Jzyk. Rozumienie. Komunikacja

Transkrypt

1 Jzyk. Rozumienie. Komunikacja Mikołaj Domaradzki, Emanuel Kulczycki, Michał Wendland Shared by Emanuel Kulczycki The author(s) would appreciate your feedback on this article. Click the yellow button below. Thank you! Server Generated Time Stamp This file was shared on peerevaluation.org on Mon, 26 Mar :45:

2

3

4

5 KOLEGIUM WYDAWNICZE Tadeusz Buksiñski (przewodnicz¹cy), Boles³aw Andrzejewski, Barbara Kotowa, Anna Pa³ubicka, Krzysztof Przybyszewski (sekretarz), Jan Such Recenzent prof. dr hab. Czes³aw G³ombik Copyright by Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, 2011 Projekt ok³adki Krzysztof Domaradzki Redakcja Izabela Baran ISBN WYDAWNICTWO NAUKOWE INSTYTUTU FILOZOFII UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU Poznañ, ul. Szamarzewskiego 89c, tel , fax , wnifuam@amu.edu.pl filozof.amu.edu.pl DRUK: Zak³ad Graficzny UAM ul. Wieniawskiego 1, Poznañ

6 Spis treœci Przedmowa... 9 Intelektualna droga Profesora Boles³awa Andrzejewskiego Curriculum vitae Spis publikacji Czêœæ pierwsza JÊZYK I KOMUNIKACJA Gerhart Schmidt, Vom Ursprung der Sprache Leon Miodoñski, Herder kontra Süßmilch pocz¹tki sporu o pochodzenie jêzyka Andrzej L. Zachariasz, Filozofia a jêzyk. Uniwersalnoœæ filozofii a partykularnoœæ kultur narodowych Tadeusz Buksiñski, Mass media i Internet w sferach publicznych S³awomir Leciejewski, Komunikacja multimedialna w edukacji filozoficznej XXI wieku Krzysztof Przybyszewski, Problem wolnoœci s³owa w spo³eczeñstwie informacyjnym Czes³aw Karolak, Widerstand gegen Zensur im Dritten Reich und seine Reflexion nach Zbigniew Tworak, O pojêciu wiedzy wspólnej Maciej B³aszak, Systemowy model komunikacji spo³ecznej Magdalena Skorczyk, Status racjonalnoœci konsensualno-komunikacyjnej w etyce dyskursu Karla-Otto Apla Honorata Korpikiewicz, Jêzyk cia³a zwierz¹t Tomasz Sahaj, Aktywnoœæ stadionowa kibicowskich grup ultras jako przejaw komunikacji spo³ecznej

7 Czêœæ druga KULTURA I FILOZOFIA Anna Pa³ubicka, O modernistycznym rodowodzie klasycznego pojêcia symbolu, jego po ytkach i ograniczeniach poznawczych Anna Zió³kowska, Implikacje Ricoeurowskiego ujêcia symbolu dla sensu podmiotowoœci Marek Kwiek, Komisja Europejska a uniwersytety: ró nicowanie i izomorfizacja systemów edukacyjnych w Europie Anna Leœniewska, Dydaktyka etyki. Wokó³ pojêcia uzasadnienia Roman Kubicki, yæ tylko po to, aby yæ? Miros³aw Piechowiak, Wola i zmys³y. Mi³oœæ w refleksji filozoficznej Artur Schopenhauer i Ludwig Feuerbach w kontekœcie emocji ponowoczesnej Jan Wasiewicz, Cnota niekonsekwencji, czyli o mo liwoœci dialogu miêdzy wierz¹cymi a niewierz¹cymi. Kilka uwag na marginesie lektury Leszka Ko³akowskiego Krzysztof Brzechczyn, Czy historiozofia zak³ada teleologiczn¹ wizjê przesz³oœci? Hermann Schmitz, Wozu noch Philosophie? Henryk Anzulewicz, Die aristotelisch-platonische Synthese Alberts des Großen 291 Norbert Leœniewski, Uwagi o przedmiocie i obiekcie u Kanta Przemys³aw Parszutowicz, Ewolucja neokantyzmu Ernsta Cassirera Tomasz Albiñski, Recepcja sylogistyki klasycznej w pismach logicznych Kanta 325 W³odzimierz Wilowski, M¹droœæ antyczna, orientalna a staro- i nowotestamentowa. Kilka uwag o istocie m¹droœci w komparatystyce filozoficznej i religijnej Bogus³aw Polak, Geneza i wybuchu powstania w Poznaniu 27 grudnia 1918 roku w opinii niemieckiego œwiadka Andrzej Wawrzynowicz, Metafilozoficzne znaczenie Heglowskiej wyk³adni pojêcia czasu Anna Mro ewska, Dantons Tod von Georg Büchner und die Maskierung der Gewalt Czêœæ trzecia W DARZE Richard Wisser, Gedichte, die zu denken geben ucja Danielewska, Proœba o ciszê Filozofia

