Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja 1 o ograniczonym zasięgu społecznym

Transkrypt

1 POLONICA XXXIII PL ISSN MAŁGORZATA KARWATOWSKA BEATA JAROSZ Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja 1 o ograniczonym zasięgu społecznym Internet jest polem kempingowym dla duszy. Marilyn Manson Internet: nieograniczona komunikacja, nieograniczona izolacja. Paul Carrel Lepsza od Internetu byłaby tylko telepatia. Michael Dell Na temat Internetu 2 określanego mianem społecznego metamedium (Filiciak 2010: 104) napisano już bardzo dużo artykułów i książek, co nie oznacza, że globalna sieć i związane z nią problemy przestały być przedmiotem dociekań socjologów, psychologów, antropologów, medioznawców, komunikologów, politologów, kulturoznawców, filmoznawców czy lingwistów 3. Internet to nie tylko symbol naszych czasów. Jest on współcześnie 1 Prefiks cyber- zawiera odniesienia nie tylko do Internetu, ale też do nowoczesnych technologii w ogóle. Przedrostek ten stanowi człon rzeczownika cyberprzestrzeń odnoszącego się do rzeczywistości online. Wspomniany leksem stanowi dla Ryszarda Tadeusiewicza (2002: 8) pewną metaforę o publicystycznym charakterze (bardzo nieprecyzyjnym). Oznaczać może umownie rzeczywistość wewnątrz sieci to, co zaczyna się po drugiej stronie komputerowego ekranu. Zob.: Goban-Klas, Sienkiewicz W przypadku kształtowania się nazwijmy to świata wirtualnego medioznawcy mówią o trzech rewolucjach: sprzętowej (budowa mikroprocesora), programowej ( stworzenie przyjaznego systemu operacyjnego ) i internetowej (łączenie w sieć mikrokomputerów i wprowadzenie przeglądarek WWW). Kolejnym etapem było przekształcanie sieci w medium masowe, czego wyrazem są tzw. portale (bramy), czyli zintegrowane usługi informacyjne (zob.: Goban-Klas 2001: 65). 3 Małgorzata Kita (2010) utrzymuje, że zainteresowanie komunikacją w mediach ma charakter zdecydowanie bardziej transdyscyplinarny niż interdyscyplinarny.

2 110 Małgorzata Karwatowska, Beata Jarosz czymś niezbywalnym, bez czego coraz trudniej wyobrazić sobie funkcjonowanie w sferze towarzyskiej i zawodowej, publicznej i prywatnej. Bogusław Skowronek i Mariusz Rutkowski (2004: ) dowodzą, że w przestrzeni Internetu wypada być. Nieobecność w niej deprecjonuje, spycha na gorszą pozycję, a w niektórych sferach ludzkiej aktywności może wręcz przekładać się na mniejsze zyski finansowe. Nic dziwnego zatem, że stan bycia połączonym (Godzic 2000: 177) uznaje się za cechę ponowoczesnego uniwersum 4, a w XXI wieku świat realny, rzeczywisty i wirtualny, cyfrowy, elektroniczny wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Wynika to z powszechnej dostępności Internetu, z którym możemy się połączyć w dowolnym punkcie na ziemi w amazońskiej puszczy, na bezkresnym oceanie czy spieczonej słońcem pustyni, wybierając nierzadko jeden przycisk na klawiaturze telefonu. ( ) Pomiędzy byciem online a byciem offline zatarły się granice, łatwość przechodzenia z jednego stanu w drugi sprawia, że trudno mówić o wylogowaniu z sieci (Klimowicz 2010: 71 72). Stwierdzenie, że Internet to medium interaktywne, symetryczne, dwustronne, w którym nadawca i odbiorca naprzemiennie zamieniają się rolami, brzmi obecnie jak truizm. Słuszność ma Jan Grzenia (2004: 22), który twierdzi, że pisząc o języku Internetu, musimy najpierw zauważyć, iż mimo zasadniczo pisanej formy jest on wysoce zróżnicowany, bardziej niż wszelkie odmiany pisane znane dotąd. Zróżnicowanie to jest wynikiem wielkiej różnorodności typów internetowej komunikacji, którą określa się jako face-tomonitor lub face-to(via monitor)-face (zob.: Zawojski 2002: 428; Szpunar 2006: 219). Jeden ze sposobów takiej zapośredniczonej komputerowo komunikacji (computer mediated communication) porozumiewanie się za pomocą internetowego forum dyskusyjnego uczyniłyśmy natomiast przedmiotem naszych rozważań w niniejszym tekście. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy komunikacja prowadzona na forach dyskusyjnych ma ograniczony zasięg, czy też każdy użytkownik Internetu ma identyczny, niczym nieskrępowany dostęp do publikowanych tam treści. Komunikacja na internetowych forach 5 dyskusyjnych zgodnie z ujęciem Manuela Castellsa (2003: 61) przybiera postać dyskusji 6»wielu z wieloma«, a potencjalnie»wszystkich ze wszystkimi«, z czego można wyprowadzić równoważne logiczne twierdzenie ( ):»nikogo z nikim«(fiut 2004: 312). W ujęciu modelowym [!] bowiem każdy internauta nieograniczony żadnymi czynnikami nie tylko wymienia spostrzeżenia, poglądy, dzieli się posiadanymi informacjami, doświadczeniami czy pomysłami, ale ma także możliwość zestawiania różnych punktów widzenia i budowania pełnego obrazu, zadawania pytań, kwestionowania narzucanych opinii, wywierania nacisku, mówienia własnym głosem (Gwóźdź 2002: 541; por. także: Mazurek 2003: 104; Wojtasik-Tokarz 2008: 329). 4 Zob. na ten temat m.in.: Wojciechowska Rzeczownik forum ma naturę polisemiczną i funkcjonuje w polszczyźnie m.in. w uznawanym za przenośne znaczeniu miejsce publicznych wystąpień, przemówień. Ponadto używany jest w odniesieniu do spotkania, zgromadzenia, zebrania poświęconego otwartej dyskusji dotyczącej ważnych problemów publicznych. Zob. np.: Dunaj 2007: 142; Markowski, Pawelec 2007: Patrz na ten temat także m.in.: Lisiecki 2001: 111.

