20:16. Jestem. Duch. lenistwa. szczecinianinem. urodzinowy SZCZECIN. września. Krzysztof Niewrzęda. Anna Suchocka. rozmowa z Łoną

Transkrypt

1 13 września ISSN X Nr 1/ :16 SZCZECIN Jestem szczecinianinem Tort urodzinowy Duch Anna Suchocka lenistwa Krzysztof Niewrzęda rozmowa z Łoną

2 Paweł Osuchowski Dlaczego Szczecin Historia Europy minionego XX wieku wspomina Szczecin tylko jeden raz, gdy Winston Churchill mówił o żelaznej kurtynie w roku 1946 ( Od Szczecina nad Bałtykiem po Triest nad Adriatykiem w poprzek kontynentu zapadła żelazna kurtyna... ). Od tamtej pory Europa wie tylko tyle o naszym mieście, że leży nad morzem. Szczecin jest miastem, które dopiero dzisiaj w XXI wieku, w zjednoczonej Europie, przy otwarciu granic przestaje być pograniczem oddalonym od centrum, staje się na powrót otwartym portem. Jest naturalnym centrum regionu dla Bałtyku południowego, czym nawiązuje do przeszło tysiącletniej historii. Szczecin jest dziś jedyną metropolią w obrębie Euroregionu Pomerania, zamieszkanego przez ponad trzy miliony Polaków, Niemców i Szwedów. Miasto szybko nadrabia stracone lata, wymienię tylko nowe inwestycje w dziedzinie kultury: powstaje gmach filharmonii (w historycznym miejscu przedwojennego Domu Koncertowego) i siedziba Teatru Lalek Pleciuga, powstają nowe instytucje kultury: Zajezdnia Sztuki (trzecie w Polsce Muzeum Techniki i Komunikacji), Muzeum Przełomów, Muzeum Morskie (oddział Muzeum Narodowego), Dom Sztuki (szkoła baletowa), Willa Lentza Bałtycki Port Kultury (w XIX-wiecznej, najokazalszej rezydencji szczecińskiego mieszczaństwa). Jedną z głównych inicjatyw jest powołanie Akademii Artystycznej. Szczecin jest jedynym polskim miastem, które do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury kandyduje dzięki mieszkańcom. To oni powołali Inicjatywę Obywatelską skupiającą dwadzieścia dwa stowarzyszenia, organizacje nauki i kultury. Pomysłodawczynią jest młoda i ambitna animatorka kultury Anna Suchocka ze Stowarzyszenia OPERAHAUS. Rada Miasta jednogłośnie (co wyjątkowe w polskiej polityce) uchwaliła przystąpienie do konkursu ESK Szczecin to miasto indywidualności: artystów, animatorów i pasjonatów, wystarczy wymienić tylko dwie pionierskie postaci: Jana Szyrockiego, twórcę światowego sukcesu chórów Politechniki Szczecińskiej oraz Jacka Nieżychowskiego, założyciela Teatru Muzycznego, inicjatora Festiwalu Młodych Talentów (pamiętny debiut Czesława Niemena). Na mapie wydarzeń kulturalnych Szczecina najdłużej i najjaśniej świeci obecnie gwiazda Kontrapunktu Przeglądu Teatrów Małych Form, organizowanego w tym roku po raz 43. Latem miasto staje się wielką sceną dla Międzynarodowego Festiwalu Artystów Ulicy. Nie mniej aktywnie działa środowisko muzyczne, o czym niech świadczy dziesięć corocznych międzynarodowych festiwali: od muzyki dawnej, chóralnej, organowej, poprzez współczesną, aż po balet i jazz. Wśród wielu inicjatyw kulturalnych Szczecina warto wyróżnić projekt Łasztownia-Lastadie, polsko-niemieckie spotkania W poszukiwaniu tożsamości miejsca. Żywe i obecne są także nowe technologie w sztuce: Międzynarodowy Festiwal Sztuki Wizualnej Inspiracje oraz Π Performance Intermedia Festival. Szczecin to prawdziwy, niewymyślony tygiel kultury europejskiej, zamieszkany przez ponad dwadzieścia narodowości. Szczyci się największym w Polsce księgozbiorem kultury buddyjskiej; tu też znajduje się największa diaspora Hindusów w kraju. Ogromny sukces zeszłorocznych The Tall Ships Races, które w ciągu zaledwie pięciu dni odwiedziło kilka milionów turystów, przywrócił wiarę w możliwości i prawdziwy potencjał miasta. Po latach wyobcowania mieszkańców Szczecina nastąpił wreszcie nieodwracalny proces umojenia miasta przez trzecie pokolenie powojennych pionierów. Paweł Osuchowski koordynator projektu Szczecin Europejska Stolica Kultury

