadzone na jego temat odpowiedzi udzieliło trzech badanych w tym dwóch wskazało drugi wariant. Badani ci jednomyślnie zadeklarowali, że dane należy wprowadzid za każdym razem od początku. Tylko jeden badany wskazał, że często wykorzystuje to oprogramowanie. Połowa badanych lekarzy posiada dostęp do skomputeryzowanego systemu magazynowania wyników badao obrazowych wraz z obrazami. Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja jeżeli chodzi od dostęp do skomputeryzowanego systemu archiwizowania wyników badao diagnostycznych wraz z obrazami np. wyników badania EKG. Na dostęp do takich informacji wskazuje tylko 24% badanych. Wypisywanie recept W badanych szpitalach lekarze nie mają możliwości korzystania z oprogramowania ułatwiającego przepisywanie leków. Mimo to są lekarze zorientowani w zasadach funkcjonowania tego oprogramowania. W zasadzie sieci elektroniczne nie są wykorzystywane celu przesyłania recepty do zintegrowanej apteki szpitalnej lub apteki zewnętrznej, jedynie 8% wskazało taką możliwośd. Leczenie Jedynie w 8% badanych szpitali lekarze mają możliwośd dostępu do skomputeryzowanego systemu terminarzy klinicznych i/lub wytycznych klinicznych. Wszyscy, którzy mają dostęp do takiego oprogramowania, korzystają z niego często. 113

114 Zdecydowana większośd personelu medycznego na oddziale, nie ma dostępu do komputerowego systemu dokumentacji czynności i procesów 72% wskazao. Skierowania Droga elektroniczna praktycznie nie jest wykorzystywana do otrzymywania/wysyłania skierowao jedynie 8% badanych potwierdziło jej stosowanie. Coraz częściej szpitale korzystają z komputerowego systemu tworzenia epikryz/wypisów pacjenta stosuje to 40% badanych. Natomiast bardzo rzadko wysyłane są one do innych podmiotów. (por. rys. 54). Rysunek 54 Grupy do których wysyła się epikryzy/wypisy pacjentów Zarządzanie sprzętem Jedynie dwa z badanych szpitali korzysta z Internetu lub innej sieci elektronicznej do zamawiania urządzeo medycznych (e-procurement). W obu przypadkach odpowiada za to administracja. Analizy laboratoryjne 56% badanych szpitali nie posiada dostępu do elektronicznie gromadzonych wyników badao laboratoryjnych. 36% ankietowanych deklaruje dostęp do wyników z laboratorium szpitalnego. A tylko 4% wskazało na możliwośd dostępu do wyników z laboratoriów zewnętrznych (np. wyników wcześniejszych badao) Kształcenie i szkolenie zawodowe Sieci elektroniczne nie są popularnym medium do prowadzenia szkoleo. W większości badanych szpitali (72% wskazao) w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie były prowadzone szkolenia medyczne on-line. 12% ankietowanych uczestniczyło w tego typu szkoleniu raz w ciągu ostatniego roku, 8% dwa razy. Po 4% badanych brało udział w szkoleniach on-line odpowiednio raz w miesiącu i raz na kwartał. Praktycznie nie jest stosowane interaktywne kształcenie na odległośd (via videokonferencje). W ciągu ostatnich 12 miesięcy 91% lekarzy nie korzystało z takiej możliwości. Telemedycyna / Telemonitoring Tylko jeden z badanych szpitali dysponuje systemem komputerowym umożliwiającym działania telemedyczne w postaci telediagnozowania. Żadna z badanych jednostek nie posiada komputerowego systemu umożliwiającego działania telemedyczne w postaci telemonitoringu. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa względem korzystania z ICT Prawie wszyscy badani byli zdania, że korzystanie z oprogramowania i systemów IT poprawia jakośd usług zdrowotnych. Natomiast wszyscy byli zgodni, że korzystanie z systemów IT powinno stanowid element kształcenia medycznego, że aby rzeczywiście skorzystad z IT, wszyscy powinni dzielid się kliniczną informacją za pomocą sieci, oraz że potrzebują wraz z oddziałem wsparcia w korzystaniu z systemu IT. Tylko jeden badany nie zgodził się z opinią, że systemy IT byłyby bardziej użyteczne, gdyby personel medyczny był lepiej przeszkolony. 114

115 Bardziej zróżnicowana byłą ocena wykorzystywanego systemu IT 70% stwierdziła, że jest on przyjazny dla użytkownika i łatwy w obsłudze, a 50% określiła że jest dobrze zintegrowany z procesami medycznymi. Postrzeganie wpływu Według opinii 40% badanych lekarzy korzystanie z technologii informatycznych zmieniło ich sposób pracy. Czyli, co jest zaskakujące, ponad połowa ankietowanych nie zauważa zmian. Ocena innych obszarów wypadła jeszcze gorzej (por. rys. 55). Rysunek 55 Obszary na przestrzeni których zaszły zmiany poprzez korzystanie z technologii informatycznej Źródło: Opracowanie własne KWESTIE HORYZONTALNE Ochrona danych W zakresie ochrony danych najpopularniejszym sposobem jest korzystanie z hasła dla ochrony dostępu do komputera (60% wskazao). Dużo rzadziej stosowane jest hasło zabezpieczające wysyłane lub odbierane pliki (26% wskazao). Praktycznie nie jest stosowany podpis elektroniczny (8% wskazao) oraz kodowanie wysłanych lub odbieranych plików i poczty elektronicznej (4% wskazao). Wsparcie IT W zdecydowanej większości przypadków za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w szpitalu odpowiedzialny jest dedykowany personel IT ponad 80% wskazao. Natomiast dwóch ankietowanych jako osobę odpowiedzialną wskazało lekarza. Umiejętności ehealth /IT Badani lekarze stosunkowo wysoko oceniają poziom swoich umiejętności IT. 1/4 określa je na poziomie zaawansowanym, a prawie połowa uważa, że ich umiejętności są na poziomie średniozaawansowanym. W ocenie badanych 87% szpitali nie oferuje szkoleo IT. I pewnie to jest przyczyną, że 65% badanych zadeklarowała całkowity brak korzystania ze szkoleo IT (por. rys. 56). Rysunek 56 Częstotliwośd udziału w szkoleniach IT 115

116 Podsumowując w ocenie badanych lekarzy w szpitalach, w których pracują, jest powszechny dostęp i do sprzętu komputerowego i do Internetu. Natomiast wykorzystanie tych możliwości jest niewielkie. Najczęściej wskazywane było rejestrowanie i archiwizowanie danych, rzadziej kontakt z współpracującymi podmiotami a praktycznie wcale stosowanie oprogramowania wspierającego pracę lekarza. Badani byli zgodni, że aby rzeczywiście osiągnąd istotny efekt z zastosowania technik informatycznych muszą byd spełnione dwa warunki: powszechne stosowanie i wystarczające umiejętności. Niestety nie idzie za tym stosunek do podnoszenia swoich umiejętności informatycznych WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO SZPITALI - MODUŁ PERSONEL PIELĘGNIARSKI/ADMINISTRACYJNY WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniem objęto 25 osób stanowiących personel pielęgniarski/administracyjny zatrudniony w szpitalach. Zdecydowana większośd badanych pracowników szpitala, bo aż 84% to personel pielęgniarski. Ponad połowę ankietowanych (52%) stanowił personel w przedziale wiekowym lat. 44% to osoby mające lat, a pozostałe 4% to osoby pomiędzy 26, a 35 rokiem życia. Administracja/Zarządzanie Według 92% badanych, w szpitalu nie używa się Internetu lub innych elektronicznych sieci do kontaktów z pacjentami w celu umówienia wizyty lekarskiej. Co za tym idzie praktycznie nie prowadzi kontaktu z pacjentami w obszarze zagadnieo administracyjnych. W ocenie 67% ankietowanych szpital nie używa Internetu lub innych elektronicznych sieci do wymiany danych administracyjnych o pacjencie z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. 71% personelu szpitala wcale nie używa systemu informatycznego do wymiany danych administracyjnych o pacjencie z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. 21% badanych zadeklarowało, iż sporadycznie korzysta z systemu w celu wymiany danych, a zaledwie 8% korzysta z niego często. Zdecydowana większośd personelu szpitali (61% wskazao) jest na poziomie początkującym w zakresie umiejętności obsługi systemu wymiany danych administracyjnych z innymi świadczeniodawcami. 35% oceniło swoje umiejętności na poziomie średniozaawansowanym, a jedynie 4% jako zaawansowane. Niemal wszyscy badani (96%) stwierdzili, że szpital używa Internetu lub innych sieci elektronicznych do wymiany danych dotyczących rozliczenia pacjenta z płatnikami świadczeo 64% badanych nie korzysta w pracy zawodowej z systemu wymiany danych administracyjnych o pacjentach z innymi świadczeniodawcami za pomocą Internetu lub innych sieci elektronicznych. Sporadycznie 27% ankietowanych. Natomiast na częste korzystanie wskazuje 9%. Gromadzenie danych o pacjentach/ehr Niewiele ponad połowa szpitali, w których pracują ankietowani, prowadzi elektroniczną bazę danych pacjentów indywidualnych. Z takiej bazy korzysta zaledwie 43% badanych. Na częste korzystanie wskazuje prawie 1/3 badanych, sporadycznie korzysta z niej 13%. Poziom umiejętności w zakresie gromadzenia elektronicznych danych pacjentów indywidualnych jest podobny do poziomu umiejętności w zakresie wymiany danych. Zdecydowana większośd pracowników szpitali (57%) ocenia stopieo swoich umiejętności na poziomie podstawowym (początkującym). A jedynie 9% ocenia swój poziom jako zaawansowany. Wymiana danych o pacjencie Jedynie 18% ankietowanych wskazało, iż w szpitalach w których one pracują korzysta się z Internetu lub innych sieci elektronicznych w celu wymiany danych administracyjnych o pacjentach z innymi świadczeniodawcami. Tylko dwie osoby zadeklarowały, że robią to często. Większośd badanego personelu (77% wskazao) ocenia swój poziom umiejętności w odniesieniu do systemu wymiany danych administracyjnych z innymi świadczeniodawcami jako podstawowy. Pozostałe 23% uznało, iż jest na poziomie średniozaawansowanym. 116

117 Personel szpitala najczęściej korzysta z Internetu lub innych sieci elektronicznych do wymiany danych medycznych o pacjencie z władzami zdrowotnymi (52% wskazao). 20% dokonuje wymiany takich danych z innymi szpitalami, a zaledwie 4% z praktykami specjalistycznymi. (por. rys. 57). Rysunek 57 Ocena wykorzystania Internetu lub innych sieci elektrycznych do wymiany danych medycznych o pacjencie z którąś z wymienionych organizacji W opinii 26% badanych osób, w szpitalach w których one pracują, dane są wymieniane często. Na sporadyczną wymianę wskazało 42% ankietowanych. Leczenie Praktycznie nie jest wykorzystywany komputerowy system dokumentacji pielęgniarskiej - 92% wskazao. Zarządzanie sprzętem W zdecydowanej większości badanych placówek (82%) nie korzysta się z komputerowego systemu zamawiania urządzeo medycznych i chirurgicznych. (por. rys. 58). Rysunek 58 Wykorzystanie komputerowego systemu zamawiania urządzeo medycznych i chirurgicznych W badanych jednostkach w których wykorzystuje się komputerowy system zamówieo, jedynie jeden badany wskazał częste korzystania z zamawiania on-line. Przeważająca liczba badanego personelu (80%) ocenia swój poziom umiejętności w odniesieniu do zamawiania urządzeo on-line jako podstawowy. Pozostałe 20% ocenia taką umiejętnośd na poziomie średniozaawansowanym. Kształcenie i szkolenie zawodowe Prawie połowa ankietowanych (48%) zadeklarowała korzystanie z Internetu lub komputera w celu ciągłego dokształcania zawodowego w ciągu ostatnich 12 miesięcy. 117

118 Telemedycyna / telemonitoring We wszystkich szpitalach, które zostały poddane badaniu nie korzysta się z Internetu lub innej sieci elektronicznej do dostarczenia usług telemonitoringowych pacjentom w ich domach lub opiekę domową. W identyczny sposób prezentują się wyniki badania w kwestii korzystania przez szpital z Internetu lub innych sieci elektronicznych w celu automatycznego odbierania sygnału o parametrach życiowych z domów pacjentów lub domów opieki. WSKAŹNIKI POSTAWY Postawa względem korzystania z ICT Podobnie jak lekarze szpitalni, prawie cały personel pielęgniarski/administracyjny był zdania, że korzystanie z oprogramowania i systemów IT poprawia jakośd usług zdrowotnych. Tak samo wszyscy byli zgodni, że korzystanie z systemów IT powinno stanowid element kształcenia medycznego, oraz że pracownicy powinni byd objęci większym doszkalaniem. Dominowało również przekonanie, że szpital potrzebuje lepszego wsparcie w obszarze utrzymania swoich systemów informatycznych. Postrzeganie wpływu ICT Około połowa badanych jest przekona, że użycie technologii informatycznych dokonało zmian w procesach ich własnej pracy oraz pracy personelu szpitala, w tym personelu pielęgniarskiego. Na podobnym poziomie oceniany jest wpływ technologii IT na obciążenie pracą personelu szpitala. Natomiast jedynie 24% badanych zauważył wpływ użycia technologii informatycznych na średnią liczbę pacjentów obsługiwanych w ciągu jednego dnia. UMIEJĘTNOŚCI RÓWNORZĘDNE Umiejętności IT Większośd badanych pracowników ocenia swoje umiejętności komputerowe na poziomie średniozaawansowanym (63%). 29% oceniło je na poziomie podstawowym (początkującym), a jedynie 8% uważa, że w tej kwestii jest na poziomie zaawansowanym. Ankietowani, mimo zasadniczo niskiego poziomu umiejętności komputerowych, w niewielkim stopniu uczestniczą w szkoleniach z zakresu IT. 2/3 badanego personelu szpitala w ogóle nie uczestniczy w szkoleniach IT. Pozostali badani uczestniczą w tego typu przedsięwzięciach rzadziej niż raz na dwa lata. Podsumowując średni personel medyczny w niewielkim stopniu wykorzystuje technologie informatyczne w swojej codziennej pracy (nie licząc wymiany danych z płatnikiem świadczeo). Co nie przeszkadza połowie badanych zauważyd wpływ rozwoju IT na przebieg i obciążenie pracą. Istotną barierą upowszechniania technik komputerowych może byd generalnie niski poziom umiejętności, szczególnie w kontekście braku szkoleo WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO SZPITALI - MODUŁ ADMINISTRACJA IT SZPITALA WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniem objęto 25 pracowników administracji IT pracujących w różnych szpitalach w woj. podlaskim. Osoby ankietowane nie przekroczyły 55 roku życia. 4% badanych miało mniej niż 25 lat. 44% było w wieku od 26 do 35 lat, 36% znajdowało się w przedziale od 36 lat do 45 lat. 12% stanowili pracownicy w wieku od 46 do 55 lat. Badani pracownicy zatrudnienie byli w 80% w dziale IT. 20% stanowili pracownicy administracyjni. Dostępnośd ICT Odpowiedzi na pytanie o ilośd komputerów w szpitalu charakteryzowały się dużym rozrzutem wskazano od 17 do 600 sztuk. W komputery w największym stopniu wyposażone są pokoje lekarskie (92% wskazao). W gabinetach dominują komputery stacjonarne 68% wskazao. (por. rys. 59). 118