3 Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja o ograniczonym zasięgu społecznym 111 Prowadzone na forach dyskusyjnych dysputy mają charakter komunikacji asynchronicznej 7 w typie owym (Grzenia 2004: 22), gdyż odczytanie sformułowanej przez internautę wypowiedzi czy jej skomentowanie nie wymaga równoczesnej obecności nadawcy i odbiorcy (Lisiecki 2001: ). Co nie mniej istotne, każdy użytkownik może się włączyć w prowadzony dyskurs w dowolnym momencie, nawet po upływie długiego czasu od chwili opublikowania wpisu, jednak obowiązuje go zasada wypowiadania się na temat. Taka dyrektywa, będąca jedną z norm netykiety, realizuje wyznaczoną przez Paula Grice a maksymę odniesienia (Jagodzińska 2000: 132; por.: Zdunkiewicz 2001: 237), a jej nieprzestrzeganie skutkować może usunięciem danego postu przez moderatora, a w skrajnych przypadkach pozbawieniem internauty możliwości publikowania jakichkolwiek treści 8. Trzeba także wspomnieć, że wpis na forum nie musi zostać skomentowany, choć zwykle jeden post posiada kilkanaście, a niekiedy i kilkaset replik 9, co powoduje, że można mówić o swoistym dialogu czy raczej poli-, a nawet multilogu 10. Co ciekawe, cybernetyczni dyskutanci porównują taką interpersonalną wymianę myśli na portalach dyskusyjnych do koła zainteresowań, funklubu, spotkania towarzyskiego ze znajomymi w kawiarni, debaty publicznej czy nawet grupy wsparcia (Wojtasik-Tokarz 2008: 331). Toczone na forach czy czatach dysputy mają charakter pisany, chociaż wiele cech tej komunikacji jest właściwych oralnemu porozumiewaniu się w świecie realnym 11 spontaniczność i częsta eliptyczność wypowiedzi, kolokwialna składnia, nasycenie potocznością i ekspresywnością 12 czy używanie wyrazów socjocentrycznych (wyrażających wspólnotę sądów z odbiorcą) 13. Z tego względu Thomas Farrel mówił o piśmienności oralnej 7 Komunikacja asynchroniczna to typ porozumiewania się na forum, blogu lub poprzez (poczta elektroniczna). Za typ synchroniczny natomiast należałoby uznać dyskusje prowadzone na czatach lub przy użyciu komunikatorów (Gadu-gadu czy Tlen), gdyż wypowiedzi tzw. gawędziarzy ukazują się w jednakowym czasie rzeczywistym na ekranie zarówno nadawcy, jak i odbiorcy (też: masowego), a także komunikację wideofoniczną prowadzoną poprzez programy takie jak Skype. Por.: Wallace 2003; Wojciechowska 2002: 482; Aouil 2008: Przejawami niezadowolenia innych użytkowników, a jednocześnie informacją dla nadawcy na temat nieadekwatności zamieszczonego przez niego postu są m.in. pełniące funkcję upomnienia akronimy: NTW (nie ten wątek) czy OT (off topic nie na temat ). Zob.: Naruszewicz-Duchlińska 2006: Ilość postów opublikowanych w danym bloku tematycznym zależy m.in. od aktualności problematyki, jej ciekawości czy kontrowersyjności. 10 W literaturze przedmiotu funkcjonuje również termin telelog (telelogue) (np.: Lisiecki 2001: ; Jagodzińska 2008: 139). starannie. 11 Chodziłoby o odmianę swobodną, chociaż niektóre wpisy uznać należy za wypowiedzi tworzone 12 Patrz także na ten temat m.in.: Wojciechowska 2002: ; Rejter 2009: Trzeba dodać, że te cechy uznać można za charakterystyczne dla kodu ograniczonego zgodnie z ujęciem Basila Bernsteina (1990). Zob. też: Ogonowska, Skowronek 2005.

