Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania

Transkrypt

1 XIV Konferencja PLOUG Szczyrk Październik 2008 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania Barbara Reimschussel-Wąs Asseco Poland SA e mail: barbara.was@asseco.pl Abstrakt. System raportujący jest nieodłączną częścią pakietu Business Intelligence każdego znaczącego producenta oprogramowania. Jeśli chodzi o Oracle Business Intelligence Suite to już od ponad roku jesteśmy świadkami przenoszenia punktu ciężkości z dobrze wszystkim programistom Oracle znanego Oracle Reports na Oracle BI Publisher. Już od wersji częścią tego ostatniego produktu stała się aplikacja ułatwiająca migrację raportów Oracle Reports na szablony BI Publishera. Obecni użytkownicy Oracle Reports namawiani są także do przejścia na nowe narzędzie na organizowanych przez Oracle konferencjach Oracle Technology Day. Jednak czas, w którym mówi się wiele o migracji i nowych narzędziach jest także dobrym czasem na generalne rozejrzenie się po rynku, w tym przypadku rynku narzędzi raportujących i poszukaniu kolejny raz odpowiedzi na pod-stawowe pytanie: jak otrzymać najwięcej wydając jak najmniej lub zgoła nic. Skoro mamy rozważać nowy produkt, to może sprawdźmy i to, co oferuje nam świat open source Business Intelligence i zobaczmy jak prezentuje on się na tym tle. W niniejszym wystąpieniu chciałabym przedstawić najbardziej znane, dostępne zupełnie za darmo narzędzia do raportowania, wykorzystujące, podobnie jak narzędzie Oracle, technologie Java. Ze względu na technologię mogą więc one być rozważane jako produkty konkurencyjne wobec Oracle BI Publisher-a. Niektóre z prezentowanych produktów mogą się również pochwalić wieloma implementacjami nie tylko w małych i średnich firmach, ale i w dużych korporacjach. Słuchacze będą mieli okazję poznać najważniejsze cechy narzędzi do raportowania dostępnych w ramach: Pentaho Open BI Suite Jaspersoft Business Intelligence Suite Business Intelligence and Reporting Tool (BIRT) produkt projektu związanego z Eclipse, którego udziałowcami są m.in. IBM i Actuate. Powyższe produkty zostaną porównane z Oracle BI Publisher zarówno w zakresie możli-wości jakie dają przy tworzeniu raportów, ale także w trakcie całego ich cyklu życia, w tym w zarządzaniu zmianami, bo przecież wpływ kosztów modyfikacji na TCO (Total Costs of Ownership) jest nieraz nawet większy niż wpływ początkowej implementacji. Informacja o autorze. Autorka od 1998 r. bierze udział w licznych projektach wykorzystujących produkty Oracle. Wraz z firmą Softbank S.A. brała między innymi udział we wdrożeniach systemu Oracle EBS, pełniąc funkcję kierownika zespołu technicznego, zajmującego się rozszerzeniami i modyfikacjami systemu, z wykorzystaniem Oracle Developer Suite, w tym Oracle Reports. Już w 2005 r. jako architekt systemu ze strony Softbank S.A. (obecnie Asseco Poland S.A.) brała udział w pierwszym projekcie w Polsce wykorzystującym produkt XML Publisher. Obecnie rozwija swe doświadczenia z nową wersją BI Publishera.

2

3 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania Wstęp Narzędzie do tworzenia statycznych raportów, ze względu na powszechność jego stosowania musi być i jest jednym z kluczowych elementów oferty Business Intelligence każdej firmy. Oferta Oracle idzie nawet dalej, bo możemy tam wprost przebierać w narzędziach tego typu 1, co częściowo jest skutkiem ostatnich przejęć, ale nie tylko. Także w ramach produktów powstałych w samym Oracle mamy aż dwa: dobrze znane programistom Oracle Reports oraz intensywnie promowany i rozwijany od kilku lat Oracle BI Publisher. O skali rozwoju tego ostatniego, stanowiącego obecnie część Oracle Business Intelligence (w wersjach Enterprise Edition i Standard Edition One), świadczy choćby fakt, że doczekał się on od czasu poprzedniej Konferencji PLOUG aż 4 wydań. Są to, co prawda, wydania zmieniające numer wersji dopiero na 5. lub 4. pozycji, ale jednocześnie przynoszące takie nowe cechy jak: Możliwość korzystania z niektórych baz OLAP (MS SQL Server, Hyperion i SAP) jako źródeł danych w aplikacji Enterprise Cache dla podglądu raportów on-line Oficjalne udostępnienie usług Oracle BI Publisher-a jako Web Services oraz znaczne rozbudowanie katalogu tych usług Nowe formaty generowanych raportów, w tym MHTML Notyfikacje http na wskazany URL po zakończeniu wykonywania raportu (za [OBINF]) W ciągu ostatniego roku Oracle nie szczędził też swoim klientom i partnerom czytelnych sygnałów, choćby na organizowanych przez siebie Oracle Developer Days, że nadszedł czas na tworzenie nowych raportów wyłącznie w Oracle BI Publisher, a nawet na przeniesienie do nowego produktu już istniejących rozwiązań Oracle Reports, do czego miałaby służyć dostarczana razem z Oracle BI Publisher-em aplikacja do konwersji. Jednym słowem czas na zmianę! Jeśli jednak zmiany, to na pewno poprzedzone zostaną analizami i to nie tylko możliwości i opłacalności nowego narzędzia, ale być może i dokonań konkurencji. Oracle BI Publisher jest bowiem narzędziem sprawdzonym i realizującym szereg godnych polecenia standardów, ale na pewno nie można powiedzieć, że jest tani. Proponuję więc, przyjąć jego możliwości jako punkt odniesienia i przyjrzeć się, jak prezentują się one na tle oferty dostępnej z tzw. Professional Open Source, który stara się łączyć w sobie dobre strony oprogramowania komercyjnego i otwartego. Pierwsza część niniejszego wystąpienia zostanie więc poświęcona krótkiemu podsumowaniu i zebraniu najważniejszych cech Oracle BI Publisher-a w jego ostatniej dostępnej wersji Uzbrojeni w stworzoną w ten sposób skalę porównawczą, będziemy mogli, w dalszych częściach, zastosować ją do oceny kilku dość znanych produktów świata profesjonalnego otwartego oprogramowania, których cechą wspólną jest zastosowanie Javy i mechanizmów z nią związanych, co sprawia, że przynajmniej od strony technologicznej można by je było zastosować zamiast narzędzia Oracle. Celem będzie odpowiedź na pytanie, czy produkty te można już traktować, jako istotną konkurencję dla Oracle BI Publisher-a? A może jednak koszty, które ponosimy decydując się na promowany przez Oracle system są warte poniesienia, w porównaniu z korzyściami, jakie w zamian otrzymujemy. 1 Na przykład Oracle Hyperion Financial Reporting oraz Oracle Hyperion Production Reporting

