RADA i WÓJT GMINY SUBKOWY STRATEGIA ROZWOJU GMINY SUBKOWY NA LATA Z PROGNOZĄ DO ROKU 2025

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr XIX/117/16 Rady Gminy Subkowy z dnia 01 września 2016 r. RADA i WÓJT GMINY SUBKOWY STRATEGIA ROZWOJU GMINY SUBKOWY NA LATA Z PROGNOZĄ DO ROKU 2025 SUBKOWY, kwiecień 2016 r.

2 ul. Dyrekcyjna 7, Gdańsk/ tel.: / fax: NIP / REGON Opracował zespół w składzie: 1. Michał Górski 2. Bogdan Ołdakowski 3. Grzegorz Wieczerniak 4. Marcin Włodarski 5. Tomasz Duchnowski

3 Spis treści 1. Wstęp 1.1 Zakres i metodologia opracowania 1.2 Przedmiot i podstawa opracowania 2. Charakterystyka Gminy Subkowy 2.1 Cechy charakterystyczne położenia geograficzno-przestrzennego 2.2 Charakterystyka elementów środowiska przyrodniczego 2.3 Charakterystyka elementów dziedzictwa kulturowego 2.4 Struktura administracji samorządowej 2.5 Współpraca krajowa i zagraniczna 3. Demografia 3.1 Ogólna charakterystyka procesów demograficznych 4. Infrastruktura techniczna 4.1 Drogi publiczne 4.2 Transport publiczny 4.3 Elektroenergetyka, gazownictwo, ciepłownictwo 4.4 Zagospodarowanie przestrzenne terenu 5. Infrastruktura społeczna 5.1 Budownictwo mieszkaniowe 5.2 Oświata i wychowanie 5.3 Pomoc społeczna 5.4 Służba zdrowia 5.5 Bezpieczeństwo publiczne 5.6 Kultura i sport 5.7 Organizacje pozarządowe 6. Ochrona przyrody, krajobrazu i środowiska 6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu 6.2 Gospodarka wodno-ściekowa 6.3 Gospodarka odpadami stałymi 6.4 Ochrona powietrza 6.5 Ochrona przed hałasem 7. Gospodarka i rynek pracy 7.1 Podmioty gospodarcze 7.2 Charakterystyczne cechy funkcji gospodarczych 7.3 Bezrobocie i rynek pracy 8. Rolnictwo 8.1 Warunki agroprzyrodnicze 8.2 Warunki społeczne, techniczne ekonomiczne 9. Turystyka i rekreacja 9.1 Baza turystyczna 9.2 Atrakcje dziedzictwa kulturowego 10. Dochody i wydatki budżetu gminy 10.1 Dochody i wydatki budżetu Gminy Subkowy 11. Uwarunkowania związane z członkostwem w Unii Europejskiej 11.1 Analiza głównych rozporządzeń Wspólnoty Europejskiej na lata Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju Gminy Subkowy 11.3 Zasady finansowania na lata Obszary priorytetowe RPO WP Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 11.6 Programy operacyjne dostępne na szczeblu krajowym 11.7 Programy finansowane z budżetu państwa 12. Główne problemy gminy Subkowy i analiza SWOT 12.1 Główne problemy o obszary rozwojowe gminy 12.2 Synteza wyników analizy SWOT 13. Cele strategiczne rozwoju gmin Subkowy 13.1 Cele średniookresowe rozwoju gminy Subkowy 14. Działania i wskaźniki rezultatu oraz finanse strategii rozwoju 15. Wizja rozwoju gminy Subkowy w 2025 roku 16. Analiza zgodności celów strategicznych gminy z nową polityką regionalną Unii Europejskiej 17. Propozycje gminnych projektów do wsparcia w ramach funduszy UE na lata Misja gminy Subkowy 19. Wdrażanie, monitoring i ewaluacja

4 1. WSTĘP 1.1 ZAKRES I METODOLOGIA OPRACOWANIA Celem niniejszego opracowania jest sformułowanie Strategii Rozwoju Gminy Subkowy na lata z prognozą do roku Strategia rozwoju gminy to koncepcja systemowego działania, polegająca na formułowaniu długookresowych celów rozwoju i ich modyfikacji w zależności od zmian zachodzących w otoczeniu, określaniu zasobów i środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz sposobów postępowania, zapewniających optymalne ich rozmieszczenie i wykorzystanie, w celu elastycznego reagowania na wyzwania otoczenia i zapewnienia gminie korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju gminy wymaga planowania strategicznego. Planowanie strategiczne należy rozumieć jako świadomy, systematyczny i ukierunkowany na przyszłość proces ciągłego przygotowania i podejmowania decyzji dotyczących przyszłego poziomu rozwoju danego obszaru oraz koordynację i integrację działań podejmowanych na rzecz realizacji uzgodnionych i przyjętych celów, zadań i strategii. Strategia Rozwoju Gminy Subkowy na lata z prognozą do roku 2025 jest dokumentem otwartym, który powinien być uzupełniany o nowe treści, pomysły i sposoby rozwiązywania problemów. Uchwalenie strategii nie zamyka dalszych prac, lecz otwiera kolejną fazę polegającą na opracowaniu programów operacyjnych oraz weryfikację i aktualizację celów i priorytetów rozwoju. Harmonogram prac nad strategią Wprowadzenie (zakres i metodologia opracowania) Opracowanie ankiety uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju Przedstawienie ankiety zamawiającemu do akceptacji Umieszczenie ankiety na stronie internetowej zamawiającego Utworzenie rejestru wniosków i propozycji z konsultacji społecznych Opracowanie i analiza ankiet Przeprowadzenie seminarium diagnostyczno-projektowego z opiniotwórczymi przedstawicielami gminy Opracowanie diagnozy strategicznej (uwarunkowania wewnętrzne) Analiza głównych rozporządzeń WE na lata Opracowanie diagnozy strategicznej (uwarunkowania zewnętrzne) Opisanie nowych zasad pomocy publicznej na lata Przekazanie diagnozy strategicznej zamawiającemu do akceptacji Umieszczenie uwag zamawiającego w diagnozie strategicznej Przygotowanie prezentacji diagnozy w Power Point Umieszczenie prezentacji diagnozy strategii na stronie internetowej zamawiającego Wykonanie analizy SWOT Opracowanie wizji i misji gminy Opracowanie obszarów strat, celów priorytetowych i kierunków działań Analiza strategiczna zgodności dokumentów programowych gminy z nową polityką regionalną Unii Europejskiej

5 Określenie ram strategicznych rozwoju gminy dla proj. UE i propozycji projektów priorytetowych gminy do wsparcia UE na lata Opracowanie prognozy finansowej na lata Analiza planowanych inwestycji pod kątem kryteriów strategicznych programu operacyjnego UE na lata : Przedstawienie instrumentów wdrażania strategii Zasady monitoringu i ewaluacji strategii Wytyczne wdrożeniowe strategii Przedstawienie wstępnej wersji strategii zamawiającemu Naniesienie uwag zamawiającego do strategii Wyłożenie do publicznego wglądu projektu strategii Przygotowanie ostatecznej wersji strategii po etapie wyłożenia do publicznego wglądu Przedstawienie ostatecznej wersji strategii Komisjom Rady Gminy Subkowy Przedstawienie ostatecznej wersji strategii Radzie Gminy Subkowy Uchwalenie strategii przez Radę Gminy Subkowy 1.2 PRZEDMIOT I PODSTAWA OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest: ogólna charakterystyka gminy, diagnoza stanu Gminy Subkowy, perspektywa rozwojowa gminy wynikająca z przewidywanego kształtowania się sytuacji w otoczeniu, misja gminy oraz wizja jej rozwoju do 2025 roku, cele strategiczne rozwoju gminy, oraz propozycje programów operacyjnych i kluczowych przedsięwzięć do realizacji, badanie zgodności celów strategicznych gminy ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego i Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Pomorskiego na lata oraz zgodności z Krajowymi Programami Operacyjnymi, lista wskaźników monitoringu realizacji strategii rozwoju gminy. Niniejsze opracowanie powstało na podstawie wyników ankiety adresowanej do mieszkańców Gminy Subkowy, wyników prac seminarium diagnostyczno-projektowego oraz analizy danych statystycznych GUS, a także wywiadów środowiskowych przeprowadzonych z poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi Gminy. Uczestnikami seminarium byli przedstawiciele Urzędu i Rady Gminy oraz przedsiębiorstw, organizacji, instytucji i miejscowych środowisk gospodarczych, społecznych, kulturalnych itp. W niniejszym opracowaniu uwzględnione zostały również wszystkie udostępnione przez Gminę opracowania analityczne, programowe, planistyczne, projektowe, sprawozdawcze i promocyjne dotyczące Gminy Subkowy. W opracowaniu wykorzystane będą także dokumenty zewnętrzne dotyczące: Powiatu Tczewskiego, Województwa Pomorskiego oraz Polski, w tym także tych związanych z obszarami wsparcia realizowanymi przez Unię Europejską. W opracowaniu uwzględniono następujące opracowania: Podstawowe informacje o gminie do diagnozy stanu istniejącego, Diagnoza potencjału kulturotwórczego Gminy Subkowy,

6 Ocena potencjału turystycznego obszaru LGD Wstęga Kociewia w związku z realizacją programu Leader (oś 4 PROW), Plan rozwoju lokalnego Gminy Subkowy w okresach programowania Unii Europejskiej na lata wraz z koncepcyjnym planem na lata , Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Subkowy, Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego gminy Subkowy, Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Subkowy na lata z perspektywą do roku 2019, Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Subkowy na lata , Gminny program opieki nad zabytkami na terenie Gminy Subkowy, Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Subkowy, Wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, Gminny Program Ochrony i Promocji Zdrowia Psychicznego na lata , Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata , Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Subkowy na lata , Cele polityki regionalnej Unii Europejskiej, Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego , Strategia Województwa Pomorskiego 2020, Kontrakt Terytorialny dla Województwa Pomorskiego, Regionalne Programy Strategiczne (Pomorski Port Kreatywności, Pomorska Podróż, Aktywne Pomorze, Zdrowie dla Pomorzan, Mobilne Pomorze, Ekoefektywne Pomorze), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , Regionalna Strategia Innowacji dla Pomorza na lata , Polska 2030, Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, Strategia Rozwoju Kraju , Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Wiedza, Edukacja, Rozwój, Narodowa Strategia Ochrony Środowiska, Narodowa Strategia Rozwoju Transportu, Rocznik Statystyczny Województwa Pomorskiego 2014, Raport Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego. 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY SUBKOWY 2.1 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE POŁOŻENIA GEOGRAFICZNO - PRZESTRZENNEGO Gmina zlokalizowana jest we wschodniej części województwa pomorskiego, w centralnej części powiatu tczewskiego, na lewym brzegu rzeki Wisły. Jej obszar

7 znajduje się w regionie określanym nazwą Kociewia Wschodniego położonego w sąsiedztwie Żuław Wiślanych. Obejmuje ona obszar o powierzchni 7780 ha i zamieszkiwało ją 5483 osób 1. Subkowy graniczą z gminami: Tczew od północy, Starogard Gdański od zachodu, Pelplin od południa. Wschodnią granicę gminy wyznacza rzeka Wisła, za którą znajduje się gmina Miłoradz. Przez gminę przebiegają ważne arterie komunikacji samochodowej i kolejowej. Jest to droga krajowa 91, która zaczyna się przy Porcie Gdańsk, skąd biegnie na południe stanowiąc fragmenty tras europejskich: E75 i E77. Powyżej północnej granicy gminy przebiega także droga krajowa nr 22 prowadząca od przejścia granicznego polsko-rosyjskiego w Grzechotkach (skąd biegnie do Kaliningradu) do granicy polsko-niemieckiej w Kostrzynie. Fragment drogi nr 22 jest częścią dawnej autostrady mającej połączyć Berlin z Królewcem (stąd zwana jest potocznie,,berlinką ). Oprócz tego przebiega tu magistrala kolejowa łącząca Śląsk z portami Gdańska i Gdyni. W pobliskim Swarożynie (gmina Tczew) znajduje się też węzeł, przebiegającej przez gminę, autostrady A1. W niedalekiej odległości znajdują się duże miasta województwa pomorskiego: Gdańsk 40 km, Tczew 10 km, Starogard Gdański 25 km, Malbork 20 km. W bezpośredniej bliskości jest także Specjalna Strefa Ekonomiczna w Tczewie i Starogardzie Gdańskim. W skład gminy wchodzi 11 miejscowości wiejskich. Do większych miejscowości należy pełniąca funkcję siedziby władz gminnych miejscowość Subkowy oraz pełniące rolę sołectw: Gorzędziej, Radostowo, Mała Słońca, Wielka Słońca, Mały Garc, Rybaki, Wielgłowy, Brzuśce, Waćmierz, Narkowy. Pod względem geograficznym jednostka ta należy do dwóch mezoregionów Pojezierza Starogardzkiego oraz Doliny Kwidzyńskiej, choć zdecydowana jej większość leży w granicach tego pierwszego. W powierzchni gminy największy odsetek zajmują użytki rolne. Z tego powodu to rolnictwo jest podstawą lokalnej gospodarki. Obok tego rodzaju działalności funkcjonują tu niewielkie zakłady prowadzące działalność produkcyjną, handlową i usługową. Ukształtowanie powierzchni Według podziału fizyczno-geograficznego Kondrackiego (2002), obszar omawianej gminy należy do następujących makroregionów i mezoregionów: Makroregion Wschodniopomorski: mezoregion Pojezierze Starogardzkie, który od północnego wschodu graniczy z Żuławami Wiślanymi i Doliną Dolnej Wisły na jej odcinku kwidzyńskim, od południowego zachodu z sandrową Równiną Tucholską. Większość powierzchni gminy: 78%, zajmują użytki rolne. Lasy i grunty zadrzewione zajmują z kolei 12% powierzchni gminy Subkowy. Zlokalizowane są w jej zachodniej części i łączą się z kompleksem leśnym w gminach Starogard i Tczew. Gmina leży w dorzeczu rzeki Wisły nad jednym z jej dopływów - rzeką Drybok. Tab. 1 Wielkość i struktura gruntów rolnych nazwa gruntu pow. w ha grunty orne sady 172 łąki 195 pastwiska trwałe 358 grunty rolne zabudowane 158 grunty pod stawami 3 grunty pod rowami 26 1 Stan na 31 grudnia 2014 r. Bank Danych Lokalnych