119 Rysunek 59 Miejsca w których pracownicy szpitala mają dostęp do komputerów Wszystkie badane szpitale mają dostęp do Internetu. Z czego ponad 88% korzysta dłużej niż 5 lat. Wszystkie jednostki korzystają z Internetu ponad 2 lata. W przeważającej części szpitale korzystają z łącz szerokopasmowych - 88% badanych. Brak stosowania modemów telefonicznych oraz łącz komórkowych. Większośd posiadanych komputerów ma dostęp do Internetu, co potwierdza rozkład odpowiedzi na ten temat podobny do rozkładu odpowiedzi o dostępie do komputerów. Pracownicy badanych szpitali najczęściej mają dostęp do Internetu w pokojach lekarskich (80% wskazao), we własnym gabinecie (64% wskazao), w gabinetach przyjęd gdzie znajdują się komputery stacjonarne (48% wskazao) oraz w gabinetach przyjęd gdzie znajdują się komputery mobilne (20% wskazao). W szpitalach Internet lub inne sieci zdrowotne w niewielkim zakresie wykorzystywany jest do kontaktu z podmiotami zewnętrznymi. Najczęściej nawiązywany jest kontakt z dostawcami (36% wskazao) oraz laboratoriami (24% wskazao). W marginalnym stopniu z konsultantami oraz pacjentami (po 4 % wskazao). Całkowity brak kontaktu za pośrednictwem sieci z opieką domową (por. rys. 60) Rysunek 60 Organizacje z którymi szpital kontaktuje się poprzez Internet lub inne sieci zdrowotne 88% badanych szpitali posiada własną stronę WWW, ale standardem jest umieszczenie na niej jedynie numerów telefonów kontaktowych. Żadna ze stron WWW nie daje możliwości umawiania wizyt on-line czy też dostępu do informacji zdrowotnych. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administracja / Zarządzanie Poziom zinformatyzowania procesów w szpitalach można podzielid na trzy grupy: procesy administracyjne jak płace czy rozliczenia wysoki poziom, obsługa pacjentów średni poziom oraz organizacja pracy niski poziom. (por. rys. 61). 119

120 Rysunek 61 Grupy procesów zmodyfikowanych w szpitalu 1/4 badanych placówek posiada centralny zintegrowany system zarządzania. We wszystkich przypadkach posiadania zintegrowanego systemu zarządzania obejmuje on zarządzanie finansami, w prawie wszystkich przypadkach kadry/płace, obsługę pacjenta i rozliczenia. Najrzadziej wykorzystywany jest do planowania operacji tylko jedno wskazanie. Dane pacjenta Prawie wszystkie szpitale (92%) rejestrują i archiwizują indywidualne dane administracyjne pacjenta. W przypadku danych medycznych (EHR) wskaźnik ten spada do 64% Wszystkie szpitale objęte badaniem używają Internetu do wymiany danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (NFZ, inni ubezpieczyciele, pracodawcy). Tylko jeden szpital potwierdził wykorzystanie Internetu do komunikacji z pacjentami w sprawach administracyjnych (umawianie wizyt, rozliczenia). Dane medyczne pacjenta Szpitale praktycznie nie używają Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu wymiany medycznych danych pacjenta z innymi podmiotami (por. rys. 62). Rysunek 62 Profesjonaliści medyczni i organizacje z którymi szpital poprzez Internet lub inne sieci elektryczne dokonuje wymiany danych pacjenta Skierowania Tylko jeden szpital używa Internetu lub innych elektronicznych sieci do wystawiania lub otrzymywania skierowao. Wszystkie badane szpitale umożliwiają umawianie wizyt przez lekarzy swoim pacjentom poprzez . Ale tylko 16% z nich jest wyposażona w informatyczny system wymiany danych o wynikach wizyt/hospitalizacji. Proces diagnostyczny 120

121 Co prawda około 40% szpitali posiada system archiwizacji i transmisji obrazów PACS, to jednak w 50% badanych szpitali obrazy elektronicznie są archiwizowane. Wszystkie badane placówki zadeklarowały brak oprogramowania służącego do wspomagania podejmowania decyzji diagnostycznych. Mimo to w dwóch przypadkach ankietowani stwierdzili, iż system wspomagania decyzji posiada możliwośd pobierania danych o poszczególnym pacjencie z ogólnoszpitalnej bazy danych. Ordynacja leków Żaden z badanych szpitali nie posiada oprogramowania służącego do wspomagania podejmowania decyzji odnośnie ordynacji leków. Szpitale objęte badaniem w ogóle nie używają Internetu w celu transferu recept do apteki. Proces leczenia Jedynie 21% badanych szpitali jest wyposażone w oprogramowanie do określania procedur diagnostycznych. Zarządzanie szpitalem Tylko jedna z badanych placówek posiada komputerowy system zarządzania łaocuchem dostaw. Dwa szpitale wśród objętych badaniami (8%) używa platform internetowych do realizacji zamówieo. (por. rys. 63). Rysunek 63 Rodzaje e-zamówieo których używa szpital Połowa badanych placówek posiada informatyczny system do monitorowania dystrybucji leków. Natomiast większośd szpitali (79%) wskazuje na posiadanie systemu informatycznego zarządzania apteką. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Podobnie jak pozostałe badane grupy pracowników szpitali administracja IT jest zdecydowana, że używanie oprogramowania i systemów informatycznych powoduje wzrost jakości usług medycznych. Prawie wszyscy (96%) oceniają, że używanie oprogramowania i systemów informatycznych powinno byd włączone do edukacji medycznej oraz, że szpital potrzebuje więcej funduszy, aby w pełni wykorzystad wszystkie oferowane możliwości rozwiązao IT. Według 91% badanych w celu uzyskania maksymalnych korzyści z informatyki wszyscy uczestnicy opieki zdrowotnej powinni dzielid się informacjami klinicznymi za pośrednictwem sieci. 42% ankietowanych twierdzi, że personelowi szpitala są proponowane odpowiednie szkolenia IT, ale tylko 8% ocenia, że pracownicy uczestniczą w nich regularnie. Postrzeganie wpływów ICT W opinii badanych pracowników IT użycie technologii informatycznych w dużym stopniu wpływa na zmiany procesów administracyjnych i medycznych (por. rys. 64). 121

122 Rysunek 64 Obszary w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian Badani oceniają, że użycie technologii informatycznych miało wpływ: na obciążenie pracą personelu administracyjnego (60% wskazao), na obciążenie pracą personelu medycznego (52% wskazao), na zakres usług świadczonych przez szpital (24% wskazao), na średnią ilośd pacjentów przyjmowanych każdego dnia (16% wskazao) oraz na ilośd pacjentów, którzy przychodzą do szpitala (8% wskazao). KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w IT 70% badanych szpitali zadeklarowało zamiar dodatkowych lub kierunkowych inwestycji w informatykę i systemy informatyczne w nadchodzących 12 miesiącach. Głównym celem nakładów inwestycyjnych ma byd infrastruktura (60% wskazao). Najrzadziej wskazywany jest telemonitoring oraz elektroniczna ordynacja leków (po 8% wskazao) (por. rys. 65). Rysunek 65 Obszary w których szpital planuje zainwestowad (poprzez zakup nowego oprogramowania lub ulepszenie istniejącego) 122

123 Wsparcie IT W 83% badanych placówkach medycznych, to dział IT jest odpowiedzialny za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie. W pozostałych 17% szpitali odpowiada za to zewnętrzny dostawca usług. Ochrona danych Głównym sposobem zabezpieczenia danych jest ograniczenie hasłem dostępu do komputerów (88% wskazao). Pozostałe proponowane rozwiązania są mało popularne (por. rys. 66). Rysunek 66 Rodzaje ośrodków zabezpieczania danych używanych w szpitalu We wszystkich badanych jednostkach wykonywanie kopii bezpieczeostwa (backup) danych i medycznych i administracyjnych wykonywane jest przez służby informatyczne. W ¾ przypadków odbywa się to codziennie. Zaskakujące jest, że dwa szpitale zadeklarowały wykonywanie backup-ów tylko raz w miesiącu. Interoperacyjnośd W badanych szpitalach najczęściej używanym standardem jest łącznośd (32% wskazao). Wymieniono także integrację (20% wskazao) oraz kodowanie danych (12% wskazao). Popularnośd stosowania poszczególnych standardów wymiany danych wskazuje rysunek 67. Rysunek 67 Rodzaje standardów wymiany danych używanych przez szpital Umiejętności IT Co prawda wcześniej 42% badanych deklarowało, że personelowi szpitala proponowane są odpowiednie szkolenia IT ale na pytanie czy szpital organizuje szkolenia IT tylko 4% odpowiedziało twierdząco. Podsumowując należy podkreślid, że ocena skali stosowania rozwiązao informatycznych dokonana przez informatyków wydaje się byd najbardziej precyzyjna. W ocenie badanych pracownicy szpitala mają szeroki dostęp do komputerów i Internetu, a zabezpieczenie strony technicznej realizowane jest przez wyspecjalizowane służby informatyczne (własne lub zewnętrzne). Jednak już wykorzystanie tego potencjału jest bardzo niskie. W niewielkim zakresie służy do 123

124 kontaktu i przesyłania danych z innymi podmiotami, poza (wymuszonymi) kontaktami z NFZ. Całkowicie nie jest stosowane specjalistyczne oprogramowanie wspierające diagnostykę oraz ordynację leków. Jedynie połowa szpitali archiwizuje obrazy elektroniczne. Kompletnie brak wykorzystania kanałów elektronicznych do transferu recept. Obserwując zinformatyzowanie szpitalnych procesów należy zwrócid uwagę na to, że głównie dotyczy to sfer standardowych dla wszystkich podmiotów gospodarczych kadry/płace i finanse/księgowośd. Z otrzymanych odpowiedzi wynika, że szpitale rozpoczęły stosowanie zintegrowanych systemów zarządzania ¼ badanych zadeklarowała posiadanie takiego systemu. Jednak nasuwa się wniosek, że do pełnego wykorzystania możliwości zintegrowanego systemu zarządzania jeszcze daleko, np. tylko jeden szpital wskazał, że integracją objęto planowanie operacji. Większośd badanych (70%) deklaruje dalsze inwestycje w IT. Jednak interesujące jest, że wskazywane są głównie wydatki na infrastrukturę informatyczną, gdzie i tak jest najlepsza sytuacja. Bardzo słabo wygląda sprawa szkoleo informatycznych. Szpitale praktycznie ich nie organizują PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAO DOTYCZĄCYCH SZPITALI OCENA STANU ROZWOJU E-ZDROWIA W SZPITALACH Z DWÓCH PERSPEKTYW: LEKARZY PRACUJĄCYCH W SZPITALU ORAZ PERSONELU IT Przede wszystkim, ponieważ ankietą objęto praktycznie wszystkie szpitale województwa podlaskiego, wnioski z niej pochodzące stosunkowo precyzyjnie opisują stan rozwoju e-zdrowia w tej grupie podmiotów. Analizując sytuację można podzielid uzyskane dane na cztery grupy: 1. Odpowiedzi personelu medycznego i informatyków są bardzo podobne 2. Odpowiedzi personelu medycznego i informatyków istotnie się różnią. 3. Pytano tylko lekarzy. 4. Pytano tylko informatyków. Ad 1. - powszechny dostęp do komputerów i Internetu, ale niewielka liczba komputerów przenośnych, - generalnie niskie wykorzystanie kanałów elektronicznych do kontaktu z innymi podmiotami, największa różnica dotyczy postrzegania kontaktów z innymi szpitalami (lekarze wskazują istnienie takich kontaktów w 52% odpowiedzi, informatycy tylko w 16%), jednak wydaje się, że różnica ta wynika z różnego podejścia lekarze zauważają również kontakty prywatne, informatycy tylko oficjalne, - praktyczny brak wykorzystania sieci elektronicznych do kontaktu bezpośrednio z pacjentem oraz do kontaktu z innymi świadczeniodawcami o pacjencie lekarze odpowiednio 12%, 16% wskazao pozytywnych, informatycy odpowiedni 4%, 8%, - w zasadzie powszechne rejestrowanie i archiwizowanie administracyjnych danych pacjentów, - zgodna ocena dostępu do archiwum obrazów elektronicznych po 50% odpowiedzi pozytywnych - całkowity brak specjalistycznego oprogramowania do diagnostyki oraz do ordynacji leków, - praktycznie całkowity brak elektronicznego przesyłania recept do apteki, potwierdzili to wszyscy informatycy, 8% lekarzy było zdania, że taki transfer jest realizowany - korzystanie w marginalnym zakresie z sieci elektronicznych w celu zamawiania materiałów i urządzeo medycznych, wydaje się, że wynika to z obowiązku stosowania ustawy o zamówieniach publicznych 24 szpitale na 25 badanych to jednostki sektora finansów publicznych, - zgodna ocena wszystkich badanych, że stosowanie oprogramowania i systemów informatycznych powoduje wzrost jakości usług medycznych, ale aby osiągnąd maksymalne korzyści wszyscy uczestnicy opieki zdrowotnej powinni mied dostęp i dzielid się informacjami za pośrednictwem sieci, - powszechne oczekiwanie większego nacisku na umiejętności informatyczne w edukacji medycznej, - szpitale prawie nie oferują, a personel medyczny w większości nie korzysta ze szkoleo IT, mimo zgodnej oceny niezbędności tego typu działao, - niska ocena wpływu stosowania technologii informatycznych na ilośd pacjentów przychodzących do szpitala oraz na zakres oferowanych usług 124

