EDYTA STEIN. Część 2: Pisma. Francisco Javier Sancho Fermín OCD

Transkrypt

1 Francisco Javier Sancho Fermín OCD EDYTA STEIN Część 2: Pisma Materiały uzupełniające do wykładu monograficznego w Instytucie Duchowości Carmelitanum FLOS CARMELI 2010

2 SPIS TREŚCI Spis treści... 5 Wykaz skrótów ZAGADNIENIE WCZUCIA a. Proces redakcji...11 b. Struktura i treść PRZYCZYNOWOŚĆ PSYCHICZNA a. Proces redakcji...15 b. Struktura i treść JEDNOSTKA A WSPÓLNOTA a. Proces redakcji...18 b. Struktura i treść STUDIUM O PAŃSTWIE a. Proces redakcji...22 b. Schemat i treść WPROWADZENIE DO FILOZOFII a. Proces redakcji...25 b. Struktura i treść INNE PISMA FENOMENOLOGICZNE SPRZED CHRZTU a. O istocie ruchu...29 b. Natura, wolność i łaska PISMA FENOMENOLOGICZNE PO 1922 ROKU a. Co to jest fenomenologia?...33 b. Fenomenologia Husserla a filozofia św. Tomasza z Akwinu...33 c. Znaczenie kosmologiczne fenomenologii...34 d. La Phénoménologie PIERWSZE TŁUMACZENIA a. Edyta, tłumaczka...36 b. Pierwsze tłumaczenie...36 c. Erich Przywara i tłumaczenie Newmana...37 d. Pisma kardynała Newmana TŁUMACZKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU a. Poznając św. Tomasza

3 Spis treści b. Przebieg pracy...41 c. Questiones disputatae de veritate...41 d. De ente et essentia RECENZJE I INNE FRAGMENTY...44 a. Recenzje ksiąŝek filozoficznych...44 b. Recenzje ksiąŝek pedagogicznych...45 c. Recenzje ksiąŝek z teologii i duchowości...45 d. Kilka fragmentów rękopisów KONFERENCJE O śyciu CHRZEŚCIJAŃSKIM...48 a. Edukacja eucharystyczna (Eucharistische Erziehung)...48 b. Misterium BoŜego Narodzenia (Das Weihnachtsgeheimnis)...49 c. ElŜbieta Węgierska: natura i nadprzyrodzoność w kształtowaniu świętości (Elisabeth von Thüringen. Natur und Übernatur in der Formung einer Heiligengestalt)...49 d. Ukształtowanie Ŝycia w duchu św. ElŜbiety (Lebensgestaltung im Geist der hl. Elisabeth)...50 e. śycie chrześcijańskie kobiety (Christliches Frauenleben)...50 f. Naturalność i nadprzyrodzoność w Fauście Goethego (Natur und Übernatur In Goethes Faust) KONFERENCJE NA TEMATY PEDAGOGICZNE...52 a. Prawda i jasność w nauczaniu i edukacji (Wahrheit und Klarheit im Unterricht und in der Erziehung)...52 b. Typy psychologii i ich znaczenie dla pedagogiki (Die Typen der Psychologie und ihre Bedeutung für die Pädagogik)...52 c. Na temat Walki o nauczyciela katolickiego (Der Kampf um der katholischen Lehrer)...53 d. Współpraca centrów zakonnych w formacji religijnej młodzieŝy (Die Mitwirkung der klösterlichen Bildungsanstalten an der religiösen Bildung der Jugend)...53 e. Teoretyczne podstawy społecznej pracy formacyjnej (Theoretische Grundlagen der sozialen Bildungsarbeit)...53 f. O koncepcji formacji (Zur Idee der Bildung)...54 g. Intelekt i intelektualiści (Der Intellekt und die Intellektuellen)...54 h. Nauczycielki formacji uniwersyteckiej i podstawowej (Akademische und Elementarlehrerin)...54 i. Sztuka macierzyńskiego wychowania (Mütterliche Erziehungskunst)..54 j. Trudne okresy czasu i formacja (Notzeit und Bildung)...55 k. Misja katolickiej studentki (Sendung der katholischen Akademikerin).55 6

