LYSTY. Korespondencja Macieja Krasińskiego z Maciejem Szymańskim Warszawa Montreal Vancouver

Transkrypt

1 LYSTY Korespondencja Macieja Krasińskiego z Maciejem Szymańskim Warszawa Montreal Vancouver Zebrał uporządkował odnośnikami opatrzył : Maciej Szymański Vancouver lipiec 2011

2 Zespół Urbanistyczny Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej Mazury 1948 rok. Od lewej : Dr Kazimierz Wejchert, Maciej Krasiński, Józio Święcicki, Tadeusz Mallendowicz i Maciej Szymański. W tle : Nasz szofer Pan Miecio i jego Jeep. * LYSTY dlaczego nie LISTY i czyje? Tych kilkadziesiąt listów to korespondencja między Maciejem Krasińskim i Maciejem Szymańskim z lat Więcej o tym na następnej stronie we WSTĘPIE. Na zdjęciu (powyżej) widać 4 studentów architektury z lat czterdziestych ubiegłego wieku. Sporo czasu spędzaliśmy razem tak w Zakładzie Urbanistyki jak na wyjazdach inwentaryzacyjnych na Mazury. Jeden z nas Tadzio Mallendowicz nie wymawiał litery i, zastępując ją literą y. Stolyca a nie stolica, pywko a nie piwko. Ten Tadzinkowy sposób mówienia, który początkowo nas śmieszył po pewnym czasie akceptowaliśmy i przyjęliśmy za swój. Kiedy w 1974 roku, po 30 latach zerwanych kontaktów zaczęła się nasza korespondencja sprawą oczywistą było, że pisaliśmy do siebie LYSTY. 1

3 SPIS RZECZY Wstęp strona 4 i 5 List z dnia strona 6 i 7 List z dnia 19.01, 75 strona 8 List z dnia strona 9, 10, 11 i 12 List z dnia strona 13, 14, 15 i 16 List z dnia strona 17 i 18 List z dnia strona 19 i 20 List z dnia strona 21 i 22 List z dnia strona 23, 24 i 25 List z dnia strona 26, 27 i 28 List z dnia strona 29 i 30 List z dnia strona 31 i 32 List z dnia strona 33 i 34 List z dnia strona 35, 36 i 37 List z dnia strona 38, 39 i 40 List z dnia strona 41 List z dnia strona 42 List z dnia strona 43 i 44 List z dnia strona 45, 46, 47 i 48 List z dnia strona 49 List z dnia strona 50, 51, 52, 63, 54, 55 i 56 List z dnia strona 57, 58, 59 i 60 List z dnia strona 61, 62 i 63 List z dnia strona 64 List z dnia strona 65, 66, 67, 68 i 69 List z dnia strona 70 i 71 List z dnia strona 72 i 73 List z dnia strona 74, 75, 76 i 77 List z dnia strona 78, 79 i 80 List z dnia strona 81 i 82 List z dnia strona 83 i 84 List z dnia strona 85 i 86 List z dnia strona 87 i 88 List z dnia strona 89 i 90 List z dnia strona 91, 92 i 93 List z dnia strona 94, 95, 96 i 97 Vancouver strona 98 i 99 List z dnia strona 100 i 101 Vancouver strona 102 i 103 List z dnia strona 104 i 105 Vancouver strona 106 I 107 Vancouver strona 108 List z dnia strona 109, 110 i 111 Vancouver strona 112 i 113 List z dnia strona 114 i 115 2

4 Vancouver strona 116 i 117 List z dnia strona 118 i 119 Vancouver strona 120, 121 i 122 List z dnia strona 123, 124 i 125 Vancouver strona 126 i 127 Vancouver strona 128 List z dnia strona 129, 130, 131 i 132 Vancouver strona 133, 134 I 135 Vancouver strona 136 List z dnia strona 137 i strona 139 Nekrologi strona 140 i 141 Vancouver strona 142 i 143 List E.Lipskiej strona 144 3

5 WSTĘP Maćka Krasińskiego poznałem w 1946 roku na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Starszy ode mnie o trzy lata, właśnie wrócił do Warszawy i zamieszkał z ojcem na Saskiej Kępie. Ja przeniosłem się z Krakowskiej Architektury i zamieszkałem na Żoliborzu. O Maćku krążyły wtedy tajemnicze opowieści, że właśnie wrócił z partyzantki, że trudno mu dostosować się do cywilizowanego życia w mieście, że sypia (z przyzwyczajenia) w gruzach. On sam nigdy o swojej partyzanckiej przeszłości nie opowiadał. Wkrótce zaczęliśmy razem pracować w pracowni Małych Miast w Zakładzie Urbanistyki na Wydziale Architektury u Dr Kazimierza Wejcherta. Ciągłe wyjazdy na Mazury, gdzie inwentaryzowaliśmy zniszczenia wojenne małych miast, zbliżyły nas bardzo. Wspólnie założyliśmy klub sportowo-towarzyski w warszawskiej YMCA. Nazywał się ŻAK. W lutym 1949 roku kiedy zmuszony polityczną sytuacją w Polsce, zdecydowałem się na pośpieszny ślub i ucieczkę z Kraju Maciek o tym wiedział. Po naszej ucieczce do Szwecji, z której po 2 latach emigrowaliśmy do Kanady, kontakt między nami został zerwany. Oczywiście ja o nim, czytając polską prasę i starając się być Au Courant spraw polskich, dużo wiedziałem. Po ukończeniu studiów dość szybko znalazł się w czołówce polskich architektów. Projektował duże budowle sportowe gdzie funkcja obiektu wymagała formowania przestrzeni bezsłupowych o wielkiej rozpiętości dachu. W rezultacie doszedł do wniosku, że pojęcie wyodrębnionej architektury i wyodrębnionej konstrukcji nie istnieje, i że korzystając z najnowszych, nowoczesnych materiałów budowlanych powinny one wspólnie stymulować formę obiektu. Stało się to podstawą jego architektonicznego credo. Poniżej fotografia największego osiągnięcia Maćka Katowicki SPODEK. 4 SPODEK