125 - w zakresie bezpieczeostwa jedyny powszechnie stosowany sposób (ponad połowa wskazao) to zabezpieczenie dostępu do komputerów hasłem Ad. 2 - istotna różnica w ocenie kontaktów za pośrednictwem sieci elektronicznych z ubezpieczycielami wśród lekarzy na taki kontakt wskazało 42% badanych, wszyscy informatycy wskazali na kontakty z NFZ -64% informatyków deklarowała, że szpital rejestruje i archiwizuje medyczne dane pacjenta, natomiast ponad połowa badanych lekarzy fakt rejestrowania i archiwizowania danych potwierdziła jedynie w przypadku historii choroby, wyników badao laboratoryjnych oraz badao obrazowych. - informatycy zdecydowanie wyżej oceniają wpływu stosowania technologii informatycznych na ich własną pracę (76%) raz na pracę całego personelu medycznego (52%) niż lekarze, którzy głównie zauważają wpływ na swój sposób pracy (40% wskazao), ale już w przypadku personelu pielęgniarskiego widzą ten wpływ w 24% przypadków Ad3. - całkowicie nie wykorzystuje się komputerów podczas obchodów - personel medyczny w bardzo niewielkim zakresie wykorzystuje sieci elektroniczne od podnoszenia swoich kwalifikacji medycznych, - praktycznie nie są stosowane działania telemedyczne telediagnozowanie wskazał jeden badany, telemonitoring w ogóle nie jest stosowany - stosunkowo duża grupa personelu medycznego (ok. 1/3) nisko ocenia swoje umiejętności IT Ad. 4 - większośd szpitali posiada strony WWW, jednak nie są one wykorzystywane do interaktywnego kontaktu z pacjentem - w ocenie informatyków istnieje potencjalna możliwośd umawiania wizyt przez - ¼ szpitali stosuje zintegrowany system zarządzania - wsparcie i utrzymanie systemów IT jest realizowane przez wyspecjalizowane służby własne lub obce - dane szpitalne są zabezpieczane przed utratą za pomocą kopii bezpieczeostwa, w ¾ szpitali jest ona wykonywana codziennie, jednak są przypadki (8% wskazao) gdy odbywa się to tylko raz w miesiącu - najbardziej popularnymi standardami wymiany danych (56% wskazao) są DICOM oraz wiadomości XML - zróżnicowany, ale generalnie niski poziom nakładów inwestycyjnych na informatykę, w ciągu najbliższych 12 miesięcy inwestycje mają dotyczyd głównie infrastruktury (60% wskazao) oraz elektronicznej dokumentacji medycznej (36% wskazao) PODSUMOWANIE: 1. W kluczowych tematach informacje pochodzące od personelu medycznego i od informatyków są zgodne. 2. Szpitale dysponują niezłą infrastrukturą informatyczną i nadal chcą w nią inwestowad. 3. Wszystkie jednostki dysponują profesjonalną obsługą informatyczną, w większości przypadków są to własne działy informatyki. 4. Praktyczny brak wymiany danych między uczestnikami systemu ochrony zdrowia kanałami elektronicznymi przy jednoczesnej deklaracji, że tylko powszechny dostęp do danych medycznych i ich wymiana zapewni maksymalne korzyści z informatyki. 5. Całkowity brak specjalistycznego oprogramowania wspierającego diagnostykę oraz ordynację leków. 6. Początkowa faza wdrażania kompleksowych rozwiązao w zakresie informatyzacji szpitalnych procesów ¼ szpitali deklaruje posiadanie zintegrowanego systemu zarządzania. Biorąc zatem pod uwagę podaną w SIWZ definicję e-zdrowia: e-zdrowie - komunikacja między pacjentem a usługodawcami z branży opieki zdrowotnej, przekazywanie danych pomiędzy poszczególnymi instytucjami oraz bezpośrednie kontakty zarówno między pacjentami, jak i pracownikami służby zdrowia. Może ono również obejmowad sieci informacji na temat zdrowia, elektroniczne kartoteki, usługi telemedycyny oraz przenośne lub 125

126 nadające się do noszenia na sobie urządzenia komunikacyjne, służące do wspomagania pacjenta i monitorowania jego stanu zdrowia szpitale w województwie podlaskim są słabo zaawansowane w zastosowaniu technik i procesów zwanych e-zdrowie. REKOMENDACJE: Biorąc pod uwagę wysokie koszty pozyskiwania, uruchamiania i utrzymywania systemów informatycznych niezbędne jest finansowe wsparcie szpitali w tym zakresie, szczególnie we wprowadzaniu zintegrowanego systemu zarządzania, który zapewni jednolitą bazę do uruchamiania kolejnych aplikacji informatycznych. Aby system był powszechny i spójny potrzebny jest jeden projekt opracowany (prawdopodobnie) przez Ministerstwo Zdrowia. Poza problemami finansowymi i organizacyjnymi jest jeszcze problem braku chęci do stosowania nowych rozwiązao, rolą NFZ powinno byd wprowadzenie obowiązku stosowania w ochronie zdrowia technik informatycznych WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO TERAPEUTÓW WSKAŹNIKI PODSTAWOWE demografia Badaniami objęto 23 terapeutów z rożnych grup wiekowych. Prawie połowę stanowili terapeuci w wieku lat (48%). Natomiast najmniejszą bo zaledwie 4%, terapeuci w wieku 56 i więcej. Około 17% respondentów była w przedziale wiekowym lat. Natomiast 1/3 stanowili terapeuci w wieku lat. Ponad 90% terapeutów posiada swoja siedzibę w mieście. Zaledwie 9% na wsi. Badaniami objęto terapeutów prowadzących swoją praktykę w rożnych specjalnościach (por. rys. 68). Rysunek 68 Specjalizacja terapeutów zatrudnionych w badanej placówce Około 65% terapeutów posiada specjalizację fizykoterapia. Badaniami objęto też specjalistów terapii zajęciowej oraz logopedów. Inni stanowili 9% badanych terapeutów. W placówkach, które reprezentowali badani terapeuci zatrudnienie wynosiło od 1 do 30 osób. Dostępnośd ICT Grupę interesariuszy e- zdrowia jaką są terapeuci charakteryzuje wysoka dostępnośd do ICT. Wszyscy badani respondenci potwierdzili posiadanie komputera, a dostęp do informacji przez Internet ma 96%. Terapeuci korzystają z różnych typów internetowego połączenia, co ilustruje rys

127 Rysunek 69 Typ internetowego połączenia wykorzystywane go przez terapeutów W badanej grupie terapeutów w najmniejszym zakresie zastosowanie mają mobile komórkowe. Taki typ deklaruje tylko 10%. Pozostałe typy internetowego połączenia wykorzystywane są w podobnym stopniu. Wśród badanych terapeutów dla 1/5 nie ma znaczenia z jakiego typu połączenia internetowego korzystają, na co wskazuje odpowiedź nie wiem. Internet stanowi podstawowe narzędzie dostępu. Z innych elektronicznych sieci poza Internetem korzysta zaledwie 14% badanych terapeutów. Należy również podkreślid dostrzeganie przez terapeutów znaczenia dostępu do Internetu oraz innych elektronicznych sieci. W okresie ostatnich 2 lat z tej formy zaczęło korzystad ponad 40% terapeutów. Natomiast tyko 5% respondentów korzystało z tych technik w okresie dłuższym niż 10 lat. Wskazuje to na rosnącą świadomośd znaczenia wykorzystania tych narzędzi w praktyce. Wykorzystywany przez terapeutów Internet lub inne sieci elektroniczne pozwala na kontakt z różnymi grupami (organizacjami, osobami). W największym stopniu techniki informatyczne wykorzystywane są do kontaktu z innymi terapeutami. Na taki sposób komunikacji wskazuje 43,5% badanych terapeutów (rys.70). Rysunek 70. Zakres wykorzystania Internetu lub inne elektroniczne sieci przez terapeutów Źródło: opracowanie włsane Ponad 1/3 badanych wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do kontaktu ze specjalistycznymi praktykami. W najmniejszym zakresie (około 4% wskazao) elektronicznie kontaktują się terapeuci z instytucjami ubezpieczeniowymi oraz laboratoriami. Natomiast zero wskazao dotyczyło opieki domowej. 127

128 WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/zarządzanie Internet lub inne sieci elektroniczne są używane do kontaktu z pacjentem w celu organizacji wizyty terapeutycznej zaledwie przez 17% badanych terapeutów. Pozostałe 83% badanych nie wykorzystuje takiej formy. Terapeuci również w niewielkim stopniu wykorzystują Internet lub inne elektroniczne sieci do komunikowania na temat pacjentów z podmiotami zewnętrznymi (wyk. 71) Rysunek 71 Zakres wykorzystania Internetu i innych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi podmiotami. Ponad 91% badanych terapeutów nie używa Internetu lub innych elektronicznych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Z takiej formy korzysta zaledwie 9%. W większym stopniu terapeuci wykorzystują tą formę transferu, do wymiany administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (NFZ, inni ubezpieczyciele, pracodawcy). Korzysta z tego prawie 2/3 badanych respondentów (około 61%). Funkcja zarządzania Badani terapeuci dostrzegają znaczenie Internetu lub innych elektronicznych sieci do realizacji zamówieo wyposażenia praktyki. Z takiej formy korzysta ponad 70% ankietowanych. Jest to niewątpliwie zdeterminowane korzyściami jakie przynosi forma on-line zamówieo: oszczędnośd czasu, dostęp do szerokiego asortymentu, obniżenie kosztów. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja w zakresie wykorzystania technologii informatycznych przy rejestrowaniu i archiwizowaniu danych pacjenta. Posiadanie takiej dokumentacji deklaruje 22% respondentów. Natomiast prawie 80% nie rejestruje i nie archiwizuje indywidualnych danych administracyjnych pacjenta. Jeżeli w ogóle jest tworzona dokumentacja elektroniczna pacjenta, to jest ona przede wszystkim wykorzystywana przez samych terapeutów. Na możliwośd dostępu pacjentów do swoich indywidualnych danych przechowywanych w celach służbowych wskazuje zaledwie 5% badanych terapeutów. Badani terapeuci charakteryzują się niskim stopniem strukturyzacji danych wejściowych. Prawie 2/3 z nich nie wykorzystuje szablonów z ustrukturyzowanymi polami danych wejściowych przy wprowadzaniu medycznych danych pacjenta. Terapeuci wprowadzając dane do komputera w różnym też stopniu kodują zakres danych wejściowych. Dane koduje i opracowuje w postaci tekstowej 39% badanych terapeutów. Tyle samo tylko opisuje dane w postaci tekstowej. Natomiast 1/5 badanych koduje dane według określonej klasyfikacji. Wymiana danych medycznych pacjenta Badani terapeuci w różnym zakresie wykorzystują Internet lub inne sieci elektroniczne w celu wymiany medycznych danych pacjenta z różnymi podmiotami (profesjonalistami medycznymi i organizacjami) 128

129 Rysunek 72 Grupy podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji), z którymi terapeuci wymieniają medyczne dane pacjenta za pomocą Internetu i innych sieci Jak pokazuje rys. 72 ponad 1/3 badanych wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do wymiany medycznych danych pacjenta z innymi terapeutami. W znacznie mniejszym zakresie dane te są wymieniane z konsultantami, specjalistami i szpitalami. Natomiast w ogóle odbiorcami takich danych nie są dostawcy opieki zdrowotnej w innych krajach UE oraz poza UE. Konsultacje Tylko 60% badanych terapeutów posiada komputer w gabinecie. Wśród nich tylko nie cała połowa (48%) korzysta z komputera podczas konsultacji. Diagnozy Zaledwie 14 % ankietowanych posiada oprogramowanie wspomagające postawienie diagnozy. Jednak Ci, którzy posiadają takie oprogramowanie wskazują na częste jego wykorzystanie w diagnozach. Ordynacja leków Internet lub inne elektroniczne sieci nie są w ogóle wykorzystywane przez terapeutów do przekazywania recept do aptek. Skierowanie Badani terapeuci w minimalnym stopniu wykorzystują Internet lub inne elektroniczne sieci w celu organizacji wizyty swego pacjenta u innego dostawcy opieki zdrowotnej. Taką formę deklaruje zaledwie 5 % badanych. Nieco więcej terapeutów wykorzystuje Internet lub inne elektroniczne sieci w celu wysłania i otrzymania skierowania lub diagnozy. Deklaruje to 18 % badanych terapeutów. Oznacza to, że ponad ¾ terapeutów nie wykorzystuje sieci elektronicznych do tego celu. Profesjonalna edukacja i dokształcanie W badanej grupie terapeutów można zaobserwowad średni wskaźnik używających Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich 12 miesięcy (por. rys. 73). Rysunek 73 Zakres użycia Internetu lub komputera w celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich 12 miesięcy przez terapeutów. 129

130 WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Wyniki zaprezentowano w tabeli 16. Prawie wszyscy badani terapeuci (96,5%) zgadzają się, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej. Również duża częśd terapeutów (ponad 80%) wskazuje na koniecznośd włączenia w edukację medyczną zagadnieo związanych z użyciem oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia. Natomiast około 13% nie ma wyrobionego na ten temat zdania. W mniejszym zakresie badani terapeuci dostrzegają potrzebę lepszego wsparcia w obszarze utrzymania posiadanych przez nich systemów informatycznych. Na taką potrzebę wskazuje prawie 70%. Ponad 1/5 badanych terapeutów nie ma na ten temat wyrobionego zdania. Najmniej ankietowanych zgadza się ze stwierdzeniem, że decydującym czynnikiem w używaniu systemów informatycznych jest koszt systemów informatycznych. Tylko około 60% wskazuje, że jest to istotny element. Tabela 16 Postawa terapeutów wobec technologii ICT Stwierdzenie % tak % nie % brakujących Odpowiedzi Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony 95,7 4,3 0,0 zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnych Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony 82,6 4,3 13,0 zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację Potrzebuję lepszego wsparcia w obszarze utrzymania moich systemów 69,6 8,7 21,7 informatycznych Koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu 60,9 13,0 26,1 systemów informatycznych Postrzeganie wpływu ICT Raczej pozytywnie należy ocenid dostrzeganie znaczenia użycia technologii informatycznych przez badanych terapeutów. Najwięcej z nich (70%) wskazało obszar jakim jest osobisty przebieg procesu pracy (por. rys. 74). Rysunek 74 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian Dla 1/3 badanych, użycie ICT miało wpływ na zmianę w procesach pracy osób obsługujących ich praktykę. Dotyczyło to przede wszystkim obciążenia pracą w kontekście kosztów administracyjnych. Taka sama ilośd badanych terapeutów (26,1%) uważa, że technologie informatyczne miały wpływ na jakośd diagnoz i decyzji leczniczych oraz wpływ na poprawę relacji między terapeutą a pacjentem. Tak niskie znaczenie tych obszaru jest z pewnością wynikiem nieposiadania odpowiedniego doświadczenia w zakresie wykorzystania komputera do konsultacji medycznych oraz nieposiadanie odpowiednich programów, co potwierdziły prowadzone w tym zakresie badania. Natomiast w opinii zaledwie 13% ankietowanych zastosowanie technologii informatycznych miało wpływ na średnią liczbę pacjentów diagnozowanych w ciągu jednego dnia. 130