3 Szczecin przystanią dla odważnych Szczecin Europejską Stolicą Kultury 2016 śmiałe, odważne zadanie, ale to przecież w Szczecinie cumują odważni. Ogromnie się cieszę, że pomysły młodych, dynamicznych szczecinian z rozmaitych stowarzyszeń i organizacji są inspiracją wielu działań w naszym mieście. Dziękuję im za inicjatywę i zaangażowanie, dalej będę wspierał artystyczne pomysły. Szczecin poprzez ten konkurs ma szansę pokazać się z jak najlepszej strony, wszak już teraz jesteśmy doskonałą sceną, scenografią i przestrzenią dla artystów z całego świata. Mamy sporo przedsięwzięć, które lokują nas na kulturalnej mapie kraju i Europy. Choćby Kontrapunkt, mający wymiar międzynarodowy. Jesteśmy liczącym się ośrodkiem jazzowym w Polsce. Budowa nowej Filharmonii Szczecińskiej też podnosi naszą rangę kulturalną. Dostaliśmy wsparcie na budowę Muzeum Techniki i Komunikacji. Będzie to trzecie takie muzeum w Polsce, do którego zakupiliśmy bardzo atrakcyjną i unikatową kolekcję pojazdów. Jest pomysł budowy w Szczecinie Muzeum Morskiego. W naszym mieście będzie się więc działo coraz więcej. Szczecin jest wizjonerskim miastem, które zdało sobie sprawę, że aby urzeczywistnić swój niewiarygodny potencjał i aby zaistnieć, musi zmienić całkowicie skalę planowania i działania, wymyślić i zbudować się od nowa. A to mogą zrobić tylko odważni i młodzi duchem. Jestem przekonany, że w czasie konkursu na ESK będziemy mieli okazję obcować ze sztuką przez duże S. Chociaż zwycięzca może być tylko jeden, to Szczecin już dziś wygrał, bo obudził w nas twórczy potencjał. Życzę Szczecinowi i wszystkim miłośnikom sztuki niezapomnianych artystycznych doznań w drodze po laur Europejskiej Stolicy Kultury. Piotr Krzystek Prezydent Szczecina 3

4 Anna Suchocka tort urodzinowy Szczecin będzie Europejską Stolicą Kultury w 2016 roku z takim pomysłem obudziłam się w kolejną rocznicę moich urodzin. Zawsze tego dnia przychodzi mi do głowy coś szalonego, ale tak dobrego pomysłu jeszcze nie miałam. W euforii myślałam, że nie usiedzę w miejscu, od razu chciałam przystąpić do działania Jednak usiadłam. Zebrałam myśli, a później godzinami siedziałam przed komputerem i przeszukiwałam strony internetowe europejskich miast. Byłam oszołomiona natłokiem informacji. Niemalże w amoku wykupiłam domeny internetowe: szczecin2016.pl i szczecin2016.eu. Nawet nie wiem, jak zaczęłam zarażać szczecinian najpierw przyjaciół ze Stowarzyszenia OPERAHAUS, później ze Stowarzyszenia Klub Storrady rozkwitającym w mojej głowie pomysłem. Napisałam pismo do prezydenta miasta z prośbą, by zgłosił Szczecin do projektu. Zaczęliśmy zbierać deklaracje ludzi popierających ideę przystąpienia Szczecina do tego prestiżowego konkursu. Spotkaliśmy się z kolosalną życzliwością środowiska lokalnego. Deklarację bez wahania podpisali przedstawiciele środowiska naukowego: rektor Uniwersytetu Szczecińskiego oraz rektor Wyższej Szkoły Humanistycznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie. Równie ochoczo przyłączyły się do nas organizacje pozarządowe, twórcy i animatorzy kultury, przedstawiciele mniejszości narodowych, a nawet przedsiębiorcy. To pokazało mi jednoczącą siłę mojego pomysłu, ale i potencjał mieszkańców Szczecina. Mieszkańców, którzy bardzo kochają swoje miasto i chcą działać na rzecz jego rozkwitu. Nasza zupełnie oddolna inicjatywa obywatelska zrodziła się w tydzień, a jest pomysłem na Szczecin w perspektywie najbliższej dekady. Widziałam, jak ten pomysł uskrzydlił moich przyjaciół. Całymi godzinami rozmawialiśmy (ba, czasem nawet się spieraliśmy), jakie są słabe i mocne strony Szczecina, co mamy, a czego nam brak, co mogłoby się w mieście zmienić, gdybyśmy otrzymali ten tytuł, o jakim mieście marzymy. Oczyma wyobraźni widzieliśmy Szczecin 2016 jako wielopoziomową scenę europejskiej