8

9

10 Przedmowa Oddajemy w rêce Czytelników tom prac poœwiêcony Profesorowi zwyczajnemu doktorowi habilitowanemu Boles³awowi Andrzejewskiemu z okazji 65. urodzin i ponad 40-letniej pracy naukowo-dydaktycznej. Autorzy tekstów nale ¹ do grona przyjació³, wspó³pracowników i uczniów Szanownego Jubilata. Zakres oraz ró - norodnoœæ treœci materia³ów przedk³adanych Czytelnikowi koresponduje z bogactwem zainteresowañ badawczych Profesora. Niniejsze artyku³y s¹ jednoczeœnie wyrazem uznania dla dokonañ naukowych Profesora Andrzejewskiego, a tak e wyra aj¹ podziêkowania za nieustann¹ inspiracjê, jak¹ obdarza On coraz to nowe pokolenia wykszta³conych w Jego szkole uczniów i kontynuatorów. Naturalnym wprowadzeniem do niniejszej ksi¹ ki jest szkicowe przedstawienie drogi yciowej oraz bogatego dorobku naukowego Naszego Jubilata. Pierwszym zaprezentowanym artyku³em jest tekst Gerharta Schmidta, koncentruj¹cy siê na filozoficznych i jêzykoznawczych aspektach Ÿróde³ jêzyka. Autor odwo³uje siê miêdzy innymi do prac Ludwiga Wittgensteina czy Arnolda Gehlena, najwiêcej uwagi poœwiêcaj¹c jednak zapatrywaniom Johanna Gottfrieda Herdera. Pogl¹dy tego wybitnego niemieckiego myœliciela stanowi¹ równie temat artyku³u Leona Miodoñskiego. Analizuj¹c problem pochodzenia jêzyka, autor konfrontuje pogl¹dy Herdera ze stanowiskiem Johanna Petera Süßmilcha, umieszczaj¹c spór miêdzy nimi w perspektywie oœwieceniowych dyskusji filozoficznych i jêzykoznawczych. W kolejnym tekœcie Andrzej L. Zachariasz poddaje analizie zagadnienie relacji miêdzy filozofi¹ a jêzykiem w odniesieniu do fenomenu filozofii narodowych. Autor formu³uje wa kie myœli na temat zasadnoœci uprawiania filozofii jedynie w jakimœ uniwersalnym jêzyku (na przyk³ad angielskim), wskazuj¹c zarazem na potencjalnie negatywne konsekwencje tego zjawiska dla samego myœlenia filozoficznego. Artyku³ Tadeusza Buksiñskiego dotyczy obecnoœci i roli œrodków komunikacji masowej, zw³aszcza Internetu, w obszarze sfery publicznej. Punktem odniesienia s¹ tu pogl¹dy wybitnego twórcy teorii dzia³ania komunikacyjnego Jürgena Habermasa, w tym jego (dla niektórych komentatorów kontrowersyjne) ujêcie roli Internetu w przestrzeni publicznej. S³awomir Leciejewski w kolejnym artykule pokazuje, w jaki sposób mo na wykorzystaæ tzw. nowe media do przeprowadzania

11 10 Przedmowa efektywniejszego procesu dydaktycznego w edukacji filozoficznej. Multimedia wzbogacaj¹ warsztat dydaktyczny wyk³adowcy, ucznia i studenta, a kszta³cenie multimedialne jest nauczaniem-uczeniem siê uruchamiaj¹cym wiele torów przep³ywu informacji. Artyku³ Krzysztofa Przybyszewskiego Problem wolnoœci s³owa w spo³eczeñstwie informacyjnym stanowi poniek¹d nawi¹zanie do artyku³u Tadeusza Buksiñskiego. Autor pyta o wp³yw mediów masowych na wolnoœæ s³owa w spo³eczeñstwie informacyjnym, czy raczej w spo³eczeñstwie wiedzy. Ograniczanie wolnoœci wypowiedzi stanowi równie temat artyku³u Czes³awa Karolaka, poœwiêconego cenzurze w hitlerowskich Niemczech, zw³aszcza walce z tym zjawiskiem i jego konsekwencjami po 1945 roku. Z kolei Zbigniew Tworak podejmuje zagadnienie wiedzy wspólnej i jej roli w komunikacji spo³ecznej oraz analizie dzia³añ grupowych. Rozwa ania skoncentrowane s¹ wokó³ analizy amig³ówki brudnych dzieci. Natomiast Maciej B³aszak prezentuje propozycjê dynamicznego ujêcia fenomenu komunikacji ludzkiej. Przedstawia on mianowicie systemowy model komunikacji spo³ecznej, w którym sytuacja komunikacyjna jest traktowana jako pewna ca³oœæ, której elementy wywieraj¹c na siebie dynamiczny wp³yw tworz¹ uk³ad rz¹dz¹cy siê okreœlonymi prawami. Artyku³ Magdaleny Skorczyk porusza zagadnienie racjonalnoœci w ramach transcendentalno-pragmatycznego projektu jednego z najwybitniejszych filozofów komunikacji Karla-Otto Apla. Autorka koncentruje siê na Aplowskiej etyce dyskursu, odwo³uj¹c siê równie do teorii dzia³ania komunikacyjnego Habermasa. Honorata Korpikiewicz w tekœcie Jêzyk cia³a zwierz¹t podejmuje zagadnienie komunikowania siê zwierz¹t oraz ludzkiej interpretacji tych zachowañ. Autorka stara siê pokazaæ, w jaki sposób psy, konie czy koty komunikuj¹ siê za pomoc¹ w³asnych cia³. Pierwsz¹ czêœæ tomu zamyka tekst Tomasza Sahaja, który podejmuje rozwa ania na temat roli sportu we wspó³czesnej kulturze, prezentuj¹c zarazem analizê grup ultras zorientowan¹ na rozumienie re yserowanych zachowañ jako przejawów komunikacji spo³ecznej. Czêœæ drug¹, zatytu³owan¹ Kultura i filozofia, otwiera tekst Anny Pa³ubickiej, która porusza problem oœwieceniowego rodowodu pojêcia symbolu obecnego w naukach humanistycznych. Autorka wskazuje ró nice pomiêdzy nowo ytnym (oœwieceniowym) a wspó³czesnym rozumieniem zwi¹zku symbolizowania, a jednoczeœnie wp³yw (w tym i ograniczenia), jaki ma on na okreœlanie statusu zwi¹zków przyczynowo-skutkowych, tym samym wiêc i na status wiedzy. Z kolei Anna Zió³kowska zarysowuje rozleg³¹ panoramê genezy symbolu oraz sposobu wykorzystania tego terminu w myœli Paula Ricoeura. W przedk³adanym tekœcie pokazuje ona, jakie implikacje niesie ró norakie odczytywanie tego pojêcia. W tekœcie Komisja Europejska a uniwersytety: ró nicowanie i izomorfizacja systemów edukacyjnych w Europie Marek Kwiek porusza zagadnienia zwi¹zane z przeobra aniem siê uniwersytetów, które wi¹ e siê z przyjmowaniem idei spo³eczeñstwa i gospodarki opartych na wiedzy. Artyku³ autorstwa Anny Leœniewskiej podejmuje problematykê dydaktyki etyki, odnosz¹c j¹ przede wszystkim do idei uzasadnienia (w etyce deskryptywnej