131 KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. Badanych poproszono o wskazanie jaki procent ogólnych obrotów rocznych był przeznaczony na takie inwestycje w ostatnim roku. Ankietowani tylko niewielką częśd swoich przychodów inwestują w technologie informatyczne. Około 13% badanych terapeutów w ogóle takich inwestycji nie realizowała w ostatnim roku. Niecałe 22% terapeutów przeznacza na nie w granicy od 1 do 5% obrotów. Tylko 4,3% wskazało, że ta grupa wydatków stanowiła 30% przychodów. Natomiast prawie 44% badanych w ogóle nie udzieliło takiej odpowiedzi, co może wskazywad na brak takich inwestycji w ostatnim roku. Na kolejne 12 miesięcy tylko 1/5 badanych planuje dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Tak niskie plany inwestycyjne mogą byd spowodowane brakiem własnych środków na takie inwestycje. Jednak bardziej przemawiającym za tak dużym udziałem respondentów nie inwestujących jest niedostrzeganie znaczenia w rozwoju ich praktyki jakie daję technologie informatyczne. Wsparcie IT Badani terapeuci do wsparcia i utrzymania systemów IT oraz oprogramowania w swojej praktyce wskazują najczęściej dodatkowy personel (45%). (por rys. 75) Rysunek 75 Osoby odpowiedzialne za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w gabinecie: W podobnym zakresie terapeuci do wsparcia i utrzymania systemów IT korzystają z zewnętrznych dostawców usług. Natomiast 15 % badanych terapeutów do tego celu wykorzystuje personel obsługujący praktykę Ochrona danych/ bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają przyjmowane systemy zabezpieczeo. W badanej grupie zdecydowanie najczęstszą techniką zabezpieczającą jest hasło zabezpieczające dostęp do komputera (86,9% wskazao). Ponad 26% terapeutów w celu zapewnienia tajemnicy zabezpiecza wysyłane i otrzymywane dokumenty hasłem. Natomiast około 1/5 zabezpiecza się kodując wysyłane i otrzymywane dokumenty oraz pocztę elektroniczną. Natomiast praktycznego zastosowania nie ma podpis elektroniczny (por. rys. 76). 131

132 Rysunek 76 Typy technik zabezpieczeo technologii informatycznych wykorzystywanych przez terapeutów Około 60% badanych terapeutów nie posiada również kopii bezpieczeostwa (back up) służbowych danych przechowywanych w komputerach. Również przy przechowywaniu i transferu danych pacjenta około 65% badanych terapeutów nie wykorzystuje specjalnych sposobów. Pisemnie taką zgodę uzyskuje 1/4. Pozostali terapeuci pozyskują ją ustnie. Wskazuje to na niewielkie zastosowane praktyczne przechowywania i transferu danych pacjenta i niedostrzeganie znaczenia tego obszaru w praktyce terapeutów. Potwierdzeniem tego jest to, że prawie 80% badanych terapeutów zdaje sobie sprawę z obowiązków prawnych dotyczących uzyskiwania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych. Interoperacyjnośd Badani terapeuci wskazują na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych pacjenta (67%). Tylko 1/3 nie spotkała się z takimi problemami. Umiejętności IT Terapeuci średnio oceniają poziom swoich umiejętności komputerowych (por. rys. 77) Rysunek 77 Poziom umiejętności komputerowych (ocena własna terapeutów) Tylko 13% badanych terapeutów wskazuje zaawansowane umiejętności, natomiast aż 1/5 badanych ocenia swój poziom jako podstawowy i początkujący. Mimo średnich umiejętności komputerowych 41% badanych terapeutów nie uczestniczy w ogóle w szkoleniach. Zaledwie 9% badanych bierze udział w takich szkoleniach raz na dwa lata. Natomiast połowa respondentów szkoli się rzadziej niż na dwa lata. 132

133 WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ ŚWIADCZĄCYCH AMBULATORYJNE USŁUGI REHABILITACYJNE WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniami objęto 21 terapeutów ZOZ-ów świadczących ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne, z różnych grup wiekowych. Najliczniejszą grupę stanowili terapeuci w wieku lat (38%). 24% respondentów była w przedziale wiekowym lat i tyle samo w wieku lat. Natomiast 14% stanowili terapeuci w wieku lat. W badanych zakładach pracują terapeuci o różnych specjalnościach: logopeda 43% i fizjoterapeuta 57%. W placówkach, które reprezentowali badani terapeuci zatrudnienie wynosiło od 9 do 27 osób. Dostępnośd ICT Badane ZOZ-y charakteryzuje wysoka dostępnośd do ICT. Wszyscy badani respondenci potwierdzili posiadanie komputera, a dostęp do informacji przez Internet ma 95%. Wśród badanych ponad połowa nie orientuje się z jakiego typu połączenia internetowego korzysta. Żaden z respondentów nie używa połączenia typu mobile, komórkowe. Pozostałe typy internetowego połączenia wykorzystywane są w podobnym stopniu. Szczegóły przedstawiono na wykresie (por. rys. 78). Rysunek 78 Typy połączeo internetowych Jedyną siecią elektroniczną używaną w badanej grupie jest Internet. Czas korzystania z Internetu (w latach) jest bardzo silnie dodatnio skorelowany z wiekiem respondenta. Np. z grupy wiekowej lat wszyscy korzystają z Internetu ponad 5 lat, a w grupie wiekowej lat - nie dłużej niż 5 lat (por. rys. 79). Rysunek 79 Okres korzystania z Internetu 133

134 Internet umożliwia badanym szybki kontakt z innymi podmiotami związanymi ze służbą zdrowia (por. rys. 80). W badanych Zakładach terapeuci najczęściej kontaktuje się z innymi terapeutami, na co wskazuje około 30% ankietowanych. W mniejszym stopniu Internet wykorzystywany jest do kontaktu z ekspertami/konsultantami zdrowotnymi oraz praktykami specjalistycznymi. Rysunek 80 Zakres wykorzystania Internetu i innych elektronicznych sieci przez terapeutów Administrowanie/zarządzanie W niewielkim zakresie w badanych Zakładach terapeuci wykorzystują Internet do kontaktu z pacjentem w celu ustalenia wizyty. Z takiej możliwości korzysta zaledwie 14% ankietowanych. Terapeuci z badanej grupy nie kontaktują się przez Internet z innymi podmiotami medycznymi w celu wymiany administracyjnych danych pacjenta. Natomiast dośd powszechnie terapeuci wykorzystują to medium, do wymiany administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (NFZ, inni ubezpieczyciele, pracodawcy). Korzysta z tego prawie 62% respondentów. Funkcje zarządzania Znacznym udogodnieniem jest możliwośd dokonywania zakupów przez Internet, zapewniająca zazwyczaj dostęp do szerokiego asortymentu. Z tej formy realizacji zamówieo wyposażenia niezbędnego w pracy korzysta ponad 86 % badanych terapeutów. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Badani terapeuci w Zakładach, których pracują nie rejestrują i archiwizują dane administracyjne pacjenta. Natomiast prawie połowa badanych koduje i opisuje dane w postaci tekstowej. 24% ankietowanych koduje dane według określonej klasyfikacji. Wymiana danych medycznych pacjenta Terapeuci zatrudnieni a badanych ZOZ-ach wykorzystują Internet do wymiany medycznych danych pacjenta jedynie z innymi terapeutami oraz za pośrednictwem Internetu korzystają z konsultacji, szczegółowe dane przedstawiono na rys. 81. Rysunek 81 Grupy podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji), z którymi terapeuci wymieniają medyczne dane pacjenta za pomocą Internetu i innych sieci. 134

135 Konsultacje Prawie 2/3 badanych terapeutów posiada w gabinecie komputer i tyle samo (63%) wykorzystuje go do medycznych konsultacji. Uszczegóławiając pozyskane w tym zakresie informacje można wskazad, że 67% logopedów pracuje z pacjentem przy komputerze, a w przypadku fizjoterapeutów tylko 17%. Wynika to z odmiennego charakteru rehabilitacji chorych stosowanego przez te dwie grupy. Diagnozy Żaden z ankietowanych nie posiada oprogramowania wspomagającego go w stawianiu diagnoz. ordynacja leków Internet oraz inne elektroniczne sieci nie są w ogóle w tej grupie wykorzystywane do przekazywania recept do aptek oraz do organizowania wizyt swego pacjenta u innego dostawcy opieki zdrowotnej. skierowania Częśd terapeutów zatrudnionych w badanych ZOZ-ach wykorzystuje Internet w celu wysłania i otrzymania skierowania lub diagnozy. Deklaruje to zaledwie 29 % badanych. Profesjonalna edukacja i dokształcanie Zdecydowana większośd badanych terapeutów zatrudnionych w ZOZ-ach odczuwa potrzebę pogłębiania swojej wiedzy w celu profesjonalnego rozwoju. 86% z nich w trakcie ostatnich 12 miesięcy wykorzystywało Internet w celu edukacji medycznej i dokształcania. WSKAŹNIKI POSTAWY / STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Ankietowani terapeuci zatrudnienia w ZOZ-ach dostrzegają i rozumieją potrzebę rozwoju systemów ICT. Według ich opinii ułatwi im to pracę oraz pozwoli na podniesienie jakości świadczonych usług. (por. tab. 17) Tabela 17 Postawa wobec ICT według terapeutów pracujących w ZOZ-ach świadczących ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne Stwierdzenie % tak % nie % brakujących odpowiedzi Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia ,0 poprawia jakośd usług opieki zdrowotnych Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia ,0 powinno byd włączone w medyczną edukację Potrzebuję lepszego wsparcia w obszarze utrzymania moich systemów ,0 informatycznych Koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu systemów informatycznych Postrzeganie wpływu ICT Nie ulega wątpliwości, że korzystanie z technologii informacyjnych dokonuje zmian w wielu obszarach naszego życia, również zawodowego. Badana grupa terapeutów zauważa pozytywny wpływ korzystania z technologii informacyjnych w wielu obszarach życia. Na osobisty przebieg procesów pracy (86%), na obciążenie pracą w kontekście kosztów administracyjnych (67%) oraz na relacje między terapeutą a pacjentem (24%). Ankietowani nie zauważyli jednak wpływu ICT na jakośd diagnoz i decyzji leczniczych (0%), oraz na średnią liczbę pacjentów diagnozowanych w ciągu jednego dnia (0%). Może to byd wynikiem braku odpowiednich programów komputerowych, oraz niskim poziomem edukacji informatycznej. Szczegółowe dane prezentuje rys. 82. Rysunek 82 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian 135

136 KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Szybki rozwój technik informacyjnych zmusza do inwestowania w nowe technologie informatyczne. Robi to znaczna częśd ankietowanych terapeutów (58%). Procent przychodów jaki przeznaczyli w ostatnim roku na inwestycje w informatykę i systemy informatyczne prezentuje rys.83. Rysunek 83 Procent przychodu przeznaczony na inwestycje w techniki informatyczne w ostatnim roku Były to inwestycje rzędu 1%-5%. Znaczna jednak częśd bo aż 43% nie zainwestowała w ubiegłym roku w ogóle. Nikt z badanej grupy nie planuję również zrobid tego w najbliższych 12 miesiącach. Badani terapeuci nie dostrzegają znaczenia technologii informatycznych w jakości wykonywanej przez nich praktyki. Wsparcie IT Z punktu widzenia korzyści płynących z korzystania z technologii informatycznych istotne znaczenie, ma utrzymanie ich na odpowiednim poziomie technicznym. ZOZ-y świadczące ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne zazwyczaj zatrudniają w tym celu dedykowany personel IT (tak jest u 71% badanych) lub zajmuje się tym zewnętrzny dostawca usług (tak twierdzi 29% ). Ochrona danych/bezpieczeostwo Duże znaczenie w dobie komputeryzacji ma ochrona danych osobowych oraz odpowiednie ich zabezpieczanie. We wszystkich ZOZ-ach świadczących ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne dostęp do komputera jest zabezpieczony hasłem. 1/3 ankietowanych koduje wysyłane i otrzymywane dokumenty oraz pocztę elektroniczną, a ¼ zabezpiecza wysyłane i otrzymywane dokumenty hasłem. Natomiast podpis elektroniczny nie jest jeszcze stosowany (por. rys. 84). Rysunek 84 Techniki zabezpieczania danych 136

137 W opinii 62% badanych terapeutów w ZOZ-ach, w których pracują tworzone są kopie bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych w komputerach. 24% badanych wskazuje, ze ich nie ma. Pozostali nie mają na ten temat informacji. Ponad połowa badanych terapeutów zdają sobie sprawę z obowiązków prawnych dotyczących uzyskiwania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych. W efekcie tylko 14% ankietowanych taką zgodę pozyskuje na piśmie. Interoperacyjnośd Prawie 40% badanych terapeutów wskazuje na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych pacjenta. Umiejętności Badani terapeuci wysoko oceniają poziom swoich umiejętności komputerowych (w porównaniu z innymi grupami badanych). 24% ocenia swój poziom jako zaawansowany, a 48% jako średniozaawansowany. Ten wysoki poziom nie znajduje swojego przełożenia w zainteresowaniu podnoszeniem swoich umiejętności. Prawie 1/5 badanych nie uczestniczy w ogóle w szkoleniach, a pozostałe 81% szkoli się rzadziej niż na dwa lata PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z WYNIKÓW BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO PRAKTYK TERAPEUTYCZNYCH I ZOZ-ÓW ŚWIADCZĄCYCH AMBULATORYJNE USŁUGI REHABILITACYJNE WSKAŹNIKI PODSTAWOWE 1. Badanych terapeutów charakteryzuje bardzo wysoki wskaźnik dostępności do IT ( dotyczy to zarówno wyposażenia w komputer oraz stopnia korzystania z informacji przez Internet). 2. Internet jest główną siecią elektroniczną. Z innych, niż Internet sieci elektronicznych korzysta niewielki procent badanych terapeutów. 3. Internet nie jest powszechnie wykorzystywany jako sposób komunikowania się między instytucjami systemu zdrowotnego. Nie funkcjonują praktycznie połączenia systemów komputerowych między miejscem pracy terapeutów, a takimi jednostkami służby zdrowia jak: apteki, laboratoria, szpitale, instytucje ubezpieczeniowe. Natomiast zauważalne jest wykorzystywanie Internetu do kontaktów z innymi terapeutami oraz, chod znacznie rzadziej, ze specjalistami i ekspertami zdrowia. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI 1. Połowa badanych terapeutów używa Internetu stosunkowo do wymiany danych administracyjnych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (NFZ, ubezpieczyciele, pracodawcy). 2. Bardzo popularne w tej grupie badanych jest zamawianie wyposażenia niezbędnego w pracy terapeutów z wykorzystaniem sieci elektronicznych. Tak wysoki wskaźnik aktywności (około 80%) w tej sferze zarządzania należy wiązad z korzyściami płynącymi z takiej formy zakupów. Można zakładad, że skoro badani terapeuci radzą sobie w tym obszarze, to poradzą i w takich jak: a. kontakt z pacjentem w celu ustalenia wizyty terapeutycznej; b. organizacja wizyt swego pacjenta u innego dostawcy opieki zdrowotnej; c. wysyłanie i otrzymywani skierowao lub diagnoz; d. pod warunkiem, że po drugiej stronie (np. łącza internetowego) będzie stad również zainteresowany i przygotowany na taką formę kontaktu odbiorca. 6. Zdecydowana większośd badanych terapeutów nie posiada oprogramowania wspomagające stawianie diagnoz i leczenie. WSKAŹNIKI POSTAWY 1. Prawie wszyscy badani terapeuci dostrzegają i rozumieją potrzebę rozwoju systemów informacyjnych wierząc, że ułatwi ona im pracę i doprowadzi do podniesienia jakości świadczonych usług. Zdecydowana większośd terapeutów wykorzystuje już Internet w celu edukacji medycznej oraz zauważa wpływ technologii informacyjnych na osobisty przebieg procesów pracy. Należy jednak podkreślid, że badani terapeuci nie widzą jednak wpływu ICT na jakośd diagnoz i decyzji leczniczych (0%), oraz na średnią liczbę pacjentów diagnozowanych w ciągu jednego dnia (0%). Te zerowe wskaźniki dowodzą, że nie używa się powszechnie 137

