EWA BAGIŃSKA, ALICJA OSOWSKA-KOWALSKA

Transkrypt

1 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN Zagadnienia wstępne Problematyka ochrony konsumenta zajmuje szczególne miejsce w prawodawstwie Unii Europejskiej. Początkowo, we Wspólnocie Europejskiej kwestie konsumenckie traktowano jako uboczne, w stosunku do idei stworzenia wspólnego obszaru czterech wolności (przepływu towarów, kapitału, osób, usług). Wspólny rynek obszar bez granic, na którym panuje niezakłócona konkurencja miał służyć przede wszystkim przedsiębiorcom, a dopiero w dalszej kolejności konsumentom i użytkownikom, jako biernym uczestnikom rynku. Aktem przełomowym była Rezolucja Rady EWG z 1975 r. w sprawie wstępnego programu Wspólnot Europejskich, w zakresie ochrony konsumenta i polityki informacyjnej 1. Na wzór amerykański wymieniała ona prawo do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, ochrony interesu ekonomicznego. Również prawo do wynagradzania wyrządzonych szkód, informacji i edukacji czy reprezentacji konsumenckiej. Prawa te stanowiły cele polityki integracyjnej i zostały w zasadzie osiągnięte do dnia dzisiejszego. Jednak dopiero dwa programy Rady Wspólnot w zakresie ochrony konsumenta, z roku 1975 oraz 1981, do dzisiaj realizowane w postaci skonkretyzowanych tzw. polityk konsumenckich, stworzyły podstawy prawne dla ochrony interesów konsumentów i pobudziły rządy państw członkowskich do aktywnej polityki konsumenckiej. W efekcie przyjęto na poziomie wspólnotowym (później unijnym) ponad 40 dyrektyw, implementowanych następnie do prawodawstw wewnętrznych, a także wiele rozporządzeń, rezolucji i rekomendacji 2. 1 Dz.U. C 92 z , s Zob. m.in. Łętowska E., Europejskie prawo umów konsumenckich. Warszawa: C.H. Beck, 2004; Nesterowicz M., Dyrektywy jako środek prawny ochrony konsumenta w Unii Europejskiej. Państwo i Prawo 1994, nr 3 i nast.; Kraemer L., EEC Consumer Law. Bruksela: Sweet & Maxwell, 1986; Micklitz H. W., Stuyck J., Terryn E. (gen. eds.), Cases, Materials and Text on Consumer Law. Oxford and Portland: Hart,

2 Dyrektywa Rady WE z dnia 13 czerwca 1990 r. o podróżach turystycznych 3 zmierzała z jednej strony do ustanowienia wspólnych reguł dotyczących świadczenia imprez turystycznych na obszarze Wspólnoty. To właśnie te reguły miały wyeliminować przeszkody w swobodnym świadczeniu usług turystycznych między Państwami Członkowskimi. Z drugiej zaś strony, harmonizacja miała prowadzić do polepszenia ochrony konsumentów przez zapewnienie informacji, umożliwiającej porównanie warunków kupna usług oraz ochrony na wypadek niewypłacalności biura podróży. Z perspektywy 20 lat funkcjonowania dyrektywy uzasadnione są twierdzenia, że powyższe cele nie zostały do końca spełnione (o czym poniżej) 4. Właściwa ocena dyrektywy 90/314 nie może pomijać cech charakterystycznych dla wybranego instrumentu harmonizacyjnego. Jak wiadomo, dyrektywy służą ujednoliceniu systemów prawnych (przepisów, regulacji albo administracyjnych działań) państw członkowskich, będąc głównym instrumentem tworzenia i kontroli funkcjonowania wspólnego (jednolitego) rynku (obecnie podstawą prawną do wydawania dyrektyw jest art. 115 TFUE). O tym celu dyrektyw nie należy zapominać, determinuje on bowiem wykładnię ich postanowień, która z kolei ma automatyczne przełożenie na prawidłowy (wskazywany przez Trybunał Sprawiedliwości UE) sposób wykładni przepisów krajowych, implementujących dyrektywę. Może się zatem okazać, że interpretacja ekstensywna, dążąca do poszerzenia ochrony konsumenta będzie niewłaściwa z punktu widzenia celów dyrektywy. Ponadto, należy zauważyć, że tak jak większość dyrektyw tzw. starej generacji, dotyczących umów z udziałem konsumenta, również dyrektywa 90/314 ma charakter minimalny. Umożliwia to, zastosowanie w prawie krajowym wyższego, lecz nie niższego poziomu ochrony. Podwyższenie ochrony może mieć miejsce jedynie w granicach dopuszczalnych przez Traktat (zwłaszcza z uwagi na swobodę przepływu towarów i usług) 5. Doświadczenia z implementacji dyrektywy 90/314 pokazują znaczące rozbieżności w krajowych przepisach wykonawczych. Różnice biorą się przede wszystkim z chęci utrzymania w danym porządku prawnym, wyższego poziomu ochrony konsumenta usług turystycznych, niż to przewidziała dyrektywa. Po drugie, w niektórych 3 Dyrektywa nr 90/314/EWG, Dz.U. L 158 z , s Stosujemy terminologię przyjętą powszechnie w polskiej doktrynie. Dokładna nazwa to Dyrektywa w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek (Council Directive 90/314/EEC of 13th June 1990 on package travel, package holidays and package tours). 4 Zob. Schulte-Nolke H., Twigg- Flesner Ch., Ebers M. (eds.), EC Consumer Law Compendium Comparative Analysis, s Jednak nie jest tak zawsze, jakby się (niektórym państwom) wydawało. Zob. Dyrektywę 85/374 o odpowiedzialności za produkt, co do której ETS zajął jednoznaczne stanowisko o pełnej, maksymalnej harmonizacji (trzy orzeczenia z dnia z 25 kwietnia 2002 r.: Komisja v. Francji, C-52/00, González Sánchez, -183/00, Komisja v. Grecji C-154/00). 24