12 Przedmowa 11 i preskryptywnej) maj¹cej znaczenie metodyczne w kontekœcie nauczania etyki jako dziedziny filozofii. Natomiast rozwa ania zawarte w tekœcie Romana Kubickiego yæ tylko po to, aby yæ? koncentruj¹ siê na podstawowych pytaniach zwi¹zanych z tym, w jaki sposób mówiæ o wartoœciach ycia i cz³owieka. Autor pokazuje, w jaki sposób mo emy rozmawiaæ o sensie ycia i przyjmowanych wartoœciach. W tekœcie Wola i zmys³y Miros³awa Piechowiaka poruszona zosta³a tematyka mi³oœci jako przedmiotu refleksji filozoficznej, na przyk³adzie stanowisk klasycznych filozofów niemieckich: Schopenhauera i Feuerbacha. Problem mi³oœci, a tak- e cielesnoœci i po ¹dania jest w artykule odniesiony równie do myœli ponowoczesnej, g³ównie Zygmunta Baumana. Jan Wasiewicz podejmuje siê wskazania warunków wypracowywania modelu dialogu pomiêdzy jednostkami wierz¹cymi i niewierz¹cymi. Opieraj¹c siê na rozwa- aniach miêdzy innymi Leszka Ko³akowskiego i Michela Onfraya pokazuje on podstawowe problemy stoj¹ce u podstaw wzajemnego tolerowania siê. Nastêpny tekst Czy historiozofia zak³ada teleologiczn¹ wizjê przesz³oœci? autorstwa Krzysztofa Brzechczyna przedstawia rolê nie-marksowskiego materializmu historycznego w sposobie rozumienia roli historiozofii. Z kolei Hermann Schmitz stawia fundamentalne pytanie: Po co jeszcze filozofia?. Nawi¹zuj¹c do diagnozy, jak¹ Martin Heidegger postawi³ filozofii najnowszej, Schmitz wskazuje na now¹ fenomenologiê jako jedn¹ z mo liwych odpowiedzi na pytanie o rolê filozofii dzisiaj. Artyku³ Henryka Anzulewicza przypomina postaæ i pogl¹dy filozoficzne wybitnego myœliciela œredniowiecznego Alberta Wielkiego, koncentruj¹c siê na jego syntetycznym ujêciu stanowisk Platona i Arystotelesa, które mia³o wielkie znaczenie dla ich œredniowiecznej interpretacji. Natomiast Norbert Leœniewski analizuje problematykê rozumienia pojêæ przedmiot i obiekt z pierwszego i drugiego wydania Krytyki czystego rozumu oraz konsekwencji wynikaj¹cych z ich niekonsekwentnego u ywania przez Kanta. Przemys³aw Parszutowicz, odnosz¹c siê do rozwa añ Profesora Andrzejewskiego nad myœl¹ Ernsta Cassirera, analizuje rolê metafizyki w pismach Marburczyka. Analizuj¹c najnowsze opracowania, autor pokazuje, e metafizyka mo e byæ potraktowana jako jeden z etapów ewolucji myœli neokantysty. Artyku³ Tomasza Albiñskigo Recepcja sylogistyki klasycznej w pismach logicznych Kanta stanowi interesuj¹c¹ próbê przypomnienia wk³adu, jaki w dzieje logiki mia³ autor Krytyki czystego rozumu. Analizuj¹c sytuacjê historyczn¹ logiki w Niemczech, a zw³aszcza na królewieckim uniwersytecie w dobie oœwiecenia, autor podkreœla znaczenie dyskusji Kanta z klasyczn¹ logik¹ sylogistyczn¹. W³odzimierz Wilowski podejmuje tematykê pojêcia m¹droœci w tekstach klasycznych, omawiaj¹c i porównuj¹c ze sob¹ filozoficzne i religijne wyobra enia m¹droœci na gruncie biblijnym (Stary Testament), a tak e antycznym (greckim) oraz orientalnym (hinduistycznym). Zawarte w tekœcie rozwa ania Bogus³awa Polaka dotycz¹ analizy genezy wybuchu powstania w Poznaniu w roku Przyczynkiem do analizy jest mijaj¹ca niedawno 90. rocznica tego wielkopolskiego zrywu. Autor patrzy na to wydarzenie

