ISSN NR 1/2008. Mobilne sieci ad hoc Więcej radia Biblioteka dla webmastera

Transkrypt

1 ISSN NR 1/2008 Mobilne sieci ad hoc Więcej radia Biblioteka dla webmastera

2 O D R E D A K T O R A W Y D A R Z E N I A 3 6 Dwusetna rocznica Księstwa Warszawskiego 8 Eksperci o zagrożeniach 10 Nazwy w drugim obiegu U S Ł U G I Więcej radia 14 Badanie satysfakcji B E Z P I E C Z E Ń S T W O Projekt CLOSER I N T E R N E T Biblioteka dla webmastera B A D A N I A Mobilne sieci ad hoc Biuletyn NASK ukazał się po raz pierwszy 10 lat temu, w styczniu 1998 roku. Od tamtego czasu w świecie teleinformatyki zaszły niewyobrażalne zmiany. Trudno pisać o całym Internecie, dlatego ograniczę się do paru przykładów. Po pierwsze, na naszych oczach w ciągu kilku lat rozwinął się rynek usług związanych z rejestracją domen internetowych. Ważną rolę odegrało tu wprowadzenie przez NASK systemu partnerskiego, dzięki któremu polskie domeny stały się powszechnie dostępne i co najważniejsze tanie. W rezultacie od dłuższego czasu obserwujemy rosnącą liczbę domen z końcówką.pl na przełomie marca i kwietnia spodziewamy się rejestracji milionowej domeny. Po drugie, NASK konsekwentnie rozbudowuje swoją sieć radiową. Powstający system pokrywa już około 13 proc. powierzchni Polski i obejmuje tereny zamieszkane przez blisko jedną trzecią mieszkańców kraju. W dziedzinie usług dostępowych nie powiedzieliśmy jeszcze ostatniego słowa. Przygotowujemy się do dalszej rozbudowy sieci, także przy użyciu technologii WiMAX. NASK to również jednostka badawczo-rozwojowa z dynamicznie działającym Pionem Naukowym. W każdym numerze Biuletynu NASK prezentujemy artykuły kolegów prowadzących w NASK prace naukowo-badawcze. W bieżącym wydaniu biuletynu nie zabrakło również informacji związanych z inną specjalnością NASK rozwijaną od lat tematyką bezpieczeństwa teleinformatycznego. 2

3 Zabezpieczenie sieci W Y D A R Z E N I A Wystawa i konferencja Biometrics 2007 ( była jubileuszową, dziesiątą, edycją największej w Europie i jednej z najważniejszych na świecie wystaw oraz konferencji skupiających producentów systemów biometrii, ludzi nauki zajmujących się biometrią i pasjonatów tej dziedziny. Biometrics 2007 NASK już od sześciu lat czynnie uczestniczy w tym wydarzeniu, a od dwóch lat jako jeden z wystawców. Podczas ostatniej wystawy prezentowaliśmy nasze wybrane autorskie rozwiązania: system weryfikacji podpisu odręcznego oraz system oprogramowania (w formie SDK) dla biometrii tęczówki z kontrolą żywotności oka. /ac/ ENISA Europejska Agencja Bezpieczeństwa Sieci i Informacji przestrzega przed szerzącym się w Internecie zjawiskiem botnetów. Botnety to grupy komputerów zainfekowanych złośliwym oprogramowaniem pozostającym w ukryciu przed użytkownikiem i pozwalającym jego twórcy na sprawowanie zdalnej kontroli nad wszystkimi komputerami w ramach grupy. Komputery zarządzane są zdalnie z tzw. serwera Command&Control (wydawaj polecenie i steruj). Przejęty komputer może być wykorzystany we wszelkich rodzajach działalności przestępczej, takich jak: kradzież tożsamości, rozsyłanie spamu, kradzież danych, skanowanie i ataki blokowania serwisu tzw. DoS (Denial of Service). Szczegółowe informacje dotyczące zagrożeń botnetem znajdują się w raporcie opublikowanym przez Agencję ENISA na stronie Największym problemem są nieświadomi użytkownicy, którzy nie zdają sobie sprawy, że wystarczy zwykłe kliknięcie na fałszywy link, by złapać niebezpiecznego robaka. Środowiska przestępcze są coraz lepiej zorganizowane i dysponują dostępem do wszelkich nowinek technologicznych. ENISA szacuje, że ponad 6 mln komputerów na całym świecie jest podłączonych do botnetów. Najwięcej zainfekowanych komputerów znajduje się w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Hiszpanii i Francji. Do zainfekowania dochodzi najczęściej przez przeglądarki internetowe (browser expoits 65 proc.), załączniki poczty elektronicznej (13 proc.), ataki na systemy operacyjne (operating system expoits 11 proc.) i ściąganie plików (9 proc.). Za najgroźniejsze uważa się surfowanie po zainfekowanej stronie internetowej. Oznaką przejęcia komputera może być zwolnione połączenie internetowe, dziwne zachowanie przeglądarki (strona główna się zmienia, pojawiają się nieznane podstrony, nieznane plug-iny), przestaje działać oprogramowanie antywirusowe, występują nieoczekiwane automatyczne starty programów, etc. W skład botnetów wchodzą komputery z różnych krajów, a śledzenie tworzonych przez nie sieci bywa bardzo trudne. Dlatego ENISA wskazuje na konieczność skoordynowanego międzynarodowego współdzałania agencji wymiaru sprawiedliwości, dostawców usług internetowych (ISP) i sprzedawców oprogramowania. Istnieje potrzeba bardziej rozwiniętej współpracy między nimi, większych nakładów pracy oraz środków na edukację i informowanie każdego użytkownika Internetu, jak ochraniać swój komputer, a także jak zidentyfikować pierwsze oznaki zagrożenia. Ciche zagro enie /mb/ 3

4 Bezpieczeństwo teleinformatyczne W międzynarodowym wydaniu W konferencji ISSE/SECURE 2007 wzięło udział około czterystu delegatów z całej Europy. To był największy sukces w jedenastoletniej historii organizowania przez NASK konferencji bezpieczeństwa teleinformatycznego z cyklu SECURE. Do tego wydarzenia doszło dzięki połączeniu SECURE z konferencją ISSE (Information Security Solutions Europe), organizowaną każdego roku przez EEMA (The European Association for e-identity and Security), ENISA (European Network and Information Security Agency) i TeleTrust, organizację upowszechniającą zasady wiarygodności w dziedzinie informacji i technik komunikacyjnych. Ważną rolę odegrało również Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, które przyjęło na siebie rolę współorganizatora ISSE/SECURE Konferencja, którą swym patronatem objęła również Rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. Katarzyna Chałasińska-Macukow, odbywała się w Starej Bibliotece UW. Delegaci uczestniczyli w obradach toczących się podczas kilku sesji plenarnych i wielu sesji równoległych. Problematyka konferencji była bardzo wszechstronna od zagadnień legislacyjnych po konkretne rozwiązania w dziedzinie zabezpieczeń i podwyższania standardów bezpieczeństwa. Konferencji towarzyszyła wystawa najnowszych rozwiązań w dziedzinie bezpieczeństwa IT, która zgromadziła kilkunastu wystawców. Wśród nich były znane firmy o światowej renomie (m.in. Microsoft, Hewlett Packard, Sharp, Juniper Networks, Thales, 4