3 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN ustawodawstwach istniała już nazwana umowa o podróż zanim dyrektywę uchwalono (np. w Niemczech, Belgii, Włoszech) 6. Co do zasady, przeniesienie dyrektywy do prawa wewnętrznego nie wymaga, aby jej postanowienia były sformułowane dokładnie tymi samymi słowami w specjalnych, wyraźnych przepisach wewnętrznych. Wystarczy ogólny kontekst prawny, jeżeli zapewnia pełne zastosowanie dyrektywy w jasny i precyzyjny sposób 7. Jednak praktyka pokazuje, że swoboda narodowego legislatora jest znacznie ograniczona, gdy chodzi o implementację dyrektyw konsumenckich, w tym m. in. dyrektywy 90/314. Należy w tym miejscu podkreślić, że w kwestii kształtowania form i zasad ochrony konsumenta w Unii Europejskiej, bardzo ważna rola przypada Trybunałowi Sprawiedliwości UE. Zadaniem Trybunału jest m.in. zapewnienie należytego współdziałania porządku prawnego Wspólnoty z porządkami prawnymi państw członkowskich. Dlatego też w dalszej części tekstu przywołamy najistotniejsze orzecznictwo ETS/TSUE, dokonujące wykładni przepisów dyrektywy i kontroli legalności jej implementacji w państwach członkowskich. Dodać wypada, że wadliwa implementacja (lub jej brak) dyrektywy uzasadnia bezpośrednie stosowanie dyrektyw w prawie krajowym, lecz tylko w zakresie skutków odszkodowawczych (odpowiedzialność państwa), a nie ukształtowania przez sąd treści umowy na podstawie treści dyrektywy. Dyrektywom odmawia się tzw. horyzontalnego skutku bezpośredniego, co oznacza, że konsument nie może powołać się bezpośrednio na przepisy niewłaściwie lub na nieimplementowaną dyrektywę w sporze z przedsiębiorcą (dyrektywa nie nakłada obowiązków na inne niż państwo podmioty). Jednak ani państwo, ani sąd, nie może powołać się na brak implementacji lub na niewłaściwą implementację dyrektywy, jeżeli miałoby to unicestwić ochronę przyznaną jednostce w dyrektywie. 6 Inspirowana konwencją brukselską UNIDROIT z 1970 r. o umowie o podróż. Zob. Cybula P., Regulacja umowy o podróż a (nowy) Kodeks cywilny. W: Jagielska M., Rott-Pietrzyk E., Wiewiórowska-Domagalska A. (red.), Kierunki rozwoju europejskiego prawa prywatnego. Wpływ europejskiego prawa konsumenckiego na prawo krajowe. Warszawa: C.H. Beck/Centrum Europejskie Natolin, 2012, s. 138 i nast. 7 Orzeczenie ETS, Commission v. Belgium z dnia 8 lipca 1987 r., C-247/85. Należy podkreślić, że państwo członkowskie musi podjąć wszystkie właściwe środki o charakterze ogólnym lub szczególnym w celu zapewnienia realizacji zobowiązań wynikających z traktatu lub działań podejmowanych przez instytucje Wspólnoty. W związku z tym, że szczegółowość dyrektyw jest zróżnicowana, formy i metody ich implementacji muszą być takie, aby zapewniały skuteczność dyrektyw. W celu zagwarantowania pewności prawa i umożliwienia jednostkom posiadania wiedzy na temat pełnego zakresu przysługujących im praw i podnoszenia ich przed sądem, przepisy dyrektywy powinny zostać transponowane w sposób niekwestionowanie skuteczny, szczegółowy i jasny, a nie za pomocą zwykłych praktyk administracyjnych, które są z natury zmienne i podlegają uznaniu krajowej administracji. 25

4 Aktem prawnym implementującym dyrektywę 90/314 do prawa polskiego jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 223, poz z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 1 lipca 1998 r. 8 Poza tym, że ustawa określa warunki świadczenia przez przedsiębiorców usług turystycznych na terytorium Polski i za granicą, jeżeli umowy o świadczenie tych usług zostały zawarte w Polsce. Zawiera ona również przepisy regulujące prawa i obowiązki biur podróży wobec klientów. Ocena sposobu implementacji dyrektywy 90/314 do polskiego porządku prawnego nie będzie jednak przedmiotem niniejszego artykułu 9. Zakres przedmiotowy i podmiotowy dyrektywy Harmonizacja minimalna przewidziana dyrektywą 90/314 obejmuje kilka obszarów: treść umowy, zakres obowiązków informacyjnych względem konsumenta, prawo do odstąpienia od umowy w pewnych okolicznościach, odpowiedzialność za wykonanie lub niewykonanie umowy oraz ochronę na wypadek niewypłacalności organizatora imprezy. Dyrektywa obejmuje usługi turystyczne sprzedawane jako pakiet (w opracowaniu używamy zamiennie pojęć pakiet, impreza turystyczna i podróż ). Pakiet (podróż) musi zawierać przynajmniej dwie z następujących usług: (1) transport, (2) zakwaterowanie, (3) inną usługę turystyczną, taką jak np. zwiedzanie a stanowiącą znaczącą część podróży. Ich koszt jest zawarty w łącznej cenie, a usługa obejmuje nocleg lub trwa dłużej niż dobę. Klient otrzymuje gotowy produkt za określoną cenę i nie wie, jaka jest cena poszczególnych usług, koszty i marża organizatora. Jednak nawet oddzielne fakturowanie różnych składników tej samej imprezy, nie zwalnia organizatora lub sprzedawcy detalisty z obowiązków wynikających z dyrektywy (art. 2 pkt 1 in fine). Warto zauważyć, że takie pakietowe podejście do problemu ochrony konsumentów usług turystycznych wynikało z tego, że pod koniec lat 80. pakiety były najbardziej popularnym rodzajem wyjazdów wakacyjnych mieszkańców państw europejskich, kupowanym w biurze podróży (bezpośrednio u organizatora bądź u pośrednika). Nabywane były na podstawie broszury, a sprzedaż przez Internet praktycznie nie istniała, podobnie jak tanie linie lotnicze 10. Podejście dyrektywy pomijało więc 8 Zob. Nesterowicz M., Bagińska E., The Approximation of Polish Law to Directive 90/314/EEC of 13 th June 1990 on Package Travel, Package Holidays and Package Tours, Comparative Law Review 1999, vol. 9-10, s. 309 i nast.; Nesterowicz M., Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich o podróżach turystycznych a prawo polskie, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1996, nr 3, s. 436 i nast. 9 Zob. Cybula P., Regulacja umowy o podróż, s Zob. Sprawy Konsumentów: UE zamierza rozszerzyć ochronę dotyczącą podróży wakacyjnych, IP/09/1824 z dnia 26 listopada 2009 r. 26