4 112 Małgorzata Karwatowska, Beata Jarosz (literate orality) 14, gdyż jego zdaniem w Internecie pismo staje się substytutem mowy, chociaż w przeciwieństwie do zwykłej rozmowy, ale analogicznie do klasycznej korespondencji, internetowe dyskusje mają walor trwałości (Naruszewicz-Duchlińska 2006: 312). Innymi słowy, pisane na klawiaturze ( ) komunikaty ukazują się w czasie rzeczywistym na ekranach wszystkich użytkowników ( ). Warunki takie nie pozostawiają czasu na myślenie, słowa padają równie szybko jak w komunikacji ustnej z tą tylko różnicą, że tu zostają utrwalone na ekranie (Wojciechowska 2002: 482). Czy jednak rzeczywiście każdy użytkownik Internetu ma identyczny, nieograniczony w sensie dosłownym i metaforycznym dostęp do treści publikowanych na forach dyskusyjnych czy też komunikacja za pośrednictwem takich stron ma ograniczony zasięg 15? Uściślijmy, że chodzi nam o internautę posiadającego podstawowe umiejętności wystarczające do świadomego lub przypadkowego dotarcia do dowolnego forum. Nasze rozważania zmierzające ku udzieleniu odpowiedzi na postawione pytanie wypada rozpocząć od stwierdzenia, że powszechność komunikacji mogą ograniczać przeszkody natury technicznej. Mamy tutaj na myśli chociażby niemożność zalogowania się na forum 16, obwarowanie dostępu rozmaitymi zabezpieczeniami (np. hasłem znanym tylko wybranemu kręgowi użytkowników), blokowanie przez moderatora możliwości włączenia się w prowadzoną rozmowę czy jeszcze inne, niezależne od internauty czynniki uniemożliwiające mu publikowanie wpisów. Istotność tych przeszkód jest niewątpliwa, jednak w niniejszym tekście pragniemy się skupić na tym, czy forma postów i sposób prowadzenia wirtualnych dialogów może powodować trudności w dekodowaniu zawartych w nich treści. I. Jednym z głównych składników języka komunikacji internetowej, określanego mianem ekonomicznego (P. Wallance), instant (W. Burszta) czy języka in statu nascendi (por.: Warchala 2003: 245; Dziedzic 2005), są formy skrótowe pozwalające na szybkie 14 Dodać wypada, że na oznaczenie tego zjawiska stosuje się także inne terminy, np.: wtórna piśmienność, telepiśmienność czy oralność medialna (nie chodzi tutaj o powrót do oralności, języka mówionego, ale raczej o rozszerzoną piśmienność). Zob.: Farrel 1991: 197; Warchala, Skudrzyk 2010; Wilk 2000: 27 29; Żydek-Bednarczuk 2004: Chodzi nam zarówno o zakłócenia utrudniające komunikację, jak i o bariery ją uniemożliwiające (por.: Pałuszyńska 2006: 162). 16 Zwykle publikowanie wpisów na forum wymaga zalogowania po uprzednim utworzeniu konta. W momencie rejestracji każdy internauta kreuje swoją tożsamość, wymyślając login, czyli sieciowy odpowiednik osobistej tożsamości, która nie zawsze odpowiada tej rzeczywistej. Internauta nie wie, kim tak naprawdę jest jego rozmówca, a prawdziwość informacji, które podaje o sobie interlokutor podczas cybernetycznej rozmowy, zweryfikować można, wyłącznie spotykając się z nim twarzą w twarz w świecie realnym. Marta Klimowicz słusznie jednak zauważa, że współcześnie popularność rozmaitych portali społecznościowych warunkuje funkcjonowanie w sieci nazwijmy to postaci rzeczywistych, które nie eksperymentują online ze swoją tożsamością. Coraz mniej osób wierzy bowiem w anonimowość sieciowych awatarów. Znacznie wyraźniej widać natomiast, że Internet wykorzystywany jest przez zwykłych ludzi do kontaktowania się z ich znajomymi, nie zaś do nawiązywania przygodnych znajomości, w których podają się za kogoś innego (Klimowicz 2010: 59).

5 Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja o ograniczonym zasięgu społecznym 113 przekazywanie treści (zob.: Szpunar 2006: 222). Wśród akronimów (shortcuts) szczególnie powszechne na polskich forach dyskusyjnych są skróty: a) literowe angielskie: thx (thanks dzięki ), bf (boyfriend chłopak [partner] ), CU (see you do zobaczenia ), CU-morrow (see you tomorrow do zobaczenia jutro ), NP (no problem nie ma problemu ), omg (oh my God o mój Boże ); b) literowo-cyfrowe angielskie: 4U (for you dla ciebie ), 2U2 (to you too dla ciebie też ), be4 (before wcześniej ), gr8 (great świetnie, super ); c) literowe polskie: cze (cześć), dozo (do zobaczenia), nmzc (nie ma za co), MSZ (moim skromnym zdaniem), pzdr (pozdrawiam, pozdrowienia), WWN (witam wszystkich niewitanych), zw (zaraz wracam); d) literowo-cyfrowe polskie: 3maj się oraz 3mka (trzymaj się i jego derywat: trzymka). Stosowanie licznych form skrótowych (wskazane w powyższym wyliczeniu przykłady stanowią niewielki procent całego zbioru) ma na celu ekonomizację przekazu i zmniejszenie czasu tworzenia wypowiedzi (por.: Kuruc 2006; Naruszewicz-Duchlińska 2004). Dzięki nim internauci tworzą teksty bardzo krótkie. Zredukowali wypowiedzenia złożone, nie poprzestali na wypowiedzeniach pojedynczych w ich przekazach dominują niezdania (Grzelak 2010: 267). Jednakże nie wszyscy użytkownicy znają skrótowce, a zatem spore trudności sprawiać może deszyfracja sensu choćby takich fragmentów 17 : a tak btw to on jest ojczymem (by the way przy okazji ) [FM], wymiatał włosami lol (laugh out loud śmiech na sali ) [FNK]. Trzeba także dodać, że oprócz obiegowych akronimów stosowanych powszechnie nie tylko przez polskich użytkowników, ale także przez internautów niemal wszystkich narodowości 18, tworzone są nierzadko oryginalne skróty w zależności od popularności jakiegoś sformułowania na danym forum. Przykładem może być stosowanie na forum ślubnym [FSW] formy PM zastępującej wyrażenie panna młoda czy używane na forach dla osób grających w gry online [FM] połączenie BiŚwK powstałe od sformułowania Bracia i Siostry w Klawiaturze. Wspomnieć trzeba w tym miejscu także o innych konstruktach o charakterze skrótowym, np. o tzw. formach okrojonych, powstałych wskutek derywacji dezintegralnej, typu: koc kocham cię ; bra bracie, które spotyka się szczególnie często na forach młodzieżowych (por.: Grzelak 2010: 267). 17 Przykłady zamieszczone w artykule pochodzą z losowo wybranych forów ogólnych [FNK], [FG], a także z tematycznych, tj.: policyjnego http: //ifp.pl/ [FP],wojskowego [FW], ślubnego [FSW], młodzieżowego [FM], muzycznego [FMu], o hip-hopie [FHH] i dla kobiet posiadających dzieci [FEM]. Zapisane w nawiasach kwadratowych skróty stosujemy w tekście głównym na oznaczenie źródła, z którego pochodzi przywoływany fragment. 18 Potwierdzają to rozmowy prowadzone z obcokrajowcami za pośrednictwem portali społecznościowych typu Facebook czy Twitter, co z kolei dowodzi, że język angielski stanowi podstawowe narzędzie porozumiewania się międzynarodowej społeczności nie tylko w świecie rzeczywistym, ale i wirtualnym (e-english). Zob.: Lisiecki 2001: 109; Wojciechowska 2002: 484.