kultury, jako dynamiczne i nowoczesne miasto, które choć dziś boryka się z licznymi trudnościami ma potencjał, by się z nimi uporać i iść wielkimi krokami naprzód! Zawsze marzyłam, by swoją aktywnością poprawiać jakość życia w mieście, w którym się urodziłam. Gdy ponad rok temu zdmuchiwałam świeczki na torcie, pomyślałam życzenie Magiczna moc urodzin sprawiła, że ono właśnie się spełnia (a właściwie każdego dnia spełniam je sama sobie). Tort był pyszny, rozbudził mój apetyt na Szczecin. Anna Suchocka absolwentka filozofii, pracuje w Muzeum Narodowym w Szczecinie, inicjatorka i współorganizatorka rozlicznych przedsięwzięć kulturalnych, jedna z niespokojnych dusz Szczecina. fot. archiwum 4

5 Michał Larek o Arturze Danielu Liskowackim Jeśli nie ma między nami nazwy, imienia, słowa Dwudziestego ósmego lutego, wespół z Jerzym Borowczykiem, przeprowadziłem w szczecińskiej kawiarni Europa wywiad z Arturem Danielem Liskowackim. W pewnym momencie rozmowa zahaczyła o kwestię nazywania. W moim przekonaniu to, co autor Eine kleine ma do powiedzenia w tej sprawie, w istotnym stopniu określa jego pisarski projekt. Korzystając z okazji, chciałbym - w miarę skromnych możliwości - rozwinąć wątek, który próbowałem jedynie w swoich pytaniach zasygnalizować. Szczeciński autor mówi: Szukamy w naszym chaotycznym rozpoznawaniu świata nazw, by świat oswoić. Nazywając kogoś pedofilem, pedałem, żydem, ubekiem, nie zastanawiamy się nad skalą, rodzajem, pochodzeniem naszych lęków. Opatrujemy innych etykietkami. I nic nie wiemy o sobie. Nazywanie, nadawanie nazw temu co zewnętrzne jest gestem agresywnym, wszak w ten sposób zmuszamy kogoś, coś do przyjęcia błędnej do jakiegoś stopnia tożsamości. Ale stratę ponosi nie tylko ów zraniony (niekiedy koniecznie) inny. Uruchamiając onomastyczną maszynerię, sami stajemy się jej ofiarą: automatycznie tracimy możliwość przenikliwego wglądu w samych siebie. Tego rodzaju oswajanie świata to działalność defensywna, której stawką jest wyparcie niepokojącej wiedzy na temat naszych własnych osobowości, radykalnie nieprzezroczystych. I nic nie wiemy o sobie ta kadencja brzmi jak fatalistyczna konkluzja, wieńcząca nasze płaskie epistemologiczne przedsięwzięcia, właściwie jak nieuchronny wyrok. Przyznawanie imion jest zatem poznawczym morderstwem i samobójstwem. Jeszcze jeden fragment: Brakiem określników trzymamy innych na dystans. To wszystko, czym zagłaskujemy rzeczywistość, te zdrobnienia w małżeństwach, przyjaźniach, ksywki, erotyczne porównania, służą zwykle zawłaszczaniu drugiej osoby, ale w gruncie rzeczy są też gestem oddania się. Jeżeli mówimy do kogoś Misiu, sami stajemy się pluszowi jakoś. Jeśli nie ma między nami nazwy, imienia, słowa, to znaczy, że ta szyba jest bardzo zimna. Czyżby zatem należało zrezygnować z używania nazw, imion, słów? Liskowacki nic takiego oczywiście nie postuluje, w swoich tekstach pokazuje jednak z niezwykłą, czasem kapitalnie demoniczną perswazją jak wyglądają nasze bolesne przygody z imieniem. Do głowy przychodzą mi teraz dwa teksty, w których autor Pożegnania miasta podejmuje ten problem. Przede wszystkim jest to znakomity Mariasz, w którym narrator opisując relacje chłopca i kobiety, rezygnuje z koniecznych dookreśleń, uściślających wzajemne powiązania owej dwójki. Pisarz tak to wyjaśnia: Kobieta nie ma imienia i nie wiadomo, kim jest dla chłopca Czy to jego matka? Może. A może nie. Ale tu nie chodzi o zagadkę, o jakąś fabularną tajemniczość. Raczej o niejasność, wieloznaczność ich wzajemnych relacji. Bo może to jest także relacja między kobietą i mężczyzną. Zwykle najbogatsza. I najciemniejsza. Muszka, młody bohater, zwracając się w myślach do tajemniczej bohaterki, tak się posługuje językiem, aby nie wypowiedzieć jej imienia, słowa, które rozstrzygnęłoby w końcu, kim ona jest. Ona