CZARNY OGRÓD KRZYSZTOF KOPKA JACEK GŁOMB SCENARIUSZ REŻYSERIA WARIACJA SCENICZNA NA MOTYWACH KSIĄŻKI MAŁGORZATY SZEJNERT

Transkrypt

1 CZARNY OGRÓD WARIACJA SCENICZNA NA MOTYWACH KSIĄŻKI MAŁGORZATY SZEJNERT SCENARIUSZ KRZYSZTOF KOPKA REŻYSERIA JACEK GŁOMB

2

3 CZARNY OGRÓD THE BLACK GARDEN WARIACJA SCENICZNA NA MOTYWACH KSIĄŻKI MAŁGORZATY SZEJNERT STAGE VARIATION BASED ON A BOOK BY MAŁGORZATA SZEJNERT SCENARIUSZ / SCRIPT KRZYSZTOF KOPKA REŻYSERIA / DIRECTION JACEK GŁOMB Prapremiera: 17 kwietnia 2015, Duża Scena Premiere: 17 th April 2015, Main Stage

4 Sen o Czarnym ogrodzie JACEK GŁOMB Z Czarnym ogrodem Małgorzaty Szejnert jest jak z Biblią. Każdy o niej wie, wszyscy o niej słyszeli, być może wiele osób ma ją w domu na półce, ale niewielu po tę książkę tak naprawdę sięgnęło i przeczytało od deski do deski. Ma ona status ikony, co jest dla nas, twórców, szalenie niebezpieczne. Długo zatem wraz z Krzysztofem Kopką, dramatopisarzem, szukaliśmy sposobu na inscenizację. Bo jasne jest, że dyrektor Robert Talarczyk wymyślił tę realizację także po to, by upowszechnić w jakiś sposób samą książkę. Nie jestem, podobnie jak autorka Czarnego ogrodu, Ślązakiem. W Gliwicach mieszka mój stryj, profesor od mostów, w Zabrzu jego syn z rodziną, ale oni wszyscy pojawili się na Śląsku po 1945 r. Nigdy nie oddychałem tym światem, nie rozumiem gwary. Mam tu natomiast wielu dobrych znajomych, gramy tu bardzo często spektakle legnickiego teatru i przestrzeń ta, jako klasycznego lokersa, zawsze mocno mnie interesowała, fascynowała. Bo to Inny Świat, inny niż pozostały kawałek Polski i nie ma w tej kwestii dwóch zdań. Czuję się tu więc jak barbarzyńca w ogrodzie (czarnym ogrodzie!) i nie zamierzam mówić Ślązakom jacy są, bo oni dobrze wiedzą jacy są. Nie będę się wymądrzał. Wybraliśmy więc z Czarnego ogrodu pojedyncze ludzkie historie i zdarzenia, zdramatyzowaliśmy i ożywiliśmy je poprzez dialogi, których u Małgorzaty Szejnert prawie nie ma, a które na użytek spektaklu napisał Krzysiek Kopka. Wypreparowaliśmy z tego morza opowieści wybrane tylko historie. Pokazanie wszystkich to przecież przedsięwzięcie nierealne. Jeśli którejś z opowieści Państwu zabraknie, wybaczcie, każdy z nas śni swój Czarny ogród. Nie chcieliśmy skansenu, muzeum i etnografii. Opowiadamy o Śląsku w pewien sposób go porzucając. Ale z drugiej strony nie ma innego Czarnego ogrodu niż opowieść o Śląsku, który jest w gwarze, w nazwach, w silnie wykorzystywanej w spektaklu tradycji chórów i muzykowania. Chcę też jasno powiedzieć: nasza lokalna realizacja powstaje z miłości do tego świata i ludzi, o których opowiadamy. Bez tego nie ma sensu brać się za lokalne opowieści. Nie interesuje nas publicystyka i prowokacja, zlepki i strzępki, od tego są w polskim teatrze lepsi specjaliści.