6 114 Małgorzata Karwatowska, Beata Jarosz II. Deszyfrację komunikatu utrudniać może również modyfikowanie zapisu wyrazów. Chodziłoby tutaj m.in. o zastępowanie sekwencji ku literą q, co skutkuje choćby takimi zapisami: u mnie w sql-u (school-u szkole ), modyfiqje ( modyfikuje ). Niekiedy pojawiają się jeszcze bardziej skomplikowane konstrukcje powstałe wskutek wielu operacji najczęściej mających na celu fonetyczny zapis słów angielskich lub stylizowana (najczęściej) na angielską notację wyrazów polskich, np.: d00d (dude koleś ), joo lub ju (you ty ), ewryłan (everyone każdy ), emejzingli (amazingly niesamowicie ), tschego (czego), pshebradź (przebrać), hoomor (humor), crooličy (króliczy) (por.: Aouil 2008: 37). Modyfikacje kształtu graficznego, o których mowa, dotyczą także sformułowań dwu- lub kilkuwyrazowych, np.: gud njus (good news dobra wiadomość ), szejk jor badi (shake your body potrząśnij, ruszaj swoim ciałem ), ju ken dens (you can dance umiesz tańczyć ). Ponadto trudności sprawiać może odczytanie słów zapisywanych w sposób dość oryginalny, gwałcący podstawowe reguły ortograficzne. Ilustracją niech będą choćby takie językowe potworki, jak: bes zensó (bez sensu), fspulnig (wspólnik), fqshyłam (wkurzyłam). III. Zaburzenia w komunikacji nieraz poważne może powodować również nieznajomość wirtualnego kodu niewerbalnego. Mamy tu na myśli oczywiście emotikony graficzne śmieszki nawiązujące do tradycji piktogramów 19, stanowiące substytut stanów uczuciowych i mentalnych, np.: :-( [smutek], :-) [uśmiech], :-* [całus], :-P [pokazanie języka], :- D [bardzo szeroki uśmiech], ;-( [płacz], Oo.:) [dobre myśli]. Emotikony stosowane są przez internautów bardzo chętnie, o czym świadczy fakt, że na większości forów niemal każdy fragment czy zdanie uzupełnia drobny obiekt graficzny czy sekwencja znaków interpunkcyjnych o funkcji informacyjnej (np. serce, język, komputer, telefon) 20. Częstość użycia tego typu form niewerbalnych wynika nie tylko z powodu chęci szybkiego przekazania określonych informacji, ale również z uwagi na szybkość spostrzegania obrazów wizualnych przez człowieka, dzięki symultanicznemu charakterowi procesu; wysoką pojemność informacyjną obrazu, którą trudno precyzyjnie zmierzyć i porównać, bo wymierna pojemność nośników pamięci nie jest tu dobrym wskaźnikiem ( ); naturalność w odbiorze, co daje prostotę działania (Młodkowski 1998: 324; por.: Białostocki 1982: 12). Jednakże nieznajomość znaczenia używanych w internetowych dialogach obrazków czy znaków powodować może problemy we właściwym odczytaniu opublikowanego na forum wpisu. To za pomocą emotikonów bowiem internauci kodują informację o tym, że daną wypowiedź odbiorca powinien uznać za sarkastyczną czy ironiczną. IV. Negatywnie na semantyczną przejrzystość wypowiedzi wpływać może również stosowanie słownictwa socjolektalnego głównie slangowego i specjalistycznego, które przeważa na forach młodzieżowych, muzycznych, wielotematycznych, hobbystycznych, 19 Więcej na ten temat: Jagodzińska 2000; Maliszewska 2002; Sokół 2004; Więckiewicz Znaki, o których mowa, pojawiają się nie tylko na forach internetowych, ale też w ach i w rozmowach prowadzonych na czatach czy za pośrednictwem komunikatorów. Stosowane są również w tekstowych wiadomościach przesyłanych za pomocą telefonów komórkowych, a także w artykułach publikowanych przede wszystkim w prasie młodzieżowej.