13 12 Przedmowa przez pryzmat relacji niemieckiego œwiadka Dietricha Vogta o³nierza 20. pu³ku artylerii lekkiej, stacjonuj¹cego wówczas w Poznaniu. Andrzej Wawrzynowicz analizuje w swoim tekœcie metafilozoficzne znaczenie pojêcia czasu w myœli Heglowskiej, podkreœlaj¹c zarazem znaczenie historycznego ujêcia czasu na tle innych jego koncepcji filozoficznych, zw³aszcza Kanta. Do bliskiej profesorowi Andrzejewskiemu tematyki burzliwych czasów prze³omu oœwiecenia i romantyzmu nawi¹zuje artyku³ Anny Mro ewskiej dotycz¹cy interpretacji dramatu niemieckiego myœliciela i rewolucjonisty Georga Büchnera Œmieræ Dantona. Zwieñczeniem ksi¹ ki s¹ utwory poetyckie dedykowane Szanownemu Jubilatowi Profesorowi Andrzejewskiemu, których autorami s¹ Richard Wisser i ucja Danielewska. Miko³aj Domaradzki Emanuel Kulczycki Micha³ Wendland

14 Od polskiego humanizmu przez homo symbolicus do homo universus Intelektualna droga Profesora Boles³awa Andrzejewskiego Sapiens autem a nullo contemnitur. Magnitudinem suam novit. Profesor zwyczajny doktor habilitowany Boles³aw Andrzejewski jest filologiem, filozofem oraz teoretykiem komunikacji. Niepodobna w sposób rzetelny i zarazem wyczerpuj¹cy dokonaæ przegl¹du rozleg³ego dorobku naukowego Profesora. Chocia wiêc przedstawione tutaj refleksje nie mog¹ w pe³ni zdaæ sprawy z bogactwa myœli Profesora Andrzejewskiego, to jednak warto na wstêpie zaznaczyæ, i nawet tylko pobie ne spojrzenie na drogê intelektualn¹ Profesora pozwala zaobserwowaæ, e wieloletnie badania nad polskim humanizmem, kantyzmem i neokantyzmem oraz romantyzmem i neoromantyzmem zaowocowa³y imponuj¹c¹ syntez¹, która obecnie stanowi podstawê teoretyczn¹ oraz sta³y punkt odniesienia dla wielu Jego uczniów. Swoj¹ drogê naukow¹ rozpocz¹³ Profesor Andrzejewski od g³êbokiego namys³u nad filozofi¹ polsk¹. W roku 1974 obroni³ dysertacjê doktorsk¹ zatytu³owan¹ Inspiracje pragmatystyczne w pogl¹dach filozoficznych W³adys³awa Mieczys³awa Koz³owskiego. Ta wa na rozprawa ukaza³a siê drukiem w roku 1979 pod nieco zmienionym tytu³em Pogl¹dy filozoficzne W³adys³awa Mieczys³awa Koz³owskiego. Stanowi ona pionierskie opracowanie, które po dzieñ dzisiejszy pozostaje wzorem dla badañ nad refleksj¹ Koz³owskiego, a szerzej tak e nad filozofi¹ polsk¹. Rzeczony myœliciel ( ) nale a³ do grona niezwykle aktywnych przedstawicieli myœli polskiej okresu póÿnorozbiorowego. W swoich pogl¹dach twórczo nawi¹zywa³ on do polskiej tradycji filozoficznej z po³owy wieku XIX (zw³aszcza do takich jej luminarzy, jak K. Libelt, A. Cieszkowski czy B. Trentowski). Badanie pogl¹dów Koz³owskiego wymusi³o na m³odym wówczas Badaczu