6 Realizacja takiego projektu w obłędnym świecie polskiego socrealizmu, gdzie hasło architektura socjalistyczna w treści narodowa w formie było rozkazem i obowiązkiem nie było łatwe. Maciej Krasiński po linii najmniejszego oporu i łatwego konformizmu nigdy nie poszedł. W swoim szkicu planowanych wykładów na uniwersytecie Concordia w Montrealu pisał : Jedynym środkiem broniącym przed dekadencją budownictwo, jest stała gotowość tych wszystkich co projektują, do natychmiastowego przyswajania wszelkich nowych zdobyczy techniki i nauki i wykorzystywania ich w maksymalnym stopniu nie bojąc się, że może to zburzyć dotychczasowe pojęcia i tak zwane zasady estetyki Żeby zrozumieć pierwszy list Maćka, datowany 8 stycznia 1974 roku, muszę wyjaśnić co się działo przed jego napisaniem. Dwa lata wcześniej, GRUBY, albo FAT MATTHEW bo tak Maćka nazwały moje córki i tak ja na następnych stronach tych LYSTÓW będę go nazywać przypłynął po raz pierwszy do Ameryki Północnej. Jego przyjaciele z lat bardzo dawnych, bracia von Henneberg, zaprosili go do Bostonu. W Bostonie obaj bracia prowadzili dobrze prosperującą firmę usług architektonicznych. Nie znam wielu szczegółów pobytu i pracy Maćka u braci von Hennebergów. Wiem, że ta bostońska wyprawa nie bardzo się Grubemu: udała. Jego zderzenie się z amerykańskim stylem życia, metodami pracy i sposobem myślenia było... łagodnie mówiąc, wielkim rozczarowaniem. Nie wolno zapominać, że Gruby przyjechał do Bostonu bezpośrednio po swoim największym sukcesie zawodowym jakim był katowicki SPODEK. A był to projekt nieprzeciętny, nie tylko w skali odciętych od nowoczesnej architektury krajach, leżących na wschód od Żelaznej Kurtyny. Główny projektant SPODKA rysował w Bostonie (jak sam mi mówił), rozmieszczenie ławek szkolnych w szkole podstawowej na przedmieściach Bostonu. Nic więc dziwnego, że w czasie naszej pierwszej rozmowy telefonicznej, kiedy zaproponowałem mu żeby odwiedził nas w Montrealu zgodził się bez wahania. W Montrealu spotkaliśmy się po raz pierwszy po 23 latach. Gruby mieszkał u nas. Poznał Bronka Kowalskiego brata swojej żony. Wykonał parę małych robót zleconych dla mojej firmy. Malował kolorowe perspektywy dla tajemniczych deweloperów planujących budowę ośrodka rekreacyjnego w Laurentydzkich górach. Dwa tygodnie spędził w Halifax, gdzie pracował u mojego brata. Ten list z 8-go stycznia 1974 roku jest jego pierwszym listem rozpoczynającym naszą korespondencję, która z przerwami trwała 25 lat do śmierci Grubego w 1999 roku. Te listy pisane w końcowym, agonalnym okresie PRL i w początkach zmian ustrojowych, są nie tylko świadectwem jego osobistego dramatu. Są świadectwem czasów, obyczajów, klimatu i ludzi polskiego socrealizmu, którego ten człowiek o głębokiej i prawdziwej kulturze osobistej (mimo częstej powierzchownej grubiańskości), nigdy nie akceptował. Nowe, które przyszło w czasie dla niego szczególnie trudnym (śmierć żony), potraktowało go surowo. Początki polskiej niepodległości szybko zmieniły się w wrogi mu, niczym nie kontrolowany dziki kapitalizm. Pełną frustrację dopełnił konflikt z, jak mówił, urzędnikami Pana Boga. Listy Macieja Krasińskiego mówią o ludziach, których znałem, zdarzeniach, których często byłem świadkiem. Są świadectwem czasów, których nie wolno zapomnieć. 5

7 Warszawa Kochani, Po pierwsze : Najlepsze życzenia z okazji nowego roku. Po drugie : płytę mogilną dla ś.p. Mieczysława (1) od dawna już posiadam. Chodzi jedynie o przewiezienie jej do Stolycy (2), wykonanie na niej napisu w/g treści podanej mi przed laty przez Hankę, oraz odwiezienie do Piotrkowa Trybunalskiego i osadzenie jej na mogile rodziny Trajdosów, bowiem o ile z treści można się domyślać, to sam adresat płyty, opuścił był ten padół via komin obozu koncentracyjnego, przeto nie jego osobiście kamień ten będzie przykrywać. Ale - Bóg z nim - nie wypada mi bowiem powiedzieć niech mu ziemia lekką będzie, gdyż mój kamień jest solidny i może być wszystkim, ale lekkim być nie może! Jak zapewne wiecie, przed paroma miesiącami powrócił do ludowej Ojczyzny Pomek (3), uginając się dosłownie pod ciężarem wora pełnego kanadyjskich złotych dolarów. Jego wspólnik - Szparaga (4) - do tej chwili jak najdalszy od wszelkich koncepcji wyjazdowych - widząc Pomka tak bezgranicznie bogatego - dosłownie utracił zmysły! Dostał jak to mówią małpiego rozumu. Nic tylko pije na umór i wyjeżdża do Kanady po złoto i niezależność materialną. Opierając się na pomkowych opowieściach - ubrdał sobie biedula następujący obraz stosunków Mont-realskich, w który następnie, bez reszty uwierzył. Obraz ten, który każdemu najchętniej prezentuje, słodząc go dodatkowo pijackim pocałunkiem w usta, można streścić w paru słowach : Przyszła Olimpiada dała tyle zleceń tamecznym architektom, że mogą się zesrać rzadkim gównem, a i tak wszystkiego nie przerobią. Przeto - chłopacy trzeba tam jechać co prędzej, jak niegdyś na Wystawę Ziem Odzyskanych do Wrocławia. Ostatnio zobowiązał nawet Bronka (5) by ten z Tobą pomówił i wymusił na Tobie natychmiastowe zaproszenie go do pracy. Chce wyjechać przed 31 marca b.r. gdyż później, w sezonie opłata za samolot drożeje trzykrotnie. Znając dobrze naszego Stacha, nie próbowałem go studzić, bowiem, w najlepszym razie usłyszał bym, że jestem hujem, już bardzo się zestarzałem, nie mogąc wyczuć tak oczywistej okazji zostania miliarderem w ciągu tak krótkiego czasu. Przecież ja sam, nigdy nie zapomnę tej słodyczy jaką mnie, pies ich w dupę jebał, Von Hennebergowie napoili, nie chciał bym, aby nieszczęsny Stach, opanowany gorączką złota, podobnej słodyczy doświadczył, zwracam się do Ciebie, abyś na niepewnego nigdy go nie prosił i nie narażał na ostateczną klęskę finansową wynikłą z ekspensów pomkowych na tak kosztowną podróż. To samo co mnie groziło, gdyby nie Wy i Matka Kanada. Zresztą znając od lat Twój rozsądek, wierzę i jestem pewien, że i tak nie dopuściłbyś się podobnych lekkomyślności tak wobec siebie samego jak i wobec naszego nieodżałowanego Szparagi. Stach powiedział, że w Kanadzie przyjmie wszelką robotę - od antycznej rzeźby, do kopania rowów na ulicach miasta, ale tak naprawdę, to do robót ściśle artystycznych to on tak bardzo się nie nadaje - raczej pion techniczny. Piszę to tak, na wszelki wypadek, byś nie myślał że nasz Przyjaciel dysponuje wszechstronnością Pomka. Kończę już mój przyjacielski list, całuję Was mocno, po prostu w usta i pozostaję zawsze powolny sługa - M 6