5 Konferencja z cyklu SECURE Gemalto) i polskie firmy specjalizujące się w systemach i usługach bezpieczeństwa (m.in. Malkom, Krypton Polska i NASK). Podczas konferencji wręczone zostały doroczne nagrody organizatorów. EEMA przyznała nagrodę Za doskonałość w biznesie technologii bezpieczeństwa IT firmom Symantec i The Solum Group. Nagroda TeleTrust Za najbardziej innowacyjne rozwiązania w zakresie sprzętu i oprogramowania trafiła do hiszpańskiej firmy Safelayer Secure Communications. Laureatami nagrody NASK Za propagowanie idei społeczeństwa informacyjnego zostali twórcy sklepu internetowego Merlin.pl. Dziękujemy wszystkim, którzy pomogli nam i przyczynili się do zorganizowania tej największej jak dotąd konferencji NASK. Zapraszamy do obejrzenia zdjęć z konferencji. /mb/ M e d i a i n f o r m u j ą Księgarnia internetowa Merlin.pl otrzymała tegoroczną nagrodę NASK im. prof. Tomasza Hofmokla Za propagowanie idei społeczeństwa informacyjnego. Nagroda przyznawana jest od 2002 roku. Upamiętnia postać zmarłego w 2000 roku pierwszego dyrektora NASK, prof. Tomasza Hofmokla, który jako pierwszy w Polsce, w 1994 roku, wprowadził do społecznego obiegu pojęcie społeczeństwa informacyjnego. Nagroda jest wyróżnieniem osób i instytucji, które w pionierski sposób wykorzystują Internet i nowe media do rozwoju różnych dziedzin życia. Tegoroczny laureat, firma założona przed ośmiu laty przez Zbigniewa Sykulskiego, dawnego współwłaściciela znanego wydawnictwa Prószyński i S-ka, znajduje się obecnie w czołówce polskich biznesowych przedsięwzięć elektronicznych. Jest jedną z najbardziej znanych w Polsce księgarni internetowych. /.../ W 2006 roku nagrodę otrzymała platforma aukcyjna Allegro.pl , Dziennik Internautów 5

6 W Y D A R Z E N I A Historia w Polska.pl DOROTA LEWANDOWSK A Rocznica Księstwa Warszawskiego TOMASZ DYCZKO Wystawa zorganizowana w siedzibie Archiwum Głównego Akt Dawnych była ponowną okazją do współpracy archiwistów z redakcją portalu Polska.pl. W ystrzał z karabinów o godz rozpoczął uroczystość otwarcia wystawy zorganizowanej od 15 do 31 października ub.r. z okazji przypadającej w 2007 roku dwusetnej rocznicy powstania Księstwa Warszawskiego. Komisarzami wystawy zatytułowanej Księstwo Warszawskie próba odbudowy państwowości polskiej były Dorota Lewandowska i Małgorzata Osiecka z Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD). Podczas uroczystości otwarcia zgromadzonych gości powitał Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Sławomir Radoń. Całość Rocznica powstania Księstwa Warszawskiego jest związana bezpośrednio z datą 7 lipca 1807 roku. Był to dzień spotkania w Tylży cesarza rosyjskiego Aleksandra I i Napoleona oraz podpisania traktatu pokojowego z Rosją, a dwa dni później z Prusami. Przedmiotem rokowań dwóch cesarzy była także sprawa polska. Księstwo Warszawskie trwało zaledwie kilka lat, od 1807 do 1815 roku, ale jego istnienie było znaczącą próbą odzyskania państwowości polskiej, o czym świadczą dokumenty i obiekty historyczne prezentowane wcześniej na wystawie, a obecnie dostępne dla szerokiej publiczności na stronach: uświetniła obecność członków Stowarzyszenia Regimentów i Pułków Polskich Arsenał pod komendą Piotra Zalewskiego (w strojach z epoki). Patronat medialny nad wystawą objęły: TVP Historia, TVP 3 oraz portal wolnasobota.pl. Patronat internetowy NASK, który w portalu Polska.pl zamieścił prezentację multimedialną najciekawszych obiektów prezentowanych na wystawie, opatrzoną komentarzem historycznym. Na wystawie zaprezentowano 112 obiektów: dokumentów rękopiśmiennych i drukowanych (edyktów, aktów normatywnych, rozporządzeń, relacji) oraz przedmiotów związanych z kulturą materialną epoki (portrety, ryciny, numizmaty, umundurowanie itp.). Eksponaty pochodziły zarówno z zasobu AGAD, jak też innych archiwów państwowych oraz instytucji niezwiązanych z państwową służbą archiwalną (Muzeum Wojska Polskiego, Zamek Królewski w Warszawie, Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Bibliote- 6

7 Wideokonferencja dla lekarz y ka, Muzeum i Archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego im. Stanisława Moniuszki). Odrębnie potraktowano sprawy wojskowe, m.in. przedstawiono kilkanaście obiektów dotyczących Napoleona Bonaparte, twórcy Księstwa oraz ks. Józefa Poniatowskiego, naczelnego wodza wojsk polskich. Kilka eksponatów nawiązywało do historii Warszawy jako stolicy Księstwa. Wystawie towarzyszyła multimedialna prezentacja przygotowana przez portal Polska.pl, łącząca zdjęcia obiektów archiwalnych z komentarzem historycznym i oprawą muzyczną. Całość została wykonana za pomocą fotografii cyfrowej oraz techniki montażu nieliniowego, co pozwoliło przyjrzeć się prezentowanym obiektom w nieznanym dotąd powiększeniu. Wystawę odwiedziło ponad 500 osób. Były to zarówno grupy zorganizowane, jak i osoby indywidualne. Odwiedzili nas m.in.: pracownicy Działu Konserwacji Biblioteki Narodowej i Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego i Wydziału Historycznego UW, Zamku Królewskiego w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie, Muzeum St. Staszica w Pile, także grupy młodzieży szkolnej (szkoły podstawowe i gimnazja) i akademickiej (Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego, Katedra Historii Sztuki Wojennej Historii Wojskowości Akademii Obrony Narodowej). Osoby zwiedzające wystawę miały również możliwość zapoznania się z architekturą Sali Balowej pałacu Raczyńskich, która nie jest udostępniana do zwiedzania na co dzień. Patroni medialni wystawy TVP Historia oraz TVP 3 nakręcili reportaże z ekspozycji, które zostały przedstawione w ich programach informacyjnych. Ale najważniejsze jest to, co po wystawie pozostaje: zasób archiwalny dostępny w wersji elektronicznej na stronach Polska.pl. Nadal można go oglądać w portalu, można też zapoznać się ze wspomnianym filmem przygotowanym przez kolegów z Polska.pl. Dorota Lewandowska pełni funkcję kierownika Oddziału Akt Porozbiorowych AGAD, Tomasz Dyczko jest redaktorem w portalu Polska.pl Rok Biegańskiego Pod koniec listopada 2007 roku NASK zrealizował przekaz wideokonferencyjny dla VI Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego Postępy medycyny etyka i filozofia w medycynie. Konferencja odbyła się w ramach obchodów Roku Biegańskiego dla upamiętnienia 150. rocznicy urodzin doktora medycyny Władysława Biegańskiego, wybitnego polskiego internisty, filozofa i działacza społecznego oraz 60. rocznicy powstania Śląskiej Akademii Medycznej. Całe wydarzenie zorganizowano pod patronatem Prezydenta Miasta Częstochowy dr. inż. Tadeusza Wrony. Wideokonferencja umożliwiła uczestniczenie w konferencji osób zgromadzonych w pięciu lokalizacjach: Auli Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, gdzie odbywało się seminarium oraz w czterech ośrodkach medycznych: w szpitalu przy ul. Adama Mickiewicza w Częstochowie, Klinice Kardiochirurgii w Katowicach-Ochojcu, w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu oraz w Polsko-Amerykańskiej Klinice Kardiochirurgii w Ustroniu. Wideokonferencja obejmowała przesyłanie obrazu z kamer, a także z urządzeń medycznych działających w poszczególnych ośrodkach. Organizacja i profesjonalna obsługa wideokonferencji to jedna ze standardowych usług oferowanych przez NASK, który ma już na swoim koncie wiele tego typu przedsięwzięć realizowanych dla różnych grup klientów. Usługa ta polega na zapewnieniu łączności o wysokiej jakości z wykorzystaniem urządzeń gwarantujących jednoczesny, zsynchronizowany przekaz dźwięku i ruchomego obrazu. /ar/ 7