przy oknie paliła papierosa, a on udawał, że rozmawia z Muszką. Owa podmiana imienia własnego na zaimek to gwałtowny chwyt retoryczny wytwarza efekt wieloznaczności, ale też rzuca cień na emocjonalne uwikłanie tych postaci. W czasie lektury bardzo często odnosiłem wrażenie, że zaimek to jakaś posępna alegoria wymierzona w miłość, w ideę miłości, że to grobowiec, w którym spoczywa metafora miłości. W opowiadaniu Siódme piętro, pochodzącym z Szeptów miłosnych, Liskowacki opowiada o pewnym małżeństwie. Już z pierwszych zdań możemy wnioskować, że para przeżywa poważny kryzys, może nawet doświadcza końca uczucia. To, co jest najbardziej przejmujące w tym arcydziełku, to całkowita nieobecność imion własnych: Mówiła coś do niego oblizując wargi. Eliminowanie nazw własnych to jeden z najokrutniejszych manewrów retorycznych Liskowackiego. Szyba jest tu bardzo zimna. W Niewczesnych aforyzmach Derrida pisze: Nie tylko nazwisko nic nie mówi o tobie w całości, ale w ogóle nie mówi nic, nie nazywa nawet cząstki ciebie, ani dłoni, ani stopy, ani ramienia, ani twarzy, niczego, co byłoby ludzkie! Analiza ta jest bezlitosna, gdyż złowieszczo obwieszcza nieludzkość lub aludzkość nazwiska. Imię własne nie nazywa niczego ludzkiego. Analiza ta jest również bardzo zmyślna, skłania nas do tego, żebyśmy ową figurę odrzucili. A jednak każdy z nas rozumie doskonale prawdziwość słów, które Kasia Nosowska wyśpiewuje swoim cudownie schizofrenicznym głosem: Nie boję się, nie boję się, kiedy szepczesz imię me. W jej teksty wpisana jest kolosalna niechęć do języka jako oczywistej domeny kłamstwa, a przecież to wyznanie wybrzmiewa całkiem naturalnie, jest z miejsca przekonujące. W zarysowywanej przez wokalistkę scenie bycie nazywanym równoznaczne jest z otrzymywaniem zbawiennego daru. Nadawanie imion to wypędzanie demonów. Imię określa sytuację zbawiania, egzorcyzmowania. Ten, kto nazywa nas naszym własnym imieniem w piekielnej sytuacji, składa nam obietnicę, że będzie lepiej. Ów ktoś kłamie najprawdopodobniej, ale przecież ratuje nam życie, przynajmniej na chwilę. A jednak to odniesienie do nieludzkości kontynuuje swój wywód Derrida przydarza się tylko człowiekowi, dla niego, u niego, w imię człowieka. On jeden nadaje sobie to nieludzkie imię. Romeo nie byłby tym, kim jest, obcy swemu nazwisku, bez tego nazwiska ( ). Romeo nie jest już sobą bez swego nazwiska. A jednak Nadawanie imienia umożliwia wszystko, o czym marzymy w skrytości naszych serc. Imię na przekór swojej okrutnie ekonomicznej logice umożliwia miłość, jest intymną skrytką, zakamarkiem, w obrębie którego możemy obcować ze sobą z niewiarygodnym oddaniem. Ta dwoistość imienia przypomina nam o szalonym charakterze projektu zwanego miłością, o jego życzeniowym i nieodwołalnie retorycznym charakterze. Motyw miłości w literaturze współczesnej ten tytuł jednego z najnowszych opowiadań Liskowackiego obraca jak najbardziej autentyczny romans w banalną, papierową, niepoważną metaforę. Czym więc jest imię? Rzeczą fatalnie konieczną tyle można powiedzieć na pewno. Kiedy w trakcie rozmowy zasugerowałem Liskowackiemu, że odbieranie bohaterom imion własnych jest okrutne, ów zareagował następująco: Tak, ale nie chciałbym słowa okrucieństwo używać tu pejoratywnie... To jest jak znane z dzieciństwa przypalanie pająka zapałką. Sprawdzamy, czy żyje. Rusza nogą, więc żyje. A to oznacza, że my żyjemy. Muszka z Mariasza dopóty jej nie nazwie, dopóki ta postać nie wejdzie w jego życie. Michał Larek (ur. 1978) adiunkt w Zakładzie Literatury i Kultury Nowoczesnej UAM, redaktor Czasu Kultury, krytyk literacki i literaturoznawca 5