8 Niech żyje Kanada!!!! Po przeczytaniu tego listu, pomyślałem sobie, że jego forma jest może zbyt nonszalancka, gdyż list ten dotyczy nie mojej - ale Staszkowej sprawy. Boję się również, byś nie zrozumiał, że chcę za pośrednictwem tego listu spowodować Twoją, w tej sprawie negatywną decyzję. Nic z tych rzeczy!!! Przyłączam się gorąco do Stachowej proźby i popieram go tak samo usilnie, jak on rok temu popierał Pomka, który przecież w ostatecznym rachunku służył wiernie swemu mocodawcy w Halifaxie N.S. Jeszcze raz duża buzia - M Adres Stacha : Stanisław Przemyski Warszawa Sejm Idźkowskiego 4 m.12 (1) ś.p. Mieczysław : to mój wuj Mieczysław Trajdos, wojenny prezes Stronnictwa Narodowego aresztowany przez Gestapo i zamordowany w poznańskim więzieniu w 1943 roku. W 1973 roku robiliśmy starania o uczczenie pamięci wuja tablicą pamiątkową. Gruby miał nam w tym pomóc. Ostatecznie tablica pamiątkowa (bez pomocy Grubego ) wmurowana została w krużgankach kościoła św. Antoniego przy ulicy Senatorskiej w Warszawie. W swoim liście Gruby sugeruje, że ś.p. Mieczysław zginął w obozie koncentracyjnym. Jest to błąd. Jak wspominałem Mieczysław Trajdos został zamordowany w Forcie VII Cytadeli Poznańskiej. (2) stolyca : we Wstępie wspominałem o grupie przyjaciół studiujących na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej i pracujących jednocześnie w Zakładzie Urbanistyki. Jednym z nich był Tadeusz Mallendowicz, który literę i wymawiał jak y. Wkrótce przejęliśmy ten zwyczaj i tak jak on mieszkaliśmy w stolycy. piliśmy pywko i chodziliśmy grać w koszykówkę do YMCA na ulycy Konopnyckiej. (3) Pomek : tak nazywaliśmy Pomorskiego, młodego architekta, wspólnika i przyjaciela Staszka Przemyskiego, którego poznałem w czasie mojej pierwszej wyprawy do Warszawy w roku W wyniku próźb i nalegań Staszka Przemyskiego zaprosiłem Pomka do Montrealu. Przyjechał w 1972 r. Początkowo mieszkał u nas w Montrealu. Później pracował w biurze mego brata w Halifax. Pomek był niesłychanie zaradny i świetnie dawał sobie radę. Po roku wrócił do Warszawy z garścią zaoszczędzonych dolarów, które w tym czasie miały w Polsce niesprawiedliwie wysoką wartość. (4) Szparaga : Stanisław Przemyski, mój przyjaciel i bliski przyjaciel Grubego. Architekt, cynik absolutny i pijak doskonały. Zmarł przedwcześnie w latach 80-ch (5) Bronek : Bronek Kowalski, brat Ewy, żony Grubego. Inżynier zamieszkały stale w Montrealu. Podobno ich ojciec, inżynier Kowalski (szef :Grubego w BISTYP e Biurze Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego) o swoim synu Bronku mawiał : Przy nim można trzymać okno otwarte. Nie wyleci. Orłem nie jest. 7

9 Warszawa PROTOKÓŁ ZDAWCZO ODBIORCZY Niniejszym przesyłam Wam osobnika rodzaju męskiego (a raczej byłego męskiego), przyuczonego do obliczeń budowlanych (1). Nie może on być jednak zastosowany do ŻADNYCH prac artystycznych, albowiem posiada obok elektronowego mózgu dwie lewe ręce. Poza tym uczciwy, nie kradnie, nie pije zbyt wiele, nie robi awantur i nie jest specjalnie wrogi dla swego gospodarza i chlebodawcy. Dziękując za zaangażowanie go na terenie Kanady wyrażam nadzieję, że nie przyniesie On wstydu Biało czerwonej oraz nie skali Czerwonego Liścia Klonu. Całujemy Was najserdeczniej i do zobaczenia pod tablicą TRAJDOSA w naszej ukochanej STOYCY. Ewa i Maciej (1) Osobnik rodzaju męskiego : to Andrzej Żórawski. W czasie mojej wizyty w Warszawie (1974) Gruby poznał mnie z Andrzejem. Naszym rówieśnikiem, inżynierem konstruktorem, niezwykle uzdolnionym, który współpracował z Grubym przy projektach warszawskiego Super Samu, katowickiego Spodka i gdańskiej Oliwii. Żona Andrzeja zmarła przed paru miesiącami. Nagle i niespodziewanie, co spowodowało, że Andrzej załamał się psychicznie. Gruby doszedł do wniosku, że jedynym ratunkiem dla zagubionego przyjaciela będzie oderwanie go od codziennej rutyny (i cmentarza na Powązkach) i wysłanie go do Kanady. Zbliżająca się Olimpiada w Montrealu obiecywała możliwości łatwego znalezienia zatrudnienia dla wybitnego inżyniera konstruktora. Zgodziłem się bez wahania i w styczniu 1975-go roku Żórawski wylądował w Montrealu. O tym jak zawiódł on Grubego i jak w parę lat później wybuchła afera Żórawskiego mówić będą następne listy. 8