138 oprogramowania komputerowego wspomagającego pracę z pacjentem lub terapeuci są niededukowani informatycznie. Badania wskazują, że wsparcia w dziedzinie edukacji informatycznej potrzebuje prawie 90% ankietowanych. KWESTIE HORYZONTALNE 1. Informatyzacja praktyk terapeutycznych (w zakresie rozszerzenia praktycznych możliwości zastosowania ICT) jest procesem złożonym i rozwiniętym w różnym zakresie, co można zaobserwowad na wielu płaszczyznach. Wśród badanych terapeutów: a) rzadko stosuje się bardziej skomplikowane techniki zabezpieczające dane, poza hasłem zabezpieczającym dostęp do komputera, a podpis elektroniczny, jako forma ochrony i autoryzacji danych nie jest jeszcze stosowana; b) połowa badanych terapeutów tworzy kopie bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych w komputerach; c) Ponad 67% badanych terapeutów wskazuje na problemy z kompatybilnością zbiorów danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych pacjenta, znacznie lepiej sytuacja ta przedstawia się w grupie terapeutów pracujących w ZOZ-ach świadczących ambulatoryjne usługi rehabilitacyjne, gdzie problem ten zauważa już tylko 38% badanych; 2. W badanej grupie terapeutów zauważyd można stosunkowo wysoką ocenę poziomu swoich umiejętności komputerowych (w porównaniu z innymi grupami badanych). Ponad 3/4 badanych ocenia swój poziom jako zaawansowany lub średniozaawansowany, a mimo to prawie 90% z nich twierdzi, że potrzebuje wsparcia w dziedzinie edukacji informatycznej. Oznacza to, że badani przeceniają swoje umiejętności w tej dziedzinie, albo szkolenia weszły im w krew. Jednakże 19% badanych nie uczestniczy w ogóle w szkoleniach, a pozostałe 81% szkoli się rzadziej niż raz na dwa lata WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO APTEK WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniami objęto 50 aptek. Największą grupę, (42%) stanowili farmaceuci w wieku lat. Prawie 1/3 osoby w wieku lat. Natomiast najmniejszą bo zaledwie 10%, stanowili farmaceuci w wieku 56 i więcej. Badaniami objęto też 18% respondentów w wieku lat. Apteki objęte badaniami zatrudniały od 1 do 30 pracowników. Największy udział, bo około 1/3 stanowiły apteki zatrudniające 2 pracowników. Apteki duże zatrudniające powyżej 25 pracowników stanowiły około 10% badanych. Dostępnośd ICT Grupę interesariuszy e- zdrowia jaką apteki charakteryzuje wysoka dostępnośd do ICT. Prawie wszyscy badani respondenci (96%) potwierdzili posiadanie komputera, a dostęp do informacji przez Internet ma 92% aptek. W badanych aptekach wykorzystywane są różne typy internetowego połączenia, co ilustruje rys

139 Rysunek 85 Typ internetowego połączenia wykorzystywanego w aptekach W najmniejszym zakresie w badanych aptekach stosowane są modemy telefoniczne (8%). Największy procent aptek (40%) wykorzystuje typ połączenia ADSL. Pozostałe typy internetowego połączenia wykorzystywane są w podobnym stopniu. Dla 1/5 badanych aptek nie ma znaczenia z jakiego typu połączenia internetowego korzystają, na co wskazuje odpowiedź nie wiem. Internet stanowi podstawowe narzędzie dostępu, co nie oznacza, że w badanych aptekach nie są wykorzystywane inne elektroniczne sieci. Korzysta z nich około 23% ankietowanych. Należy również podkreślid zauważalny wzrost znaczenia dostępu do Internetu lub innych elektronicznych sieci w badanych aptekach. W okresie dłuższym niż 10 lat tylko 10% badanych aptek używało Internetu lub innych elektronicznych sieci. Połowa badanych aptek zaczęła używad tych technik w okresie 5-10 lat. W okresie ostatnich 2 lat z tej formy zaczęło korzystad około 20% aptek. Wskazuje to na rosnącą świadomośd znaczenia wykorzystania tych narzędzi w praktyce. Wykorzystywany przez apteki Internet lub inne sieci elektroniczne pozwala na kontakt z różnymi grupami (por. rys. 86). Rysunek 86 Zakres wykorzystania Internetu lub innych elektronicznych sieci w aptekach Prawie 70% badanych aptek wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do kontaktu z dostawcami materiałów opatrunkowych i hurtownie farmaceutyczne. Prawie połowa do kontaktu z innymi aptekami. W badanych aptekach, Internet lub inne elektroniczne sieci, wykorzystywane są też do kontaktu z pacjentami oraz konsumentami. Natomiast w ogóle nie jest wykorzystywany do kontaktu z dostawcami opieki zdrowotnej w innych krajach UE i poza UE, instytucjami ubezpieczeniowymi, opieką domową, laboratoriami, szpitalami, praktykami specjalistycznymi oraz lekarzami rodzinnymi. Również tylko 4 % badanych aptek ma dostęp do czytników kart chipowych /kart zdrowia. 139

140 WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/zarządzanie Większośd badanych aptek używa Internet do zamawiania materiałów opatrunkowych i leków. Tylko 20% nie stosuje takiej formy. Przy zamawianiu materiałów opatrunkowych i leków badane apteki korzystają z różnych rozwiązao informatycznych. (por. rys. 87) Rysunek 87 Rodzaj rozwiązao informatycznych stosowanych w aptekach przy zamawianiu materiałów opatrunkowych i leków Ponad 50% badanych aptek wykorzystuje komunikację on-line z pojedynczym dostawcą. 1/3 dedykowane oprogramowanie służące do automatycznego zamawiania materiałów i leków. Natomiast równoczesną komunikację on-line z wieloma potencjalnymi, dostawcami za pośrednictwem internetowych rynków medycznych stosuje 15% badanych aptek. Natomiast w żadnej z badanych aptek nie było wykorzystywane dedykowane oprogramowanie zintegrowane z systemami klasy ERP (systemy planowania zasobów). Prawie 70% badanych aptek używa Internetu lub innych elektronicznych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Diagnozy Tylko w połowie badanych aptek używa się informatyczne narzędzia wspierające procesy decyzyjne w przypadku udzielania porad pacjentom kupującym leki sprzedawane bez recepty. Przypisywanie leków W żadnej z badanych aptek nie są stosowane elektroniczne recepty. Przechowywanie danych pacjenta Ponad 50% badanych aptek w ogóle nie rejestruje i nie archiwizuje indywidualnych danych administracyjnych pacjenta. Natomiast medyczne dane pacjenta przechowuje tylko 30% badanych aptek. Wymiana danych dotyczących pacjenta Wymianę danych dotyczących pacjenta i zakupionych przez niego leków refundowanych z płatnikami prowadzi 2/3 badanych aptek. Pozostałe nie wymieniają takich danych z płatnikami. Szukanie informacji zdrowotnej W badanych aptekach Internet (np. internetowe bazy danych) jest wykorzystywany do wyszukiwania informacji zdrowotnej oraz informacji o stosowaniu leków. Korzystanie z takiej formy pozyskiwania danych deklaruje około 80% ankietowanych. Profesjonalna edukacja i dokształcanie W badanej grupie aptek można zaobserwowad średni wskaźnik używających Internetu lub komputera celu kontynuacji swojej medycznej edukacji lub kontynuacji profesjonalnego rozwoju w trakcie ostatnich 12 miesięcy. Korzystanie z takiej formy edukacji deklaruje 70% badanych. 140

141 WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Wyniki zaprezentowano w tabeli 18. Tabela 18 Postawa aptek wobec ICT Stwierdzenie % tak % nie % braków odpowiedzi Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnych Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację Moja apteka potrzebowałaby lepszego wsparcia w obszarze utrzymania systemów informatycznych Koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu systemów informatycznych W największym stopniu badani (84% wskazao) zgadzają się ze stwierdzeniem, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia powinno byd włączone w medyczną edukację. Również większośd dostrzega znaczenie używania oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia, w celu poprawy jakości usług opieki zdrowotnej. Prawie 80% badanych wskazuje na koniecznośd lepszego wsparcia aptek w obszarze utrzymania systemów informatycznych. W badanych aptekach (76% wskazao) podkreśla się, iż decydującym czynnikiem determinującym używanie systemów informatycznych jest nadal ich wysoki koszt. Postrzeganie wpływu ICT W badanych aptekach wpływ technologii informatycznych na poszczególne obszary ich funkcjonowania jest oceniany w rożny sposób. Ponad 70% ankietowanych wskazuje na obszar jakim jest obciążenie pracowników pracą. Natomiast około 40% na czas potrzebny na zagadnienia administracyjne. Na inne obszary wskazało tylko 8% ankietowanych. KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. Badanych poproszono o wskazanie jaki procent ogólnych obrotów rocznych był przeznaczony na takie inwestycje w ostatnim roku. Ankietowani tylko niewielką częśd swoich przychodów inwestują w technologie informatyczne. Maksymalnie na ten cel przeznaczają 10% obrotów. Z tym, że ten najwyższy pułap dotyczy tylko 4% ankietowanych. W 34% badanych aptek w ogóle takich inwestycji nie realizowano w ostatnim roku. Około 1/3 inwestujących w technologie informatyczne w ostatnim roku na ten cel przeznaczyła od 1-5 % obrotów. Natomiast ponad 1/5 badanych w ogóle nie udzieliło takiej odpowiedzi, co może wskazywad na brak takich inwestycji w ostatnim roku. Na kolejne 12 miesięcy tylko w 4 % badanych aptek planuje się dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Takich nakładów nie zamierza ponosid prawie 2/3 badanych. Tak niskie plany inwestycyjne mogą byd spowodowane brakiem własnych środków na takie inwestycje. Wsparcie IT W badanych aptekach do wsparcia i utrzymania systemów IT oraz oprogramowania w swojej praktyce korzysta się przede wszystkim z zewnętrznych dostawców usług. Taka formę deklaruje prawie 2/3 badanych (por rys. 88). 141

142 Rysunek 88 Osoby odpowiedzialne za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w aptece W mniejszym stopniu wsparciem i utrzymaniem systemów IT w badanych aptekach, zajmuje się personel obsługujący praktykę (28% wskazao). Natomiast tylko 9% aptek posiada zatrudniony dodatkowy personel IT. Ochrona danych/ bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają przyjmowane systemy zabezpieczeo (por. rys. 89). W badanej grupie zdecydowanie najczęstszą techniką zabezpieczającą jest hasło zabezpieczające dostęp do komputera (prawie 80% wskazao). Ponad połowa badanych w celu zapewnienia tajemnicy zabezpiecza wysyłane i otrzymywane dokumenty hasłem. Ponad 30% badanych zabezpiecza się kodując wysyłane i otrzymywane dokumenty oraz pocztę elektroniczną. Natomiast w najmniejszym zakresie wykorzystywany jest podpis elektroniczny (ponad 10% wskazao). Rysunek 89 Typy technik zabezpieczeo technologii informatycznych wykorzystywanych przez terapeutów W badanych aptekach zabezpiecza się służbowe dane przechowywane w komputerach poprzez posiadanie kopii bezpieczeostwa (back up). Na posiadanie takich zabezpieczeo wskazuje 2/3 ankietowanych. Na przechowywanie i transfer danych pacjenta zgodę w formie pisemnej uzyskuje tylko 16% badanych. Ustną formę stosuje 4%. Natomiast w 80% badanych aptekach wskazuje się na brak specyficznych sposobów pozyskiwania zgody pacjenta. Wskazuje to na niewielkie doświadczenie praktyczne związane z przechowywaniem i transferem danych pacjenta i niedostrzeganiem znaczenia tego obszaru w praktyce badanych aptek. Potwierdzeniem tego jest to, że prawie 80% ankietowanych zdaje sobie sprawę z obowiązków prawnych dotyczących uzyskiwania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych. Interoperacyjnośd Większośd badanych aptek nie zauważa występowania problemów z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych pacjenta Jedynie 12% ankietowanych napotkało w swej praktyce na takie problemy. 142

143 Umiejętności IT W większości badanych aptek ankietowani oceniają swój poziom umiejętności jako średniozaawansowani (76% wskazao). Na poziom podstawowy wskazuje jedynie 8% badanych. Dwa razy więcej badanych (16% wskazao) ocenia swój poziom jako zaawansowany. Ponad 2/3 badanych w ogóle nie uczestniczy w szkoleniach. Około 17% ankietowanych bierze udział w takich szkoleniach rzadziej niż raz na dwa lata. Jedynie 10% badanych szkoli się co najmniej raz na dwa lata PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z WYNIKÓW BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO APTEK WSKAŹNIKI PODSTAWOWE 1.Badane apteki charakteryzują się bardzo wysokim wskaźnikiem dostępności do IT (posiadaniem komputera oraz korzystania z informacji przez Internet). Najczęściej używanym przez nich typem internetowego połączenia jest ADSL. 2.Internet jest główną siecią elektroniczną, z innych sieci korzysta zaledwie 1/5 badanych. 3.4/5 aptek wykorzystuje w swojej praktyce Internet lub inne elektroniczne sieci od co najmniej 2 lat. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI 1. Internet nie jest powszechnie wykorzystywany jako sposób kontaktu z innymi organizacjami (osobami). Podstawowe kontakty dotyczą dostawców materiałów opatrunkowych i hurtowni farmaceutycznych. Z tym, że głównym rozwiązaniem informatycznym wykorzystywanym w tym obszarze jest komunikacja on-line z pojedynczym dostawcą. Natomiast nie funkcjonują praktycznie połączenia systemów komputerowych między aptekami a: lekarzami rodzinnymi, praktykami specjalistycznymi, szpitalami, laboratoriami, opieką domową, czy też dostawcami opieki zdrowotnej w innych krajach UE i poza nią. 2. Internet nie jest również powszechnie wykorzystywany jako sposób wymiany administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych. 3. Brak praktycznego zastosowania elektronicznych recept. 4. Większośd aptek nie rejestruje i nie archiwizuje indywidualnych danych administracyjnych pacjenta, jak i nie przechowuje ich danych. 5. Ponad 2/3 badanych wskazuje na wykorzystanie Internetu do szukania informacji zdrowotnej i informacji o stosowaniu leku oraz wykorzystuje go edukacji medycznej i profesjonalnego rozwoju. WSKAŹNIKI POSTAWY/ STOSUNKU 1. Zdecydowania większośd badanych aptek dostrzega i rozumie potrzebę używania oprogramowania oraz rozwoju systemów informatycznych w celu podniesienia jakości świadczonych przez nich usług. Również wskazuje na koniecznośd włączenia w edukację medyczną problematyki IT w obszarze służby zdrowia. 2. Większośd badanych aptek wskazuje na koszt, jako decydujący czynnik w używaniu systemów informatycznych. 3. Zdecydowana większośd wskazuje na wpływ technologii informatycznych na wzrost obciążenia ich pracą. KWESTIE HORYZONTALNE 1.Informatyzacja aptek (w zakresie rozszerzenia praktycznych możliwości zastosowania IT) jest procesem złożonym i rozwiniętym w różnym zakresie, co można zaobserwowad na wielu płaszczyznach. W badanych aptekach: a)rzadko stosuje się bardziej skomplikowane techniki zabezpieczające dane, poza hasłem zabezpieczającym dostęp do komputera, a podpis elektroniczny, jako forma ochrony i autoryzacji danych używany jest w niewielkim zakresie; b)znacznie lepiej wygląda kwestia w zakresie tworzenia kopi bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych w komputerach. Tak formę stosuje 2/3 aptek 143