15 14 Od polskiego humanizmu, przez homo symbolicus, do homo universus podjêcie gruntownych studiów na temat tamtego okresu polskiej historii intelektualnej. Studia przeprowadzone nad Ÿród³owym kontekstem myœli Koz³owskiego, a w dalszej perspektywie myœli polskiej w ogóle, doprowadzi³y Profesora Andrzejewskiego do wniosku, i istotê filozofii polskiej stanowi jej praktyczny wymiar, który objawia siê zdecydowan¹ koncentracj¹ na problematyce politycznej, spo³ecznej, etycznej i religijnej, po³¹czon¹ z niechêci¹ do podejmowania zagadnieñ czysto teoretycznych (zw³aszcza dotycz¹cych logiki, metodologii nauk, teorii poznania czy ontologii). W konsekwencji Profesor zgadza siê z Koz³owskim i badaczami okresu miêdzywojennego, a eby ca³oœciowo charakteryzowaæ polsk¹ myœl filozoficzn¹ jako pragmatystyczn¹, w celu podkreœlenia jej intelektualnego powinowactwa za pogl¹dami W. Jamesa i F.C.S. Schillera. Dalsze badania i wnikliwe analizy doprowadzi³y Profesora Andrzejewskiego do wniosku, e stopniowo (zw³aszcza z pocz¹tkiem XIX wieku) budzi siê w polskim narodzie swoista œwiadomoœæ teoretyczna, wiod¹ca w konsekwencji do próby przedstawienia pewnej syntezy praktyki i teorii. Potrzeba powy szej syntezy zaowocowa³a programem filozoficznym Koz³owskiego, który ³¹czy³ filozofiê Kanta z amerykañskim pragmatyzmem. Stanowisko to opiera siê na rozró nieniu trzech fundamentalnych prawd (rozumu, uczucia i woli), oddziela prawdê wiedzy (inspiracje Kantowskie) od prawd mniej racjonalnych (inspiracje pragmatystyczne). Dokonuje wszak e syntezy tych prawd w prawdzie filozoficznej, które to zjawisko filozoficzne nazwane zosta³o przez Profesora humanizmem polskim. Zwieñczeniem badañ Profesora Andrzejewskiego nad Ÿród³ami polskiej to samoœci duchowej by³ cykl wyk³adów wyg³oszonych w kraju i za granic¹, miêdzy innymi w Buenos Aires, gdzie w roku 1987 Profesor przebywa³ w charakterze visiting professor. Owocem tych e wyk³adów by³a ostatecznie ksi¹ ka zatytu³owana Esbozos sobre la filosofia polaca (1998). W latach siedemdziesi¹tych XX wieku dokona³o siê istotne poszerzenie spektrum badawczego Profesora Andrzejewskiego. Mia³ wówczas miejsce powrót do Jego germanistycznych korzeni, który wi¹za³ siê z d³ugoterminowym pobytem badawczym w Niemczech (pocz¹wszy od roku 1978) w ramach Fundacji im. Aleksandra von Humboldta. Profesor wspó³pracowa³ wówczas z takimi koryfeuszami niemieckiej humanistyki, jak Hans-Georg Gadamer, Reiner Wiehl, Gerhard Funke, Karl-Otto Apel, Gerhart Schmidt, Hermann Schmitz, Josef Simon, Richard Wisser, których pogl¹dy w istotny sposób wp³ynê³y na kszta³towanie siê Jego sylwetki intelektualnej. Gruntowne studia nad filozofi¹ niemieck¹ rozpocz¹³ Profesor Andrzejewski od symbolicznej teorii kultury Ernsta Cassirera. Kulminacj¹ owych studiów by³a rozprawa habilitacyjna zatytu³owana Animal symbolicum. Ewolucja neokantyzmu Ernsta Cassirera, wydana w roku Oprócz Cassirera kolejnymi wa nymi mistrzami w intelektualnym rozwoju Profesora byli Kant i Humboldt. Propagowany przez owych myœlicieli sceptycyzm co do mo liwoœci poznania œwiata samego w sobie uprzytomni³ Profesorowi koniecznoœæ sit venia verbo zadowolenia siê zjawiskami, powstaj¹cymi na podstawie wra eñ p³yn¹cych ze strony owego œwiata samego w sobie. Ustalenia Profesora Andrzejewskiego by³y zaœ nastêpuj¹ce. Dla Humboldta Kantowski przewrót kopernikañski dotyczy ju nie tyle poznania o charakterze przyrodoznawczym (czy nawet scjentystycznym), ile raczej