5 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN okoliczność, że biuro podróży zobowiązując się do świadczenia usług turystycznych na rzecz klientów może wchodzić z nimi w różne stosunki umowne, w tym umowy o pojedyncze świadczenie lub z góry przygotowane imprezy turystyczne. Zgodnie z definicją dyrektywy umowa oznacza umowę łączącą konsumenta z organizatorem i/lub punktem sprzedaży detalicznej i dotyczy tylko określonego rodzaju pakietów turystycznych. Zakres przedmiotowy dyrektywy 90/314 nie obejmuje ponadto produktów objętych regulacją Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/122/WE z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie ochrony konsumentów, w odniesieniu do niektórych aspektów umów timeshare, umów o długoterminowe produkty wakacyjne, umów odsprzedaży oraz wymiany 11. Wąsko zakreślony przedmiot ochrony jest uważany za wadę analizowanej dyrektywy (m.in. nie wchodzą w jej reżim niektóre rejsy wycieczkowe, tzw. cruises, wycieczki szkolne i kościelne). Wątpliwości wzbudzają w szczególności pojęcia innych usług turystycznych oraz organizowanie imprez turystycznych inaczej niż w sposób okazjonalny 12. ETS w wyroku z dnia 30 kwietnia 2002 r. w sprawie Club-Tour (C-400/00) 13 orzekł, że imprezy organizowane (komponowane) na indywidualne zamówienie konsumenta są objęte reżimem dyrektywy. Zdaniem Trybunału, aby świadczenie mogło zostać zakwalifikowane jako impreza turystyczna, w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 90/314 z jednej strony wystarczy, by łączyło ono usługi turystyczne sprzedawane za cenę ryczałtową obejmujące dwie z trzech usług, o których mowa w tym przepisie, a mianowicie przewóz, zakwaterowanie i inne usługi turystyczne niezwiązane z transportem lub zakwaterowaniem stanowiące znaczącą część imprezy turystycznej, a z drugiej strony, aby świadczenie to przekraczało 24 godziny lub obejmowało nocleg. Z kolei rozstrzygając spór pomiędzy konsumentem P. Pammerem a Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG o zwrot całej opłaty za podróż frachtowcem, w której konsument nie wziął udziału, a której opis znajdował się w Internecie (C-585/08) 14. TSUE zakwalifikował podróż frachtowcem jako imprezę turystyczną w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 90/314. Jednak taka kwalifikacja jest możliwa tylko wówczas, gdy oprócz przewozu, podróż frachtowcem obejmuje w zamian za cenę ryczałtową również nocleg i gdy przekracza ona 24 godziny. Niewątpliwie, zaoferowane konsumentowi świadczenie 11 Dz. U. L 33 z , s ; poprzednio Dyrektywa 94/47/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 1994 r. w sprawie ochrony nabywców w odniesieniu do niektórych aspektów umów odnoszących się do nabywania praw do korzystania z nieruchomości w oznaczonym czasie, Dz. U. L 280 z , s Zob. Working Document of the Commission Responses to the Council Directive 90/314/EEC of 13 June 1990 on package travel, package holidays and package tours (summary of responses), 2007, s ECR 2002, s. I-04051, pkt Wyrok z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawach połączonych C-585/08 i C-144/09 Peter Pammer przeciwko Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG i Hotel Alpenhof GesmbH przeciwko Oliverowi Hellerowi, ECR 2010, s. I

6 w postaci podróży frachtowcem z Triestu na Daleki Wschód spełniało warunki wymagane do tego, by stanowiło imprezę turystyczną, a jednocześnie objęte było definicją umowy przewozu za cenę ryczałtową zawartą w art. 15 ust. 3 rozporządzenia 44/ Zastosowana wykładnia wzmocniła ochronę konsumentów na etapie procesowym. Trybunał jednak nie rozstrzygnął ostatecznie kwestii właściwości sądu, lecz określił otwarty katalog elementów, które pozwalają ustalić jurysdykcję sądu danego państwa członkowskiego. Wśród czynników decydujących o tym, czy działalność przedsiębiorcy jest kierowana do państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, należy wymienić: międzynarodowy charakter działalności, podanie tras z jednego lub kilku państw członkowskich do miejsca, gdzie przedsiębiorca ma siedzibę. Także użycie języka lub waluty odmiennych od używanych zwyczajowo w państwie członkowskim, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, z możliwością rezerwacji i potwierdzenia rezerwacji w tym innym języku. Wymienia również podanie numerów telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, zaangażowanie środków w usługę odsyłania w Internecie (u operatora wyszukiwarki), w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym, w różnych państwach członkowskich dostępu do strony przedsiębiorcy lub pośrednika; używanie domeny pierwszego poziomu innej niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę. Poza tym wzmiankę o międzynarodowej klienteli złożonej z klientów zamieszkałych w różnych państwach członkowskich. Dopiero stwierdzenie zaistnienia wymienionych przesłanek stanowi podstawę do określenia właściwości sądów krajowych w sprawach dotyczących umów zawartych przez konsumentów zgodnie z regułami przewidzianymi przepisami rozporządzenia 44/2001. Z kolei przy okazji rozpatrywania kwestii specjalnego systemu podatkowego dla biur podróży i organizatorów wycieczek turystycznych 16 TSUE badał charakter działalności ISt internationale Sprach und Studienreisen spółki z o.o. prawa niemieckiego. Spółka ta oferowała swoim klientom m.in. programy zwane High-School i College. Program High-School był skierowany do uczniów w wieku lat, którzy chcieliby przez okres trzech, pięciu lub dziesięciu miesięcy uczęszczać do high school lub podobnej szkoły za granicą, w szczególności w krajach anglosaskich. Oferta obejmowała przelot tam i z powrotem, z Frankfurtu nad Menem do Stanów Zjednoczonych, z przewodnikiem; połączenia lotnicze na terytorium Niemiec i na terytorium Stanów Zjednoczonych do miejsca przeznaczenia i z powrotem. Poza tym zakwaterowanie i wyżywienie u rodziny goszczącej, naukę w wybranej high school, opiekę organizacji stowa- 15 Rozporządzenie nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U.L 12 z Wyrok z dnia 13 października 2005 r. w sprawie C-200/04 Finanzamt Heidelberg przeciwko ISt internationale Sprach- und Studienreisen GmbH, Dz.U.C 190 z