10 Warszawa Kochani i Najmilsi, Przed chwilą dostaliśmy list od Żórawskiego, który podobnie jak i jego karta z Dorvalu, pełen jest słodyczy w stosunku do Was jako gospodarzy mimo, że co do tego nie miałem najmniejszej wątpliwości, miło jest jednak czasami usłyszeć coś nie tylko pozytywnego, ale wręcz wspaniałego o ludziach sobie bliskich. Normalnie bowiem, gdy usłyszy się o kimś znajomym, że jest rozkojarzony, to to już jest bardzo pochlebna i życzliwa opinia, gdyż przeważnie daje się słyszeć następujące stwierdzenie : idejota, cham, bydle oraz skurwysyn. A że w Waszym przypadku czegoś podobnego nie usłyszałem - przyjmijcie od nas obojga, płynące z głębi serca, staropolskie Bóg zapłać!. Mimo, że lektura listu Żórawskiego sprawiła mi wiele przyjemności, to muszę stwierdzić najkategoryczniej, że gdy wyczytałem, że nie podjął pierwszej wielkiej roboty - oblałem się nie tylko rumieńcem - a szkarłatem wstydu!!! To ja będąc w Montrealu malowałem panoramę gór Laurentydzkich, w których noga moja w życiu nie postała i takie góry wzniosłem przy których Alpy wydają się jedynie Mazowiecką równiną, i mimo, że wszyscy prócz mnie znali te górki, to nie tylko nie mieli do mnie pretensji, ale dziękowali mi najserdeczniej i traktowali jak doktora Chałubińskiego, który odkrył Tatry. Więc powtarzam, ja biedny wypędek ze Stanów Zjednoczonych, mogłem dokonać dla chleba przeobrażeń przyrody - a ten skurwysyn nie może porachować gównianej dwustometrowej wieży?!!!? Taki psi syn mądrala!!! O Boże - aż gorzko mi ze wstydu. Powiedz mu : niech zapieprza pale, niech łapie je ściągami, niech podpiera tę cholerną wieżę, niech się wreszcie zesra, ale niech ją postawi bo mnie szlag trafi ze wstydu osobistego, zawodowego i obywatelskiego!!! Okazuje się, że do roboty nie tylko trzeba mieć głowę, ale nadewszystko ducha bojowego! Gdyśmy ze Stanisławem, przed laty, uwijaliśmy się po wystawach dla chleba, to naszą dewizą było : Bierzemy każdą robotę. Po prostu każdą! Od rzeźby antycznej po pisanie wywieszek na eksponatach. I gdy Pan Bóg, nagradzając naszą chęć do pracy zesłał nam zlecenie na wykonanie popiersia Mikołaja Kopernika - oczywizda, że zlecenie to przyjęliśmy. Mimo, że nigdy nie mieliśmy do czynienia z rzeźbą a termin wykonania jej niemożliwy był nawet dla Michała Anioła. I cóż? Nie zrobiło się? Zrobiło! Pamiętam, jak wśród nocy, głodni i niewyspani borykaliśmy się z potworną bryłą gipsu. Ogarnęło mnie ostateczne zwątpienie. W tym momencie potrzebowałem nieodzownie słów otuchy i zachęty. I takie słowa usłyszałem. Były to słowa Stanisława : Zdaje się Macieńku, że my tę robotę to spieprzymy koncertowo!. Ponieważ ja byłem tego samego zdania, wobec tego już bez kompleksów przystąpiliśmy do dalszej pracy. I stało się, że wyszła z tego rzeźba wielozadaniowa. Jak hala w Katowicach! Mogła bowiem równie dobrze przedstawiać naszego czołowego astronoma jak Elizę Orzeszkową czy też Różę Luxemburg. Piłsudski z tego nie wychodził, albowiem brak było wąsów i włosów zaczesanych na jeża. Gdyśmy przyszli po pieniądze za wykonanie popiersia, wypadało skromnie powiedzieć, że podobieństwo, być może nie jest takie jak być powinno, i że Kopernik był trochę inny, ale księgowy co nam płacił odpowiedział :... pies go jebał i tak nikt nie wie jak on naprawdę wyglądał Racja! powiedział Stanisław i zabrał się do liczenia banknotów. 9