5 Dream about "The Black Garden" JACEK GŁOMB The Black Garden by Małgorzata Szejnert functions exactly like Bible. Everybody knows about it, all heard about it, maybe quite a number of people have it in their libraries, but only a few took this book in one s own had and read it from cover to cover. It has an icon status, what for us, artists is extremely dangerous. That s why we, myself and playwright Krzysztof Kopka, were wondering what is a best way to put in on stage. Because it was clear that general manager Robert Talarczyk had found this production desirable wanting to make the book itself better known. I m not, likewise the authoress of The Black Garden, Silesian. In Gliwice lived my uncle, a scholar teaching bridge construction, in Zabrze lived his son and his family, but they all had appeared in Silesia only after I never breathed this world, I don t understand godka (Silesian jargon). But I have many friends there, we (Legnica Theatre) often perform here, and as is a case for a classic lockers this space also fascinated me. This is Other World then the rest of Poland, there s no question about it. So I feel here as a barbarian in a garden (as Zbigniew Herbert would say), in black garden! and I won t tell Silesians what they are, they do know. I won t act wise guy. We selected some individual stories and occurrences from The Black Garden, we changed it into drama and enlivened it through dialogues, non-existing in Szejnert original work, written for a show by Krzysiek Kopka. We isolated from this sea of stories only some tales. Mind You, presenting all would be an unreal task. If You ll miss some stories, please forgive us, everyone dream their own Black Garden. We didn t want heritage park, museum, ethnography. We ll tell on Silesia in a way leaving it behind. On the other hand there is no other Black Garden than a story about Silesia that is in godka, in names, in strongly used in the show tradition of choirs and music making. And I want to make this clear: our local production comes from love to this world and people we talk about. Without it there is no sense to work on local stories. We aren t interested in journalism and provocation, hotchpotch and shreds, if it comes to that there are better experts in Polish theatre then we are.

6

7

8 CZARNY OGRÓD / THE BLACK GARDEN Wariacja sceniczna na motywach książki Małgorzaty Szejnert Stage variation based on a book by Małgorzata Szejnert Prapremiera: 17 kwietnia 2015, Duża Scena Premiere: 17 th April 2015, Main Stage Jacek Głomb reżyseria \ direction Krzysztof Kopka scenariusz \ script Małgorzata Bulanda scenografia, kostiumy \ stage design, costumes Witold Jurewicz ruch sceniczny \ movement Bartek Straburzyński muzyka \ music Maria Machowska koncepcja i realizacja światła \ concept of lightning and lightening operator Szymon Adamczyk realizacja światła \ lightening operator Mitrosław Witek, Mikołaj Lichtański realizacja dźwięku \ sound operator Zbigniew Wróbel asystent reżysera \ director s assistant Ewa Leśniak konsultacje językowe gwary śląskiej \ Silesian dialect consultant Marcin Całka inspicjent \ stage manager Katarzyna Dudek sufler \ prompter Przemysław Jendroska sesja zdjęciowa \ photo shoot Małgorzata Długowska producent wykonawczy \ executive producer Instytucja Kultury Katowice Miasto Ogrodów \ współproducent Institution of Culture Katowice City of Gardens \ co-producer