7 Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja o ograniczonym zasięgu społecznym 115 a także skupiających profesjonalistów z danej dziedziny. Niemożność właściwego odczytania treści wypływającej z opublikowanego przez internautę wpisu wynika z nieznajomości leksyki, którą operują członkowie określonych grup społecznych. Uściślijmy, że mamy na myśli nie tylko rzeczywiste zbiorowości spojone jakimś rodzajem więzi, ale także wspólnoty wirtualne, skupiające ludzi o podobnych zainteresowaniach czy problemach, którzy nierzadko nigdy nie spotykają się w świecie rzeczywistym. Dla osób korzystających sporadycznie z internetowych forów dyskusyjnych lub nienależących do danej zbiorowości nieczytelne mogą być fragmenty typu: mam bruda w klasie [FM], dobra nutka [FMu], niezłe pióra [FMu], kocham headbanging [FNK], za bardzo przykoksowany nie jestem [FNK], bombię już trzy sezony [FHH], nie bądź kserobojem [FHH]. Właściwa deszyfracja przywołanych wyimków z różnych forów nie będzie natomiast stanowiła problemu dla nastolatka, fana muzyki metalowej czy hip-hopu z uwagi na znajomość wyrazów takich, jak: brud ( osoba, która nie dba o higienę osobistą ), nutka ( dobra piosenka ), pióra ( włosy ), headbanging ( rzucanie włosami ), przykoksowany ( wysportowany, umięśniony, często wskutek spożywania odpowiednich substancji ), bombić ( robić graffiti na pociągu ), kseroboj ( grafficiarz kradnący styl ). Z kolei fragment typu: byłem gestorem, pracowałem w RBLogu, a potem WOGu [FW] rozszyfruje osoba znająca rzeczywistość wojskową. Gestor bowiem to zarządca, RBLog to Regionalna Baza Logistyczna, a WOG Wojskowy Oddział Gospodarczy. Wpis zaś chcę taktyczne, nie przydziałowe [FP], będzie zrozumiały i dla żołnierza, i dla policjanta, którzy wiedzą, czym są buty taktyczne ( sportowe obuwie używane przez służby mundurowe ) i czym różnią się od tych, uzyskiwanych z przydziału. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że cybernetyczni dyskutanci najczęściej nie mają na celu utrudniania przygodnym odbiorcom odczytania wypowiedzi. Tworzą oni bowiem komunikat, używając form, które stosują podczas rzeczywistych kontaktów interpersonalnych. Ponadto na interesujących nas typach stron internetowych spotkać można także specyficzne określenia stosowane wyłącznie na oznaczenie pewnych zjawisk czy praktyk związanych z funkcjonowaniem na forum dyskusyjnym. Mamy tutaj na myśli wpisy typu: dodam offtopicowo [FMu], czemu mi bana dałeś? [FHH], w których utrwalone zostały informacje o podjęciu wątku niezwiązanego z tematem głównym (offtopicowego) i blokowaniu przez moderatora możliwości dodawania wpisów (dać bana, ang. ban zakaz zakazać ). V. Kolejną kwestią utrudniającą i ograniczającą dostęp do publikowanych na forach treści jest odwoływanie się do niezwykle szerokich kontekstów, czemu sprzyja możliwość umieszczania odsyłaczy (tzw. linków) do rozmaitych witryn internetowych, zawierających muzykę, filmy, zdjęcia czy inne teksty (Naruszewicz-Duchlińska 2006: 317). Takie zabiegi warunkują hipertekstowy i multimedialny charakter prowadzonych rozmów 21, co jest dowodem przełamania linearności tekstu i ustępowania tradycyjnego wzoru kultury opartej na dominacji druku ( ) nowemu paradygmatowi z przewagą kodu audiowizualnego (Gajda 2000: 25). 21 O hipertekstowości wspomina się o także w definicjach. Przykładem niech będzie wyjaśnienie, iż forum to system asynchronicznej wymiany komunikatów hipertekstowych, dokonującej się za pośrednictwem Internetu, charakteryzującej się tym, że każdy uczestnik ma możliwość zarówno odbierania, jak i nadawania komunikatów (Mazurek 2003: 104).

8 116 Małgorzata Karwatowska, Beata Jarosz Oczywistym jest, że każda wytworzona treść przez użytkownika (user generated content UGC; Chudziński 2007: 330) należącego do określonej grupy dyskusyjnej czy wypowiadającego się na jakimś forum już w momencie pojawienia się na serwerze podlega prawu cięcia, dezintegracji, które mają wszyscy uczestnicy dyskusji (Jagodzińska 2008: 140). Każdy bowiem opublikowany w sieci wpis, jeśli tylko nie jest zabezpieczony, chroniony przed zmianami, może zostać przez jakiegokolwiek internautę zmodyfikowany wskutek dopisania jakiegoś fragmentu, wycięcia wyimka z całości czy połączenia go z innymi tekstami (Żydek-Bednarczuk 2004: 18). Dana wypowiedź może być w nieskończoność przetwarzana, co wpłynęło na określenie przez Nancy Kaplan (1995) komunikatu internetowego mianem politekstu, czyli tekstu wielokrotnego. Możliwość niemal nieograniczonego modyfikowania i cytowania czyjegoś wpisu powoduje, że wiele z przywoływanych fragmentów wraz z komentarzami może być nieczytelnych z uwagi na brak kontekstu. Często bowiem internauta nie jest w stanie dotrzeć do źródła postu, nie może się zapoznać z całą dyskusją, w której ów fragment stanowił pierwotnie wykładnię czyjegoś stanowiska, co