11 Moja siostra - Ewa Lipska, gdy swego czasu pracowała w Instytucie Chemicznym, miała tam kolegę inżyniera nazwiskiem Korkuczański, na temat którego był ułożony taki wierszyk : Czy to leci pies bezpański? Nie, To Adam Korkuczański Widzę, że mój Żórawski, pozbawiony w Kanadzie mego kierownictwa biega po Montrealu niczym Adam Korkuczański. Ponieważ, jak widać z jego pierwszych ruchów nie sprawdził się zawodowo pozostaje już tylko jedno ożenić go i dać mu termin najlepiej do maja. Jak do tych pór nie ożeni się z Panią Jaworską (1), wystawcie mu bilet powrotny do stolycy, dla wszelkiej pewności przejrzyjcie jego toboły, czy nie przywłaszczył sobie jakiegoś drobiazgu i won do BISTYPU. A tu już ja mu takie zgotuję przyjęcie, że będzie przeklinał dzień swego narodzenia!!! Przypomnij sobie Żórawski, jak w 1967 staliśmy w Paryżu pod wieżą Eiflego i patrzyliśmy na jego pomnik postawiony u stóp wieży i wyczytaliśmy, że gdy stawiał wieżę miał coś 68 lat. A wieża ma 300 m. wysokości. Ustaw więc sobie równanie : 68 : 300 = 46 : 200 (46 to Twój wiek a 200 to wysokość montrealskiej wieży) 34 : 150 = 23 : x 100 = 150 x = 3450 czyli X = 3450 X = 50 A więc dopiero mając lat 50 możesz pokusić się o obliczenie Twojej wieży - czyli za 4 lata. Za 4 lata następna Olimpiada odbędzie się w Moskwie. Jeśli i tam będziesz miał trudności, to będziesz musiał coś obliczyć na wyspach Sołowieckich, ale to by było Twoje ostatnie obliczenie. Miejmy jednak nadzieje, że w Moskwie coś wspólnie postawimy - mówiąc słowami poety : Ogarnie nas nastrój dionizyjski, Hiszpanie wtedy wołają O le! A my - Olewiński. Żórawski, pewno pamiętasz, że jest to wyjątek z szopki Ministerium Budownictwa i PMB jaki swego czasu drukowały FUDAMENTY Po tych, jakże smutnych, wynurzeniach tyczących się haniebnego czynu prof. Żórawskiego pora napisać o ostatnich mikrowydarzeniach w stolycy. Otóż w piątek br. m dyrekcja BISTYPU urządziła exkluzywne powiedzmy party. W małym lecz jakże doborowym towarzystwie był więc cały Dyrektoriat, Kurewnicy Działów, Rada Zakładowa, Główna Księgowa no i oczywizda nasz Gieruś jako Sekretarz, który zresztą, relacjonował nam przebieg i przyczynę uroczystości. Była tam, bowiem, jeszcze jedna centralna osoba a to mianowicie Mgr. Inż. Dr. Doc. Hab. Prof. Stanisław Kuś, który w tym ważnym dniu przekroczył pół wieku życia, który to smutny fak t tak uroczyście 10

12 obchodziła Derekcja. Najlepsza jednak była mowa dziękczynna profesora a zwłaszcza fragment jej gdzie dokonywał porównania między sobą a Zalewskim (2) na płaszczyźnie profesor profesor! Trzeba mu jednak oddać, że w sposób delikatny doszedł do bardzo zresztą umiarkowanej różnicy na korzyść Wacława. Dalszych porównań nie zdążył biedaczysko dokonać, albowiem serdecznie zapłakał (sic!) zalany falą wzruszenia. Tak to przekraczając pięćdziesiątkę, schodzimy stopniowo z High-way u i niedługo ujrzymy małą, polną, piasczystą iście polską drożynę, która w niedalekiej odległości ginie w bramie parku, którego żadną miarą nie sposób nazwać Wesołym Miasteczkiem. Czyli jak śpiewał wujek Lolek (3) : Nie będziesz jadł nieboraku Z kartoflamy kapuśniaku Kapuśniaku z kartoflamy Bo idziesz w smentarne bramy Kończę już ten mój, pełen słodyczy dla małżonków Szymańskich i pełen oburzenia dla Żórawskiego - list. Przesyłamy Wam najserdeczniejsze ucałowania - Wasi Gruby w Montrealu bacznie obserwuje budowę obiektów sportowych na Olimpiadę

13 (1) Pani Jaworska : Elżbieta Jaworska, nie żyjąca już dzisiaj atrakcyjna rozwódka, która w latach siedemdziesiątych obracała się w kołach towarzyskich montrealskich architektów polskiego pochodzenia. Gruby poznał ją w czasie swego pierwszego pobytu w Montrealu. (2) Zalewski : Wacław Zalewski, architekt i inżynier konstruktor, współpracował z Żórawskim i Maćkiem Krasińskim przy projektach warszawskiego Super Samu i katowickiego Spodka. W latach siedemdziesiątych wykładał na uniwersytecie w Wenezueli, póżniej w MIT (Massachusetts Institute of Technology) w Bostonie, USA. Od 1988 roku jest emerytownym profesorem architektury w tym Instytucie. (3) wujek Lolek : Przyszywany wujek Grubego. Nie jestem pewien czy to jego krewny. Gruby był zafascynowany prostactwem wuja Lolka, jego grubiaństwem, znajomością najbardziej wyszukanych wulgaryzmów i nieprzeciętnymi możliwościami w konsumpcji alkoholu. Pytany na jak długo wybiera się na polowanie, wujek Lolek odpowiadał : Na dwie skrzynki wódki. 12