7 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN rzyszonej i jej lokalnych współpracowników podczas pobytu. Również spotkanie i materiał przygotowawczy oraz ubezpieczenie na wypadek odwołania podróży. W odniesieniu do programu College, skierowanego do studentów i maturzystów należało zapewnienie uczestnikom miejsca w college u na okres od jednego do trzech trymestrów. Uczestnicy, którzy sami rezerwowali przeloty, nie otrzymywali wyżywienia i zakwaterowania w rodzinach goszczących, lecz w wybranym college u. Trybunał orzekł, że podstawy, na których opiera się specjalny system podatkowy biur podróży i organizatorów wycieczek turystycznych, dotyczą także przypadku, w którym podmiot gospodarczy nie jest biurem podróży ani organizatorem wycieczek turystycznych w normalnym znaczeniu tych pojęć, lecz dokonuje takich samych czynności w ramach innej działalności. Wykładnia zastrzegająca stosowanie art. 26 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. 17 jedynie do tych podmiotów gospodarczych, które są biurami podróży lub organizatorami wycieczek turystycznych w znaczeniu ogólnym, miałaby taki skutek, że identyczne świadczenia podlegałyby różnym przepisom w zależności od formalnej kwalifikacji podmiotu gospodarczego. Zastosowana przez Trybunał wykładnia przepisów podatkowych uprawnia do zakwalifikowania usług świadczonych w ramach programów High-School i College jako imprez turystycznych podlegających przepisom dyrektywy 90/314, choć spółka je oferująca nie była ani biurem podróży, ani organizatorem wycieczek turystycznych. Takie podejście różni się od dotychczasowej linii orzeczniczej TSUE, zgodnie z którą nie stanowią podróży w rozumieniu dyrektywy 90/314 podróże polegające na wymianie szkolnej (semestralnej lub rocznej), których celem jest uczęszczanie przez ucznia do szkoły w kraju goszczącym w celu poznania jego mieszkańców i kultury i podczas których uczeń ma zapewniony bezpłatny pobyt u rodziny goszczącej, jakby był jej członkiem 18. Obecne prace Komisji Europejskiej, w ramach przeglądu dyrektywy 90/314 koncentrują się na objęciu dyrektywą kombinacji usług, komponowanej samodzielnie przez konsumenta na jednej stronie internetowej (np. przelot i hotel na wyjazd weekendowy) oraz pakietów współtworzonych przez pośrednika internetowego, który powiązany handlowymi umowami partnerskimi z różnymi świadczeniodawcami odsyła konsumenta bezpośrednio na odpowiednie strony odrębnych podmiotów (określanych jako dynamic packages). Z badań Eurobarometru wynika bowiem, że obecnie ponad 56 % mieszkańców UE samodzielnie organizuje swoje wakacje, w szczególności przez Internet, we wskazany wyżej sposób. Możliwość korzystania przez tych konsumentów z ochrony dyrektywy jest jednak w wielu krajach wątpliwa, zwłaszcza jeżeli w danym kraju nie pod- 17 Dyrektywa w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, Dz.U.L 145 s Wyrok z dnia 11 lutego 1999 r. w sprawie C-237/97 AFS Intercultural Programs Finland, ECR 1999, s. I

8 niesiono poziomu ochrony w stosunku do wąskiej definicji pakietu w Dyrektywie 19. W przeciwieństwie do przedmiotowego, zakres podmiotowy dyrektywy został określony dość szeroko 20. Obejmuje on organizatorów 21 oraz punkty sprzedaży detalicznej (sprzedawców-detalistów) 22. Biuro może bowiem działać we własnym imieniu lub jako agent (innych usługodawców, jak np. hotelarzy lub przewoźników, bądź innych biur podróży). Jednak w dyrektywie nie sprecyzowano, czy np. zasady odpowiedzialności za należyte wykonanie zobowiązania są jednakowe dla obu kategorii podmiotów 23. W związku z tym powstały istotne różnice w regulacji tej kwestii między państwami członkowskimi 24. Dyrektywa posługuje się pojęciem konsumenta, które odpowiada w zasadzie terminowi klient biura podróży, bowiem obejmuje nieco szerszą kategorię podmiotów niż osoby fizyczne (a więc również osoby prawne), bezpośrednio korzystające z zakontraktowanych świadczeń. W myśl definicji dyrektywy konsument oznacza każdego, kto nabywa imprezę turystyczną lub wyraża zgodę na jej nabycie (główny kontrahent) lub osobę, w imieniu której główny kontrahent wyraża zgodę na nabycie imprezy (inni beneficjenci) bądź osobę, na którą główny kontrahent lub którykolwiek z innych beneficjentów przenosi prawa do udziału w imprezie (cesjonariusz), zob. art. 2 pkt 5.W pracach nad rewizją dyrektywy podnosi się m.in. potrzebę uzgodnienia podmiotowego zakresu ochrony z pozostałymi dyrektywami konsumenckimi, co miałoby nastąpić przez wyłączenie ochrony przedsiębiorców (co już dzisiaj obecne jest w polskiej ustawie) lub wycieczek o mieszanym celu (osobisto-zawodowym) Zob. Dokument KE MEMO/09/523 z dnia 26 listopada 2009 r. Podaje się tam, że już ok % konsumentów kupuje w jednym czasie, czy w powiązanych ze sobą serwisach internetowych minimum dwie usługi (np. przelot i pobyt w hotelu, przelot i najem samochodu), za które płaci osobno, są to bowiem odrębne umowy. 20 Zob. Gnela B., Zakres podmiotowy przepisów ustawy o usługach turystycznych dotyczących ochrony klienta (konsumenta) a zakres podmiotowy umowy o imprezę turystyczną. W: Cybula P., Raciborski J. (red.), Turystyka a prawo. Aktualne problemy legislacyjne i konstrukcyjne. Sucha Beskidzka-Kraków: Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii, 2008 s. 48 i nast. 21 Organizator oznacza podmiot, który zawodowo organizuje imprezy turystyczne i sprzedaje je lub oferuje sprzedaż, zarówno w sposób bezpośredni, jak i za pośrednictwem punktu sprzedaży detalicznej (art. 2 pkt 2 dyrektywy). 22 Punkt sprzedaży detalicznej oznacza podmiot, który sprzedaje lub oferuje sprzedaż usług zestawionych przez organizatora w formie imprezy (art. 2 pkt 3 dyrektywy). 23 W świetle polskich przepisów biuro podróży powinno wyraźnie ujawnić, że działa jako agent, w przeciwnym razie uznaje się, że zawiera ono umowę we własnym imieniu i odpowiada za jej niewykonanie lub nienależyte wykonanie (zob. art. 10b ustawy o usługach turystycznych). 24 Zob. EC Consumer Law Compendium Comparative Analysis, s. 318 i nast. 25 Tamże, s. 210, 789 i nast. 30

9 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN Obowiązki informacyjne Koncepcja europejskiej ochrony konsumenta opiera się na zwiększeniu informacji, która ma realnie dotrzeć do konsumenta i w konsekwencji zwiększyć jego wiedzę o przedmiocie i warunkach transakcji. Wiedza ta ma stanowić podstawę do oceny sytuacji rynkowej i swobodnego podjęcia decyzji oraz umożliwić rzeczywiście wolne i swobodne działanie. Zgodnie z założeniem filozofii europejskiej, informacja przywraca równowagę sił zakłóconą faktycznie przez podmioty aktywne rynku. W świetle dyrektywy (art. 3) biuro podróży proponując imprezy turystyczne, powinno w formie pisemnej w katalogach lub folderach określić wiele szczegółowych informacji, m.in. cenę imprezy lub sposób jej ustalenia, cel podróży, miejsce pobytu, rodzaj, klasę, kategorię środka transportu, rodzaj, położenie, kategorię miejsca zakwaterowania, wyżywienie, trasę podróży, informację o wymogach paszportowych i wizowych dla obywateli państw członkowskich lub odnośnych państw oraz warunkach zdrowotnych, jakie należy spełnić w czasie podróży i pobytu, kwoty zaliczki oraz terminu płatności pozostałej sumy. A także minimalnej liczby uczestników jako warunku odbycia imprezy, jak również nieprzekraczalnego terminu, w którym konsument musi być poinformowany o ewentualnym jej odwołaniu. Udzielenie odpowiedniej informacji konsumentowi w fazie przedumownej jest niezwykle istotnym obowiązkiem organizatora imprezy turystycznej. Tutaj bowiem konsument jest szczególnie zdany na profesjonalistę. Dlatego też liczą się treści wypowiedzi reklamowych, zawartych w broszurach, folderach, katalogach itp., o ile tylko są podawane konsumentowi przed zawarciem umowy. Informacje muszą być wyczerpujące (w przypadku ceny imprezy czytelne, wyczerpujące i rzetelne) i nie mogą wprowadzać w błąd (art. 3 ust. 1 dyrektywy). Stają się one elementem umowy o imprezę turystyczną, chyba że umowa zawiera odmienne postanowienia. Ewentualne błędy w broszurach, katalogach, na stronach internetowych itp. obciążają organizatora. W kilku krajach zwiększono zakres informacji podawanych konsumentowi przed zawarciem umowy, dookreślono też sposób jej udzielania. Spowodowało to niejednolitość rozwiązań i przeszkody w stosowaniu jednolitych katalogów i broszur w różnych krajach przez tego samego organizatora. Jednak należy zauważyć, że współcześnie w dobie Internetu maleje znaczenie materiałów drukowanych, a podstawowym źródłem informacji są strony internetowe. W tej kwestii dyrektywa wydaje się być przestarzała i niedostosowana do zmienionych warunków rynku i marketingu, w dobie społeczeństwa informacyjnego. Obowiązek zamieszczenia np. ceny wycieczki w drukowanych katalogach uniemoż- 31