6 fot. archiwum Artur Daniel Liskowacki (ur w Szczecinie) prozaik, poeta, eseista, autor słuchowisk oraz książek i sztuk dla dzieci. Wydał m.in. tomy wierszy: Autoportret ze szminką (1985), Atlas ptaków polskich (1994), To wszystko (2006); zbiory opowiadań: Dzikie koty (1986), Szepty miłosne (1996); zbiory szkiców: Ulice Szczecina (1995), Cukiernica pani Kirsch (1998), Pożegnanie miasta (2002); powieści: Eine kleine (2000), Mariasz (2007); książki dla dzieci: Balbaryk i skrzydlate psy (1982), Balbaryk i Złota Piosenka (1985), Najbłękitniejsze oczy (1987), Śnieżynek (1997). Powieść Eine kleine znalazła się w finale Nagrody Literackiej Nike 2001 i otrzymała I nagrodę w kategorii prozy VI Konkursu Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek (2002). W roku 2003 pod tytułem Sonate für S. ukazała się w wydawnictwie Albrecht Knaus (grupa Random House Bertelsmann) w Monachium. W roku 2007, na scenie Teatru Współczesnego w Szczecinie, odbyła się premiera jej adaptacji teatralnej (adaptacja i reżyseria: Paweł Kamza). Jako autor słuchowisk ma w dorobku m.in. główną nagrodę za słuchowisko Za rzeką, za sobą na II Krajowym Festiwalu Teatru Polskiego Radia i TVP Dwa Teatry Sopot 2002 oraz Nagrodę 60-lecia Polskiego Radia Szczecin za słuchowiska (2005). W latach prezes Oddziału Szczecińskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Laureat Nagrody Artystycznej Miasta Szczecina 2001, otrzymał też honorowy tytuł Ambasadora Szczecina w roku Dziennikarz, krytyk teatralny (współpraca z miesięcznikiem Teatr ), od marca 2008 redaktor naczelny Kuriera Szczecińskiego. 6

7 Artur Daniel Liskowacki Zagadka Końcowy przystanek lub początkowy, licząc od miasta znajduje się naprzeciwko hotelu Radisson i stalowego gmachu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który szykiem architektury stara się hotel przewyższyć. Bo piętrami wychodzi mniej więcej po równo. Można wybrać oczekiwanie przed ZUS-em albo przed hotelową kawiarnią. Jest wprawdzie do niej parę kroków, ale latem, gdy przed kawiarnię wystawią stoliki z parasolami i siądą przy nich ludzie, którzy mają trochę czasu, czekanie obok nich zda się mniej dokuczliwe. Przed ZUS-em stoi się bliżej miejsca, gdzie zatrzymuje się autobus, ale oczekujący niecierpliwią się tu i zwykle milczą. Stoją zwłaszcza niecierpliwie, a usiąść jest nie za bardzo gdzie. I pewnie dlatego kobieta z dwoma dziewczynkami nie wiedziała, co zrobić z dziewięcioma minutami swego życia. Zerkała na rozkład jazdy, rozglądała się wokół, jakby szukając innego pomysłu na te kilka minut. Włosy ze śladami starań fryzjera i widoczne pasma siwizny, pastelowa garsonka, ale wyłupiaste guziki; reklamówka wymięta, ale w środku cięte, promienne astry. Miałem wrażenie, że stoi okrakiem. A ona tylko obracała się w lewo, w prawo, za dziewczynkami. Były do siebie podobne do siebie wzajem, nie do niej, choć do niej też. Starsza miała jakieś osiem-dziewięć lat, młodsza wybierała się pewnie dopiero do szkoły. Kolorowe landrynki, każda z własną różową torebeczką. Okrążały kobietę, której były powierzone, nie biegnąc, a przecież podskakując, zawsze w przeciwnych kierunkach, a razem. Gapiono się na tę grupkę niechętnie; starsza kobieta z dwójką dzieci zajmuje w autobusie więcej miejsca niż troje dorosłych w wieku nieokreślonym. Przed ZUS-em był już zresztą tłok (większy niż przy kawiarni) i dziewczynki zakłócały porządek oczekiwania. Ale ja uczepiłem się ruchliwości ich obu, żywotności dziecięcej, nieobciążonej niczym więcej niż plastikowa torebka, w której szklana kulka, bransoletka z koralików, owocowa guma i mały miś. - Babciu, a taka zagadka powiedziała starsza przystając na chwilę. Jest wyspa bezludna, a na niej stoi drzewo. A na drzewie rośnie złote jabłko. Co zrobić, żeby je mieć? - No, popłynąć na wyspę i zerwać sobie odpowiedziała uśmiechając się blado, nieuważnie. - Ale nie, babciu wtrąciła młodsza z powagą. Najważniejsze jest, że wyspę otacza strasznie groźne morze. A właściwie rzeka. I tam pływają różne