14 LIST SMUTNY Motto : Każdy dobry uczynek jest natychmiast najsurowiej ukarany ( Stanisław Przemyski ) Warszawa Kochani, List ten chociaż pisany w okresie przedświątecznym, nie jest typowym listem z typowymi Merry Christmasowskimi życzeniami, chociaż je zawiera, niezależnie od tego w jakim piszę czasie i z jakiego powodu. Nasze życzenia dla Was są zawsze jak najlepsze. Wiele razy siadałem do listu do Was, ale byłem w takim nastroju, że zupełnie to pisanie mi nie wychodziło. Każdy ma własne kłopoty, a listy nie są po to, aby własne pomyje dolewać do cudzych, ani też swymi złymi nastrojami częstować kogoś, kogo by się najchętniej, jak np.- my Was chciało obdarzyć czymś naprawdę najlepszym. Październik spędzony w Kanadzie, był naszym najmilszym urlopem od czasu, gdy Ewunia popełniła drugi swój życiowy błąd i wyszła za mnie. Była to prosta konsekwencja błędu życiowego NUMBER ONE jakim był jej wyjazd z Kanady, w latach gdy każde z nas znało ten kraj jedynie z mapy i budynku YMCA jaki Kanada wystawiła w latach czterdziestych w Warszawie na Wale Miedzeszyńskim nad Wisłą. Wakacje te, były tak urokliwe, barwne i różnorodne, że stale wracamy do nich i właściwie stale o nich myślimy. I jest rzecz znamienna : tak bardzo te wspomnienia są dla nas czarujące, że łapiemy się na tym, iż z pewnym ociąganiem mówimy o nich tutejszym ludziom. Człowiek polski, bowiem, wie wszystko najlepiej, i słysząc to co mówimy, a tym bardziej to, co chciałoby się mu powiedzieć, natychmiast nas koryguje, objaśnia przyczynę naszych ewentualnych superlatywów, oraz uświadamia nas jacy to jesteśmy prymitywni, że ulegamy, jak to się u nas często mówi fascynacji efektów wysokiego standardu życia słowem poprzez powierzchownie postrzeżone materialne przejawy tamecznych stosunków, nie spostrzegamy już, tego wszystkiego co u nas jest przewspaniałe, chociaż przyznają to otwarcie mniej spektakularne. Gdy poprzednim razem wróciłem od Was do Kraju i opowiadałem takimi właśnie częstowano mnie pouczeniami. Teraz jednak całą wyniesioną od Was słodycz chcemy jak najdłużej zachować dla siebie, aby ten najmilszy i najbardziej osobisty nastrój mógł u nas być możliwie długo, nie zepsuty idiotycznymi dyskusjami i pouczeniami. Mówiąc jak najkrócej nie chcemy tych przeżyć wyrzucić na ścieżkę zdrowia (1). Na tę ścieżkę można wprawdzie wielu praw nie wyrzucić, ale natomiast, nie ma rady, aby będąc tu, ścieżki tej móc uniknąć. Jest to bowiem jedyna droga jaka tu istnieje. I ta właśnie, mówiąc w przenośni ścieżka zdrowia kazała mi srodze odpokutować za wszystkie wakacyjne przyjemności i za całą tamtą beztroskę. Co się nazywa dostałem ja w kość. Te cztery tygodnie nieobecności w W-wie pozbawiło mnie dwóch robót uprzednio uzyskanych w drodze konkursowej. Było już wszystko przeze mnie merytorycznie w 100 %, a praktycznie w 90 % załatwione gdy wyjeżdżałem do Kanady. Należało jedynie dopilnować wysłania paru pism w odpowiednim czasie i do odpowiednich osób. Miał to załatwić Andrzejek. Nie będzie dla Was rewelacją, gdy powiem, że nie załatwił nic. Więcej okłamywał mnie po powrocie, iż sprawy są w toku, jednocześnie w skrytości załatwiając dla siebie inną robotę. Rozumiem, że nowa robota 13

15 łatwiejsza i mniej kłopotliwa, bardziej mu odpowiada. Ale dlaczego zepsuł moje sprawy? I to on, który nie wypominając tyle dobrego ode mnie i Ewuni zaznał. W moralnej i materialnej formie. Ja mam jakąś zdolność wyczuwania niebezpieczeństwa jeszcze wtenczas gdy pozornie nic nie wskazuje, aby miało ono zaistnieć. Ten instynkt pozwolił mi w latach 43 i 44 przeżyć. I Wy pamiętacie, że kiedyś na kolacji u Was tak nagle posmutniałem gdy mówiliśmy i śmieliśmy się z Andrzejka? To właśnie było typowe. Prawda, że wtedy przypuszczałem, że zrobi mi innego szpasa. Zrobił wprawdzie innego, ale ten błysk co przeze mnie przeleciał był ostrzeżeniem zupełnie niechybnym. Takie pozornie bezpodstawowe ostrzeżenia w latach czterdziestych powodowały z mej strony podjęcie natychmiastowych kroków obronnych co jak mówiłem pozwoliło mi pozostać, jak się to mówi w grupie żyjących. Ale co mogłem zrobić teraz u Was? Chyba odlecieć najbliższym samolotem do W-wy. A to uratowałoby sprawę. Nawet nie zdajecie sobie sprawy ile w naszych skromnych warunkach wyrządził mi on krzywdy. To tak jakby w Waszych warunkach, ktoś kogo uważacie za sobie bliskiego i swego wspólnika, nagle bez żadnego powodu, zmarnował przez jakiś zupełnie niewytłumaczalny nihilizm dwa projekty. Każdy wielkości montrealskiego FORUM tego koło ATŁOTER. Muszę zaczynać od nowa. Ze starego dorobku pozostały mi medale, dyplomy i krzyż. To wszystko wymienione w kolejności przyozdabia i uświetnia nekrolog bo samemu drogiemu zmarłemu, a tym więcej żyjącemu potrzebne jest używając powiedzenia wujka Lolka jak szankier na h... w poślubną noc. Teraz u nas klimat dla budownictwa jest fatalny. Odrobić takiej straty właściwie nie ma sposobu. Próbuję jeszcze tych wykładów na Concordii (2), ale już właściwie straciłem cały życiowy rozpęd. A przecież tyle jeszcze go niedawno miałem. Na urzędasa nie pójdę bo bym się powiesił po pierwszym dniu, albo jeszcze tego samego dnia w sraczu biurowym na rurze od rezerwuary, uprzednio wypiwszy ochłodzoną w nim ćwiartkę tzw. śmierdziałki, co swego czasu szeroko praktykowane było w biurze projektów wiejskich przez tamtejszych kosztorysiarzy. Tu mi się przypomina... Maćku, poświęciłem się zagadnieniom wsi (3). Gdybym nie znał naszego Stacha, to bym się pytał sam siebie i ludzi : za co on mi to zrobił? Ale przecież mam zaszczyt znać Stacha i motto, zamieszczone na wstępie tego listu wyjaśnia w zupełności tę przyczynę. Wprawdzie siostra moja hrabina L. (4) uważa, że ta Stachowa zasada jest przejawem jego cynizmu to jednak uważam, że to nie Stanisław, lecz właśnie ona jest w błędzie. Tu nasuwa się refleksja : jak to dobrze, że dzieli nas te parę kilometrów słonej wody morskiej i uniemożliwia nam zrobienie Wam jakiegoś kosmicznego łajdactwa za całą okazaną nam przez Was serdeczność a nawet jak mówi Ewunia tkliwość jakiej tyle doświadczyliśmy. Już widzę jak Stachowi marszczy się od satanicznego uśmiechu twarzyczka, oczy jak u kury zamykają się od dołu i słyszę jak mówi :... Macieńku, Macieńku nic się nie przejmuj. Jeszcze tu oni kiedy przyjadą, a ty tak im dasz, że się im woda w dupie zagotuje. Ta zasada bowiem nie posiada wyjątków zdaniem wielkiego moralisty Stacha. W zeszłą sobotę tj. 11 bm. Ewunia wyjechała skarbowo tzn. służbowo-sarpowsko (5) na Cypr, skąd wraca przed świętami. Postanowiłem, że przez ten czas uczynię wszystko jak mawiał nieodżałowany kanclerz Hitler, żeby się podnieść z tego LOW SPIRIT u co będzie moją małą ścieżką do Boga, jak z kolei mówią swym wychowankom zakonnice, i jednocześnie treningiem ducha. Najgorsze jednak jest to, że znalazłem się w sytuacji 14