144 c)w aptekach nie dostrzega się problemu z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych. 2.W badanej grupie aptek, pracownicy wysoko oceniają poziom swoich umiejętności. Ponad 90% ocenia swój poziom jako zaawansowany lub średniozaawansowany, mimo, że w szkoleniach uczestniczy zaledwie 31% badanych WYNIKI BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO PRAKTYK PIELĘGNIARSKICH WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniami objęto 160 pielęgniarek z rożnych grup wiekowych. 1/3 stanowiły pielęgniarki w wieku lat. Natomiast najmniejszą bo zaledwie 1% w wieku powyżej 55 lat. Podobny udział w badaniach miały pielęgniarki z dwóch grup wiekowych lat (27%) oraz (26%). Około 9% to pielęgniarki w wieku lat. Większośd badanych pielęgniarek (76%) pracuje w placówkach mających swoja siedzibę w mieście. W placówkach, które reprezentowały badane pielęgniarki zatrudnienie wynosiło od 1 do 500 osób. Dostępnośd ICT Pielęgniarki, jako grupę interesariuszy e- zdrowia charakteryzuje dośd wysoka dostępnośd do ICT. Tylko 4% badanych pielęgniarek wskazało, że nie posiada komputera, jak i też dostępu do Internetu. Pozostałe 96% wykorzystuje zarówno komputer, jak i korzysta z dostępu do sieci Internet. Pielęgniarki korzystają z różnych typów internetowego połączenia, co ilustruje rysunek 90. Rysunek 90 Typ internetowego połączenia wykorzystywane go przez pielęgniarki Najmniejsze zastosowanie mają typy internetowego połączenia tj.: mobile komórkowe oraz ISDN. Korzysta z nich zaledwie 16% badanych pielęgniarek. Pozostałe typy internetowego połączenia wykorzystywane są w podobnym stopniu. Wśród badanych pielęgniarek dla 28% z nich nie ma znaczenia z jakiego typu połączenia internetowego korzystają, na co wskazuje odpowiedź nie wiem. Oprócz Internetu pielęgniarki korzystają też z innych elektronicznych sieci. Deklaruje to 1/3 ankietowanych. Badane pielęgniarki dostrzegają znaczenie dostępu do Internetu lub innych elektronicznych sieci. W okresie ostatnich 2 lat z tej formy zaczęło korzystad 21% pielęgniarek. Ponad 1/3 zaczęła korzystad w okresie 2-5 lat. Natomiast tylko 10% z nich używa Internetu lub innych elektronicznych sieci w okresie dłuższym niż 10 lat. Wzrost użytkowników wśród pielęgniarek, wskazuje na rosnącą świadomośd znaczenia wykorzystania tych narzędzi w praktyce. Wykorzystywany przez pielęgniarki Internet lub inne sieci pozwala na kontakt z różnymi grupami. W największym stopniu wykorzystywane są do kontaktu ze szpitalami oraz innymi praktykami pielęgniarskimi (rys. 91). 144

145 Rysunek 91 Zakres wykorzystania Internetu i innych elektronicznych sieci przez pielęgniarki Prawie 19% pielęgniarek wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do kontaktu z aptekami. W najmniejszym zakresie (około 8 %) do kontaktu z ekspertami zdrowotnymi, konsultantami oraz instytucjami ubezpieczeniowymi. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/zarządzanie Około 2/3 badanych pielęgniarek w swojej pracy korzysta z oprogramowania biurowego. Wśród nich około 50% używa oprogramowania wspierającego dokumentowanie opieki. W najmniejszym zakresie wykorzystywany jest program finansowo- księgowy (13% pielęgniarek). Badane pielęgniarki w swojej praktyce korzystają z rożnych urządzeo IT. Połowa pielęgniarek pracuje na komputerach typu handheld. Prawie 1/3 używa laptopa. Natomiast około 20% badanych pielęgniarek, telefon komórkowy. W swojej praktyce pielęgniarki wykorzystują Internet lub inne elektroniczne sieci do wymiany danych (por. rys. 92). Rysunek 92 Zakres wykorzystania Internetu lub innych elektronicznych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi podmiotami Prawie 70% badanych pielęgniarek nie używa Internetu lub innych elektronicznych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z innymi dostawcami opieki zdrowotne. Z takiej formy korzysta zaledwie 32% pielęgniarek. W nieco większym stopniu pielęgniarki wykorzystują tą formę transferu, do wymiany 145

146 administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (NFZ, inni ubezpieczyciele, pracodawcy). Korzysta z tego 73% badanych pielęgniarek. Funkcja zarządzania Pielęgniarki w małym stopniu korzystają z Internetu lub innych elektronicznych sieci do realizacji zamówieo wyposażenia służbowego. Z tej formy korzysta zaledwie 35 % badanych pielęgniarek, które dostrzegają korzyści jakie przynosi forma on-line zamówieo: oszczędnośd czasu, dostęp do szerokiego asortymentu, obniżenie kosztów. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Pielęgniarki wykorzystują technologie informatyczne w zakresie przechowywania danych pacjenta. Rysunek 93. Obszary danych pacjenta podlegające rejestracji i elektronicznej archiwizacji przez pielęgniarki W największym zakresie rejestrowane są indywidualne dane administracyjne pacjenta. Taki obszar rejestracji deklaruje 45% badanych pielęgniarek. 1/3 wskazuje na rejestrowanie i archiwizowanie danych pacjenta dotyczące przebytych chorób. Natomiast w najmniejszym stopniu rejestruje się i archiwizuje dane dotyczące takich obszarów jak: dawkowanie leków, harmonogram i terminy opieki oraz stosowane diety (por. rys. 93). Ponad połowa badanych pielęgniarek przy wprowadzania medycznych danych do komputera wykorzystuje szablony z ustrukturalizowanymi polami danych wejściowych. Pozostałe nie wykorzystują takich szablonów. Wymiana danych medycznych pacjenta Rejestrowane i archiwizowane dane pacjentów są wykorzystywane nie tylko do usprawnienia pracy pielęgniarek, ale też przekazywane są za pomocą Internetu lub innych elektronicznych sieci do różnych podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji. (por. rys.94) Rysunek 94 Zakres wykorzystanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu wymiany medycznych danych pacjenta, z podmiotami (profesjonaliści medyczni, organizacje) 146

147 Największy procent pielęgniarek (26,1%) wskazał grupę odbiorców danych medycznych pacjenta, jaką są pielęgniarki. Zaledwie 10% pielęgniarek wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do przesyłania danych medycznych pacjenta do: laboratoriów, szpitali oraz specjalistów. Jeszcze w mniejszym stopniu ta forma transferu danych jest wykorzystywania w odniesieniu do aptek (zaledwie 7.3%). Podobnie niski udział dotyczy lekarzy rodzinnych Telemedycyna/ telemonitoring Internet lub inne elektroniczne sieci w niskim stopniu są wykorzystywane do przekazywania danych na temat stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub objętych opieką domową. Taką formę transferu danych rejestruje zaledwie 17% badanych pielęgniarek. Jest to niewielka ilośd biorąc pod uwagę szereg korzyści jakie może przynieśd ta forma przekazywania informacji. Niewielki procent badanych pielęgniarek (zaledwie 14%) wskazuje na posiadanie pacjentów używających elektronicznych urządzeo w celu transmisji danych o stanie zdrowia do lekarza lub pielęgniarki. Ci którzy używają przekazują różny zakres informacji (por. rys. 95). Rysunek 95 Rodzaj danych polegających transmisji Ponad 7% transferowanych danych dotyczy takich obszarów jak: EKG i waga. Natomiast najmniejszy zakres transferu informacji dotyczy ciśnienia krwi. Opieka długoterminowa Nieco więcej pacjentów posiada urządzenie alarmowe, które mogą byd wykorzystane w celu wezwania pomocy medycznej lekarza lub personelu zatrudnionego. Na posiadanie takich urządzeo w ich praktyce wskazuje 20% badanych pielęgniarek. Również w niewielu praktykach, w których pracują badane pielęgniarki, pacjenci posiadają dodatkowe elementy medyczne w systemach alarmowych, np. narzędzia do automatycznego wykrywania sytuacji kryzysowych (upadek, nagłe pogorszenie stanu zdrowia). Na posiadanie takich urządzeo wskazuje tylko 18% badanych pielęgniarek. Nieco więcej wskazao (23%) dotyczy pacjentów posiadających dodatkowe elementy bezpieczeostwa w systemach alarmowych, np. narzędzia do automatycznego wykrywania ognia lub nieszczelności gazu. Wyniki badao wskazują również na niskie zaangażowanie praktyki pielęgniarskiej w świadczeniu usług w zakresie systemów alarmowych. Deklaruje to zaledwie 11% praktyk pielęgniarskich. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Wyniki zaprezentowano w tabeli 19. Największy procent badanych pielęgniarek (75,8%) zgadza się ze stwierdzeniem, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej. Natomiast w opinii zaledwie 59,4% słuszne jest stwierdzenie, że koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu systemów informatycznych. Ponad połowa badanych pielęgniarek zgadza się z pozostałymi stwierdzeniami. 147

148 Tabela 19 Postawa pielęgniarek wobec ICT Stwierdzenie % tak % nie % brakujących odpowiedzi Użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia 75,8 10,9 13,3 poprawia jakośd usług opieki zdrowotnych Użycie oprogramowania i systemów informatycznych pomaga nam poprawid 63,0 20,6 16,4 dostarczanie usług do pacjentów zamieszkałych w znacznej odległości od praktyki Użycie oprogramowania i systemów informatycznych pomaga zredukowad koszty 64,2 17,6 18,2 Użycie oprogramowania i systemów informatycznych pomaga nam odpowiedzied 68,5 15,1 16,4 szybciej na zapotrzebowanie w przypadku sytuacji nagłych Systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne gdyby praktyki pielęgniarskie 63,6 20,0 16,4 były objęte większym szkoleniem Potrzebuję lepszego wsparcia w obszarze utrzymania moich systemów informatycznych 61,8 17,6 20,6 Koszt systemów informatycznych jest decydującym czynnikiem w używaniu systemów 59,4 21,8 18,8 informatycznych Postrzeganie wpływu ICT Pozytywnie należy ocenid dostrzeganie znaczenia użycia technologii informatycznych przez badane pielęgniarki. Najwięcej z nich (45%) wskazało obszar jakim jest osobisty przebieg procesu pracy. (por. rys. 96) Rysunek 96 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian Natomiast w opinii badanych pielęgniarek, technologie informatyczne mają mniejszy wpływ na kształtowanie relacji między lekarzem a dostawcą usług pielęgniarskich. Takiego zdania jest 1/5 badanych pielęgniarek. Natomiast tylko 18,9% pielęgniarek jest zdania, że technologie informatyczne mają wpływ na jakośd świadczonych usług. Zastosowanie w praktyce technologii informatycznych w opinii 60% badanych pielęgniarek ma wpływ na średnią liczbę pacjentów obsługiwanych w ciągu dnia. Natomiast mniejsze znaczenie w ich opinii ma użycie technologii informatycznych na jakośd oferowanych usług. Taki wpływ dostrzega wyłącznie 40% pielęgniarek. Ponad połowa ankietowanych pielęgniarek wskazuje na niską akceptację usług opartych na technologiach informatycznych wśród osób starszych. Około 1/3 badanych pielęgniarek uważa, że użycie technologii informacyjnych umożliwia starszym ludziom życie bardziej niezależnie. Natomiast tylko 1/5 jest zgodna, ze stwierdzeniem, że akceptacja usług opartych na technologiach informacyjnych wśród osób starszych jest bardzo niska. Ponad połowa uważa, że tak nie jest. KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. Badanych poproszono o wskazanie jaki procent ogólnych obrotów rocznych był przeznaczony na takie inwestycje w ostatnim roku. Ponad 1/5 badanych pielęgniarek nie udzieliła 148

149 takiej odpowiedzi. Wśród tych, które taka udzieliły w największym zakresie wskazywaną odpowiedzią był poziom 10% i 20% obrotów. Na kolejne 12 miesięcy tylko 21,7% badanych pielęgniarek planuje dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Mają one głównie dotyczyd bezpieczeostwa danych oraz infrastruktury IC (por. 97). Rysunek 97 Obszary planów inwestycyjnych (poprzez zakup nowego oprogramowania lub ulepszenie istniejącego W mniejszym zakresie zakładane plany inwestycyjne będą dotyczyd takich wydatków jak: infrastruktura IT (np. zakup sprzętu). Taki wydatek deklaruje ok. 13,3% badanych pielęgniarek. Tylko ok. 10% ankietowanych przewiduje poniesienie nakładów na wprowadzenie elektronicznej dokumentacji medycznej oraz systemów alarmowych dla pacjentów. W najmniejszym stopniu (6,7% wskazao) badane pielęgniarki zainteresowane są ponoszeniem nakładów na telemonitoring. Wsparcie IT Badane pielęgniarki do wsparcia i utrzymania systemów IT oraz oprogramowania w swojej praktyce wskazują najczęściej zewnętrznych dostawców usług (42%). (por rys. 98) Rysunek 98 Osoby odpowiedzialne za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w gabinecie Pielęgniarki też wskazują siebie jako istotną grupę odpowiedzialną za wsparcie i utrzymanie systemów IT. Deklaruje to 28% badanych pielęgniarek. W mniejszym zakresie badane pielęgniarki mają możliwośd korzystania z dodatkowego personelu IT (18% wskazao) oraz personelu obsługującego praktykę (13% wskazao). Ochrona danych/ bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają przyjmowane systemy zabezpieczeo. Stosowania zabezpieczeo deklaruje ok. 90% badanych pielęgniarek (por. rys. 99 ). Rysunek 99 Typy technik zabezpieczeo technologii informatycznych używanych przez pielęgniarki 149