10 liwia ich dostosowanie do dynamicznie zmieniającej się sytuacji na rynku usług 26. Mimo, że art. 4 dyrektywy określa dalsze informacje, które powinny być podane przed rozpoczęciem podróży, istnieje wiele innych, istotnych z punktu widzenia konsumenta informacji, o których dyrektywa milczy, np. dostęp do alternatywnych mechanizmów rozstrzygania sporów, prawa do kompensacji szkody wynikłej z naruszenia umowy, ubezpieczenie i procedura na wypadek niewypłacalności biura, dostęp do infrastruktury dla osób niepełnosprawnych, wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa, jakiekolwiek okoliczności, mogące wpłynąć na zdrowie lub spokój konsumenta. W tej materii należałoby postulować uzupełnienie dyrektywy. Zawarcie, treść i zmiany umowy o podróż (o imprezę turystyczną) Z uwagi na adhezyjny charakter umów turystycznych, szczegółowa regulacja treści powtarzalnych elementów umowy stanowi istotny element ochrony konsumenta. Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy umowa o świadczenie usług turystycznych wymaga formy pisemnej i powinna zawierać co najmniej elementy wymienione w załączniku do dyrektywy. Należą do nich m.in.: nazwa i adres organizatora, sprzedawcy imprezy oraz w razie potrzeby ubezpieczyciela, cel podróży, terminy pobytu, trasa wycieczki, zwiedzanie, wycieczki lub inne usługi włączone w cenę imprezy, cena imprezy i sposób jej zapłaty oraz możliwości zmian ceny, określenie opłat, podatków i narzutów obciążających usługi (opłaty lotniskowe, opłaty za wejście na pokład i zejście na ląd w portach oraz na lotniskach, opłaty turystyczne). Jeżeli takie koszty nie są uwzględnione w cenie imprezy, szczególne wymagania, o których konsument poinformował organizatora i/lub sprzedawcę-detalistę podczas dokonywania rezerwacji, a które zostały zaakceptowane przez obie strony, termin powiadomienia klienta o ewentualnym odwołaniu imprezy turystycznej z powodu braku minimalnej liczby uczestników, termin zgłaszania roszczeń dotyczących niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Kopia umowy musi być doręczona konsumentowi. Postanowienia umów zawieranych przez biuro z klientami nie mogą być mniej korzystne niż wynika to z dyrektywy, jednak w wielu krajach członkowskich wprowadzono dalej idącą ochronę konsumenta 27. Ponadto, wiele postanowień 26 Od lat zwracają na to uwagę przedsiębiorcy. Zob. publiczne konsultacje KE na przełomie 2009/2010, dokument z marca 2010, dostępny w World Wide Web: rights/travel/consultation_en.htm, Zob. Zawistowska H., Ochrona konsumenta imprez turystycznych w prawie UE i państw członkowskich. W: Cybula P., Raciborski J. (red.) dz. cyt., s

11 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN dyrektywy jest niejasnych, co dało asumpt do różnych interpretacji przyjętych w procesie implementacji dyrektywy. Konsument ma prawo, zgodnie z art. 4 ust 3 dyrektywy, przenieść prawa i obowiązki wynikające z umowy na inną osobę spełniającą warunki udziału w imprezie. Przejmie ona (jako dłużnik solidarny) obowiązek zapłaty nieuiszczonej ceny oraz opłaty mające pokryć dodatkowe koszty wynikłe z przejścia praw z umowy. Przeniesienie uprawnień i przejęcie obowiązków przez tę osobę jest skuteczne wobec organizatora, jeżeli konsument zawiadomi go o tym przed rozpoczęciem imprezy turystycznej w odpowiednim terminie. Natomiast, jeżeli konsument odstępuje od umowy z powodu okoliczności leżących po jego stronie, to jest on zobowiązany do zapłaty umówionego wynagrodzenia (względnie kar umownych). Dyrektywa nie przewiduje tzw. cooling off period (chyba że chodzi o zawarcie umowy o podróż na odległość, która podlega oddzielnej dyrektywie 28 ). Z kolei organizator jest zobowiązany zawiadamiać konsumenta, po zawarciu umowy, o okolicznościach wpływających na treść i wykonanie zobowiązania. W myśl art. 4 ust. 5 dyrektywy organizator, który przed rozpoczęciem imprezy turystycznej zmuszony jest z przyczyn od niego niezależnych zmienić istotne warunki umowy, powinien niezwłocznie powiadomić o tym konsumenta. W tej sytuacji konsument ma prawo według swojego wyboru (o którym powinien niezwłocznie poinformować organizatora) uczestniczyć w imprezie o tym samym lub wyższym standardzie, chyba że godzi się na imprezę o niższym standardzie ze zwrotem różnicy ceny, albo odstąpić od umowy i żądać natychmiastowego zwrotu wszystkich wniesionych wpłat. W wyniku odstąpienia, umowę uważa się za niezawartą i biuro podróży zwraca uczestnikowi dokonaną wpłatę za wycieczkę. W tych wypadkach konsument może ponadto dochodzić odszkodowania za niewykonanie umowy, chyba że odwołanie imprezy turystycznej nastąpiło z powodu braku minimalnej liczby uczestników, a organizator powiadomił o tym konsumenta w uzgodnionym terminie, albo z powodu siły wyższej 29. Jeżeli w czasie trwania podróży organizator nie może spełnić świadczenia objętego programem, zobowiązany on jest do zaoferowania konsumentowi świadczenia zastępczego, a jeżeli takie świadczenie spełnione za zgodą podróżnego jest niższej jakości od określonej w programie podróży, konsument może żądać odpowiedniego odszkodowania (obniżenia wynagrodzenia). Natomiast jeżeli 28 Zob. Dyrektywa 97/7/WE WE z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość, Dz. U. L 144 z , s Przez siłę wyższą rozumie się zajście niezwykłych i nieprzewidzianych okoliczności niezależnych od strony, która się na nie powołuje i których konsekwencji mimo zachowania należytej staranności nie można było uniknąć, z wyłączeniem sprzedania większej niż dostępne ilości miejsc (art. 4 ust. 6 pkt b (ii)). 33