4 Spis treści l. Formacja młodzieŝy w świetle wiary katolickiej (Jugendbildung im Licht des katholischen Glaubens) KONFERENCJE DOTYCZĄCE KOBIET a. Szczególna wartość kobiety dla Ŝycia narodu (Eigenwert der Frau in seiner Bedeutung für das Leben des Volkes)...56 b. Etos zawodów kobiecych (Das Ethos der Frauenberuf)...56 c. Fundamenty formacji kobiety (Grundlagen der Frauenbildung)...57 d. Misja kobiety (Die Bestimmung der Frau)...57 e. Powołanie męŝczyzny i kobiety w porządku natury i łaski (Beruf des Mannes und der Frau nach Natur- und Gnadenordnung)...58 f. Zadanie kobiety jako przewodniczki młodzieŝy ku Kościołowi (Aufgabe der Frau als Füherrin der Jugend zur Kirche)...58 g. Teoretyczne podstawy formacji kobiety (Theoretische Begründung der Frauenbildung) MOśNOŚĆ I AKT a. Odkrywając swe zadanie...60 b. Redagując dzieło...60 c. Ponowna próba objęcia katedry...61 d. Struktura i treść dzieła PROBLEMY FORMACJI KOBIETY a. Kontekst...63 b. Struktura...64 c. Treść STRUKTURA OSOBY LUDZKIEJ a. Kontekst...67 b. Struktura...67 c. Treść ANTROPOLOGIA TEOLOGICZNA a. Opracowanie...71 b. Struktura...72 c. Treść BYT SKOŃCZONY A BYT WIECZNY a. Opracowanie...75 b. Struktura dzieła...76 c. Treść TWIERDZA WEWNĘTRZNA

5 Spis treści a. Przyczyna powstania tego pisma...79 b. Struktura pisma...80 c. Treść FILOZOFIA EGZYSTENCJALNA MARTINA HEIDEGGERA...83 a. Edyta Stein i Martin Heidegger...83 b. Układ pisma i części...83 c. Treść LISTY...87 a. Prawie całe Ŝycie...87 b. Tematy...88 c. Adresaci...88 d. Przebogaty materiał DZIEJE PEWNEJ śydowskiej RODZINY...91 a. Przyczyna powstania tego pisma...91 b. Struktura...92 c. Treść INNE PISMA AUTOBIOGRAFICZNE...95 a. Jak wstąpiłam do Karmelu w Kolonii (Wie ich In der Kölner Karmel kam)...95 b. Testament...97 c. Ślub czynienia tego, co najbardziej doskonałe...97 d. śyciorys ROZWAśANIA DUCHOWE...99 a. Znaczenie i wartość...99 b. Pisma MODLITWA KOŚCIOŁA I INNE PISMA ZWIĄZANE Z KARMELEM a. Modlitwa Kościoła (Das Gebet der Kirche) b. Inne pisma związane z Karmelem POEZJE a. Poezja b. Wiersze napisane przez Edytę REKREACJE a. Gatunek literacki b. Bocian z dwoma niemowlętami c. Przed tronem Boga

6 Spis treści d. Ja jestem zawsze pośród was e. Te Deum Laudamus f. Nocny dialog g. Święty Archanioł Michał DIONIZY AREOPAGITA. DROGI POZNANIA BOGA a. Kontakt z Areopagitą b. Tłumaczka pism Dionizego Areopagity c. Drogi poznania Boga WIEDZA KRZYśA a. Edyta Stein i Jan od KrzyŜa b. Pisząc Wiedzę KrzyŜa c. Struktura i treść INNE: NEKROLOGI, NOTATKI, TŁUMACZENIA a. Nekrologi b. Zeszyty z notatkami i zapiskami c. Rozmaite tłumaczenia d. Przekłady liturgiczne