16 boksera, który po nokaucie, chce dalej walczyć, ale widzi, że nie ma ringu, sędziego, publiczności i co najgorsze, przeciwnika. Pozostaje więc walka z cieniem. Podstawowe, obok skakanki ćwiczenie bokserskie. Może kiedyś pojawi się sędzia, ring, publiczność i ukaże przeciwnik. Może. W każdym razie, w najcięższych chwilach pomagało mi bardzo oglądanie obrazków, jakie przywiozłem, map firmy EXON słowem kraina ta goiła nieco moje moralne rany. Przypomniał mi się teraz taki obraz, który przed wojną wisiał w Łazienkach : Stanisław August siedzi na fotelu, nogi na podnóżku, ręka wsparta na poręczy podpiera głowę. W ręku chustka, nos czerwony. W nogach obrazek pałacu łazienkowskiego. Tytuł : St. August po abdykacji opłakuje w Petersburgu Warszawę. A przecież on też wielu ludziom wyświadczył masę dobrego że wymienię tylko honorowego obiebatela of the United States Tadeusza Kościuszkę. Widać z tego, że pierwsze moralne prawo Stanisława Przemyskiego działało już dawno, tak jak prawa fizyki, jedynie potrzeba było genialnego umysłu by je odkryć i odpowiednio sformułować. Jeszcze raz dziękujemy Wam za te najmilsze chwile spędzone dzięki Wam i u Was i bardzo, bardzo proszę o nawet mały list, bo każda wiadomość od Was to dla mnie w tej sytuacji, jak zastrzyk morfiny dla rannego w kręgosłup. Najserdeczniejsze z serdecznych życzenia świąteczne Wasz Maciej i Ewunia. (1) Ścieżka zdrowia : w nowo-mowie Polski Ludowej określenie miejsca działalności rekreacyjnej na świeżym powietrzu. Miejsce Biegów po Zdrowie i Marszów i Spacerów dla Ciebie. Również ironiczne określenie na formę tortur stosowanych przez Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską wobec działaczy opozycji. Polegało to na biciu pałkami aresztanta biegnącego pomiędzy dwoma szeregami bijących. Ciekawostka : W brazylijskiej odmianie języka portugalskiego, rodzaj takiej kary nazywany jest Corredor Polones (polski korytarz). Gruby i ja, Ścieżką nazwaliśmy mego szwagra, który lubował się w używaniu słów i określeń nowych i popularnych. (2) Concordia : Concordia University w Montrealu. Gruby miał propozycję i rozważał możliwość wykładów zleconych na Concordii. W moich zbiorach posiadam szkic wykładów, które przygotował na temat architektury i konstrukcji. (3) Zagadnienia wsi : W czasie jednego ze spotkań z naszym przyjacielem Tadziem Mallendowiczem w latach siedemdziesiątych, powiedział nam on, że poświęcił się zagadnieniom wiejskim. (4) Hrabina L. : siostra Grubego, hrabina Ewa Lipska, którą również nazywał Trunią (skrót od siostrunia ). (5) Służbowo-sarpowska : Określenie czynności na rzecz SARP u (Stowarzyszenia Architektów Polskich), którego Sekretarzem Generalnym przez jakiś czas była Ewa, żona Grubego. 15

17 UWAGA Po przeczytaniu tych kilku pierwszych listów naszej korespondencji, czytelnik może odnieść wrażenie, że ja na listy Grubego nie odpowiadałem. Niesłusznie - odpowiadałem i to bardzo regularnie. W tym czasie listy pisałem odręcznie i nie zachowałem ich kopii. Nie mogę więc ich treścią podzielić się z Wami. Kiedy w późnych latach dziewięćdziesiątych przeniosłem się do Vancouver, listy zacząłem pisać na komputerze, który zachował je w swojej pamięci. Kiedy doczytacie się do tych czasów znajdziecie również moje, do Grubego listy. 16

18 Poniżej faksymile pierwszej strony listu z Warszawa Kochani, A więc nóż. To zresztą dobrze, bowiem ja jestem zdania, że najlepsza terapia to właśnie kozik. Ile razy poddałem się innemu rodzajowi leczenia nie widziałem efektów. Tego samego zdania jest i Stacho, którego na hemoroidy leczył dr. Papier jakimiś zastrzykami z benzyny i o mało nie wpędził go do piachu. A jak poszedł pod nóż to chociaż krajali go 3 razy, to dzisiaj czuje się o tyle lepiej, że przynajmniej można z nim rozmawiać, a dawniej tylko stał pod piecem i grzał dupę. Tak prawdę mówiąc, to z nas byłych imkowskich sportowców nie jest już taka silna kadra! Z trzech elementów : SPIRIT, MIND, BODY to : SPIRIT już został wypity, MIND biały od wapna, a BODY gówno warte. W Tucznie (1) będziecie mieli apartament, jakiego nie powstydziłby się sam TRUDAS (2), ale tylko pod tym warunkiem, że reprezentowałby całą Kanadę, a nie tylko P.Q. (3). Bowiem dla kogoś, kto reprezentuje tylko Quebec taki apartament jest absolutnie ponad jego rangę! A o ile nas tu słuchy dochodzą, to wynika z tego, że czyni on wszystko, aby umożliwić sobie zajmowanie tego lokalu Musimy się pochwalić, gdyż po powrocie z Kanady udało się nam ostatecznie wygrać konkurs na halę w Warszawie oraz drugi konkurs na wielkie rekreacyjne i sportowe tereny w Poznaniu. Przeszło 200 hektarów powierzchni. Sa tam : hala na 8000 widzów, pływalnia kryta, korty kryte, 3 boiska itd. itd. Oczywizda ścieżka zdrowia jest tam nieledwie elementem kompozycyjnym. Jeżeli miał bym być szczery, to wolałbym trzecią nagrodę w Iranie, nie te dwie pierwsze w Ludowej. Być może jest to objaw braku ambicji, ale NAPEWNO jest dowodem potrzeby prawdziwego pieniądza, opartego w tym przypadku, o cysternę z naftą. Ja od 27 lutego przechodziłem b. silną grypę z dwoma nawrotami. Rzuciła mi się ona na wyrostek robaczkowy i była ewentualność, że będą musieli do mnie przystąpić z podstawowym narzędziem wyobrażonym na stronie pierwszej tego listu. Ale tym razem jakoś odpuściło. Miałem już skierowanie do szpitala wojskowego. Ja, bowiem, podobnie jak 17