potwory i rekiny. Nie przepłyniesz. - No to nie wiem. - Ale pomyśl. Na pewno zgadniesz zachęciła starsza. Stoisz na drugim brzegu i widzisz to drzewo. Wyobraź sobie. Kobieta zerknęła w głąb ulicy, skąd spodziewała się autobusu. Był jakąś szansą, lecz miał też jak wszystko swój czas. Doliczając niewielkie opóźnienie. - Nie wiem powiedziała kobieta oddając reklamówkę starszej z sióstr; szykowała się, by wziąć dziewczynki za ręce. Ale schowały je za siebie. Nie wiem, może trzeba w to jabłko czymś rzucić? - Po co? zapytała młodsza dziewczynka. - No, żeby spadło. - Ale po co ma spaść? westchnęła starsza. Przecież i tak go nie podniesiesz. - Ale mnie męczycie. Zaraz będzie autobus. - Jak będzie, to będzie, a ty zgaduj. - Nie wiem. Z samolotu skoczyć? - To mała wyspa. Nie trafisz. Wpadniesz do wody. A tam są... - Wiem... Ale nie mam pojęcia. - Oj, pomyśl namawiały dziewczynki. Nie śmiały się; machały torebkami, jakby chciały rozbujać wyobraźnię. - Dobrze rzekła wreszcie i ujrzałem w jej oczach iskierki bliskiego triumfu. Nagłego, zapomnianego uczucia, co smakuje jak musujący cukierek. Trzeba tak: wypuścić wodę z tego morza czy rzeki, a rekiny i potwory zdechną. I wtedy sobie przejść na drugą stronę po to złote jabłko. - Ty chyba oszalałaś powiedziała starsza wydymając usta. - To jak? spytała kobieta nie kryjąc rozczarowania, choć w jej głosie było jeszcze to coś sprzed chwili: jasne, otwarte, ciepłe. Młodsza wzruszyła ramionami i pokręciła głową: Nijak. Przecież złotych jabłek nie ma. I zaczęła podskakiwać na jednej nodze w przeciwną stronę niż starsza. W połowie drogi wokół kobiety, czekającej z nimi na autobus, minęły się jak wskazówki zegarka idące w przeciwne strony. Musiał to być jakiś znak dla autobusu, bo zaraz podjechał. Ale spieszył się tak, że wyhamował na wysokości hotelowej kawiarni. I my wszyscy, czekający bliżej, ruszyliśmy w jego kierunku, udając, że nam się spieszy tylko trochę. Obejrzałem się jednak. Kobieta z dziewczynkami szła na końcu, trzymała je za ręce. Opowiadanie pochodzi ze zbioru Capcarap, który ukaże się we wrześniu 2008 r. w Wydawnictwie Forma. 7

8 Artur Daniel Liskowacki W parku, lektury Wyniosłem krzesełko do parku. Mam ze sobą gazety, książki, butelkę wody, telefon, okulary do czytania, pudełeczko odświeżających cukierków, pulowerek na plecy, gdyby mocniej powiało. Niezbędniki inteligenta leniwca. Siedzę, czytam, patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi. Dla zasady, bo słońce na razie wysoko. Lekki wiaterek dojrzewającego czerwca. Nigdzie drogi ni kurhanu. Czytam, siedzę. Wreszcie pora wstać, zabrać swoje zabawki; biją w gong na obiad. W nic nie biją, ale pora obiadowa. Zastanawiam się, czy nieść niezbędniki do pokoju; przecież i tak tu wrócę. Ale zostawić, rąbną. No to dźwigać ze sobą na obiad? Cały ten majdan? Wreszcie się decyduję i biorę ze sobą, co się da. Zostawiam tylko składane krzesełko, bo stare i ciężkie. A na jego wytartym, wysiedzianym materiale w paski książki. Książek nikt nie ruszy. Menażeria, Ińsko Główna ulica, parterowe sklepiki w betonowym pawilonie. Szklane witryny, przed którymi nikt się nie przechadza, a nawet nie przechodzi. W małych miasteczkach głównymi ulicami już się teraz nie przechodzi. Się przejeżdża. Ale witryny być muszą. Bo jak tu bez witryn w sklepie przy głównej ulicy? W centralnej witrynie ekspozycja sklepu, jak się to określać zwykło ogólnoprzemysłowego. W środku jakieś garnki na stosie, a i zeszyty, buty, kilka rowerów, węgiel do grilla, pasta do zębów. Wychodzę na zewnątrz, aby się przejść wzdłuż witryny. W końcu po coś jest. I teraz widzę to, czego nie widziałem od środka. Całą witrynę zajmują koty. Tylko koty. Wielkie, nienaturalnie wysokie kocie figurki. Drewniane, rzeźbione, a może tłuczone z jakiejś sztancy, pasiaste i czarne, rude i