12 organizator podróży nie wykonuje istotnej części programu oraz nie oferuje alternatywnych rozwiązań, bądź konsument odmawia ich zaakceptowania z uzasadnionych powodów, organizator musi na własny koszt zapewnić konsumentowi powrót do miejsca rozpoczęcia podróży lub innego uzgodnionego miejsca i nie może wówczas żądać żadnych dodatkowych świadczeń. Klient może natomiast dochodzić naprawienia szkody wynikłej z niewykonania umowy. Zmiana ceny podlega szczególnym regułom (art. 4 ust. 4 dyrektywy). Otóż cena podróży może być podwyższona lub obniżona tylko, gdy umowa przewiduje taką możliwość i jednocześnie biuro podróży udokumentuje, że wpływ na podwyższenie ceny ma jedna z trzech okoliczności: 1. Wzrost kosztów transportu. 2. Wzrost opłat urzędowych, podatków lub opłat należnych za takie usługi, jak lotniskowe załadunkowe lub przeładunkowe w portach morskich i lotniczych. 3. Wzrost kursów walut, które dotyczą danej imprezy turystycznej. Nawet przy spełnieniu powyższych warunków cena nie może być podwyższona w okresie 20 dni przed datą wyjazdu. Powyższa kwestia nie wywołuje większych problemów w praktyce. Dyrektywa nakłada na konsumenta pewne obowiązki związane z ewentualną odpowiedzialnością biura podróży (art. 5 ust. 4 i art. 6). Mianowicie, konsument ma obowiązek zawiadomienia danego usługodawcy oraz organizatora i/lub pośrednika o zauważonym w trakcie podróży jakimkolwiek zaniedbaniu w wykonaniu umowy. Zawiadomienie to ma być dokonane przy najbliższej sposobności na piśmie lub w innej właściwej formie. W przypadku reklamacji organizator (pośrednik) lub jego lokalny przedstawiciel, jeżeli taki istnieje, muszą podjąć natychmiastowe (niezwłoczne) starania w celu znalezienia właściwych rozwiązań. Zwroty niedookreślone są praktycznym rozwiązaniem, gdyż właściwe rozwiązania oraz niezwłoczne starania zależeć będą od okoliczności konkretnego przypadku. Odpowiedzialność biur podróży (organizatora, pośrednika sprzedaży) Dyrektywa 90/314 wprowadza nowy reżim odpowiedzialności organizatora i/lub sprzedawcy imprezy za naruszenie umowy. W myśl art. 5 dyrektywy organizator odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług turystycznych, chyba że jest to następstwem: winy konsumenta (która ujawni się w trakcie wykonywania umowy), 34

13 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN działania lub zaniechania osób trzecich niezwiązanych z wykonywaniem usług przewidzianych w umowie, jeżeli tych działań lub zaniechań nie można było przewidzieć lub uniknąć, albo siły wyższej w rozumieniu art. 4 ust. 6 pkt b (ii) dyrektywy lub zdarzenia, którego organizator i/lub punkt sprzedaży detalicznej lub usługodawca, nawet zachowując należytą staranność, nie mógł przewidzieć lub im zapobiec. Jest to odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka, a powyżej wskazane trzy przyczyny egzoneracyjne powinny być interpretowane ściśle. Reżim odpowiedzialności biura podróży, wynikający z dyrektywy 90/314 stanowi lex specialis do ogólnych zasad odpowiedzialności kontraktowej (w Polsce wobec art. 471 i n. KC), lecz zaznaczyć trzeba, że nie jest to kwestia jednoznaczna w innych systemach prawnych 30. Niewątpliwie, odpowiedzialność biura podróży w świetle dyrektywy jest bardzo surowa 31. Artykuł 5 dyrektywy rozszerza odpowiedzialność organizatora za osoby trzecie świadczące konkretne usługi. Organizator nie ponosi odpowiedzialności tylko za działania lub zaniechania osób trzecich nieuczestniczących w wykonaniu usług objętych umową, jeśli tych działań lub zaniechań nie można było przewidzieć lub uniknąć. Osobami trzecimi są osoby pozostające poza kręgiem pracowników i podwładnych organizatora, działające na zewnątrz biura podróży na podstawie zawartych z nim odpowiednich umów (w szczególności przewoźnicy, restauratorzy i hotelarze). Na tle art. 5 dyrektywy podnoszony jest problem niejasnych zasad odpowiedzialności za przewoźników lotniczych, jeżeli szkoda została wyrządzona przy przewozie 32. Ograniczenie odpowiedzialności jest dopuszczalne jedynie, gdy tak przewiduje umowa międzynarodowa regulująca dane usługi (np. przewóz lotniczy, morski) oraz w sytuacji umownego ograniczenia wysokości odszkodowania do rozsądnej wysokości. Umowne ograniczenie odpowiedzialności nie może jednak dotyczyć szkód na osobie. Umowne wyłączenie odpowiedzialności może być uznane w prawie wewnętrznym za nieważne (tak m.in. w polskiej ustawie). Ponadto, organizator ma obowiązek opieki nad turystami oraz udzielenia pomocy poszkodowanemu klientowi nawet w wypadku zaistnienia przesłanek zwalniających od odpowiedzialności. Należy też zwrócić uwagę na problem szkody podlegającej naprawieniu. Szkodą poniesioną przez uczestnika wycieczki jest przede wszystkim nieotrzymanie 30 Zob. EC Consumer Law Compendium - Comparative Analysis, s. 318 i n. 31 Zob. Nesterowicz M., Prawo turystyczne. Wyd. 4, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2012, s Zob. Alleweldt F. (project director), Tonner K., i in., Study on safety and liability issues relating to package travel, (IP/A/IMCO/FWC/ /LOT 4/C1/SC5). 35