8 użytki rolne ogółem, a w tym: nieużytki 112 lasy 860 grunty zakrzewione 94 tereny mieszkaniowe 69 tereny przemysłowe 14 Inne tereny zurbanizowane 15 zurbanizowane tereny niezabudowane 2 tereny wypoczynkowo-rekreacyjne 7 Tereny komunikacyjne (drogi) 185 Teren komunikacyjne (tereny kolejowe) 23 Grunty pod wodami (płynącymi) 189 Grunty pod wodami powierzch. stojącymi 5 Tereny różne 13 Razem powierzchnia gminy Dane: ewidencja gruntów i budynków Starostwo Powiatowe w Tczewie Gmina obejmuje obszar 7780 ha. Jedynym jeziorem występującym na terenie gminy jest jezioro Pelplińskie położone w obrębie geodezyjnym Wielka Słońca w miejscowości Mały Garc. Ponadto w zachodniej części znajdują się niewielkie polodowcowe oczka wodne. 2.2 CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Największy udział w powierzchni gminy Subkowy ma Pojezierze Starogardzkie. Dolina Kwidzyńska obejmuje, zasięgiem południowo wschodnie jej krańce. Mezoregion: Pojezierze Starogardzkie - obejmuje obszar o powierzchni 1440 km². Jest on dość gęsto zaludniony, przy czym większość ludności mieszka w miastach: Pelplinie, Gniewie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Ostatnie z wymienionych miast należy do najbardziej uprzemysłowionych na terenie omawianej jednostki. Dolina Kwidzyńska jest północną częścią Doliny Dolnej Wisły - położoną między Kotliną Grudziądzką a Żuławami Wiślanymi. Mierzy ona około 40 km długości, od 7 d 9 km szerokości i zajmuje powierzchnię około 400 km². Część gminy obejmująca Pojezierze jest terenem morenowym, o silnie sfalowanej powierzchni, o niewielkich wyniesieniach względnych i nielicznych ciekach i zbiornikach wodnych. Fragment gminy położony w Dolinie Dolnej Wisły jest terenem płaskim, urozmaiconym nielicznymi starorzeczami. Wzdłuż rzeki Wisły biegnie wschodnia granica gminy. Na obszarze jej doliny znajduje się największy w gminie zbiornik wodny i starorzecze wiślane Jezioro Pelplińskie. Ogólnie wodami pokryte jest jedynie 2,8% powierzchni gminy, przy czym wody płynące pokrywają 2,2% jej powierzchni. Charakterystyczną cechą gminy jest także małe zalesienie. Lasy zajmują 12,0 % (2014 r.) jej powierzchni, co jest wartością niższą zarówno w odniesieniu do średniej wartości odnotowywanej dla powiatu (14,5 %) jak i województwa pomorskiego (36,3 %) 2. Najwięcej ich znajduje się w zachodniej części gminy, gdzie tworzą rozległy pas ciągnący się od Waćmierza w kierunku południowym, poza granice gminy. Oprócz tego niewielkie, rozproszone lasy pokrywają najczęściej tereny trudne do zagospodarowania rolniczego. Dominującym typem tutejszych zbiorowisk leśnych są grądy - czyli lasy 2 Na podstawie: stat.gov.pl wszystkie dane z 2014 r.

9 liściaste i mieszane oraz buczyny. W obrębie kompleksu leśnego w zachodniej części gminy stwierdzono też występowanie dwunastu gatunków roślin objętych ochroną prawną, trzydziestu dwóch gatunków roślin uznanych za rzadkie w rejonie gdańskim, a także szereg gatunków roślin zagrożonych wyginięciem. W dolinie Wisły duży udział mają z kolei łąki i pastwiska. Ponadto znajdują się tu zbiorowiska szuwarowe zlokalizowane w starorzeczach przede wszystkim nad Jeziorem Pelplińskim. Występują tu na przykład szuwary trzcinowe, pałkowe, wielkoturzycowe oraz inne gatunki roślin w tym grążel żółty. Wspomniane jezioro jest także najcenniejszym pod względem faunistycznym zbiornikiem zlokalizowanym na terenie gminy. Stanowi ono ostoję dla wielu rzadkich w regionie ptaków: cyranki, perkoza, kokoszki wodnej ponadto, w jego otoczeniu dostrzeżono obecność czajki, derkacza oraz błotniaka stawowego 3. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, głównie pszenicy, pszenżyta, rzepaku i buraka cukrowego. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla trzody chlewnej. Grunty mocno przekształcone przez człowieka, poddane antropopresji, stanowią około 6,0% jej powierzchni. Jeśli chodzi o stan tutejszego środowiska naturalnego to jest on dobry. Nie występują tu duże zanieczyszczenia powietrza, poza wywoływanymi natężeniem ruchu samochodowego na autostradzie i drodze krajowej. Daje to możliwość rozwoju agroturystyki, turystyki weekendowej i rekreacji. Najwięcej walorów krajoznawczych i kulturowych posiada rzeka Wisła CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Rys historyczny Prahistoryczne ślady osadnictwa z terenu gminy Subkowy datowane są na okres wczesnego średniowiecza, kiedy to rozwijało się osadnictwo w rejonie dzisiejszej miejscowości Radostowo. Z tego okresu pochodzą też zachowane fragmenty grodzisk w Małym Garcu i Waćmierzu. Pierwsza wzmianka o miejscowości Subkowy pochodzi z 1282 r. Ziemia, na której zlokalizowana jest miejscowość została przekazana przez księcia pomorskiego Mściwoja II rycerzowi Michałowi. Ten zdradził jednak swego dobroczyńcę na rzecz margrabiów brandenburskich, w związku z czym jego ziemia została podarowana stolicy biskupiej we Włocławku. W 1290 r. biskup Wisław uzyskał dla wsi prawo chełmińskie jej lokacja nastąpiła w 1301 r. W tym samym roku erygowano we wsi parafię pod wezwaniem Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika. Fundatorami wzniesionej już w XIII w. świątyni byli biskupi włocławscy. W latach wybudowany tu zostaje pałac z kaplicą, pełniący przez długi czas rolę rezydencji biskupiej. W nim odbywały się święcenia kapłańskie a także synody diecezjalne. Podczas Wielkiej Wojny z zakonem krzyżackim ( ), biskup Jan przyjął w nim pełnomocnika gdańskiego Konrada Leczkowa, którego chciał namówić do złożenia hołdu przez Gdańsk królowi polskiemu Władysławowi Jagielle. Ten, po bitwie pod Grunwaldem jako przedstawiciel Rady Miasta uznał zwierzchność Polski. Po odzyskaniu kontroli przez Zakon nad Gdańskiem w 1411 r. został zamordowany przez Krzyżaków. W 1626 r. podczas pierwszej wojny szwedzko-polskiej w miejscowości Subkowy wraz z orszakiem gościł król Zygmunt III Waza. W czasie wojen napoleońskich, w 1807 r. w Narkowach k. miejscowości Subkowy przebywał, ranny w 3 Zob. także : Załącznik do Uchwały Rady Gminy: Program Ochrony Środowiska Dla Gminy Subkowy, Subkowy Zob. także Załącznik do Uchwały Nr XVI/162/05 Rady Gminy Subkowy z dnia 27 stycznia 2005 r.: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Subkowy w okresach programowania Unii Europejskiej na lata wraz z koncepcyjnym planem na lata , Subkowy 2005.

10 walkach o Tczew z wojskami pruskimi, Henryk Dąbrowski. W okresie drugiej wojny światowej ( ) wielu mieszkańców wsi i gminy zostało zamordowanych przez hitlerowców na terenie Placu Koszarowego w Tczewie, w Lesie Szpęgawskim i w Obozie Zagłady Stutthof. W 1977 r. z inicjatywy Koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Subkowach został uroczyście odsłonięty pomnik ku czci pomordowanych przez hitlerowców mieszkańców gminy Subkowy. Na obszarze omawianej gminy znajduje się wiele ciekawych i cennych zabytków. Zaprezentowano je w tabelach 5. Tab. 2 Obiekty nieruchome włączone do Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Subkowy: Lp. Nazwa Czas powstania Miejscowoś Ulica ć 1 d. cmentarz epidemiczny XIX w. Brzuśce 2 kapliczka przy skrzyżowaniu dróg do Płaczewa XIX/XX w. Brzuśce 3 kapliczka przy drodze do Waćmierza koniec XIX w. Brzuśce 4 kapliczka przy drodze do Płaczewa koniec XIX w. Brzuśce 5 kapliczka przy drodze do Radostowa koniec XIX w. Brzuśce 6 szkoła pocz. XX w. Brzuśce Milenijna 7 dom mieszkalny, d. karczma koniec XIX w. Brzuśce Milenijna 8 dom mieszkalny XIX/XX w. Brzuśce Milenijna 9 aleja XIX/XX w. Brzuśce Polna 10 dom mieszkalny I poł. XIX w.; XIX/XX w. Brzuśce Polna 11 kapliczka XIX/XX w. Brzuśce Polna 12 kurnik XIX/XX w. Bukowiec 13 spichlerz XIX/XX w. Bukowiec 14 magazyn XIX/XX w. Bukowiec 15 leśniczówka 1899 Bukowiec 16 d. wozownia XIX/XX w. Bukowiec 17 układ ruralistyczny wsi geneza średniowieczna; układ zmodyfikowany Gorzędziej przez zespół dworsko-folwarczny 18 zespół dworsko-parkowy II poł. XIX - pocz. XX w. Gorzędziej 19 kapliczka przydrożna XIX/XX w. Gorzędziej 20 cmentarz przykościelny geneza średniowieczna 21 dom mieszkalny XIX/XX w.; przebudowany Gorzędziej ks. Hundsdorfa Gorzędziej ks. Hundsdorfa 22 kościół pw. św.wojciecha XIV w. Gorzędziej ks. Hundsdorfa 5 Na podstawie: Załącznik do Uchwały Nr XI/104./08 Rady Gminy Subkowy z dnia 6 marca 2008 r. Gminny program opieki nad zabytkami na terenie gminy Subkowy.

11 23 dom mieszkalny XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 24 park w zespole dworsko-parkowym XIX w. Gorzędziej Tczewska 25 dwór w zespole dworsko-parkowym II poł. XIX w. Gorzędziej Tczewska 26 magazyn zbożowy w zespole dworskoparkowym XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 27 budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowym pocz. XX w. Gorzędziej Tczewska 28 budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowym XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 29 bud. gosp. w zespole dworskoparkowym XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 30 dom mieszkalny XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 31 dom mieszkalny XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 32 dom mieszkalny XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 33 budynek gospodarczy XIX/XX w. Gorzędziej Tczewska 34 dwór poł. XIX w. tzw. Mały Gorzędziej Gorzędziej 35 zespól dworsko-parkowy poł. XIX w. tzw. Mały Gorzędziej Gorzędziej 36 park poł. XIX w. tzw. Mały Gorzędziej Gorzędziej 37 dom mieszkalny XIX/XX w. Gorzędziej Wąska 38 kapliczka przydrożna koniec XIX w. Mała Słońca 39 park podworski XIX/XX w. Mała Słońca 40 układ ruralistyczny wsi geneza średniowieczna Mała Słońca 41 szkoła pocz. XX w. Mała Słońca Długa 42 dom mieszkany 1890 Mała Słońca Świerkowa 43 dom mieszkalny XIX/XX w. Mała Słońca Świerkowa 44 dom mieszkalny XIX/XX w. Mała Słońca Tczewska 45 dom mieszkalny, d. karczma koniec XIX w. Mała Słońca Wiślana 46 dom mieszkalny XIX/XX w. Mała Słońca Wiślana 47 dom mieszkalny XIX/XX w. Mała Słońca Wiślana 48 dom mieszkalny XIX/XX w. Mała Słońca Wiślana 49 dom mieszkalny XIX/XX w.; przebudowany Mała Słońca Wiślana 50 d. cmentarz ewangelicki XIX w. Mały Garc 51 zespół fortyfikacji 1902 Mały Garc 52 dom mieszkalny koniec XIX w. Mały Garc Jeziorna 53 d. mleczarnia; ob. dom mieszkalny koniec XIX w. Mały Garc Jeziorna 54 budynek gospodarczy XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska 55 d. lodownia k. XIX w. Mały Garc Pelplińska 56 budynek gospodarczy XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska 57 d. rzeźnia XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska 58 d. owczarnia XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska 59 park II poł. XIX w. Mały Garc Pelplińska 60 zespól pałacowo -parkowy XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska 61 budynek gospodarczy XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska

12 62 d. gołębnik koniec XIX w. Mały Garc Pelplińska 63 d. kuźnia XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska 64 pałac XIX/XX w. Mały Garc Pelplińska 65 budynek gospodarczy podworski, d. owczarnia XIX/XX w. Narkowy Tczewska 66 kapliczka przy drodze na Rajkowy 1900 Radostowo 67 gorzelnia 1899 Radostowo Dworcowa 68 park XIX/XX w. Radostowo Dworcowa 69 pałac Radostowo Dworcowa 70 warsztat, d. stajnia XIX/XX w. Radostowo Dworcowa 71 budynek mieszkalny XIX/XX w. Radostowo Dworcowa 72 spichlerz 1787 Radostowo Dworcowa 73 zespól pałacowo-parkowy XIX/XX w. Radostowo Dworcowa 74 obora XIX/XX w. Radostowo Dworcowa 75 stodoła XIX/XX w. Radostowo Dworcowa 76 dom, d. czworak XIX/XX w. Radostowo Dworcowa 77 dom mieszkalny poł. XIX w. Radostowo Leśna 78 budynek gospodarczy koniec XIX w. Radostowo Leśna 79 dom mieszkalny, sklep pocz. XX w. Radostowo Leśna 80 dom mieszkalny - poniatówka lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 81 budynek gospodarczy w zespole poniatówki lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 82 stodoła w zespole poniatówki lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 83 budynek gospodarczy w zespole poniatówki lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 84 dom mieszkalny - poniatówka lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 85 stodoła w zespole poniatówki lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 86 dom mieszkalny - poniatówka lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 87 budynek gospodarczy w zespole poniatówki lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 88 stodoła w zespole poniatówki lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów 89 układ ruralistryczny wsi pocz. XX w. Rybaki 90 budynek gospodarczy pocz. XX w.; przebudowany Rybaki Kociewska 91 budynek mieszkalny pocz. XX w. Rybaki Kociewska 92 budynek gospodarczy pocz. XX w. Rybaki Kociewska 93 dom mieszkalny XIX/XX w. Rybaki Kociewska 94 zespół pałacowo-parkowy XIX/XX w. Rybaki Kociewska 95 park XIX w. Rybaki Kociewska 96 budynek bramny I 1922 Rybaki Kociewska 97 budynek bramny II 1922 Rybaki Kociewska 98 d. rządcówka II poł. XIX w. Rybaki Kociewska 99 d. stodoła XIX/XX w. Rybaki Kociewska 100 d. obora XIX/XX w. Rybaki Kociewska 101 budynek gospodarczy XIX/XX w. Rybaki Kociewska 102 pałac III ćw. XIX w. Rybaki Kociewska 103 d. silos pocz. XX w. Rybaki Kociewska 104 dom mieszkalny pocz. XX w. Rybaki Kociewska 105 strażnica w zespole śluzy 1884 Rybaki Wałowa 106 śluza Rybaki Wałowa