8 W Y D A R Z E N I A Europejski program... ANNA RY WCZ YŃSK A Eksperci o zagro eniach AGNIESZK A WRZESIEŃ W Warszawie od 16 do 17 października 2007 roku odbyła się międzynarodowa konferencja Bezpieczeństwo dzieci i młodzie y w Internecie, organizowana we współpracy z brytyjską organizacją CEOP. Na świecie jest 1,2 miliarda internautów, 40 proc. z nich to mieszkańcy Europy. Na tym kontynencie ponad 85 proc. dzieci i młodzieży od 12 do 17 lat korzysta z Internetu niemal codziennie, średnio godzin tygodniowo. Sama natura Internetu, jego wszechobecność oraz łatwość tworzenia kolejnych połączeń sprawia, że zagrożenia przybierają coraz to nowe formy, choć niezmiennie obracają się wokół trzech głównych spraw: treści, kontaktu i ujawniania informacji o sobie. Te słowa Janice Richardson, która kieruje projektem INSAFE (Europejska Sieć na Rzecz Bezpiecznego Internetu), stanowiły motto konferencji Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie, zorganizowanej w październiku 2007 roku przez NASK i Fundację Dzieci Niczyje (FDN) oraz brytyjską organizację Child Exploitation and Online Protection Centre (CEOP) w ramach programu Komisji Europejskiej Safer Internet. Patronat nad konferencją objęła Viviane Reding, Komisarz UE ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów. W I E L U PA R T N E R Ó W Konferencja była adresowana do przedstawicieli sektora edukacyjnego, organizacji pozarządowych, wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania oraz dostawców usług i treści internetowych. Głównym partnerem wydarzenia była Fundacja Grupy TP. Wśród partnerów znalazły się także: Polski Komitet ds. UNESCO, Childnet International, INSAFE, AOL, International Centre for Missing and Exploited Children, Protegeles, Agencja badawcza Gemius, Saferinternet.at, PEGI Online, Stowarzyszenie Safety Line oraz Szwedzka Rada ds. Mediów. W konferencji wzięło udział 300 delegatów z Polski oraz z zagranicy. Dla osób, które osobiście nie mogły wziąć udziału w konferencji, NASK przygotował streaming (obecnie dostępny na stronie konferencja.saferinternet.pl/artykuly/ program.html). B R Y T Y J S K I E D O Ś W I A D C Z E N I A Celem konferencji było przekazanie uczestnikom najnowszej wiedzy zarówno w zakresie działań edukacyjnych, jak również zwalczania nielegalnych treści w Sieci. W programie konferencji znalazły się wykłady oraz warsztaty prowadzone przez uznanych specjalistów z zagranicznych i krajowych organizacji zajmujących się bezpieczeństwem dzieci on-line. W ciągu czterech sesji plenarnych i czterech sesji równoległych przedstawione zostały narzędzia edukacyjne do wykorzystania w czasie organizowanych dla dzieci zajęć: o bezpieczeństwie w Internecie, o nowych trendach dotyczących gier on-line oraz technicznych metodach zapewnienia dzieciom bezpieczeństwa w Sieci. Podczas jednego 8

9 ... Safer Internet z warsztatów brytyjski ekspert Joe Sullivan omówił metody działania sprawców, dotyczące wykorzystywania dzieci w Internecie. Dwa zamknięte warsztaty przeznaczone były dla dostawców usług i treści internetowych, policji i przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości. Wśród sesji plenarnych na szczególną uwagę zasłużyła prezentacja wybranych europejskich projektów edukacyjnych, które omówili przedstawiciele z Wielkiej Brytanii, Szwecji oraz Polski. Duże wrażenie na uczestnikach zrobiło wystąpienie Stephena Carrick-Daviesa z organizacji Childnet na temat przemocy rówieśniczej w Sieci, coraz bardziej powszechnej również w polskich szkołach. Carrick-Davies zacytował słowa Johna Lennona Życie dzieje się wtedy, kiedy Ty planujesz coś na przyszłość. Rozpoczynając tak swój wykład, podkreślił to, co stanowi istotę Internetu: jego ciągłe przemiany, dynamikę, a także codzienne nowości, które sprawiają, że trudno nad nim zapanować i że wymaga on stałego zainteresowania oraz troski o jego bezpieczeństwo. M e d i a i n f o r m u j ą Niezwykle cenne dla uczestników konferencji, a zwłaszcza dla pracowników instytucji pracujących z dziećmi oraz dla organów ścigania były prezentacje przygotowane przez przedstawicieli brytyjskiej organizacji CEOP. Terry Jones, Joe Sullivan i Mark Cameron opowiedzieli o kulisach swojej pracy, której celem jest walka z wykorzystywaniem dzieci. Terry Jones podkreślał, że należy walczyć z pojęciem pornografia dziecięca (child pornography), zakazać jakiegokolwiek współkojarzenia pornografii z materiałami przedstawiającymi wykorzystywanie dziecka (child abuse images). Wszyscy trzej podkreślali, jak ważne jest nie tylko usunięcie nielegalnej treści z Internetu, ale przede wszystkim odnalezienie i natychmiastowa pomoc psychologiczna dziecku, które zostało skrzywdzone. S P O Ł E C Z N O Ś C I I N T E R N E T O W E W czasach, kiedy spora grupa dzieci i młodzieży spędza wolny czas w świecie wirtualnym, bardzo ważne jest zwrócenie uwagi Przedstawiciele CEOP przekonywali, że jednym z najpoważniejszych zagrożeń czyhających na dzieci w Internecie, jest zjawisko pornografii dziecięcej. Ich zdaniem dla ofiar pedofilów jeszcze gorsza od samego wykorzystania bywa świadomość, że to, co im się przytrafiło, zostało utrwalone na taśmie i krąży w sieci. Autorzy referatu zwracali uwagę jak ważne jest, aby reagować na każde zdjęcie czy film, który w danym kontekście może budzić złe skojarzenia. /.../ W 2004 roku KE stworzyła sieć INSAFE, na którą składają się punkty kontaktowe w dwudziestu pięciu państwach Europy, dokładające starań, aby zapobiegać niebezpieczeństwom i propagować skuteczne, bezpieczne i etyczne korzystanie z Internetu i z technologii mobilnych , PAP, Wirtualna Polska na aspekty bezpieczeństwa w tzw. społecznościach internetowych coraz popularniejszych wśród najmłodszych internautów. Obecna podczas konferencji przedstawicielka modnego w Wielkiej Brytanii portalu Bebo.com przedstawiła rolę administratorów portali społecznościowych w zapewnieniu bezpieczeństwa młodym internautom. Mówiła też o tym, jak sami użytkownicy mogą zadbać o swoje bezpieczeństwo. Organizacja, jak i program konferencji zostały dobrze ocenione przez uczestników i większość z nich zadeklarowała chęć wzięcia udziału w podobnym spotkaniu w przyszłości. Zapraszamy do odwiedzenia stron konferencji w serwisie saferinternet.pl, gdzie dostępne są filmy z zapisem poszczególnych sesji oraz do udziału w przyszłorocznej konferencji. Anna Rywczyńska (NASK) i Agnieszka Wrzesień (FDN) kierują realizacją programu Safer Internet w Polsce 9