9 OBSADA \ CAST Katarzyna Błaszczyńska Kobieta II \ Anka \ Sekretarka \ Woman II \ Anka \ Secretary Alina Chechelska Kobieta IV \ Panna Sadie \ Woman IV \ Miss Sadie Anna Kadulska Rozalia Badura \ Rozalia Badura Dorota Chaniecka Maria Wuzik \ Truda \ Maria Wuzik \ Truda Ewa Leśniak Rozalia Junger \ Lekarka \ Rozalia Junger \ Doctor Aleksandra Fielek Dorota Badura \ Dorota Badura Agnieszka Radzikowska Joanna Kneblówna \ Jadzia \ Joanna Kneblówna \ Jadzia Anna Wesołowska Kobieta III \ Żona \ Woman III \ Wife Krystyna Wiśniewska Ela Lubowiecka \ Ela Lubowiecka Katarzyna Gajowniczek Kobieta I \ Marta Damas \ Iwonka \ Woman I \ Marta Damas \ Iwonka Beata Wójcicka (Studium Aktorskie \ Theatre School) Kobieta V \ Woman V Adam Baumann Powstaniec II \ Mąż \ Insurgent II \ Husband Bartłomiej Błaszczyński Naczelnik Szeja \ Ewald Gawlik \ Chief Szeja \ Ewald Gawlik Dariusz Chojnacki Albert-Wojtek Badura \ Albert-Wojtek Badura Andrzej Dopierała Kaspar von Pelzchrim \ Porucznik Żychoń \ Pracownik I \ Kaspar von Pelzchrim \ Lieutenant Żychoń \ Employee I Jerzy Głybin Kosynier \ Scythe-Bearer Antoni Gryzik Walter Goj \ Walter Goj Bernard Krawczyk Wojciech Bywalec \ Wojciech Bywalec Jerzy Kuczera Andreas Dudek \ Kostia \ Andreas Dudek \ Kostia Wiesław Kupczak Nauczyciel Losse \ Müller \ Dyrektor Sender \ Teacher Losse \ Müller \ Director Sender Grzegorz Przybył Uthemann \ Ludwik Lubowiecki \ Uthemann \ Ludwik Lubowiecki Marek Rachoń Górnik V \ Gajowski \ Pitman V \ Gajowski Michał Rolnicki Milicjant \ Teofil Ociepka \ Pan Zbyszek \ Militiaman \ Teofil Ociepka \ Mr Zbyszek Wiesław Sławik Kluge \ Ksiądz Kominek \ Kluge \ Reverand Kominek Artur Święs Antek Badura \ Otto Klimczok \ Antek Badura \ Otto Klimczok Marcin Szaforz Wieczorek \ Jan Stegman \ Wieczorek \ Jan Stegman Andrzej Warcaba Georg Giesche \ Ksiądz Dudek \ Georg Giesche \ Reverand Dudek Zbigniew Wróbel Górnik I \ August Bochynok \ Pitman I \ August Bochynok Aleksander Kurzak (Studium Aktorskie \ Theatre School) Górnik II \ Iwan \ Pitman II \ Iwan Arkadiusz Machel (Studium Aktorskie \ Theatre School) Zillmann \ Agent Kazimierz \ Paweł Wróbel \ Zillmann \ Agent Kazimierz \ Paweł Wróbel Michał Piotrowski Klaussmann \ Jan Lubowiecki \ Klaussmann \ Jan Lubowiecki Wojciech Żak (Studium Aktorskie \ Theatre School) Górnik IV \ Powstaniec I \ Pitman IV \ Insurgent I Karol Gaj (Studium Aktorskie \ Theatre School) Górnik III \ Pracownik II \ Pitman III \ Employee II Zuzanna Godlewska, Zuzanna Kiczka, Bartosz Huras, Miłosz Śmiałkowski Dzieci \ Children Sebastian Krysiak, Jerzy Śpiewakowski (statyści \ extras) Granatowy policjant I, Granatowy policjant II \ Polnische Polizist I, Polnische Polizist II

10 W spektaklu wykorzystano fragmenty następujących pieśni: Marsz górniczy Posłuchaj górniku, w swoim pięknym stanie O górniku, cieszże się tym Móm trzewiki nowe Idzie śmiertka po zapłocie In the performance are used songs: The Pitmen March Listen, Pitman, in Your Own Profession Oh, Pitman, Enjoy This I Got New Shoes Byway Goes The Death Licencja na wystawienie utworu została wydana przez Małgorzatę Szejnert, Krzysztofa Kopkę oraz Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. Copyright by Małgorzata Szejnert, Krzysztof Kopka and Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. Teatr Śląski dziękuje Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu za udostępnienie rękopisu Wojciecha Bywalca realizatorom przedstawienia. Teatr Śląski expresses its deep gratitude to Muzeum Górnictwa Węglowego in Zabrze for producers of the performance access to Wojciech Bywalec s manuscript. Premiera sfinansowana z budżetu Miasta Katowice z okazji jubileuszu 150-lecia Miasta. Premiere financed from City of Katowice budget on occasion of 150 anniversary of the City.