150 Większośd badanych pielęgniarek jako podstawowe zabezpieczenie stosuje hasło zabezpieczające dostęp do komputera. Wskazuje na to prawie 70% ankietowanych. Znacznie mniej, bo tylko około 17,2% pielęgniarek w celu zapewnienia tajemnicy zabezpiecza wysyłane i otrzymywane dokumenty hasłem. Natomiast niecałe 9% badanych pielęgniarek stosuje podpis elektroniczny oraz kodowanie wysyłanych i otrzymywanych dokumentów oraz poczty elektronicznej. Około 50% badanych pielęgniarek nie zabezpiecza służbowych danych przechowywanych w komputerach poprzez posiadanie kopii bezpieczeostwa (back up). Na posiadanie takich zabezpieczeo wskazuje 47% pielęgniarek. Na przechowywanie i transfer danych pacjenta prawie polowa badanych pielęgniarek uzyskuje zgodę w formie pisemnej. Ustną formę stosuje 14%. Natomiast 37% badanych pielęgniarek wskazuje na brak specyficznych sposobów pozyskiwania zgody pacjenta. Wskazuje to na niewielkie doświadczenie praktyczne związane z przechowywaniem i transferem danych pacjenta i niedostrzeganie znaczenia tego obszaru w praktyce badanych pielęgniarek. Potwierdzeniem tego jest to, że prawie 70% badanych pielęgniarek zdaje sobie sprawę z obowiązków prawnych dotyczących uzyskiwania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych. Interoperacyjnośd Badane pielęgniarki wskazują na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych pacjenta (58%). Pozostałe pielęgniarki nie spotkały się z takimi problemami. Umiejętności IT Badane pielęgniarki dośd nisko oceniają poziom swoich umiejętności komputerowych (por. rys. 100) Rysunek 100 Poziom umiejętności komputerowych (ocena własna pielęgniarek) 150

151 Tylko 9% badanych pielęgniarek wskazuje zaawansowane umiejętności. natomiast aż 45% badanych ocenia swój poziom jako podstawowy i początkujący. Podobny procent pielęgniarek deklaruje, iż posiada umiejętności na poziomie średniozaawansowanym. Mimo niskich umiejętności komputerowych ponad 2/3 badanych pielęgniarek w ogóle nie uczestniczy w szkoleniach. Około 17% badanych bierze udział w takich szkoleniach raz na dwa lata. Podobny procent pielęgniarek szkoli się rzadziej raz niż na dwa lata ZAKŁADY OPIEKI ZDROWOTNEJ, KTÓRE POSIADAJĄ W SWOJEJ STRUKTURZE PORADNIE PIELĘGNIARKI ŚRODOWISKOWEJ WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniem zostało objętych 20 pielęgniarek zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej posiadających w swojej strukturze poradnie pielęgniarki środowiskowej. Połowa z ankietowanych znajdowało się w przedziale wiekowym od 36 do 45 lat. Równo po 25% stanowiły grupy w wieku lat i lat. W grupie badanych nie było pielęgniarek z dwóch grup wiekowych lat oraz 56 i więcej Większośd badanych pielęgniarek pracuje w zakładach opieki zdrowotnej, które mają swoją siedzibę w mieście (60%). Dostępnośd ICT Pielęgniarki jako grupę interesariuszy e-zdrowia charakteryzuje bardzo wysoka dostępnośd do ITC. Prawie wszystkie (tzn. 95%) posiadają komputer oraz mają dostęp do informacji przez Internet. Badane pielęgniarki korzystają z różnych typów połączenia internetowego, co ilustruje rys Rysunek 101 Typ internetowego połączenia wykorzystywane go przez pielęgniarki 43% ankietowanych korzysta z modemu telefonicznego. Zaledwie 15 % korzysta z typu internetowego połączenia jakim jest ADSL oraz innych szerokopasmowych połączeo. Natomiast ¼ badanych nie potrafiła określid z jakiego typu połączenia korzysta. Oprócz Internetu pielęgniarki korzystają również z innych elektronicznych sieci. Z tego typu rozwiązao korzysta ponad 20% badanych. Badane pielęgniarki dostrzegają znaczenie dostępu do Internetu lub innych elektronicznych sieci. W okresie ostatnich 2 lat z tej formy zaczęła korzystad aż prawie połowa pielęgniarek. Niecałe 30% zaczęło korzystad w okresie 2-5 lat. Ponad 20% korzysta z Internetu od 5 do 10 lat. Natomiast żadna z badanych pielęgniarek nie korzystała z Internetu lub innych elektronicznych sieci w okresie dłuższym niż 10 lat. Wzrost użytkowników wśród pielęgniarek, wskazuje na rosnącą świadomośd znaczenia wykorzystania tych narzędzi w praktyce. 151

152 Wykorzystywany przez pielęgniarki Internet lub inne elektroniczne sieci zdrowotne pozwalają na kontakt z różnymi grupami (por. rys. 102). Rysunek 102 Zakres wykorzystania Internetu i innych elektronicznych sieci przez pielęgniarki W największym stopniu pielęgniarki kontaktują się one z aptekami (30% wskazao). 1/4 z dostawcami wyposażenia, materiałów opatrunkowych, hurtowniami farmaceutycznymi itp., ze szpitalami oraz innymi praktykami pielęgniarskimi. W ogóle za pomocą Internetu lub innych elektronicznych sieci nie kontaktują się z praktykami specjalistycznymi. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/Zarządzanie Zdecydowana większośd badanych pielęgniarek (85%) korzysta z oprogramowania Microsoft Office. Tylko 15% zadeklarowało brak wykorzystania takiego oprogramowania. Pielęgniarki korzystają również z programu wspomagającego dokumentację opieki (60%) oraz z programu kadrowego (30%). Badane pielęgniarki korzystają z rożnych urządzeo w pracy. Z komputera typu handheld około 45% z nich, nieco mniej z laptopa. ¼ z badanych używa w swojej pracy telefon komórkowy. Około 60% badanych pielęgniarek nie używa Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu wymiany administracyjnych danych pacjentów z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Z tego typu rozwiązao korzysta 40%. Również ponad polowa ankietowanych nie korzysta z Internetu lub innych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (NFZ, inni ubezpieczyciele). Pozostałe 45% stosuje tego typu rozwiązania. Funkcje zarządzania Pielęgniarki w małym stopniu korzystają z Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu zamawiania wyposażenia służbowego. Z tej formy korzysta 55% ankietowanych. Pozostałe 45% nie dostrzega pozytywnych stron tego typu rozwiązao. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Pielęgniarki wykorzystują technologie informatyczne w zakresie przechowywania danych pacjenta (por. rys. 103). Rysunek 103 Obszary danych pacjenta podlegające rejestracji i elektronicznej archiwizacji przez pielęgniarki 152

153 W największym stopniu (53% wskazao) rejestrowane i przechowywane są indywidualne dane administracyjne. 1/5 badanych pielęgniarek rejestruje historię choroby. Natomiast w najmniejszym stopniu rejestrowany jest harmonogram i terminy opieki oraz stosowane diety. Mniej niż połowa badanych pielęgniarek używa szablonów z ustrukturalizowanymi polami danych wejściowych przy wprowadzaniu medycznych danych do komputera. Pozostałe 55% nie używa określonych szablonów. Wymiana danych medycznych pacjenta Rejestrowane i archiwizowane dane pacjentów są wykorzystywane nie tylko do usprawnienia pracy pielęgniarek, ale też przekazywane są za pomocą Internetu lub innych elektronicznych sieci do różnych podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji). (por. rys. 104) Rysunek 104 Zakres wykorzystanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu wymiany medycznych danych pacjenta, z podmiotami (profesjonaliści medyczni, organizacje) Największy procent pielęgniarek (35%) wskazał jako taki podmiot inne praktyki pielęgniarskie. Zaledwie 5% badanych pielęgniarek wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do przesyłania danych medycznych pacjenta do: aptek, szpitali, specjalistów oraz lekarzy rodzinnych. Telemedycyna/ telemonitoring Internet lub inne elektroniczne sieci w niskim stopniu są wykorzystywane do przekazywania danych na temat stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub objętych opieką domową. Taką formę transferu danych rejestruje zaledwie 30% badanych pielęgniarek. Jest to niewielka ilośd biorąc pod uwagę szereg korzyści jakie może przynieśd ta forma przekazywania informacji. Tylko zaledwie 15% pielęgniarek wykazuje posiadanie pacjentów, którzy używają elektronicznych sieci w celu transmisji danych o stanie zdrowia do lekarza lub pielęgniarki. Dane podlegające takiej transmisji to ciśnienie krwi, tętno oraz waga (po 5% wskazao)(por. rys. 105). Rysunek 105 Rodzaj danych podlegających transmisji 153

154 Opieka długoterminowa Również tylko wśród 15% badanych pielęgniarek są pacjenci posiadające urządzenia alarmowe, które mogą byd wykorzystane w celu wezwania pomocy medycznej lekarza lub personelu zatrudnionego. Również w niewielu praktykach, w których pracują badane pielęgniarki, pacjenci posiadają dodatkowe elementy medyczne w systemach alarmowych, np. narzędzia do automatycznego wykrywania sytuacji kryzysowych (upadek, nagłe pogorszenie stanu zdrowia). Na posiadanie takich urządzeo wskazuje 20% badanych pielęgniarek. Zaledwie 15% pielęgniarek wskazuje na kontakt z pacjentami posiadającymi dodatkowe elementy bezpieczeostwa w systemach alarmowych, np. narzędzia do automatycznego wykrywania ognia lub nieszczelności gazu. Żadna z badanych pielęgniarek nie świadczy usług w zakresie systemów alarmowych. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Największy procent badanych pielęgniarek (75%) zgadza się ze stwierdzeniem, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotnej. Natomiast w opinii zaledwie 40% słuszne jest stwierdzenie, że systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne gdyby praktyki pielęgniarskie były objęte większym szkoleniem. Z pozostałymi stwierdzeniami zgadza się od 50 % do 65% badanych pielęgniarek. Postrzeganie wpływu ICT Pielęgniarki dostrzegają obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian (por. rys. 106). Rysunek 106 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian Dla 60% badanych pielęgniarek obszarem na który miało największy wpływ użycie technologii informatycznych, to osobisty przebieg ich pracy. Natomiast w małym zakresie dostrzegany był wpływ na pozostałe obszary. W opinii zaledwie ¼ pielęgniarek biorących udział w badaniu użycie technologii informatycznych miało wpływ na zakres usług przez nie oferowanych. Nieco więcej, bo 40% uznało, iż miało ono wpływ na średnią liczbę pacjentów obsługiwanych w ciągu jednego dnia. Zaledwie 30% badanych pielęgniarek jest zdania, iż użycie technologii informatycznych umożliwia starszym ludziom życie bardziej niezależnie. Podobny procent uważa, że użycie technologii informatycznych umożliwia starszym osobom bycie bardziej odizolowanym. Natomiast ponad połowa, że akceptacja usług opartych na technologiach informatycznych wśród osób starszych jest bardzo niska. 154

155 KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. Badanych poproszono o wskazanie jaki procent ogólnych obrotów rocznych był przeznaczony na takie inwestycje w ostatnim roku. Połowa ankietowanych nie udzieliła odpowiedzi w tej kwestii. Wśród tych które odpowiedziały znajdowały się wielkości od 2% do 15%. Na kolejne 12 miesięcy w opinii zaledwie 15% badanych pielęgniarek planuje się dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Mają one głównie dotyczyd systemów alarmowych dla pacjenta (por. rys. 107). Rysunek 107 Obszary planów inwestycyjnych (poprzez zakup nowego oprogramowania lub ulepszenie istniejącego W mniejszym stopniu inwestycje mają dotyczyd pozostałych obszarów, m.in. bezpieczeostwa danych, telemonitoringu, czy też elektronicznej dokumentacji medycznej. Wsparcie IT W 45% przypadkach to zewnętrzny dostawca usług jest odpowiedzialny za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w badanych praktykach pielęgniarskich. W 30% przypadków taka odpowiedzialnośd spada na personel pielęgniarski. ¼ wskazuje na dedykowany personel IT. Natomiast w ogóle tym się nie zajmuje personel obsługujący praktykę. Ochrona danych/ bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają przyjmowane systemy zabezpieczeo. Najwięcej ankietowanych (75%) jako technik zabezpieczających używa hasła zabezpieczającego dostęp do komputera. niewielkim stopniu odbywa się to poprzez kodowanie wysyłanych i otrzymywanych dokumentów oraz poczty elektronicznej. Natomiast w ogóle nie jest stosowany podpis elektroniczny. Połowa badanych pielęgniarek wskazuje na posiadanie kopii bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych w komputerach praktyki. Prawie połowa badanych pielęgniarek zgodę pacjenta na przechowywanie i transfer danych uzyskuje w formie pisemnej. Natomiast ¼ z nich uzyskuje ją ustnie. Większośd badanych pielęgniarek zdaje sobie sprawę z obowiązków prawnych dotyczących uzyskiwania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych. Pozostała 20% pielęgniarek wskazuje, iż takiej wiedzy nie posiada. Interoperacyjnośd Badane pielęgniarki wskazują na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych pacjenta. Wskazuje na nie aż 75% badanych pielęgniarek. Umiejętności IT Poziom umiejętności komputerowych został oceniony przez pielęgniarki w różny sposób. Najwięcej z nich bo ¾ ocenia swój poziom jako średniozaawansowany. Natomiast zaledwie 10% jako zaawansowany. Mimo zróżnicowanego poziomu, ponad połowa w ogóle nie uczestniczy w szkoleniach. 20% uczestniczy w nich co najmniej raz na dwa lata, a ¼ badanych pielęgniarek rzadziej niż raz na dwa lata. 155

156 ZAKŁADY OPIEKI ZDROWOTNEJ POSIADAJĄCE W SWOJEJ STRUKTURZE KOMÓRKĘ ORGANIZACYJNĄ WYSPECJALIZOWANĄ W OPIECE DŁUGOTERMINOWEJ, W TYM DŁUGOTERMINOWEJ OPIECE DOMOWEJ WSKAŹNIKI PODSTAWOWE Demografia Badaniem zostało objętych 10 pielęgniarek zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej posiadających w swojej strukturze komórkę organizacyjną wyspecjalizowaną w opiece długoterminowej, w tym długoterminową opiekę domową. 60% ankietowanych znajdowało się w przedziale wiekowym od 36 do 45 lat. Około 20% pielęgniarek było w wieku od 46 do 55 lat. Równo po 10% stanowiły grupy w wieku lat i lat. Większośd badanych pielęgniarek pracuje w zakładach opieki zdrowotnej, które mają swoją siedzibę w mieście (89%), tylko 11% pracuje na wsi. Dostępnośd ICT Pielęgniarki jako grupę interesariuszy e-zdrowia charakteryzuje duża dostępnośd do ITC. Wszystkie ankietowane osoby posiadają komputer oraz mają dostęp do informacji przez Internet. Badane pielęgniarki korzystają z różnych typów połączenia internetowego, co ilustruje rys Rysunek 108 Typ internetowego połączenia wykorzystywane go przez pielęgniarki 40% ankietowanych korzysta z modemu telefonicznego. Natomiast 30% nie potrafiło określid z jakiego typu połączenia korzysta. Równo po 10% badanych korzysta z połączeo: innego szerokopasmowego, ISDN oraz ADSL (np. Neostrada). Oprócz Internetu pielęgniarki korzystają również z innych elektronicznych sieci. Z tego typu rozwiązao korzysta 10% badanych osób. Badane pielęgniarki dostrzegają znaczenie dostępu do Internetu lub innych elektronicznych sieci. W okresie ostatnich 2 lat z tej formy zaczęło korzystad 10% pielęgniarek. Prawie 1/3 zaczęła korzystad w okresie 2-5 lat. Połowa badanych osób korzysta z Internetu do 5 do 10 lat. Natomiast tylko 10% z nich, używa Internetu lub innych elektronicznych sieci w okresie dłuższym niż 10 lat. Wzrost użytkowników wśród pielęgniarek, wskazuje na rosnącą świadomośd znaczenia wykorzystania tych narzędzi w praktyce. Wykorzystywany przez pielęgniarki Internet lub inne elektroniczne sieci zdrowotne pozwalają na kontakt z różnymi grupami (por. rys. 109). 156