10 Konferencje o domenach Nazwy w drugim obiegu Wśród zarejestrowanych ponad 800 nie rozwijający się rynek domen w Polsce. tys. nazw internetowych z końcówką Wiedzą na temat pierwotnego i wtórnego.pl coraz więcej domen stanowi rynku nazw internetowych z uczestnikami dzielili się szefowie międzynarodo- część tzw. rynku wtórnego. O perspektywach rozwoju, możliwych wych korporacji, m.in. NameDrive, SEDO, zagrożeniach, a także o potencjale EuroDNS, a także przedstawiciele rejestrów.eu,.at,.se. polskiego rynku domen rozmawiali uczestnicy pierwszej tego typu konferencji, pod nazwą Domain Names sesje tematyczne. Pierwsza obrazowała Konferencja została podzielona na trzy Secondary Market in Poland, która polski rynek domen i perspektywy jego odbyła się 25 stycznia w Warszawie. rozwoju. Druga z sesji dotyczyła bezpieczeństwa systemów DNS, a swoje rozwią- Konferencja, organizowana przez NASK i firmę ACTIVE 24, była skierowana do zania m.in. dotyczące DNSSEC przedstawił szwedzki rejestr NIC.se. Ostatnia część rejestratorów, inwestorów oraz firm mających nowatorskie spojrzenie na dynamicz- konferencji skupiła się na rozważaniach o potencjale, ale również na zagrożeniach polskiego rynku domen; m.in. przedstawiciel SEDO globalnej platformy oferującej kupno i sprzedaż domen z całego świata omawiał zjawisko wtórnego rynku nazw internetowych. Rynek domen z końcówką.pl jest jednym z największych w Europie Środkowo-Wschodniej. Jak informuje Andrzej Bartosiewicz, kierownik Działu Domen w NASK, jeszcze w pierwszym kwartale tego roku liczba domen z końcówką.pl powinna przekroczyć milion. Warto zdać sobie sprawę z tego, że prawie 7 proc. stanowią zarejestrowane nazwy domenowe, które służą tylko generowaniu ruchu. Ich właściciele, zazwyczaj osoby prywatne, tzw. domainers, czy po polsku domeniarze, właśnie na tym zarabiają dodaje Bartosiewicz. /am/ M e d i a i n f o r m u j ą Według Andrzeja Bartosiewicza z Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej około 48 tys. domen jest zarejestrowanych tylko po to, by sprzedawać generowany przez nie ruch. To kilka procent całego domenowego rynku, ale właścicieli takich witryn jest niewielu. Aby zarobić na groszowych opłatach, trzeba bowiem rejestrować setki i tysiące domen. Mimo to wpływy z tego rodzaju działalności zaczynają szybko rosnąć. Sami się tym nie zajmujemy, ponieważ marże na tych usługach są znikome, ale wśród naszych klientów jest kilka osób, które mają zarejestrowanych po kilka tysięcy domen mówi Krystian Stypuła, współwłaściciel Home.pl, jednej z największych polskich firm świadczących usługi internetowe. Tacy klienci są dla firm rejestrujących atrakcyjni, ale i ryzykowni. Konkurencja jest ostra, więc do pozyskania klienta większość firm dopłaca, aby odbić to sobie na kilkuletniej obsłudze. Dysponenci, którzy handlują internetowym ruchem, nie zawsze są tak lojalnymi klientami. Nowy strumyczek przychodów płynie jednak do firm rejestrujących, ponieważ klienci mają teraz możliwość płatnego testowania domeny, aby sprawdzić, jak duży ruch ona generuje. To nowa usługa na tym rynku , Rzeczpospolita NASK wdrożył w swojej sieci IP urządzenia firmy Juniper Networks routery M7i, M10i oraz M120. Routery Juniper z serii M spełniają funkcje szkieletowo-brzegowe i agregujące ruch oraz obsługują wymianę ruchu IP z innymi operatorami. Routery zostały wybrane w ramach prowadzonego przez ponad rok projektu o roboczej nazwie ARCHNET, mającego na celu wdrożenie wysokowydajnego rozwiązania szkieletowego do sieci IP NASK. Routery te umożliwiają budowę sieci na podstawie zupełnie nowej koncepcji usług i produktów. Zaproponowanymi nowymi rozwiązaniami technicznymi są w szczególności tzw. logiczne routery w połączeniu z zaawansowanym, wydajnym, sprzętowym przełączaniem pakietów. W efekcie możliwe jest zaimplementowanie w jednej sieci, z uży- 10

11 Nowe roz wiązania techniczne ICANN Stüdienkreis W październiku 2007 roku w Warszawie odbyło się VIII spotkanie z cyklu ICANN Stüdienkreis, będące międzynarodowym forum wymiany doświadczeń organizacji i osób profesjonalnie związanych z rynkiem usług domenowych. Spotkania z tego cyklu odbywają się regularnie od 1999 roku w różnych miejscach Europy Środkowej i Wschodniej. W tym roku po raz pierwszy z inicjatywy NASK konferencja miała miejsce w Polsce. Warszawska konferencja zgromadziła kilkudziesięciu uczestników z Polski, przede wszystkim partnerów NASK w dziedzinie rejestracji i utrzymywania domen internetowych oraz gości zagranicznych, którzy wymieniali informacje na temat aktualnych trendów w rozwoju rynku domen i całego globalnego Internetu. /am/ Projekt ARCHNET ciem pojedynczych urządzeń w węźle, wielu usług opartych o protokół IP i BGP. umożliwia również realizowanie tak zaa- IPv6, L2 VPN oraz VPLS. Budowana sieć Możliwe jest więc zbudowanie wielu bardzo wydajnych, ale odrębnych sieci z uży- VPN, dual-homing VPLS, hierarchiczny wansowanych usług, jak: dual-homing L2 ciem tych samych urządzeń i łączy. W sieci QoS. NASK są to np. sieci IP komercyjna Na mocy umowy ramowej podpisanej w drugiej połowie 2007 roku dostarczony został i akademicka oraz sieć IP do oferowania zaawansowanych usług tranzytów ruchu. potrzebny sprzęt. Parametry sieci uzyskane po jego zainstalowaniu w szkielecie Możliwe jest także implementowanie kolejnych sieci (np. IPv6, wydajnej sieci MPLS IP NASK w pełni potwierdzają wydajność, do oferowania łączy p2p) bez obawy o wzajemny ich wpływ na siebie, czy o wydajnych rozwiązań. W 2008 roku rozwój nowej uniwersalność i elastyczność zastosowaność routerów. sieci szkieletowej będzie kontynuowany. Routery Juniper umożliwiają obsługę ruchu W ramach projektu ARCHNET wybrano IPv4, IPv6 oraz MPLS z VPN IPv4, VPN także rozwiązanie do budowy zaawansowanej, wydzielonej, bezpiecznej sieci MPLS służącej do budowy sieci prywatnych z gwarancjami jakości usług. Wybrano rozwiązanie firmy Cisco, umożliwiające pełną kontrolę parametrów ruchu, co pozwala na jednoczesną transmisję bez wzajemnego zakłócania ruchu głosowego, wideo i krytycznych oraz niekrytycznych danych sieci korporacyjnej. Sieć taka, w pełni odseparowana od Internetu, umożliwia wymagającym klientom korporacyjnym budowę nowoczesnych rozwiązań teleinformatycznych, służących do bardzo wymagających zastosowań wewnętrznych. W sieci NASK rozwiązanie takie podlegało długotrwałym testom, łącząc oddział NASK w Gdańsku z siedzibą NASK w Warszawie. Węzły nowej sieci umiejscowione są w głównych miastach Polski. /ams/ 11