11

12

13

14 MIASTO opowieści CITY of stories Miasto chowa miliony tajemnic, opowieści zwykłych i tych mogących zmieniać losy świata. Reportażystka Małgorzata Szejnert zanurzyła się w mikroświat Giszowca i Nikiszowca kilka lat temu. Dziś my, w 150. Urodziny Katowic, ożywiamy kawałki jej historii na teatralnych deskach, historie ludzi, którzy współtworzyli unikatowe miejsce, w którym żyjemy. Pewne ślady byłych Katowic zostały nam na fotografiach, jak komin Wilhelminy, inne możemy sobie tylko wyobrażać, jak zapach, który unosił się w fabryce wód kolońskich na Załężu albo wieczorny blask neonów rozświetlających śródmieście. W niektórych domach stojących do dziś przyszli na świat tacy marzyciele jak Kazimierz Kutz z Szopienic, który za kamerą opowiedział o tym, co dla Śląska najważniejsze, albo inny mały chłopak, który wyrósł i opuścił kamienicę w Bogucicach, by zdobywać himalajskie szczyty (Jerzy Kukuczka). Do Katowic na Muchowiec od 1926 roku przylatywały regularnie loty pasażerskie z Warszawy. Przestrzeń do życia kreowali wielcy architekci, nie tylko modernizmu. Tworzyli unikatowe niepowtarzalne miejsca intymne, prywatne, publiczne, te do pracy, przeznaczone do modlitwy i duchowych przeżyć, ale i do spotykania z innymi, do sportu, plotkowania czy zabawy. Fakty zmieszały się z miejskimi legendami, jak ta o wieży spadochronowej. Budynki z czerwonej cegły stoją obok surowych betonowych brutali czy wieżowców na kształt amerykańskich osiedli (katowickie kukurydze). Dziś 150-letnie Katowice dzielą się na 22 dzielnice dla nas 22 tematy na kolejne niezwykłe opowieści, reportaże, filmy czy legendy. The city hides millions of secrets, ordinary tales and ones that can change fate of the world. Małgorzata Szejnert delved into micro-world of Giszowiec and Nikiszowiec some years ago. Today on 150 th Katowice anniversary we relive parts of her story on stage boards, stories of people who co-created the place we live in. Some prints of old Katowice lasted on pictures, f.ex. Wilhelmina zinc foundry chimney stack, other we can only imagine, as the smell of eau de cologne factory at Załęże or evening glow of neon signs illuminating town centre. In some houses standing until today were born such dreamers as Kazimierz Kutz of Szopienice, who from behind the camera told about that what was the most important for Silesia or some little boy who grown up, left tenement house in Bogucice to conquer Himalaya mountains (Jerzy Kukuczka). To Katowice Muchowiec since 1926 regularly flew airplanes bringing passengers from Warszawa. Great architects not only of modern art created living space. They made inimitable intimate places, private, public, these for work, destined to prayer and spiritual experiences, but also for meeting others, sport, nattering or fun. Facts mixed with urban legends as those on parachute jump tower. Building of red bricks stand by rough concrete examples of brutalist architecture (Katowice Maizes). Today 150-years Katowice is divided into 22 districts for us 22 subjects of next extraordinary tales, reportages, films or legends.

15 14 15 Katowice

16 Śródmieście Spośród tak wielu ciekawostek o centrum Katowic, z powodów nam bliskich wybraliśmy tę, która dotyczy ul. Teatralnej 2. W 1873 roku działająca w Katowicach loża masońska nabyła od Tiele-Wincklera niewielką działkę nad rzeką Rawą. Zaprojektowany przez Ignatza Grünfelda neoklasyczny budynek powstał dzięki finansowemu wsparciu jednego z zamożnych kupców i stał się prezentem dla przewodniczącego loży masońskiej. Richard Holtze był inicjatorem katowickiego zgrupowania i Mistrzem Katedry aż do śmierci w 1901 roku. Katowiccy masoni nazwali się Lożą dla światła na Wschodzie. Ich spotkania, które odbywały się w sali na pierwszym piętrze, do której prowadziły białe marmurowe schody, miały na celu doskonalenie jednostki, pracę nad wewnętrznym rozwojem człowieka i społeczeństwa, łączenie ponad podziałami religijnymi i politycznymi. Jakie decyzje zostały podjęte przez masońskie zgromadzenie przez kilka dekad w miejscu, w którym dziś aktorzy stają na scenie? To pozostanie tajemnicą Town centre From many curiosities about centre of Katowice we have chosen because of reason dear to us the one concerning ulica Teatralna 2. In 1873 Katowice freemasons lodge bought from Tiele Wincler small plot at Rawa river. Designed by Ignatz Grünfeld neo-classic building was built thanks to financial support of rich merchant and was gift for freemasons. This was Richard Holtze who founded Katowice association and till his death in 1901 was a Master Mason of Cathedral. Katowice freemasons belonged to Grand Orient rite. Their meetings in first floor hall where to white marble stairs lead had as their goals improvement of individual, work on spiritual development of man and society, unification across the religious and political lines. What decisions were made by freemasons gathering for some decades in place where today actors stand on stage? This will be kept in secret