19 ś.p. gen. D. Eisenhower, leczę się w szpitalach wojskowych. Przed świętami jeszcze napiszę, ale nie wiem, czy ten list dojdzie na czas, dlatego dla wszelkiej pewności, składam Wam już teraz życzenia wszystkiego najlepszego. Rozumiem, że dla kogoś jak Ty, który jeszcze nigdy nie leżał na stole, perspektywa taka, może w pewnym sensie zamącić beztroskę dni świątecznych. Ale przyznasz mi w Tucznie, że to wszystko fraszka. W związku z tym przypomniał mi się z przed wojny wierszyk zamieszczony w Wielkanocnym numerze pisma humorystycznego Wróble na dachu Stach na święta miał wysypkę Alleluja, Alleluja Lekarz stwierdził lekką grypkę Alleluja, Alleluja I przyszedł PRIMA APRILIS Alleluja, Alleluja To nie grypa lecz SYFILIS Alleluja, Wesołych Świąt! Mam wrażenie, że utwór ten nie długi i łatwo wpadający w ucho, a jednocześnie pouczający, dopomoże Ci (o ile to w ogóle konieczne w zachowaniu znanego mi epikurejskiego nastroju. Tymczasem kończę - całuję Was i oddaję pióro Ewuni, Maciej Całuję Was bardzo żałuję, że dopiero zobaczymy się w czerwcu a nie na święta ale na razie patrzymy na kalendarze kanadyjskie i kukurydzę i często o Was myślimy i mówimy. Dziękuję b. Haniu za pięknego VOGUA. Ucałuj mego braciszka, Ewa (1) Tuczno : miasteczko w zchodnio-północnej Polsce (niedaleko Piły) gdzie w pięknie odnowionym, renesansowym zamku dawniej Von Wedlów, znajduje się Dom Pracy Twórczej Architektów, który w latach siedemdziesiątych prowadzony był przez SARP (Stowarzyszenie Architektów Polskich). Taki Dom to po prosu dobry hotel i restauracja. Za czasów Polski Ludowej miały je wszystkie stowarzyszenia twórcze (architekci, artyści, aktorzy, literaci) (2) TRUDAS : Pierre Elliott Trudeau ( ), premier Kanady w latach i , człowiek o wielkiej charyzmie, jego wyjątkowy intelekt i polityczna wnikliwość zapobiegły separacji Quebec u od Kanady. Za czasów jego przywództwa uchwalono pierwszą kanadyjską konstytucję z jej Kartą Praw i Wolności (Charter of Rights and Freedoms). (3) P.Q. : Parti Quebecois Separatystyczna partia quebecka. 18

20 Kochani, przed chwilą otrzymaliśmy od Was list z 10 lipca br. zaraz po powrocie. Znaczy, że żyjecie. To i dobrze! Jak by powiedział Stacho. Motto ilustrowane informuje, że u nas też LAVORI IN CORSO. I jeszcze bardzo długo będzie in CORSO. Mam nadzieję, że jak Maciek przyjedzie w Październiku nie będzie w stanie dostrzec postępu robót (1) U nas albowiem, robimy wolno, ale dokładnie, zgodnie z przysłowiem starożytnych : Wolno mielą żarna bogów ale mielą dokładnie! Nas ten remont miele miele bardzo dokładnie na mąkę krupczatkę. Zaraz po Waszym wyjeździe zaczęła się zła pogoda i właściwie do wczoraj była mniej niż kiepska. Od wczoraj, natomiast leje bez miłosierdzia. Widać z tego, że najlepszy okres lata przebyliśmy w Tucznie, który to pobyt będę długo wspominać ze słodyczą, mimo, że uczynił on ze mnie nałogowego alkoholika (2). Mam nadzieję, że Wasz pierwszy spacer po Montrealu, obył się bez Specjalnego błądzenia (3)! Dopuszczamy, że w NAJGORSZYM przypadku, chcąc osiągnąć przystanek ATŁOTER (4), znaleźliście się parę kilometrów za mostem ŻAK KARTIE (5). Ale w skali odległości kanadyjskich, taka pomyłka nie wchodzi w ogóle w rachubę!!! Dwa tygodnie temu mieliśmy trzy dni wolne, 22, 23 i 24 i byliśmy ze Staśkami nad Bugiem z namiotami. Było bardzo przyjemnie, ale np. Aneta (6) nie zdejmowała ze siebie kostiumu narciarskiego (Sic!), a my paliliśmy ognisko, by nie uświerknąć z chłodu i deszczu. Jeden napój z kartofla co utrzymywał nas przy życiu. Przed dwiema godzinami wróciłem z podróży służbowej do Poznania, gdzie leje tak, że stolyca aczkolwiek mokra, wydaje się w porównaniu z nim Saharą. A we wieczorze z dziennikiem, którego pewno bardzo Wam brak, powiadają, że na kontynencie północnoamerykańskim upały i lato stulecia. Widać, że za zielone (7) można kupić i pogodę. A teraz wiadomość najważniejsza : po Waszym wyjeździe stała się u nas b. modna piosenka pt. Mały biały pies (8). Mam nadzieję, że uda mi się kupić tę płytę, przesłać ją Wam, by była ozdobą Waszej PŁYTO-TEKI. Niedawno w TV była audycja poświęcona sprawom budownictwa mieszkaniowego. Padło tam jedno piękne określenie, z gatunku ścieżki zdrowia. Otóż mówiono, że mimo braku mieszkań, jest b. dużo PUSTOSTANÓW, tzn. lokali nie zamieszkałych. 19