12 U S Ł UGI Rozbudowa infrastruk tur y dostępowej TOMASZ CHLEBOWSKI Więcej radia Radiowy dostęp do Internetu staje się coraz wa niejszym składnikiem oferty usługowej NASK. W naszej sieci działa ju osiemnaście W poprzednich edycjach biuletynu wielokrotnie pisaliśmy o rozwoju naszej sieci dostępu radiowego. Między innymi w numerze 3/2007 opisywaliśmy koronę Warszawy system czterech stacji bazowych zainstalowanych na wysokich kominach w Pruszkowie, Karczewie, Wołominie i Legionowie, pokrywających szczelnie całą okolicę Warszawy w kole o średnicy około 80 km. Pisaliśmy też o uruchomieniu nowej stacji we Wrocławiu oraz podsumowaliśmy projekt e-świętokrzyskie, w ramach którego NASK umożliwia dostęp do usług telekomunikacyjnych dwóm trzecim mieszkańców województwa świętokrzyskiego. Tak liczne i obszerne relacje o postępach naszych prac w stopniowej realizacji dostępu radiowego w poszczególnych częściach kraju świadczą o tym, jak duże znaczenie ma dla NASK ten projekt, i jak ambitne plany wiążemy z jego dalszym rozwojem. Dziś dostępem radiowym pokrywamy około 13 proc. powierzchni Polski na terenie zamieszkiwanym przez prawie jedną trzecią wszystkich mieszkańców kraju. Ofer- stacji bazowych pokrywających około 13 proc. powierzchni Polski. Zasięg sieci radiowej NASK pod koniec 2007 roku 12

13 Plany NASK ta NASK skierowana jest głównie do biznesu, środowisk akademickich i administracji. W naszym zasięgu znajduje się ponad połowa podmiotów z tych sektorów gospodarki i budżetu. Rysunek na str. 12 przedstawia stan sieci radiowej NASK na koniec 2007 roku. To nie koniec naszych planów rozwijania dostępu telekomunikacyjnego za pośrednictwem sieci radiowej. Przed nami decyzje o instalacji stacji bazowych w następnych miastach. Rozważamy znacznie większe zaangażowanie w kilku regionach, w szczególności w Polsce południowo-zachodniej i południowo-wschodniej. Planujemy, że za rok, dwa podwoimy pokrycie terytorium Polski siecią radiową. T E C H N O L O G I A D L A K L I E N T Ó W Stosujemy technologię wykorzystującą produkty Cambridge Broadband Ltd z Wielkiej Brytanii. Po paru latach doświadczeń możemy uznać, że był to dobry wybór. System działa nawet w ekstremalnych warunkach, na przykład takich jak na zamieszczonym obok zdjęciu. Jest to technologia dla najbardziej wymagających klientów, którzy oczekują nie tylko maksymalnej niezawodności, najkrótszych opóźnień, ale również różnych protokołów transmisji, aż po ATM w powietrzu. Usługi oferowane na podstawie systemu Cambridge Broadband okazały się strzałem w dziesiątkę. Wiele stacji zbliża się do osiągnięcia stanu wysycenia, co oznacza, że aby nie stać się ofiarą własnego sukcesu i utrzymać możliwość podłączania nowych klientów konieczna jest dalsza rozbudowa naszej sieci. Od pewnego czasu myślimy o rozbudowie naszej infrastruktury przez uruchomienie dodatkowych stacji radiowych w Warszawie, pracujących w innym paśmie i nieco innej technologii. To pozwoli NASK na takie kształtowanie topografii naszej sieci radiowej, że klienci będą otrzymywali dokładnie to, czego będą oczekiwać, bez marnowania nadmiarowych zasobów. Dziś np. klient kupujący dostęp do Internetu przykładowo 2 Mbps może jednocześnie transmitować 2 Mbps w dół ( ściągać dane ), jak i w górę ( wysyłać dane ). Takiej funkcjonalności nie oferuje żaden konkurencyjny system radiowy. B Ę D Z I E W I M A X Nie możemy być też obojętni na wzrastającą popularność technologii WiMAX, która zyskuje coraz większą akceptację na świecie. Przyjęcie przez Sprint-Nextel platformy WiMAX jako podstawowej dla rozwoju tego giganta, kupno jednego z czołowych producentów sprzętu WiMAX, firmy Navini, przez Cisco, całkowite zaangażowanie Intela, duże zainteresowanie Nokii, prace 500 największych podmiotów radiowych w tzw. WiMAX Forum, pozwalają przypuszczać, że w najbliższych latach WiMAX stanie się jedną z wiodących technologii telekomunikacyjnych NASK na pewno nie zredukuje swojej roli do statusu obserwatora. Aktywnie przystępujemy do analizy możliwości stosowania tej technologii w naszej sieci, aby zwiększyć jej funkcjonalną atrakcyjność (o ile odpowiednie przepisy na to pozwolą) i cenową. WiMAX, dzięki standaryzacji będzie technologią zdecydowanie tańszą zarówno jeśli chodzi o inwestycje, jak i o koszty eksploatacyjne. Przewidujemy, że w 2008 roku staną pierwsze nasze stacje WiMAX-u. W S Z E C H S T R O N N A O F E R TA Już dziś za pomocą technologii radiowych oferujemy pełen katalog usług telekomunikacyjnych, takich samych, jakie w ofercie NASK (i naszej konkurencji) są dostępne również drogą naziemną. Jedynym ograniczeniem jest to, że nie możemy Gdynia, zima 2006, 206 m nad poziom terenu, temperatura -36 C, prędkość wiatru 180 km/h zaoferować przepływności większych niż 20 Mbps jednemu klientowi z jednego sektora. Choć mamy już takich odbiorców, którym oferujemy w sumie więcej ale z kilku sektorów anteny. Oferujemy więc zarówno dostęp do Internetu, jak i usługi sieci korporacyjnych, Metro VPN, telefonię zarówno klasyczną, jak i internetową, przekazy wideokonferencyjne i wideotransmisję, itp. Możliwość zestawienia łącza bez konieczności korzystania z kabli pozwala NASK na realizację usług znacznie szybciej niż w przypadku usług naziemnych. Bardzo często zestawiamy usługi na konkretny, krótki czas, np. w celu dostarczenia dostępu telekomunikacyjnego i telefonii w czasie imprezy plenerowej. W takich rozwiązaniach przewaga NASK nad konkurencją jest bardzo widoczna. Będziemy rozszerzać zasięg tych usług. Już dziś możemy np. zaoferować łączność spod każdego drzewa Puszczy Kampinoskiej i to w ciągu kilku godzin, jeśli jest to konieczne. Autor jest dyrektorem handlowym NASK 13

14 U S Ł U G I Opinie klientów ANNA RADECK A Badanie satysfakcji Ostatnie badanie satysfakcji klientów NASK zostało przeprowadzone w czerwcu 2007 roku, w rok po poprzednim sonda u. Uzyskane odpowiedzi pozwalają na obiektywną ocenę naszej działalności usługowej. Badania przeprowadziło ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. metodą wywiadów telefonicznych z ponad dwustu klientami NASK. Wyniki badania są przez nas szczegółowo analizowane, a pozyskana wiedza zostanie przełożona na działania, które mają na celu jeszcze lepszą organizację pracy i zaoferowanie bardziej konkurencyjnych produktów. Dużą wartość ma dla nas także porównywalność dzięki zastosowaniu podobnego kwestionariusza wyników badania z 2007 roku i poprzedniego. Otrzymane wyniki są dla NASK budujące: ponad 90 proc. klientów pozytywnie ocenia współpracę z nami. A N A L I Z A W Y N I K Ó W Jako trzy najistotniejsze kryteria wyboru dostawcy usług telekomunikacyjnych nasi klienci wskazali: miejsce 1: jakość oferowanych usług, miejsce 2: parametry techniczne, miejsce 3: jakość obsługi klienta. Miejsce 1 i 2 zajęły te same kryteria co w 2006 roku. Na trzecim miejscu: jakość obsługi klienta zastąpiła kompleksowość oferty, która w 2007 roku znalazła się na dalszej pozycji. Pod względem trzech najważniejszych parametrów klienci ocenili NASK wysoko uzyskaliśmy ocenę powyżej 4,4 w pięciostopniowej skali. Wynik ten choć satysfakcjonujący mobilizuje nas do wprowadzania usprawnień tak, aby w 2008 roku uzyskać jeszcze wyższe noty. Zastanowiła nas niska pozycja kompleksowości usług. Problemy interpretacyjne wynikają z trudności w jednoznacznej ocenie, czy jest to wynikiem rzeczywistej nieistotności tego kryterium, czy też kompleksowość oferty przestała być czynnikiem przewagi konkurencyjnej, bardzo pozytywnie pozytywnie ani pozytywnie ani negatywnie negatywnie 48,2 % 0,5 % 7,7 % 43,6 % Wykres 1. Ogólne deklarowane zadowolenie ze współpracy z NASK 14