13 107 stacja pomp w zespole śluzy koniec XIX w. Rybaki Wałowa 108 stacja pomp w zespole śluzy koniec XIX w. Rybaki Wałowa 109 zespół śluzy XIX/XX w. Rybaki Wałowa 110 dom mieszkalny I ćw. XX w. Starzęcin 111 stodoła I ćw. XX w. Starzęcin 112 obora I ćw. XX w. Starzęcin 113 cmentarz parafialny XIX w. Subkowy 114 układ ruralistyczny wsi geneza średniowieczna Subkowy 115 budynek gospodarczy 1938 Subkowy Cicha 116 stodoła 1938 Subkowy Cicha 117 poniatówka 1938 Subkowy Cicha 118 stodoła 1938 Subkowy Cicha 119 budynek gospodarczy 1938 Subkowy Cicha 120 poniatówka XIX/XX w. Subkowy Cicha 121 poniatówka 1938 Subkowy Cicha 122 budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowym I ćw. XX w. Subkowy Cicha 123 budynek gospodarczy przy dworze I ćw. XX w. Subkowy Cicha 124 park z aleją w zespole dworskoparkowym XIX/XX w. Subkowy Cicha 125 zespół dworsko-parkowy XIX-XX w. Subkowy Cicha 126 dwór 1920 Subkowy Cicha 127 dworzec PKP ok Subkowy Dworcowa 128 budynek gospodarczy w zespole dworca ok Subkowy Dworcowa 129 budynek gospodarczy w zespole dworca ok Subkowy Dworcowa 130 budynek WC w zespole dworca ok Subkowy Dworcowa 131 zespół dworca PKP ok Subkowy Dworcowa 132 dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 133 d. poczta, ob. dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 134 dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 135 budynek gospodarczy ok Subkowy Dworcowa 136 dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 137 budynek gospodarczy ok Subkowy Dworcowa 138 dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 139 budynek gospodarczy ok Subkowy Dworcowa 140 dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 141 budynek gospodarczy ok Subkowy Dworcowa 142 dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 143 budynek gospodarczy ok Subkowy Dworcowa 144 dom mieszkalny ok Subkowy Dworcowa 145 budynek gospodarczy ok Subkowy Dworcowa 146 budynek mieszkalny w zespole dworca ok Subkowy Dworcowa 147 d. spichlerz ok Subkowy Gdańska 148 ogrodzenie kościoła z 2 bramami pocz. XX w. Subkowy Kościelna

14 149 dom przedpogrzeboiwy pocz. XX w. Subkowy Kościelna 150 kapliczka przydrożna I ćw. XX w. Subkowy Kościelna 151 kościół pw. św. Stanisława XIV/XV w. Subkowy Kościelna 152 cmentarz przykościelny XIV/XV w. Subkowy Kościelna 153 d. szpital parafialny IV ćw. XX w. Subkowy Kościelna 154 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Kościelna 155 dom mieszkalny IV ćw. XIX w.; przebudowany Subkowy Kościelna 156 budynek mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Kościelna 157 dom mieszkalny IV ćw. XIX w. Subkowy Kościelna 158 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Kościelna 159 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Kościelna 160 dom mieszkalny IV ćw. XIX w. Subkowy Kościelna 161 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Kościelna 162 plebania 1900 Subkowy Kościelna 163 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Kościelna 164 budynek gospodarczy IV ćw. XIX w. Subkowy Pałacowa 165 zespół dworsko-folwarczny XVIII-XIX w. Subkowy Pałacowa 166 budynek gosposdarczy IV ćw. XIX w. Subkowy Pałacowa 167 dwór XVIII/XIX w.; 1925 Subkowy Pałacowa 168 d. rządcówka II poł. XIX w. Subkowy Pałacowa 169 park z aleją XIX w. Subkowy Pałacowa 170 d. cmentarz ewangelicki XIX w. Subkowy Spółdzielcza 171 kapliczka przydrożna koniec XIX w. Subkowy Spółdzielcza 172 budynek gospodarczy XIX/XX w. Subkowy Spółdzielcza 173 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Spółdzielcza 174 kapliczka przydrożna XIX/XX w. Subkowy Wybickiego 175 dom mieszkalny; ob. biblioteka XIX/XX w. Subkowy Wybickiego 176 dom mieszkalny/sklep/piekarnia I ćw. XX w. Subkowy Wybickiego 177 d. młyn 1911 Subkowy Wybickiego 178 dom mieszkalny I ćw. XX w. Subkowy Wybickiego 179 budynek gospodarczy XIX/XX w. Subkowy Wybickiego 180 dom mieszkalny ok Subkowy Wybickiego 181 budynek gospodarczy XIX/XX w.; przebudowany Subkowy Wybickiego 182 dom mieszkalny koniec XIX w. Subkowy Wybickiego 183 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Wybickiego 184 dom mieszkalny pocz. XX w. Subkowy Wybickiego 185 dom mieszkalny XIX/XX w. Subkowy Wybickiego 186 dom mieszkalny I ćw. XX w. Subkowy Wybickiego 187 zespół dworsko-parkowy II poł. XIX w. Subkowy Wybickiego 188 park w zespole dworsko-parkowym II poł. XIX w. Subkowy Wybickiego 189 budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowym II poł. XIX w. Subkowy Wybickiego 190 dwór w zespole dworsko-parkowym II poł. XIX w. Subkowy Wybickiego 191 pocz. XIX w./na d. dwór, ob. szkoła, w zespole dworskoparkowym reliktach d. pałacu biskupiego z XIV w. Subkowy Zamkowa

15 192 zespół dworsko-parkowy XIX w. Subkowy Zamkowa 193 park w zespole dworsko-parkowym XIX w. Subkowy Zamkowa 194 aleja XIX/XX w. Waćmierz Kasztanowa 195 dom mieszkalny XIX/XX w. Waćmierz Kasztanowa 196 budynek gospodarczy XIX/XX w. Waćmierz Kasztanowa 197 d. cmentarz ewangelicki XIX w. Wielgłowy 198 kapliczka przy drodze do Tczewa pocz. XX w. Wielgłowy 199 park podworski koniec XIX w. 200 dom mieszkalny XIX/XX w. 201 dom mieszkalny koniec XIX w. 202 dom mieszkalny koniec XIX w. 203 budynek gospodarczy XIX/XX w. 204 dworek I poł. XIX w. 205 dom mieszkalny koniec XIX w. 206 dom mieszkalny koniec XIX w. 207 dworek d. obora XIX/XX w. 209 dom mieszkalny XIX/XX w. 210 budynki gospodarcze XIX/XX w. Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Główna Główna Główna Główna Główna Główna Główna Rymarska Rymarska Rymarska Rymarska Tab. 3 Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego nr rejestru zabytków woj. pomorskiego data wpisu do rejestru zabytków obiekt miejscowość ulica nr kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika z cmentarzem, murem cmentarnym i kaplicą Subkowy Kościelna *** Subkowy Kościelna dwór Subkowy Zamkowa (d. 89) 2

16 zespół dworsko-parkowy (dwór; dom mieszkalny; stodoła; 2 budynki bramne; park) zespół dworsko-parkowy (dwór; kuźnia; gołębnik; park) zespół dworsko-parkowy (dwór; kuźnia, spichlerz; park) zespół dworsko-parkowy (dwór; park) Rybaki Mały Garc Radostowo Gorzędziej Tczewska zespół dworsko-parkowy (dwór; dwa budynki gospodarcze; park) Subkowy Pałacowa (d. 120) zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (dwór, budynek gospodarczy przy dworze, budynek gospodarczy ze spichlerzykiem, park) Subkowy Cicha (d. 88) kościół parafialny pw. św. Wojciecha wraz z cmentarzem przykościelnym Gorzędziej

17 Rys. 1 Potencjał kulturotwórczy gminy Subkowy Źródło: Z powyższej grafiki wynika, iż krajobraz kulturowy obszaru gminy Subkowy jest dość zróżnicowany 6. Na terenie gminy znajdują się obiekty o średniowiecznej metryce, a także nowsze obiekty, na przykład hydrologiczne o dawniej militarnym charakterze. W Strategii rozwoju Domu Kultury w Subkowach przytoczone zostały następujące obiekty, jako wyróżniki gminy: 1 - wieś Gorzędziej z Sanktuarium Świętego Wojciecha z XIV w., położoną na 2 pagórkach lewobrzeżnej skarpy wiślanej, 3 - gotycki Kościół pod wezwaniem Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Subkowach, 4 - przepompownie wody Pokój i Nadzieja pochodzące z 1897 r. wraz 5 z zespołem śluz wałowych w Rybakach. 6 - zespoły dworsko parkowe w Małym Garcu, Rybakach i Radostowie 7. Oprócz wymienionych, dużą ciekawostką jest także, pominięta w zestawieniach, Bateria Mały Garc wniesiona przez Niemców w latach 1901 i 1902 dla ochrony rozgałęzienia Wisły i Nogatu oraz śluzy w Białej Górze. Składają się na nią stanowiska artyleryjskie, schrony załogi oraz schrony amunicyjne. Niestety nie została ona dotychczas poddana rewitalizacji, a tym samym dostosowana do obsługi ruchu turystycznego. Oprócz tego na uwagę zasługują stanowiska archeologiczne zlokalizowane w Radostowie, Małym Garcu i Waćmierzu które także nie zostały odpowiednio wyeksponowane na mapie turystycznej regionu. Z punktu widzenia spuścizny historycznej istotnymi obiektami są również pomniki i tablice upamiętniające postacie i wydarzenia związane z regionem. W Narkowach zlokalizowane jest popiersie 6 Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy Subkowy Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne Dom Kultury w Subkowach, s Strategia Rozwoju Domu Kultury w Subkowach na lata Główne kierunki działania strategicznego, Dom Kultury w Subkowach, Subkowy 2011, s. 3.

18 Jana Pawła II oraz tablica upamiętniająca pobyt gen. Jarosława Dąbrowskiego. W miejscowości Subkowy znajduje się pomnik ku czci pomordowanych mieszkańców gminy w czasie II Wojny Światowej - w Gorzędzieju, Izba Pamięci Huberta Stangenberga, która znajduje się w budynku świetlicy wiejskiej. Do niezwykle interesujących elementów krajobrazu kulturowego należą także cmentarze (istniejące i nieistniejące). Na uwagę zasługuje cmentarz, znanej głównie z Gdańska, rodziny Uphagenów (Dwór Uphagena przy ul. Długiej w Gdańsku pełniący funkcje muzealne), oraz cmentarze chorych na hiszpankę i dżumę. Obecnie przez gminę Subkowy przebiegają dwa szlaki o charakterze przyrodniczo historycznym: - Rowerowy Szlak Nadwiślański Doliny Dolnej Wisły (czarny) początek w miejscowości Cierpice, koniec na Zamku Bierzgłowskim. Na obszarze Gminy Subkowy przebiega przez Rybaki i Gorzędziej; - Szlak Ziemi Tczewskiej im. R. Klima (zielony) początek w Tczewie, koniec w miejscowości Opalenie. W Gminie Subkowy przebiega przez Waćmierz; Fot. 1 Zespół śluz wałowych w Rybakach Źródło: archiwum RIGP - Terenowa ścieżka dydaktyczna Nad Drybokiem przebiega na terenie miejscowości Subkowy. Powstała ona w wyniku realizacji projektu Jeden kłos razem dla wspólnej sprawy dofinansowanego ze środków Programu Działaj Lokalnie III Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności. Ścieżka ta ma na celu wyeksponowanie walorów architektonicznych, przyrodniczych i ekologicznych miejscowości Subkowy. Powyższe szlaki nie przebiegają przez wiele atrakcyjnych miejscowości gminnych i przez wiele innych ciekawych miejsc zlokalizowanych w gminie. W procesie wzmacniania tożsamości jej mieszkańców (a także całego powiatu i województwa) za właściwe należało by uznać budowę tzw. ścieżek dydaktycznych przebiegających przez najatrakcyjniejsze w punktu widzenia przyrodniczego i kulturowego miejsca. Ścieżki te mogłyby działać jako rozgałęzienia istniejących szlaków turystycznych lub z czasem wejść w skład nowych. Propozycja tematyki ścieżek dydaktycznych na terenie gminy Subkowy: - ścieżka nadwiślańska: uwzględniająca walory przyrodnicze rzeki i jej starorzeczy z tablicami informacyjnymi na temat jej fauny i flory, dodatkowo uwzględniająca i opisująca obiekty tutejszej kultury materialnej: wały przeciwpowodziowe, dzieła hydrotechniki, Baterię w Małym Garcu itp.

19 - ścieżka patriotyczna: uwzględniająca takie elementy jak pomniki, miejsca martyrologii, cmentarze itd., dodatkowo omawiająca sposoby dbania o tego typu obiekty, - ścieżka o charakterze sakralnym: uwzględniająca zabytki kultu religijnego jako elementy tożsamości tutejszych mieszkańców, uwzględniająca też ich walory estetyczne (style w architekturze, malarstwie itd.). Ważnym elementem byłyby tu informacje o wieku niektórych zabytków, korelującym z latami budowy najstarszych budowli w województwie, - ścieżka obejmująca swoim zasięgiem pałace i dwory: omawiająca nie tylko same zabytki, lecz także zabytkowe układy przestrzenne np. parków przy dworach. Oprócz tego znaleźć by się tu mogły opisy ciekawych drzew czy innych roślin posadzonych w czasach świetności tych założeń. 2.4 STRUKTURA ADMINISTRACJI SAMORZĄDOWEJ Gmina Subkowy wykonuje zadania publiczne zgodnie na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1045, 1515 i 1890). Jej zadania są realizowane przez powołane, w wyników wyborów, władze samorządowe, które przedstawiają się następująco 8 : Rada Gminy - władza uchwałodawcza (15 radnych, w tym przewodniczący) Władza wykonawcza - Wójt Gminy W ramach Rady Gminy działają komisje: 1) rewizyjna, 2) budżetu i mienia komunalnego, 3) ochrony środowiska i rolnictwa, 4) spraw społecznych., 5) statutowa Ponadto w strukturze gminy działają następujące jednostki: pomocnicze: - Sołectwo Brzuśce, - Sołectwo Gorzędziej, - Sołectwo Mała Słońca, - Sołectwo Mały Garc, - Sołectwo Narkowy, - Sołectwo Radostowo, - Sołectwo Rybaki, - Sołectwo Subkowy, - Sołectwo Waćmierz, - Sołectwo Wielgłowy, - Sołectwo Wielka Słońca. Gminne organizacyjne: - Urząd Gminy W Subkowach, - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Subkowach, - Zespół Kształcenia Podstawowego i Przedszkolnego w Małej Słońcy, - Zespół Szkół w Subkowach. 8 Uchwała Nr III/30/2003 Rady Gminy Subkowy z dnia 13 lutego 2003 r. w sprawie: Statutu Gminy Subkowy.