prowadzi nierzadko do poważnych utrudnień nadawczo-odbiorczych. W dodatku po upływie jakiegoś czasu strona, do której przekierowuje forumowicza autor postu poprzez umieszczenie w nim odsyłacza, może być nieaktywna z uwagi np. na jej usunięcie czy zablokowanie. W efekcie czytający nie może zapoznać się z zawartością witryny, a zatem i z kontekstem przywołanym określonym linkiem. Przykładem takiej sytuacji w rzeczywistości wirtualnej może być rozmowa prowadzona na forum dla hiphopowców, którzy dzielą się wiedzą na temat wykonywania figur w tańcu breandance: [warze:] pokaż te twistery :d, [Frank Sinatra:] <pokazuje> i jak? [FHH]. W miejscu słowa <pokazuje> pierwotnie jak dowiadujemy się z dalszej rozmowy umieszczony został odsyłacz do filmu, na którym forumowicz zarejestrował swoje ewolucje. Dość częstą praktyką jest również tworzenie wpisów nazwijmy to piętrowych, w których forumowicze cytują dany fragment z szeregiem replik i odpowiedzi, umieszczając w dodatku swój autorski komentarz. Przywołajmy jeden z licznych przykładów na rozmaitych forach dyskusyjnych [FNK]: [zelka napisał(a):] [Natty napisał(a):] [zelka napisał(a):] Rydzyka wygnać do Afryki nie do Afryki! Do Nepalu, od Afryki niech on się trzyma z daleka Ok, na Grenlandie, niech lodówki Eskimosom sprzedaje. VI. Kolejny czynnik powodujący ograniczenia komunikacyjne jest powiązany z poprzednio omawianym problemem. Chodzi o otwartość i dynamikę prowadzonych dysput, które sprawiają przypadkowemu użytkownikowi nierzadko niemałe trudności w od-

9 Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja o ograniczonym zasięgu społecznym 117 nalezieniu się w konkretnym miejscu trwającego polilogu 22. W multikonwersacjach jak wspomniałyśmy na początku każdy rozmawia z każdym, a posty w danym bloku ułożone są chronologicznie według czasu ich publikacji (zob.: Wyrwas 2004: 56). Wielogłosowość warunkuje natomiast wielowątkowość prowadzonych rozmów, które nierzadko w obrębie jednego wątku ulegają rozproszeniu na kilka odrębnych tematycznie dysput prowadzonych jednak równolegle na jednym forum nieraz przez bardzo długi czas. Ponadto pośród postów stanowiących głos we właściwej dyskusji wiele jest wpisów tzw. pobocznych i nieistotnych, tematycznie dalekich od rozmów zasadniczych, które nie mieszczą się w formule danego wątku 23. Przykładem może być wypowiedź internautki, która na forum E-mama w bloku o ciąży bliźniaczej publikuje następujący tekst: Wróciłam z grzybów, idę się położyć bo straaasznie się nachodziliśmy, później do was napiszę [FEM]. O dziwo tego typu posty publikowane się dość często i niekiedy rozrastają się w minirozmowy 24. Forumowicze chcą się podzielić tym, co aktualnie robią lub czym zajmowali się przed chwilą, co odnaleźli ciekawego w Internecie albo jaki przepis kulinarny niedawno wypróbowali, a czasem pragną jedynie zaznaczyć swoją obecność, informując równocześnie, że nie są zdolni zapisać niczego sensownego w danym momencie (np.: Nie mam weny, więc to zmilczę [FMu]; Nic dzisiaj nie napiszę do was, bo jestem padnięta [FM]). Okazuje się zatem, że internautom chodzi nie tylko o komunikowanie myśli, wymianę informacji, ale także fatyczne współuczestniczenie służące ustalaniu osobistych więzi między ludźmi, łączącymi się z powodu zwykłej potrzeby towarzystwa (Malinowski 2000: 342). Początek konwersacji doskonale znają natomiast użytkownicy w miarę często i regularnie wypowiadający się na danym forum, co skutkuje wysokim stopniem eliptyczności wypowiedzi. W efekcie internaucie, który dociera na określony portal dyskusyjny, nie tylko trudno odnaleźć się i zrekonstruować tok myślenia w przebiegu wielokierunkowej tematycznie rozmowy, ale także niełatwo włączyć się w taką wymianę zdań na tyle skutecznie, by wywołać pożądaną reakcję słowną któregokolwiek z forumowiczów. 22 Komunikację na forach dyskusyjnych zakłócać mogą również trudności w wynegocjowaniu wspólnego tematu, brak akceptacji dla tematów proponowanych przez kolejnych rozmówców lub wadliwe ocenianie, co jest właściwym tematem (Pałuszyńska 2006: 165). 23 Takie typy rozmów na forum wyróżnia Daria Zielińska-Pękał (2011: ). 24 Posty-wtrącenia mogą być również autokontynuowane przez autora wpisu, o czym pisze Daria Zielińska-Pękał. Badaczka dodaje również, że nagromadzenie postów odbiegających od tematu właściwego jest zależne od zażyłości między internautami. Innymi słowy, dopóki ( ) członkowie danej wirtualnej wspólnoty nie są sobie znani, będą preferowali rozmowy zasadnicze. ( ) wraz z upływem czasu relacje ( ) ulegają zmianie. Użytkownicy stają się sobie coraz bardziej bliscy, a rozmowy zasadnicze nie wypełniają już wszystkich ich potrzeb. Komunikacja zaczyna więc zataczać szersze kręgi od sformalizowanych informacji po szerokie tematycznie, niczym nieograniczone, towarzyskie pogawędki (Zielińska-Pękał 2011: ).