4 48 Barbara Reimschussel-Wąs 2. Oracle BI Publisher co w nim lubimy, a czego nie To, co zasługuje podkreślenie, to fakt, że Oracle BI Publisher jest narzędziem do raportowania statycznego (w odróżnieniu od raportów interaktywnych pozwalających np. na drill-down, czyli wnikanie w szczegóły danych). Jego celem jest wydajne produkowanie i dostarczanie do odbiorców wyników raportów i dokumentów opartych na zasobach danych przedsiębiorstwa. W tym więc tylko zakresie możemy i będziemy oceniać funkcjonalność. Istnieje kilka perspektyw, z jakich można patrzeć na system informatyczny. Ta najczęściej stosowana to funkcjonalność, ale niemniej ważne jest spojrzenie pod kątem sposobu implementacji i modyfikacji systemu, a na koniec także możliwości jego bieżącej eksploatacji. Poniże podsumowane zostały własności Oracle BI Publisher-a Perspektywa funkcjonalności Cecha Definicja danych oddzielona od definicji układu raportu Wielość predefiniowanych typów źródeł danych Duże możliwości formatowania układu raportu. Dostępność dynamicznych grafów. Obecność wygodnego narzędzia klienckiego wspomagającego formatowanie szablonów Zapewnienie korporacyjnej platformy raportowej Opis Jedno źródło danych można stosować w wielu układach i odwrotnie, jeden układ można wykorzystać z różnymi źródłami danych, o ile odpowiednie znaczniki występują w obu źródłach. Ta cecha zapewnia wysoką elastyczność wykorzystania zarówno komponentów dostarczających dane jak i wytworzonych w trakcie implementacji szablonów. Oracle BI Publisher Enterprise potrafi wykorzystać, bez żadnych dodatkowych rozszerzeń, dane z baz danych, usług sieci Web (Web Services), danych XML dostępnych bezpośrednio poprzez HTTP (w tym na przykład danych RSS), plików oraz kombinacji tych źródeł. Pozwala także na wizualizację danych OLAP. Aby wykorzystać inne źródła danych poza wymienionymi, należy samemu zaimplementować doprowadzenie ich do postaci XML. W przypadku zestawień, dla których istotne jest formatowanie wyników, czyli tych tworzonych w formacie PDF, HTML, MHTML, RTF oraz PowerPoint, wykorzystanych jest większość funkcji formatujących dostępnych w RTF. Raporty mogą zawierać grafy tworzone przy użyciu BI Beans. Najlepszymi narzędziami do projektowania formatu szablonu są po prostu edytory RTF, w tym MS Word. Natomiast z Oracle BI Publisher-em dostarczany jest Oracle BI Publisher Template Builder for Word, który ułatwia zarządzanie na szablonach znacznikami danych, a następnie publikowanie szablonów na serwerze, czyli na platformie raportowej Oracle BI Publisher-a. Jego funkcjonalność nie jest wielka, ale też nie musi on się zupełnie zajmować samym układem i formatem raportu, bo to robi MS Word. Narzędzie pozwala na szybkie przygotowanie od zera szablonu nie wymagającego przekształceń danych, osobom zupełnie nietechnicznym, bez znajomości XML. Oracle BI Publisher Enterprise w wersji autonomicznej 2 udostępnia kompletny system do zarządzania, uruchamiania i harmonogramowania raportów. Pozwala on także zarządzać uprawnieniami oraz analizować on-line wyniki raportu w sposób zbliżony do pracy z tabelami przestawnymi w Excelu. 2 Dostępne są także wersje dla każdej z aplikacji biznesowych Oracle. Silnik Oracle BI Publisher może być także wykorzystany wewnątrz innej komercyjnej aplikacji.

5 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania 49 Cecha Gotowa funkcjonalność dostarczania raportów najczęściej wykorzystywanymi kanałami. Możliwość tzn. bursting-u, czyli podziału jednego pliku (lub innej formy) wynikowego raportu w celu jego dystrybucji do wielu odbiorców. Wsparcie wielojęzyczności Opis 2.2. Perspektywa implementacyjna Cecha Możliwość samodzielnego przygotowywania, a następnie modyfikowania układów raportów przez osoby związane z biznesem Wysokość nakładów na implementację i rozwój Bez konieczności żadnej dodatkowej implementacji Oracle BI Publisher potrafi dostarczyć raporty na drukarki, poprzez pocztę elektroniczną lub za pomocą faxu. Zaimplementowanie nowych kanałów jest nieskomplikowane, ale wymaga już kodowania. Wszystkie operacje dostarczania wyników raportów wykonywane są na serwerze bez konieczność komunikacji z użytkownikiem, mogą być więc też wykorzystywane w trybie wsadowym. Gotowa funkcjonalność dostarczana w ramach produktu. Możliwy jest dość elastyczny podział na podstawie danych. Oracle BI Publisher umożliwia generowanie raportów w wielu językach z jednego szablonu RTF, przy użyciu zewnętrznego pliku zawierającego tłumaczenia poszczególnych tekstów. Wspierane jest również automatyczne generowanie takiego pliku, zawierającego wszystkie teksty, potencjalnie wymagające tłumaczenia. Pozwala to w łatwy sposób wykorzystać zewnętrzne agencje translatorskie. Dodatkowo wspierana jest również wielowalutowość. Opis Jest to jedna z najważniejszych cech produktu Oracle, istotna zwłaszcza tam, gdzie raport jest tak naprawdę dokumentem, dostarczanym do klienta. Do tej pory przygotowywanie takich dokumentów wyglądało tak: biznes dostarczał wymagania dotyczące układu w postaci dokumentów MS Word (ewentualnie, co zdarza się jednak bardzo rzadko, innego procesora tekstów), a następnie informatycy, bo tylko oni byli w stanie to zrobić, przerabiali te wymagania na szablon, za pomocą odpowiedniego edytora szablonów (na przykład Oracle Report Designer-a). To, na ile wynik takiej operacji odpowiadał źródłowym wymaganiom zależało od precyzji programisty oraz możliwości narzędzia. Potem, gdy trzeba było układ przerobić, było jeszcze gorzej. Na ogół pierwotne źródła wymagań nie były utrzymywane, więc przy kolejne zmiany twórcy wymagań po prostu opisywali lub nawet przekazywali programistom ustnie. W przypadku Oracle BI Publisher-a ten etap przekładania wymagań można pominąć. Układ szablonu, dostarczany przez biznes, staje się bezpośrednio pierwszą wersją tego szablonu i jest tylko uzupełniany o znaczniki danych. Co więcej późniejsze modyfikacje tego układu, o ile nie zmieniają wykorzystywanych danych, też mogą być wykonywane bezpośrednio przez biznes. Mimo zastrzeżeń z wiersza powyżej, cały proces implementacji raportu jest (jak wynika z doświadczeń z projektów) ok. 2-3 razy szybszy wporównaniu z narzędziami, które wymagają kodowania w Javie.