15 Kr y teria badania ponieważ większość operatorów zbudowała już takie portfolio produktów, które zaspokajają oczekiwania klientów. Wyniki badania pokazują także, że ofercie NASK klienci nie mają nic do zarzucenia wystawiona ocena za kompleksowość usług jest wyższa niż istotność tego czynnika. W Y S Z E O C E N Y Prawie wszystkie oferowane przez NASK produkty, o których ocenę prosiliśmy w badaniu, poprawiły swoje wyniki w stosunku do badania z 2006 roku. Klienci oceniali usługi: dostępu do Internetu, sieci korporacyjnych, telefonii, dzierżawy kanałów cyfrowych, kolokacji, hostingu, wideotransmisji, bezpieczeństwa, dostępu do sieci SWIFT. W przypadku niektórych, np. usługi dostępu do Internetu, poprawa oceny jest znacząca, inne odnotowały nieznaczne różnice. Cieszy nas ocena usługi sieci korporacyjnych. Pod względem wszystkich kryteriów, oprócz ceny (któż nie chciałby kupić taniej) usługa ta została bardzo dobrze oceniona. Cieszy to tym bardziej, że w ostatnich latach dużo pracowaliśmy nad rozwojem i uporządkowaniem oferty sieci korporacyjnych (poza jej uzupełnieniem o ethernetowe Metro VPN, wprowadziliśmy MPLS VPN, a także usługę SSL VPN). Nie dziwi nas dość niska powyżej 3, ale poniżej 4 ocena usługi hostingu. Usłudze NASK choć bezpiecznej i technologicznie poprawnej brakowało dotychczas pełnej funkcjonalności przyjaznego dla użytkownika panelu administracyjnego. Mamy dobrą wiadomość część klientów już miała okazję się o tym przekonać, część będzie mogła to sprawdzić w najbliższym czasie. Uzupełniliśmy ten produkt o funkcjonalność samodzielnego zarządzania hostingiem przez przyjazny panel użytkownika. Wszystkich klientów, którzy dotychczas nie korzystali z tej W 2007 roku zostało zadane respondentom bardzo ważne dla nas pytanie: Czy poleciliby Państwo NASK jako operatora telekomunikacyjnego? 9 proc. respondentów odpowiedziało nie wiem. Spośród pozostałych osób biorących udział w badaniu 95,5 proc. udzieliło odpowiedzi twierdzącej, a tylko 4,5 proc. odpowiedziało nie. usługi, zapraszamy do odwiedzenia strony P R O C E S O B S Ł U G I Usługę telefonii oferujemy od trzech lat. NASK dysponuje własną numeracją, mamy punkty styku z największymi operatorami telefonii stacjonarnej, w tym z TP. Niestety miewamy problemy z zakomunikowaniem tego faktu, i to nawet naszym obecnym klientom. Nieliczna grupa respondentów wskazała, że w naszej ofercie brakuje konkretnych usług: 26 proc. tych wskazań dotyczyło właśnie telefonii. W odpowiedzi na pytanie o ocenę procesu obsługi klienta, w którym braliśmy pod uwagę następujące elementy: negocjacje handlowe, czas realizacji usługi, obsługę ,7 4,5 zgodność usługi z warunkami kontraktu pomoc przy rozwiązywaniu problemów z usługą czas realizacji usługi posprzedażową, zgodność usługi z warunkami kontraktu oraz gotowość NASK do pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z usługą, najwyższą ocenę podobnie jak w 2006 roku uzyskała zgodność parametrów usługi z warunkami zawartymi w umowie. Aż 98 proc. respondentów oceniło tę zgodność dobrze i bardzo dobrze. Równie wysoko oceniono gotowość NASK do pomocy w razie problemów z usługą. 95 proc. badanych oceniło ten parametr jako dobry i bardzo dobry (w 2006 roku było to 87 proc.). Z wymienionych parametrów najniższe noty uzyskały negocjacje handlowe 79 proc. ankietowanych oceniło je dobrze i bardzo dobrze, zaledwie 2 proc. więcej niż w 2006 roku. Wykres 2. Ocena parametrów realizacji usługi Cieszą nas także dobre oceny współpracy z przedstawicielami handlowymi NASK 4,3 4,3 4,2 obsługa posprzedażna negocjacje handlowe 15

16 Analiza sonda u 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 zdecydowanie niesatysfakcjonujący 1,0 % niesatysfakcjonujący pod względem wszystkich kryteriów (pytaliśmy m.in. o: ogólną jakość komunikacji, umiejętność odpowiedzi na pytania dotyczące produktów NASK, szybkość oddzwaniania, umiejętność prezentacji oferty NASK) respondenci ocenili naszych handlowców lepiej niż w 2006 roku. W przypadku żadnego z badanych kryteriów ocena nie była niższa niż jego waga. Będziemy pracować nad podniesieniem średniej oceny (w badaniu z 2007 roku dostaliśmy czwórkę z plusem). 11,0 % ani satysfakcjonujący ani niesatysfakcjonujący Ź R Ó D Ł A W I E D Z Y Podobnie jak w 2006 roku podstawowym źródłem wiedzy o NASK dla ankietowanych pozostaje strona internetowa 57 proc. (w 2006 roku 63 proc.) i opiekun handlowy 46 proc. wskazań. Znacząco z 48 proc. do 17 proc. zmalał odsetek respondentów, którzy jako podstawowe źródło wiedzy o NASK wskazują informacje z prasy branżowej, czy znajomych z branży (spadek z 30 proc. do 9 proc.). 25 proc. badanych odpowiedziało, że widziało reklamę promującą usługi NASK w telewizji. W 2006 roku szczególną uwagę zwróciliśmy na informację, że 57,0 % satysfakcjonujący Wykres 3. Zadowolenie z czasu reakcji na zgłoszoną awarię 92 proc. klientów uznało, że nasza strona internetowa jest dobra lub bardzo dobra, ale tylko 88 proc. respondentów oceniło, że materiały na stronie www NASK są rzetelne i aktualne. Pracowaliśmy nad uzupełnieniem informacji merytorycznych na stronie www. W 2007 roku oceny bardzo dobre i dobre za aktualność i rzetelność informacji otrzymaliśmy od 91 proc. respondentów, a za zawartość merytoryczną od 92 proc. ankietowanych. Niewielka zmiana, ale biorąc pod uwagę, jak trudno jest poprawiać dobre wyniki, zauważamy efekty naszych starań. Na pytanie o częstotliwość występowania awarii 78 proc. respondentów odpowiedziało, że zdarzają się one sporadycznie lub nie zdarzają się; 10 proc. powiedziało, że zdarzają się mniej więcej raz na kwartał % zdecydowanie satysfakcjonujący brak odpowiedzi Bardzo ciekawie wygląda analiza odpowiedzi na pytanie o opinię dotyczącą czasu usunięcia awarii. Suma odpowiedzi satysfakcjonujący i zdecydowanie satysfakcjonujący w badaniu z 2006 roku i 2007 roku jest prawie taka sama, natomiast nastąpiło przesunięcie w kierunku odpowiedzi zdecydowanie satysfakcjonujący. Wzrosła niestety liczba osób niezadowolonych, choć nadal stanowią oni poniżej 5 proc. Rozkład odpowiedzi przedstawia wykres 3. Badanie satysfakcji umożliwia poznanie opinii klientów co do efektywności współpracy z dostawcą produktów czy usług. Pozwala dowiedzieć się, czego klienci oczekują i w jakim stopniu te oczekiwania są zaspokajane. Jest niejako spojrzeniem na firmę oczami klientów. Zastosowanie różnych perspektyw oceny pozwala na uchwycenie postrzeganych zalet i wad przedsiębiorstwa, wskazanie mocnych stron, a nawet obszarów przeinwestowanych oraz kierunków usprawnień. Niejednokrotnie wyniki badań obalają wieloletnie mity, np. firmy, które próbują budować swoją przewagę konkurencyjną, wykorzystując konkretną cechę czy wartość, dowiadują się, że nie jest ona istotna dla jej klientów i że motyw wyboru tego właśnie dostawcy był zupełnie inny. Istotna jest także powtarzalność badań. Tak jak zmieniają się technologie, tak też zmieniają się oczekiwania. Trzeba umieć ocenić, czy nadal są zaspokajane, wychwycić nowe, przygotować organizację do nowych wyzwań. Tak jak w 2006 roku wśród uczestników badania rozlosowaliśmy nagrody. Tym razem był to aparat fotograficzny Canon IXUS 70 i dwa odtwarzacze MP4. Podobne badanie planujemy powtarzać co roku, aby obserwować zmiany opinii klientów o NASK oraz móc ocenić efekty wprowadzanych zmian. Zapraszamy do udziału w kolejnej edycji badania. Wszystkim, którzy wzięli udział w badaniu, jeszcze raz serdecznie dziękujemy. Informacje, które uzyskaliśmy od Państwa są dla nas bardzo cenne. Autorka jest kierownikiem Działu Marketingu NASK 16