20 Instytucje kultury: - Gminna Biblioteka Publiczna w Subkowach - Dom Kultury w Subkowach Gmina posiada herb. Według,,Uchwały Nr III/30/2003 Rady Gminy Subkowy z dnia 13 lutego 2003 r. w sprawie: Statutu Gminy Subkowy : Herbem gminy i miejscowości Subkowy jest wizerunek pół gryfa książęcego z zadartym ogonem na tle biało-zielonym. Dziób i szpony złote nawiązują do znaku napieczętnego Sambora II. Na zielonym tle połowa koła wozowego, jako symbol rolniczej egzystencji miejscowej ludności, od czasów najdawniejszych po dzień dzisiejszy. Złote kłosy pszenicy w szponach gryfa podkreślają urodzajność ziem i rolniczy charakter tych okolic. Fot.2 Herb Gminy Subkowy 2.5 Współpraca krajowa i zagraniczna Źródło: Gmina jest członkiem: Związku Gmin Wiejskich RP, Związku Gmin Pomorskich, Obszaru Metropolitalnego Gdańsk, Gdynia, Sopot, Lokalnej Grupy Działania Wstęga Kociewia, Lokalnej Organizacji Turystycznej Kociewie. Współpracuje też z gminami: niemiecką Steimbke oraz ukraińską Wielikoddinskoje. 3. DEMOGRAFIA 3.1 Ogólna charakterystyka procesów demograficznych Ludność Gminy Subkowy w latach wykazywała niewielkie wahania ilościowe. Tab.4 Ludność w latach Rok Stan ludności Saldo Osoby Opracowano na podstawie: r

21 Rys.2 Ludność w latach Tab.5 Ludność gminy Subkowy z podziałem na płeć w latach ogółem w tys. Ludność stan w dniu 31 XII kobiety na 100 mężczyzn ,2 5,4 5,5 5, Opracowano na podstawie: r. W 2014 r. gmina Subkowy odnotowała niewielki spadek ludności w porównaniu z rokiem poprzednim. Jej liczba była jednak i tak większa niż we wcześniej analizowanych rocznikach. Podobnie sytuacja przedstawiała się całym powiecie tczewskim, który w 2005 r. zamieszkiwało 112,5 tys.; w 2010 r. 115,7 tys.; w tys.; w tys. osób. W gminie odwrotnie niż w powiecie kształtował się stopień feminizacji. W powiecie na 100 mężczyzn w 2005 r. przypadało 105 kobiet, zaś w latach kobiety. Większa liczba mężczyzn w stosunku do kobiet jest jednak typowa dla małych gmin wiejskich powiatu. Liczba osób w wieku produkcyjnym nieznacznie obniżyła się (o 0,5 %). Jednak jest i tak wyższa niż w roku 2005 i Jest ona zbliżona do odsetka osób w wieku produkcyjnym w całym powiecie tczewskim, który w 2014 r. wyniósł 63,1%. Podobnie jak w całym województwie rośnie odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. Tab.6 Ruch naturalny ludności gminy Subkowy Małżeństwa Urodzenia żywe na 1000 ludności 5,4 6,1 4,4 4,7 13,8 13,8 11,1 14, Zgony w tym niemowląt na 1000 urodzeń żywych Przyrost naturalny na 1000 ludności 8,1 5,8 7,8 6,4 x x x x 5,8 8,0 3,3 8,0 Opracowano na podstawie: r.

22 Liczba małżeństw na 1000 osób nieznacznie wzrosła w 2014 r. w porównaniu do poprzedniego roku. Jednak i tak jest niższa niż w latach: 2005 i Podobną tendencję odnotowano w całym powiecie tczewskim (2005-5,7%; ,2%; ,6%; ,9%). Spośród przytaczanych roczników w 2014 r. odnotowano najwięcej urodzeń żywych na 1000 mieszkańców. Jeśli chodzi o zgony, to ich liczba w poszczególnych latach nie przekraczała 9 na 1000 mieszkańców. Gmina Subkowy odnotowała znacznie wyższy niż w całym powiecie przyrost naturalny - tu wyniósł on na 1000 osób: w 2005 r. - 2,4; ,6; ,6; ,8. Tab.7 Powierzchnia i ludność gminy Subkowy (stan w dniu 31 XII 2014 r.) Ludność Kobiety Powierzchnia w km 2 na 100 ogółem mężczyźni kobiety na 1 km 2 mężczyzn Opracowano na podstawie: Tab.8 Ludność gminy Subkowy według wieku (stan w dniu 31 XII 2014 r.) W wieku lat i lata więcej Opracowano na podstawie: Rys.3 Struktura wiekowa ludności w 2014 r. Dane: Urząd Gminy Subkowy

23 Rys.4 Struktura wiekowa powiatu tczewskiego dnia 31 grudnia 2014 r. Dane: GUS Najwięcej osób zamieszkujących gminę Subkowy w 2014 r. było w przedziale wiekowym od 30 do 39 i od 40 do 49 lat - następnie od 50 do 59 lat. Podobnie w skali całego powiatu, tu również trzy wymienione przedziały wiekowe zajmowały czołowe pozycje. Tab.9 Ludność gminy Subkowy w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. (stan w dniu 31. XII r.) Ogółem W wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym razem w tym kobiety razem w tym kobiety razem w tym kobiety Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ,9 Opracowano na podstawie: Jeśli chodzi o przedziały wiekowe ludności Gminy Subkowy odnoszące się do ich zdolności produkcyjnej to największą grupę stanowiły osoby w wieku produkcyjnym następnie przedprodukcyjnym, na końcu poprodukcyjnym. Tab.10 Ruch naturalny ludności gminy Subkowy Małże ństwa Urod zenia żywe og ółe m Zgony w tym niem owląt Przy rost natu raln y Małże ństwa Urod zenia żywe og ółe m Zgony w tym niem owląt Przyr ost natur alny w liczbach bezwzględnych na 1000 ludności ,7 14,4 6,4 x 8,0 Opracowano na podstawie: Tab.11 Saldo migracji w latach w gminie Subkowy Opracowano na podstawie:

24 Tab.12 Wymeldowania ogółem w poszczególnych latach w gminie Subkowy Opracowano na podstawie: Cechą charakterystyczną gminy Subkowy jest wysokie ujemne saldo migracji w trzech ostatnich latach, mimo dodatniego przyrostu naturalnego. Wskazuje to na negatywny trend odpływu ludzi młodych i w wieku produkcyjnym z terenu gminy. 4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA 4.1 Drogi publiczne i kolej Gmina Subkowy zlokalizowana jest niedaleko aglomeracji trójmiejskiej, pośrodku powiatu tczewskiego. Rozciąga się ona na wschód od Autostrady Bursztynowej (A1), której niewielki fragment przecina północno-zachodni fragment jej terytorium. W pobliskim Swarożynie (gmina Tczew) znajduje się jej węzeł. Przez gminę oraz wieś Subkowy przebiega też droga krajowa 91. Rozpoczyna się ona przy Porcie Gdańsk, skąd biegnie na południe - stanowiąc fragmenty tras europejskich: E75 i E77. Parę kilometrów na północ od granicy gminy biegnie trasa 22, tzw. Berlinka (fragment łączący Starogard Gdański z Malborkiem) prowadząca od przejścia granicznego polsko-rosyjskiego w Grzechotkach (skąd biegnie do Kaliningradu) do granicy polskoniemieckiej w Kostrzynie. Fot. 3 Dworzec kolejowy w Subkowach Źródło: archiwum RIGP Oprócz tego przebiega tu magistrala kolejowa łącząca Śląsk z Portami. Mieszkańcy mogą korzystać z tutejszej linii kolejowej jednak jedyna stacja na terenie gminy zlokalizowana jest w miejscowości Subkowy. Ważną, aczkolwiek mało wykorzystywaną do transportu arterią jest także rzeka Wisła. Takie położenie wskazuje, iż atutem gminy jest lokalizacja w rejonie ważnych arterii drogowych i kolejowych wschód zachód i północ południe. Łączna długość dróg w gminie wynosi 122,09 km, z czego dróg gminnych jest 68,66 km co stanowi 56,2% udziału w długości wszystkich dróg w gminie. Długość drogi krajowej to 6,68 km, wojewódzkiej 7,6 km, a powiatowych 39,15 km. Długości tych dróg stanowią odpowiednio 5,5%, 6,2% i 32,1% udziału w całości. Stan techniczny

25 układu drogowego, określony na podstawie danych z odpowiednich organów zarządczych oraz wizji lokalnej w terenie, pozostawia wiele do życzenia Transport publiczny Subkowy leżą na trasach komunikacyjnych między gminami: Pelplin, Gniew i Tczew. Transport publiczny obsługiwany jest między innymi przez busy prywatnej firmy transportowej, mającej swoją siedzibę w gminie i obsługującej szereg linii w regionie. Stąd wiele linii obsługujących bardziej odległe od Tczewa zakątki powiatu przebiega przez Subkowy. Daje to możliwość funkcjonowania sprawnego transportu między wymienionymi gminami. Istniejące w pobliżu gminy przeprawy drogowe i kolejowe przez Wisłę, pozwalają na połączenia z miejscowościami leżącymi na wschodnim jej brzegu na linii wschód-zachód. Jeśli chodzi o transport kolejowy to miejscowość Subkowy posiada dogodne połączenia z Tczewem, a także z Trójmiastem. Średnia łączność kolejowa gminy z aglomeracją gdańską to częstotliwość 12 połączeń w ciągu doby. Przystanek jest umiejscowiony stacji kolejowej Subkowy, do której dojazd środkami komunikacji publicznej nie funkcjonuje. Wskazane jest wybudowanie drugiego przystanku w miejscowości Subkowy którego lokalizacja byłaby wskazana w sąsiedztwie osiedli mieszkaniowych im. Witosa i Jana Pawła II. Ze względu na rozwiniętą komunikację publiczną z dużymi ośrodkami miejskimi i bliską ich lokalizację (przy niskich perspektywach zatrudnienia w gminie Subkowy) wiele osób podróżuje do nich z dużą częstotliwością w celach zarobkowych. Także całe szkolnictwo ponadgimnazjalne zlokalizowane jest poza gminą, co powoduje, iż osoby w wieku ponadgimnazjalnym spędzają dużo czasu poza nią. Z kolei po ukończeniu szkół częstokroć znajdują zatrudnienie w większych miastach regionu, do których się ostatecznie przeprowadzają, albo dojeżdżają do nich z terenu gminy Subkowy. Zauważalna jest również sytuacja, w której mieszkańcy większych ośrodków miejskich przeprowadzają się na teren,,spokojniejszej gminy Subkowy, gdzie także koszty budowy są niższe. 4.3 Elektroenergetyka, gazownictwo, ciepłownictwo Zaopatrzenie w energię cieplną Gmina nie posiada systemów scentralizowanego zaopatrzenia w ciepło. Lokalne kotłownie związane są z obiektami użyteczności publicznej (szkoły, obiekty administracji publicznej, zakład Fregata w Waćmierzu). Kotłownie zostały zmodernizowane, przez wymianę kotłów węglowych i przejście z paliw stałych na oleje i gaz. Kotłownie takie znajdują się: w przedszkolu w Subkowach, budynku Urzędu Gminy, szkołach w Małej Słońcy i Brzuścach, gimnazjum w Subkowach oraz w w Domu Kultury i świetlicach wiejskich (z wyłączeniem świetlicy w Gorzędzieju, Wielkiej Słońcy i Rybakach). Pozostałe budynki ogrzewane są indywidualnie, przy użyciu paliw stałych poprzez ogrzewanie etażowe, piecowe i elektryczne oraz indywidualnie gazem, prądem i olejem opałowym. Charakterystyka zaopatrzenia w gaz ziemny Według danych Pomorskiej Spółki Gazowniczej za 2014 r. do gazu przewodowego podłączone są 92 budynki. Wokół gazociągu wysokiego ciśnienia w części przebiegającego przez teren gminy, obowiązują strefy ochronne ograniczające w pasie m. swobodne zagospodarowanie terenu (odległości budynków mieszkalnych Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Subkowy

26 m., budowle użyteczności publicznej 65 m., budynki wolnostojące mieszkalne jednorodzinne - 25 m., zakłady przemysłowe 50 m.). Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną Przez obszar gminy biegnie tranzytowa linia wysokiego napięcia 110 kv z głównym punktem zasilania (GPZ) w Subkowach, w okolicach dworca kolejowego. Istniejące linie średniego napięcia 15 kv i stacje transformatorowe nie mają większych rezerw dla ewentualnego dodatkowego obciążenia. Linie kablowe i napowietrzne niskiego i średniego napięcia wymagają sukcesywnych modernizacji i wymiany, zgodnie z potrzebami rozwojowymi. Na terenie gminy Subkowy znajduje się dziewięć elektrowni wiatrowych. Wokół Radostowa energię produkują cztery turbiny z kolei w okolicach Waćmierza i Brzuśc działa farma składająca się z pięciu turbin. Każda z turbin produkuje około 2 MW energii i znajduje się na maszcie o 90-metrowej wysokości. W związku z tą inwestycją powstało kilka kilometrów utwardzonych dróg dojazdowych do wiatraków oraz ponad kilometr drogi asfaltowej z chodnikiem w Radostowie. Fot. 4 Farma wiatraków w Radostowie Źródło: archiwum RIGP 4.4 Zagospodarowanie przestrzenne terenu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Subkowy zostało przyjęte uchwałą Rady Gminy w marcu 2015 r. Przyjęto założenie. że będzie następował stopniowy wzrost liczby mieszkańców gminy (około 9% do roku 2030). Prognozy dla kraju przewidują w tym czasie 8% spadek liczby ludności. W latach następować będą dość istotne zmiany w strukturze wieku ludności. Wpłyną one w dużym stopniu na potrzeby społecznogospodarcze rozwoju gminy. Gmina Subkowy jest gminą o charakterze rolniczym. Aktualne procesy inwestycyjne prowadzą do wyodrębniania się obszarów o charakterze innym niż rolniczy. W celu ustalenia zasad rozwoju przestrzennego poszczególnych części obszaru gminy studium ustaliło obszary o wyróżniającym się przeznaczeniu innym niż rolnicze. W obszarze gminy wyodrębniono następujące obszary 10 : A wielofunkcyjne ośrodki wiejskie obejmuje zwarty obszar miejscowości Subkowy. W tym obszarze następuje koncentracja podstawowych usługi dla ludności (oświata, administracja, opieka społeczna, 10 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Subkowy