6 50 Barbara Reimschussel-Wąs Cecha Architektura, stopień wykorzystania otwartych standardów Elastyczność w wyborze oprogramowania systemowego dla wdrożenia Opis 2.3. Perspektywa eksploatacyjna Cecha Wydajność, skalowalność i niezawodność Dostępność dedykowanej administratorom dokumentacji Monitorowanie pracy systemu. Narzędzia administracyjne Wykorzystanie bardzo rozpowszechnionej architektury JEE sprawia, że przy wdrożeniu nie są konieczne unikalne kompetencje. Podobnie oparcie produktu na ogólnie znanych standardach (XSL:FO, XSLT) oznacza łatwość pozyskania odpowiedniej wiedzy lub ludzi, którzy już ją posiadają. System może wykorzystywać wiele najczęściej spotykanych serwerów aplikacyjnych, jako serwerów JEE oraz różne bazy danych dla przechowywania repozytoriów (choć w przypadku gdy nie jest używany scheduler 3 baza nie jest w ogóle wymagana repozytorium może być plikowe) Opis Większość możliwości skalowalności i konfiguracji zapewniającej failover (w przypadku awarii jednego z elementów system automatycznie przełącza się na inny, nieuszkodzony i dalej pracuje) wynika wprost z możliwości jego architektury JEE. Sam silnik Oracle BI Publisher-a pozwala dodatkowo na wielowątkowe generowanie raportów oraz umożliwia przetwarzanie samych strumieni danych, co sprawia, że rozwiązanie jest bardzo wydajne. Dedykowanej nadal brak, ale mamy pierwsze jaskółki. Od wersji pojawił się podział dokumentacji na część przeznaczoną dla administratorów i programistów (czyli krótko mówiąc IT) i część dla projektantów szablonów. Jest to pewien postęp. Brak dedykowanych narzędzi dostępnych w samym systemie. Konieczne jest wykorzystywanie narzędzi wykorzystywanego oprogramowania serwerowego (czyli na przykład serwera aplikacji). Uzbrojeni w powyższe podsumowanie możemy teraz zacząć sprawdzać jak mają się do niego produkty open source, a dokładnie rzecz biorąc Professional Open Source. 3. Oprogramowanie Professional Open Source co to takiego? Najprościej mówiąc jest to oprogramowanie, którego kod jest ogólnie dostępny, dostarczane razem z profesjonalnymi usługami lub produktami komercyjnymi. Są to zazwyczaj usługi wdrożeniowe, wsparcia oraz szkoleniowe, ale nie tylko. Zdarza się na przykład, że dostawcy, razem z oprogramowaniem otwartym dostarczają także dodatkowe, całkowicie komercyjne. Najważniejszy fakt, jaki z tego wynika to ten, że profesjonalne otwarte oprogramowanie nie jest z pewnością oprogramowaniem darmowym. Zdarza się dość często (jest tak choćby w przypadku Pentaho subscription), że już, aby otrzymać jego certyfikowaną co do zgodności komponentów, instalacyjną wersję, trzeba za nią zapłacić. Nie da się też oczywiście uniknąć, podobnie jak w przypadku każdego komercyjnego systemu, ponoszenia kosztów jego wdrożenia w przedsiębiorstwie, a następnie kosztów eksploatacji i utrzymania. Mimo to, firmy dostarczające tego typu systemy twierdzą, że całkowity koszt ich posiadania (TCO) jest znacznie niższy niż dla analogicznych systemów komercyjnych. 3 Z uwagi na brak dobrego odpowiednika w języku polskim dla terminu scheduler, będzie on używany w wersji angielskojęzycznej.

7 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania Systemy raportujące oferowane jako Professional Open Source Według niektórych źródeł (patrz [Don06]) już w 2006 roku na rynku dostępnych było ponad 25 rozwiązań otwartego oprogramowania Business Intelligence, co stawia osoby, które miałyby dokonać wyboru w dość trudnej sytuacji. Jednym z zawężających kryteriów mogłaby być tutaj technologia. Ponieważ Oracle BI Publisher jest napisany w Javie i można go używać we własnych aplikacjach javowych, dobrze jest porównywać go właśnie z takimi produktami. Niestety kryterium to niewiele wnosi, bowiem tak się składa, że większość aplikacji open source to programy w Javie. Nie kryję, że początkowo wybór dokonany w niniejszym referacie był całkowicie subiektywny. Jego źródłem były głównie przekazywane informacje o doświadczeniach wyniesionych z projektów, na których rozważane były narzędzia open source. Ostatnio jednak wybór uzyskał dość mocne potwierdzenie. Jak wszystkim zapewne wiadomo źródłem jednych z najczytelniejszych informacji o pozycji dostawcy na rynku IT są tak zwane Magic Quadrants firmy Gartner. Aż do tego roku jednak, żaden z publikowanych raportów Gartnera na temat rynku Business Intelligence nie zawierał nawet wzmianki o rynku oprogramowania open source. Zmianę przyniósł pierwszy kwartał 2008 roku. Co prawda zawarte jest tam stwierdzenie, że żaden z tego typu dostawców nie osiągnął jeszcze dochodów plasujących go w Magicznym Kwadracie, zaraz jednak potem pada stwierdzenie (za [HMRS08]): Organizations with a leaning toward open source or those considering alternatives to commercially available BI platforms should evaluate JasperSoft, Pentaho and Actuate's Business Intelligence and Reporting Tools (BIRT)-based offerings. (w luźnym tłumaczeniu Organizacje skłaniające się ku otwartemu oprogramowaniu lub te, które rozważają rozwiązania alternatywne do komercyjnie dostępnych platform BI, powinny sprawdzić oferty Jasper- Soft, Pentaho i Actuate BIRT ). Tak więc te właśnie produkty zostaną przedstawione i porównane z Oracle BI Publisher-em. 5. JasperSoft BI Suite Przegląd zaczniemy od produktów firmy JasperSoft, ponieważ właśnie JasperReports biblioteka Javy, umożliwiająca projektowanie oraz uruchamianie raportów z kodu Java, jest najczęściej kojarzona z raportowaniem open source. Nieprzypadkowo. JasperSoft, deklaruje, że ma najwięcej wdrożeń produkcyjnych spośród wszystkich tego typu produktów (ponad o których wiadomo dostawcy, oczywiście jest to tylko część wszystkich) oraz najwięcej wnoszących opłaty klientów. Na uwagę zasługuje zwłaszcza tempo zmian liczby komercyjnych klientów w 2007 roku było ich ponad 4000, w kwietniu 2008 już ponad Firma dzieli swoje produkty na wersje Professional (płatne) i Community (bezpłatne). Różnice w funkcjonalności dla niektórych (np. JasperServer) są bardzo duże. Również wszelka dokumentacja produktów JasperSoft wykraczająca poza ogólne prezentacje i przewodniki umożliwiające wypróbowanie aplikacji, traktowana jest już jako wsparcie i w związku z tym dostępna jest tylko odpłatnie w formie książkowej. JasperReports to tylko jeden z elementów całego pakietu produktów BI dostarczanego przez JasperSoft pod nazwą JasperSoft Business Intelligence Suite. W skład pakietu wchodzą także: JasperServer. Platforma dla raportów oraz analiz OLAP. Pozwala tworzyć raporty ad hoc (tylko dla wersji Professional), a także uruchamiać zarówno raporty statyczne jak i interaktywne analizy OAP. Przy jej pomocy administrator może także nimi zarządzać. JasperAnalysis. Analizy danych z baz wielowymiarowych. JasperETL. Narzędzie do integracji danych. ireport. Program do projektowania szablonów raportów statycznych.