16 Intelektualna droga Profesora Boles³awa Andrzejewskiego 15 definicji jêzyka oraz rozumienia w procesie komunikacji. Jêzyk przesta³ byæ zatem narzêdziem danym raz na zawsze (ergon), lecz sta³ siê energeia, czyli nieustann¹ prac¹ ducha, w rezultacie której to s³owa i jêzykowe struktury otrzymuj¹ swoje sensy, odmienne w ka dorazowym akcie mowy. Stanowisko to uleg³o pog³êbieniu w filozofii Ernsta Cassirera, który jako neokantysta zradykalizowa³ stanowisko Kanta, neguj¹c metodologiczn¹ przydatnoœæ teoretycznego konstruktu rzeczy samej w sobie (odmawiaj¹c jej de facto wszelkiego substancjalnego statusu). Miast tego postulowa³ on kategoriê funkcjonowania tworów kulturowych. Pisa³ o tym w swej obszernej pracy zatytu³owanej Pojêcie substancji i pojêcie funkcji (1910). Konsekwencj¹ metodologicznego radykalizmu Cassirera by³a przeto oryginalna modyfikacja Kantowskiego krytycyzmu, który ekstrapolowany zosta³ na wszelkie dziedziny kultury (tzw. formy symboliczne ). W swej trzytomowej Filozofii form symbolicznych ( ) Cassirer zdiagnozowa³, i byt matematyczno-przyrodniczy nie wyczerpuje ca³ej aktywnoœci cz³owieka, w zwi¹zku z czym krytyka rozumu musia³a staæ siê krytyk¹ kultury. Powstaj¹ce w obrêbie kultury symbole zosta³y pozbawione substancjalnych odniesieñ: sta³y siê one tworami autonomicznymi, powsta³ymi w wyniku podmiotowej aktywnoœci, opartej na apriorycznych si³ach. Cz³owiek, w odró nieniu od innych ywych istot, potrafi bowiem przezwyciê aæ ograniczenia przestrzeni i czasu, konstruuj¹c symbole i staj¹c siê tym samym homo symbolicus (w terminologii Cassirera animal symbolicum). W swych inspirowanych powy szymi ustaleniami refleksjach nad tak szeroko rozumianym cz³owiekiem doszed³ Profesor Andrzejewski do niezwykle interesuj¹cej konstatacji. Otó stwierdzi³ On, i wszystkie dotychczasowe ujêcia antropologiczne, mimo swego niezaprzeczalnego wk³adu w zg³êbianie istoty cz³owieczeñstwa, posiadaj¹ pewien wspólny niedostatek. Profesor ustali³ mianowicie, i mankamentem owym jest pewna jednostronnoœæ ujêæ antropologicznych, wskazuj¹cych zawsze i nieodmiennie na jedn¹ tylko cechê cz³owieka: jego bycie wyprostowanym, zabawowym, zrêcznym, pracuj¹cym, myœl¹cym, abstrakcyjnym czy (jak u Cassirera) symbolicznym. Szczególny niepokój Profesora wywo³a³ fakt, i przyt³aczaj¹ca wiêkszoœæ dotychczasowych kwalifikacji homo unisono wyrywa go niejako z jego œrodowiska, przeciwstawiaj¹c zarazem œwiatu. Kulminacj¹ krytyki Profesora by³ zarzut, i z racji swej statycznoœci, rzeczone kwalifikacje antagonizuj¹ cz³owieka i przyrodê. W konsekwencji Profesor zaproponowa³ alternatywn¹ koncepcjê cz³owieka. Przyczyni³y siê do tego kolejne lektury i dalsze zaawansowane badania. Wyró niæ tutaj trzeba przede wszystkim obszern¹ monografiê Profesora zatytu³owan¹ Przyroda i jêzyk. Filozofia wczesnego romantyzmu w Niemczech (1989). Szczególnie istotnym Ÿród³em inspiracji dla Profesora Andrzejewskiego by³o s³ynne stanowisko F.W.J. Schellinga przedstawione przezeñ w 1795 roku w Neue Deduktion des Naturrechts. Stanowisko to zosta³o przez Profesora zinterpretowane w sposób nastêpuj¹cy: jeœli chce siê poznaæ zewnêtrzny byt, to nale y przestaæ traktowaæ go jako przedmiot; miast tego nale y uczyniæ zeñ byt identyczny z sob¹ samym. Stanowisko to zosta³o przez Profesora uznane nie tylko za faktyczn¹ artykulacjê europejskiego romantyzmu, ale tak e za inauguracjê nowego i radykalnie odmiennego od dotychczasowych rozumienia cz³owieka. W ujêciu Profesora Andrzejewskiego