17 Os. Paderewskiego Muchowiec Osiedle Paderewskiego, gdzie mieszka dziś ponad 12 tysięcy ludzi, jest jednym z najbardziej lubianych osiedli w centrum miasta. Wyjątkowych historii o tym miejscu należy jednak szukać nie na ziemi, a w chmurach. Choć pierwsze katowickie loty odbywały się na lotnisku w Katowicach-Panewnikach (pewnego listopadowego poranka 1923 roku nad południowe dzielnice Katowic wzleciał pierwszy mały samolot, za którego sterami siedział młody pilot Kłosek), to historia amatorskiego ruchu lotniczego na Śląsku rozgrywała się na utwardzonym terenie lotniska na Muchowcu o powierzchni 56 hektarów. Mało kto pamięta, że latały tu regularne linie lotnicze m.in. do Gdańska, Warszawy, Lwowa, Bukaresztu czy Wiednia. O samolocie Silesia S-3, o pilotach i sportowcach, w tym mistrzach świata, o wydawanym miesięczniku Pilot, pewnie można by było nakręcić dziś osobny cykl dokumentalny. The Paderewski Housing Estate Muchowiec The Paderewski Housing Estate, where today live habitants is one of the most popular in town centre. But one looking for exceptional tales about this place shouldn t search the ground but in clouds. Though first Katowice flights were made above Katowice- Panewniki airport (on some November morning in 1923 above south Katowice districts flied up small airplane steered by young pilot Kłosek) then history of amateur flying movement at Silesia happened on 56 hectares of earthen airfield in Muchowiec. Hardly anybody remembers that from here were made regular flights to Gdańsk, Warszawa, Lvov, Bucharest or Vienna. About airplane Silesia S-3, about pilots and sportsmen, also world master, about Pilot monthly surely one can shoot whole documentary cycle

18 Koszutka Najmniejsza z dzielnic, której początki sięgają XVIII wieku, gdy nad nieistniejącym już potokiem postawiono młyn. Najmłodsi mieszkańcy nie tylko nie wiedzą o istniejącym tu dopływie Rawy, ale zastanawiają się np. o jakim miejscu mówią starsi mieszkańcy, gdy wspominają tzw. niebieskie bloki, tymczasem kompleks mieszkaniowy wzniesiony pod koniec lat 60. przy ul. Chorzowskiej był naprawdę w całości intensywnie błękitny (dziś zostały tylko niebieskie balkony). To w tych okolicach przechadzać się musiał Zbigniew Cybulski, którego rodzina w 1965 roku przeniosła się do mieszkania przy Placu Grunwaldzkim, z okien którego było widać Kino Kosmos. Na swoje ponowne odkrycie czeka dziś usytuowany także na Placu Grunwaldzkim historyczny budynek biurowy wzniesiony po 1950 roku w stylu konstruktywizmu, autorstwa Janusza Ballenstedta. Zaprojektował go tuż przed swoją karierą we Francji, gdzie m.in. wykładał architekturę w Paryżu. Koszutka The smallest district whose beginnings date back to 17 th century where at today non-existing stream was built a mill. The youngest inhabitants not only don t know about flowing there Rawa river tributary but wonder about what place are talking older inhabitants when remembering so called blue blocks of flats, while residential complex built at the end of 60 by ulica Chorzowska was whole really royal blue (today only balconies left). Here had to walk Zbigniew Cybulski, the most prominent Polish film actor in 50 and 60, whose family moved in 1965 from a flat by Plac Grunwaldzki where from a window one could see Kosmos cinema. For its rediscovery waits also situated by Plac Grunwaldzki historic office block built in constructivist style, designed by Janusz Ballenstedt. He had done that just before his professional achievements in France, where he also taught architecture in Paris.