brązowe. Spiczastouche, wąskopyskie, wielkookie; różne, lecz wszystkie z tym samym, trochę okrutnym, a trochę uważnym, chłodnym spojrzeniem. Kilkanaście kotów, wszystkie w tej samej pozycji; siedzą bokiem, jakby przyczajone na tylnych łapach, obrócone an face (an mordka?) w stronę patrzącego. W moją stronę. Koty, prawie same koty. Prawie same. Bo pomiędzy nimi, centralnie, wyżej jeszcze, wielki, chyba półtorametrowy krucyfiks. Z plastiku, zdaje się, czy z innego, połyskującego tanio tworzywa. Brązowo-czarny. A na nim, całkowicie biały, Jezus Chrystus. Ponad kotami rozpięty, ukrzyżowany. Otoczony ich czujną obecnością. Współbraci, świadków czy może raczej strażników? Patrzą na mnie, jakby sprawdzały, czy wiem. Hrabia D. Przy kolacji, skromniejszej niż zwykle, bo jest tylko jajecznica i trochę wędliny, jedna z pań, siedząca pośrodku sali wraz ze swą matką zgrzbiałą już, czy raczej zeschłą na wiórek, żującą w milczeniu, ale zawsze do ostatniego kęsa odwróciła się niespodzianie w moją stronę i rzekła: - Jest pan bardzo podobny do hrabiego Dzieduszyckiego. Nigdy z nią nie rozmawiałem, nie zamieniłem choćby słowa, poza paroma pozdrowieniami na spacerze w parku. Nie wiem, kim jest. Ani kim nie jest. Na pewno nie Kim Novak (to dla starszych) ani Kim Clijsters (to dla młodszych). Ona wie o mnie więcej. - Naprawdę? pytam dość głupio, bo o jaką prawdę może tu chodzić. - Bardzo odpowiada z powagą, która jest tym bardziej krępująca, że słucha nas cała jadalnia. Z powagą nie mniejszą, chociaż może z uwagą tylko. Próbuję się ratować. - Ale, wie pani, teraz to trochę kłopotliwe podobieństwo. Nie odwzajemnia mojego uśmiechu. Podobnie jak reszta jadalni. Może też i jajecznica nie skłania do solidarnej wesołości. Nawet w towarzystwie wędliny. Czekam na jakiś pomocny gest. Żart, komentarz, anegdotkę. Że Tunio, że agent, że serce złote. Nic. Tylko to podobieństwo wisi w powietrzu pałacowej jadalni. Bezradnie łykam zimną już jajecznicę. Klęska. Przemykam do wyjścia, zanim mnie ktoś zaczepi. U siebie, w łazience, staję przed lustrem. Gęba jak gęba. Na dodatek owłosiona, brodata na siwo. Jakiś internauta w opiniach pod moim redakcyjnym e-tekstem skwitował ją niedawno prostym słowem: niechluj. No to jak, niechluj i hrabia? Kto widział hrabiego D. z brodą? I jeszcze te okulary. Kto by kiedy widział hrabiego D. w okularach? Ja nie widziałem. Może herb, myślę sobie. Faktycznie, wspólny mamy. I z okolic pochodzimy ponoć tych samych, a jakże. Może coś tam, hen. Między rodzinami naszymi, drzewiej, na Kresach. Ale żeby aż tak? Aż tak bardzo? Nagle mnie olśniewa. I mrozi. Ile to ja mam lat, Jezus Maria?! No sporo, ale przecież. A on miał zawsze 96, albo coś koło tego. Boże kochany, jak ja wyglądam? Światło opowieści Bardzo długo trwałem w przeświadczeniu, że to ono, światło padające na opowieść, ozłacające ją na chwilę swym blaskiem, ocala ją. A więc jest czymś więcej niż światłem stworzenia, bo i swoistą nieśmiertelnością. Kruchą, pełną bezradnych, ulotnych chwil. Niknącą w powietrzu, rozsypującą się w ciszy. Ale jednak nieśmiertelnością. Od pewnego czasu towarzyszy mi myśl, że jest zupełnie na odwrót. Że właśnie zaczynając opowieść, wydobywając jej chwilę z mroku, na tę chwilę właśnie rozświetlając ją, stawiając w blasku słów ale też obrazu, melodii w błysku każdej narracji, każdego tworzywa wydaje się ją ciemności, skazuje na rozpad, niebyt. Kreacja stwarza zapomnienie. Jest pożywką dla robaków niepamięci. Żre materię opowieści do ostatniego włókna. Dlatego trzeba opowiadać, opowiadać. Opowiadać. 8

9 fot. Konrad Liskowacki 9