17 Międzynarodowa współpraca B E Z P IEC Z E Ń S T W O MIROSŁ AW MAJ Projekt CLOSER Pierwszy zespół CERT powstał w 1988 roku w Stanach Zjednoczonych na uniwersytecie Carnegie Mellon, dwa tygodnie po tym, jak w Internecie pojawił się słynny Morris Worm 1. Od tego czasu tego typu zespołów powstało setki, a blisko 200 z nich jest zrzeszone w światowej organizacji FIRST (Forum of Incidents Response and Security Teams). Dziś nie ma wątpliwości, że idea CERT-u, czyli zespołu reagującego na naruszenia bezpieczeństwa w sieci, nie tylko się sprawdziła, ale stała się de facto jednym z najlepszych sposobów przeciwdziałania zagrożeniom w Internecie. Z tego pomysłu korzystają rządy wielu państw, powołując w swoich strukturach tzw. CERT-y rządowe. Jednym z głównych źródeł sukcesów CERT-ów jest szybka komunikacja, mająca za zadanie skuteczne działania przeciwko pojawiającemu się zagrożeniu. Aby taka komunikacja była możliwa, należy mieć partnera w tym miejscu sieci (tzw. constituency), z którego pochodzi atak. S K U T E C Z N A K O M U N I K A C J A Problem polega na tym, że mimo istnienia setek zespołów reagujących są nadal na świecie takie miejsca, gdzie nie ma do kogo się zwrócić w razie ataku, jak również nikt w zaatakowanym miejscu nie dba o to, żeby pomagać użytkownikom Sieci, którzy zostali zaatakowani. Dlatego tak ważne jest, aby działać na rzecz likwidacji białych plam na świato- Idea CERT-u, czyli zespołu reagującego na naruszenia bezpieczeństwa w sieci, nie tylko się sprawdziła, ale stała się jednym z najlepszych pomysłów na zwalczanie nielegalnych działań w Internecie. Jacques Schuurman SURFnet-CERT, Holandia Projekt CLOSER ma znaczenie strategiczne. Ściśle współpracując przy obsłudze incydentów, możemy utrzymywać Internet na stosunkowo bezpiecznym poziomie. Ważne jest, aby uczestnicy projektu byli świadomi, że odpowiedzialność za bezpieczeństwo sieci trzeba brać w swoje ręce i nie czekać, aż władze rozwiążą za nich ten problem. Jest to szczególnie istotne w krajach, które zostały objęte tym projektem. Nowopowstającym zespołom chcemy pokazać, jak owocna może być międzynarodowa współpraca, a udzielając pomocy i doradztwa, jesteśmy w stanie przekonać je do wspólnych działań. 17

18 Tworzenie now ych CERT- ów CEENet Central and Eastern European Networking Association jest to organizacja pozarządowa skupiająca organizacje krajowe, zajmujące się problematyką nauczania i badań, pełniące jednocześnie w poszczególnych krajach rolę sieci naukowych i akademickich. W CEENet są reprezentowane: Albania, Armenia, Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Gruzja, Grecja, Kazachstan, Kirgistan, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Mongolia, Polska, Rumunia, Rosja, Słowenia, Słowacja, Tad ykistan, Turcja, Węgry, Uzbekistan. Działania sieci: n wzajemna pomoc techniczna i organizacyjna, n promowanie współpracy sieci badawczych, n organizacja warsztatów, kursów i konferencji, n publikacje i współpraca z podmiotami zewnętrznymi. wej mapie CERT-ów, w szczególności zaś wspierać wszelkie inicjatywy zmierzające do powstawania nowych zespołów. Między innymi dlatego NASK, którego istotnym obszarem działalności jest bezpieczeństwo teleinformatyczne, przez swój zespół CERT Polska aktywnie zaangażował się w działanie na rzecz powstawania nowych CERT-ów w środowisku CEENet 2 (Central and Eastern European Networkin Association). D W U L E T N I P R O J E K T W marcu 2007 roku zespół CERT Polska wystąpił do NATO z wnioskiem o akceptację projektu o nazwie CLOSER, którego głównym celem byłaby aktywna pomoc tym, którzy zdecydowali się na stworzenie zespołów reagujących w krajach, w których takich zespołów jeszcze nie ma. Propozycja projektu została zaakceptowana i we wrześniu ubiegłego roku rozpoczął się dwuletni projekt, który jest prowadzony przez CERT Polska przy wsparciu z CEE- Net, azerskiej organizacji AzNET oraz holenderskiego zespołu SURFnet CERT. Głównym celem projektu jest stworzenie i doprowadzenie do skutecznego działania nowych zespołów CERT w takich krajach, jak: Albania, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Macedonia, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan, a nawet Afganistan. Głównymi narzędziami mającymi pomóc w osiągnięciu zamierzonego celu jest system szkoleń i tzw. coaching. C Y K L S Z K O L E Ń Przedstawicieli wybranych organizacji we wspomnianych krajach czeka seria szkoleń odbywających się w ramach europejskiego projektu TRANSITS Jacek Gajewski Sekretarz CEENet transits.org/. Jest to sprawdzony model szkoleniowy; tego typu szkolenia zostały już trzykrotnie przeprowadzone w różnych miejscach, dla różnych słuchaczy (Tbilisi 2005, Warszawa 2006, Skopje 2007). Oprócz dedykowanych szkoleń uczestnicy projektu będą mieli okazję uczestnictwa w międzynarodowych konferencjach i spotkaniach zespołów reagujących organizowanych przez wspominany FIRST oraz europejskie forum zespołów reagujących TERENA TF-CSIRT a także innych konferencjach związanych z tematyką bezpieczeństwa. Już we wrześniu ub.r. kilku przedstawicieli nowopowstających CERT-ów pojawiło się podczas międzynarodowej konferencji ISSE/SECURE Stowarzyszenie Akademickich Sieci Komputerowych Krajów Europy Środkowej i Wschodniej (CEENet) realizuje finansowany przez NATO projekt tworzenia zespołów CERT w 12 krajach byłego ZSRR. Każdemu z tych krajów przekazano zestaw komputerów i routerów, pozwalający na monitorowanie sieci oraz przeszkolono 2-3 pracowników. Projekt CLOSER realizowany przez NASK ma Coaching, który został zaplanowany w projekcie, będzie polegał na systematycznej asyście zespołu CERT Polska przy obsłudze incydentów związanych z constituency nowych CERTów. Polski zespół prowadzi aktywny monitoring wszystkich przypadków, które do niego trafiają, w dużym stopniu ataków wykrywanych przez system ARAKIS na celu dalsze doskonalenie pracy tych nowopowstałych Zespołów CERT przez przekazywanie im praktycznych doświadczeń bardziej doświadczonych zespołów, dalsze szkolenia i monitorowanie ich pracy, pomoc w opracowaniu standardów organizacyjnych oraz włączenie ich do prac prowadzonych na poziomie międzynarodowym. 18