10 118 Małgorzata Karwatowska, Beata Jarosz * * * Podsumowując nasze rozważania, wypada stwierdzić, że internetowe fora dyskusyjne cieszą się współcześnie dużą popularnością przede wszystkim wśród młodych ludzi, którzy nie ruszając się z domu sprzed monitora, mogą zawierać znajomości, komunikować się z osobami mającymi podobne zainteresowania czy borykającymi się z identycznymi problemami. Ludzie nie tylko jednak dzielą się przemyśleniami, opiniami i wiedzą, ale także bez zażenowania i oporów opowiadają o swoich najintymniejszych sekretach, co dowodzi, że cybernetycznych współrozmówców darzą zaufaniem. Niekiedy radzą się wirtualnych interlokutorów, poszukując rozwiązania rzeczywistego problemu, co zyskało już nazwę crowdsourcingu, czyli czerpania wiedzy z mądrości tłumu (Grzeszak 2012: 42). Internet zatem jest pierwszym medium, które jest zarazem pisemne i ustne, publiczne i prywatne, indywidualne i zbiorowe (Kerckhove 1996: 187). Prawdą jest też, że paradoksalnie,»wchodząc«do Internetu, wkraczamy w dość hermetyczny, zamknięty świat ( ). Może nawet nasuwa się porównanie ze swoistym więzieniem kontakty wewnątrz sieci są ograniczone i nie pozwalają na dobór osób spotkanych w Internecie (stąd»przenoszenie«tych kontaktów»na zewnątrz«); język zaś używany w sieci przypomina grypserę (Przywara 2004: 245). Być może porównanie tworzywa, z którego powstają internetowe wypowiedzi, do grypsery jest pewnym nadużyciem. Nie można jednak zaprzeczyć, że nierzadko konstruowane przez internautów wpisy są niezrozumiałe, nieczytelne, a przez to niedostępne wszystkim użytkownikom. Warunkuje to użycie akronimów, emotikonów czy leksyki mającej ograniczony zasięg użycia zarówno w świecie realnym, jak i wirtualnym. W dodatku wielogłosowość, możliwość komentowania i cytowania wszystkich wypowiedzi powoduje, że dysputy prowadzone na forach przypominają nieskończenie wielkie drzewo kolejne gałęzie tworzone są automatycznie w momencie publikowania wpisu, co sukcesywnie oddala internautów od jego pnia, którego w końcu nie można odszukać. Co więcej, możność przywoływania absolutnie wszystkich, bogatych zasobów dostępnych w Internecie przypomina błyskawiczne zrastanie się gałęzi jednego drzewa z gałęziami innego, wskutek czego z połączenia istniejących już elementów powstaje nowa jakość. Wszystkie te czynniki powodują, że użytkownik, który okazjonalnie zagląda na forum, może z łatwością pogubić się w gąszczu słów, dźwięków, obrazów i kontekstów współfunkcjonujących w wirtualnej przestrzeni. Bibliografia A o u i l B., 2008, Komunikowanie się w Internecie narzędzia, specyfika i właściwości, [w:] Komunikacja społeczna w świecie wirtualnym, red. M. Wawrzak-Chodaczek, Toruń, s B e r n s t e i n B., 1990, Odtwarzanie kultury, wybr. i oprac. A. Piotrowski, przekł. Z. Bokszański, A. Piotrowski, Warszawa. B i a ł o s t o c k i J., 1982, Słowo i obraz, [w:] Słowo i obraz. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborów, 29 września 1 października 1977, red. A. Morawińska, Warszawa, s

11 Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja o ograniczonym zasięgu społecznym 119 C a s t e l l s M., 2003, Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, przekł. T. Hornowski, Poznań. C h u d z i ń s k i E., red., 2007, Słownik wiedzy o mediach, Warszawa Bielsko-Biała. D u n a j B., red., 2007, Nowy słownik języka polskiego, wyd. 2, Warszawa. D z i e d z i c B., 2005, Konstruowanie i rozumienie znaczeń w komunikowaniu mediowanym komputerowo, Toruń. F a r r e l T. J., 1991, Secondary Orality and Consciousness, [w:] Media, Consciousness and Culture Explorations of Walter Ong s Thought, red. B. Gronbeck, T.J. Farrel, New Bury Park London New Delhi. F i l i c i a k M., 2010, Internet społeczne metamedium, [w:] Media audiowizualne. Podręcznik akademicki, red. W. Godzic, Warszawa, s F i u t I. S., 2004, Komunikacja sieciowa źródłem interakcji społecznych, [w:] Społeczeństwo informacyjne. Wizja czy rzeczywistość?, t. 2, red. L.H. Haber, Kraków, s G a j d a S., 2000, Media stylowy tygiel współczesnej polszczyzny, [w:] Język w mediach masowych, red., J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa, s G o b a n - K l a s T., 2001, Powstanie i rozwój mediów. Od malowideł naskalnych do multimediów, Kraków. G o b a n - K l a s T., S i e n k i e w i c z P., 1999, Społeczeństwo informacyjne: szanse, zagrożenia, wyzwania, Kraków. G o d z i c W., 2000, Język w Internecie: Czy piszemy to, co myślimy?, [w:] Język w mediach masowych, red., J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa, s G r z e l a k E., 2010, Między wolnością a zniewoleniem, czyli w jakim stopniu rozwój technologiczny determinuje komunikację międzyludzką, [w:] Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku, red. M. Karwatowska, A. Siwiec, Chełm, s G r z e n i a J., 2004, Strona WWW jako forma dialogowa, [w:] Dialog a nowe media, red. M. Kita, współred. J. Grzenia, Katowice, s G r z e s z a k A., 2012, Niewolnicy sieci, Polityka, nr 6 (2845), s. 42. G w ó ź d ź M., 2002, Realne kontakty w wirtualnym świecie na przykładzie forum e-generacja, [w:] Polskie doświadczenia w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego. Dylematy cywilizacyjno-kulturowe, red. L.H. Haber, Kraków, s J a g o d z i ń s k a J., 2000, Uśmiech i śmiech w dyskusjach internetowych o sposobach zapisu uczuć towarzyszących wypowiedzi, Poradnik Językowy, z. 3, s , Dialogi równoległe w strukturze dyskusji internetowej, [w:] Język w mediach elektronicznych, red. J. Podracki, E. Wolańska, Warszawa, s K a p l a n N., 1995, Politexts, Hypertext and Other Cultural Formations in the Late Age of Print, Computer-Mediated Communication Magazine, vol. 2, no. 3, p. 3. K e r c k h o v e d e D., 1996, Powłoka kultury. Odkrywanie nowej elektronicznej rzeczywistości, przekł. W. Sikorski, P. Nowakowski, Warszawa. K i t a M., 2010, Składniki językowego tygla medialnego, [w:] Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku, red. M. Karwatowska, A. Siwiec, Chełm, s K l i m o w i c z M., 2010, Komunikacja internetowa na początku XXI wieku. Kultura indywidualizmu i narcyzm w mediach społecznych, [w:] Komunikacja społeczna a wyzwania współczesności, red. D. Majka-Rostek, Warszawa, s