17 16 Od polskiego humanizmu, przez homo symbolicus, do homo universus cz³owiek przesta³ byæ teraz przeciwstawiany przyrodzie (jak mia³o to miejsce jeszcze w oœwieceniu u Kanta, a nawet u Fichtego). Cz³owiek zacz¹³ byæ raczej ujmowany w sensie jakoœciowym jako integralna czêœæ przyrody, zjednoczona z ni¹ wiêzami emocjonalnymi. Dalsze rozwa ania Profesora oscylowa³y wokó³ podobnych (choæ wci¹ jeszcze nienazwanych nale ycie) ujêæ: od antyku, przez œredniowieczn¹ mistykê, a po nowo ytn¹ filozofiê (G.W. Leibniz, E. Swedenborg). Zwieñczeniem tych e by³a fundamentalna rozprawa zatytu³owana Emanuel Swedenborg. Miêdzy empiri¹ a mistycyzmem (1992). W tym okresie nieobce by³o równie Profesorowi zainteresowanie myœl¹ romantyczn¹ i neoromantyczn¹ (w tym przede wszystkim M. Heideggera, M. Schelera, H.-G. Gadamera). Dog³êbne badania rzeczonych koncepcji doprowadzi³y Boles³awa Andrzejewskiego do stworzenia nowatorskiej syntezy, okreœlonej przez Niego mianem homo universus w celu zaznaczenia, i kategoria ta oznacza cz³owieka z jednej strony wkomponowanego w Schellingiañskie uniwersum, a z drugiej to samego z tym e. Wbrew stanowisku wiêkszoœci swoich inspiratorów, Profesor dopowiedzia³ jednak e, i cz³owiek jest to samy z uniwersum nie tyle pod wzglêdem iloœci, ile raczej pod wzglêdem jakoœci, poniewa iloœciowo poszczególne czêœci uniwersum nie mog¹ byæ rzecz jasna obdarzone stopniem duchowego uaktywnienia równym cz³owiekowi. Tak to w ujêciu Profesora cz³owiek znalaz³ siê na szczycie owej przyrodniczej hierarchii, w³aœnie z racji swego uposa enia œwiadomoœciowego. Profesor Andrzejewski postawi³ jednak w tym miejscu dalsze pytanie: Jak cz³owiek mo e staæ siê owym homo universus, a wiêc cz³owiekiem z jednej strony mocno osadzonym w swym tle œrodowiskowym, a z drugiej dysponuj¹cym pewnym g³êboko ekologicznym wyczuciem? Kryterium i narzêdziem s³u ¹cym temu celowi uczyni³ Profesor komunikacyjn¹ gotowoœæ, a tak e œwiadomoœæ nieodzownoœci podejmowania prób dialogu oraz zrozumienia otaczaj¹cego nas œwiata. W tym miejscu wprowadzi³ Profesor kolejn¹ fundamentaln¹ kategoriê, jak¹ by³ homo communicativus. Jakkolwiek kategoria to pozostawa³a podrzêdn¹ wobec koncepcji homo universus, to jednak zosta³a ona pomyœlana jako swoistego rodzaju œrodek zaradczy wobec problemów i wyzwañ wspó³czesnej komunikacji. Szczególnie istotne by³o tutaj to, i mia³a ona przywróciæ cz³owieka jego otoczeniu, z którego zosta³ on wyrywany na skutek egzystencjalnej technokratyzacji, komercjalizacji i wybuja³ej racjonalizacji. Profesor Andrzejewski argumentowa³, i przyjêcie koncepcji homo universus oraz integralnie zwi¹zanej z ni¹ koncepcji homo communicativus daje uzasadnion¹ nadziejê na zahamowanie zasygnalizowanych wy ej niekorzystnych procesów spo³ecznych. Ponadto koncepcja ta mia³a tak e umo liwiæ w³aœciw¹ deszyfracjê licznych sygna³ów kulturowych i przyrodniczych, zanim te, jak ostrzegaj¹ romantycy, stan¹ siê naszymi dzwonami pogrzebowymi. Szkicowo tutaj przedstawione humanistyczne, antropologiczno-filozoficzne i filozoficzno-komunikacyjne refleksje, pojawiaj¹c siê ju w licznych wczeœniejszych publikacjach, znalaz³y swój bodaj e najpe³niejszy wyraz w najnowszej ksi¹ ce Profesora Homo universus. Mensch und Sprache in der deutschen und polnischen Philosophie (Würzburg 2011). Ksi¹ ka zawiera z jednej strony bogate przemyœlenia Profesora z zakresu filozofii niemieckiej, filozofii polskiej oraz filozofii jêzyka i komunikacji, ale te z drugiej

18 Intelektualna droga Profesora Boles³awa Andrzejewskiego 17 strony daje œwiadectwo Jego nieustannej, obecnej tak e w wielu innych publikacjach, troski o miêdzykulturowe porozumienie i o tworzenie miêdzynarodowych mostów. Powy sze ustalenia stanowi¹ oryginalny i twórczy wk³ad Profesora w polsk¹ myœl filozoficzn¹. Pozostaj¹ one silnym Ÿród³em inspiracji dla filozoficznych poszukiwañ komunikacyjnych Jego uczniów. Wspólnym wysi³kiem powstaje naukowe zjawisko, okreœlane coraz czêœciej mianem Poznañskiej Szko³y Komunikologicznej, za której twórcê uznawany jest Profesor Andrzejewski. Warto wreszcie podkreœliæ równie wielki wk³ad Profesora w rozwój nauczania filozofii i teorii komunikacji. W 2003 roku Profesor utworzy³ w Instytucie Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Zak³ad Teorii i Filozofii Komunikacji, obejmuj¹c dydaktyczn¹ i formaln¹ opiekê nad studiami na specjalnoœci komunikacja spo³eczna. Stworzone przez Profesora studia by³y pierwsz¹ tego typu specjalnoœci¹ w Polsce, a liczni studenci mogli i wci¹ mog¹ uczestniczyæ w wyk³adach Profesora Andrzejewskiego, koncentruj¹cych siê wokó³ takich obszarów badawczych, jak filozofia niemiecka, filozofia odrodzenia i oœwiecenia czy, naturalnie, teoria i filozofia komunikacji i filozofia jêzyka. W tym roku przypada dwudziesta rocznica za³o enia i redagowania przez Profesora ciesz¹cego siê miêdzynarodow¹ renom¹ czasopisma Lingua ac Communitas, w którym autorzy z ró nych œrodowisk i krajów prezentuj¹ swoje rozwa ania i badania dotycz¹ce jêzyka, komunikacji, rozumienia czy poznania. W celu propagowania lepszego rozumienia problemów spo³ecznych oraz fenomenu komunikacji spo³ecznej Profesor redaguje równie takie periodyki, jak Homines Hominibus (w Wy szej Szkole Pedagogiki i Administracji w Poznaniu) czy Symbolae Europaeae (w Politechnice Koszaliñskiej). Ponadto Profesor jest cz³onkiem rad naukowych wielu wydawnictw. Rok 2011 to szczególna data w yciu Profesora Andrzejewskiego. Przypada nañ bowiem 65. rocznica Jego urodzin. Z tej okazji pragniemy yczyæ Jubilatowi, bêd¹cemu dla wielu z nas jak wdziêcznie ujmuj¹ to Niemcy: Doktorvater dalszych równie twórczych i oryginalnych co dotychczas pomys³ów badawczych, inicjatyw organizacyjnych i sukcesów naukowych, a tak e zdrowia, wszelkiej pomyœlnoœci i wytrwa³oœci w realizacji przedsiêwziêtych zamiarów. Nie ulega przy tym w¹tpliwoœci fakt, i grono przyjació³ i kontynuatorów wybitnego dzie³a komunikacyjnego Profesora mo e siê tylko powiêkszaæ. Marek Kazimierczak