10 W Zamku Książąt Pomorskich, raz w miesiącu, na scenie teatralnej w Piwnicy przy Krypcie, odbywają się spotkania literackie. Kiedyś prowadził je Henryk Banasiewicz, potem Leszek Szaruga, od pewnego czasu gospodarzem spotkań jest Andrzej Skrendo. Nie da się wymienić wszystkich literackich gości Piwnicy, z całą pewnością była to jednak pierwsza liga polskiej literatury, między innymi: Olga Tokarczuk, Marek Nowakowski, Michał Witkowski, Adam Wideman, Wojciech Kuczok, Bohdan Zadura, Andrzej Sosnowski, Jerzy Sosnowski, Jaceka Denhel nie da się wymienić wszystkich. Po tradycyjnej przerwie wakacyjnej kolejne spotkanie w październiku. Bohdan Zadura Paradoks świata stoi otworem W pudle Artur Daniel Liskowacki Śpiew kosa, wieczorem Śpiew kosa, który nagrywam na dyktafon stojąc w oknie mojego pokoju z widokiem na minęło. Zamknięte oczy światła, jego sok płynący wzdłuż liścia. Wszystko już było zanim przestałem być. W tym cudzym życiu, które coraz bardziej pamiętam. A pamięć jest wtedy, gdy nie ma nic więcej. I można jedynie słuchać zapachów, chłodu rosy, cienia ud, w który zanurza się twarz, słów listu, bo kiedyś pisało się listy. Wołania z drugiego pokoju po imieniu albo miłości. Gwizd kosa, stulone wargi wody, którą piję z twojej szklanki. A przecież pamiętam. Jakbym nigdy tu nie był, i wszystko zaczynał od końca. W stygnącym słońcu, niecierpliwym wieczorem, na drżącym ostrzu nocy. czerwiec 2008 czarny pies wujka Franka świetnie wygląda lśniąca sierść uśmiechnięta morda po tych pięćdziesięciu latach ja wyglądam na takiego który się go nie boi podobnie jak mój trzyletni brat Leszek nasza matka zdaje się mieć do niego pełne zaufanie gdyby nie napis na odwrocie ręką ojca nie przypomniałbym sobie jak się wabił Nero Wiersze Bohdana Zadury pochodzą z nowego tomiku Wszystko, który ukaże się niebawem nakładem wrocławskiego Biura Literackiego. 10

11 Kościelisko czy w Radości wszyscy się cieszą czy w Wesołej wszystkim jest wesoło czy w Szczęśliwicach wszyscy są szczęśliwi w Panieńszczyźnie nikt nie wychodzi za mąż w Gościeradowie z otwartymi ramionami przez okrągły rok czeka się na gości już gotów byłby przytaknąć ale przychodzi mu na myśl Krzywda Barak Pogorzel Baranów nie wspominając o Pacanowie i Katyniu Co mi zrobisz, jak cię złapię? Po kilku latach jeżdżenia pociągami na legitymację seniora (75 złotych ważna przez rok od dnia zakupu) pierwszy raz konduktorka mnie pyta czy ma pan dowód osobisty oczywiście odpowiadam ze złością i dopiero po chwili uświadamiam sobie że pewnie dzisiaj wyglądam wyjątkowo młodo Józef Skrzek i autor wiersza fot. archiwum Krzysztof Niewrzęda Krótka opowieść Na ruinach Akropolu Achajowie zapatrzeni w ptaki. Pełni wstydliwego bólu, nieprzerwanie tęsknią za Itaką. Jak zwyciężone przez nich narody, za tarcz zasłoną zaśniedziałą, którym zdeptano dusze i głowy, po peryferiach czasu przemykają. By zapomnianym bogom na chwałę raz jeszcze złożyć dziękczynną ofiarę i zanurzyć się w wielkości winie dzięki sile, która znowu spłynie i już na zawsze tęsknotę uśmierzy, czekają na pomoc antycznych żołnierzy. Wiersz został wykorzystany jako tekst w skomponowanej przez Józefa Skrzeka piosence Wojownicy Itaki, która znalazła się na płycie New Century grupy SBB. fot. Marek Zadura Bohdan Zadura (ur. 18 lutego 1945 w Puławach) poeta, prozaik, krytyk literacki i tłumacz. W 1969 r. ukończył filozofię na Uniwersytecie Warszawskim, po czym pracował w muzeum w Kazimierzu Dolnym, a następnie w Lubelskim Teatrze Wizji i Ruchu jako jego kierownik literacki. Przez 25 lat był jednym z redaktorów kwartalnika Akcent. Od jesieni 2004 redaktor naczelny miesięcznika Twórczość. Jest autorem kilkunastu tomów wierszy m.in.: W krajobrazie z amfor (1968), Małe muzea (1977), Starzy znajomi (1986), Prześwietlone zdjęcia (1990), Cisza (1994), Ptasia grypa i inne wiersze dla kobiet i mężczyzn (2002), Kopiec kreta (2004) trzech powieści, dwóch tomów opowiadań i paru książek krytycznoliterackich. W latach nakładem Biura Literackiego we Wrocławiu ukazało się siedmiotomowe wydanie jego utworów. 11