8 52 Barbara Reimschussel-Wąs Do obsługi raportów statycznych, a tylko z takimi mamy do czynienia w przypadku Oracle BI Publisher-a, potrzebne są narzędzia do ich projektowania, umożliwiające ich wykonywanie w innych aplikacjach, a także platforma udostępniająca je użytkownikom w firmie. Tutaj będą to odpowiednio ireport, JasperReports i JasperServer, przy czym ten ostatni produkt występuje w podwójnej roli, umożliwia też bowiem, jak zostało już wspomniane, również tworzenie raportów ad hoc przez samych użytkowników JaserServer i raportowanie ad hoc JasperServer jest systemem opartym o technologię JEE, mocno wykorzystującym mechanizmy AJAX. Widać to już na pierwszy rzut oka (a raczej pierwsze klikniecie myszą), od razu też można poznać, że twórcy wielka wagę przykładali do interfejsu użytkownika. Robi on wrażenie spójnego, zarówno funkcjonalnie i plastycznie, a komponenty ekranowe mają bogatą funkcjonalność (na przykład przycisk z kilkoma opcjami, zamiast ekranu pełnego przycisków). Rys. 1. Strona główna JasperServer Professional. Widok użytkownika bez uprawnień administracyjnych Jak widać choćby na powyższym zrzucie ekranu, wprost na serwerze użytkownik może utworzyć nowy raport, zwany raportem ad hoc. Ponieważ użytkownicy nie muszą chcieć wnikać w sposoby opisu połączeń do bazy danych, konfiguracja dostępu do danych dla takich raportów musi być wcześniej przygotowana i udostępniona przez administratorów. Służą do tego mechanizmy tematów (topics) oraz dziedzin (domains). Przy użyciu tego pierwszego administrator może umieścić na serwerze opis źródła danych zawarty w używanym przez JaserReport formacie JRXML szablonu raportu. Szablon taki powinien zawierać wyłącznie informacje o połączeniu i zapytaniu do źródła danych oraz parametrach raportu. Ewentualne inne elementy takiego szablonu będą zignorowane. Po dodaniu nowego tematu, stanie się on widoczny jako element repozytorium.

9 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania 53 Rys. 2. Dodawanie szablonu JRXML jako nowego tematu (topic) Po utworzeniu nowego tematu lub dziedziny można zacząć tworzyć raporty na nich oparte. W tym celu użytkownik musi wybrać opcję Utwórz raport ( Create a report ) a następnie z listy zapisanych tematów lub dziedzin dostępnych dla niego wybrać odpowiednie dla swojego raportu i wskazać typ raportu (możliwe są 3 typy: tabelaryczny, graf, macierzowy). Przed przystąpieniem do projektowania można także podać parametry, o ile źródło danych ich wymaga. Samo tworzenie raportu jest niezwykle proste i intuicyjne. Polega na przeciąganiu pól z listy na obszar raportu, przy czym na obszarze tym pola same dosuwają się do siebie tak, aby maksymalnie ułatwić użytkownikowi życie. Także natychmiast po przeciągnięciu, wyświetlane są dane dla przeciągniętego pola, co pozwala już w trakcie tworzenia zorientować się czy wynik jest zgodny z oczekiwaniami. Raportowanie ad hoc rzeczywiście robi więc wrażenie i jedyną rzeczą, która to wrażenie mocno nadwyręża są dość częste błędy systemu przy próbie wyświetlenia widoku repozytorium, objawiające się denerwującymi komunikatami, że nie można otworzyć strony o podanym adresie. Ich źródłem są błędy połączenia do repozytorium na MySQL i są one kwestią konfiguracji MySQL przez instalatora dla Windows. Miejmy nadzieję, że spowodowane jest to bardzo niedawnym wydaniem najnowszej wersji (czerwiec 2008), i niebawem, kiedy zdoła ona okrzepnąć, problemy znikną.

10 54 Barbara Reimschussel-Wąs Rys. 3. Tworzenie raportu macierzowego przy pomocy edytora raportów Ad hoc Z poziomu serwera JasperServer można także publikować zwykłe raporty, zapisane w stosowanym przez JasperReports formacie JRXML. Mogą to być szablony utworzone ręcznie w edytorze XML, za pomocą narzędzia ireport, czy też innego dostępnego na rynku narzędzia. Wadą jest, że publikować może jedynie administrator, co w codziennym użytkowaniu JasperServer w firmie musiałoby być bardzo niewygodne. Aby dodać na JasperServer raport zapisany w JRXML, należy w widoku repozytorium odnaleźć folder, w którym raport ma być umieszczony i po naciśnięciu przycisku Add Resource, wybrać opcję JasperServer Report. Zostanie wtedy otwarty ekran, na którym będzie można wybrać plik JRXML, zasoby potrzebne do prawidłowego działania raportu (na przykład pliki z obrazami, pliki właściwości), pola do wprowadzania parametrów (opcja Add Control ), źródło danych oraz zapytanie dla raportu. Jeśli chcemy użyć źródła danych i zapytania z samego pliku JRXML, można w polach przeznaczonym na te informacje zostawić None, ale trzeba pamiętać, że oznacza to, że w pliku JRXML znajdują się wszystkie dane połączenia, łącznie z użytkownikiem i hasłem.