27 infrastruktura komunalna, handel i gastronomia). Jest to obszar korzystnie położony komunikacyjnie (skupiony wzdłuż drogi krajowej nr 91) położony w centralnej części gminy. Występuje tu duży nacisk inwestycyjny zarówno o charakterze zabudowy mieszkaniowej jak i usługowej (szczególnie wzdłuż drogi krajowej nr 91). B tradycyjne wsie o charakterze rolniczym obejmuje zwarte obszary większości miejscowości w gminie: Mała Słońca, Wielka Słońca, Mały Garc, Rybaki, Narkowy, Radostowo, Brzuśce, Waćmierz. Są to miejscowości o największej ilości zabudowy związanej z rolnictwem (zabudowy zagrodowej, duże gospodarstwa rolnicze) oraz o zachowanym układzie przestrzennym miejscowości. Miejscowości te nie rozrastają się w niekontrolowany sposób nacisk inwestycyjny występuje głównie wzdłuż ciągów komunikacyjnych. C nowe obszary zabudowy mieszkaniowej obejmuje miejscowości z większymi obszarami położonymi poza zwartą zabudową miejscowości, w okolicach wsi: Wielgłowy, Brzuśce oraz rozrastający się obszar wsi Gorzędziej i Subkowy (po zachodniej stronie wsi). Są to głównie obszary objęte miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego będącymi w opracowaniu o przeznaczeniu jako wiodąca zabudowa mieszkaniowa z drobnymi usługami. D obszary możliwej lokalizacji farm wiatrowych obejmuje obszary możliwej lokalizacji turbin elektrowni wiatrowych wraz ze strefą ochronną. Są to zarówno tereny wskazane jako najkorzystniejsze do lokalizacji farm elektrowni wiatrowych w opracowaniu ekofizjograficznym jak i obszary, których przeznaczenie zostało już określone uchwalonymi lub będącymi w opracowaniu miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz wydanymi decyzjami o lokalizacji zabudowy, a także rezerwowane na ten cel w poprzednim studium. W obszarze tym (poza lokalizacjami turbin, sieci i urządzeń infrastruktury technicznej oraz dróg) dopuszcza się prowadzenie gospodarki rolnej, ale może być ustanowiony zakaz lokalizacji zabudowy dla zabudowy zagrodowej, np. budynków o funkcji mieszkalnej oraz ograniczenia w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów. E strefy poszukiwań nowych terenów inwestycyjnych potencjalna oferta inwestycyjna gminy w zakresie różnych funkcji obejmuje obszary rozwoju zabudowy o wiodącej funkcji produkcyjnej i magazynowo-składowej, usługowo-produkcyjnej oraz mieszkaniowo-usługowej położone dogodnie w stosunku do ponadlokalnych szlaków komunikacyjnych (węzeł autostrady A1 Swarożyn oraz droga krajowa nr 91 i 22 oraz droga wojewódzka nr 230, a także linia kolejowa), obszary koncentrują się na północ od wsi Subkowy, w rejonie miejscowości Subkowy Dworzec, na północ od wsi Wielgłowy oraz w rejonie wsi Waćmierz. W obszarach tych możliwa jest lokalizacja zabudowy, w szczególności o charakterze usługowo-produkcyjnym z przeznaczeniem dla tzw. modułów wielkopowierzchniowych, związanych np. z rozwojem strefy gospodarczej towarzyszącej planowanej elektrowni konwencjonalnej lokalizowanej w rejonie wsi Rajkowy gmina Pelplin wraz z uzupełniającą zabudową mieszkaniowousługową (dotyczy w szczególności obszarów wyznaczonych w południowej części gminy). Obszary nowych terenów inwestycyjnych. Dla poszczególnych rodzajów przeznaczenia terenów wyznaczonych w studium ustalono podstawowe wskaźniki dotyczące zagospodarowania i użytkowania terenów. Tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowej, położone w obszarze funkcjonalnym A podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, dopuszcza się nieuciążliwe usługi oraz tereny zieleni publicznej (skwery, zieleńce, boiska, place zabaw, itp.) i komunikacja wewnętrzna; wydzielane działki budowlane o minimalnej powierzchni ok. 900m², powierzchnia zabudowy ok. 25% powierzchni działek; dla zespołu zabudowy w ilości 10 działek budowlanych zaleca się urządzenie terenu zieleni publicznej o powierzchni 1500m²i co najmniej 3 miejsca postojowe ogólnodostępne; tereny wymagają podłączenia do sieci energetycznej, wodociągowej i kanalizacji sanitarnej. Tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowej, położone w obszarach funkcjonalnych B podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, dopuszcza się nieuciążliwe usługi; wydzielane działki budowlane o minimalnej powierzchni ok. 1100m², powierzchnia zabudowy ok. 20% powierzchni działek; tereny wymagają podłączenia do sieci energetycznej, wodociągowej i docelowo, po rozbudowie sieci w gminie do kanalizacji sanitarnej. Tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowej, położone w obszarach funkcjonalnych C

28 podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, dopuszcza się nieuciążliwe usługi oraz tereny zieleni publicznej (skwery, zieleńce, boiska, place zabaw, itp.) i komunikacja wewnętrzna; wydzielane działki budowlane o minimalnej powierzchni ok. 1000m², powierzchnia zabudowy ok. 30% powierzchni działek; dla zespołu zabudowy w ilości 10 działek budowlanych zaleca się urządzenie terenu zieleni publicznej o powierzchni 1500m² i co najmniej 3 miejsca postojowe ogólnodostępne; tereny wymagają podłączenia do sieci energetycznej, wodociągowej i docelowo, po rozbudowie sieci w gminie do kanalizacji sanitarnej. Tereny o wiodącej funkcji usługowej, położone w obszarze funkcjonalnym A podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa usługowa, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności o charakterze usługowym i komunikacja wewnętrzna; dopuszcza się zabudowę mieszkaniową, jako towarzyszącą zabudowie podstawowej (wyłącznie mieszkanie dla właściciela); dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 1800m2); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów. Tereny o wiodącej funkcji usługowo-produkcyjnej i składowej położone w obszarach funkcjonalnych E podstawowa funkcja terenu zabudowa usługowo-produkcyjna, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności; dopuszcza się zabudowę mieszkaniową, jako towarzyszącą zabudowie podstawowej (wyłącznie mieszkanie dla właściciela); inwestycyjne zagospodarowanie terenu strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych pod wyznaczony rodzaj działalności nie może przekroczyć 50% obszaru strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych; dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 2000m²); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów. Tereny o wiodącej funkcji usługowej położone w obszarach funkcjonalnych E podstawowa funkcja terenu zabudowa usługowa, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności o charakterze usługowym; dopuszcza się zabudowę mieszkaniową, jako towarzyszącą zabudowie podstawowej (wyłącznie mieszkanie dla właściciela); inwestycyjne zagospodarowanie terenu strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych pod wyznaczony rodzaj działalności nie może przekroczyć 60% obszaru strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych; dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 1800m²); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów. Tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowo-usługowej położone w obszarach funkcjonalnych E podstawowa funkcja terenu zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zabudowa usługowa, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności gospodarczych, w szczególności z zakresu rzemiosła usługowego handlu czy gastronomi; inwestycyjne zagospodarowanie terenu strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych pod wyznaczony rodzaj działalności nie może przekroczyć 60% obszaru strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych; przy projektowaniu zagospodarowania terenu położonego w miejscowości Gorzędziej należy uwzględnić ekspozycję miejscowości od strony drogi krajowej 22, w szczególności poprzez ograniczenie wysokości budynków do 10 m (w części wschodniej i północnej terenu) oraz zastosowanie pasów zieleni izolacyjno-krajobrazowej wokół zabudowy przemysłowej; dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 1500m²); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów. Tereny obszarów funkcjonalnych D

29 teren potencjalnej lokalizacji oraz istniejących urządzeń do produkcji energii z odnawialnych źródeł energii farm elektrowni wiatrowych oraz elektrowni fotowoltaicznych, w obszarze ustala się lokalizację elementów niezbędnych do funkcjonowania farmy wiatrowej oraz strefy ochronnej, lokalizacja zabudowy zagrodowej związanej z rolnictwem możliwa tylko po określeniu lokalizacji turbin elektrowni wiatrowych i ich stref wpływu w procesie sporządzania mpzp, dopuszcza się lokalizację niezbędnych urządzeń i obiektów związanych z lokalizacją specjalistycznych obiektów, obszary z istniejącymi elektrowniami wiatrowymi (położone w zachodniej części gminy, w okolicach miejscowości Radostowo i Waćmierz), wskazują potencjalną strefę ochronną turbin wiatrowych zakazuje się lokalizację większej liczby turbin wiatrowych ponad istniejące. 5. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 5.1 Budownictwo mieszkaniowe Budownictwo mieszkaniowe w gminie Subkowy realizowane jest prawie wyłącznie w ramach budownictwa indywidualnego. W 2014 r. gmina dysponował a niewielkimi zasobami mieszkaniowymi (komunalnymi) w postaci 3 mieszkań. Tab.13 Sytuacja mieszkaniowa na obszarze gminy Subkowy Lata Liczba mieszkań (ogółem) Mieszkania oddane do użytkowania , , , ,9 Źródło: stat.gov.pl Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (w m kw.) Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w powiecie tczewskim wyniosła w 2014 r. 21,4 m. kw., zaś w całym województwie pomorskim 25,6 m. kw. Pod tym względem sytuacja przeciętnego mieszkańca omawianej gminy była lepsza niż w całym powiecie (o 2,3 m. kw.) i gorsza biorąc pod uwagę całe województwo (o 1,9 m. kw.) Oświata Na infrastrukturę edukacyjną w gminie składały się w 2014 r.: dwa przedszkola, dwie szkoły podstawowe w tym jedna ze szkołą filialną oraz jedno gimnazjum. Obydwa przedszkola mają charakter samorządowy i zlokalizowane są w następujących miejscowościach: - Przedszkole Samorządowe w Subkowach, ul. Gen. Władysława Sikorskiego 7, Subkowy; - Przedszkole Samorządowe w Małej Słońcy - ul. Długa 1, Mała Słońca. Na terenie omawianej jednostki administracyjnej nie ma przedszkoli specjalnych. Zatem całkowita liczba dzieci w tutejszych placówkach kształtowała się w latach na poziomie ujętym w tabeli: 11 Na podstawie: stat.gov.pl

30 Dana na podst. SIO z , które nie uwzględniają klas O w szkołach. Tab.14 Liczba dzieci w przedszkolach w latach Rok Liczba dzieci Na podstawie: stat.gov.pl 2015 r. W podanej statystyce nie ujęto dzieci klas O i poniżej w szkołach podstawowych: dzieci dzieci dzieci dzieci dzieci Z przytoczonego zestawienia wynika, że w 2014 r. liczba dzieci w placówkach przedszkolnych była najwyższa w porównaniu do lat poprzednich. Najniższą ich liczbę odnotowano w roku Do szkół podstawowych należą: Szkoła Podstawowa im. Leonida Teligi w Subkowach- ul. Zamkowa 2, Subkowy; Szkoła Podstawowa w Małej Słońcy ul. Długa 1, Mała Słońca; Szkoła w Brzuścach. Filia szkoły w Subkowach. Największy kompleks o charakterze szkolnym zlokalizowany jest w miejscowości Subkowy. Szkoła Podstawowa im. Leonida Teligi wraz ze Szkołą Filialną w Brzuścach, Przedszkole Samorządowe w Subkowach oraz Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy wchodzi w skład Zespołu Szkół w Subkowach, który jest prowadzony przez Gminę Subkowy. Również Zespół Kształcenia Podstawowego i Przedszkolnego w Małej Słońcy jest dość dużą jak na wieś placówką, gdyż uczy się w niej ponad 100 uczniów (147)(dane w roku szkolnym 2013/2014) 12. W skład zespołu w Małej Słońcy wchodzi także przedszkole. Nadzór na placówkami sprawuje Pomorski Kurator Oświaty. Liczbę uczniów uczęszczających do szkół podstawowych w gminie Subkowy przedstawiono w tabeli. Dodatkowo ujęto w niej ich liczbę przypadającą na jeden oddział. Tab.15 Liczba uczniów szkół podstawowych w gminie Subkowy Rok Liczba uczniów Liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach podstawowych Na podstawie: stat.gov.pl 12 Zob. Spmalaslonca.edupage.org

31 Liczba oddziałów stan SIO na Liczba uczniów w szkołach podstawowych w gminie Subkowy była niższa w 2014 r. porównaniu z latami: 2010 i W roku 2014 zanotowano niewielki jej wzrost w porównaniu z latami: 2012 i 2013 r. W całym województwie pomorskim liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach podstawowych wynosiła w 2014 r. 19, natomiast w powiecie tczewskim 20. Pod tym względem w 2014 r. sytuacja w gminie Subkowy była korzystniejsza gdyż wyniosła 17 uczniów na jeden oddział. W gminie Subkowy znajduje się jedno gimnazjum: - Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy w Subkowach ul. Zamkowa 2, Subkowy. Jeśli chodzi o liczbę uczniów uczęszczających do tego gimnazjum w latach to zestawiono ją w tabeli. Dodatkowo ujęto w niej ich liczbę przypadającą na jeden oddział. Tab.16 Liczba uczniów gimnazjum w Subkowach Rok Liczba uczniów Liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach gimnazjalnych Na podstawie: stat.gov.pl Liczba oddziałów stan SIO na Liczba uczniów w gimnazjum w gminie Subkowy w 2014 r. była niższa w porównaniu z latami: 2010, 2011 i W roku 2014 zanotowano niewielki jej wzrost w porównaniu z rokiem W całym województwie pomorskim liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach gimnazjalnych wynosiła w 2014 r. 21, natomiast w powiecie tczewskim 22. Pod tym względem w 2014 r. sytuacja w gminie Subkowy jest nieco niekorzystniejsza gdyż o dwóch uczniów odbiega od średniej wojewódzkiej i jednego powiatowej. W gminie Subkowy liczbę przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych należy uznać za wystarczającą. Dane dotyczące ilości uczniów szkół przypadających na jeden oddział były w 2014 r. na zbliżonym do powiatowego i wojewódzkiego poziomu. Na terenie omawianej jednostki administracyjnej nie odnotowano natomiast żadnego żłobka i szkoły ponadgimnazjalnej. Za wskazane należałoby tu uznać powołanie placówki o charakterze zasadniczej szkoły zawodowej realizującej program profilowy wg wytycznych Ministerstwa Edukacji oraz zawodowe kursy dokształcające