19 Bogucice 24 marca 1948 roku w Katowicach- Bogucicach, w kamienicy przy ulicy Markiefki, usytuowanej naprzeciw Kościoła Matki Boskiej Boguckiej p.w. Św. Szczepana, przyszedł na świat Jerzy Kukuczka. Jak sam mówił, urodził się co prawda w typowym śląskim familoku, ale zawsze pamiętał o swoim górskim rodowodzie i zawsze sporym sentymentem darzył Istebną i okoliczne góry. W tym samym czasie, gdy należał do Klubu Taternickiego, był członkiem HKS Szopienice, gdzie trenował podnoszenie ciężarów. Kiedy trzeba było wybrać życiową drogę, wybrał wspinaczkę. Jako drugi człowiek na świecie, po Reinholdzie Messnerze, zdobył Koronę Himalajów i Karakorum. W 1989 roku Kukuczka zginął na ośmiotysięczniku Lhotse, od którego dokładnie dziesięć lat wcześniej zaczął swoje himalajskie sukcesy. Na temat wybitnego himalaisty napisano wiele artykułów i kilka książek, nakręcono także kilka filmów w najnowszej dokumentalno-fabularyzowanej produkcji Jurek z 2014 roku, w reżyserii Pawła Wysoczańskiego, zagrał m.in. Dariusz Chojnacki, aktor naszej sceny. W Bogucicach można odnaleźć mural z graffiti poświęcony himalaiście i pamiątkową tablicę na froncie kamienicy, w której się urodził. Bogucice On 24 th March 1948 in Katowice-Bogucice in tenement in ulica Markiefki situated in front of Church of Hail Mary Bougucka dedicated to St. Szczepan, was born Jerzy Kukuczka. As he said himself actually he was born in typical Silesian familok, tenement for several families, heavy industry workers, but he always remembered his highlander s heritage and always shawn affection for Istebna and nearby mountains. When he belonged to Tatry Club he was a member of Steelworkers Sport Club Szopienice where he was doing weightlifting. When he had to choose his life path he decided on mountain climbing. As second man on Earth he won The Crown of Himalaya and Karakoram. In 1989 he died on eight-thousands Lhotse, where precisely ten years ago he had begun his Himalaya successes. There were written many articles and books about the eminent climber, also some films were shoot. In the newest document-fictionalised production Jurek from 2014, dir. by Paweł Wysoczański, played also Dariusz Chojnacki, actor of our stage. In Bogucice one can find graffiti dedicated to the climber and memorial plaque at the front of the tenement where he was born

20 Osiedle Witosa Osiedle Witosa to jedna z tych dzielnic, gdzie rozwój przemysłu wyznaczał nowe warunki do życia. Od wiejskiego charakteru w przeszłości, z folwarkiem, gdzie m.in. wypasano owce, przez dobrodziejstwa techniki: otwarcie w 1846 roku odcinka Kolei Górnośląskiej relacji Świętochłowice-Mysłowice czy uruchomienie dużej Kopalni Kleofas, która pracowała do 2004 roku. Dziś na jej terenie i wokół znajdują się obiekty o charakterze zabytkowym, objęte ochroną konserwatorską (m.in. szyby wentylacyjne i wieża wyciągowa). Tu także zachowały się, przy ul. Obroki 90, wzniesione na początku XX wieku piękne familoki, przeznaczone pierwotnie dla urzędników kopalni. Bryła, układ i struktura wielorodzinnych domów z czerwonej cegły z przyległościami, tak charakterystycznych dla Katowic i sąsiednich miast, to temat na osobną rozprawę. Tak jak inna popularna forma architektoniczna, tzw. fińskie domki, czyli fenomen budownictwa istotnie pochodzący z Finlandii. Składane z prefabrykatów niewielkie domki miały idealne zalety: funkcjonalność i łatwość montażu. Pracowity zespół mógł zmontować cały dom w czasie nie dłuższym niż dwa tygodnie. Jedną z takich charakterystycznych fińskich kolonii zaczęto wyburzać w 1976 roku, by wybudować znane dziś osiedle, noszące od 1983 roku nazwę Witosa. The Witos Housing Estate The Witos Housing Estate is one of these districts where developing industry dictated new living conditions. Village in the past, with granges where sheep were grazed, due to blessings of technology in 1846 there was opened a part of Upper Silesian Railway, Świętochłowice-Mysłowice or big mine Kleofas working until Today there and around are historic objects, under restorer s protection (also ventilation shafts and headframe). There are also preserved, in ulica Obroki 90, built at the start of 20 th century beautiful familoki, former mine clerks homes. Form, layout and structure of red brick many-families houses with annexes, so characteristic of Katowice and neighbour towns, could be a subject of separate study just like other architecture form, so called Finnish houses or wooden frame houses coming from Finland indeed. Assembled out of prefabricated elements small houses had ideal values: functionality and easy assemblage. Diligent team could put up whole house in less then two weeks. One of these characteristic Finnish hamlets began to dissappear in 1976 and there was built housing estate, since 1983 named Witos.