14 niektórych przewidzianych świadczeń, bądź otrzymanie świadczeń o niższej jakości, zwłaszcza hotelowych. Także poniesienie przez klienta dodatkowych wydatków związanych z transportem, hotelem, czy wyżywieniem wskutek złej organizacji wycieczki 33. W powyższych przypadkach rozmiar szkody należy ustalić na podstawie stosunku wartości utraconej części świadczenia do wartości całego świadczenia. Dopuszczalne jest także dochodzenie odszkodowania za utracony wypoczynek i utratę przyjemności imprezy przez jej uczestnika. Jest to specyficzny rodzaj szkody niemajątkowej, wynikłej np. z otrzymania świadczeń gorszej jakości, przereklamowania wycieczki lub innych zdarzeń, brak właściwej synchronizacji poszczególnych świadczeń, nienależytej organizacji podróży. W wyroku z dnia 12 marca 2002 r., w sprawie Simone Leitner przeciwko TUI Deutschland GmbH and Co.KG. 34 Trybunał dokonał wykładni pojęcia szkody, wskazując na niezbędność uwzględnienia w systemach krajowych regulujących odpowiedzialność kontraktową zarówno szkody majątkowej, jak i niemajątkowej. Trybunał zaznaczył, że dyrektywa 90/314, nakładając na organizatora lub sprzedawcę obowiązek naprawienia szkody powstałej na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o podróż, nie wskazuje, czy chodzi o szkodę majątkową, czy niemajątkową. Tym samym art. 5 dyrektywy musi być interpretowany jako przyznający konsumentom możliwość kompensacji zarówno szkody majątkowej, jak i niemajątkowej wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Do podobnego wniosku w odniesieniu do wykładni art. 5 ust. 2 dyrektywy 90/314 doszedł również rzecznik generalny Antonio Tizzano w opinii z dnia 20 września 2001 r. w sprawie C-168/00 Leitner. W pkt 29 opinii Rzecznik Generalny stwierdził, że dyrektywa posługuje się pojęciem szkody ogólnie, w związku z czym zakresem zastosowania przepisów tej dyrektywy powinny być objęte wszystkie rodzaje szkody, które pozostają w związku przyczynowym z niewykonaniem lub nieprawidłowym wykonaniem umowy. Na koniec należy zauważyć, że zasada i podstawy prawne odpowiedzialności nie są ujmowane jednolicie w prawodawstwach krajowych. W niektórych państwach rozdzielono ciężar odpowiedzialności między organizatora pakietu oraz jego sprzedawcę (tzw. punkt sprzedaży detalicznej). Zazwyczaj odpowiedzialność tego drugiego jest zawężana, a podstawowy ciężar odpowiedzialności spoczywa na organizatorze. W wybranych systemach odpowiedzialność obu podmiotów jest ukształtowana jako solidarna Zob. Nesterowicz M., Prawo turystyczne, s ECR 2002, s. I Zob. EC Consumer Law Compendium Comparative Analysis, s. 206 i nast. 36

15 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN Ochrona przed upadłością (niewypłacalnością) organizatora Jednym z najważniejszych elementów ochrony klientów biur podróży jest wprowadzony dyrektywą 90/314, obowiązek posiadania przez organizatora i sprzedawcę dostatecznego zabezpieczenia na wypadek swojej niewypłacalności lub upadłości (art. 7). W całej Europie liczba ogłoszonych bankructw biur podróży znacznie wzrosła (np. we Francji w 2006 roku było ich 95, a w 2008 r. już ). Ponadto, liberalizacja rynku usług lotniczych w latach 90. spowodowała znaczący dynamizm na rynku tych usług, co również wiąże się ze zwiększeniem ryzyka poniesienia przez organizatora podróży kosztów niewykonania usługi transportowej w razie niewypłacalności linii lotniczej 37. Wspomniany obowiązek oznacza np. posiadanie gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej na cały okres działalności albo umowy ubezpieczenia na rzecz klientów na wypadek niewypłacalności 38. W dziesięciu krajach stworzono specjalne fundusze gwarancyjne (np. we Włoszech, Węgrzech, Holandii i Wielkiej Brytanii). Zabezpieczenie ma zgodnie z dyrektywą dotyczyć: pokrycia kosztów powrotu klientów biura do kraju w wypadku, gdy biuro lub pośrednik turystyczny wbrew obowiązkowi nie zapewnia tego powrotu; pokrycia zwrotu wpłat wniesionych przez klientów w razie niewykonania zobowiązań umownych. W pierwszej kolejności pokrywane są koszty powrotu do kraju, w drugiej zaś zwrot wpłat, przy czym, jeżeli suma gwarancji okaże się niewystarczająca na zwrot wszystkich wpłat wniesionych przez klientów, to wypłaty te obniżą się proporcjonalnie do wysokości pozostałej sumy. Artykuł 8 zezwala państwom członkowskim na przyjęcie dalej idących przepisów, pod warunkiem że przepisy te oferować będą konsumentowi lepszą ochronę (tworzy się m.in. wspomniane fundusze). Zgodnie z dotychczasową wykładnią art. 7 dyrektywy przez ETS przepis ten nakłada na państwa członkowskie zobowiązanie rezultatu, co powoduje, iż nabywcy imprezy turystycznej przysługuje prawo do skutecznej ochrony przed ryzykiem niewypłacalności i upadłości organizatora, a w szczególności zwrot wpłaconych pieniędzy (w tym także zaliczki powyżej 10% ceny) i powrót z podróży (koszty przewozu oraz koszty pobytu hotelowego związanego 36 Dane w MEMO/09/523, s Zob. Case Study: Study on Consumer Protection Against Aviation Bankruptcy, European Commission January 2009, dostępne w World Wide Web: doc/internal_market/2009_01_bankruptcy_study.pdf, Zob. Łętowska E., Europejskie prawo umów konsumenckich. Warszawa: C.H. Beck, 2004, s