32 dla osób w różnym wieku. Również za wskazane należy uznać podjęcie działań mających na celu powstanie na terenie gminy żłobka. 5.3 Pomoc społeczna Na terenie gminy działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Udziela on pomocy potrzebującym realizując ustawowe zadania zlecone, finansowane ze środków rządowych, oraz zadania własne gminy, finansowane ze środków z budżetu gminy. Placówka posiada dobre rozpoznanie osób wymagających pomocy i opieki. Dodatkowo w Narkowach działa Środowiskowy Dom Samopomocy, oferujący niepełnosprawnym zajęcia terapeutyczne, logopedyczne, rehabilitację społeczną oraz ruchową 13. Tab.17 Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego Rok Gospodarstwa domowe Na podstawie: stat.gov.pl 2015 r. W przeciągu analizowanych pięciu lat liczba gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego była na podobnym poziomie. 5.4 Służba zdrowia Potrzeby mieszkańców w zakresie podstawowej opieki medycznej zabezpiecza Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Hipokrates oraz punkt apteczny w Subkowach. Zakład świadczy usługi w zakresie POZ oraz prowadzi gabinet stomatologiczny, ginekologiczny i rehabilitacyjny. Świadczone usługi medyczne, warunki lokalowe i wyposażenie Zakładu są na odpowiednim poziomie. Natomiast brakuje innych poradni specjalistycznych pediatrycznej, laryngologicznej, kardiologicznej, neurologicznej, reumatologicznej świadczących usługi chociażby dwa razy w okresie miesiąca. Tab.18 Liczba porad (ogółem) udzielanych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej w gminie Subkowy w latach Rok Porady ogółem Źródło: Stat.gov.pl 2015 r. Z przedstawionego zestawienia wynika, że liczba porad udzielonych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej w gminie Subkowy w latach stale rośnie. Pomiędzy skrajnymi latami tego okresu zwiększyła się aż o

33 5.5 Bezpieczeństwo publiczne Zagrożenia bezpieczeństwa ludności występują na skutek kataklizmów w środowisku przyrodniczym, niewłaściwego funkcjonowania urządzeń technicznych i na skutek przestępstw kryminalnych. Zagrożenia przyrodnicze Tereny nizinne obszarów sołectw Rybaki i Mały Garc, w okresie spływów roztopowych i długotrwałych ulewnych dreszczów, pomimo istniejących obwałowań, są zagrożone powodziowo ze strony Wisły, a w szczególności są to: zespół zabudowy Pasiska i Śluza Międzyłęska. Ze względu na małe zalesienie niebezpieczeństwo pożaru lasów nie zagraża bezpośrednio istniejącym skupiskom zabudowy wsi, ale sąsiedztwo z dużymi obszarami upraw polowych może stanowić zagrożenie, szczególnie w okresie letnim. Zagrożenia cywilizacyjne Zagrożenia cywilizacyjne, wynikają z wadliwego funkcjonowania elementów i urządzeń technicznych, a to: zagrożenia wynikające z funkcjonowania układu komunikacyjnego głównie autostrady A 1 oraz drogi krajowej nr 91 pogarszających ekologiczne warunki życia w najbliższym otoczeniu (hałas, zanieczyszczenia atmosferyczne, zagrożenia bezpieczeństwa), negatywnie oddziaływująca na wartość produkcyjną gleby, niekorzystnie wpływająca na roślinność przydrożną. Droga nr 91 jest też ewentualnym, potencjalnym źródłem nadzwyczajnych zagrożeń ze względu na fakt przewozu materiałów niebezpiecznych; zagrożenia wynikające z funkcjonowania linii kolejowej Gdynia-Śląsk jako potencjalnie źródło nadzwyczajnych skażeń środowiska w sytuacji katastrof, ze względu na charakter przewozów. W większości swego przebiegu przez obszar gminy linia ta nie jest osłonięta naturalnymi przeszkodami. zagrożenia wynikające z przebiegu tras infrastruktury ponadlokalnej gazociągu w/c Dn 400 i Dn 500 oraz rurociągu ropy naftowej Płock-Gdańsk, są to potencjalne źródła ewentualnych zagrożeń spowodowanych gwałtownymi zdarzeniami, w sytuacjach awaryjnych, mogących powodować skażenie gleby, wód podziemnych i powierzchniowych oraz zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt; zagrożenia te nie występują w trakcie normalnej eksploatacji. zagrożenia wynikające z funkcjonowania obiektów, które ze względu na swój charakter, technologie i wielkość produkcji mogą pogarszać stan środowiska, są to: Zakłady Chemiczne w Waćmierzu, gospodarstwo rolne w Radostowie. Zagrożenia z tytułu przestępstw kryminalnych i wypadków drogowych Na terenie gminy Subkowy funkcjonuje: Posterunek Policji w Subkowach zlokalizowany przy ul. Wybickiego 33. Podlega on Komendzie Powiatowej Policji w Tczewie. Oprócz policji działają tu trzy jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w miejscowościach: Subkowy, Brzuśce i Gorzędziej. Zagrożenia powyższe występują na każdej z rodzajów dróg publicznych przebiegających przez teren gminy Subkowy a także w przypadku przestępstw kryminalnych dotyczą potencjalnie każdego z mieszkańców gminy. Dostępne dane na temat przestępstw dotyczą całego powiatu tczewskiego bez podziału na poszczególne gminy.

34 Tab. 19 Przestępstwa na terenie powiatu tczewskiego w latach Lata Przestępstwa ogółem Przestępstwa kryminalne Przestępstwa gospodarcze Przestępstwa drogowe Wykrywalność 69,7 69,8 71,0 przestępstw w % Przestępstwa na 26,3 26,69 26, ludności Dane: GUS 2015 r. Analiza przestępstw na terenie powiatu tczewskiego wskazuje na kilka prawidłowości. Liczba przestępstw w ostatnich 3 latach pozostaje praktycznie na nie zmienionym poziomie, natomiast zmniejsza się liczba przestępstw kryminalnych o ok. 400 natomiast wyraźnie zwiększa się liczba przestępstw o charakterze gospodarczym o ok. 500 w ostatnich dwóch latach. Pozytywnym elementem analizy jest fakt wyraźnego zmniejszenia się liczby przestępstw drogowych o ok. 1/3. Natomiast wskaźniki wykrywalności przestępstw i liczby przestępstw na 1000 mieszkańców od 3 lat pozostają na praktycznie na nie zmienionym poziomie. 5.6 Kultura i sport Najważniejszą placówką na terenie gminy realizującą zadania z zakresu kultury jest Dom Kultury w Subkowach 14. Obiekt ten od kilku lat wpisuje się w wizję instytucji kultury jako nie tylko przedstawiającej gotowe produkty kulturalne, mające zaspokoić oczekiwania odbiorców z terenu gminy, ale także stara się włączać mieszkańców do działalności na różnych poziomach 15. Na terenie omawianej gminy zlokalizowanych jest osiem świetlic lub wiejskich domów kultury podlegających Domowi Kultury w Subkowach: w Radostowie, Małym Garcu, Waćmierzu, Gorzędzieju, Rybakach, Brzuścach, Wielkiej Słońcy oraz Wielgłowach. Budynki świetlic wykorzystywane są między innymi do działalności warsztatowej i organizowania wydarzeń - odbywają się w nich również zajęcia socjoterapeutyczne i spotkania Kół Gospodyń Wiejskich. We wsi Subkowy działa Gminna Biblioteka Publiczna, mająca punkt biblioteczny w Waćmierzu. Oprócz tego w Subkowach funkcjonuje osada średniowieczna: Gród Żywej Historii KERIN - prowadzona przez lokalne bractwo rycerskie. Bractwo to od blisko dwudziestu lat zajmuje się działalnością edukacyjno - wychowawczą, we współpracy z wieloma szkołami organizuje różnego rodzaju imprezy w,,historycznym klimacie. Od kilkunastu lat prężnie działają stowarzyszenia sportowe skupione przy klubach piłkarskich w Subkowach i Radostowie. 14 Zob. Strategia Rozwoju Domu Kultury w Subkowach na lata Główne kierunki działania strategicznego, Dom Kultury w Subkowach, Subkowy Za: Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy Subkowy. Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2014, s. 3.

35 Istotnymi elementami kulturotwórczymi w gminie Subkowy są także obiekty powiązane z tutejszymi świątyniami. W Domu Parafialnym w Subkowach realizowane są działania na rzecz społeczności. W ogrodzie klasztornym w Gorzędzieju organizowane są m.in. spotkania przy ognisku lub imprezy okolicznościowe, takie jak obchody Dnia Dziecka. Działania na rzecz rozwoju kultury fizycznej realizowane są za pomocą infrastruktury sportowej tj.: gminnych boisk o nawierzchni trawiastej wraz z boiskami do piłki siatkowej w Subkowach, boiska w miejscowościach Radostowo, Brzuśce, Wielgłowy, Waćmierz, Narkowy, Gorzędziej, Wielka Słońca, Mały Garc. Dodatkowo funkcjonuje kompleks sportowy przy Zespole Szkół w Subkowach: boisko o sztucznej nawierzchni (wybudowane w ramach programu ORLIK 2012), dwie sale gimnastyczne i skocznia do skoków w dal. Również Zespół Kształcenia Podstawowego i Przedszkolnego w Małej Słońcy wyposażony jest w boisko o sztucznej nawierzchni wybudowane w ramach programu Blisko Boisko. W miejscowościach Subkowy, Narkowy i Gorzędziej zamontowane są siłownie plenerowe. W osadzie Bukowiec zlokalizowana jest Stanica Myśliwska ze ścieżką dydaktyczną i zagospodarowanym terenem pod rekreację. Według gminnego kalendarza imprez na poszczególne lata, wśród stałych wydarzeń, są imprezy o charakterze społecznym, kulturalnym i sportowym, których pomysłodawcami są Dom Kultury i organizacje pozarządowe. Wśród głównych wydarzeń wymienić należy: 1 - Dożynki Gminne; 2 - Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy; 3 - Koncert Fundacji Uśmiech Dziecka; 4 - Gminna Gala Wolontariatu; 5 - Bieg Papieski (Parafialny Oddział Akcji Katolickiej); 6 - Sympozjum Kulinarne "O jeściu na Kociewiu"; 7 - Tydzień Kultury Chrześcijańskiej, 8 - zajęcia warsztatowe; 9 - obchody okolicznościowe. 16. Na terenie gminy ukazują się dwie gazetki: miesięcznik Emaus, wydawany przez parafię w Subkowach oraz nieregularnie rozpowszechniane Wojciechowe Wieści - publikowane przez parafię w Gorzędzieju. Oprócz treści o charakterze religijnym, w obu czasopismach, ukazują się informacje dotyczące życia społecznego i kulturalnego gminy. 16 Ibidem, s. 9.

36 Fot. 5 Plac zabaw w Gorzędzieju Źródło: archiwum RIGP Ważnym źródłem informacji o wydarzeniach kulturalnych są także strony internetowe przede wszystkim: Gminy Subkowy i Domu Kultury. O sprawach dotyczących gminy informują też inne portale o charakterze regionalnym. Dla potrzeb rozwoju gminy Subkowy pod kątem kulturowym opracowany został przez tutejszy Dom Kultury dokument: Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy Subkowy. Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne Na podstawie przeprowadzonej diagnozy udało się wyodrębnić następujące kierunki rozwoju gminy Subkowy pod kątem kulturowym, zapisane w tym dokumencie: 1 - rozpowszechnianie informacji (stworzenie takiej informacji, która byłaby na tyle efektywna, że nie wykluczała by tej części społeczności gminy, która ze względu na wiek i możliwości nie ma dostępu do Internetu); 1 - wspieranie postaw aktywności i partycypacyjnego podejścia do działań kulturalnych, promowanie działania na rzecz swojego otoczenia; 2 - zróżnicowanie wydarzeń pod kątem grupy odbiorców oraz organizowanie kompleksowych wydarzeń, w których zaangażowane byłby różne grupy wiekowe 18. Przytaczany dokument wymienia również rodzaje działań, które należało by podjąć lub kontynuować w gminie. Są to: 1 - spotkania z twórcami, autorytetami w dziedzinie kultury i sztuki - pisarzami, muzykami, poetami, działania o charakterze teatralnym, spotkania z kulturą wyższą, projekcje filmowe; 2 - działalność twórcza, manualna, warsztatowa; 3 - rozwój i zagospodarowanie świetlic, rozwijanie oferty, angażowanie społeczności lokalnej do działania w świetlicach ze wsparciem od animatora, stworzenie kompleksowej oferty dla różnych grup wiekowych; 4 - wydarzenia dla młodzieży w wieku gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym jak: dyskoteki, warsztaty, koncerty; 5 - działania związane z regionalizmem, tematycznie związane z historią swojego miejsca, odkrywaniem spuścizny historycznej miejsca; 6 - działania integrujące różne grupy wiekowe, w tym skierowane do młodzieży i dzieci (tak, by kierować swoją propozycję uwzględniając sytuację rodzinną potencjalnych beneficjentów); 17 Zob. także: Regulamin Programu Narodowego Centrum Kultury Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2014, Warszawa Za: Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy Subkowy..., s

37 7 - wycieczki i wyjazdy poza gminę 19. Z wymienionych inicjatyw i podjętych działań wyłania się troska władz i działaczy lokalnych o utrzymanie tożsamości mieszkańców gminy z zamieszkiwanym przez nich terytorium. W tym zadaniu ważną rolę odgrywa kultura (rozumiana też jako spuścizna kulturowa), stąd za bardzo ważne należałoby uznać nauczanie dzieci już w szkole podstawowej o historii i walorach kulturowych własnego regionu. Przy czym proces nauczania mógłby być tu rozumiany jako budowanie wyjątkowej relacji każdego mieszkańca ze swoją,,małą ojczyzną. 5.7 Organizacje pozarządowe W Diagnozie potencjału kulturotwórczego gminy Subkowy, Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2014 organizacje pozarządowe wymieniane są jako partnerzy działań na rzecz rozwoju kultury w gminie Subkowy. Tab. 20 Nazwy i adresy organizacji pozarządowych w gminie Subkowy (bez OSP) Nazwa Adres siedziby Fundacja "Uśmiech Dziecka" Subkowy, ul. Zamkowa 1 Koło Gospodyń Wiejskich w Brzuścach Brzuśce, ul. Milenijna 30 Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Gorzędziej Gorzędziej, ul. Tczewska 7, Koło Gospodyń Wiejskich w Gorzędzieju Gorzędziej, ul. Tczewska 21, Koło Gospodyń Wiejskich w Radostowie Radostowo, ul. Pielgrzymów, Koło Gospodyń Wiejskich w Waćmierzu Waćmierz Koło Gospodyń Wiejskich w Małej Słońcy Małą Słońca Klub Piłkarski "Świt" Radostowo Radostowo, ul. Pielgrzymów 17 b/6 Uczniowski Klub Sportowy w Subkowach Subkowy, ul. Zamkowa 2 Parafialny Zespół Caritas Subkowy Subkowy, ul. Kościelna 8 Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Subkowy, ul. Sportowa 3a Fizycznej "Orzeł Subkowy" Stowarzyszenie "Pomoc za jeden Uśmiech" Subkowy, ul. Sadowa 6 Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Brzuśce Brzuśce, ul. Milenijna 17 Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga przy Subkowy, ul. Kościelna 8 Parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Subkowach Oprac. na podstawie: Wymienionych czternaście organizacji pozarządowych realizuje na terenie gminy różnorakie cele, między innymi: pozyskiwanie środków finansowych na rozwój szkolnictwa, działania na rzecz rozwoju społecznego i kulturalnego mieszkańców sołectw poprzez propagowanie dziedzictwa kulturalnego i walorów turystycznych regionu, popularyzowanie wśród młodzieży uprawiania sportu, rozwijanie ducha braterstwa między wszystkimi ludźmi i narodami ze szczególnym uwzględnieniem chrześcijańskiej integracji Europy, rozwijanie kontaktów z krajowymi i zagranicznymi środowiskami i fundacjami związanymi z działalnością oświatową i kulturalną oraz działania wspierające i wspomagające oświatę i kulturę. Na terenie gminy funkcjonuje system wspierania organizacji pożytku publicznego poprzez m. in. wsparcie finansowe dla realizacji zadań z obszaru działań społecznych, kulturalnych, sportowych i innych. 19 Ibidem, s