11 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania 55 Rys. 4. Dodawanie pól dla parametrów przy umieszczaniu raportu na serwerze W bardzo podobny sposób można umieścić na serwerze również szablon JRXML z poziomu programu ireport, przy pomocy wtyczki JasperServer. Zarządzanie uprawnieniami do raportu odbywa się na poziomie każdego raportu i ról. Dodatkowo można przypisywać rolom uprawnienia do folderów, w których raporty się znajdują (jak pamiętamy, w Oracle BI Publisher zarządzanie uprawnieniami ogranicza się wyłącznie do folderów). Po nadaniu uprawnień, dla każdego raportu można utworzyć harmonogram jego uruchamiania. Tutaj na szczęście może to już zrobić każdy użytkownik, który ma uprawnienia do raportu. Harmonogramy mają dość rozbudowane opcje dotyczące plików wynikowych (sekwencyjne nazwy czy nadpisywanie) i czasu, ale ich ustawianie sprowadza się do klikania myszą i nie wymaga wpisywania żadnych tajemniczych parametrów cron-a, jak to niekiedy bywa w systemach konkurencji. Wykorzystywanym przez JasperServer narzędziem jest dobrze nam znany Quartz scheduler, dokładnie ten sam co w Oracle BI Publisher. Niestety jedynym możliwym sposobem dostarczanie wyników raportów jest obecnie . JasperServer nie pozwala też na wtórne dzielenie wyników raportów przed dostarczeniem ich do różnych odbiorców (bursting) Tworzenie raportów w ireport Przy projektowaniu bardziej skomplikowanych zestawień, opisane wcześniej możliwości JasperServer-a, choć dobrze przemyślane i zaimplementowane, nie wystarczają i z pomocą musi przyjść ireport narzędzie do projektowania raportów. Tworzy ono w sposób wizualny definicję JRXML, potrafi też ją skompilować (czyli sprawdzić czy definicja bez błędów jest obsługiwana przez bibliotekę JasperReports) oraz uruchomić raport. Trzeba przyznać, że ireport w wersji to bardzo dopracowane narzędzie. Miła cechą jest spory poziom jego spolszczenia, co jest zasługą konsekwentnego stosowania ResourceBundle, standardowego sposobu oddzielania treści zależnych od języka od kodu Javy. Oczywiście narzędzie posiada kreator, którym można szybko utworzyć szablon raportu, co jest dość przydatne i pozwala na szybsze przejście wstępnych czasochłonnych kroków, a także wybór określonego stylu. Można też tworzyć ręcznie szablon od zera. Służy do tego ekran, na którym mamy do dyspozycji:

12 56 Barbara Reimschussel-Wąs Główną płaszczyznę układu, podzieloną na poziome sekcje (bands) odpowiadające częściom raportu o różnej powtarzalności (nagłówek i stopka raportu, strony, grupy, sekcja danych szczegółowych i inne). Taki podział występuje w wielu narzędziach do projektowania szablonów (zobaczymy go także w Pentaho Report Designer) i dla osób znających Oracle Reports może wydawać się sporym uproszczeniem. Jednak gdy weźmie się pod uwagę, ze dla bardziej skomplikowanych szablonów można zawsze umieścić na układzie jeden lub więcej podraportów, taka koncepcja nie będzie postrzegana jako wielkie ograniczenie. Okno pokazujące aktualnie otwarte pliki szablonów. ireport pozwala pracować z wieloma szablonami jednocześnie. Okno struktury dokumentu. Pokazuje ono strukturę w postaci drzewa, w podziale na poszczególne sekcje. Są to wszystkie parametry, pola danych, zmienne i elementy układu szablonu. Oczywiście jak można się tego spodziewać, po zaznaczeniu elementu w drzewie struktury, zostaje on jednocześnie zaznaczony na układzie. Niestety nie da się przeciągać elementów w ramach samego drzewa, co, choć niesie ze sobą różne problemy do rozstrzygnięcia, jest dość naturalne i byłoby wygodne. Paletę właściwości zaznaczonego obiektu. Okno bibliotek zawierające stosowane najczęściej wyrażenia, takie jak liczba stron, czy aktualna data. Dodatkowe okna pojawiają się dla JasperServer plug-in-a. Pozwalają one przeglądać zasoby na serwerze (po podaniu użytkownika i hasła) oraz stosować w szablonie serwerowe dziedziny danych. Z powyższego opisu wydaje się, że można zginąć w tym nadmiarze, ale ponieważ wszystkie okna można dowolnie przypinać i odpinać od części ekranu, a także zmieniać, zgodnie z upodobaniem, ich rozmiary, zostaje nam dostatecznie dużo miejsca na sam układ raportu. Tradycyjnie, na samej górze ekranu, pod menu, znajdują się paski narzędzi, które ułatwiają formatowanie elementów układu. Wybierać można spośród wszystkich możliwości dosuwania, centrowania, dostosowywania rozmiaru, zmiany odstępów pomiędzy poszczególnymi polami, dzięki czemu nie traci się czasu próby osiągnięcia dostatecznej precyzji ruchów myszy, a na koniec, na żmudne kopiowanie wartości współrzędnych w oknie właściwości. W ireport sprawnie działają również takie standardowe funkcje jak wybór wielu elementów poprzez zaznaczenie myszą całego obszaru, przesuwanie elementów przy pomocy kursorów i klawisza Ctrl oraz dosuwanie do siatki.

13 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania 57 Rys. 5. Okna dostępne na ekranie ireport Tym natomiast, co wyróżnia ireport spośród tego typu produktów, a co jest konsekwencją struktury samego formatu JRXML, jest jego stopień integracji z Javą. Dla każdego pola danych, nawet wtedy, gdy źródłem jest zapytanie SQL, musi zostać określona klasa tego pola (na szczęście narzędzie samo przypisuje pewne klasy domyślne, choć okazuje się, że dla pola odpowiadającego kolumnie NUMBER(n,m) w bazie Oracle, przypisywana jest klasa java.math.bigdecimal, co może jest i słuszne, ale może prowadzić do błędów kompilacji, jeśli się o tym nie wie), tak samo dla każdego parametru i zmiennej. Oczywiście same źródła danych i zapytanie mogą być także definiowane poprzez kod Javy i to na wiele sposobów. Dla samych tylko źródeł bazodanowych JDBC oprócz SQL możemy zdecydować się na HQL (język zapytań używany w Hibernate) i EJBQL. Źródłami danych mogą być też JavaBeans, Hibernate, Hibernate wraz ze Spring, własny interfejs JRDataSourceProvider i inne. Konieczność użycia kodu Javy, może doprowadzić w projektach do braku separacji warstwy generowania raportów dla danego systemu od samego kodu tego systemu, co bardzo często nie jest wcale konieczne, a prowadzi w konsekwencji do większych kosztów utrzymywania raportów. Konieczność częstej pracy z kodem może prowadzić też do wniosku, że tak naprawdę używanie takiego narzędzia jak ireport wcale nie jest wygodne, bo oznacza pracę w dwóch środowiskach: IDE Javy (czyli często Eclipse) i ireport. A skoro tak, to od razu pojawia się rynkowa odpowiedź w postaci JasperAssistant, czyli komercyjnego plug-inu do Eclipse, reklamowanego jako narzędzie używane nawet przez samych twórców JasperReports, Niezależnie od rozważań na temat separacji raportowania w aplikacji, należy uznać, że ireport jest narzędziem zapewniającym wszystko, co niezbędne do stworzenia szablonu raportu, a w dodatku stabilnym i nie stwarzającym problemów, jest więc dość mocną stroną JasperSoft BI Suite. 6. Business Intelligence and Reporting Tools (BIRT) BIRT jest jednym z projektów wchodzących w skład inicjatywy Eclipse. Mimo, że jego długofalowym celem jest dostarczenie wszystkich narzędzi niezbędnych do implementacji pełnego spektrum Business Intelligence w przedsiębiorstwie, na obecnym etapie koncentruje się on na dwóch obszarach:

14 58 Barbara Reimschussel-Wąs Wizualnego formatowania układów raportów w środowisku zintegrowanym ze środowiskiem programistycznym Eclipse, Generatora raportów, który można wykorzystywać wewnątrz dowolnej aplikacji, zwłaszcza zaś aplikacji JEE. Dodatkowym elementem, który można wykorzystać razem z powyższymi, ale także i osobno jest generator grafów (BIRT charting engine). Rys. 6. Miejsce poszczególnych elementów projektu BIRT w całości rozwiązania Jednym z czołowych udziałowców i inicjatorów projektu BIRT jest firma Actuate Corporation, jeden z większych dostawców komercyjnych rozwiązań BI (patrz [HMRS08]). Posiada ona w swej ofercie produkty komercyjne, które uzupełniają funkcjonalność narzędzi BIRT w obszarach, które są na razie poza zakresem działania projektu. Całkiem niedawno, w czerwcu 2008 wydana została kolejna pełna wersja (ReleaseBuild) wszystkich narzędzi, na niej więc będziemy bazować omawiając oba główne elementy architektury BIRT BIRT Report Designer BIRT Report Designer (dalej również jako BIRT RD) można zainstalować na 2 sposoby: jako wtyczkę do Eclipse, co pozwala korzystać z niego w tym środowisku lub jako niezależną aplikację, tzw. BIRT RCP (czyli wykorzystującą Eclipse Rich Client Platform) działającą na Windows, która może być traktowana także jako samodzielny program do uruchamiania raportów na stacji roboczej. Dwa różne sposoby instalacji teoretycznie mają być przeznaczone dla użytkowników o różnych profilach, jeden dla programistów, drugi bardziej dla ludzi biznesu. Jednak, pomijając dostępność zwykłych opcji samego Eclipse dla wariantu z wtyczką, oba warianty dają w efekcie identyczny interfejs użytkownika, trudno więc się zgodzić z tezą, że rzeczywiście profil ich potencjalnych użytkowników jest różny. Tak jak i we wszystkich pozostałych omawianych tu narzędziach do projektowania, głównym elementem okna aplikacji jest centralnie położony edytor układu. Towarzyszy mu aż 7 opcjonalnych widoków, na ogół takich samych, z jakimi spotkaliśmy się już wcześniej, choćby w ireport okno właściwości, widok struktury raportu, widok danych (nazwany tu Data Explorer-em). Specyficznym dla BIRT RD, ciekawym widokiem jest Resource Explorer, który pokazuje bibliotekę elementów raportu, możliwych do ponowanego użycia. Otóż BIRT RD, pozwala zapisać na dysku, jako zasoby do ponownego użycia, niektóre elementy układu takie jak style, źródła danych i inne. Nie jest to tak naprawdę nic wyjątkowego, także w innych narzędziach elementy te mogły być zapisywane, tam jednak brak było jednego wspólnego widoku, udostępniającego zasoby w trakcie projektowania, tak jak czyni to Resource Explorer. Wszystkimi widokami można zarządzać, tak ja zwykle robi się to w Eclipse, czyli poprzez opcje menu Window.

15 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania 59 Tradycyjnie, aby móc projektować szablon raportu, najpierw należy wskazać jego źródła danych. Źródła danych są tu własnościami całego raportu, można jednak podać ich kilka, co umożliwia, podobnie jak w Oracle BI Publisher, łączenie danych z wielu źródeł na pojedynczym raporcie. BIRT RD pozwala korzystać ze źródeł JDBC (także JNDI), plikowych, XML, Web Services oraz skryptowych (Scripted Data Source). Te ostatnie pozwalają na użycie źródła w postaci obiektów Javy. Po utworzeniu lub wybraniu z dostępnych zasobów (Resources) jednego lub kilku źródeł danych, należy zdefiniować oparte na nich zestawy danych (data sets). Zestaw danych jest pojęciem kluczowym dla BIRT RD, ponieważ właśnie on jest przypisywany (binding) do poszczególnych elementów raportu, takich jak pojedyncze pola, tabele, listy, siatki (grids nie należy mylić z tabelami). Wydawać by się mogło, że może to oznaczać ograniczenie danych w każdym elemencie tylko do jednego źródła, ale na szczęście można tworzyć też tzw. łączone zestawy danych (joined data sets). W przypadku źródeł bazodanowych (JDBC) dane dla zestawu mogą pochodzić z zapytania SQL, ale mogą być również wynikiem procedury składowanej. Przy tworzeniu, a potem podczas edycji zestawu danych, mamy do dyspozycji prosty, wbudowany edytora zapytań, pokazujący zawartość schematu bazy. Możemy także podać domyślne etykiety poszczególnych pól, dodać kolumny wyliczeniowe, skonfigurować takie własności zapytania jak pobierana maksymalnie liczba rekordów oraz określić parametry lub dodatkowe filtry, a nawet podejrzeć wyniki zwracane przez zestaw ( Preview Results ). Rys. 7. Edytor własności Data Set w BIRT Report Designer Jeśli mamy już dostępne zestawy danych, możemy przystąpić do projektowania układu raportu. Sama koncepcja struktury raportu w BIRT jest inna, niż w przypadku pozostałych omawianych produktów i jest, tak naprawdę, bliższa tej dla Oracle BI Publisher-a. Zamiast jednego układu raportu podzielonego na szereg sekcji (bands), które usiłują łączyć ze sobą 2 różne perspektywy: danych i strony wydruku, tutaj mamy osobno definiowany układ raportu, a niezależnie od niego układ strony (Master Page) lub nawet kilku stron. Czyż nie kojarzy się to z pojęciem fo:pagemaster ze specyfikacji XSL:FO, która jest podstawą definiowania własności raportu w Oracle BI Publisher? Pozwala to na większą elastyczność, jak choćby na nadanie różnym stronom raportu różnych orientacji papieru przypadek często spotykany w dokumentach MS Word. Dla klasycznego podejścia z użyciem sekcji, byłoby to niemożliwe.