157 Rysunek 109 Zakres wykorzystania Internetu i innych elektronicznych sieci przez pielęgniarki W największym stopniu kontaktują się one z dostawcami wyposażenia, materiałów opatrunkowych, hurtowniami farmaceutycznymi itp. oraz z innymi praktykami pielęgniarskimi (po 30% wskazao). W mniejszym zakresie (po 10% wskazao) pielęgniarki wykorzystują Internet lub inne sieci do kontaktu z ekspertami zdrowotnymi i konsultantami, pacjentami, aptekami, laboratoriami oraz szpitalami. WSKAŹNIKI AKTYWNOŚCI Administrowanie/Zarządzanie Zdecydowana większośd badanych pielęgniarek (70%) korzysta z oprogramowania Microsoft Office. Tylko 30% zadeklarowało brak wykorzystania takiego oprogramowania. Pielęgniarki korzystają również z programu wspomagającego dokumentację opieki (57%) oraz z programu kadrowego (43%). Badane pielęgniarki w takim samym stopniu wykorzystują komputery typu handheld i laptopy (40%). 20% ankietowanych wykorzystuje w swojej pracy telefon komórkowy. Niestety zdecydowana większośd pielęgniarek (70%) nie używa Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu wymiany administracyjnych danych pacjentów z innymi dostawcami opieki zdrowotnej. Z tego typu rozwiązao korzysta 30%. Również 60% ankietowanych nie korzysta z Internetu lub innych sieci do wymiany administracyjnych danych pacjenta z płatnikami świadczeo zdrowotnych (NFZ, inni ubezpieczyciele). Pozostałe 40% stosuje tego typu rozwiązania. Funkcje zarządzania Pielęgniarki w małym stopniu korzystają z Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu zamawiania wyposażenia służbowego. Z tej formy korzysta 40% ankietowanych. Pozostałe 60% nie dostrzega pozytywnych stron tego typu rozwiązao. Przechowywanie danych pacjenta/elektroniczna dokumentacja zdrowotna Pielęgniarki wykorzystują technologie informatyczne w zakresie przechowywania danych pacjenta (por. rys. 110). W największym stopniu (63%) rejestrowane i przechowywane są indywidualne dane administracyjne. W znacznie mniejszym zakresie bo zaledwie po 13% wskazao badane pielęgniarki rejestrują i archiwizują elektrycznie dane typu stosowane diety, historia choroby, podstawowe parametry medyczne. 157

158 Rysunek 110 Obszary danych pacjenta podlegające rejestracji i elektronicznej archiwizacji przez pielęgniarki Badane pielęgniarki używają szablonów z strukturalizowanymi polami danych wejściowych przy wprowadzaniu medycznych danych do komputera. 60% z badanej grupy zadeklarowało korzystanie z tego typu rozwiązao. Pozostałe 40% nie używa określonych szablonów. Wymiana danych medycznych pacjenta Rejestrowane i archiwizowane dane pacjentów są wykorzystywane nie tylko do usprawnienia pracy pielęgniarek, ale też przekazywane są za pomocą Internetu lub innych elektronicznych sieci do różnych podmiotów (profesjonalistów medycznych i organizacji). (por. rys. 111) Rysunek 111 Zakres wykorzystanie Internetu lub innych elektronicznych sieci w celu wymiany medycznych danych pacjenta, z podmiotami (profesjonaliści medyczni, organizacje) Największy procent pielęgniarek (30%) wskazał jako taki podmiot szpitale. Zaledwie 10% badanych pielęgniarek wykorzystuje Internet lub inne sieci elektroniczne do przesyłania danych medycznych pacjenta do: laboratoriów, lekarzy rodzinnych oraz innych praktyk pielęgniarskich. Telemedycyna/ telemonitoring Internet lub inne elektroniczne sieci w niskim stopniu są wykorzystywane do przekazywania danych na temat stanu zdrowia od pacjentów przebywających w domu lub objętych opieką domową. Taką formę transferu danych rejestruje zaledwie 20% badanych pielęgniarek. Jest to niewielka ilośd biorąc pod uwagę szereg korzyści jakie może przynieśd ta forma przekazywania informacji. Tylko zaledwie 10% pielęgniarek wykazuje posiadanie pacjentów, którzy używają elektronicznych sieci w celu transmisji danych o stanie zdrowia do lekarza lub pielęgniarki. Dane podlegające takiej transmisji to EKG oraz waga (10% wskazao) (por. rys. 112). 158

159 Rysunek 112 Rodzaj danych podlegających transmisji Opieka długoterminowa Nieco więcej pacjentów posiada urządzenie alarmowe, które mogą byd wykorzystane w celu wezwania pomocy medycznej lekarza lub personelu zatrudnionego. Na posiadanie takich urządzeo w ich praktyce wskazuje 20% badanych pielęgniarek. Również w niewielu praktykach, w których pracują badane pielęgniarki, pacjenci posiadają dodatkowe elementy medyczne w systemach alarmowych, np. narzędzia do automatycznego wykrywania sytuacji kryzysowych (upadek, nagłe pogorszenie stanu zdrowia). Na posiadanie takich urządzeo wskazuje 20% badanych pielęgniarek. Więcej wskazao (30%) dotyczy pacjentów posiadających dodatkowe elementy bezpieczeostwa w systemach alarmowych, np. narzędzia do automatycznego wykrywania ognia lub nieszczelności gazu. Zdecydowana większośd badanych pielęgniarek (90%) nie świadczy usług w zakresie systemów alarmowych. Tylko 10% deklaruje świadczenie usług w tym zakresie. WSKAŹNIKI POSTAWY/STOSUNKU Postawa dotycząca ICT Badani poproszeni byli o ustosunkowanie się do pewnych stwierdzeo dotyczących wykorzystania ICT. Ich deklaracja polegała na zgodzie bądź jej braku w stosunku do poszczególnych stwierdzeo. Największy procent badanych pielęgniarek (90%) zgadza się ze stwierdzeniem, że użycie oprogramowania i systemów informatycznych w obszarze ochrony zdrowia poprawia jakośd usług opieki zdrowotne. Również taki sam % ankietowanych zgadza się ze stwierdzeniem, że systemy informatyczne mogłyby byd bardziej użyteczne gdyby praktyki pielęgniarskie były objęte większym szkoleniem. Z pozostałymi stwierdzeniami zgadza się od 70% do 80% badanych pielęgniarek. Postrzeganie wpływu ICT Pielęgniarki dostrzegają obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian (por. rys. 113). Większośd, bo aż 70% z nich wskazało jako taki obszar jakośd usług świadczonych przez praktykę w której pracują. 40% wskazało osobisty przebieg pracy. W nieco mniejszym stopniu (po 30% wskazao) zaznaczono relacje między lekarzem, a dostawca usług pielęgniarskich oraz procesy pracy osób stanowiących inny personel. 159

160 Rysunek 113 Obszary, w których użycie technologii informatycznych dokonało zmian W opinii 60% pielęgniarek biorących udział w badaniu użycie technologii informatycznych miało wpływ na zakres usług przez nie oferowanych. Natomiast 30% uznało, iż miało ono wpływ na średnią liczbę pacjentów obsługiwanych w ciągu jednego dnia. Ponad połowa pielęgniarek (56%) jest zdania, iż użycie technologii informatycznych umożliwia starszym ludziom życie bardziej niezależnie. Pozostałe 44% jest przeciwnego zdania. W sposób równomierny rozłożyły się opinie ankietowanych względem stwierdzenia iż użycie technologii informatycznych umożliwia starszym osobom bycie bardziej odizolowanym 50% odpowiedziało tak, 50% odpowiedziało nie. 89% pielęgniarek uznało, iż akceptacja usług opartych na technologiach informatycznych wśród osób starszych jest bardzo niska. KWESTIE HORYZONTALNE Inwestycje w systemy informatyczne Zwiększenie zastosowao technologii informatycznych jest uzależnione od wysokości inwestycji w informatykę i systemy informatyczne. Badanych poproszono o wskazanie jaki procent ogólnych obrotów rocznych był przeznaczony na takie inwestycje w ostatnim roku. Połowa ankietowanych nie udzieliła odpowiedzi w tej kwestii. Wśród tych które odpowiedziały znajdowały się wielkości od 5% do 50%. Na kolejne 12 miesięcy tylko 30% badanych pielęgniarek planuje dodatkowe lub kierunkowe inwestycje w informatykę i systemy informatyczne. Mają one głównie dotyczyd bezpieczeostwa danych oraz elektronicznej dokumentacji medycznej (por. rys. 114). Rysunek 114 Obszary planów inwestycyjnych (poprzez zakup nowego oprogramowania lub ulepszenie istniejącego W mniejszym stopniu inwestycje dotyczyd mają telemonitoringu i systemów alarmowych dla pacjentów (po 10% wskazao). 160

161 Wsparcie IT W większości przypadków (56%) to zewnętrzny dostawca usług jest odpowiedzialny za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w badanych praktykach pielęgniarskich. W 22% przypadków taka odpowiedzialnośd spada na dedykowany personel IT. Równo po 11% badanych wskazało w tym zakresie personel obsługujący praktykę oraz personel pielęgniarski (por. rys. 115). Rysunek 115 Osoby odpowiedzialne za wsparcie i utrzymanie systemów IT oraz oprogramowanie w gabinecie Ochrona danych/ bezpieczeostwo Istotny wpływ na jakośd wykorzystania technik IT mają przyjmowane systemy zabezpieczeo. 80% ankietowanych jako technik zabezpieczających używa hasła zabezpieczającego dostęp do komputera (por. rys. 116). W znacznie mniejszym stopniu pielęgniarki wskazały podpis elektroniczny, kodowanie wysyłanych i otrzymywanych dokumentów oraz poczty elektronicznej czy tez ochronę hasłem wysyłanych i otrzymywanych dokumentów (po 10 % wskazao). Rysunek 116 Typy technik zabezpieczeo technologii informatycznych używanych przez pielęgniarki Tylko około 1/3 badanych pielęgniarek posiada kopie bezpieczeostwa (back up) danych przechowywanych w komputerach praktyki. Pozostałe 67% zadeklarowało ich brak. Większośd pielęgniarek (56%) nie ma określonego sposobu na uzyskanie zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych. Zgodę w formie pisemnej uzyskuje 33% ankietowanych, a 11% uzyskuje ja ustnie.67% badanych zdaje sobie sprawę z obowiązków prawnych dotyczących uzyskiwania zgody pacjenta na przechowywanie i transfer danych. Pozostała 1/3 pielęgniarek stwierdziła, iż takiej wiedzy nie posiada. Interoperacyjnośd Badane pielęgniarki wskazują na problemy z kompatybilnością danych lub systemów informatycznych w trakcie wymiany elektronicznych danych pacjenta (56%). Pozostałe pielęgniarki nie spotkały się z takimi problemami. Umiejętności IT Poziom umiejętności komputerowych został oceniony przez pielęgniarki dośd nisko. 56% uważa że jest na poziomie podstawowym, początkującym, a pozostałe 44% na poziomie średniozaawansowanym (por. rys. 117). 161

162 Rysunek 117 Poziom umiejętności komputerowych (ocena własna pielęgniarek) Mimo tak niskiej oceny swoich umiejętności aż 78% pielęgniarek nie uczestniczy w szkoleniach. 11% uczestniczy w nich co najmniej raz na dwa lata, oraz również 11% uczestniczy rzadziej niż raz na dwa lata PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z WYNIKÓW BADAO ANKIETOWYCH SKIEROWANYCH DO PIELĘGNIAREK: PRAKTYKI PIELĘGNIARSKIE, PIELĘGNIARKI ZATRUDNIONE W ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ POSIADAJĄCYCH W SWOJEJ STRUKTURZE KOMÓRKĘ ORGANIZACYJNĄ WYSPECJALIZOWANĄ W OPIECE DLUGOTERMINOWEJ, W TYM DŁUGOTERMINOWEJ OPIECE DOMOWEJ ORAZ PIELĘGNIARKI ZATRUDNIOE W ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ POSIADAJĄCYCH W SWOJEJ STRUKTURZE PORADNIE PIELĘGNIARKI ŚRODOWISKOWEJ. WSKAŹNIKI PODSTAWOWE 1. Grupa badanych pielęgniarek charakteryzuje się bardzo wysokim wskaźnikiem dostępności do IT (posiadaniem komputera oraz korzystania z informacji przez Internet). Najczęściej używanym przez nie typem internetowego połączenia w grupie praktyk pielęgniarskich jest ADSL oraz inne szerokopasmowe typy, natomiast dla pielęgniarek zajmujących się opieką długoterminową oraz dla pielęgniarek środowiskowych jest modem telefoniczny. 2. Internet jest główną siecią elektroniczną. Z innych, niż Internet sieci elektronicznych korzysta niewielki procent badanych pielęgniarek z każdej z grup.. 3. Ponad 4/5 pielęgniarek wykorzystuje w swojej praktyce Internet lub inne elektroniczne sieci od co najmniej 2 lat. Natomiast w grupie pielęgniarek środowiskowych, prawie 50% z nich korzysta dopiero od 2 lat. 4. Internet wykorzystywany jest przez pielęgniarki do kontaktu z bardzo szeroką grupą interesariuszy e- zdrowia, z tym że zakres tych kontaktów jest niewielki: a) w grupie praktyki pielęgniarskie największa grupa (tzn. 1/5) utrzymuje taki kontakt z: innymi praktykami pielęgniarskimi, szpitalami oraz aptekami. Natomiast w niewielkim zakresie dotyczy to połączeo systemów komputerowych między pielęgniarkami a ekspertami zdrowotnymi, konsultantami a instytucjami ubezpieczeniowymi. b) W grupie pielęgniarek zajmujących się opieką długoterminową największa grupa (30%) utrzymuje kontakt z: innymi praktykami pielęgniarskimi oraz dostawcami wyposarzenia materiałów opatrunkowych, hurtowniami farmaceutycznymi. Natomiast w niewielkim 162