38 Tutejsze organizacje mogą się też poszczycić wieloma osiągnięciami: zbiórką środków na budowę Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy w Subkowach i na stypendia dla zdolnych dzieci pochodzących z ubogich rodzin, coroczną organizacją rajdów i imprez rekreacyjnych promujących zdrowie i aktywne spędzanie wolnego czasu, organizacją koncertów i spotkań kulturalnych itd OCHRONA PRZYRODY, KRAJOBRAZU I ŚRODOWISKA 6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu Rolniczy charakter gminy znajduje swoje odzwierciedlenie w zróżnicowaniu zbiorowisk roślinnych występujących na terenie gminy. Niemal na całym obszarze dominują zbiorowiska roślinne związane z różnymi uprawami rolnymi. Jedynie na terenach położonych wzdłuż doliny Wisły występują zbiorowiska łąkowe. Lasy i inne tereny zadrzewione zajmują na terenie gminy tylko 954 ha, co stanowi około 12 % ogólnej jej powierzchni. Wśród nich wyróżnić można: lasy mieszane żyzne lasy dębowo grabowe (grądy), łęgi jesionowo olszowe, olsy porzeczkowe, zarośla wierzbowe, nasadzenia drzew i krzewów. Zbiorowiska łąk wilgotnych i świeżych występują na terenie całej gminy. Łąkom często towarzyszą pastwiska, a tworzą je głównie gatunki odporne na wypasania takie jak: życica trwała, kupkówka pospolita oraz koniczyna biała. Niewielką powierzchnię zajmują murawy napiaskowe. Szata roślinna jaka występuje na terenie gminy cechuje się przeciętną, a jedynie lokalnie dużą różnorodnością biologiczną. Występująca różnorodność i mozaikowatość zbiorowisk roślinnych korzystnie wpływa na odporność środowiska przyrodniczego (szaty roślinnej) na szkodliwe oddziaływania zewnętrzne. Obszary i obiekty chronione Na terenie gminy występuje wiele pojedynczych oraz pięć grup drzew umieszczonych w rejestrze pomników przyrody. Tab. 21 Ewidencja pomników przyrody na terenie gminy Subkowy Lp. Gatunek i ilość sztuk Lokalizacja 1 Dąb szypułkowy Działka nr 413/3 Subkowy Pas drogi krajowej nr 91 2 Klon zwyczajny Działka nr 418/1 Subkowy Teren Szkoły Podstawowej 3 Lipa drobnolistna Działka nr 418/1 Subkowy Teren Szkoły Podstawowej 4 4 sztuki drzew z gatunku lipa drobnolistna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 20 Szerzej:

39 5 4 sztuki drzew z gatunku buk zwyczajny Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 6 Dąb szypułkowy Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 7 Dąb szypułkowy Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 8 Dąb szypułkowy Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 9 Orzesznik Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 10 Daglezja zwyczajna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 8n 11 Daglezja zwyczajna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 24f 12 6 sztuk drzew z gatunku choina kanadyjska sztuk drzew z gatunku daglezja zwyczajna 14 7 sztuk drzew z gatunku daglezja zwyczajna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9f Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9k Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 24a 15 Miłorząb dwuklapkowy Gospodarstwo Rolne Mały Garc 16 Platan Gospodarstwo Rolne Mały Garc 17 Lipa Gospodarstwo Rolne Mały Garc Oprac. na podstawie: NATURA 2000 Największe znaczenie w europejskich koncepcjach ochrony przyrody przypisuje się aktualnie sieci ekologicznej sieci NATURA Wschodnie fragmenty gminy Subkowy (692,1 ha), położone w bezpośrednim sąsiedztwie koryta Wisły zostały włączone w granice Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków PLB Dolina Dolnej Wisły Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Obszar ten ustanowiony został Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313). Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków PLB Dolina Dolnej Wisły obejmuje odcinek doliny Wisły w jej dolnym biegu, od Włocławka do Przegaliny, zachowując naturalny charakter i dynamikę rzeki swobodnie płynącej. Według Standardowego Formularza Natura 2000 jest to ostoja ptasia o randze europejskiej E 39, w której występuje co najmniej 49 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W obrębie obszaru gniazduje około 180 gatunków ptaków oraz występuje niezwykle cenna ostoja ptaków migrujących i zimujących, w tym przede wszystkim ważny teren zimowania bielika. W okresie lęgowym teren ten zasiedla co najmniej 1 % krajowej populacji takich ptaków, jak: nurogęś, ohar, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, zimorodek,

40 ostrygojad. Gatunkami, które występują w stosunkowo wysokim zagęszczeniu są: derkacz, mewa czarnogłowa i sieweczka rzeczna. W okresie wędrówek ptaki wodnobłotne mogą występować w koncentracjach nawet do osobników. W okresie zimy występuje co najmniej 1 % populacji szlaku wędrówkowego takich ptaków, jak: bielik, gągoł, nurogęś, bielaczek. Na terenie obszaru występują 3 siedliska wymienione w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie, łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Fot. 6 Natura Dolina Dolnej Wisły Źródło: archiwum RIGP Drugim obszarem włączonym do proponowanej Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, który w całości znajduje się na terenie gminy Subkowy jest Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk PLH Waćmierz. Położony on jest około 150 m na południowy zachód od drogi łączącej miejscowości Waćmierz i Brzuśce. Jest to niewielki dystroficzny zbiornik wodny położony pomiędzy morenowymi pagórami. Największy z nich ma około 300 m długości. Głębokość wody sięga 2 m. Roślinność przybrzeżną tworzą tatarak, trzcina pospolita, skrzyp błotny, marek szerokolistny i manny mielec, zaś od strony wschodniej także pałka szerokolistna. Na znacznej części odkrytego lustra wody występują rośliny reprezentowane przede wszystkim przez rdestnicę pływającą oraz grążela żółtego. Na brzegach zbiornika na krawędzi wody występują krzewy wierzby szarej, a od strony wschodniej i północnej także brzozy brodawkowatej oraz omszonej. Strome brzegi zbiornika od strony zachodniej i południowej porastają robinie akacjowe. Zbiorniki wodne stanowią największe stanowisko strzebli błotnej (kod 4009) na terenie województwa pomorskiego, choć populacja nie jest oceniana na najbardziej liczną, ale ze względu na znaczna powierzchnię i głębokość wody istnieje duża szansa długotrwałego przetrwania tego gatunku. Oprócz strzebli błotnej występują w zbiornikach także: karaś, słonecznica oraz szczupak. Wschodnie fragmenty gminy położone w dolinie Wisły zostały włączone w granice Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk PLH Dolina Wisły Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Obszar obejmuje odcinek doliny Wisły w jej dolnym biegu, od południowej granicy woj. pomorskiego do mostu na Wiśle, na południe od Tczewa. W granicach ostoi znajduje się także obszar wideł Wisły i Nogatu w rejonie Białej Góry. Rzeka płynie korytem w dużym stopniu naturalnym, z łachami piaszczystymi. W dolinie zachowane są starorzecza, otoczone mozaiką zarośli wierzbowych i lasów łęgowych, a także pól uprawnych i pastwisk. Miejscami zbocza

41 doliny tworzą wysokie skarpy, na których utrzymują się ciepłolubne murawy napiaskowe i grądy zboczowe. Jest to stosunkowo dobrze zachowany rozległej doliny rzecznej z naturalnymi układami roślinności. Występujące zbiorowiska roślinne charakteryzują się dużym zróżnicowaniem zbiorowisk roślinnych, w tym dobrze wykształcone i zachowane różne typy łęgów. Wyróżniona na obszarze 9 rodzajów siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 13 gatunków z Załącznika II tej Dyrektywy. Szczególnie bogata i cenna jest ichtiofauna, natomiast we florze roślin naczyniowych zinwentaryzowano liczne gatunki zagrożone i prawnie 16 chronione w Polsce. Obszar ten stanowi fragment ważnej ostoi ptasiej o randze europejskiej. Stan czystości wód powierzchniowych Na terenie gminy nie prowadzono badań czystości wód powierzchniowych, jednak w odniesieniu do badań prowadzonych na terenie sąsiednich jednostek administracyjnych zakłada się, że ciekiem o znacznym zanieczyszczeniu wód jest rzeka Wisła, która wyznacza wschodnią granicę gminy. Badania czystości wód rzeki Wisły wykonywane są w punktach monitoringu podstawowego, w miejscowości Opalenie i okolicach mostu Knybawskiego, przez Wojewódzki Inspektorat Środowiska w Gdańsku. Ostatnie badania przeprowadzono w 2002 r. Stwierdzono, że wody Wisły w Opaleniu zaliczają się do II klasy czystości, a w okolicach Knybawy do III klasy. Przez większą część roku zawartość bakterii typu fekalnego coli w wodach rzeki spełniała wymogi II klasy czystości. Wyniki miana coli wskazujące na III klasę pojawiły się okresowo, jednak wzrost ich udziału do 25% miał wpływ na obniżenie jakości wód tylko w rejonie mostu Knybawskiego. W okresie od marca do września obserwowano w wodach rzeki wzrost zawartości chlorofilu a do ilości odpowiadającej III klasie czystości lub wodom pozaklasowym. Jego najwyższe stężenie (185,0 mg/m3) odnotowano w sierpniu w Opaleniu. Skład organizmów planktonowych w całym okresie badań odpowiadał strefie betamezosaprobowej (II klasa). Ocena zmian jakości wód Wisły z ostatnich lat wskazuje na ich poprawę, spada zasięg wód w III klasie i nadmiernie zanieczyszczonych na rzecz spełniających wymogi nawet II klasy. Na terenie województwa pomorskiego obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia azotem ze źródeł rolniczych (OSN) wyznaczono po raz pierwszy w 2012 roku na mocy rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku nr 1/2012 z dnia 15 czerwca 2012 roku, w sprawie określenia w regionie wodnym Dolnej Wisły w granicach województwa pomorskiego wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz.U. z 2012 r., poz. 2180). Za wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych w regionie wodnym Dolnej Wisły zostały uznane wody powierzchniowe: rzeki Drybok na terenie gmin wiejskich: Subkowy i Pelplin w powiecie tczewskim; Występują tu przekroczenia norm w zakresie zawartości azotu i fosforu. 6.2 Gospodarka wodno-ściekowa Na koniec 2014 roku z wodociągów korzystało 98,9% mieszkańców, natomiast z sieci kanalizacyjnych 42,9% mieszkańców. Tab. 22 Zużycie wody na 1 mieszkańca w latach od 2010 do 2014 Lata

42 Zużycie wody w m3 Korzystanie z sieci wodociągowej Korzystanie z sieci kanalizacyjnej Dane: GUS 2015 r. 25,3 24,0 29,0 27,1 24,7 84,7% 84,8% 85,1% 86,2% 98,9% 10,1% 12,1% 22,6% 26,7% 42,9% Rys. 5 Zużycie wody na 1 mieszkańca w latach Dane: GUS 2015 r. Należy zauważyć dobrą i stabilną sytuację związaną z dostępem mieszkańców gminy do sieci wodociągowej na wysokim poziomie przeszło 98%. Gorzej przedstawia się sytuacja mieszkańców związana z dostępem do sieci kanalizacyjnej, gdzie jedynie ok. 43% mieszkańców z niej korzysta. Od co najmniej 3 lat spada zużycie wody na mieszkańca gminy, co można uznać za pozytywny przejaw oszczędzania wody. Na terenie gminy działają dwie oczyszczalnie ścieków: w Subkowach i Gorzędzieju. Oczyszczalnia w Subkowach obsługuje ok mieszkańców. Biologiczna oczyszczalnia ścieków w miejscowości Gorzędziej obsługuje 96% jej mieszkańców, a jedynie trzy gospodarstwa nie są podłączone ze względu na znaczne oddalenie od sieci kanalizacyjnej. W miejscowości Mały Garc ścieki odprowadzane są do zbiornika IMHOFFA. Działa także przyzakładowa oczyszczalnia ścieków w Waćmierzu w zakładach Fregata S.A. Ścieki z pozostałych miejscowości na terenie gminy odprowadzane są do przydomowych zbiorników bezodpływowych skąd wywożone są wozami asenizacyjnymi do oczyszczalni ścieków w Pelplinie i Tczewie. Znaczna część ścieków trafia do wód powierzchniowych względnie niedostatecznie podczyszczana w osadnikach gnilnych, przenika do wód powierzchniowych, co poważnie zanieczyszcza środowisko. 6.3 Gospodarka odpadami stałymi Rada Gminy Subkowy podjęła w 2014 roku uchwałę w sprawie określenia szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów. W