12 120 Małgorzata Karwatowska, Beata Jarosz K u r u c M., 2006, Akronimy jako element komunikacji językowej, Język Polski, z. 5, s L i s i e c k i M., 2001, Komunikacja przez komputer (CMC), [w:] Język w komunikacji, t. 3, red. G. Habrajska, Łódź, s M a l i n o w s k i B., 2000, Jednostka, społeczność, kultura, Warszawa. M a l i s z e w s k a A., 2002, Wirtualna buźka. Modyfikująca rola znaków graficznych w komunikacji internetowej, [w:] Tekst w mediach, red. K. Michalewski, Łódź, s M a r k o w s k i A., P a w e l e c R., 2007, Nowy słownik wyrazów obcych i trudnych, Kalisz. Mazurek P., 2003, Internetowa grupa dyskusyjna, Kultura i Społeczeństwo, nr 1 (XLVII), s M ł o d k o w s k i J., 1998, Aktywność wizualna człowieka, Warszawa Łódź. N a r u s z e w i c z - D u c h l i ń s k a A., 2004, Akronimy internetowe wstępny zarys problematyki, Prace Językoznawcze UWM, t. 6, s , Incipity w dialogach internetowych (na przykładzie list dyskusyjnych), [w:] Teksty kultury. Oblicza komunikacji XXI wieku, t. 1, red. J. Mazur, M. Rzeszutko-Iwan, Lublin, s O g o n o w s k a A., S k o w r o n e k B., 2005, Język na nielegalu, czyli wpływ multimediów na komunikację werbalną młodego pokolenia. O nową metodologię badań, [w:] multimedia, red. A. Dytman-Stasieńko, J. Stasieńki, Wrocław, s P a ł u s z y ń s k a E., 2006, Bariery w komunikacji: otwierać, a nie zamykać rozmowę, [w:] Teksty kultury. Oblicza komunikacji XXI wieku, t. 2, red. J. Mazur, M. Rzeszutko-Iwan, Lublin, s P r z y w a r a B., 2004, Cyberspołeczności czy wirtualne zbiorowości?, [w:] Społeczeństwo informacyjne. Wizja czy rzeczywistość?, t. 2, red. L.H. Haber, Kraków, s R e j t e r A., 2009, Lingwistyczne refleksje nad komunikacją internetową, [w:] Tekst (w) sieci, t. 1: Tekst Język Gatunki, red. D. Ulicka, Warszawa, s S k o w r o n e k K., R u t k o w s k i M., 2004, Media i nazwy. Z zagadnień onomastyki medialnej, Kraków. S o k ó ł M., 2004, Emotikony. Wirtualne emocje, Gliwice. S z p u n a r M., 2006, Rozważania na temat komunikacji internetowej, [w:] Teksty kultury. Oblicza komunikacji XXI wieku, t. 1, red. J. Mazur, M. Rzeszutko-Iwan, Lublin, s Ta d e u s i e w i c z R., 2002, Społeczeństwo Internetu, Warszawa. Wa l l a c e P., 2003, Psychologia Internetu, przekł. T. Hornowski, Poznań. Wa r c h a l a J., 2003, Kategoria potoczności w języku, Katowice. Wa r c h a l a J., S k u d r z y k A., 2010, Kultura piśmienności młodego pokolenia, Katowice. W i ę c k i e w i c z M., 2006, Emotikony pismo obrazkowe XXI wieku, Media. Kultura. Komunikacja Społeczna, nr 2, s W i l k E., 2000, Nawigacje słowa. Strategie werbalne w przekazach audiowizualnych, Kraków. Wo j c i e c h o w s k a A., 2002, Komunikacja językowa w Internecie. Próba rozpoznania problematyki, Zielonogórskie Seminarium Polonistyczne, s Wo j t a s i k - To k a r z A., 2008, Odmiany dialogu na forach internetowych, [w:] WWW w sieci metafor. Strona internetowa jako przedmiot badań naukowych, red. A. Dytman-Stasieńko, J. Stasieńko, Wrocław, s

13 Forum internetowe, czyli (cyber)komunikacja o ograniczonym zasięgu społecznym 121 Wy r w a s K., 2004, Kilka uwag o dyskusji na forum internetowym, [w:] Dialog a nowe media, red. M. Kita, współred. J. Grzenia, Katowice, s Z a w o j s k i P., 2002, Monitory między nami. O byciu razem i osobno w cyberprzestrzeni, [w:] Wiek ekranów, red. A. Gwóźdź, P. Zawojski, Kraków, s Z d u n k i e w i c z D., 2001, Akty mowy, [w:] Encyklopedia kultury polskiej, t. 2: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s Z i e l i ń s k a - P ę k a ł D., 2011, Nieistotne rozmowy wspólnot wirtualnych, [w:] Komunikacja wobec wyzwań współczesności, red. M. Wawrzak-Chodaczek, I. Jagoszewska, Toruń, s Ż y d e k - B e d n a r c z u k U., 2004, Tekst w Internecie i jego wyznaczniki, [w:] Dialog a nowe media, red. M. Kita, współred. J. Grzenia, Katowice, s SUMMARY The Internet Forum: (Cyber)communication of Limited Social Access The object of the study is the form of computer-mediated communication called the Internet forum. The authors attempt to determine whether all Web users have the same unrestricted access to Internet forums or whether their entry is limited. The research revealed that a user s participation in the Internet forum may be restricted by several factors: technical difficulties of logging on to a forum such as additional or secret codes, moderator s privileges of deleting, merging, editing etc. posts, and other external obstacles to post a message; the language barrier professional jargon, slang terms, abbreviations, shorthand spelling; a broad range of references due to the placement of links to a variety of text, music, film and picture websites. Consequently, an occasional visitor to an Internet forum is likely to get lost in the maze of verbal, visual and sound messages coexisting on this type of website.