7 WYKAZ SKRÓTÓW ESGA ESW Edith Stein Gesamtausgabe [Wydanie pism zebranych Edyty Stein]. Na zlecenie Międzynarodowego Instytu im. Edyty Stein w Würzburgu pod redakcją Michaela Linsena OCD, współpraca naukowa Hanna Barbara Gerl-Falkovitz, Herder, Freiburg Basel Wien Edith Steins Werke [Dzieła Edyty Stein], red. Lucy Gelber, Romaeus Leuven OCD, Michael Linssen OCD, Archivum Carmelitanum Edith Stein, Editions Nauwelaerts, Louvain; Uitgeverij De Maas & Walter, Druten, Herder, Freiburg Basel Wien L E. Stein, Listy, [w:] OC I (cytujemy za: Święta Teresa Benedykta od KrzyŜa Edyta Stein, Autoportret z listów, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2003: L I Część pierwsza: ; L II Część druga: ; L III Część trzecia: Listy do Romana Ingardena. OC Edith Stein, Obras Completas, Monte Carmelo EDE El Carmen, Burgos Madrid Vitoria: I: Escritos autobiográficos y Cartas, 2002; II: Escritos fenomenológicos. En prensa; III: Escritos de filosofiá cristiana. En preparación; IV: Escritos antropológicos y pedagógicos, 2003; V: Escritos espirituales,

8 1. ZAGADNIENIE WCZUCIA a. Proces redakcji MoŜemy dokładnie prześledzić proces rodzenia się tego dzieła, poniewaŝ w autobiografii posiadamy bezpośrednią relację samej autorki na temat jego powstawania (por. OC I). Wiemy, Ŝe chodzi tu o jej pracę doktorską z filozofii. Na powstanie tej pracy wywarło wpływ środowisko szkoły fenomenologicznej. Kiedy Edyta decyduje się pisać doktorat przy współpracy z Husserlem (w 1913 roku) i omawia z nim sprawę, oboje zgadzają się co do tego, Ŝe będzie ona pracować nad tematem wczucia, tego aktu poznawczego, o którym Husserl wspominał w swych wykładach i który jeszcze czekał na jasne zdefiniowanie: Na wykładach o naturze i duchu Husserl nam mówił, Ŝe obiektywnego świata zewnętrznego moŝna doświadczyć tylko intersubiektywnie, tzn. jedynie przez mnogość poznających indywiduów, pozostających między sobą we wzajemnym porozumieniu. NaleŜałoby więc z góry załoŝyć doświadczenia innych indywiduów. [ ] Husserl nazwał to doświadczenie wczuciem [die Einfühlung], ale nie określił, na czym ono polega. Była to luka, którą naleŝało wypełnić: chciałam więc zbadać problem wczucia 1. Husserl, który zapoŝyczył to pojęcie od Theodora Lippsa, z zadowoleniem zaakceptował temat, ale pod warunkiem zamieszczenia przez Edytę studium porównawczego i historyczno-krytycznego dotyczącego tego pojęcia. Niestety, część ta się nie zachowała, poniewaŝ edycja pracy z 1917 roku ukazała się bez pierwszego rozdziału historycznego. 1 Cyt. za: Święta Teresa Benedykta od KrzyŜa Edyta Stein, Dzieje pewnej rodziny Ŝydowskiej oraz inne zapiski autobiograficzne, oprac. Maria Amata Neyer OCD, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2005, s

9 1. ZAGADNIENIE WCZUCIA Cały proces przygotowywania pracy doktorskiej, trwający jak się zdaje trzy lata, będzie bardzo nieregularny. Rzeczywiście Edyta będzie zmuszona do robienia długich przerw z róŝnych przyczyn: przygotowanie do egzaminu państwowego, początek wojny światowej i działalność jako wolontariuszki Czerwonego KrzyŜa, jej zobowiązanie do dawania lekcji łaciny w swej dawnej szkole itp. Jednak rezultat nie okaŝe się gorszy z powodu tych przerw. Jej praca nad doktoratem przedłuŝy się aŝ do 1916 roku. Wtedy to Husserl zostaje mianowany profesorem Uniwersytetu we Fryburgu i to tutaj Edyta będzie bronić swojej pracy 3 sierpnia 1916 roku. Otrzyma wówczas najwyŝszą ocenę z wyróŝnieniem. Aby dać się poznać, Edyta chciała opublikować to dzieło jak najszybciej. Sytuacja gospodarcza wcale nie była sprzyjająca w związku z kryzysem ekonomicznym spowodowanym działaniami wojennymi, co z kolei wpłynęło na bardzo duŝą podwyŝkę cen papieru. To zmusiło Edytę do zadowolenia się publikacją jedynie istotnej części dzieła, bez rozdziału początkowego historyczno-porównawczego studium dotyczącego pojęcia wczucia. Dzieło ukazało się w 1917 roku pod tytułem Zum Problem der Einfühlung (O zagadnieniu wczucia 2 ). Druk zlecono drukarni Weisenhaus z Halle. b. Struktura i treść Opublikowane dzieło składa się z trzech części: 1. Istota aktów wczucia 2. Ukształtowanie jednostki psychofizycznej 3. Wczucie jako zrozumienie osób duchowych. Pierwszą częścią jest studium istoty aktów wczucia, opierające się na metodzie redukcji fenomenologicznej biorącej za cel załoŝenie samej fenomenologii, a konkretnie wyjaśnienie, a w związku z tym ostateczną 2 W jęz. polskim zob.: Edyta Stein, O zagadnieniu wczucia, PrzełoŜyli Danuta Gierulanka i Jerzy Gierula, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1988, s