43 ramach tej uchwały określono sposób i zakres usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Gmina Subkowy zapewnia wyposażenie nieruchomości zamieszkałych w pojemniki i worki do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymanie pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, organizuje także uliczną zbiórkę odpadów oraz prowadzi Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Ponadto gmina zapewnia dodatkowe pojemniki na popiół oraz prowadzi system edukacji ekologicznej w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. Tab. 23 Dane o ilości odpadów zebranych na terenie gminy Subkowy za 2013 i 2014 rok Nazwa Ilość w Mg (2013 r.) Ilość w Mg (2014 r.) Odpady zmieszane 862,40 886,0 Odpady biodegradowalne 130,00 312,6 Szkło 40,03 64,6 Plastik 27,00 44,6 Zużyte opony 12,10 7,7 Odpady wielkogabarytowe 6,56 20,2 Urządzenia elektryczne i 3,30 4,1 elektroniczne Baterie i akumulatory 0,02 0,04 Leki 0,04 0,06 Makulatura ,0 Inne 0,00 1,2 RAZEM 1086, ,1 Oprac. na podstawie: Część mieszkańców gminy Subkowy nie złożyła deklaracji dot. odpadów komunalnych. Prawdopodobnie jest to wynik takiej sytuacji, że część mieszkańców zamieszkuje czasowo w innym miejscu. 6.4 Ochrona powietrza Stan czystości powietrza atmosferycznego Na obszarze gminy Subkowy nie ma większych zakładów przemysłowych, (z wyjątkiem zakładu Fregata) które miałyby wpływ na stan sanitarny powietrza atmosferycznego, niemniej w niedalekim sąsiedztwie zlokalizowane jest miasto Tczew z dużymi zakładami produkcyjnymi. Przy niekorzystnej cyrkulacji atmosferycznej mogą napływać zanieczyszczenia z tego obszaru. Emisja tych zanieczyszczeń ściśle związana jest z aspektem sezonowości i zwiększoną emisją w półroczu chłodnym (tzw. sezon grzewczy). Pewną uciążliwością są również emitowane odory, głównie przez największe gospodarstwa rolno produkcyjne. Częściowo przez teren gminy i w jej pobliżu przebiega autostrada A1, która generuje znaczne zanieczyszczenia komunikacyjne przedostające się na teren gminy. Dane dotyczące emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych są dostępne dla całego obszaru powiatu tczewskiego i pokazujemy je poniżej. Tab. 24 Zanieczyszczenia gazowe i pyłowe w powiecie tczewskim w latach od 2010 do 2014 Rok Zanieczyszczenia gazowe w tys. ton 95,5 88,6 95,8 88,7 90,3

44 Zanieczyszczenia pyłowe w tonach Dane: GUS 2015 r Jak wynika z powyższego wykresu zarówno emisja gazów i pyłów z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu tczewskiego wykazuje od kilku lat stały lub nieznacznie podwyższający się poziom. 6.5 Ochrona przed hałasem Największa uciążliwość akustyczna na terenie gminy pochodzi z komunikacji samochodowej. Występuje ona głównie wzdłuż drogi krajowej nr 91 o charakterze tranzytowym i dużym natężeniu ruchu. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku prowadzi badania hałasu komunikacyjnego wzdłuż głównych tras komunikacyjnych, w tym m.in. wzdłuż drogi krajowej nr 91. Wśród punktów pomiarowych wyznaczonych wzdłuż tej trasy, dwa punkty znajdowały w Tczewie. Obydwa punkty wykazały przekroczenie norm hałasu zarówno w nocy jak i w ciągu dnia (pomiary wykonano w 2014 r.) We wsi Subkowy badanie przeprowadzono w latach od 2003 do 2005 i stwierdzono, że poziomy statystyczne dźwięku w tym okresie kształtowały się następująco: Leq=76,1dB(A), Lmin=57,3dB(A), Lmax=89,2dB(A) (Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2005r., WIOŚ Gdańsk, 2006r.) i przekraczały dopuszczalne normy. Mimo, że przez obszar gminy przechodzi trakcja kolejowa, ze względu na niskie natężenie ruchu, nie stanowiące istotnej uciążliwości akustycznej, punkty pomiarowe nie były tam lokalizowane. Sygnalizowany jest hałas od istniejących turbin wiatrowych w Radostowie i Brzuścach. 7. GOSPODARKA I RYNEK PRACY 7.1 Podmioty gospodarcze W gminie Subkowy funkcjonują (dane za 2014 r.) 443 podmioty gospodarcze. Tab. 25 Podmioty gospodarcze według działów Nazwa Liczba rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 11 przetwórstwo przemysłowe 59 budownictwo 104 handel, naprawa sam. 90 transport 34 zakwaterowanie i gastronomia 8 Informacja i komunikacja 6 finanse i ubezpieczenia 9 nieruchomości 3 działalność profesjonalna i techniczna 21 usługi administracyjne 11 adm. publiczna i obrona narodowa 5 edukacja 12 opieka zdrowotna i społ. 23 kultura, turystyka, rekreacja 10 pozostałe 37

45 RAZEM 443 w tym sektor publiczny 14 Dane: GUS 2015 r. Powyższe zestawienie pokazuje praktycznie model struktury przedsiębiorstw charakteryzujący się wysokim udziałem firm usługowych, a w szczególności wymienić należy znaczną liczbę firm transportowych i stosunkowo niską w obszarze usług hotelarskich i gastronomicznych. Tab.26 Wykaz zmian ilościowych podmiotów gospodarczych w gminie w latach od 2010 do 2014 Rok Liczba Opracowano na podstawie: r. Rys.6 Wykaz zmian ilościowych podmiotów gospodarczych w gminie w latach Oprac. na podstawie: W latach od 2010 do 2014 wystąpił systematyczny wzrost w tworzeniu nowych podmiotów gospodarczych na terenie gminy Subkowy. Jedynie w latach 2011 i 2012 liczba podmiotów gospodarczych utrzymywała się na nie zmienionym poziomie. W przeliczeniu na ludności na terenie gminie zarejestrowanych jest 1192 podmiotów gospodarczych, podczas gdy na terenie powiatu średnia ta jest wyższa i wynosi CHARAKTERYSTYCZNE CECHY FUNKCJI GOSPODARCZYCH Główne czynniki wpływające na funkcje gospodarcze gminy: od kilku lat systematycznie spada liczba firm działających w obszarze rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa, systematycznie rośnie także liczba firm budowlanych i przetwórstwa przemysłowego, zdecydowana większość podmiotów gospodarczych to zakłady osób fizycznych, firmy nie wykorzystują korzystnego położenia komunikacyjnego

46 i geograficznego, konieczna jest rozbudowa infrastruktury ( kanalizacja, gaz), lepsze powinno być dostosowanie kierunków kształcenia młodzieży do potrzeb lokalnego rynku pracy. 7.3 BEZROBOCIE I RYNEK PRACY Większość mieszkańców utrzymuje się z pracy na terenie gminy oraz pobliskim Tczewie. w Tab. 27 Liczba pracujących i bezrobotnych w latach od 2010 do 2014 Lata pracujący* bezrobotni stopa bezrobocia w % stopa bezrobocia w powiecie tczewskim w % 8,8 8,1 8,4 8,9 6,6 14,2 13,4 13,7 14,0 11,3 Dane: analiza własna RIGP *Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób; bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Największe bezrobocie występuje w przedziale wiekowym lat. Występuje następująca prawidłowość: im niższe wykształcenie - tym większy odsetek osób bezrobotnych. Ponadto bardzo wyraźnie zaznacza się niedopasowanie zawodowe osób poszukujących pracy do potrzeb tego rynku. Na tle danych powiatu tczewskiego, stopa bezrobocia w gminie Subkowy jest wyraźnie niższa od średniej powiatowej. Bezrobocie na terenie Gminy Subkowy jest jednym z najniższych w Województwie Pomorskim. Obserwowane w ostatnich latach bezrobocie wykazuje od dwóch lat tendencję malejącą. Pośrednictwem pracy zajmuje się Powiatowy Urząd Pracy w Tczewie. 8. ROLNICTWO 8.1 WARUNKI AGROPRZYRODNICZE Cechy agroklimatu korzystne i średnio-korzystne dla rozwoju rolnictwa: > Długa i ciepła jesień oraz chłodniejsze lato sprzyjają plonowaniu roślin trawiastych, motylkowych, krzyżowych, krzewów jagodowych,

47 > Wydłużona jesień i łagodna zima oraz opóźniona i chłodna wiosna wymuszają uprawę roślin ozimych. Cechy agroklimatu mało korzystne dla rozwoju rolnictwa: > Opóźnione i chłodne wiosny, późne przymrozki wiosenne, a wczesne jesienne, > Częste występowanie wiatrów przesuszających glebę, > Zwiększone opady w okresie jesieni. Na terenie gminy Subkowy występują sprzyjające warunki klimatyczne charakteryzujące się małą rozpiętością temperatur, przy średniej rocznej wynoszącej 7,3oC, dobrym nasłonecznieniem i przewietrzaniem z przewagą wiatrów zachodnich i północnozachodnich. To powoduje, iż długość okresu wegetacyjnego wynosi 200 do 210 dni w roku. Z tych względów obszar gminy nadaje się do uprawy zbóż i roślin okopowych, natomiast mniej korzystne warunki są dla upraw sadowniczych i warzywniczych, o czym decyduje znaczna liczba dni przymrozkowych i mroźnych w okresie wegetacyjnym. Warunki klimatyczne Podstawą gospodarki w gminie Subkowy jest rolnictwo. Sprzyjają temu tak warunki naturalne jak i dotychczasowe tradycje. Obszar gminy Subkowy charakteryzuje się najwyższym wskaźnikiem waloryzacji wśród gmin powiatu tczewskiego. Wskaźnik ten, opracowany przez Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, wynosi dla gminy 92,2 punktu, natomiast dla województwa pomorskiego osiąga ona wartość 64,9 punktu. Atutem ziemi subkowskiej są doskonałe gleby o wysokiej I III klasie bonitacji, które stanowią ok. 73% użytków rolnych, zaś same użytki rolne stanowią ok. 78% ogólnej powierzchni gminy, w tym grunty orne ok. 68%. Należy zaznaczyć tu, że ponad 190 ha stanowią sady, a produkcja sadownicza stanowi ważną część produkcji rolnej w Gminie. Wiodącymi kierunkami produkcji rolnej są: w produkcji roślinnej uprawa zbóż, głównie pszenicy i pszenżyta, rzepaku i buraka cukrowego; w produkcji zwierzęcej hodowla trzody chlewnej i bydła mlecznego. Fot.7 Krajobraz Gminy Subkowy Źródło: archiwum RIGP Struktura użytków rolnych według przeznaczenia w gminie Subkowy:

48 Tabela 28 Struktura użytków rolnych w gminie Subkowy Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Struktura w % Grunty orne ,3 Sady 172 2,8 Łąki i pastwiska Grunty rolne zabudowane 158 2,5 Grunty pod stawami i rowami 29 0,5 Razem ,0 * podstawa: ewidencja gruntów i budynków, Starostwo Powiatowe w Tczewie Rys.7 Wykres struktury użytków rolnych w gminie Subkowy Dane: podstawa: dane Urzędu Gminy za 2014 r. ewid. gr. i bud. Użytki rolne zajmują ponad 78,0% ogółu powierzchni gminy. Charakterystyka wielkości gospodarstw rolnych w Subkowach W Gminie Subkowy jest 360 gospodarstw rolnych. Średnia wielkość gospodarstwa w Gminie Subkowy wynosi 16,2 ha i jest prawie dwukrotnie wyższa od średniej krajowej. Tab.29 Podział gospodarstw pod względem powierzchni do 2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha ha pow * podstawa: dane

49 . 8.2 WARUNKI SPOŁECZNE, TECHNICZNE, EKONOMICZNE Ludność gminy, zamieszkuje jedenaście 13 osadniczych, stanowiących 11 sołectw zróżnicowanych pod względem liczby mieszkańców, cech fizycznych, stopnia zainwestowania i wyposażenia technicznego. Na okres perspektywiczny zakłada się znaczny przyrost terenów zajętych pod różne formy zabudowy, który szacuje się na około 20% powierzchni, w tym 15% pod zabudowę mieszkaniową. Zdecydowana większość, bo prawie 95% powierzchni gruntów zmieniających sposób użytkowania stanowi własność indywidualną, a około 40% tych gruntów to grunty rolne wysokich klas. Wsie rozwojowe. Pod określeniem wsie rozwojowe rozumiemy te obszary, które z racji swego położenia w bezpośrednim sąsiedztwie głównych dróg oraz bliskości już istniejących i potencjalnych obszarów oferujących miejsca pracy stopniowo zmieniają swój pierwotnie rolniczy charakter i zapoczątkowały procesy przekształceniowe widoczne już częściowo w strukturze zatrudnienia ich mieszkańców. Należą do nich wsie Subkowy, Narkowy, Brzuśce i Gorzędziej, a w dalszej perspektywie również Wielgłowy i Waćmierz. Wsie stabilnego wzrostu. Wsie sołeckie określone jako wsie stabilnego wzrostu są to miejscowości, dla których nie przewiduje się istotnych zmian zarówno w liczbie zamieszkałych osób, jak i w zakresie pełnionych funkcji rolniczych. Zaliczyć do nich należy Radostowo, Wielka Słońca, Mała Słońca, Rybaki i Mały Garc, gdzie tradycyjną funkcję rolniczą wzbogacą funkcje agroturystyki i obsługi ruchu turystycznego. Natomiast istotne zmiany nastąpią w zakresie wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną szczególnie akcentowane w Lokalnych Planach Rozwoju poszczególnych miejscowości. 9. TURYSTYKA I REKREACJA 9.1 Baza turystyczna Gmina Subkowy posiada znaczące walory turystyczne. Niestety nie ma obecnie znaczącej infrastruktury w tym zakresie. Na terenie gminy zinwentaryzowano 7 obiektów noclegowych, które posiadają minimum 65 miejsc noclegowych. Tab.30 Liczba niekategoryzowanych miejsc noclegowych w poszczególnych miejscowościach gminy Subkowy. L.p. 1) 2) 3) Miejscowość sołeckie Liczba obiektów noclegowych Liczba miejsc noclegowych Sołectwo Radostowo 1 b.d. Sołectwo Subkowy 5 55 Sołectwo Wielgłowy 1 gosp. agrotur. razem 7 65 Dane: opracowanie własne RIGP 10

50 Do infrastruktury turystycznej zaliczyć należy także punkty gastronomiczne, których na terenie gminy można wymienić dwa: Stary Młyn i pizzernię. Rys. 8 Mapa szlaków rowerowych (Kociewskie Trasy Rowerowe). źródło: Przez teren Gminy Subkowy przebiegają dwa szlaki rowerowe: 1. Zielony szlak Ziemi Tczewskiej Szlak Ziemi Tczewskiej im. Romana Klima (Tczew - Rakowiec - zajazd), kolor zielony, długość 78,9 km. Szlak przebiegający w całości we wschodniej części Kociewia niemalże wyłącznie na terenie powiatu tczewskiego, co uzasadnia nazwę szlaku. Trasa jego generalnie biegnie z północy na południe. Został nazwany imieniem Romana Klima, zasłużonego nie tylko dla Tczewa, Wisły i Kociewia krajoznawcy i pomysłodawcy trasy. 2. Czarny - szlak Po Dolinie Dolnej Wisły Jeden z najdłuższych szlaków rowerowych w Polsce o długości 480 km. Rozpoczyna się na lewym brzegu Wisły w Cierpicach pod Toruniem i prowadzi w okolicach Doliny Dolnej Wisły do Tczewa. Tam szlak przekracza Wisłę i wraca prawym brzegiem do Zamku Bierzgłowskiego między Bydgoszczą a Toruniem.