19

20 Boles³aw Andrzejewski Curriculum vitae Urodzony 28 lipca 1946 roku w Grójcu pow. Œroda Wielkopolska. Szko³a Podstawowa oraz Liceum Ogólnokszta³c¹ce ukoñczone w Œrodzie Wielkopolskiej studia na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza filologia germañska. Od 1 wrzeœnia 1969 asystent w Instytucie Filozofii UAM. Od 1 marca 1975 adiunkt, tam e. Od 1 lutego 1982 docent, tam e. Od 1 listopada 1990 profesor nadzwyczajny UAM. Od 1 czerwca 1993 profesor tytularny. Od 1 grudnia 1998 profesor zwyczajny obrona pracy doktorskiej nt. Inspiracje pragmatystyczne w pogl¹dach filozoficznych W³adys³awa Mieczys³awa Koz³owskiego habilitacja na podstawie ksi¹ ki Animal symbolicum. Ewolucja neokantyzmu Ernsta Cassirera. Autor b¹dÿ redaktor 25 ksi¹ ek oraz ok. 140 artyku³ów naukowych w jêzyku polskim, niemieckim, angielskim, hiszpañskim oraz chorwackim. Za³o yciel oraz redaktor naczelny trzech miêdzynarodowych czasopism naukowych. Cz³onek Redakcji kilku Wydawnictw. W latach 1978, 1984/1985, 1992, 1994/1995, 2002, 2008 stypendysta Fundacji im. Aleksandra von Humboldta w RFN (Heidelberg, Moguncja, Bonn, Dortmund, Jena, Kilonia, Greifswald). W roku 1987 (jesieñ) wyk³ady na dwóch Uniwersytetach (Katolicki i Narodowy) w Buenos Aires. Od wrzeœnia 1989 do lutego 1990 goœæ Instytutu Szwedzkiego w Sztokholmie oraz badania nad nowo ytn¹ filozofi¹ i kultur¹ szwedzk¹.

21 14 Curriculum vitae Czynne uczestnictwo w wielu miêdzynarodowych konferencjach, miêdzy innymi: Miêdzynarodowe Kongresy Kantowskie w Moguncji (1981 i 1990) oraz w Halle (1981), Miêdzynarodowy Nadzwyczajny Kongres Filozoficzny w Cordobie, Argentyna (1987), Miêdzynarodowe Sympozjum Heideggerowskie w Bonn (1990), Kongres T³umaczy Literatury Humanistycznej w Sonthofen, Niemcy (1991), Miêdzynarodowy Kongres Heglowski w Norymberdze (1992), 28. Kolokwium Lingwistyczne w Graz (1993), XX Miêdzynarodowy Kongres Heglowski w Budapeszcie (1994), II Miêdzynarodowy Kongres Uniwersalizmu w Orlando (1995), 31. Kolokwium Lingwistyczne w Bern (1996), XVII Deutscher Kongress für Philosophie w Lipsku (1996), XXI Miêdzynarodowy Kongres Heglowski w San Sebastian (1996), 32. Kolokwium Lingwistyczne w Kassel (1997), XX Œwiatowy Kongres Filozofii w Bostonie (1988), XXII Miêdzynarodowy Kongres Heglowski w Utrechcie (1998), 33. Kolokwium Lingwistyczne w Salonikach (1998), 34. Kolokwium Lingwistyczne w Germersheim (1999), 35. Kolokwium Lingwistyczne w Innsbrucku (2000), 37. Kolokwium Lingwistyczne w Jenie (2002), XXIV Miêdzynarodowy Kongres Heglowski w Jenie (2002), XXI Œwiatowy Kongres Filozofii w Istanbule (2003), 42. Kolokwium Lingwistyczne w Rodos, Grecja (2007), Miêdzynarodowa konferencja Investigacion en el aula en L1 y L2. Mitos y realidades, Bogota, Kolumbia (2007), XXII Œwiatowy Kongres Filozofii w Seulu (2008), Kongres Humboldt-Gesellschaft w Magdeburgu (maj 2011). Wspó³praca z Instituto Italiano per gli Studi Filosofici w Neapolu. Czynne uczestnictwo w kilkudziesiêciu krajowych konferencjach naukowych. Organizacja w Poznaniu dziesiêciu miêdzynarodowych i interdyscyplinarnych konferencji naukowych. Cz³onkostwo kilku Towarzystwa naukowych w kraju i za granic¹: Internationale Association for Germanic Studies, Internationale Sprachunion Deutsch (prezydent), Allgemeine Gesellschaft für Philosophie in Deutschland, Sociedad Argentina de Historiadores w Buenos Aires, Sociedad de la Amigos de la Historia w Buenos Aires, Verein Deutsche Sprache delegat na Polskê, Kant-Gesellschaft w Bonn, Hegel-Gesellschaft w Berlinie,