21 Osiedle Tysiąclecia Pierwotna wizja mieszkaniowa zakładała budowę osiedla dla 45 tysięcy mieszkańców, wraz ze szkołami, żłobkami, ośrodkami zdrowia, kinem, biblioteką, parkingami, boiskiem i siecią pawilonów sklepowych. W rozległym osiedlu najciekawszą i najbardziej śmiałą realizacją okazał się wybudowany najpóźniej, bo u schyłku PRL-u, zespół urbanistyczny, inspirowany amerykańskimi wieżowcami. Chodzi o najwyższe budynki na osiedlu Tysiąclecia, 25-piętrowe Kukurydze, wysokie na ponad 80 metrów (najwyższe budynki mieszkalne w Katowicach i jednocześnie w Polsce poza Warszawą). Inspiracją dla architektów Henryka Buszko i Aleksandra Franty były słynne wieżowce Marina City z Chicago. Katowickie pięć bloków powtarza koncept zaokrąglonych balkonów, które przypominają gigantyczną kolbę kukurydzy. Najwyższe piętra gwarantują dziś panoramę całego miasta, dachy zaś zyskały popularność wśród amatorów BASE jumping u, najniebezpieczniejszej odmiany spadochroniarstwa. Ukrywający swoją tożsamość śmiałkowie tej ekstremalnej dyscypliny pewnego dnia pojawili się na dachu jednej z Kukurydz, by skoczyć ze szczytu relację video z ich wyczynu można oglądać w internecie. The Tysiąclecie Housing Estate First housing vision assumed building of an estate for 45 thousands inhabitants, also schools, nurseries, health centres, cinema, library, car parks, football pitch, and chain of shop pavilions. In large estate the most interesting and daring was built last, at the end of communist regime, urbane complex inspired by American sky-scrapers, the highest building at Tysiąclecie [1000-years Anniversary] estate, 25-stories high Maizes (the highest block of flats in Katowice and in whole Poland, except Warszawa). Inspiration for architects Henryk Buszko and Aleksander Franta were famous Marina City sky-scrapers in Chicago. Katowice five blocks repeat concept of rounded balconies that resemble giant maize cob. From highest stories one can see vista of whole city, and roofs are popular among BASE jumping fans, the most dangerous kind of parachuting. One day hiding their identity dare-devils appeared on the roof of one Maize to jump from there one can see this excess in Internet

22 Załęże Jedna z gazetowych reklam dwudziestolecia kusiła sloganem: ale mydło Czwikilicer jest wydajniejsze, chwaląc się jednocześnie, że Czwiklitzer to jedyna wytwórnia mydła na Górnym Śląsku. Mało kto przechodząc obok hal w Katowicach przy ul. Pośpiecha 7 podejrzewa, że obecne Katowickie Zakłady Chemii Gospodarczej Pollena-Savona mają ponad 100-letnią tradycję produkcji. Założona w 1867 roku fabryka zlokalizowana w Katowicach przy ul. Wawelskiej (wtedy Rüppelstraße) rozpoczęła działalność od produkcji mydeł i wód kolońskich, jednak w latach produkcja została przeniesiona do nowo wybudowanych hal w Katowicach na Załężu. Co ciekawe, historia pachnideł przemieszała się niespodziewanie z dziejami sportowymi. Jeden ze sportowych dziennikarzy Gazety Wyborczej tropił wątek tzw. dzikich klubów piłkarskich. Podobno Czwiklitzerowie finansowali jedną z lokalnych drużyn, nie szczędząc pieniędzy dla pozyskania i graczy, i meczów. Na ile owe, jak doniosła gazeta, siejące zamęt i nieoficjalne drużyny wiązały się z hazardową rozrywką? Nie wiadomo, ale sam pomysł nielegalnych rozgrywek o duże stawki mógłby być kanwą sensacyjnego filmu. Załęże One of newspapers ads in 20 or 30 enticed with slogan: but Czwikilicer soap is more efficient, boasting at the same time, that Czwiklitzer is the only soap maker at Upper Silesia. Hardly anybody going by workshops in Katowice, ulica Pośpiecha 7 suspects that now Katowickie Zakłady Chemii Gospodarczej Pollena-Savona [Washing Agents Plant] have 100 year tradition. Founded in Katowice in ulica Wawelska (then Rüppelstraße) in 1867 factory had begun as producer of soaps and eaux de cologne, but was relocated in to Załęże. Interestingly enough history of perfume mixed unexpectedly with sport history. One of sport jouranlist of Gazeta Wyborcza tracked down a plot about so called wild [unregistered] football clubs. Supposedly the Czwiklitzers backed financially one of local teams, generously spending money on players and matches results. Was there also gambling involved? One doesn t know, but very idea of illegal games played for high stakes could be a background of thriller.