16 60 Barbara Reimschussel-Wąs Na samym układzie raportu nie ma też predefiniowanej sekcji na dane, zapewniającej wielokrotne ich drukowanie. W zamian można umieszczać na raporcie takie elementy, które taką powtarzalność zapewniają: tabele i listy. To też bardziej kojarzy się ze sposobem umieszczania znaczników grup danych w BI Publisher, niż z klasycznymi podejściami w ireport i Pentaho Report Designer. Aby otrzymać klasyczny raport w postaci kolumn z danymi, należy dodać do układu tabelę. Robi się to przeciągając element tabeli z palety narzędzi. W najprostszym przypadku wszystko, co trzeba jeszcze zrobić, to poprzeciągać myszą odpowiednie elementy danych, widocznie pod węzłem zestawu danych w widoku Data Explorer, do wiersza Detail Row tabeli widocznej na układzie. Dobrze jest też przeciągnąć etykiety (label) do wiersza nagłówków kolumn i powpisywać do nich odpowiednie teksty. Pozostaje kwestia ustawienia własności wizualnych tabeli. Tutaj ciekawym rozwiązaniem, pozwalającym na szybkie zastosowanie jednolitego wyglądu do wszystkich raportów, jest użycie dla określania stylu różnych elementów arkuszy stylów CSS. Ułatwia to, co prawda integrację wizualną wyników raportów z aplikacją, która ma je wyświetlać, jednak tego typu podejście jest jeszcze jednym potwierdzeniem adresowania BIRT RD do programistów Generator raportów Generator to, podobnie jak dla Oracle BI Publisher-a, biblioteka Javy, umożliwiająca dołączanie funkcjonalności raportowania BIRT do własnych systemów napisanych w Javie. W jej ramach dostarczany jest też gotowa aplikacja przeglądarki raportów, którą wystarczy umieścić na dowolnym serwerze aplikacji (na przykład Tomcat), aby móc raporty generować i oglądać ich wyniki poprzez strony WWW. Silnik BIRT potrafi tworzyć raporty w formacie HTML, MS Word, PDF, PowerPoint, Excel (nie jest to jednak prawdziwy format Excel, lecz XML) i, co ciekawe, Postscript. Ten ostatni format jest (o czym się przekonało wielu użytkowników Oracle BI Publisher-a w jego wcześniejszych wersjach, nie zawierających jeszcze filtru z PDF na Postscript), bardzo przydatny jeśli chcemy drukować wynik z aplikacji serwerowej. Na tym jednak obecna funkcjonalność BIRT się kończy. Resztę, czyli między innymi dostarczanie wygenerowanych raportów, ich harmonogramowanie, zarządzanie uprawnieniami oraz bursting musi zapewnić system, w którym generator BIRT będzie osadzony. Co jednak, jeśli nie chcemy tworzyć takiego systemu od zera? W takim przypadku mamy do wyboru kilka opcji. Po pierwsze można skorzystać z komercyjnych rozwiązań Actuate, w tym choćby iserver Express, które oferują to, czego obecnie projekt BIRT nie obejmuje. Po drugie istnieje możliwość wykorzystania innych platform open source, na przykład serwer Pentaho pozwala wykorzystać silnik BIRT, zamiast własnego, w swoim kompletnym rozwiązaniu Business Intelligence. Pora więc, by na koniec przyjrzeć się i tej ofercie. 7. Pentaho Reporting Firma Pentaho Corportation została utworzona w 2004 roku przez grupę osób z wieloletnimi doświadczeniami w pracy u największych komercyjnych dostawców oprogramowania BI i od początku swego istnienia stawiała sobie za cel dostarczanie oprogramowania open source, które nie tylko pokrywałoby wszystkie obszary identyfikowane z BI, ale również było w stanie konkurować z dotychczasowymi największymi graczami na tym rynku. Cel ten został osiągnięty, bowiem pakiet Pentaho Open Business Intelligence Suite (dalej jako POBIS) zawiera: Pentaho Reporting narzędzie do raportowania, główny przedmiot naszego zainteresowania,

17 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania 61 Pentaho Data Integration narzędzie ETL Kettle 4, Pentaho OLAP Server Mondrian, Pentaho Data Mining Weka, Pentaho Dashboards (kokpity menadżerskie). Firma deklaruje, że miesięcznie notuje ok ściągnięć swoich produktów, a wśród klientów posiada tak rozpoznawalne marki jak MySQL (obecnie przejęte przez Sun), czy DivX Inc. Co więcej wygląda na to, że większość z nas wkrótce zapozna się z Pentaho Reporting, bowiem w kwietniu 2007 roku nawiązana została współpraca między Pentaho a Sun Microsystems, w wyniku której powstało rozszerzenie Sun Report Builder, zgodne z wersją 2.3 lub wyższymi do Sun OpenOffice, oparte na silniku raportowania Pentaho. Wszystkie wymienione powyżej komponenty POBIS integrują się z serwerem pełniącym zarówno rolę portalu dla użytkowników końcowych, jak i platformy zarządzającej dla administratorów. Architektura serwera oparta jest na JEE (bez kontenerów EJB) i wykorzystuje w konsekwentny sposób wewnętrzne API, pozwalające definiować i wykonywać poprzez interfejs użytkownika ciąg działań zwanych akcjami (Actions org.pentaho.ui.component.actioncomponent). Definicje akcji można zapisać w pliku XML oraz umieszczać na serwerze, gdzie mogą być one inicjowane i kontrolowane poprzez dedykowane API, szereg Web Services (w dodatku każda nowa akcja udostępnia kolejną, związaną z nią usługę), zadania harmonogramu oraz serwlety. Rys. 8. Architektura serwera Pentaho za [BID06] W skład samego rozwiązania raportującego Pentaho Reporting wchodzą: Pentaho Server. Pozwala bezpośrednio tworzyć i uruchamiać raporty, a także ustalać i wyzwalać ich harmonogramy. Funkcjonalność schedulera zapewniona jest, podobnie jak to by- 4 Dość dobrym wstępnym źródłem informacji o Kettle jest polska strona