19 Przekaz y wanie doświadczeń i przekazuje je bezpośrednio do zespołów w innych krajach. Przy tej okazji zbierane są dane, które pozwolą na ocenę działania CERT-ów, do których zostały przekazane incydenty. W ten sposób powstanie pewnego rodzaju metryka skuteczności obsługi incydentów. Te zespoły, które gorzej będą sobie radziły z przekazanymi przypadkami, będą systematycznie monitowane. W S P Ó L N A I N I C J AT Y W A Taka operacyjna współpraca jest jednym z najlepszych sposobów na przekazanie praktycznej wiedzy, jak obsługiwać incydenty sieciowe. Doświadczenia zdobyte w codziennej współpracy będą podstawą do przeprowadzenia spotkań koordynacyjnych, podczas których będzie omawiany przebieg projektu, jego ocena i pomysły na osiągnięcie jeszcze większej jego skuteczności. Współpraca CERT Polska ze środowiskiem CEENet, którego zresztą NASK jest członkiem, trwa w rzeczywistości już od kilku lat. Przedstawiciele zespołu kilkukrotnie byli wykładowcami podczas spotkań, warsztatów i szkoleń organizowanych przez CEENet, które odbywały się w wielu krajach (Mołdawii, Macedonii, Turcji). W szczególności istotne były trzy edycje szkoleń zorganizowanych dla środowiska CEENet, przeznaczonych dla osób zaczynających swoją przygodę z obsługą incydentów. Ta współpraca w sposób naturalny przekonała obydwie strony, że warto ją usystematyzować i nadać strukturę projektu, dzięki czemu łatwiejsze będzie wyznaczenie konkretnych celów i ich realizacja. Tak właśnie się stało, a projekt CLOSER jest efektem dotychczasowej współpracy. Głównym celem projektu CLOSER jest stworzenie i doprowadzenie do skutecznego działania nowych zespołów CERT w takich krajach, jak: Albania, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Macedonia, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan, a nawet Afganistan. Przy okazji projektu zostały postawione pewne nowatorskie cele. Od lat bolączką środowiska CERT-owego jest brak wspólnej klasyfikacji incydentów. Z tego powodu jest niemożliwe połączenie statystyk różnych zespołów oraz bardziej globalne spojrzenie na zjawisko, a także porównanie zjawisk występujących na różnych obszarach. Chcemy pokusić się o wprowadzenie wspólnej klasyfikacji incydentów sieciowych dla wszystkich uczestników projektu CLOSER. Biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia nie spodziewamy się, że będzie to łatwe zadanie, ale warto spróbować. Klasyfikacja, która będzie promowana została wypracowana podczas projektu ecsirt.net w którym brało udział siedem różnych europejskich zespołów CERT. Projekt już ruszył. Został on zaprezentowany m.in. podczas spotkania CERTów w Porto oraz w czasie spotkania kadry zarządzającej środowiska CEENet w Ochrydzie. Propozycja prezentacji tego projektu została zgłoszona na przyszłoroczną konferencję FIRST w Vancouver. Rozpoczęliśmy prace mające na celu doprowadzenie do dojrzałego modelu organizacyjnego zespołów, które przystąpiły do projektu (korzystamy z przygotowanego przez europejską agencję ENISA przewodnika A step-by-step approach on how to set up a CSIRT ). Na ukończeniu jest rosyjskie tłumaczenie tego materiału. Dla wielu uczestników projektu jest to język, w którym znacznie lepiej się komunikują niż po angielsku. Przy okazji powstaje unikalne zestawienie rosyjskich tłumaczeń terminów stale obecnych w dziedzinie obsługi incydentów teleinformatycznych. P L A N T W O R Z E N I A Z E S P O Ł U We wspomnianym przewodniku uczestnicy znajdą szczegółowy plan projektu tworzenia zespołu CERT, wiele szczegółowych porad i odnośników do tego, co w pracy CERT-owej sprawdza się najlepiej. Zakres dopasowania do standardu przedstawionego w tym dokumencie będzie monitorowany za pomocą kwestionariusza kontroli zgodności. Projekt CLOSER skończy się we wrześniu 2009 roku. Liczymy na to, że do tego czasu uda się stworzyć co najmniej 10 w pełni funkcjonujących, aktywnych zespołów CERT-owych, przeszkolić od 20 do 30 specjalistów obsługi incydentów. Mamy nadzieję, że około pięć zespołów będzie na tyle dobrze sobie radziło z nowym wyzwaniem, że będą w stanie sprostać standardom obowiązującym w FIRST i wstąpić do tej organizacji. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do śledzenia postępów projektu. Już niebawem więcej informacji o projekcie CLOSER będzie można znaleźć pod adresem Autor jest kierownikiem Działu CERT Polska w NASK 19

20 IN T E R NE T Dynamiczne strony w w w ANNA WŁOCZEWSK A Biblioteka dla webmastera W dobie interaktywnych serwisów internetowych webmaster musi bardzo dobrze orientować się nie tylko w wykorzystywanych technikach, ale tak e w dostępnych narzędziach, które ułatwiają i usprawniają pracę. Rozwój Internetu i rosnące wymagania użytkowników sprzyjają nie tylko powstawaniu nowych technik, takich jak AJAX, ale również doskonaleniu już istniejących. W przypadku JavaScriptu bardzo popularne stały się biblioteki, będące zbiorem praktycznych funkcji usprawniających pracę z tym językiem. Istnieje kilka zabiegów, które webmaster może zastosować podczas tworzenia dynamicznej strony internetowej. Najprostszym sposobem jest wykorzystywanie gotowych gadżetów, np. kalendarza czy zegarka. Znajomość języka skryptowego nie jest tu wymagana, z drugiej jednak strony jest to rozwiązanie banalne, nie wykorzystujące w pełni możliwości, jakie obecnie daje JavaScript. Drugim sposobem jest samodzielne pisanie skryptów. To podejście z kolei wymaga L I C E N C J A B S D Liberalna licencja zezwalająca na modyfikacje kodu i jego rozprowadzanie, tak e bez postaci źródłowej, a nawet włączenia do zamkniętego oprogramowania. Warunkiem jest załączenie do produktu informacji o autorach oryginalnego kodu i treści licencji. od programisty ogromnej wiedzy i pochłania sporo czasu. Trzecim sposobem jest zastosowanie gotowych bibliotek. Jego główne zalety to: Usprawnienie pracy biblioteki zawierają zbiór praktycznych, niskopoziomowych funkcji i klas ułatwiających pracę z językiem JavaScript, usprawniają poru- B I B L I O T E K I J A V A S C R I P T biblioteka wspierająca operacje na DOM, animacje, obsługę zdarzeń, AJAX najpopularniejsza biblioteka, wspiera proste operacje na DOM, obsługę zdarzeń, AJAX. Tworzenie animacji wymaga dodatkowych bibliotek np. scriptaculous narzędzie do tworzenia animacji i efektów wizualnych, wspiera obsługę zdarzeń, AJAX biblioteka do zaawansowanej obsługi DOM, zdarzeń, animacji, DHTML oraz AJAX 20