23 Dąb Z najstarszej dzielnicy Katowic, którą w dokumentach po raz pierwszy nazywano jako wieś Krasny Dąb, a wspomina o niej kronikarz Jan Długosz, pochodzą także najstarsze wzmianki o karczmie, która była nie tylko centrum towarzyskim, ale i miejscem spotkań miejscowych i podróżnych. Pierwsza odnotowana informacja o karczmie z 1529 roku dotyczy właśnie Dębu, kiedy to w dochodach proboszcza bogucickiego pojawia się zapis o wpływach z tego typu działalności. Wśród wielu powinności karczmarza, który był także szynkarzem sprzedającym piwo, należało dostarczanie wody na pola dla żniwiarzy. Zgodnie z obyczajem, karczmy oferowały nocleg, wyżywienie i rozrywkę. Wieczory z tańcami i alkoholem kończyły się nierzadko bijatyką i rozpustą, o czym wspomniał w swoim studium kulturowo- -historycznym jeden z założycieli Katowic, Richard Holtze, dodając, że Katowice zyskały gorszącą opinię miasta wszetecznego. Dąb From the oldest district of Katowice, for the first time listed in documents as a village Krasny Dąb [Fairest Oak], and mentioned also by annalist Jan Długosz, come also the oldest remarks on tavern, being not only social centre but also meeting place for local people and travellers. First written information about the tavern from 1529 concerns Dąb indeed, when in Bogucice parson s incomes appeared an entry about revenues from this kind of business. Among many duties of publican, who also sold beer, were obligation to deliver water for harvesters. According to custom inns offered night accommodation, food and entertainment. Dancing and drinking evenings ended with fights and debauchery what is mentioned in cultural-historic study of one of Katowice founders, Richard Holtze s, who adds that Katowice acquired scandalous fame of meretricious town

24 Wełnowiec Józefowiec Znawcy fotografii wiedzą, że w 1905 roku przed 120-metrowym kominem Huty Cynku Hohenlohe w Wełnowcu, wtedy najwyższym kominem w Europie, stanął jeden z najlepszych fotografów Górnego Śląska pierwszej połowy XX wieku, Max Steckel. Pionier fotografii przemysłowej oraz miłośnik fotografowania dzikich zwierząt w ich naturalnym środowisku. Steckel był najprawdopodobniej pierwszym i jedynym fotografem, który uwieczniał pracę w kopalniach jeszcze w XIX wieku. Jego pierwszy cykl zdjęć w niebieskiej sepii dokumentował skrupulatnie pracę górników. Nikt przed nim nie opowiadał zdjęciami o kopalniach i przemyśle z tak bliska. Steckel był z aparatem także podczas ważnych wydarzeń społecznych, uwiecznił na fotografii m.in. pogrzeb wojewody śląskiego Józefa Rymera czy wizytę prezydenta Ignacego Mościckiego w Katowicach-Załężu. Wełnowiec Józefowiec Experts on photography know that in 1905 before 120-meter chimney stack of zinc foundry Hohenlohe in Wełnowiec came to stop one of the best photographers of Upper Silesia during first half of 20 th century, Max Steckel. Pioneer of industry photography and fan of making picture of wild animals in natural environment. Most probably Steckel was the first and only photographer who has taken pictures of work in mines still in 19 th century. His first cycle of photographs in blue sepia documented meticulously pitmen s work. No one before him talked with pictures about mines and industry from so near a distance. Steckel with his camera was also during important events, he photographed Silesia voivode Józef Rymer s funeral or president of RP Ignacy Mościcki s visit at Katowice-Załęże.