16 z przymusowym powrotem do kraju) 39. Ponadto gwarancje muszą zapewniać łatwość i szybkość uruchomienia środków dla konsumentów pozostałych zagranicą. Interesującym orzeczeniem jest najnowszy wyrok TSUE z dnia 16 lutego 2012 r., w sprawie Jürgen Blödel-Pawlik przeciwko HanseMerkur Reiseversicherung AG 40.Wyrok dotyczył sporu, jaki zaistniał między stronami w przedmiocie odmowy zwrotu zapłaconej przez konsumenta ceny podróży zorganizowanej, do której nie doszło z winy organizatora. W danej sprawie w dniu 4 sierpnia 2009 r. J. Blödel-Pawlik zarezerwował dla siebie i żony podróż zorganizowaną przez Rhein Reisen GmbH, która to spółka zawarła jako organizator podróży umowę ubezpieczenia z HanseMerkur Reiseversicherung na wypadek niewypłacalności (ze skutkiem od dnia 1 sierpnia 2009 r.). Przed wyjazdem organizator podróży ogłosił niewypłacalność, przy czym jego zachowanie miało znamiona oszustwa środki zostały wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, a organizator nigdy nie zamierzał organizować wyjazdu. W tych okolicznościach konsument zażądał od ubezpieczyciela zwrotu zapłaconej przezeń ceny podróży. Ubezpieczyciel podniósł, że nie ma obowiązku dokonania takiego zwrotu ze względu na to, iż art. 7 dyrektywy 90/314 nie znajduje zastosowania w przypadku, w którym przyczyna odwołania podróży zależy wyłącznie od mającego znamiona oszustwa zachowania jej organizatora. Trybunał, powołując się na motywy siódmy, osiemnasty, dwudziesty pierwszy i dwudziesty drugi dyrektywy 90/314, a także na jej przepisy zawarte w art. 4 ust. 6, art. 5 ust. 1 i 2, art. 7 oraz art. 8, zajął stanowisko, że celem dyrektywy 90/314 jest ochrona konsumentów przed oszustwami ze strony organizatorów podróży. Organizator podróży (i/lub punkt sprzedaży detalicznej) powinien zapewnić dostateczne zabezpieczenie umożliwiające zwrot nadpłaconych pieniędzy oraz powrót konsumenta z podróży również w sytuacji, w której niewypłacalność organizatora jest spowodowana jego oszukańczym zachowaniem. TSUE podkreślił, że celem zabezpieczenia wymaganego przez art. 7 jest ochrona konsumenta przed ryzykiem gospodarczym wiążącym się z niewypłacalnością lub upadłością organizatora podróży. Istnienie tej gwarancji zgodnie z brzmieniem art. 7 nie jest uzależnione od spełnienia żadnego szczególnego warunku dotyczącego przyczyn niewypłacalności organizatora podróży. Taka interpretacja jest również uzasadniona w świetle zobowiązania państw członkowskich do podjęcia wszelkich niezbędnych kroków w celu zapewnienia odpowiedzialności organizatora i/lub punktu sprzedaży detalicznej wobec konsumenta za właściwe wykonanie zobowiązań 39 Orzeczenia: wyrok z dnia 8 października 1996 r. w sprawach połączonych C-178/94, C-179/94 i od C-188/94 do C-190/94 Dillenkofer i in. przeciwko Bundesrepublik Deutschland, ECR 1996, s. I-04845, orz. Verein für Konsumenteninformation przeciwko Österreichische Kreditversicherungs AG, C-364/96 z dnia 14 maja 1998 r., ECR s. I-2949, orz. Ambry C-410/96 z dnia 1 grudnia 1998 r., ECR 1998, s. I Sprawa nr C-134/11, Dz.U. 179 z

17 DYREKTYWA 90/314/EWG O PODRÓŻACH TURYSTYCZNYCH PERSPEKTYWY ZMIAN wynikających z umowy. Ponadto znajduje ona oparcie we wcześniejszych orzeczeniach Trybunału 41. W przywołanym orzeczeniu Trybunał podkreślił też cel realizowany przez dyrektywę 90/314, polegający na zapewnieniu wysokiego stopnia ochrony konsumenta. Należy też zwrócić uwagę na inny problem powstały w praktyce stosowania zabezpieczeń finansowych na rzecz konsumentów. W skardze wniesionej w dniu 1 kwietnia 2009 r. przeciwko Republice Włoskiej Komisja zarzuciła państwu włoskiemu naruszenie art. 7 dyrektywy 90/314, polegające na ustanowieniu terminu trzech miesięcy, liczonego od daty przewidzianego zakończenia podróży, do przedłożenia wniosku państwowemu Funduszowi Gwarancyjnemu Podróży, który zapewnia zabezpieczenie finansowe konsumentów na wypadek niewypłacalności biura podróży. Przepisy włoskie (decreto ministeriale nr 349/1999) mają na celu zapewnienie możliwości odzyskania przez budżet państwowy kwot wypłaconych konsumentom, a zatem ochronę interesów finansowych państwa. Trzymiesięczny termin jest dość krótki, ponieważ konsument zazwyczaj występuje z żądaniem zwrotu najpierw wprost do organizatora jako strony umowy. Skutkiem upływu terminu w momencie składania wniosku do funduszu konsument może utracić prawo do otrzymania rekompensaty. Postępowanie wszczęte przez KE jest w toku, mimo że rząd włoski opublikował w Dzienniku Urzędowym Republiki Włoskiej komunikat, w którym poinformował konsumentów, że do momentu uchylenia przepisów o terminie do złożenia wniosku, wnioski do funduszu mogą być, w celu zapewnienia ochrony konsumentów, składane w każdej chwili. Zdaniem Komisji obowiązywanie przepisu, który formalnie nigdy nie utracił ważności, z jednej strony, oraz komunikatu administracyjnego, który mówi o niebraniu pod uwagę terminu wyznaczonego w tym przepisie, z drugiej strony, prowadzi do powstania stanu niepewności prawa, co jest niedopuszczalne z punktu widzenia ochrony nabywców imprez turystycznych. Zakończenie Jak wykazano wyżej, dyrektywa 90/314 nie jest pozbawiona pewnych niejasności terminologicznych, nieprecyzyjności w formułowaniu przepisów i słabości płynących z fragmentaryczności harmonizacji. Wszystko to prowadzi do rozbieżności przepisów krajowych, a w konsekwencji do utrzymywania barier w swobodzie świadczenia usług turystycznych na rynku wspólnym i różnic w poziomie ochrony konsumentów. Na zakończenie warto zatem dodać, 41 Cyt. wyrok Dillenkofer, wyrok z dnia 15 czerwca 1999 r. w sprawie C-140/97 Walter Rechberger, Renate Greindl, Hermann Hofmeister i in. przeciwko Republik Österreich, ECR 1999, s. I

18 że w 2011 r. Parlament Europejski uchwalił nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego 42. W rezolucji Parlament zwrócił się do Komisji o przedstawienie do września 2011 r., wniosku ustawodawczego dotyczącego przeglądu dyrektywy 90/314. Parlament oparł się na założeniu, że cała koncepcja podróży zorganizowanych jest już od dawna przestarzała, a niezbędne jest współcześnie zapewnienie pewnych ram prawnych dla konsumentów i przedsiębiorstw sektora turystycznego, które dotyczyłyby nie tylko sytuacji typowych, lecz również nadzwyczajnych, jak np. związanych ze zjawiskami klimatycznymi lub naturalnymi oraz niepokojami politycznymi. Parlament wezwał Komisję do objęcia takimi samymi zasadami wszystkich podmiotów oferujących usługi turystyczne. Na podstawie lektury dokumentów sporządzonych w wyniku przeprowadzonych konsultacji społecznych, trudno jednak przewidywać jakiekolwiek głębokie zmiany omawianej dyrektywy. Zapowiadana rewizja dyrektywy do dziś nie powstała, nie włączono też problematyki ochrony konsumenta usług turystycznych do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 października 2011 r. 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 27 września 2011 r. w sprawie Europy jako najpopularniejszego kierunku turystycznego na świecie nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego (2010/2206(INI)). 2013/C 56 E/ Dz.U.L 304/64. 40