10 b. Struktura i treść podstawę wszelkiego poznania. Einfühlung (termin niemiecki, który tłumaczymy jako wczucie ), nie moŝna mylić ani z pamięcią, ani z wyobraźnią, ani z zewnętrzną percepcją, chociaŝ z kaŝdym z tych pojęć ma coś wspólnego. Wszystkie te świadectwa o przeŝyciach innych odsyłają do podstawowego gatunku aktów, których dziwne przeŝywanie się wyraŝa, a co my, po rozwaŝeniu wszystkich tradycji historycznych związanych ze słowem, chcemy oznaczyć jako wczucie. Jest to pierwszy cel, jaki sobie zakłada Edyta: dostrzec i opisać te akty w wielkiej ogólności istoty. Pierwsza część kończy się krytyczną konfrontacją z cudzymi teoriami pojmowania sformułowanymi przez Lippsa i Schelera. Ten ostatni będzie miał na uwadze notatki poczynione przez Edytę, publikując w roku 1931 swe studium Wesen und Formen der Sympathie (Istota i forma sympatii). Druga część dzieła jest poświęcona analizie wczucia jako problemu psychofizycznej konstrukcji jednostki. Jednostka psycho-fizyczna nie jest czymś prostym: stanowi wielopoziomowy kompleks : czyste Ja jako podmiot doświadczenia i jedność świadomości; dusza jako istotna część jednostki, jej jedności substancjalnej; ciało, z jakim jest złączona dusza i które przeŝywa się jako doświadczenie, jako moje ciało, a w związku z tym jako coś Ŝywego (Leib, a nie Körper). Przed ukończeniem tej części filozof boryka się z tematem relacji intersubiektywnych, zdolnością komunikacji z innym, moŝliwością wczuwania się. Zatem wczucie przejawia się jako forma intersubiektywnego doświadczenia, które umoŝliwia utworzenie świata obiektywnego. Trzecia część porusza problem osoby w odniesieniu do wczucia. Punkt wyjścia w interpretacji bytu osoby wydaje się być naturalistyczny, jednakŝe ta wizja posiada charakter całkowicie personalistyczny. Rzeczywiście Edyta kładzie akcent na świadomość jednostki jako tej, która stanowi przedmiot. W tym sensie w jej wizji świadomość rozumiana jest jako duch, a nie jako coś w porządku przyrodniczym. Wczucie porusza się na tym polu duchowym. Z punktu widzenia tego, co zakłada i oznacza to studium w Ŝyciu autorki, moŝemy wyciągnąć kilka wniosków: 13

11 1. ZAGADNIENIE WCZUCIA Istoty ludzkiej nie rozumie się inaczej, jak tylko jako byt duchowy, zdolny do wyjścia z siebie, do transcendencji. I ta transcendencja jest czymś fundamentalnym dla rozwoju bytu osoby, tak w związku z jej poznawaniem świata, innego, jak i poznawaniem samej siebie. Wczuwanie się ma fundamentalne znaczenie dla tego, aby człowiek uznał innych za podmioty doświadczenia, a nie jedynie za przedmioty. Ostatecznie problemem, który Edyta stara się rozwiązać, jest zagadnienie osoby jako podmiotu duchowego. Będzie to podstawą wszystkich jej późniejszych badań, w których pierwszoplanową rolę odegra zainteresowanie antropologiczne. 14