18 62 Barbara Reimschussel-Wąs ło dla JasperServer, poprzez wykorzystanie pakietu Quartz, dokładnie tego samego, który jest podstawą harmonogramów Oracle BI Publisher-a. Pentaho Report Designer narzędzie grubego klienta do tworzenia i modyfikowania szablonów raportów. Pentaho Metadata Editor następne narzędzie grubego klienta, które pozwala tworzyć tzw. metadane w formacie zgodnym ze standardem CWM (Common Warehouse Metamodel). W POBIS można bowiem zarówno raportować bezpośrednio z różnych źródeł danych (relacyjnych i OLAP), jak i wykorzystywać warstwę metadanych, która porządkuje te źródła w zrozumiały dla biznesu model. Silnikiem raportującym Pentaho jest JFreeReport, rozwijany niegdyś jako samodzielny projekt przez grupę programistów JFree 5, ale od stycznia 2006 połączony z projektem Pentaho. Natomiast do generowania plików PDF zawierających wyniki raportów zastosowany został pakiet itext, też na pewno nieobcy osobom zajmującym się, choć trochę, tematem tworzenia PDF w Javie. Po przyłączeniu projektu JFreeReport firma Pentaho przejęła w 2006 roku firmę Gridvision engineering GmbH, która stworzyła narzędzie do projektowania wizualnego raportów JFreeReport i tak właśnie powstał Pentaho Report Designer. Funkcjonalnie raporty można tworzyć w POBIS na 2 sposoby: 1. Tworząc szablon przy pomocy Pentaho Report Designer-a; 2. Tworząc prosty raport ad hoc bezpośrednio na serwerze Raporty Adhoc Raporty te mogą odwoływać się wyłącznie do warstwy metadanych serwera. Aby więc użytkownicy mogli je tworzyć, najpierw administrator biznesowy musi określić dla nich odpowiednią domenę, która pozwoli im przeglądać dane w widoku biznesowym. Służy do tego specjalne narzędzie Pentaho Metada Editor, Rys. 9. Widok graficzny w edytorze metadanych Definiuje się w nim połączenia do danych (w jednej domenie można łączyć dane z wielu źródeł), a następnie tworzy z dostępnych danych ich model biznesowy, tak by był on potem przyjazny 5 Więcej informacji na stronie JFree nadal rozwija jeden z najbardziej znanych pakietów do grafów JFreeChart, który oczywiście jest wykorzystany w Pentaho Reporting, ale także w JasperReports, a polecany jest także przez Oracle.

19 Płacę czy przepłacam? Oracle BI Publisher na tle bezpłatnych narzędzi do raportowania 63 dla użytkownika. Model ten jest zgodny z CWM i może być także wykorzystywany jako centralny model danych przedsiębiorstwa. Po utworzeniu można daną domenę opublikować na serwerze (w obecnej wersji POBIS dla danego tzw. Rozwiązania, jednostki odpowiadającej aplikacji, może istnieć tylko jedna domena, stąd publikacja taka powoduje nadpisanie poprzedniej domeny). Rys. 10. Publikacja domeny na serwer Można już przystąpić do tworzenia raportu. Robi się to w dość standardowych 4 krokach, które są bardzo podobne do kroków Report Wizard-a dostępnego w Pentaho Report Designer: 1. Wybór danych spośród dostępnych w domenie oraz przyporządkowanie danych do odpowiedniego poziomu Przyporządkowanie danych do odpowiednich poziomów raportowania. W kroku tym możemy również wskazać, które dane będą miały pełnić rolę filtru dla przyszłego raportu. 2. Wskazanie porządków sortowania, ograniczeń na dane i sposobów wyświetlania danych 3. Wybór rozmiaru papieru i nagłówków. W tym kroku można też tak przygotowany szablon zapisać, co pozwoli poprawiać go potem w Pentaho Report Designer. Następnie po wyborze formatu, w którym chcemy uzyskać wydruk, za pomocą przycisku Go można raport uruchomić. Możliwe jest uzyskanie wyniku w formacie HTML, PDF, MS Excel lub CSV Tworzenie raportów przy pomocy Pentaho Report Designer-a Oczywiście definicję szablonu raportu, która jest w formacie XML można napisać po prostu w edytorze XML lub wykorzystać API dostępne w bibliotece JFreeReport, które zrobi to w locie. Mało zachęcające. Jednak aż do 2006 roku, czyli do czasu pojawienia się wizualnego edytora do JFreeReport, tak właśnie się robiło. Co więcej, jest absolutnie pewne, że nawet dziś są programiści przekonani, że tylko tak wykorzystuje się w pełni elastyczność narzędzia, bo format raportu można wtedy dynamicznie w trakcie działania programu przystosować do wizualizowanych danych. Jest to możliwe między innymi dlatego, że sposób opisu szablonu Pentaho jest prostszy niż na przykład w JRXML. Spróbujmy jednak pójść na łatwiznę i wykorzystać Pentaho Report Designer-a. Jest to program po stronie klienta, napisany w Javie. Wynikiem jego działania jest definicja szablonu raportu zapisana w postaci pliku XML o rozszerzeniu report. Format tej definicji to format własny samego narzędzia, co niestety powoduje nieco zamieszania, bowiem nie jest on zgodny z formatem (też XML) stosowanym przez API JFreeReport, nie może być zatem bezpośrednio wykorzystany do przetwarzania przez tę bibliotekę. Na szczęście wymagany format XML można uzyskać poprzez eksport z Pentaho Report Designer-a.

20 64 Barbara Reimschussel-Wąs Po uruchomieniu aplikacji możemy skorzystać z kreatora, który także w 4 krokach, podobnie jak to było dla raportów ad hoc, utworzy nam pierwsze przybliżenie wyglądu raportu. Rys. 11. Kreator definiowania szablonów zintegrowany z Pentaho Report Designer-em W kroku drugim, w odróżnieniu od raportowania ad hoc, gdzie był już dostępny, wcześniej zdefiniowany model biznesowy metadanych, musimy określić źródło danych dla raportu. Może to być: Dowolne źródło JNDI. W ten sposób określa się połączenia do baz danych. Ograniczenie się wyłącznie do JNDI, bez możliwości podawania wprost połączeń JDBC, jest, moim zdaniem, rozwiązaniem bardzo rozsądnym i nie powodującym w praktyce żadnych utrudnień. XQuery źródło XML Metadata Query. Źródło w postaci domeny metadanych, zapisanych w pliku poprzez eksport w standardzie XMI. (eksport taki tworzy się zawsze automatycznie przy zapisie domeny w Pentaho Metadata Edytor, jako kopia zapasowa). Plik XML Schema dla bazy Mondrian, poprzez który można wskazać jako źródło bazę OLAP. Źródło własne, zaimplementowane w Javie. Można to zrobić poprzez podanie informacji o klasie fabryki tworzącej to źródło faktory class W przypadku źródła w postaci połączenia do bazy danych, musimy podać zapytanie, na którym będzie bazował raport. Można je wpisać w odpowiednim oknie z ręki lub posłużyć się edytorem zapytań SQLeonardo: